Haiv 41 هەیڤ

‫(‪)41‬‬

‫ئیعجازی زانستی‬

‫ی زانست ‌ی ل ‌ه قورئان و سوننه‌تدا ده‌ریده‌كات‬ ‫ی كوردستان بۆ ئیعجاز ‌‬ ‫گۆڤارێك ‌ی زانستي ‌ی وه‌رزیی ‌ه ناوه‌ند ‌‬

‫مامۆستا شه‌ماڵ موفتی‬ ‫به‌ره‌و خانه‌ی هه‌میشه‌یی‬ ‫قل سيروا في األرض‬ ‫دیدێكی زانستی نوێ‬

‫توێژینه‌وه‌یه‌كی نوێ و‬ ‫سوننه‌ته‌كانی ئازیزمان‬

‫هه‌نگ و شله‌كانی دیكه‌ی هه‌نگ‬

‫ی كوردی‌‬ ‫به‌ش ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌یڤ ل ‌ه ساڵ ‌‬ ‫ی گۆڤار ‌‬ ‫یه‌كه‌م ژمار‌ه ‌‬ ‫‪ 2002‬دا باڵوكرا‌يه‌وه‌‬ ‫ژماره(‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬ز ـ ‪1437‬ك‬

‫‪www.haiv.org‬‬ ‫خاوه‌نی ئیمتیاز‬ ‫ناوه‌ندی كوردستان‬ ‫بۆ ئیعجازی زانستی ل ‌ه قورئان و سوننه‌تدا‬

‫سه‌رنووسه‌ر‬ ‫د‪ .‬دیاری ئه‌حمه‌د ئیسماعیل‬ ‫جێگری سه‌رنووسه‌ر‬ ‫خالید حه‌سه‌ن عه‌لی‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین‬ ‫هاوژین طالب رضا‬

‫‪009647707601225‬‬

‫ڕاوێژكاری یاسایی‬ ‫محه‌مه‌د ره‌ئووف ئه‌حمه‌د‬ ‫‪009647701527323‬‬

‫ده‌سته‌ی نوسه‌ران‬

‫‪ -1‬فارووق ڕه‌سووڵ یه‌حیا‬ ‫‪ -2‬محه‌مه‌د حسێن كه‌ریم‬ ‫‪ -3‬د‪ .‬كاو‌ه فه‌ره‌ج سه‌عدون‬ ‫‪ -4‬جه‌مال محه‌مه‌د ئه‌مین‬ ‫‪ -5‬د‪ .‬دارا گوڵ حامید‬ ‫‪ -6‬د‪ .‬محمد جميل الحبال‬ ‫‪ -7‬به‌رزان ئه‌بوبكر ڕه‌شید‬ ‫‪ -8‬ئه‌رده‌اڵن ساڵح عه‌زیز‬ ‫‪ -9‬محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د سه‌عید‬ ‫‪ -10‬د‪ .‬به‌هێز محه‌مه‌د ساڵح‬ ‫دیزاین‬ ‫زانیار ئه‌نوه‌ر ئه‌حمه‌د‬

‫‪zanyarkurdish@gmail.com‬‬

‫په‌یوه‌ندی‌‬

‫‪haivkurdy@gmail.com‬‬ ‫‪www.facebook.com/kurdhaiv‬‬

‫ناونیشان‪ :‬سلێمانی‌ ‪ -‬شه‌قامی‌ سه‌ره‌كی چوارچرا (زێوه‌ر)‬ ‫به‌رامبه‌ر زانكۆی پۆلیته‌كنیكی سلێمانی‬

‫به‌یاننامه‌ی ناوه‌ندی كوردستان بۆ‬ ‫ئیعجازی زانستی ل ‌ه قورئان و سوننه‌تدا‬ ‫به‌بۆنه‌ی كۆچی دوایی مامۆستا شه‌ماڵ‬ ‫موفتی ‪-‬خوای گه‌ور ‌ه لێی خۆش بێت‪.-‬‬ ‫ڕۆژی ‪ 2016 /2 /19‬هه‌ینی‪ ،‬كاتژمێر پێنج و نیوی ئێوارێ بانگخواز‬ ‫ ‬ ‫مامۆستا شه‌ماڵ موفتی ب ‌ه نه‌خۆشی كۆچی دوایی كرد‪ ،‬ئێم ‌ه وه‌ك ده‌سته‌ی بااڵی‬ ‫ناوه‌ند و ده‌سته‌ی نوسه‌رانی گۆڤاری هه‌یڤ دڵگرانین ب ‌ه كۆچی دوایی مامۆستا‬ ‫ك ‌ه ئه‌ندامی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ر و ده‌سته‌ی بااڵی ناوه‌ند و ده‌سته‌ی نووسه‌رانی‬ ‫گۆڤاره‌كه‌مان بوو‪ ،‬سه‌ره‌خۆشی ل ‌ه خوێنه‌رانی گۆڤاره‌كه‌مان و گه‌له‌كه‌مان ده‌كه‌ین‬ ‫و داواكارین له‌ خوای گه‌وره‌ كه‌ به‌ به‌هه‌شتی به‌رینی خۆی شادی بكات و‬ ‫سه‌بوری ئێم ‌ه و بنه‌ماڵه‌كه‌یان بدات‪.‬‬ ‫مامۆستا ل ‌ه ساڵی ‪ 2000‬دا به‌شداربوو‌ه ل ‌ه دامه‌زراندنی ناوه‌ندی كوردستان‬ ‫ ‬ ‫و ل ‌ه ساڵی ‪ 2002‬شه‌و‌ه ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری هه‌یڤ بووه‌‪ ،‬زۆر‬ ‫گرنگی ب ‌ه بواری ئیعجازی زانستی ده‌دا و ب ‌ه گرنگترین هۆكاری بانگه‌وازی‬ ‫ده‌زانی و ماوه‌یه‌كیش بوو زۆر ل ‌ه خه‌می كاركردندا بوو بۆ ته‌واوكردنی ته‌الری‬ ‫ئیعجاز ل ‌ه شاری سلێمانی ك ‌ه سوپاس بۆ خوا دڵشاد بوو ب ‌ه ته‌واوبوونی ته‌الره‌ك ‌ه‬ ‫كه به‌و هیوایه‌ین دوای ئه‌و‬ ‫و ب ‌ه قه‌اڵیه‌كی گه‌وره‌ی ده‌زانی بۆ ئیمان و زانست ‌‌‬ ‫خه‌مخۆرانی ئیعجاز هه‌وڵی به‌رده‌وامی ل ‌ه كاروانه‌كه‌یان بده‌ن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫مامۆستا كه‌سایه‌تیه‌كی گه‌ور‌ه و بانگخوازێكی سه‌ركه‌وتوو شاره‌زای بوار ‌‬ ‫ ‬ ‫ژینگ ‌ه بوو‪ ،‬بێ وچان و بێ جیاوازی ل ‌ه خزمه‌تكردن و تێكۆشاندا بوو‪ .‬به‌تایبه‌تی‬ ‫به‌رده‌وام به‌شداربوو ل ‌ه وشیاركردنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌ی و گه‌ڕاندنه‌وه‌یان بۆ باوه‌شی‬ ‫ئیمان و زانست‪ ،‬ئه‌ركی خۆی به‌رامبه‌ر قورئانی پیرۆز ئه‌نجامداو‌ه و ڕاستیی ‌ه‬ ‫زانستییه‌كانی ب ‌ه شێوه‌یه‌كی زۆر كاریگه‌ر و ڕاست ب ‌ه ئایه‌ت و فه‌رموده‌كانه‌و‌ه‬ ‫ده‌به‌سته‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ئه‌رك ‌ه و هه‌موو تێكۆشانه‌كانی به‌ڕێزی شایسته‌ی رێز لێنانێكی‬ ‫بێ پایانن‪ ..‬ڕه‌حمه‌تی خوای گه‌وره‌ی لێ بێت جێگای فیرده‌وس بێت‪.‬‬ ‫ئێمه‌ش وه‌ك ده‌زگایه‌كی زانستی به‌رفراوان له‌ هه‌رێمی كوردستاندا‬ ‫ ‬ ‫وه‌فاداریمان بۆ مامۆستا و به‌دیهێنانی ئاواته‌كانی مامۆستا ب ‌ه به‌رده‌وامی ل ‌ه‬ ‫تێكۆشاندا ده‌بین‪ .‬له‌و باوه‌ڕه‌داین ئێوه‌ی به‌ڕێزیش خاوه‌ندارێتی ل ‌ه هیوا و‬ ‫داخوازیه‌كانی مامۆستا بكه‌ن‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ساڵو و وه‌فاداریمان بۆ ئێوه‌ی به‌ڕێز ‪ ..‬هه‌ر شاد بن‪.‬‬ ‫ناوه‌ندی كوردستان‬ ‫بۆ ئیعجازی زانستی ل ‌ه قورئان و سوننه‌تدا‬ ‫‪2016 /2 /20‬‬

‫ئەم گۆڤارە ئایەت و فەرموودەی پیرۆزی تێدایە‪ ،‬پاراستنی پێویستە‪.‬‬

‫خەرمانی سامانی زانستیمان‬

‫ن‪ :‬فارووق ڕه‌سووڵ یه‌حیا‬

‫لێكۆڵینەوە و تەقاالی گەیشتن بە بنج و‬ ‫بناغەی هەر گوتە و داوا و ڕاگەیەنراوێك‪،‬‬ ‫گەر الی شوێنكەوتووانی هەر ئایینێكی‬ ‫جگە لە ئیسالم یان الی شوێنكەوتەی هەر‬ ‫ڕێچكە و ڕێبازێكی دەستكردی مرۆڤ‪ ،‬بە‬ ‫هاندەری “پێویستی” یان “حەز و خولیا”‬ ‫یاخود شتێكی دیكەی هەڵقواڵوی ناخی‬ ‫مرۆڤەكە و ژینگەكەی بێت‪ ،‬الی ئێمەی‬ ‫موسڵمان پێش هەموو شتێك “فەرمان”ێكە‬ ‫لە الیەن ئایینەكەمانەوە ئاراستەمان كراوە و‬ ‫ئەركێكە دەب ‌ێ بۆ بەدەستهێنانی ڕەزامەندیی‬ ‫پەروەردگار جێبەجێی بكەین‪.‬‬ ‫بەڵێ‌‪ ،‬ئایینێك كە هەر لە سەرەتاوە بە‬ ‫فەرمانەكانی چەشنی‪ :‬ﭽ ﭟ ﭠ ﭡ‬ ‫ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭰﭼ الحجرات‪،‬‬ ‫هەروەها بە نەهییەكانی وەك‪ :‬ﭽ ﯯ ﯰ‬ ‫ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﰀ ﭼ اإلسراء‪ ،‬هەڵگرانی‬ ‫پەیامەكەی بەرەو “بەدواداچوون” و‬ ‫“بەدەستهێنانی بەڵگەكان” و “لێكۆڵینەوە”‬ ‫ئاراستە بكات‪ ،‬هەرگیز نایەوێت مرۆڤ‬ ‫لەخۆڕا و ب ‌ێ بەڵگە هیچ گوتەیەك‬ ‫بسەلمێنێت‪ ،‬هی هەر كەسێك بێت‪ .‬تەنانەت‬ ‫نایەوێت باوەڕهێنانی مرۆڤەكان بە خودی‬ ‫ئەم ئایینەش لەسەر بناغەی چاولێكەریی‬ ‫هیچ كەس و ژینگە و دەوروبەرێك بێت‪،‬‬ ‫دەنا باوەڕی لەو جۆرە باوەڕێكی ناجێگیرە و‬ ‫هەموو ساتێك ئامادەیە كە بە بچووكترین‬ ‫گومان ڕووبەڕووی هەڵوەشان ببێتەوە‪.‬‬ ‫لە پێناوی جێبەج ‌ێ كردنی ئەم خواستەی‬ ‫ئایینی ئیسالمدا‪ ،‬زانایانی پێشینی موسڵمان‬ ‫چەندین دەستووری ناوازەی ئەوتۆیان لە‬ ‫هەردوو سەرچاوەی “قورئان” و “سوننەت”‬ ‫هەڵێنجاند كە بوونە ڕێخۆشكەر بۆ‬ ‫سەرهەڵدانی چەند زانستێكی تایبەت بە‬ ‫“لێكۆڵینەوە” و “بەدواداچوون”‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بوونە بەردی بناغە بۆ گەلـ ‌ێ زانستی‬ ‫تریش‪ .‬بگرە ئەو دەستوورانە بوونە جێی‬ ‫سەرسووڕمانی ئەو توێژەرانەی كە لە‬ ‫هەنگاوە مێژووییەكانی پێشكەوتنی زانست‬ ‫الی موسڵمانان دەكۆڵنەوە‪.‬‬ ‫یەكێك لەو دەستوورە زانستییە گرنگانەی‬ ‫كە دەرەنجامی تەقاال و هەڵێنجراوی‬ ‫زانایانی پێشینی موسڵمانە‪ ،‬ئەو دەستوورە‬ ‫بەناوبانگەیە كە دەڵێت‪:‬‬ ‫كنت انقالً فالصحة أو ُمدعياً فالدليل”‪.‬‬ ‫“إن َ‬ ‫واتە بۆ دڵنیابوون لە ڕاستی و دروستیی هەر‬

‫گوتەیەك مرۆڤ دەیبیستێ‌‪ ،‬دەب ‌ێ بە كەسی‬ ‫بەرامبەر بڵێت‪:‬‬ ‫“ئەم قسەیەت گەر گێڕانەوەی هەواڵێكە‪،‬‬ ‫دەب ‌ێ ڕاستبوونی هەواڵەكەم بۆ بچەسپێنیت‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر داوایەكیشە لە الیەنی خۆتەوە‬ ‫ڕایدەگەیەنیت دەب ‌ێ بەڵگەم لەسەری بۆ‬ ‫بهێنیتەوە”‪.‬‬ ‫چونكە هەر بابەتێك كە وتووێژی لەسەر‬ ‫دروست ببێت‪ ،‬لە بنەڕەتدا‪ ،‬لەم دوو گریمانە‬ ‫بەدەر نییە‪ :‬یان “گێڕانەوە”یە‪ ،‬یاخود “داوا”‪.‬‬ ‫لە دەرەنجامی پیادەكردنی بەشی یەكەمی‬ ‫ئەم دەستوورە زانستییەدا (واتە لێكۆڵینەوە لە‬ ‫ڕاستی و ناڕاستیی گێڕانەوەكان) لە مێژووی‬ ‫ئیسالمدا “زانستەكانی فەرموودە” و “زانستی‬ ‫جەرح و تەعدیل” و “زانستی ژیاننامەی‬ ‫كەسانی زنجیرەی سەنەدەكان” دروست بوون‪،‬‬ ‫كە شاكارە داهێنانی زانایانی موسڵمانن و‪،‬‬ ‫ناوازەترین ڕێی زانستین بۆ لێكۆڵینەوە و‬ ‫بەدواداچوون‪ ،‬بە مەبەستی جیاكردنەوەی‬ ‫ڕاست و ناڕاستی هەر “گێڕانەوە”یەك بە‬ ‫تەرازوویەكی هەستیاری ورد و سەرنەكەر‪..‬‬ ‫هەر بەم زانستانەش بوو كە توانرا سەرجەم‬ ‫ئەو گوتە و كردارانەی درابوونە پاڵ‬ ‫پێغەمبەری سەروەرمان – دروودی لەسەر‬ ‫بێت – لە شەن و كەو بدرێن و پاڵفتە و‬ ‫پۆلێن بكرێن و‪ ،‬ڕاست و دەمهەڵبەستیان لێك‬ ‫جیا بكرێتەوە‪ ،‬ئنجا ڕاستەكان و ئەوانەشیان‬ ‫كە گریمانی ڕاستبوون هەڵبگرن‪ ،‬بە‬ ‫جیاكردنەوەیەكی زانستییانەی ورد‪ ،‬پۆلێن و‬ ‫دەستنیشان بكرێن‪.‬‬ ‫بە مەبەستی جێبەج ‌ێ كردنی بەشی دووهەمی‬ ‫دەستوورەكەش (واتە بەڵگەهێنانەوە لەسەر‬ ‫داواكان) چەندین ڕێی زانستی گیرایەبەر‪.‬‬ ‫دیارە چۆنێتیی بەڵگەهێنانەوە لەسەر‬ ‫“داواكان” بەپێی جۆر و سروشتی هەریەك‬ ‫لەو داوایانە دەگۆڕێت‪..‬‬ ‫چونكە داوا ماددییەكان بە شایەت و‬ ‫بەڵگەنامەكان دەچەسپێن‪ ،‬كە پشت بە‬ ‫هەستەوەرەكان دەبەستن‪..‬‬ ‫ئەو داوایانەش كە ناماددی و موجەڕڕەدن‪،‬‬ ‫ئەوا یان دەقی ڕاشكاویان لەسەرە لە‬ ‫“قورئان” یاخود “سوننەت”دا‪ ،‬كە ئەوەش بە‬ ‫گرتنەبەری ڕێبازی لێكۆڵینەوە لە ڕاستی و‬ ‫ب ‌ێ گومانیی دەقەكان دەسەلمێت كە لە بەشی‬ ‫یەكەمی دەستوورەكەدا ئاماژەمان بە هەند ‌ێ‬ ‫الیەنی دا‪ ..‬یان هیچ دەقێكی ب ‌ێ گومانیان‬

‫لەسەر نییە‪ .‬زانایانی پێشین چەند ڕێبازێكی‬ ‫زانستییانەی وردیان بۆ سەلماندنی ڕاستی و‬ ‫ناڕاستیی ئەو جۆرە داوایانەش گرتەبەر‪..‬‬ ‫یەكێك لەوانە‪ :‬ڕێبازی “داللة اإللتزام” و‬ ‫“اإلستقرا‌ء التام”ە‪ ،‬كە بە پوختی بریتییە‬ ‫لەوەی پەیوەندیی نێوان دوو شت هێندە‬ ‫توندوتۆڵ بێت كە بە بینین یان تەسەوور‬ ‫كردنی یەكێكیان ئەوی دیكەش یەكسەر لە‬ ‫تەسەووری مرۆڤدا ئامادە بێت‪ .‬وەك بینینی‬ ‫شوێنێكی تەڕ كە تەسەووری ڕژانی ئاو یان‬ ‫هەر شلەمەنییەك بەسەر ئەو شوێنەدا بە‬ ‫زەینی مرۆڤدا دەهێنێت‪ ،‬هەروەها وەك‬ ‫هەست كردن لە كاتی بیستنی وشەیەك لە‬ ‫شوێنێكی تاریكدا بە بوونی مرۆڤێك ئەو‬ ‫وشەیەی لەزار دەرچووبێت‪.‬‬ ‫یەكێكی تر‪ :‬ڕێبازی “قیاس”ە‪،‬‬ ‫كە زانایانی “ئوسووڵ” لە قورئانەوە‬ ‫وەریان گرتووە‪ .‬پوختەكەی بریتییە لە‬ ‫دەستنیشانكردنی “هۆكار”ی جۆری بڕیار‬ ‫لەسەر شتێكی دیاریكراو‪ ،‬پاشان گەڕان بە‬ ‫دوای هاوشێوەی ئەو هۆكارە لە شتێكی‬ ‫دیكەدا‪ ،‬ئنجا دوای دڵنیابوون لە هاوبەشیی‬ ‫هەردووكیان لە هەمان “هۆكار”دا‪“ ،‬قیاس”ی‬ ‫ئەوەی دووهەم بكرێتە سەر یەكەم و هەمان‬ ‫بڕیاری بۆ دابنرێت‪ .‬وەك قیاسكردنی‬ ‫حەرامبوونی هەر شتێكی “مەستكەر” كە‬ ‫دەقی لەسەر نەبێت بۆ سەر “خەمر” كە‬ ‫دەقی لەسەرە‪ ،‬لەبەر هاوبەشیی ئەوی تر‬ ‫لەگەڵ “خەمر” لە هۆكاری “مەستكردن”دا‪.‬‬ ‫وەك زانایانی ئەو بوارە جەختی لەسەر‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەمەی لێرەدا “ئاماژە”مان پێدا‪ ،‬لەوێچێكە‬ ‫لە خەرمانی سامانی زانستیمان‪ ،‬كە پێش‬ ‫هەموو شتێك بۆ جێبەج ‌ێ كردنی فەرمانی‬ ‫ئایینەكەمان هاتە كایەوە‪ .‬ئێمەش لەم‬ ‫سەردەمی پێشكەوتنی زانستییەدا‪ ،‬پتر‬ ‫پێویستمان بە خستنەكاری ئەم چەشنە‬ ‫دەستوورانەیە لە گەیاندنی پەیامی خوای‬ ‫گەورەدا بە مرۆڤەكان‪.‬‬ ‫دەبا ئەو بەڕێزانەش كە باس و وتار و‬ ‫توێژینەوە بۆ گۆڤارەكەیان (هەیڤ)‬ ‫دەنێرن‪ ،‬چی لە توانایاندایە بۆ تەوسیق و‬ ‫پشتڕاستكردنەوەی نووسینەكانیان‪ ،‬پشت بە‬ ‫ڕێگای زانستی و سەرچاوەی متمانە پ ‌ێ كراو‬ ‫ببەستن‪ ،‬تاكو بتوانرێت پێشوازیی شیاو لە‬ ‫بابەتەكانیان بكرێت‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫سەبارەت بە قورئان وتوویانە‬ ‫ئەڵقەی هه‌شته‌م‪ /‬كۆتایی‬

‫نووسین و ئامادەكردنی‪ :‬دكتۆر عیمادەدین خەلیل‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬فارووق ڕەسووڵ یەحیا‬ ‫‪Faruq_r@hotmail.com‬‬

‫الندۆ‬

‫«رۆم الندۆ ‪ »Rom Landau‬پەیكەرتاش‬ ‫و ڕەخنەسازێكی هۆنەریی ئینگلیزە‪ .‬سااڵنی‬ ‫‪1957 - 1952‬ز لە چەندین زانكۆی‬ ‫ئەمریكا وانەبێژ بووە و‪ ،‬ساڵی ‪1953‬ز‬ ‫لە كۆمەڵگای ئەمریكا بۆ لێكۆڵینەوە‬ ‫ئاساییەكان لە سان فرانسیسكۆ مامۆستای‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی لەمەڕ ئیسالم و باكووری‬ ‫ئەفریقیا بووە‪ .‬لە بەرهەمەكانی‪« :‬الله‬ ‫ومغامرتي» ‪1935‬ز‪« ،‬بحث عن الغد»‬ ‫‪1938‬ز‪« ،‬سلم الرسل» ‪1939‬ز‪« ،‬دعوة الی‬ ‫المغرب» ‪1950‬ز و جگە لەمانەش‪.‬‬ ‫هەند ‌ێ لە وتەكانی‪:‬‬ ‫‪ -1‬لەبەر ئەوەی ئەركی وەرگێڕانی قورئان‬ ‫بە هەموو وزە زایەڵەییەكانی خۆی بۆ‬ ‫زمانێكی تر پێویستی بە بایەخدانی كەسێك‬ ‫دەبێت كە «شاعیری»ی و «زانست»ی‬ ‫كۆكردبێتەوە‪ ،‬ئەوا تا ماوەیەكی نزیكیش‬ ‫وەرگێڕانێكی باشمان نەبینیوە كە توانیبێتی‬ ‫شتێك لە ڕۆحی «وەحی»ی محەممەدی‬ ‫بقۆزێتەوە‪.‬‬ ‫لە واقیعدا زۆرێك لە وەرگێڕەكانی پێشین‬ ‫نەك تەنها لە پاراستنی جوانیی ئەسڵەكەدا‬ ‫دەستەوسان بوون‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫هێندە پڕبوون لە ڕق بەرامبەر بە ئیسالم‬ ‫كە وەرگێڕانەكانیان لە ژێر بارێكی قورسی‬ ‫ڕقەكاندا دەیاننااڵند‪ .‬تەنانەت باشترین‬ ‫وەرگێڕانیش كە لە شێوەی نووسراودا لە‬ ‫توانادا بێت هێشتا هەر ناتوانێت زایەڵەی‬ ‫یەخسیركەری سوورەتەكانی قورئان وەك‬ ‫خۆی بپارێزێت بەو شێوەیەی كە موسڵمان‬ ‫دەیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫مرۆڤی خۆرئاوایی لە توانایدا نییە كە‬ ‫پەی بە هەند ‌ێ لە جوانی و هێز و پێزی‬ ‫قورئان ببات‪ ،‬مەگەر كاتێ‌ گوێ‌بیستی چەند‬ ‫بڕگەیەكی ببێت كە بە زمانە ئەسڵییەكەی‬ ‫‪2‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫بخوێنرێتەوە»(‪.)1‬‬ ‫‪« -2‬كۆكردنەوەی ئایەتەكانی قورئان لە‬ ‫شێوەی كتێبێكدا خرایە ئەستۆی نووسەرەوەی‬ ‫«وەحی»‪ :‬زەیدی كوڕی سابیت‪ ،‬ئەبوبەكر ‪-‬‬ ‫خوای لـ ‌ێ ڕازی بێت ‪ -‬خۆی سەرپەرشتیی‬ ‫ئەم ئەركە گرنگەی دەكرد‪ .‬دواتریش و‬ ‫لە ئەنجامی هەوڵێكی نو ‌ێ و بە فەرمانی‬ ‫خەلیفە عوسمان ‪ -‬خوای لـ ‌ێ ڕازی بێت‬ ‫ قورئان دوایین شێوەی تەشریعیی خۆی‬‫وەرگرت كە بە ساغ و سەالمەتی و ب ‌ێ هیچ‬ ‫دەستكارییەك گەیشتووەتە دەستمان»(‪.)2‬‬ ‫‪« -3‬پەیوەندییەكی ڕەنگین لە نێوان‬ ‫ئایەتەكانی كورتە سوورەتەكاندا هەیە كە‬ ‫كاریگەریی خۆی لەسەر ویژدان بەج ‌ێ‬ ‫دەهێڵێت‪ ،‬هەرچەندەش «كێش»ێكی‬ ‫یاسایی لە گۆڕێدا نییە‪ .‬لە ڕاستیدا بیستنی‬ ‫سوورەتەكانی قورئان لە دەقە عەرەبییەكەیدا‬ ‫گەلـ ‌ێ كاریگەریی قووڵ لە دەروونی مرۆڤدا‬ ‫بەجێ‌ دەهێڵێت‪ .‬قورئان وای بۆ دیاری كراوە‬ ‫كە بە دەنگێكی بەرز بخوێنرێتەوە و‪ ،‬دەب ‌ێ‬ ‫مرۆڤ بە خوێندراوەیی گوێی لـ ‌ێ ڕابگرێت‪،‬‬ ‫تاكو بڕیاری دادگەرانەی لەسەر بدات و‬ ‫ڕێزی شایانی لـ ‌ێ بگرێت‪.‬‬ ‫‪ -4‬هەروەها قورئان بەو سیفەتەی كە وتەی‬ ‫ڕاستەقینەی خوای گەورەیە «موعجیز» واتە‬ ‫(دەستەوسانكار)ە و‪ ،‬هیچ ڕێگایەك بۆ السایی‬ ‫كردنەوەی نییە‪ .‬زۆر بە ڕوونی و سادەیی‬ ‫بڵێین‪ :‬هیچ شتێك نییە هاوشێوەی بێت»(‪.)3‬‬

‫لو بۆن‬

‫«دكتۆر گوستاڤ لو بۆن ‪»Gustave Le Bon‬‬ ‫پزیشك و مێژوونووسێكی فەڕەنسییە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪1841‬ز لە دایك بووە‪ .‬بایەخی‬ ‫بە شارستانێتیی خۆرهەاڵت داوە‪ .‬لە‬ ‫بەرهەمەكانی‪« :‬حضارة العرب»‪« ،‬الحضارة‬ ‫المصریة»‪« ،‬حضارة العرب في األندلس»‪.‬‬ ‫هەند ‌ێ لە وتەكانی‪:‬‬

‫‪« -1‬بڵندیی بناغەكانی ڕەوشت لە قورئاندا‬ ‫لە هی هەموو ئایینەكانی تر ‪ -‬پێكەوە ‪-‬‬ ‫بەرزترە و‪ ،‬ڕەوشتی ئەو نەتەوانەش كە‬ ‫شوێن ئایینەكەی قورئان كەوتن بە گۆڕانی‬ ‫ڕۆژگار و دەمارەكان گۆڕانێكی وەك هی‬ ‫ئەو نەتەوانەیان بەسەر هات كە ملكەچی‬ ‫ئایینی عیسان‪ ،‬دروودی لەسەر بێت‪.‬‬ ‫گرنگترین ئەنجامێك بتوانرێت لەم بوارەدا‬ ‫بهەڵێنجرێت بریتییە لە كاریگەریی قورئانی‬ ‫مەزن لەو نەتەوانەدا كە گەردنیان بۆ‬ ‫فەرمانەكانی نەوی كردووە‪ .‬ئەو ئایینانەی‬ ‫كە بە وێنەی ئیسالم دەسەاڵتیان بەسەر‬ ‫دەروونەكاندا هەبێت زۆر كەمن‪..‬‬ ‫لەوانەشە هیچ ئایینێك شك نەبەین كە‬ ‫ئەو كاریگەرییە بەردەوامەی وەك ئەوەی‬ ‫ئیسالمی بۆ ڕ ‌ێ كەوتبێت‪ .‬قورئان تەوەرەی‬ ‫ژیانە لە خۆرهەاڵتدا‪ ،‬ئەوەتا كاریگەریی ئەو‬ ‫لە وردترینی شتەكانی ژیاندا دەبینین»(‪.)4‬‬ ‫‪« -2‬ئەم كتێبە (قورئان) یاسادانانێكی ئایینی‬ ‫و سیاسی و كۆمەاڵیەتییە و‪ ،‬بڕیارەكانیشی‬ ‫ماوەی دە سەدەیە جێبەج ‌ێ كراوە»(‪.)5‬‬

‫لیختنستادتەر‬

‫«دكتۆر ئیلس لیختنستادتە ر‬ ‫‪ »stadter‬ئافرەتێكی ئەڵمانییە‪ .‬لە زانكۆی‬ ‫فرانكفۆرت‪ ،‬پاشان لە زانكۆی لەندەن‬ ‫زانستەكانی زمانی عەرەبی و زانستە‬ ‫ئیسالمییەكانی خوێندووە‪ .‬نزیكەی سی ساڵ‬ ‫لە واڵتـانی هـەردوو خـۆرهـەاڵتی نزیك و‬ ‫ناوەڕاسـتدا ماوەتەوە و‪ ،‬بایەخێكی تایبەتیی‬ ‫بە بانگەوازەكانی ئیجتیهاد و نوێكاری‬ ‫و بەراوردی نێوان مەزهەبەكان داوە‪ .‬لە‬ ‫بەرهەمەكانی‪« :‬اإلسالم والعصر الحدیث»‪.‬‬ ‫هەند ‌ێ لە وتەكانی‪:‬‬ ‫‪ -1‬موسڵمانی ئەم سەردەمە باوەڕی وایە‬ ‫كە كتێبەكەی ڕێی پ ‌ێ دەدات‪ ،‬تەنانەت‬ ‫پێویستیشی دەكات لەسەری كە كێشەكانی‬ ‫�‪Ilse Lichten‬‬

‫سەردەمەكەی بە شێوەیەك چارەسەر بكات‬ ‫لەگەڵ ئایینەكەیدا یەك بگرێتەوە‪ .‬قورئان‬ ‫بەرژەوەندی لەدەست نادات و‪ ،‬ڕ ‌ێ لە زانیاری‬ ‫ناگرێت بەو جۆرەی كە زانستی سەردەمەكەی‬ ‫پێی گەیشتووە‪ .‬تایبەتمەندیی قورئان لە‬ ‫بیروباوەڕی موسڵماندا ئەوەیە كە تەواوكاری‬ ‫كتێبە ئاسمانییەكانە و‪ ،‬لە بناغەكانی ئیماندا‬ ‫لەگەڵیاندا یەكە‪ ،‬بەاڵم لە سیفەتە گشتییەكەیدا‬ ‫لێیان جیایە‪ .‬قورئان نە پەیوەستە بە‬ ‫پەیامێكی دیاری كراوەوە كە لەگەڵ تەواوبوونی‬ ‫كات و سەردەمەكەی ئەویش بڕوات‪ ،‬نە بە‬ ‫نەتەوەیەكی تایبەتیشەوە كە تەنها بۆ ئەو‬ ‫نەتەوەیە بگونجێت و بۆ هی تر دەست نەدات‪.‬‬ ‫هەرشتێك بەردەوامیی تێدا مەبەست بێت‪،‬‬ ‫دەب ‌ێ لەگەڵ هەموو سەردەمێكدا یەك بێت و‬ ‫بۆ گشت كاتێكیش دەست بدات»(‪.)6‬‬ ‫‪« -2‬بۆ پەی بردن بە كاری قورئان لەو‬ ‫ڕووەوە كە كتێبێكی ئایینی و كۆمەاڵیەتییە‪،‬‬ ‫دەب ‌ێ لە ڕاستگۆیی كەسی موسڵمان تێبگەیت‬ ‫كات ‌ێ جەخت دەكاتەوە لەوەی كە دەب ‌ێ قورئان‬ ‫بناغەیەك بێت بۆ پەی بردن بەو حیكمەتە‬ ‫ئاڵۆزانەی كێشەكانی كۆمەڵگای نو ‌ێ چارەسەر‬ ‫پێی وایە‬ ‫دەكەن‪ .‬چونكە پێغەمبەر‬ ‫كە قورئان ئەڵقەی پەیوەندییە لە نێوان‬ ‫خوای گەورە لە كەماڵی خوایەتییەكەیدا و‪،‬‬ ‫جێنشینەكەی كە بە ڕێژنە پەروەردگارییەكەی و‪،‬‬ ‫بە نیشانە هەرە مەزنەكەی لەودا دەردەكەوێت‬ ‫(كە مرۆڤە)‪.‬‬ ‫ئەركی سەرشانی مرۆڤ كاركردنە ‪ -‬بە پێی‬ ‫ویستی خوا ‪ -‬بۆ ڕێكخستنی پەیوەندیی نێوان‬ ‫جیهانی خوایی و جیهانی بەدیهاتن و بینراو‪.‬‬ ‫باشترین ڕ ‌ێ بۆ گەیشتن بەم داخوازییە ئەوەیە‬ ‫كە كۆمەڵە مرۆڤێك بیخەنە ئەستۆی خۆیان‬ ‫كە بە دوای قووڵترین و پێویســت ترین‬ ‫فەرمانەكانی خـوادا بگەڕێن كـە فەرمـانەكانی‪:‬‬ ‫دادپەروەرییە بۆ هەمووان و‪ ،‬میهرەبانی و‬ ‫نەرمونیانی و چاكەیە بەرامبەر الوازان‪ .‬هەر‬ ‫ئەمانەش ئەو هۆكارانەن كە خوای گەورە بە‬ ‫دەستی مرۆڤیان دەسپێرێت بۆ ڕزگاربوونی‪.‬‬ ‫كەواتە مرۆڤ بەرپرسە لە كارەكانی‪ ،‬هەروەك‬ ‫بەرپرسە لە چارەنووسی»(‪.)7‬‬

‫مۆنتای‬

‫«فینسای مۆنتای المنصور بالله الشافعی»‬ ‫خەڵكی فەڕەنسایە‪ .‬كەسێكی گەڕیدە و توێژەرە‪.‬‬ ‫پسپۆڕە لە لێكۆڵینەوەی كێشـە ئیسـالمی و‬ ‫عـەرەبییەكان لە نزیكەوە‪ .‬چەندین ســاڵی لە‬ ‫مەغریب و خۆرهەاڵت و ئەفریقیا و ئاسیا‬

‫بەسەر بردووە‪ ،‬دەیان توێژینەوە و كتێبی‬ ‫دەربارەی ئیسالم و شارستانێتییەكەی باڵو‬ ‫كردووەتەوە‪ .‬لە ئەنجامدا و لە هاوینی ساڵی‬ ‫‪1977‬ز موسڵمان بوونی خۆی ڕاگەیاندووە‪.‬‬ ‫هەند ‌ێ لە وتەكانی‪:‬‬ ‫‪« -1‬من هیچ گومانێكم لە پێغەمبەرێتیی‬ ‫نییە و‪ ،‬باوەڕم وایە كە‬ ‫محەممەددا‬ ‫دواهەمینی پێغەمبەرانە و‪ ،‬بۆ هەموو‬ ‫مرۆڤەكان ب ‌ێ جیاوازی ڕەوانە كراوە و‪،‬‬ ‫پەیامەكەشی بۆ كۆتایی هێنان هاتووە بەو‬ ‫وەحییەی كە لە تەورات و ئینجیلدا نازڵ‬ ‫بووە‪ .‬باشترین بەڵگەش لەسەر ئەوە «قورئانی‬ ‫موعجیزە»یە‪.‬‬ ‫من ئەو بۆچوونانەی «پاسكاڵ»ی زانای‬ ‫ئەوروپی ڕەت دەكەمەوە كە كەسێكی ڕقاوی و‬ ‫قین لەدڵە بەرامبەر بە ئیسالم و موسڵمانان‪.‬‬ ‫تەنیا بۆچوونێكی نەبێت كە وتوویەتی‪:‬‬ ‫هەروەك ئینجیل دانراوی مەتتی نییە‪،‬‬ ‫نییە»(‪.)8‬‬ ‫قورئانیش دانراوی محەممەد‬ ‫‪« -2‬هەر هزرێكی عەرەبی و ئیسالمی كە لە‬ ‫كاریگەریی قورئان دوور خرابێتەوە‪ ،‬چەشنی‬ ‫پیاوێكە خوێنەكەی لـێ‌ دەرهێنرابێت»(‪!)9‬‬

‫هەنی‬

‫‪« -1‬قورئان پێی وایە كە نیگەرانییەكانی‬ ‫سەردەم دەرەنجامی چەند هۆكارێكی ئایینییە‪،‬‬ ‫وێڕای هۆكارە ئابووری و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ڕەوشتییەكان‪ .‬هەروەها پێی وایە كە وەك هەموو‬ ‫شتێكی تر چاكسازییان تێدا ناكرێت مەگەر‬ ‫لە ڕێی بەكارهێنانی هۆكارە ئایینییەكانەوە‬ ‫نەبێت‪ .‬گومان كردن لە حیكمەتی قورئاندا‪،‬‬ ‫چاونەترسییە‪ ،‬گەر بڕوانینە سەركەوتنی‬ ‫لە گەیاندنی ئەو پەیامەی كە‬ ‫محەممەد‬ ‫خوا فەرمانی گەیاندنی پێ‌ دابوو»(‪.)11‬‬ ‫‪« -2‬من ڕام وایە ‪ -‬هەڵوێستی ئایینیمان‬ ‫هەرچییەك بێت ‪ -‬كە پێویستە پەیامی‬ ‫قورئان بە سەرهەڵدانێكی داهێنەر دابنێین‬ ‫لە بارودۆخی مەككەدا‪ .‬بێ‌گومان كۆمەڵە‬ ‫كێشەیەك هەبوون كە چارەسەریان دەخواست و‪،‬‬ ‫چەندین قەیرانیش هەبوون كە هەند ‌ێ كەس‬ ‫هەوڵیان دا تەنك و سووكی بكەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫گواستنەوەی ئەو بارودۆخە لەو كێشە و‬ ‫قەیرانانەوە بۆ پەیامی قورئان ئەستەمە لە‬ ‫ڕێی بیركردنەوەی مەنتیقییەوە بووبێت‪.‬‬ ‫بێ‌گومان پەیامی قورئان چەندین كێشەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ڕەوشتی و فیكری چارەسەر‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم هەموویان بە یەك جاری و بە‬ ‫شێوەیەكی بەڵگەنەویست چارەسەر ناكات‪.‬‬ ‫لەوانەیە مێژوونووسێكی دنیایی بڵێت‪:‬‬ ‫بە ڕێكەوت ڕێی لە چەند‬ ‫محەممەد‬ ‫بیرۆكەیەك كەوتووە كە بە وێنەی كلیل وابوون‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشە بنەڕەتییەكانی‬ ‫ڕۆژگاری خۆی‪..‬‬ ‫ئەوە شتێكی نەگونجاوە و‪ ،‬هیچ هەوڵێكی‬ ‫تەجریبی و هیچ بیرێكی تیژ ناتوانن وەك‬ ‫پێویست پەیامی قورئانمان بۆ ڕاڤە بكەن»(‪.)12‬‬

‫«عائیشە بریجت هەنی‬ ‫‪ »Honey‬لە خێزانێكی مەسیحیی ئینگلیزدا‬ ‫پێگەیشتووە‪ .‬حەزی لە خوێندنی فەلسەفە‬ ‫بووە‪ .‬ڕۆشتووە بۆ كەنەدا بۆ تەواوكردنی‬ ‫خوێندنەكەی‪ .‬لەو ‌ێ بواری بۆ ڕەخساوە‬ ‫كە بە ئیسالم ئاشنا ببێت و لە ئەنجامدا‬ ‫موسڵمان ببێت‪ .‬دوایی بووە بە مامۆستا لە‬ ‫قوتابخانەیەكی بااڵی نایجیریا‪.‬‬ ‫لە وتەكانی‪:‬‬ ‫«چەندەش هەوڵ بدەم هەر ناتوانم وەسفی په‌راوێزه‌كان‪:‬‬ ‫ئەو كاریگەرییە بكەم كە قورئان لە دڵی ‪ -1‬اإلسالم والعرب‪.37-36 :‬‬ ‫مندا بەجێی هێشت‪ .‬من هێشتا خوێندنەوەی ‪ -2‬هەمان سەرچاوە‪.296 :‬‬ ‫سێ‌هەم سوورەتی قورئانم تەواو نەكردبوو‪ ،‬كە ‪ -3‬هەمان سەرچاوە‪.297-296 :‬‬ ‫خۆمم بینییەوە سوژدەم بۆ بەدیهێنەری ئەم ‪ -4‬حضارة العرب‪.432-431 :‬‬ ‫گەردوونە دەبرد! ئەوەش یەكەم نوێژم بوو لە ‪ -5‬النتائج األولى للحرب‪ .‬ل ‌ه “اإلسالم والحضارة‬ ‫العربية” ی محەممەد كورد عەلییەوە‪.74/1 :‬‬ ‫ئیسالمدا»(‪.)10‬‬

‫وات‬

‫‪Ayesha Bridget‬‬

‫«ولیەم مۆنتگۆمری وا ت‬ ‫‪ »gomery Watt‬ڕاگری پێشووی بەشی‬ ‫دیراساتی عەرەبییە لە زانكۆی ئەدنبرە‪.‬‬ ‫لە بەرهەمەكانی‪« :‬عوامل انتشار اإلسالم»‪،‬‬ ‫«محمد في مكة»‪« ،‬محمد في المدینة»‪،‬‬ ‫«اإلسالم والجماعة الموحدة»‪.‬‬ ‫هەند ‌ێ لە وتەكانی‪:‬‬

‫�‪William Mont‬‬

‫‪ -6‬اإلسالم والعصر الحديث‪ .‬ل ‌ه كتێبی “ما يقال عن‬ ‫اإلسالم”ى عه‌ققاده‌وه‌‪.19 :‬‬ ‫‪ -7‬هەمان سەرچاوە‪.19 :‬‬ ‫‪ -8‬رجال ونساء أسلموا‪.45/5 :‬‬ ‫‪ -9‬هەمان سەرچاوە‪.51 -50/5 :‬‬ ‫‪ -10‬رجال ونساء أسلموا‪.60 – 59/1 :‬‬ ‫‪ -11‬محمد في مكة‪.135 :‬‬ ‫‪ -12‬هەمان سەرچاوە‪.136-135 :‬‬

‫‪3‬‬

‫تەفسیری زانستیی سورەتی ئیخالس‬ ‫ئەڵقەی سێیەم‬ ‫ن‪ :‬د‪ .‬عومەر ئەلڕاوی‪.‬‬

‫و‪ :‬هاوژین طالب رضا‪.‬‬ ‫پێداچوونەوە‪ :‬د‪ .‬دارا گوڵ‪.‬‬

‫تەفسیری ﭽﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭼ‪:‬‬ ‫وتەی موفەسیرەكان لە تەفسیری ئایەتی‬ ‫ﭽﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭼ‪:‬‬ ‫(ابن كثیر) ڕەحمەتی خوای لێبێت‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫خودای گەورە كە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭙ ﭚ‬ ‫ﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ‬ ‫ﭣ ﭼ واتە‪ :‬نە مناڵ‪ ،‬نە باوك‪ ،‬نە ژنی نییە‪.‬‬ ‫(مجاهد) دەڵێت‪ :‬ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ‬ ‫ﭢﭼ واتە ژنی نییە (چونكه‌ هاوسه‌ر و‬ ‫منداڵ له‌ ڕه‌گه‌زی مێرده‌‪ ،‬خودا تاك و ته‌نها و‬ ‫بێ هاوتا و فه‌رده‌)‪ ،‬ئەمەش هەر وەك‬ ‫ئەوە وایە كە خودای گەورە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽ ﯸ ﯹ ﯺﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ‬ ‫ﰁ ﰂ ﰃﰄ ﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ‬ ‫ﰍ ﭼ األنعام‪ .‬واتە‪« :‬خودا به‌دیهێنه‌ری‬ ‫ئاسمانەكان و زەویی ‌ه لە جوانترین شێوه‌دا‬ ‫لە نەبوونه‌وه‌‌‪ .‬چۆن ده‌بێ منداڵی هه‌بێ ل ‌ه‬ ‫حاڵێكدا ژنێكی نەبووە؟! ئه‌و هه‌موو شتێكی‬ ‫دروستكردووە و‪ ،‬بە هەموو شتێك زانایە»‪،‬‬ ‫پاك و بێگەردی بۆ خودای گەورە‪ ،‬خودای‬ ‫گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮮ ﮯ ﮰ‬ ‫ﮱﯓﯔ ﯕﯖﯗﯘﯙ‬ ‫ﯚﯛﯜ ﯝ ﯞﯟ‬ ‫ﯠﯡﯢﯣﯤﯥ ﯦ ﯧﯨ‬ ‫ﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﯱﯲ‬ ‫ﯳﯴﯵ ﯶﯷ ﯸﯹﯺ‬ ‫ﯻ ﯼﯽﯾﯿﰀﰁ‬ ‫ﰂﰃﰄﭼ مریم‪ .‬واتە‪(« :‬جوولەكە و‬ ‫گاور و موشريكان) دەڵێن‪ :‬خودای میهرەبان‬ ‫منداڵی هه‌یه‌! بەڕاستی شتێكی زۆر ناشایستە و‬ ‫ناشيرين و سەرسوڕهێنەر دەڵێن‪ ..‬نزیكە‬ ‫له‌به‌ر ئه‌و قسه‌یه‌‪ ،‬ئاسمانەكان هه‌پروون‬ ‫هه‌پروون بن‪ ،‬زەوی شەق ببا و ڕۆبچێت‪،‬‬ ‫چیاكانیش بكەون و وردوخاش بن‪ .‬كاتێك‬ ‫كە منداڵ ده‌ده‌ن ‌ه پاڵ خودای میهرەبان‪.‬‬ ‫لە خودای میهرەبان ناوه‌شێته‌و‌ه و نابێت‬ ‫ك ‌ه منداڵی هه‌بێت‪ .‬ته‌واوی ئه‌و كەسانەى‬ ‫لە ئاسمانەكان و زەویدان بەندەی خودای‬ ‫میهرەبانن‪ .‬هەر هەموویانی سەرژمێركردووە و‬ ‫دروست ژماره‌یان ده‌زانێت‪ ،‬هەر هەمووشیان‬ ‫‪4‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫ڕۆژی قیامەت تاك و‬ ‫تەنها‪ ،‬دێن ‌ه الی ئه‌و»‪.‬‬ ‫هەروەها دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽﭤ ﭥ ﭦ ﭧ‬ ‫ﭨﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ‬ ‫ﭮﭯﭰ‬ ‫ﭱﭲ ﭳﭴﭼ‬ ‫الصافات‪ .‬واتە‪« :‬ئەوان‬ ‫باوەڕیان وايه كه لە‬ ‫نێوان پەروەردگار و‬ ‫جنۆكەدا خزمایەتی هەيه‪ ،‬له حاڵێكدا‬ ‫جنۆكەكانیش چاك زانیویانە كە بۆ‬ ‫لێپرسینەوە ئاماد ەدەكرێن‪ .‬پاكی و بێگەردی‬ ‫بۆ خوای گەورە‪ ،‬له ئەو قسە بێ جێیانەی‬ ‫بەرامبەر بە خودا دەیكەن»‪ .‬لە سەحیحی‬ ‫مسعهُ‬ ‫بوخاریشدا هاتووە‪( :‬ال أح َد أصبـَ​َر علی أذی َ‬ ‫من هللا‪ ،‬فاهنم جیعلون له ولداً‪ ،‬وهو یرزقهم و یعافیهم)‬

‫واتە‪ :‬كەس لە خوای گەورە بە ئارامتر نیە‪،‬‬ ‫لە سەر قسەی ناخۆش كە بیستبێتی و ئازاری‬ ‫پێگەیاندبێت‪ ،‬ئەوان مناڵی بۆ بڕیار دەدەن‪،‬‬ ‫كەچی ئەو ڕۆزییان دەدا و سه‌المه‌ت و‬ ‫چاره‌سه‌ریان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها (بوخاری) گێڕاویەتەوە‪ :‬عن أبو هریرە‬

‫قال‪« :‬قال هللا ك َذبين‬ ‫رضي هللا عنه عن النَّيب‬ ‫ابن أ‌دم ومل یكن له ذلك وشتمين ومل یكن له ذلك‬ ‫ُ‬ ‫فأما تكذیبه َّإیي فقوله لن یُعیدين كما بدأين ولیس‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫وأما شتمه َّإیي‬ ‫علي من إعادته َّ‬ ‫َّأول اخللق أبهون َ‬ ‫الصم ُد مل أل ْد ومل أول ْد‬ ‫فقوله َّاتذ هللا ولداً وأان اڵاح ُد َّ‬ ‫ومل یكن يل كفواً أح ٌد»‪(.‬أخرجه البخاري فی كتاب‬ ‫تفسری سورة (قل هو هللا أحد) برقم ‪ ،4974‬واتە‪:‬‬

‫(خوای گەورە فەرمووی ئادەمیزاد درۆی بۆ‬ ‫هەڵبەستم كە نە دەبوو وا بكات‪ ،‬دەمپیسی‬ ‫لەگەڵ كردم كە نە دەبوو وا بكات‪ ،‬ئەو‬ ‫درۆیەی كە بۆی هەڵبەستم ئەوەیە كە دەڵێت‬ ‫نامگێڕێتەوە وەك سەرەتا دروستیكردم‪،‬‬ ‫هەرچەندە دروستكردنی یەكەمی ئاسانتر‬ ‫نییە بەالی منەوە وەك لە گەڕاندنەوەی و‪،‬‬ ‫جنێودانەكەشی ئەوەیە كە دەڵێت خوا مناڵی‬ ‫بۆ خۆی بڕیارداوە لە كاتێكدا من تاك و‬ ‫تەنها و بێ هاوەڵ و بێ هاوتا و پایەدار و‬

‫دەسەاڵتدارم‪ ،‬نیازم بە كەس نییە و هەموو‬ ‫ئاتاجی منن‪ ،‬هەر من دەتوانم بەاڵ و‬ ‫ناخۆشی البەرم و پێویستی و داخوازییەكان‬ ‫جێبەجێبكەم‪ .‬هیچ كەسم لێنەبووە و خۆشم‬ ‫لە كەس نەبووم‪ .‬هەرگیز هاوتا و هاوشێوە و‬ ‫دەسەاڵتدارێكی تر نییە كە لەبەرانبەرمەوە‬ ‫بوەستێت و هاوشانم بێت)‪.‬‬ ‫(ابن عثیمین) بە ڕەحمەت بێت بە‬ ‫دواداچوونێكی لەسەر ئەوە هەیە دەڵێت‪:‬‬ ‫(پاشان فەرمووی‪:‬ﭽﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ‬ ‫ﭞﭟﭠﭡﭢﭣ ﭼ ئەمە بۆ‬ ‫چەسپاندنی تاك و تەنهایی خودای گەورەیە‪،‬‬ ‫وتمان‪ :‬چەسپاندنە چونكە ئێمە لەوەی لە‬ ‫پێشدا هات لەمە تێگەیشتین‪ ،‬كەواتە هێنانی‬ ‫ئەم ئایەتە بۆ چەسپاندنی ئەو مانایەیە كە‬ ‫پێشتر هات و بۆ بڕیاردان و سەلماندنییەتی‪،‬‬ ‫ئەو لەبەرئەوەی تاك و تەنها و پایەدارە‬ ‫بۆیە لە دایك نەبووە‪ ،‬چونكە مناڵ نەك‬ ‫تەنها لە دروستبوونی و سیفەتیدا بەڵكو‬ ‫تەنانەت لە شێوەشیدا لە باوان دەچێت‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە ئەو فەرموودەیەی‪ :‬كە باسی هاتنی‬ ‫جمزز املدجلی) دەكات بۆ الی (زید بن حارثة) و‬ ‫( ّ‬ ‫(أسامة)ی كوڕی كە هەردووكیان بە پۆشاكێك‬ ‫خۆیان داپۆشیبوو قاچیان بە دەرەوە بوو‪،‬‬ ‫ئەو سەیری قاچیانی كرد و وتی‪ :‬ئەم قاچانە‬ ‫لە یەكن‪ ،‬كوڕ و باوكن)‪( .‬متّفق علیه)‪.‬‬ ‫هەندێك موفەسیریش لەم بابەتەدا (الصمد)‬ ‫یان بەستووە بەوەی دوای خۆی هاتووە‪،‬‬ ‫هەندێكی تریش وایان داناوە كە سەمەدییەت‬ ‫نەبوونی مناڵ پێویست دەكات‪.‬‬

‫تەفسیری زانستی ﭽﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ‪:‬‬ ‫ڕاستە سورەتەكە وەك پێشتر باسكرا هەمووی‬ ‫چارەسەری بابەتی یەكخواپەرستی دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە پێمان وایە ئەم ئایەتە لەگەڵ‬ ‫ئەوەی پێش خۆی و ئەوەی دوای خۆشی‬ ‫جودایە‪ ،‬چونكە هەر ئایەتێكیان بابەتێكی‬ ‫جیاواز چارەسەر دەكات‪ ،‬لێرەدا مەبەستمان‬ ‫بە لە دایكبوون ئەوە نییە كە پاش سكبوون‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬كەسیش وای نەوتووە‪ ،‬كاتێك‬ ‫مەسیحییەكان دەڵێن‪ :‬خوای گەورە كوڕی‬ ‫هەبووە بە لە دایكبوونی (عیسی) لە (مریم)‬ ‫سەالمی خوایان لێبێت ئەوا ئەو ئایەتە نكولی‬ ‫لەم قسەیان دەكات كە دەفەرموێت‪ :‬ﭽﭗ ﭘ‬ ‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ‬ ‫ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮ‬ ‫ﭯ ﭰ ﭱ ﭼ المؤمنون‪ .‬واتە‪( :‬خودا‬ ‫كەسی نەكردووە بە ڕۆڵەی خۆی و هیچ‬ ‫خودایەكی لەگەڵدا نییە‪ ،‬چونكە ئەو كاتە‬ ‫هەر خودایەك دەچوو بەالی دروستكراوانی‬ ‫خۆیەوە و هەندێكی خۆی بڵند دەكرد بەسەر‬ ‫هەندێكی تردا (ئەوسا بوونەوەر تێكدەچوو)‪،‬‬ ‫پاكی و بێگەردی بۆ زاتی خودا لەو شتانەى‬ ‫ئەوان دەیڵێن و خودای پێ وه‌سف ده‌كه‌ن)‪.‬‬ ‫كەواتە وتەی لە دایكبوونی (عیسی) لە (مریم)‬ ‫سەالمی خوایان لێبێت لە باشترین حاڵەتیدا‬ ‫لەگەڵ ئایەتی‪ :‬ﭽ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ‬ ‫ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭼدا‬ ‫ناگونجێت‪.‬‬ ‫هەروەها خودای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯛ ﯜ‬ ‫ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡﯢ ﯣﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ‬ ‫ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﭼ مريم‪ .‬واتە‪« :‬ناگونجێت و‬ ‫له خودا ناوه‌شێته‌و‌ه مناڵی هه‌بێت‪ ،‬پاكی و‬ ‫بێگەردی شایستەی ئەوە‪ ،‬كاتێك هەرشتێك‬ ‫بڕیار بدات‪ ،‬به‌س ‌ه پێی بڵێ‪ :‬ببە‪ ،‬دەستبەجێ‬ ‫دەبێت و دێت ‌ه دی»‪ .‬هەروەها كە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ‬ ‫ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖﯗ ﯘ‬ ‫ﯙ ﯚ ﭼ اإلسراء‪ .‬واتە‪« :‬بڵێ‪ :‬سوپاس و‬ ‫ستایش شايانى ئه‌و خودایە كە هيچ كەسی‬ ‫نەكردووە بە ڕۆڵەی خۆی‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫موڵك و مەملەكەتیدا كەسی نەكردووە بە‬ ‫شەریك و هاوبه‌شی خۆی‪ ،‬بەهۆی ناچاری و‬ ‫بێ دەسەاڵتی كەسی نەكردووە بە یاوەر و‬ ‫یاریدەدەری خۆی‪ ،‬جا كەوايە گەورەيى بۆ‬ ‫خودا دانێ و هەر ئەو به مەزن بزانە و‬ ‫به‌س»‪ .‬هەروەها دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭪ ﭫ‬ ‫ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭼ الجن‪.‬‬

‫دەریا كەم دەكاتەوە كاتێك كە بخرێتە ناوی و‬ ‫بهێنرێتەوە دەر»‪ .‬بێگومان ئەو ئاوەی‬ ‫دەرزییەكە هەڵیدەگرێت حساب بۆ نەكراوە‬ ‫لە چاو هەموو ئاوی دەریاكەدا‪ ،‬ئیتر بەو‬ ‫شێوەیە‪.‬‬ ‫بەڕێزان وەك دەزانرێت‪ ،‬چەندین لە‬ ‫دایكبوونی زانستی هەن لە گەردوون و زەویدا‪،‬‬ ‫لە دایكبوونی شاخەكان و ڕووبارەكان و‬ ‫ترشە ئەمینییەكان و (‪ )RNA‬لە (‪ )DNA‬و‬ ‫لە دایكبوونی گەردیلەكان و تیشكەكان‪ ...‬تاد‪،‬‬ ‫ئەمانە هەموو نموونەی لە دایكبوونن‪.‬‬ ‫لێرەدا لە دایكبوونی زانستی بە مەرجی‬ ‫ناگرێت كە لە دایكبوو هاوشێوە یان هاوتای‬ ‫باوكی بێت‪ .‬بۆیە لەوانەیە یەكێك بێت و لەم‬ ‫بارەیەوە بڵێت‪ :‬ئێمەش وا دەڵێین خواوەندێك‬ ‫لە خواوەندێك بووە و بە شێوەیەك‬ ‫كاریگەری نەكردۆتە سەر خواوەندی باوك و‬ ‫گەورەییەكەی‪ ،‬كە ئەمەش هیندۆس و‬ ‫بوداییەكان دەیڵێن‪ ،‬جا ئەوان تاوەكو خۆیان‬ ‫لەو تەنگاوییە ڕزگاربكەن كە ئەو خواوەندەی‬ ‫خودا دروستیكردووە دەبوایە دروستكراو بوایە‬ ‫نەك خواوەند‪ ،‬فێڵ و ساختەیان لە وتەكانیاندا‬ ‫كرد و وتیان‪ :‬خواوەند لە خودا بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاریگەری لەسەر گەورەییەكەی نەبووە‪ ،‬جا‬ ‫بۆ بنبڕكردنی ئەم بانگەشەیە و بۆ پاراستنی‬ ‫بیروباوەڕی یەكخواپەرستی پاك‪ ،‬پەروەردگار‬ ‫ئەم ئایەتە‪ :‬ﭽ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼی‬ ‫ناردە خوارەوە‪ ،‬بەمەش بەشێوەیەك كە‬ ‫گفتوگۆ هەڵناگرێت‪ ،‬قورئان كۆتایی بەو‬ ‫قسەیە هێنا و ڕوونیكردەوە خودای گەورە‬ ‫لە خواوەندێكی لە خۆی گەورەتر نەبووە‬ ‫بە جۆرێك كاری لە گەورەیی ئەو خواوەندە‬ ‫نه‌كردبێت‪ ،‬خواوەندیشی لێ نەبووە كە‬ ‫كاریگەری لەسەر گەورەیی خودا نه‌كردبێت‪:‬‬ ‫ﭽﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ‬ ‫ﭡ ﭢ ﭣ ﭼ خودای گەورە هاوشێوە‬ ‫یا گەورە یا بچووكی لێ نەبووە‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی وەاڵمێكە بۆ قسەی مەسیحی و‬ ‫جوولەكە و گریك و ڕۆمانەكان بەوەی كوڕی‬ ‫مرۆڤیان بۆ خوای گەورە بڕیارداوە‪ ،‬واتە‬ ‫كاتێك خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭙ ﭚ‬ ‫ﭛ ﭜ ﭼ بەوە یەكخواپەرستی ديارى‬ ‫كرد و چه‌سپاند‪ ،‬بە جۆرێكیش ڕوونیكردەوە‬ ‫كە گومان و لێكدانەوەی ناڕاست هەڵنەگرێت‪.‬‬

‫واتە‪« :‬پەروەردگاری پایە بڵندمان گەورەیە‪،‬‬ ‫بێگومان ئەو زاتە نە هاوسەری بڕیارداوە نە‬ ‫منداڵیش»‪.‬‬ ‫لەمەوە بانگەشەی مەسیحی و جوولەكەكان‪،‬‬ ‫كە خودا كوڕی هەیە‪ ،‬لەسەر ئەو بناغەیەیە‬ ‫كە خودا كوڕی لە (مه‌ریم) یان لە (دایكی‬ ‫عوزەیر) بووە و نەیانوتووە‪ :‬خودا خۆی‬ ‫مناڵی بووە‪ ،‬هەرچەندە قسەكەیان لە زمانی‬ ‫عەرەبیدا ئەو مانایەش هەڵدەگرێت‪.‬‬ ‫بە واتای زانستیی یان لە زمانی زانستدا‬ ‫لە دایكبوون بریتییە لە دەركەوتنی شتێك‬ ‫لە شتێكی گەورەوە‪ ،‬بە شێوەیەك ئەو لە‬ ‫دایكبوونە كار لە شتە بنچینەییەكە نەكات‪.‬‬ ‫لێرەدا نموونەیەك بۆ ڕوونكردنەوەی‬ ‫لە دایكبوون دەهێنینەوە‪ :‬لە دایكبوونی‬ ‫زەوی لە خۆر‪ ،‬بە شێوەیەكی ڕێژەیی كاری‬ ‫نەكردۆتە سەر بارستایی خۆر‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫قەبارەی زەوی ئەوەندە گەورەیە كە خەریكە‬ ‫بڵێین هێشتا لەم سەردەمەشماندا هەموو‬ ‫شوێنێكیمان تەی نەكردووە‪ ،‬لەگەڵ ئەو‬ ‫قەبارە زەبەالحەشدا كەچی لەسەر هەسارەی‬ ‫موشتەری ئەشكەوتێك هەیە لە یەك كاتدا‬ ‫س ‌ێ هەسارەی وەك زەوی تیا جێ دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ زانیاریش موشتەری ئەو هەسارە گەورەیە‪،‬‬ ‫چەندین مانگی هەیە كە هەندێكیان لە‬ ‫زەوی خۆمان گەورەترن‪ ،‬هەروەها كومەڵەی‬ ‫خۆر هەسارەی زۆر و گەورەی تری وەك‬ ‫زوحەل‪ ،‬زوهرە و مەریخی هەن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا دەتوانین لە ڕووی بارستەوە هەموو‬ ‫هەسارەكانی كۆمەڵەكە وەالنێین و بە تەنها‬ ‫پشت بە بارستەی خۆر ببەستین‪ ،‬لێرەوە‬ ‫گەورەیی خۆرت بۆ دەردەكەوێت كە كاریگەر‬ ‫نەبووە بە لە دایكبوونی ئەو زەوییە گەورەیە‬ ‫لێیەوە و هیچ كارێكی لە گەورەییەكەی‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫نموونەیەكی تر خوای گەورە بۆمان وەسف‬ ‫دەكات لە فەرموودەی قودسیدا‪ ...( :‬ای عبادي‬ ‫لو أن أولكم وأ‌خركم وإنسكم وجنكم قاموا يف‬ ‫صعید واحد فسألوين‪ ،‬فأعطیت كل واحد مسألته‬ ‫ما نقص ذلك مما عندي إال كما ینقص املخیط‬ ‫إذا أدخل البحر‪( )...‬رواە مسلم) واتە‪« :‬ئەی‬ ‫بەندەكانم ئەگەر یەكەمینتان و دوایینتان و‬ ‫مرۆڤەكانتان و جنۆكەكانتان هەموو چوونە‬ ‫یەك شوێنی بەرز و داواكارییان لێكردم‪،‬‬ ‫داواكاری هەر یەكەیانم بە جێ هێنا و پێم‬ ‫بەخشی‪ ،‬هیچ لە موڵك و دەسەاڵتی من كەم سەرچاوە‪ :‬بابەتی (التفسیر العلمي لسورة‬ ‫ناكاتەوە مەگەر وەك چۆن دەرزیەك لە ئاوی الصمد) د‪( .‬عمر محمود عطیة الراوي)‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫موعجیزاتی‬ ‫قورئـــــانی‬ ‫نووسینی‪ :‬مامۆستا سەعیدی نوورسی‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬فارووق ڕەسوول یەحیا‬ ‫‪Faruq_r@hotmail.com‬‬

‫* نۆهەم سەرنجی ڕەوانبێژی‬ ‫ێ جار قورئانی پیرۆز چەند مەبەستێكی‬ ‫هەند ‌‬ ‫«جوزئی» باس دەكات‪ .‬ئنجا بۆ ئەوەی ئەو‬ ‫مەبەستە جوزئییانە بكات بە دەستوورێكی‬ ‫«كوللی» و سەرنجی زەینەكانی تێدا بگێڕێت‪،‬‬ ‫ئەو مەبەستە جوزئی‏یە دەچەسپێنێت و بە‬ ‫ناوە جوانەكانی خواوەند‪ ،‬كە قاعیدەیەكی‬ ‫كوللین‪ ،‬ڕاگیر و قایمیان دەكات‏‏‪..‬‬ ‫بۆ نموونە‪:‬‬ ‫ﭽﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ‬ ‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ‬ ‫ﭣ ﭤ ﭼ اجملادلة‪.‬‬ ‫قورئان دەفەرموێت‪ :‬خوای گەورە خاوەنی‬ ‫بیستنی ڕەهایە‏‏‪ ،‬هەموو شتێك دەبیستێت‪،‬‬ ‫تەنانەت بە ناوی‪« :‬الحق»‏ی خۆی‬ ‫بەسەرهات و ڕووداوی جوزئیی ئەو ئافرەتەش‬ ‫دەبیستێت كە بە ناسكترینی درەوشانەوەكانی‬ ‫میهرەبانیی خواوەند ‪ -‬كە مەزنترین گەنجینەی‬ ‫سۆز و میهرەبانی‏یە ‪ -‬بەهرەمەند بووە! ئەو‬ ‫دەعوایەی كە ئافرەتێك تیای‏دا لەسەر حەق‬ ‫بووە و لەسەر مێردەكەی بە وێنەی سكااڵ‬ ‫پێشكەشی خوای كردووە‪ ،‬خوای گەورە بە‬ ‫خۆی و بەوپەڕی گرنگی و‬ ‫ناوی «الرحیم»‏ی ‏‏‬ ‫بایەخدان بە هەر كارێكی گەورە‪ ،‬دەیبیستێت‏‏ و‪،‬‬ ‫بە ناوی «الحق»‏یشی‪ ،‬بەوپەڕی جیددی و‬ ‫ێ‬ ‫گەرمو‏گوڕی‏یەوە بۆی دەڕوانێت و بایەخی پ ‌‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫جا بۆ ئەوەی ئەم مەبەستە «جوزئی»‏یە‬ ‫بكرێت بە دەستوورێكی «كوللی»‪ ،‬ئەوا‬ ‫ی دەخات كە‪ :‬ئەوەی گوێی‬ ‫ئایەتەكە دەر ‏‬ ‫لە بچووكترین ڕووداوی نێوان بەدیهاتووانە و‬ ‫ێ ئەو كەسە بێت كە‬ ‫چاوی لێیەتی‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ێ و دەبینێت و هەرگیز‬ ‫هەموو شتێك دەبیست ‌‬ ‫لە «مومكینات» ناچێت‪ ..‬هەروەها ئەو‬ ‫‪6‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫كەسەی كە پەروەردگاری گەردوون بێت‪،‬‬ ‫ێ سەرجەم ستەمكاری‏یەكانی ناو گەردوون‬ ‫دەب ‌‬ ‫ببینێت و سكااڵی ستە ‏م لێكراوان ببیستێت‪.‬‬ ‫چونكە ئەو كەسەی كە گیروگرفتیان نەبینێت و‬ ‫گوێی لە داد و فریاد و هاواریان نەبێت‪ ،‬هەرگیز‬ ‫ێ پەروەردگاریان بێت!‬ ‫ناكر ‌‬ ‫لەبەر ئەوە‪ ،‬ڕستەی‪ :‬ﭽ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭼ‬ ‫دوو ڕاستیی مەزن دەردەخات‪ .‬هەروەك‬ ‫مەبەستە «جوزئی»‏یەكەشی كرد بە‬ ‫دەستوورێكی «كوللی»‪.‬‬ ‫نموونەیەكی تر‪:‬‬ ‫ﭽﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ‬ ‫ﭗﭘ ﭙ ﭚﭛﭜ‬ ‫ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ‬ ‫ﭦ ﭧ ﭼ اإلسراء‪.‬‬ ‫قورئانی پیرۆز دوای ئەوەی باسی ئیسرای‬ ‫كرد لە سەرەتای‬ ‫پێغەمبەری خۆشەویستی‬ ‫میعراجەوە ‪-‬واتە لە «مسجد الحرام»ەوە‬ ‫بۆ «مسجد االقصی»‪ -‬تا كۆتایی‏یەكەی كە‬ ‫سوورەی «النجم» ئاماژەی بۆ دەكات‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوە‏‏‪ ،‬ئەم ئایەتەی سەرەوەی بە ﭽ ﭣ ﭤ‬ ‫ێ هێنا‪..‬‬ ‫ﭥ ﭦﭼ كۆتایی پ ‌‬ ‫جا ئەو ڕاناوەی كە لەﭽﭣﭼدایە یان بۆ‬ ‫خوای گەورە دەگەڕێتەوە‪ ،‬یان بۆ پێغەمبەری‬ ‫‪..‬‬ ‫ئازیز‬ ‫بگەڕێتەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەگەر بۆ پێغەمبەر‬ ‫یاساكانی ڕەوانبێژی و موناسەبەتی هاتنی‬ ‫گوفتار ئەوە دەگـەیەنن كە‪ :‬ئەم گـەشـتە‬ ‫جوزئی‏یەی میعراج هێندە گەشـت و گـوزار و‬ ‫ی و بەرزبوونەوەی كوللیی تێدایە‬ ‫ڕۆشتنی گشــت ‏‬ ‫لە كاتی بەرزبوونەوە و دەمی‬ ‫كە پێغەمبەر‬ ‫بڕینی پلە هەمەكی‏یەكانی ناوە جوانەكانی‬ ‫خـوای گەورەدا‪ ،‬كە تا «سدرة المنتهی» و‬ ‫«قاب قوسین أو أدنـی» دەگرنەوە‪ ،‬هەموو‬

‫نیشانە و بەڵگە پەروەردگاری‏یەكان و گشت ئەو‬ ‫كارە ناوازانەی سنعەتی خواوەندی بیستووە و‬ ‫بینیوە كە لەو گەشتەدا بەر چاو و گوێی‬ ‫كەوتوون‪ .‬ئەمەش بەڵگــەیە لەسەر ئەوەی كە‬ ‫ئەم گەشتە جوزئی‏یە لە حوكمی كلیلێكدایە‬ ‫بۆ گەشتێكی كـوللـی و گشتی بە ناو كارە‬ ‫سەرسووڕهێنەكانی سنعەتی خوای گەورەدا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر ڕاناوەكە بۆ خوای گەورە بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو كاتە واتاكەی بەم جۆرە دەبێت‪:‬‬ ‫خوای گەورە بەندە خۆشەویستەكەی بۆ‬ ‫حوزووری خۆی بانگ كردووە‪ ،‬تاكو ئەركێكی‬ ‫ێ بسپێرێت و كارێكی بخاتە ئەستۆ‪ .‬بۆیە‬ ‫پ‌‬ ‫ێ كرد‬ ‫لە «مسجد الحرام»‏ەوە شەوڕەویی پ ‌‬ ‫بەرەو مزگەوتی ئەقصا كە كۆگای پێغەمبەرانە‪.‬‬ ‫جا دوای چاوپێكەوتنی پێغەمبەران و ئاشكرا‬ ‫كردنی ئەوەی كە ئەم پێغەمبەرە ئازیزە‬ ‫میراتگری ڕەها و ڕاستەقینەی بناغەی‬ ‫ئایینەكانی هەموو پێغەمبەرانە – دروودیان‬ ‫لەسەر بێت ‪ -‬گەشتێكی بەو پێغەمبەرە‬ ‫خۆشەویستە كرد بۆ ناو مولك و مەلەكووتی‬ ‫خۆی تا گەیاندییە «سدرة المنتهی» و بە‬ ‫ئەندازەی نزیكیی هەردوو سەری كەوانەیەك‬ ‫یان كەمتر‪ ،‬لە خۆی نزیكی خستەوە‪.‬‬ ‫بەم جۆرە ئەم گەشت و سەفەرە هەرچەند‬ ‫بووە و‏‪ ،‬ئەو كەسەش كە‬ ‫میعراجێكی جوزئی ‏‏‬ ‫ێ بەرز كراوەتەوە بەندەیەك بووە لە‬ ‫بۆ ئەو ‌‬ ‫بەندەكان‪ ،‬بەاڵم ئەم بەندەیە «ئەمانەت»‏ێكی‬ ‫ێ سپێرراوە كە پەیوەندیی‬ ‫هێندە مەزنی پ ‌‬ ‫بە هەموو گەردوونەوە هەیە و‪« ،‬نوور»‏ێكی‬ ‫ڕووناكی‏بەخشی وای لەگەڵدایە كە هەموو‬ ‫بوونەوەران ڕووناك دەكاتەوە و سەروسیمای‬ ‫واتا و ناوەڕۆكیان دەگۆڕێت و بەو نوورە‬ ‫دەیاننەخشێنێت‪ ،‬جگە لەوەی كە ئەم بەندەیە‬ ‫«كلیل»‏ێكی ئەوتۆی پێ‌‏یە كە دەتوانێت‬

‫دەرگای بەختەوەریی هەمیشەیی و نیعمەتی‬ ‫ێ بكاتەوە‪.‬‬ ‫بەهەشتی هەتاهەتایی پ ‌‬ ‫لەبەر هەموو ئەمانە‪ ،‬خوای گەورە خۆی بە‪:‬‬ ‫ﭽ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭼ وەسف دەكات‪،‬‬ ‫تاكو دەری بخات كە هێندە حیكمەتی بەرز و‬ ‫بڵند لەو «ئەمانەت» و «نوور» و «كلیل»‏ەدا‬ ‫هەن كە سەرجەمی بوونەوەران و بەدیهاتووان و‬ ‫سەرانسەری گەردوون لە ئامێز دەگرن‪.‬‬ ‫نموونەیەكی تر‪ :‬ﭽ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ‬ ‫ﮣﮤﮥﮦﮧ ﮨﮩﮪ‬ ‫ﮫﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ‬ ‫ﯚ ﭼ فاطر‪.‬‬ ‫خوای گەورە لەم سوورەتەدا دەفەرموێ‌‪:‬‬ ‫(بەدیهێنەری مەزنی ئاسمانەكان و زەوی‪ ،‬ئەم‬ ‫زەوی و ئاسمانانەی ئارایشت داوە و‪ ،‬ئاسەواری‬ ‫كەماڵی خۆی پێش‏چاوی بینەرانی لەژمارەبەدەر‬ ‫ێ كردوون كە هەموویان‬ ‫خستووە و‪ ،‬وای لـ ‌‬ ‫سوپاس و ستایشی لەژمارەبەدەری پێشكەش‬ ‫بكەن‪ ..‬هەروەها ئەو بەدیهێنەرە شكۆمەندە بە‬ ‫چەندەها نیعمەتی نەبڕاوە و بێ‌‏سنوور زەوی و‬ ‫ئاسمانەكانی ڕازاندووەتەوە‪ ،‬ئەوەتا ئاسمانەكان و‬ ‫زەوی چ بە زمانی نیعمەتەكانیان و چ بە زمانی‬ ‫ت پێ‌‏دراوانیش‪ ،‬سوپاس و ستایش‬ ‫هەموو نیعمە ‏‬ ‫پێشكەشی بەدیهێنەری «میهرەبان» دەكەن)‪..‬‬ ‫دوای ئەوە‪ ،‬دەفـەرموێ‌‪( :‬ئەو خــوایەی كە گەلـێ‌‬ ‫كـۆئەندام و باڵی بە مرۆڤ و زینــدەوەران و‬ ‫باڵندەكانی سەرزەوی بەخشـــیوە‪ ،‬تاكو بتوانن‬ ‫ت و شارەكانی‬ ‫فڕین و گەشتو‏گوزار لە نێوان واڵ ‏‬ ‫گۆی زەوی‏دا بكەن و‪ ..‬باڵیشی بە مەالئیكەتانی‬ ‫نیشتەجێی ئەستێرەكا ‏ن و كۆشكی ئاسمانەكان‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬تاكو فڕین و هاتوچۆ بەناو بورجـەكانی‬ ‫ئاسمان و مەملەكەتانی بەرز و بڵندی ئەوێ‌‏دا‬ ‫ێ هیچ گومانێك ئەو خواوەندە‪،‬‬ ‫ئەنجام بدەن‪ ..‬ب ‌‬ ‫توانای بەسەر هەموو شتێكدا هەیە‪ .‬كەواتە‬ ‫ئەو كەسەی باڵی بە مێش بەخشیوە تاكو لە‬ ‫بەرێكەوە بۆ بەرێكی تر و‪ ،‬بە چۆلەكەشی داوە‬ ‫تاكو لە درەختێكەوە بۆ درەختێكی تر بفڕن‪،‬‬ ‫هەر ئەویشە كە مەالئیكەتانی بە باڵدار دروست‬ ‫كردووە تاكو لە هەسارەی زوهرەوە بۆ موشتەری و‬ ‫لەویشەوە بۆ هەسارەی كەیوان(‏زحل) بفڕن و‬ ‫گەشتو‏گوزاریان لە نێواندا بكەن)‪.‬‬ ‫پاشان بە دەستەواژەی‪:‬ﭽ ﮩ ﮪ ﮫﭼ‬ ‫ئاماژە دەكات بۆ ئەوەی كە مەالئیكەتان بە‬ ‫وێنەی سەرنشینانی زەوی لە دۆخێكی جوزئی‏دا‬ ‫نەبەستراونەتەوە و‪ ،‬پابەندی شوێنی تایبەتی و‬ ‫دیاری‏كراو نین‪ .‬بەڵكو دەتوانن لە یەك كاتدا‬ ‫ئامادەی چوار ئەستێرە یان زیاتریش ببن‪.‬‬

‫ئەوەتا ئەم ڕووداوە جوزئی‏یە (‏واتە باڵدار‏كردنی‬ ‫مەالئیكەت) ئاماژە بۆ گەورەیی توانستی گشتی و‬ ‫ڕەهای خواوەند دەكات و بە پوختەی‪:‬‬ ‫ﭽ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙﭼ جەخت لەسەر ئەم‬ ‫دەستوورە كوللی‏یە دەكات‪.‬‬ ‫* دەهەم سەرنجی ڕەوانبێژی‪:‬‬ ‫ێ جار ئایەتی قورئانی پیرۆز لە تاوان و‬ ‫هەند ‌‬ ‫گوناهەكانی مرۆڤ دەدوێت و‏‪ ،‬بە توند و تیژی‬ ‫هەڕەشە و سەرزەنشتی ئاراستە دەكات‪ .‬پاشان‬ ‫ێ لەو ناوە جوانانەی خواوەند‬ ‫ئایەتەكە بە هەند ‌‬ ‫ێ دەهێنێت كە ئاماژە بۆ میهرەبانیی‬ ‫كۆتایی پ ‌‬ ‫خوای گەورە دەكەن‪ ،‬تاكو ئەو سەرزەنشتە توند و‬ ‫تیژە گرفتاری «نائومێدی»‏ی نەكات!‬ ‫بۆ نموونە‪:‬ﭽ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ‬ ‫ﮅﮆﮇﮈ ﮉ ﮊﮋﮌﮍ‬ ‫ﮎﮏﮐ ﮑﮒﮓ ﮔ ﮕﮖ‬ ‫ﮗ ﮘﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ‬ ‫ﮢ ﮣﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﭼ‬ ‫اإلسراء‪.‬‬ ‫دەفەرموێ‌‪( :‬پێیان بڵێ‌‪ :‬گەر وەك ئێوە‬ ‫دەڵێن‪ ،‬لەناو موڵكی خوادا هەركەسێك هەبوایە‬ ‫هاوبەشـی ئەو بێت‪ ،‬ئەوا ئەو هاوبەشـانە‬ ‫دەسـتیان دەگەیشتە عەرشی پەروەردگارێتیی‬ ‫خـــواوەند و ئەو كاتەش بەهۆی تێكچوونی‬ ‫ت‬ ‫ڕێسای گەردوونەوە نیشانەكانی دەس ‏‬ ‫تێوەردانی ئەو هاوبەشانە دەردەكەوت‪ .‬كەچی‬ ‫هەموو بوونەوەرانی هەندەكی و هەمەكی و‬ ‫بچووك و گەورە‪ ،‬هەر لە حەوت ئاسمانەكانەوە‬ ‫تا دەگاتە زیندەوەرە میكرۆسكۆبی‏یەكان‪ ،‬بە‬ ‫ش و‬ ‫زمانی دەركـەوتنی درەوشـانەوە و نەخ ‏‬ ‫‏نیگاری ناوە جوانەكانی خـواوەند بە سـەریانەوە‪،‬‬ ‫تەسـبی ‏ح و تەقدیسی ئەو خواوەندە شكۆمەند و‬ ‫بەخشندەیە دەكەن كە خاوەنی ئەو ناوانەیە و‪،‬‬ ‫تێكڕا خاوێنی و بێ‌‏هاوبەشیی ئەو ڕادەگەیەنن)!‬ ‫بەڵێ‌‪« ،‬ئاسمان» تەقدیسی ئەو خواوەندە دەكات و‬ ‫ی و‏‪ ،‬بە‬ ‫خۆر و ئەستێرەكان ‏‬ ‫بە وشەی ڕووناكی‪ :‬‏‏‬ ‫ڕێكوپێكی و حیكمەتەكانی شایەتی لەسەر‬ ‫‏‏‬ ‫زمانی‏‪:‬‬ ‫«یەكتایی»‏ی ئەو دەدات و‪« ..‬بۆشایی»‏یە‬ ‫هەواكەشی بە‪ :‬دەنگی هەور و‏‪ ،‬وشەی‪ :‬نەعرەتە و‬ ‫برووسكەكانی و دڵۆپەكانی بارانی‪ ،‬تەسبیح و‬ ‫تەقدیسی ئەو خواوەندە دەكات و شایەتی‬ ‫لەسەر «تەنیایی»‏یەكەی دەدات‪ ..‬هەروەك‬ ‫«زەوی» بە وشە زیندووەكانی‪ :‬زیندەوەران و‬ ‫ڕووەك و بوونەوەرانی ناوی‪ ،‬تەسبیحاتی خۆی و‬ ‫«یەكتایی» بەدیهێنەرەكەی ڕادەگەیەنێت‪..‬‬ ‫هەموو «درەخت»‏ێكی زەویش ‪ -‬بە هەمان جۆر ‪-‬‬ ‫تەسبیحاتی دەكات و بە وشەی‪ :‬گەاڵ و گوڵ و‬

‫بەروبوومەكانی شایەتی لەسەر «تەنیایی» ئەو‬ ‫دەدەن‪ ..‬هەروەها گشت «بەدیهاتوو»‏یەكی‬ ‫جوزئی و بچووك‪ ،‬وێڕای جوزئی و بچووكیی‬ ‫ش ‏و‬ ‫خۆی‪ ،‬بە ئاماژەكانی ئەو چۆنێتی و نەخ ‏‬ ‫نیگارانەی پێوەی دیارن و ئەو ناوە جوانە‬ ‫زۆرانەش كە دەریاندەخات‪ ،‬تەسبیح و تەقدیسی‬ ‫خاوەنی ئەو ناوانە دەكات و شایەتی لەسەر‬ ‫«وەحدانییەت»‏ی دەدات‪ ..‬بە هەمان جۆر‬ ‫سەرانسەری «گەردوون»‏یش پێكەوە و بە یەك‬ ‫زمان‪ ،‬تەسبیحاتی بەدیهێنەری شــكۆمەندی‬ ‫دەكات و شـایەتی لەسەر «یەكتایی» ئەو‬ ‫ێ كە پوختە و ئاكا ‏م و بەری‬ ‫دەدات‪ ،‬مرۆڤ نەب ‌‬ ‫پێگەیشتوو و جێنشینی ڕێز لێگیراوی ئەو‬ ‫ێ بە پێچەوانەی سەرجەم‬ ‫گەردوونەیە‪ ،‬دەچ ‌‬ ‫شتانی ناو گەردوونەوە ڕەفتار دەكات و كافر‬ ‫دەبێت و هاوبەش بۆ خوا دادەنێت! دەسا بزانە‬ ‫ئەم كارەی مرۆڤ چەندە چەپەڵ و ناشیرینە و‪،‬‬ ‫ێ شایستەی چ سزایەك بێت لەسەر ئەم‬ ‫دەب ‌‬ ‫تاوانە مەزنەی؟‪..‬‬ ‫بەاڵم بۆ ئەوەی ئەم مرۆڤە گوناهبارە نەكەوێتە‬ ‫نزمایی و هەڵدێری «نائومێدی»‏یەوە‪ ،‬ئایەتەكە‬ ‫ئەو حیكمەتەی خواوەندی قەههاری شكۆمەندی‬ ‫بۆ باس دەكات كە خواستی وایە ئەم گەردوونە‬ ‫بەسەر مرۆڤدا نەڕووخێنێت لەسەر ئەم تاوانە‬ ‫یەكجار گەورەیە و‪ ،‬دەفەرموێ‌‪ :‬ﭽﮥ ﮦ ﮧ‬ ‫ﮨ ﭼ تاكو بەم پوختە كۆتا‏ییە حیكمەتی‬ ‫مۆڵەتدانی بۆ ڕوون بكاتەوە و دەرگای هیوا و‬ ‫ێ بخاتە سەر پشت!‬ ‫ئومێدی لـ ‌‬ ‫*‬ ‫** ‏‬ ‫دەسا فەرموو بەم‪« :‬دە» ئاماژە ئیعجازییانە‪،‬‬ ‫لەو بریسكانەوە زۆرانەی ئیعجاز تێ‌‏بگە كە لە‬ ‫كورتە و پوختەی كۆتایی ئایەتەكاندا هەن‪ ،‬جگە‬ ‫لەو هیدایەت و ڕێنماییە زۆر و زەبەندانەش كە‬ ‫نم نم لێیانەوە دەركەوتوون‪ .‬تەنانەت كاریگەریی‬ ‫وەهایان لە هەستی ڕەوانگۆیانی وریا و زیرەكدا‬ ‫بەجێ‌‏هێشتووە كە لەتاو سەرسووڕمانیان لە‬ ‫بەردەم ئەم شێوازە ناوازانەدا‪ ،‬وتوویانە‪« :‬ئەمە‬ ‫هەرگیز گوفتاری ئادەمیزاد نی‏یە»! هەروەك بە‬ ‫«حق الیقین» ئیمانیان بەم فەرمایشتەی خوای‬ ‫گەورە هێنا كە دەفەرموێ‌‪:‬ﭽﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ‬ ‫ﭥ ﭼ النجم!‬ ‫ێ ئایەت هەن‪ ،‬جگە لەم ئاماژانەی باس‬ ‫هەند ‌‬ ‫ێ تایبەتكاریی تریان تێدایە كە ئێمە‬ ‫كران‪ ،‬گەلـ ‌‬ ‫لەم باسەدا لێیان نەدواین‪ .‬جا لە كۆبوونەوەی‬ ‫سەرجەمی ئەو تایبەتكارییانەوە‪ ،‬نەخشێكی‬ ‫ناوازەی ئیعجاز دەردەكەوێت‪ ،‬كە هێندە ڕوونە‬ ‫تەنانەت كوێرەكانیش دەیبینن!‬ ‫‪7‬‬

‫ئیعجازی سوننه‌ت‬

‫توێژینەوەیه‌كی نوێ و سوننەتەكانی ئازیزمان‬

‫‪diaryismaeil@yahoo.com‬‬ ‫پسپۆڕی نەشتەرگەریی‬ ‫د‪ .‬دیاری ئەحمەد قەساب‬ ‫بێگومان ئیسالم ئایینی خاوێنیە‪ ..‬خاوێنیی دژەتەنە ئاساییەكان لەناوببرێن! وەك بەكتریای جۆری (‪.)MRCNS‬‬ ‫ ‬ ‫ناوەو‌ه و دەرەوە‪ ..‬خاوێنی مەعنەویی و جەستەیی‪ ..‬خوای لە توێژینەوەیەكدا‪ ،‬كۆتایی ساڵی ‪ ،2013‬لە نەخۆشخانەی بریگهام‪،‬‬ ‫گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮉ ﮊ ﮋ ﮑ ﭼ المائدة‪ ..‬لە شاری بۆستنی والیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‪ ،‬گەیشتنە ئەم‬ ‫هەروەها دەفەرموێت‪ :‬ﭽﯚﯛﯜﯝﯞﯟ ﯠﭼ ئەنجامانە‪ :‬لەبەرئەوەی نەزانراوە مووی ڕووی كارمەندانی‬ ‫البقرة‪ .‬لە یەك ئایەتدا باسی خاوێنی مەعنەوی ( ﯝ) و تەندروستی هەڵگری بەكتریای نەخۆشیكەربن‪ ،‬بۆ بەراوردكردنی‬ ‫خاوێنی جەستەیی (ﯟ) دەكات‪ ،‬كە هەردووكیان زەرورەتی ڕێژەی مۆڵگەبوونی (‪ )colonization‬بەكتریای ڕوو لە نێوان ‪408‬‬ ‫دەستەبەركردنی ژیانێكی ئاسودەن‪ ..‬پێغەمبەری ئیسالمیش بە هەمان كارمەندی تەندروستی نێر‪ ،‬بەوانەی مووی ڕوویان هەیە و ئەوانەش‬ ‫مانا دەفەرموێت‪( :‬الطهور شطر اإليمان‪ ،‬والحمد لله تمأل الميزان) كە نیانە‪ ..‬دەركەوت ئەو كارمەندانەی كە مووی ڕوویان هەیە كەمتر‬ ‫مسلم‪ .‬باس لە خاوێنی جەستە بە خۆپاككردنەوە و چوونە حزوری ئەگەری ئەوەیان هەیە كە بەكتریای ستافیللۆكۆكەس ئۆریەس‬ ‫خوای گەورە بەدەستی بەدەستنوێژەوە و‪ ،‬پاكژكردنەوەی دڵەكانیش مۆڵگەبكات ‪-‬واتە زیادبكات‪ -‬بەڕێژەی‪ %41.2( :‬بەرامبەر ‪.)%52.6‬‬ ‫بە زیكر و یادی خوا‪ ..‬هەروەها خۆشەویستمان دەفەرموێت‪( :‬من بات هەروەها بەكتریای جۆری ‪ %2( MRCNS‬بەرامبەر ‪ .)%7‬ڕێژەی‬ ‫وفي يده غمر لم يغسله فأصابه شيء فال يلومن إال نفسه) الترمذي‪ ،‬مۆڵگەبوون بە بەكتریای گرام نیگەتیڤ لە هەردوو گروپەكەدا‬ ‫وأبو داود‪ ،‬وابن ماجه‪ .‬هه‌روه‌ها‪( :‬كان رسول الله إذا أراد أن ينام وهو كەمبوو‪ ،‬بێ جیاوازی لەنێوان هەردوو گروپەكەدا و بێ جیاوازیش‬ ‫لەنێوان جۆری مووی ڕوو‪ .‬بە شێوەیەكی گشتی مۆڵگەبوون لەنێوان‬ ‫جنب توضأ‪ ،‬وإذا أراد أن يأكل غسل يديه) النسائی‪.‬‬ ‫زۆرن ئەو نەخۆشیانەی كە تووشی مرۆڤ دەبن بەهۆی پیسیی كارمەندە تەندروستیە پیاوەكاندا‪ ،‬بە مووی ڕووەوە یان بێ موو‪،‬‬ ‫جەستەوە‪ ،‬یان خواردن و خواردنەوەی پیس و بەكارهێنانی وەك یەكن‪ ،‬بەاڵم هەندێك جۆری بەكتریا زیاتر لەو كارمەندانەدا‬ ‫جلوبەرگ و كەلوپەلی پیسەوە‪ ..‬بۆیە ئیسالم هەمیشە جەختی بەدیدەكرێت كە مووی ڕوویان نیە(‪ .)1‬توێژەرەكان ئاماژە بەوە دەكەن‬ ‫لەسەر پاكوخاوێنیی مرۆڤ و دەوروبەری كردۆتەوە‪ ..‬بابەتێكی كە ئەوان لە سەرەتادا گریمانەیەكیان هەبووە كە ئەو كارمەندە‬ ‫زۆر هەستیار لە زانستی پزیشكییدا ئاماژەی پێدەكرێت و‪ ،‬چەندین تەندروستیانەی ڕیشیان هەیە زیاتر لەوانەی كە ڕیشیان تاشیوە‬ ‫توێژینەوەی لەسەر دەكرێت و بودجەیەكی گەورەی بۆ دادەنرێت هەڵگری بەكتریای خەتەرناكن كە زیان دەگەیەننە تەندروستی‬ ‫لە واڵتە پێشكەوتووەكان؛ ئەویش گرفتی گواستنەوەی میكرۆبە نەخۆشەكان !!(‪)2‬ئەم توێژینەوەیە ئەوەی وەبیرهێنامەوە كە لە‬ ‫بۆ نەخۆشەكان لەناو نەخۆشخانەكاندا‪ ،‬پێی دەڵێن (‪ Nosocomial‬سەرچاوە پزیشكیەكاندا دەمانخوێندەوە‪ :‬تاشینی مووی شوێنی‬ ‫‪ ..)infection‬ئەو میكرۆبانە لە نەخۆشەكانی ترەوە‪ ،‬یان كارمەند و نەشتەرگەری پێش نەشتەرگەریەكە پێویستە خۆی لێ البرێت‪،‬‬ ‫پزیشكەكانەوە‪ ،‬بۆیان دەگوێزرێتەوە‪ ..‬گرفتەكە لەوەدایە كە زۆر جار تەنها مەگەر بۆ مەبەستی جوانیی‪ ،‬یان بۆ ڕێنەگرتن لە پێوەنوسانی‬ ‫ئەو میكرۆبانە بەرهەڵستی چارەسەر دەكەن‪ ،‬واتە ناتوانرێت بە پالستەرەكە‪ .‬ئەگەر تاشین پێویست بكات‪ ،‬ئەوا دەبێت ڕاستەوخۆ‬ ‫‪8‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫پێش ئەنجامدانی نەشتەرگەریەكە بێت‪ ،‬چونكە ڕێژەی هەوكردنی‬ ‫شوێنی نەشتەرگەری دوو هێندە دەبێتەوە ئەگەر ڕۆژی پێشووتر‬ ‫شوێنەكە تاشرابێت‪ ،‬چونكە ئەو برینداربوونە كەمەی پێست هانی‬ ‫مۆڵگەبوونی بەكتریا دەدات(‪.)3‬‬

‫(‪Maingot‌s‬‬

‫هەروەها لە كتێبی بەناوبانگی نەشتەرگەریی‬ ‫‪ )Abdominal Operation‬نوسراوە‪ :‬پێشتر كاتێك نەخۆش ئامادە‬ ‫دەكرا بۆ نەشتەرگەری‪ ،‬دەبوایە ڕۆژێك پێشتر لە نەخۆشخانە‬ ‫بمایەتەوە‪ ،‬بۆئەوەی شوێنی نەشتەرگەریەكە بتاشرێت‪ ،‬واتە مووەكانی‬ ‫لێبكرێتەوە و‪ ،‬پاشان حەمامی بكردایە‪ ..‬ئەم كردارە ئێستا باوی‬ ‫نەماوە‪ ،‬چونكە دۆزراوەتەوە تاشینی شوێنی نەشتەرگەری دەبێتە‬ ‫هۆی زیادبوونی ڕێژەی هەوكردنی برینی نەشتەرگەریەكە‪ ..‬تا‬ ‫گەیشتوینەتە ئەو قەناعەتەی كە ئەگەر توكەكان ببێتە هۆی ئەوەی‬ ‫كە برینەكە نەتوانرێت دابخرێتەوە‪ ،‬یان نەتوانرێت ئەو پارچە نایلۆنە‬ ‫تەعقیمكراوەی كە لەسەر نەشتەرگەریەكە دادەنرێت‪ ،‬نەتوانرێت‬ ‫بخرێتە سەر نەخۆشەكە‪ ،‬ئەو كاتە ناچاردەبین مووەكەی بتاشین‪،‬‬ ‫ئەوكاتیش دەبێت بە مەكینەی ڕیشتاشین بێت‪ ،‬نەك بە گوێزان(‪.)4‬‬ ‫با بزانین كاری موو (تووك) چییە؟ كاری موو بریتیە لە پاراستن و‬ ‫ڕێكخستنی پلەی گەرمای لەش و ئاسانكردنی بوون بە هەڵم بوونی‬ ‫ئاوی زیادە لە الشەوە‪ .‬هەروەها وەك ئەندامێكی هەستیار كاردەكات(‪.)5‬‬ ‫موو نیشانەیەكی تایبەتە لە گشت شیردەرەكاندا‪ .‬لە مرۆڤدا نیشانەیەكی‬ ‫تایبەت و عەزیزە‪ ،‬بەتایبەتی لە ئافرەتدا‪ ،‬بەاڵم كاری سەرەكی بریتیە‬ ‫لە پاراستنی پێست لە برینداربوون بە هۆكارە میكانیكیەكان و‪،‬‬ ‫ئاسانكردنی كرداری ڕاگرتنی پلەی گەرمای الشە؛ بە نمونە‪ :‬برۆ و‬ ‫پێڵوی چاو نایەڵن شت بچنە ناو چاوەوە‪ ،‬هاوكات مووی كەللەی سەر‪،‬‬ ‫سەر دەپارێزێت لە تیشكی خۆر و سەرما و بەركەوتەی فیزیایی بۆ سەر و‬ ‫مل‪ .‬هەروه‌ها موو كاری هەستكردنی هەیە‪ ،‬هەستیاریی بەركەوتنی‬ ‫سەر زیاد دەكات‪ ..‬دابەشبوونی موو لە شوێنە جیاوازەكانی الشەدا بە‬ ‫شێوەیەكە‪ ،‬كە نزیكی هەموو ڕووی لەش دەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم وردن و‬ ‫بێ ڕه‌نگن تا ئەندازەیەك‪ ،‬بەاڵم لەهەندێ شوێنی تردا ئەستور و‬ ‫درێژن‪ ،‬وەك كەللەی سەر و برژان و برۆكان(‪.)6‬‬ ‫خوای گەورە مرۆڤی بە جوانترین شێوە دروستكردووە‪ :‬ﭽ ﭛ ﭜ‬ ‫ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭼ التين‪ ..‬لە وردبوونەوە و دیراسەكردنی‬ ‫توێكاریی و كارئەندامزانی مرۆڤ جوانی سنعەتی پەروەردگارمان‬

‫بۆ دەردەكەوێت‪ :‬ﭽ ﮢ ﮣﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﭼ الذاريات‪ .‬بێگومان‬ ‫ئاسوودەیی مرۆڤیش تەنها بە جێبەجێكردنی فەرمانەكانی خوای‬ ‫گەورە و‪ ،‬شوێنكەوتنی پەیامنێرەكەی بە دەست دێت‪.‬‬ ‫ناكرێت سوننەتەكانی ئازیزمان زیانی هەبێت بۆ شوێنكەوتووانی‪،‬‬ ‫ئەوی خۆشەویست و بەبەزەیی‪ ،‬تەنانەت بۆ بێگیانەكانیش‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬خێری دونیا و قیامەت هەر لە شوێنكه‌وتنی ئەودایە‪:‬‬ ‫ﭽﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ ﭺ ﭻ‬ ‫دەفەرموێت‪( :‬أنهكوا‬ ‫ﭼ ﭽ ﭼ آل عمران‪ .‬كاتێك پێغەمبەر‬ ‫الشوارب وأعفوا اللحی) البخاری‪ .‬واتە‪ :‬سمێڵ كورت بكەنەوە و ڕیش‬ ‫بهێڵنەوە‪ ،‬بێگومان فەرمانەكەی لە سوودی مرۆڤە‪ :‬ﭽ ﭛ ﭜ ﭝ‬ ‫ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭼ النجم‪.‬‬ ‫وەك زانیمان موو ڕۆڵی گرنگی هەیە لە پارێزگاری كردن لە الشەی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەشە زۆربەی الشەی مرۆڤ دادەپۆشێت‪ ..‬لە‬ ‫ڕێنماییەكانی ئیسالمدا فەرمانمان پێكراوە هەندێ شوێن دەبێت‬ ‫مووەكەی الببەین‪ ،‬وەك بنباڵ و بەرموسەاڵن‪ ،‬كە لە سوننەتە‬ ‫دەفەرموێت‪« :‬عشرة من الفطرة‪ :‬قص‬ ‫خۆڕسكەكانە‪ ..‬پێغەمبەر‬ ‫الشارب وإعفا‌ء اللحية والسواك واستنشاق الماء وقص االظافر وغسل‬ ‫البراجم ونتف اإلبط وحلق العانة وانتقاص الماء» مسلم وأبو داود‬ ‫والنسائی‪ .‬واتە‪( :‬دە شت لە فیترەتن‪ :‬سمێڵ بڕین و ڕیش هێشتنەوە و‬ ‫سیواك كردن و ئاو لە لوت ڕادان و نینۆك بڕین و شتنی درزەكانی‬ ‫دەست –الشە بەگشتی‪ -‬و لێكردنەوەی مووی بنباڵ و تاشینی‬ ‫بەرموسەاڵن و تاراتكردن)‪ ..‬ڕێنماییەكانی فەرموودەكە هەمووی باسی‬ ‫خاوێنیە‪ ،‬خاوێنی الشە بەگشتی‪ ،‬بەاڵم لەباسی موودا باس لەوە دەكات‬ ‫مووی ڕوو بهێڵرێتەوە‪ ،‬بەاڵم مووی بنباڵ و بەرموسەاڵن الببرێت‪..‬‬ ‫سوودەكانی تاشینی بەرموسەاڵن ئاشكرایە و‪ ،‬توێژینەوەكان دەڵێن‪:‬‬ ‫تاشینی مووی بنباڵ بەشێوەیەكی نموونەیی دەبێتە هۆی خاوێن‬ ‫ڕاگرتنی بنباڵ و كەمكردنەوەی بۆنی بنباڵ‪ ،‬بێ ئەوەی پێویست بكات‬ ‫ڕۆژانە پاكی بكەیتەوە(‪..)7‬‬ ‫پێرسته‌كان‪:‬‬

‫‪1-Wakeam E, Hernandez RA, Rivera Morales D, Finlayson SR,‬‬ ‫‪Klompas M, Zinner MJ, Bacterial ecology of hospital work‬‬‫‪ers› facial hair: a cross-sectional study, J Hosp Infect. 2014‬‬ ‫‪May;87(1):63-7. doi: 10.1016/j.jhin.2014.02.010. Epub 2014 Mar‬‬ ‫‪26.‬‬ ‫‪2-Journal of Hospital Infection, Journal of Hospital Infection 87‬‬ ‫‪(2014) 63e67.journal homepage: www.elsevierhealth.com/jour‬‬‫‪nals/jhin‬‬ ‫‪3-Baily &Love’s SHORT PRACTICE of SYRGERY, 26th edi‬‬‫‪tion, 2013, Edited by: NORMAN S. WILLIAMS, CHRISTO‬‬‫‪PHER J.K. BULSTRODE & P. RONAN O’CONNELL.‬‬ ‫‪4-MAINGOT’S Abdominal Operation, 12th edition, 2013, by:‬‬ ‫‪Michael j. ZINNER & STANLEY W. ASHKEY.‬‬ ‫‪5-Basic Human Anatomy,O›Rahilly, Müller, Carpenter & Swen‬‬‫‪son.‬‬ ‫‪6-Barbara Buffoli, Fabio Rinaldi, Mauro Labanca, ElisabettaSo‬‬‫‪rbellini, AnnaTrink, Elene Guanziroli, Rita Rezzani, Luigi F.‬‬ ‫‪Rodella, The human hair: from anatomy to physiology. Interna‬‬‫‪tional journal of Dermatology. 2014, 53, 331-341.‬‬ ‫‪7-Lanzalaco A, Vanoosthuyze K, Stark C, Swaile D, Rocchetta H,‬‬ ‫‪Spruell R. A comparative clinical study of different hair removal‬‬ ‫‪procedures and their impact on axillary odor reduction in men.‬‬ ‫‪Journal of Cosmetic Dermatology. 15, 58-65.‬‬

‫‪9‬‬

‫هەنگ و شلەكانی دیكەی هەنگ‬

‫بەشی چواره‌م و كۆتایی‬

‫د‪ .‬بەهێز محمد صالح محمود‬

‫وەك لە بەشەكانی ڕابردوودا چەندین‬ ‫ئیعجازی زانستیی هەنگ و هەنگوینمان‬ ‫لە دوو ئایەتی سورەتی (النحل)دا باسكرد‪،‬‬ ‫پشتیوان بە خوای گەورە لەم بەشەی‬ ‫كۆتایشدا چەند نهێنی و ئیعجازی تری‬ ‫ئەم ئایەتە پیرۆزانە دەخەینە ڕوو‪ ،‬كە‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ‬ ‫ﮍﮎﮏﮐﮑ ﮒﮓﮔﮕ‬ ‫ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝﮞ‬ ‫ﮟﮠﮡ ﮢﮣﮤﮥﮦ‬ ‫ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﭼ‬ ‫النحل‪ ،‬واتە‪ :‬پەروەردگاری تۆ ئیلهامی‬ ‫كرد بە مێشەنگوین‪ ،‬كە لە چیاكان و لە‬ ‫داران و لەو شوێنانەش كە ئادەمیزاد بۆی‬ ‫ئاماد‌ە دەكات جێگە و ڕێگە بۆ خۆی ساز‬ ‫بكات‪ .‬پاشان لە هەموو بەروبووم بخوات و‪،‬‬ ‫پێمان ڕاگەیاندووە‪ :‬ئەو نەخشانەی كە‬ ‫پەروەردگارت بۆی كێشاویت بە ملكەچیەوە‬ ‫ئەنجامی بدە‪ .‬لە سكی مێشەنگوین شلەیەك‬ ‫دێتە دەرێ ڕەنگەكانی جۆراوجۆرە و شیفای‬ ‫تیادایە بۆ خەڵكی‪ ،‬بێگومان ئا لەمەشدا‬ ‫بەڵگەیەكی ڕوو ‌ن و نیشانەیەكی ئاشكرایە‬ ‫بۆ كەسانێك كە بیر دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەم دوو ئایەتە پیرۆزە وردترین‬ ‫ ‬ ‫درێژەی زانستیمان لەسەر شێوەی ژیانی‬ ‫هەنگ دەدەنێ‪ ،‬كە سیستمێكی ناوازەی ژیانە‌و‬ ‫زانستی نوێ ئاشكرای كردوە‪ ،‬سیستمێك جگە‬ ‫لە وتەی‪ :‬ﭽﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛﭼ‬ ‫المؤمنون‪ ،‬هیچی ترمان لە بەرامبەریدا نیە‪.‬‬ ‫لەمەی دێت الیەنێكی دەربڕینی بێ وێنەی‬ ‫قورئانیە كە تەواو گونجاو و ڕێكەوتووە‬ ‫لەگەڵ زانستی نوێ و‪ ،‬پشت ئەستور بە‬ ‫تاقیكردنەوەی ورد‪ ،‬بە تەكنۆلۆجیا و‬ ‫ئامێری پێشكەوتوو‪ ،‬سەلماندویەتی‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫لەو ئایەتە پیرۆزانەدا كاتێك‬ ‫ ‬ ‫خوای گەورە فەرمان بە هەنگەكان دەكات‬ ‫فەرمانەكەی ئاڕاستەی مێیەكان كردووە‪،‬‬ ‫وەك دەفەرموێت‪( :‬ﮌ ‪....‬ﮖ ‪....‬ﮚ)‪،‬‬ ‫بێگومان لەمەدا ئیعجازێكی زانستیی گەورە‬ ‫هەیە كە دەیسەلمێنیت هەر وشەیەك لەم‬ ‫ئایەتە پیرۆزەدا ئیعجازێكی لە خۆگرتوە و‪،‬‬ ‫زانیاری یەكێكە كە ئاگاداری هەموو‬ ‫نهێنیەكانی ژیانی هەنگە‪ .‬زانستی نوێ‬ ‫دەریخستوە ئەوەی هەڵدەستێت بە كارەكانی‬ ‫گەڕان و دروستكردن و ڕێكخستنی هەموو‬ ‫جۆرە كارەكانی شارەكانی هەنگ بە تەنیا‬ ‫لە ئەستۆی مێیەكانە بەبێ ئەوەی نێرەكان‬ ‫هیچ ڕۆڵێكیان لەم كارانەدا هەبێت‪ .‬بەڵكو‬ ‫هەموو كارەكانی ناوەوە و دەرەوەی خانەش‬ ‫ئەمان دەیكەن‌و ئەو هەنگەی كە شلەكان لە‬ ‫سكیەوە دەردەچێت مێیەكانە‪ ،‬ڕۆڵی نێرەكان‬ ‫تەنها پیتاندنی شاژنی هەنگەكانە‪ ..‬بەو‬ ‫جۆرە فەرمانی خوای پەروەردگار ئاڕاستەی‬ ‫هەنگی مێ كراوە‪ ،‬تەواو وەك ئەوەی زانستی‬ ‫نوێ سەلماندویەتی‪ ،‬تا بزانرێت ئەمە وتەی‬ ‫خوای بااڵدەستە و شیاوی هەموو كات و‬ ‫شوێنێكە‪.‬‬ ‫وتەی پەروەردگار ( ﮘ ﮙ)‬ ‫ ‬ ‫واتای هەموو بەرێك‪ ،‬بێ هەاڵواردن‪،‬‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬هیچ بەرێك نیە هەاڵڵە‬ ‫نەبووبێ و‪ ،‬هیچ هەاڵڵەیەكیش نیە كە‬ ‫هەنگ نەیخوات كەواتە هەنگ لە هەموو‬ ‫بەرێك دەخوات‪ ،‬خۆ ئەگەر قورئان لە‬ ‫غەیری خوای پەروەردگارەوە بهاتایە (پاكی‬ ‫بۆ خوا) ئەوا یان هەر نەدەوترا بەر‪ ،‬یان‬ ‫دەوترا بەری شیرین‪ ،‬چونكە ئەم ڕاستیە‬ ‫زۆر نوێیە و دوای پێشكەوتنی وردبین و‬ ‫ئامێری بینینی زۆر ورد پەیی پێ برا‪.‬‬

‫‪bahezmuhammed@hotmail.com‬‬

‫بەاڵم ئەو خۆی بەدیهێنەر و هەر خۆشی‬ ‫دابەزێنەری ئەو ئایەتانەیە‪ .‬شێوە ڕستەی‬ ‫(ﮗ ﮘ) بۆ هەندێتیە لە سەر ئاستی یەك‬ ‫جۆر بەر‪ ،‬چونكە هەنگ هەموو بەرەكە‬ ‫ناخوات‪ ،‬بەڵكو بەشێك لە ئەسڵی بەرەكە‬ ‫دەخوات‪ ،‬لە كاتێكدا نەك تەنها بەری شیرین‬ ‫بەڵكو هەموو جۆرە بەرێك دەخوات‪.‬‬ ‫بۆ خواردنی دەنكە هەاڵڵەكان‬ ‫ ‬ ‫هەنگەكان پێویستیان بە كاتێك هەیە‬ ‫هەتا لە هەموو بەروبومێك بخۆن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئامڕازی پەیوەندی (ﮕ ) بەكارهاتووە كە لە‬ ‫زمانی عەرەبیدا بۆ خایاندنی كاتێكی زۆرە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر بۆ گەڕانەوەیان بۆ شارەكەیان‬ ‫ئامڕازی پەیوەندی (فــ) بەكارهاتوە‪ ،‬وەك‬ ‫فەرمووی‪( :‬ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ)‪ ،‬كە‬ ‫لێرەدا بۆ ڕیزبەندیی و خێراییە (للترتیب‬ ‫والسرعة)‪ ،‬چونكە هەنگ لەم كاتەدا كە‬ ‫ئایەتەكە باسی دەكات‪ ،‬دوای خواردن لە‬ ‫هەموو جۆرە بەرێك (ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ )‬ ‫هیچ سستییەك نانوێنێت بۆ گەڕانەوە بۆ‬ ‫خانەكەی‪ ،‬بەڵكو بە گورجی و زۆر چاالكانە‬ ‫دەگەڕێتەوە تا ئەوەی كۆی كردۆتەوە‬ ‫بیباتەوە‪ ،‬جارێكی تر بۆ كۆكردنەوەی شیلە و‬ ‫هەاڵڵەكان بچێتەوە دەرەوە‪ ،‬بەو جۆرە و بە‬ ‫درێژایی ڕۆژ بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫دەستەواژەی (ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ) ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت كە هەنگەكان هەڕەمەكی ڕێ‬ ‫ناكەن‪ ،‬بەڵكو لەوپەڕی فەرمانبەرداری و بە‬ ‫پێی نەخشە و پالنێك كە پەروەردگاریان‬ ‫بۆیانی داناوە كارەكانیان ئەنجام دەدەن‪،‬‬ ‫چونكە هەنگ‪ ،‬وەك ئەوەی فڕۆكەكان‬ ‫هەیانە‪ ،‬ڕێڕەوی دیاریكراوی لە هەوادا هەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش زانستی نوێ سەلماندویەتی‪ ..‬هەنگ‬ ‫ماوەیەكی زۆر‪ ،‬كە دەگاتە سێ (‪ )3‬كیلۆمەتر‪،‬‬

‫لە خانەكەی دوور دەكەوێتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ماوەیەش بۆ بچووكیی قەبارەی هەنگەكە و‬ ‫گەورەیی درەختەكان زۆرە و‪ ،‬ئەگەری‬ ‫ونبوونی هەنگەكە زیاتر دەكات‪ ..‬بۆ ئەوەی‬ ‫ون نەبێت‪ ،‬خۆر وەك نیشانەیەكی هەوایی‬ ‫بۆ دیاریكردنی ئاراستەكانی و‪ ،‬هەندێك‬ ‫جۆری دیاریكراو لە بۆن كە دەریان دەداتە‬ ‫سەر درەخت و ڕووەكەكان وەك نیشانەیەكی‬ ‫زەمینی‪ ،‬بەكاردێنێت‪ .‬لە كاتێكیشدا كە‬ ‫خۆرەتاو نەبێت تیشكی سەروو وەنەوشەیی‬ ‫بەكاردێنێت بۆ دیاریكردنی ئاڕاستەكان‪،‬‬ ‫بەو جۆرەش هەنگ ڕێگە و ڕاڕەوی تایبەت‬ ‫بە خۆی لە نێوان خانەكەی و شوێنی‬ ‫كارەكەیدا هەیە‪ ،‬بە ئاسانی دەیاندۆزێتەوە و‬ ‫ونیان ناكات‪ .‬بێگومان ئەم كردارانە هەر‬ ‫وا ئاسان نین و لە پرۆگرامێكی ئاڵۆز و‬ ‫بەرنامەڕێژراودا ڕوودەدەن‪ ،‬ئەمەش لە نهێنی‬ ‫وشەی پەروەردگار (ﮇ)دا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫لە ئایەتە پیرۆزەكەدا فەرمان بە‬ ‫ ‬ ‫هەنگ دەكات و دەفەرموێت‪.( :‬ﮖ) واتە‬ ‫بخۆن‪ ..‬بڕوانە نافەرموێت (إشربی) واتە‪:‬‬ ‫بخۆنەوە یان شیلە بمژن‪ ،‬ئەوەی زانراویشە‬ ‫هەنگ تەنها شیلە دەمژێت! بەاڵم زانستی‬ ‫نو ‌ێ دەریخستوە بەشێك لە دەمی هەنگ لە‬ ‫بۆریەك پێكهاتووە پێی دەوترێت پرۆبۆسیس‬ ‫(‪ ،)proboscis‬كە لە شەویلگە و ددان پێك‬ ‫هاتووە و‪ ،‬دەنكە هەاڵڵەكان دەخوات و‪،‬‬ ‫تەختەكان لەگەڵ مێوەكان دەجوێت‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەی مێشولە كە تەنیا بۆریەكی‬ ‫بەدەمەوە هەیە و تەنیا كاری مژینە و ددانی‬ ‫نیە‪ ،‬ئەم ڕاستیەش لە كتێبی ‪biology of‬‬ ‫‪ honey bee‬لە الیەن مارك وینستون ‪Mark‬‬ ‫‪ L Winston‬باڵوكراوەتەوە و دەڵێت‪:‬‬ ‫»‪The mandibles are the paired «teeth‬‬ ‫‪that can be open and closed to chew‬‬ ‫‪wood, manipulate wax‬‬

‫واتە‪ :‬شەویلگەی هەنگ لە چەند ڕیزە ددانێك‬ ‫پێكهاتوە كە دەكرێتەوە و دادەخرێتەوە بۆ‬ ‫جوینی دار و ماددەی مۆمیی‪.‬‬ ‫دەستەواژەی (ﮒ ﮓ) قەدی كلۆری‬ ‫دارەكان و پلورە قوڕیەكان دەگرێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمانە لە كاتی دابەزینی قورئان زانراو بوون و‬ ‫تا ئەم نزیكانەش هەبوون‪ ،‬تاكە نشینگە‬ ‫بوون كە مرۆڤ تا ئەو كاتە بۆ هەنگی‬ ‫دروست كردوون‪ ،‬هەروا «ﮒ ﮓ» خانە‬ ‫تەختە جۆراو جۆرەكانیش دەگرێتەوە كە‬ ‫بەم دوواییانە دروستكران‪ ،‬كەواتە « ﮓ»‬ ‫هەموو خانە كۆن و تازەكان دەگرێتەوە‪ ،‬خۆ‬

‫ئەگەر ئایەتەكە لە الی غەیری خواوە بهاتایە‬ ‫(پاكی بۆ خوا) ئەوا بەو جۆرە نە دەبوو‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەكی تری وەك (مما یكورون) دەبوو كە‬ ‫ئەو كات دروست كردنی پلورە هەنگەكان بە‬ ‫خڕی (تكویر) باو بووە‪.‬‬ ‫ئەگەر بە كورتی باسێكی ئەرك و‬ ‫ ‬ ‫ژیانی هەنگە مێیەكان بكەین بۆمان‬ ‫دەردەكەوێت كە لە ژێر فەرمانی نیگاكردن‬ ‫(أوحی)دا و لەوپەری بەرنامەڕێژی كار و‬ ‫ژیانیان دەگوزەرێنن‪ ،‬ئەمەش كەمێكە لە‬ ‫موعجیزەی ژیانیان‪:‬‬ ‫هەنگ بە سێ جۆر پۆلێن دەكرێت‪:‬‬ ‫‪ )1‬شاژن ‪( Queen‬مێ)‪.‬‬ ‫‪ )2‬نێرەكان (‪males) Drones‬‬ ‫‪ )3‬كارەكەرەكان ‪( workers‬مێ) وەك لە‬ ‫وێنەكەدا دیارە‪.‬‬

‫هەنگ ژمارەی جۆرەكانی نزیك‬ ‫ ‬ ‫دەبێتەوە لە ‪ 20000‬جۆر‪ ،‬كە لەڕاستیدا‬ ‫نهێنی و سیستمێكی ناوازەی ئەندازیاریی و‬ ‫بیناكردنی سەرسوڕهێنەر هەیە لە ژیانی‬ ‫هەنگدا‪ .‬كارگەرەكانی هەنگ لە وەرزی‬ ‫چاالكیدا نزیكەی ‪ 6‬هەفتە دەژین‪ ،‬نیوەی‬ ‫تەمەنیان بە كاركردن لە ناو هەنگدانەكەدا‬ ‫بە سەر دەبەن و نیوەكەی تریشی لە كاری‬ ‫نێو بێستانەكاندا بەسەر دەبەن‪ .‬كەواتە كار و‬ ‫ئەركی هەنگە كاركەرەكان بەم دوو قۆناغەدا‬ ‫تێدەپەڕێ‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كار و ئەركی هەنگی كارەكەر لە نێو‬ ‫هەنگدان‪ :‬هەنگی كارەكەر دوای تێپەڕاندنی‬ ‫قۆناغەكانی هێلكەیی و كرمۆكەیی و‬ ‫دەرچوونی لە نێو خانە شەشالكانی شانەی‬ ‫هەنگدان‪ ،‬دەست بە خاوێنكردنەوەی ئەو‬ ‫ژوورەی كە لێوەی هاتووەتەدەر دەكات‪ .‬پاشان‬ ‫كارەكەرەكان سەرقاڵی گەرمكردنەوەی خانە‬ ‫شەشالكانی تر دەبێت كە كرمۆكەكان لەخۆ‬ ‫دەگرن‪ ،‬تاكو تەمەنی دەگاتە ‪ 3‬ڕۆژ‪ .‬دواتر‬ ‫لە بەجێگەیاندنی سێیەمین ئەركیدا لە نێو‬ ‫هەنگدانەكەی‪ ،‬هەنگە كارەكەرەكان دەست‬ ‫دەكەن بە پێدانی خۆراك (هەنگوین و هەاڵڵە)‬ ‫بە كرمۆكەی هەنگە (مێیەكان و نێرەكانی)‬ ‫نێو خانە شەشالكان‪ ،‬تاكو تەمەنیان دەگاتە‬ ‫‪ 6‬ڕۆژ‪ .‬لە حەوتەمین ڕۆژی تەمەنیشیدا‬

‫بەهۆی چەند ڕژێنێكی پێشەوەی سەری‪،‬‬ ‫خۆراكی شاهانە بەرهەم دێنێت و دەیدات بە‬ ‫كرمۆكە بچووكەكانی نێو خانە شەش الكان‪،‬‬ ‫بەم شێوەیە ‪ 6‬ڕۆژی تر بەردەوام دەبێت‪ ،‬تاكو‬ ‫تەمەنی دەبێتە ‪ 12‬ڕۆژ و ڕژێنەكانی لە ڕژاندن‬ ‫و بەرهەمهێنانی خۆراكی شاهانە دەوەستێت‪.‬‬ ‫هەروەها لە دوایین كار و ئەركی‬ ‫ ‬ ‫نێو هەنگدانەكەی‪ 6 ،‬ڕۆژی دیكە بەهۆی‬ ‫ڕژێنەرەكانی ڕژاندنی مێو یان مۆم (الشمع)‪،‬‬ ‫كاری هەڵچنینی خانە شەشالكان دەگرێتە‬ ‫ئەستۆ‪ ،‬تاكو تەمەنی دەگاتە ‪ 18‬ڕۆژ‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوە لە مێو ڕژێنیش دەوەستێ‪ ،‬بەم شێوەیە‬ ‫كۆتایی بە قۆناغی یەكەمی كارەكانی دێت كە‬ ‫لە ناو هەنگدانەكەیدا بەسەری برد‪.‬‬ ‫جیا لەو ئەرك و كارانەی كە لە قۆناغی‬ ‫یەكەمی ژیانیاندا ئەنجامیان دەدەن‪ ،‬هەنگە‬ ‫كارەكەرەكان گرنگییەكی تەواویش بە‬ ‫شاهەنگ و شارەكەیان دەدەن‪ .‬بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫‪ -1‬گرنگیدان و پێدانی خۆراك بە شاهەنگ‪.‬‬ ‫‪ -2‬خاوێن كردنەوەی شارەكەیان لە هەر‬ ‫پیسییەك‪.‬‬ ‫‪ -3‬هەڵگرتنەوەی هەنگە مردووەكان بۆ‬ ‫دەرەوەی هەنگدانەكەیان‪.‬‬ ‫‪ -4‬فێنككردنەوەی شارەكەیان‪ ،‬بەڕاوەشاندن‬ ‫و جوواڵنەوەی باڵەكانیان بە خێرایی‪.‬‬ ‫‪ -5‬پاسەوانی كردنی دەرگای چوونە‬ ‫ژوورەوەی شارەكەیان و ڕێگریكردن لە هەر‬ ‫هەنگێكی نامۆ یان هەر دوژمنێك كە دەبێتە‬ ‫مایەی مەترسی بۆ سەر شارەكەیان‪.‬‬ ‫‪ -6‬پێشوازی و وەرگرتنی شیلەی گوڵەكان لە‬ ‫هەنگە كارەكەرەكان كە لە گوڵی بێستانەكاندا‬ ‫كۆیان كردۆتەوە‪.‬‬ ‫‪ -7‬پاش وەرگرتنی شیلەی گوڵەكان‪ ،‬كە بە‬ ‫هەڵسوكەوتێكی تایبەت دەیگۆڕن بۆ هەنگوین و‬ ‫پاشان عەمباركردنی لەناو خانە شەشالكان و‬ ‫داپۆشینی بە پەردەیەكی مۆمین‪ ،‬هەروەها‬ ‫داپۆشینی هێالنەی كرمۆكە پێگەیشتووەكان‬ ‫بە پەردەیەكی تایبەت‪ ،‬لە تێكەڵەی هەاڵڵە و‬ ‫مۆم دروست دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ -8‬عەمباركردنی هەاڵڵە (‪ )pollen‬لە ناو‬ ‫خانە شەشالكانی شانەكاندا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬كار و ئەركی هەنگە كاركەرەكان‬ ‫لە دەرەوەی هەنگدان‪ :‬لە قۆناغی دووەمی‬ ‫بەجێگەیاندنی كار و ئەركی هەنگە‬ ‫كاركەرەكان‪ ،‬كە دەكەوێتە دەرەوەی هەنگدان‪.‬‬ ‫ئەركی كۆكردنەوەی شیلەی گوڵ و هەاڵڵە‬ ‫دەگرنە ئەستۆ‪ ،‬هاوكات پسپۆرییەكانیشیان‬ ‫لێرەدا بەدەردەكەوێت‪ .‬هەندێكیان شیلەی‬ ‫‪11‬‬

‫پزیشكیی‬ ‫گوڵ كۆدەكەنەوە و هەندێكی دیكەشیان‬ ‫پۆلێن كۆدەكەنەوە‪ .‬هەروەها هەندێ‬ ‫هەنگی كارگەریش هەیە هەردوو جۆرەكە‬ ‫كۆ دەكەنەوە (شیلەی گوڵ و پۆلێن)‪ .‬جیا‬ ‫لەو دوو توخمە (شیلەی گوڵ و پۆلێن)‪،‬‬ ‫مادەیەكی تریش لە چرۆی درەختەكان‬ ‫كۆدەكەنەوە‪ ،‬كە پێی دەوترێت پرۆپۆڵیس‪،‬‬ ‫كە بۆ پڕكردنەوەی درز و سافكردنی چاوە‬ ‫شەشالكان‪ ،‬پێش دانانی هێلكەكان لەالیەن‬ ‫شاهەنگەوە‪ ،‬بەكاری دەهێنن‪ .‬هاوكات‬ ‫هەڵدەستن بە كۆكردنەوە و هێنانی ئاو بۆ‬ ‫هەنگدانەكەیان‪ .‬ئاو گرنگییەكی بەرچاوی‬ ‫هەیە لە شارەكەدا‪ ،‬چونكە شارێك پێویستی‬ ‫بە نیو لیتر ئاو هەیە لە ڕۆژێكدا‪ ،‬ئەویش بۆ‬ ‫ڕوونكردنەوەی بەشێك لە هەنگوینەكەیە‪،‬‬ ‫بۆ تێركردنی كرمۆكەكان (پێدانی خۆراك‬ ‫بە كرمۆكەكانی نێو خانە شەشالكانی‬ ‫شانەكانی هەنگدانەكە)‪ .‬هەروەها بۆ كرداری‬ ‫فێنككردنەوەی شارەكەیان و ڕاگرتنی‬ ‫پلەكانی گەرما‪.‬‬ ‫ئەگەر لە ژیانی هەنگ و ئەو نهێنیانەی لە‬ ‫ژیانی هەنگدا هەیە بكۆڵینەوە شاهیدیەكی‬ ‫ڕاستیی دەدات كە بڵێین ئەمە دەبێت لە‬ ‫الیەن پەردوەردگاری بەرز و داناوەیە و‪ ،‬هەر‬ ‫لە خۆیەوە ئەمە ڕووی نەداوە و ناتوانرێت‬ ‫بە كاری ڕێكەوت بسپێرێت‪ .‬ئێمە ناتوانین‬ ‫هەموو نهێنیەك لەسەر ژیانی هەنگ و‬ ‫ئەو توێژینەوانەی كراون لێرەدا بیانوسین‪،‬‬ ‫تەنیا كورتەیەكی گرنگ دەخەینە ڕوو‪.‬‬ ‫لە بابەتەكانی پێشووتردا ئاماژەمان بە‬ ‫جۆرەكانی هەنگوین و سوودەكانی كرد‪.‬‬ ‫لێرەدا باسی شلەكانی دیكەی هەنگ دەكەین‪،‬‬ ‫كە بریتین لە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬شلەی شاهانە (‪:)royal jelly‬‬

‫بریتییە لەو شلە سپیەی كە بە (ماستی‬ ‫هەنگ) ناودەبرێت و شێوەی ڕۆنێكی‬ ‫خەستی هەیە‪ ،‬ئەم شلەیە لەالیەن هەنگە‬ ‫مێكانەوە (كارگوزارەكانەوە) بۆ خواردنی‬ ‫شاژن (‪ )queen‬دروستدەكرێت‪ ،‬هەركات‬ ‫زانرا شاژنەكەی پێشوو بێهێز و الواز‬ ‫بووە یان لەناوچووە‪ ،‬هەنگە كارگوزارەكان‬ ‫‪12‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫هەڵدەستن بە ڕژاندنی ئەم شلەیە بۆ‬ ‫تێركردنی بێچووەكان (‪ ،)larvae‬ئەم شلەیە‬ ‫لە ڕژێنەكانی (‪ )hypopharynx‬دەڕژێنرێت‪،‬‬ ‫هەتا بەهۆی ئەم شلەیەوە شاژنی نوێ دروست‬ ‫ببێت و‪ ،‬شێوە و سیفاتی شاژن وەربگرێت‬ ‫و‪ ،‬هێلكەدانی بۆ دروست ببێت و‪ ،‬بەهۆیەوە‬ ‫هێلكە دابنێت‪ ،‬چونكە هەروەك پێشتر‬ ‫ئاماژەمان پێدا هەنگە مێیە كارگوزارەكان‬ ‫نەزۆكن و توانای هێلكە دانانیان نیە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم شلەیە بۆ ماوەی (‪)6‬‬ ‫ ‬ ‫ڕۆژ زیاتر بدرێتە بێچووەكان شاژن دروست‬ ‫دەبێت كە بااڵ بەرزن و هێلكە دادەنێن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر (‪ )3‬ڕۆژ بدرێتە بێچووەكان‪،‬‬ ‫كارگوزارە مێیەكان دروست دەبن كە‬ ‫بچووكترن و نەزۆكن‪ .‬بەاڵم نێرەكان لە‬ ‫هێلكەی نە پیتێنراوەوە دروستدەبن‪ .‬ئەو‬ ‫ماددەیە چەندین لیكۆڵینەوە و توێژینەوەی‬ ‫لەسەركراوە‪ ،‬لەبەرئەوەی لەچەندین مادەی‬ ‫ئاڵۆز (‪ )complex‬پێكهاتووە و تائێستا‬ ‫بە تەواوی پێكهاتەی سەرەكی نەزانراوە‪.‬‬ ‫ئەوەندەی گەیشتوونەتە ئەنجام‪ ،‬شلەی‬ ‫شاهانە پێكهاتووە لە ڕێژەیەكی زۆر‬ ‫هۆرمۆنەكان و پرۆتین و ترشە ئەمینیەكان و‬ ‫چەوری و كاربۆهیدراتەكان و ڤیتامین و‬ ‫ئەنزیمەكان و دژە تەنەكان‪.‬‬ ‫یەكێك لەو توێژینەوانەی لە‬ ‫ ‬ ‫ساڵی ‪ 2012‬لەالیەن (‪ )8‬دكتۆرەوە لە‬ ‫بەشی هەناویی گشتی یابان لە زانكۆی‬ ‫(‪ )GiFu‬كراوە و لە پێگەی پەیمانگای‬ ‫كتێبخانەی هەناویی نیشتمانیی ئەمریكی‬ ‫(‪Us-national library of medicine‬‬ ‫‪ )(national inst. of health‬باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫شلەی شاهانە لەسەر (‪ )61‬خۆبەخش‬ ‫بۆماوەی (‪ )6‬مانگ تاقیكراوەتەوە‪ :‬كە (‪)31‬‬ ‫كەسیان ئەم شلەیەیان وەرگرتووە و (‪)30‬‬ ‫كەسیان وەریان نەگرتووە‪ .‬لە ئەنجامدا‬ ‫دەركەوت بەكارهێنانی شلەی شاهانە بۆ‬ ‫ماوەی (‪ )6‬مانگ دەبێتە هۆی زیادبوونی‬ ‫دروستكردنی خرۆكە سوورەكانی خوێن و‪،‬‬ ‫ڕێككردنەوەی ڕێژەی شەكر و‪ ،‬باشكردنی‬ ‫تەندروستیی مێشك‪.‬‬

‫لە ماوەی (‪ )3-2‬هەفتەدا دەبێتە‬ ‫ ‬ ‫چارەسەری تەواو بۆ كەمخوێنی و پاراستنی‬ ‫دەمارەخانەكان لە ڕەقبوون‪.‬‬ ‫لە ساڵی (‪)2011‬دا‪ ،‬لە ڕۆمانیا‪ ،‬لەالیەن‬

‫كریستیان پاڤێڵ (‪ )C. pavel‬لەگەڵ هەشت‬ ‫دكتۆری تردا‪ ،‬گەشتنە ئەم ئەنجامانە‪:‬‬ ‫‪ )1‬شلەی شاهانە ماددەی دژە ئۆكسانی تێدایە‬ ‫(‪ )Anti -oxidant‬و‪ ،‬شلەی شاهانە ‪DNA‬‬ ‫ی خانەكان لە تەنە نیمچە سەربەستەكان‬ ‫دەپارێزێت كە یەكێكە لە هۆكارەكانی‬ ‫دروستبونی شێرپەنجە‪..‬‬ ‫‪ )2‬كاركردن لەسەر دەمارەخانەكان و‬ ‫پارێزگاریكردنیان‪ ،‬بەوەش یارمەتی‬ ‫بیروهۆش دەدات و‪ ،‬دەبێتە كەمكردنەوەی‬ ‫خەمۆكی‪ ..‬شلەی شاهانە ماددەی ئەسیتایەل‬ ‫كۆلینی ‪ .Acetyl choline‬تێدایە‪ ،‬كە‬ ‫ماددەیەكی ناو دەمارەخانەكانە و كەمیی‬ ‫ئەم ماددەیە دەبێتە هۆی نەخۆشی‬ ‫بیرچوونەوە ‪ alzhemier disease‬و‬ ‫نەخۆشی (‪.)Parkinson disease‬‬ ‫‪ )3‬بەهۆی زۆریی ماددەی هاوشێوەی‬ ‫ئەنسۆلین تێیدا ‪ ،insulin peptide‬یارمەتی‬ ‫كەمكردنەوەی ڕێژەی شەكری خوێن دەدات‪..‬‬ ‫وەرگرتنی ‪ 50‬بۆ ‪ 100‬ملگم شلەی شاهانە‬ ‫بە ڕێژەی (‪ )14%‬كۆلیسترۆڵی گشتی لەش‬ ‫كەمدەكاتەوە و كۆلسترۆڵی زیانبەخش‬ ‫‪ LDL‬بە ڕێژەی ‪ %10‬كەمدەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كار ناكەتە سەر چەوری سیانی‪.‬‬ ‫‪ )4‬دژە شێرپەنجە ‪ :anti –tumor‬شلەی‬ ‫شایانە ئەنزیمی ‪ 10HDA‬تێدایە كە لە‬ ‫تاقیگەدا تاقیكراوەتەوە دژی دروستبوونی‬ ‫شێرپەنجەیە و‪ ،‬ناهێڵێت دەمارەخانەی‬ ‫شێرپەنجەیی دروست ببێت‪.‬‬ ‫‪ )5‬چارەسەری كەمخوێنی و سووڕی‬ ‫دەمارەخانەكان دەكات‪.‬‬ ‫‪ )6‬دژە تەن و دژە ڤایرۆسە‪ ..‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی دژی چەندین بەكتریایە‪ ،‬هۆكاری‬ ‫الوازكردنی پرۆتینی ڕۆیدسن ‪ Roydisin‬ی‬ ‫ناو بەكتریایە‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی چەندین‬ ‫نەخۆشی بەكارهاتوە‪.‬‬ ‫‪ )7‬دژە هەوكردن ‪:anti-inflammatory‬‬ ‫یارمەتی دروستكردنی شانەی كۆالجین‬ ‫‪ collagen‬دەدات بەهۆی زۆری ترشی‬ ‫ئەسكۆربیك‪.‬‬ ‫‪)8‬سیستمی بەرگری بەهێز دەكات و دژە‬ ‫حەساسیەتە‪ .‬چونكە مادەی زۆری لە‬ ‫پڕۆتین و ڤیتامینەكانی (‪ )E,A‬تێدایە و‪،‬‬ ‫یارمەتی سیستمی بەرگری دەدات و‪ ،‬ڕێژەی‬ ‫(‪ ) IL-2‬كەمدەكاتەوە و دەبێتە چارەسەری‬ ‫حەساسیەت‪ ،‬لەوانە ڕەبوو‪.‬‬ ‫‪ )9‬یارمەتیدەری كۆئەندامی زاوزێ و‬ ‫چارەسەری نەزۆكیە‪ ..‬هەروەك پێشتر‬

‫ئاماژەمان پێدا شاژن لەسەر ئەم شلەیە‬ ‫گەورە دەبێت و خواردنی سەرەكیەتی‬ ‫كە بەهۆیەوە هێلكەدان دروست دەبێت و‬ ‫دەتوانێت هێلكە دابنێت‪ ..‬لە كتێبی‬ ‫(‪ )miracle of honey bee...‬دا باڵوكراوەتەوە‪:‬‬

‫‪RJ is effective against osteoporosis,‬‬ ‫‪improving hormonal equilibrium and‬‬ ‫‪fertility, in men and women.‬‬

‫واتە‪ :‬شلەی شایانە زۆر كاریگەرە بۆ نەخۆشی‬ ‫ئێسكە نەرمە و‪ ،‬ڕێككردنەوە و ڕێكخستنی‬ ‫هۆرمۆنەكان و‪ ،‬چارەسەری نەزۆكی‪.‬‬ ‫‪ )10‬دژی پیریی‪ ..‬بەهۆی ئەوەی خواردنی‬ ‫شاژن شلەی شاهانەیە لە كارگوزارەكان‬ ‫زیاتر دەژی‪ .‬دەركەوتوە خواردنی شاهانە‬ ‫ڕێژەی پیریی كەم دەكاتەوە‪ .‬لە یەكێك‬ ‫لە توێژینەوەكان لە زانكۆی ئیلینۆیس‬ ‫‪ Illinois‬لە ئەمەریكا لەالیەن پرۆفیسۆر‬ ‫مایۆ ‪ Myo professor‬كراوە‪ ،‬دەریخست‬ ‫كار دەكاتە سەر ترشی (‪ )DNA‬و گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردا دەكات و‪ ،‬یارمەتی دەدات بە زوویی‬ ‫لە ناو نەچێت‪.‬‬ ‫چەندین توێژینەوەی تریش هەن كە ئەم‬ ‫ڕاستیانە دەسەلمێنن و‪ ،‬لێرەدا ناتوانرێت‬ ‫ئاماژە بە هەموویان بكرێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بیپۆلین (‪:)Be-pollen‬‬

‫ئەم مادەیە لە ئەنجامی‬ ‫ ‬ ‫كۆكردنەوەی دەنكە هەاڵڵەكان و ڕژاندنی‬ ‫دوو ئەنزیمی ناوسكیان بەسەریاندا دەبێتە‬ ‫بیپۆلێن‪ ،‬كە لە زانستی پزیشیكدا بە‬ ‫گەنجینەی خۆراك ناودەبرێت‪ ..‬چەندین‬ ‫توێژینەوەی لەسەركراوە و‪ ،‬تازەترینیان‬ ‫لە ڕووسیا و پۆڵەندا كراوە لەالیەن چەند‬ ‫پزیشكێكەوە لە كۆلێژی پزیشكی لە زانكۆی‬ ‫سیلزیا‪ ،‬كە زیاتر لە ‪ %25‬بۆ ‪ %40‬ی پرۆتینە و‬ ‫پڕە لە ماددەی دژە ئۆكسانەكان‪.‬‬ ‫سودەكانی بیپۆڵین‪:‬‬ ‫‪ )1‬دژە ئۆكسان‪ :‬گسكدان و پاككردنەوەی‬ ‫خانەكان لە تەنە بنچینە سەرەتاییەكان‬ ‫(‪.)Vit.E…..-Vit.C‬‬ ‫‪ )2‬سووڕی خوێن چاالكتر دەكات‪ :‬نایەڵێت‬ ‫پەڕەی خوێن تۆپەڵ بێت‪.‬‬ ‫‪ )3‬دژەهەوكردنە‪ :‬قەدەغەكردنی ڕێگەی‬

‫(‪ )cox-2‬واتە كەمكردنەوەی نایترۆجین‬ ‫دەبێتە‬ ‫ئەمەش‬ ‫(‪)Nitric-oxide‬‬ ‫كەمكردنەوەی هەوكردن‪ ..‬بەمەش خانەكان‬ ‫لە مردن دەپارێزێت‪.‬‬ ‫‪ )4‬دژە بەكتریایە‪ :‬ڕیژەی زۆر فالڤینۆیت‬ ‫(‪ )flavonoid‬كە زیندەچاالكی بەكتریاكان‬ ‫دەوەستێنێت و‪ ،‬دەبێتە هۆی چارەسەری‬ ‫چەندین نەخۆشی لەوانە گرانەتا‪ .‬دكتۆر‬ ‫پاڤۆ ئەپرۆكی رووسی لە توێژینەوەكەیدا‬ ‫باسی لە چارەسەری گرانەتا كردوە‪.‬‬ ‫‪ )5‬دژە شێرپەنجەیە‪ :‬ڕێژەی زۆری ئینزامین‬ ‫‪ copese3‬زیاد دەكات كە ئەم ئەنزایمە‬ ‫هەندێك چاالكی خانە شێر پەنجەییەكان‬ ‫دەوەستێنێت‪.‬‬ ‫‪ )6‬چارەسەری كەمخوێنی‪ :‬هەروەك پێشتر‬ ‫ئاماژەمان پێكرد ڕێگری لە تۆپەڵ بوونی‬ ‫پەڕەكانی خوێن دەكات‪ ،‬بەاڵم خانەی‬ ‫خڕۆكە سورەكان زیاد دەكات‪.‬‬ ‫‪ )7‬زیاتر بەهێزكردنی شانەكانی ئێسك و‪،‬‬ ‫كەمكردنەوەی ئینزایمی ئێسك شكێنەكان‪.‬‬ ‫‪ )8‬بۆ چارەسەری حەساسیەت و ڕەبو بەكار‬ ‫دەهێنرێت‪.‬‬ ‫هەروەها چەندین توێژینەوەی لەسەر‬ ‫كراوە و‪ ،‬لە چەندین دەرمان و چارەسەردا‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬پرۆپۆلیس یان پرۆپۆلین (‪:)Propolis‬‬

‫‪ )1‬ئەو ماددەیەیە كە هەنگ دەریدەكات (بە‬ ‫كەتیرە ناسراوە) بۆ دروستكردن و بەیەكەوە‬ ‫نوساندنی شانەكە نەهێشتنی كون و درز‬ ‫لە شانەكاندا بەكاردەهێنرێت‪ ،‬هەروەها بۆ‬ ‫ئەوەی پلەی گەرمای شانەكان رێك بخات‪.‬‬ ‫ماددەی پڕۆپۆلین‪ %50 .‬لە ماددەی شلەی‬ ‫دارەكان و‪ %30 ،‬مۆم و‪ %10 ،‬ڕۆنی بۆندار و‪،‬‬ ‫‪ %5‬بیپۆلین و‪ %5 ،‬لە ماددەی دیكە‬ ‫پێكهاتووە‪ .‬زیاتر لە ‪ 3‬جۆری هەیە كە‬ ‫هەریەكەیان لە دارێكەوە سەرچاوەی گرتووە و‬ ‫سودێكی زۆری هەیە لە بواری پزیشكیدا‪،‬‬ ‫دەتوانرێت بەكاربهێنرێت بۆ برینەكان و‬ ‫كلۆر بوونی ددانەكان و نەخۆشیەكانی دڵ و‬ ‫ڕۆماتزم‪ .‬لەبەرئەوەی دژە بەكتریا و‬ ‫ڤایرۆسیشە‪ ،‬لە ئێستادا هەوڵدەدرێت وەكو‬ ‫دەرمان بۆ نەخۆشی ئایدز (‪)anti HIV‬‬

‫بەكاربهێنرێت‪ .‬هەروەها دژە ئۆكسانە‪..‬‬ ‫لەبەر ئەوەی پێكهاتەیەكی ئاڵۆزی هەیە‬ ‫ناتوانرێت لێرەدا هەمووی ئاماژەی بۆ‬ ‫بكرێت‪ ..‬پڕۆپۆلین ماددەی ‪ amino acids‬و‬ ‫كانزاكان و ڤیتامینەكانی (‪ )A،B ، E‬تێدایە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی سیفەتی وەكو كەتیرە وایە‬ ‫بەرگری لە شانەكان و هەنگەكان لە توشبوون‬ ‫بە نەخۆشیە بەكتریاییەكان دەكات‪.‬‬ ‫‪ )1‬دژە بەكتریا و دژە كەڕوو‪ :‬توێژینەوەكان‬ ‫دەریان خستووە پرۆمیلین كاریگەری‬ ‫زۆری هەیە لە گەشە نەكردنی بەكتریا و‪،‬‬ ‫هەروەها دژە كەڕووشە‪ ،‬بەتایبەتی كاندیدا‬ ‫‪.candida‬‬ ‫‪ )2‬تەندروستی ددانەكان‪ :‬بەرگری لە‬ ‫گەشەكردنی بەكتریای سەر ددانەكان‬ ‫دەكات و‪ ،‬لەڕێی چەند ئەنزایمێكەوە ددان‬ ‫لە كلۆر بوون دەپارێزێت و‪ ،‬هەستیاری‬ ‫ددان كەمدەكاتەوە‪ .‬لەسەر ‪ 26‬ئافرەت‬ ‫تاقیكرایەوە‪ ،‬لە ئەنجامدا ‪%85‬ی ئازاریان‬ ‫نەما و‪ ،‬بووە هۆی چارەسەركردنی كلۆری‬ ‫ددانەكانیان‪.‬‬ ‫‪ )3‬دژە ڤایرۆسە‪ :‬لە منااڵندا بەتایبەتی لە‬ ‫زستاندا تاقیكراوەتەوە چارەسەری نەخۆشی‬ ‫(ئینفلۆنزا) دەكات لە یەكەم ڕۆژدا‪ ..‬بەكاریان‬ ‫هێناوە (‪ )5‬نەخۆش چاكبوونەوە‪ ،‬لە دووەم‬ ‫ڕۆژدا (‪ )10‬نەخۆش چاكبوونەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫دژی ڤایرۆسی برینی ناودەمە (‪herpes‬‬ ‫‪ ،)simplex‬لە توێژینەوەكاندا سەلمێنراوە‬ ‫زۆربوونی ڤایرۆسەكان كەم دەكاتەوە‪.‬‬ ‫یەكێكی تر لە توێژینەوەكان لە‬ ‫ ‬ ‫توركیا كراوە‪ ،‬لە كۆلێژی پزیشكی بەشی‬ ‫چاو‪ ،‬دەركەوت ماددەی پرۆپۆلیس زۆر‬ ‫بەسوودە بۆ چارەسەركردنی نەخۆشیەكانی‬ ‫چاو بەتایبەتی ئاوی سپی و برینی هاوێنەی‬ ‫چاو‪ .‬چەندین سوودی سەرسوڕهێنەری‬ ‫دیكەی هەیە لێرەدا بەمەندە كۆتایی دێنین‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬مێوی هەنگ (مۆم) ‪:Bee wax‬‬

‫ئەمیش مادەیەكی شلەو لە سكی‬ ‫ ‬ ‫هەنگەوە لە چوار ڕژێنەوە دەردەچێت‪،‬‬ ‫یەكەم جار شلەكە سپیە‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوەی‬ ‫بەر هەوا دەكەوێت ڕەنگەكەی بۆ قاوەیی‬ ‫نیوە شل دەگۆڕێت‪ .‬پێكهاتەكەی بریتیە لە‪:‬‬ ‫‪13‬‬

‫پزیشكیی‬ ‫(‪%14hydrocarbons، %35monoester،%14‬‬

‫‪ ..).Di-ester‬چەندین سوودی لە زانستی‬ ‫پزیشكیدا هەیە‪ ،‬لە كۆندا وەك مۆم لە‬ ‫پەرستگاكاندا بۆ ڕووناككردنەوە دانراوە‪.‬‬ ‫ئەم مادەیە بۆ دامەزراندنی شانەكان‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬بە تایبەتی لە دروستكردنی‬ ‫خانە شەشالكان (‪ )Hexagon‬كە لەوپەڕی‬ ‫جوانیدا ڕێكیان دەخات‪ ،‬بەمەش هەنگ بە‬ ‫ئەندازیارێكی تەالرساز و بیناسازی شارەزا‬ ‫دەچێت!! چونكە ئەندازیاری شارەزا بە‬ ‫كەمترین ماوە و تێچوون و لە كەمترین‬ ‫ڕووبەردا مەبەستی خۆی ئەنجامدەدات و‪،‬‬ ‫شێوەیەكی جوانیش دەبەخشێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫خانەكان شەشال دروست نەكرانایە‪ ،‬بۆنمونە‬ ‫پێنجال یان دەال بوونایە‪ ،‬دیوارەكانی‬ ‫ئەستوور دەبوون و‪ ،‬بەمەش ماددەی‬ ‫مۆمی زیاتر دەویست و دروستكردنەكەی‬ ‫ماوەی زۆرتریش دەخایاند و ژمارەی‬ ‫خانەكانیش كەمتر دەبونەوە و‪ ،‬ئەو‬ ‫كات دیوارە ئەستوورەكان ئەو جوانیەی‬ ‫ئێستایان نەدەبەخشی‪ .‬زانا كارل ڤۆن فریش‬ ‫(‪ )Karl von frisch‬نوسەری كتێبی‬ ‫نەخشەسازیی لە گیانداراندا( (�‪animal ar‬‬ ‫‪ )chitecture‬دەڵێت‪ :‬ئەگەر خانەكانی شانەی‬ ‫هەنگ خڕ یاخود پێنجال بوونایە‪ ،‬بۆشایی‬ ‫لە نێوانیاندا دروست دەبوو‪ ،‬ئەو كات ناچار‬ ‫دەبوون دیوارێكی جیایان بۆ هەر خانەیەك‬ ‫دروست بكردایە‪ ،‬بەشێوەیەك دەبووە‬ ‫كۆكردنەوەی پاشەڕۆكان‪ .‬ئێستا زانیمان‬ ‫چەند بە ورد و ڕێكوپێكی دروست كراون!!‬ ‫لە پێگەی پزیشكی ‪ Medscape‬جیهانی‬ ‫ئەمریكاشدا ئەم سوودانەی مێو خراوەتە ڕوو‪:‬‬ ‫‪ )1‬بۆ دژە حەساسیەت‪ :‬مێوەكە ئایۆنی سالب‬ ‫دروستدەكات و‪ ،‬دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی‬ ‫حەساسیەت و كۆكە‪.‬‬ ‫‪ )2‬بۆ نەخۆشی مایەسیری‪ :‬زانایان بۆ‬ ‫چارەسەركردنی مایەسیری و شەقبوونی‬ ‫كۆم بەكاریدێنن‪ ،‬بەتێكەڵكردنی لەگەڵ‬ ‫هەنگوین و ڕۆنی زەیتوون‪ ،‬وەكو مەڵهەمێك‬ ‫دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی خوران و‬ ‫خوێنبەربوون لە كۆمەوە بۆ ‪ 12‬كاتژمێر‪.‬‬ ‫‪ )3‬زیادكردنی مووی قژ‪ :‬زیادكردنی قەبارە و‬ ‫ئەستوركردنی قژەكان‪ ،‬نەرمكردنی قژەكان‪..‬‬ ‫ئێستا وەكو چارەسەرێك لە شامپۆكاندا‬ ‫دادەنرێت بۆ چارەسەر كردنی كەچەڵی‪.‬‬ ‫‪ )4‬بۆ پێست‪ :‬چارەسەركردنی زیپكە و‪،‬‬ ‫دژەهەوكردن‪ ..‬ڤیتامینی ‪ Vit A‬تێدایە‬ ‫كە زیپكەی پێست ناهێڵێت‪ ،‬یارمەتی‬ ‫‪14‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫نەرمكردنی پێست دەدات‪.‬‬ ‫‪ )5‬چارەسەركردنی وشكیی پێست‪ :‬مۆم و‬ ‫هەنگوین بەكاردێت بۆ چارەسەری خوران و‬ ‫حەساسیەتی پێست‪ ،‬ئەویش بە تێكەڵكردنی‬ ‫هەنگوین و زەیتی زەیتون و مۆم‪ ،‬بۆ ماوەی‬ ‫‪ 7‬ڕۆژ بدرێت لە پێستەكە‪.‬‬ ‫‪ )6‬چارەسەركردنی كرمی ئەڵقەیی لە‬ ‫پێستدا (‪.)ring worm‬‬ ‫‪ )7‬یەكێك لە سوودە گەورەكانی مۆمی‬ ‫هەنگ وەكو دەرمان لە نەشتەرگەریەكاندا‬ ‫بۆ چارەسەركردنی خوێن بەربوونی ئێسك‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪ ،‬پێی دەوترێت (‪bone‬‬ ‫‪ :)wax‬وەك لە وێنەكەدا دیارە‪ ،‬بەتایبەتتر‬ ‫لە نەشتەرگەری مێشك و دەمارەكان‪ ،‬بۆ‬ ‫گیرساندنەوەی خوێنی ئێسكەكان زۆر‬ ‫گاریگەرە‪.‬‬

‫ئەگەر بیست هەنگ لەماوەی (‪ )3‬هەفتەدا‬ ‫(‪ )3‬جار بە كەسێكەوە بدات‪ ،‬ژەهرەكەی‬ ‫دەبێتە هۆی زیادكردنی سیستەمی بەرگری‪.‬‬ ‫لە كۆتایدا با وردبینەوە لە دەسەاڵتی‬ ‫ ‬ ‫پەروەردگار كە چۆن ئەم هەموو ماددە‬ ‫شیفایانە لە هەنگەوە دەردەچن و‪ ،‬چەندین‬ ‫دەرمان لە هەر یەكەیان دروست دەكرێت‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەمە ئیعجازی قورئانی پیرۆز دەرناخەن؟ كە‬ ‫لە دوو ئایەتدا چەندین نهێنی و ئیعجازی‬ ‫هەنگ و شلەكانی دەرخستوە و‪ ،‬مرۆڤایەتی‬ ‫پێشتر پەی پێ نەبردووە‪ .‬ناونیشانی ئەم‬ ‫كردارانەش كە لە دوو توێی ڕێكوپێكی و‬ ‫دانایی لە سنوور بەدەردا دەردەكەون‪ ،‬بە‬ ‫ئاشكرا بەڵگەن لەسەر بكەرێكی تەواوی پاك‬ ‫لە هەموو ناتەواویەك‪ ،‬چ لە ناونیشان و‬ ‫چ لە ناوەكانیدا‪ ،‬چونكە بە ئاشكرا دیارە كاری‬ ‫ڕێكوپێك و پڕ لە دانایی‪ ،‬هەرگیز ب ‌ێ بكەر‬ ‫نایەنەدی‪ ..‬هەموو ئەمانە چەند بەڵگە و‬ ‫شایەتێكن لەم ئارایشت و ڕێكخستن و‬ ‫تەكبیركاری و نەخشاندنە زۆرانە‪ ،‬لەالیەن‬ ‫پەروەردگارێكی داناوە ئەنجام دەدرێن‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫‪1. W. Mao, M. A. Schuler, M. R. Berenbaum.‬‬

‫‪A dietary phytochemical alters caste-associated‬‬ ‫�‪gene expression in honey bees. Science Advan‬‬ ‫�‪ces, 2015; 1 (7): e1500795 DOI: 10.1126/scia‬‬ ‫‪dv.1500795‬‬

‫پێنجەم‪ :‬ژەهری هەنگ‬

‫‪2. Judy Christensen, “Bee Pollen, Nature’s most‬‬

‫‪Bee-venom‬‬

‫‪perfect food,” Preparedness Journal, January/‬‬ ‫‪February 1994, p.15.‬‬ ‫�‪3. Nagai, T. R., Inoue, R., Suzuki N., Nagashi‬‬ ‫�‪ma, T., Antioxidant properties of enzymatic hyd‬‬ ‫‪rolysates from royal jelly, J. Med. Food, 2006,‬‬ ‫‪9, 363–367‬‬ ‫�‪4. Nomura, M., Maruo, N., Zamami, Y., Takato‬‬ ‫‪ri, S., Doi, S., Kawasaki, H., Effect of long-term‬‬ ‫‪treatment with royal jelly on insulin resistance in‬‬

‫لە ئێستادا چارەسەركردن بە‬ ‫ ‬ ‫ژەهری هەنگ بەكاردەهێنرێت لە چەندین‬ ‫شوێن لە جیهاندا‪ ،‬كە ئەویش شلەیەكە لە‬ ‫ناو سكیەوە دەردەچێت‪ ،‬بەكاری دەهێنێت‬ ‫بۆ بەرگریكردن لە دوژمنەكەی‪ .‬لە پێگەی‬ ‫پزیشكیی (‪ )WebMd‬چەندەها سوودی باس‬ ‫كردووە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪ )1‬بەكاردەهێنرێت بۆ هەڵئاوسانی جومگە‬ ‫(‪.)osteoarthritis‬‬ ‫‪ )2‬كەمكردنەوەی ئازاری دەمارەكان (‪nerve‬‬ ‫‪.)pain‬‬ ‫‪ )3‬چارەسەركردن و هەوكردنی (ژێیەكان)‬ ‫(‪.)tendinitis‬‬

‫)‪Otsuka Long- Evans Tokushima Fatty (OLETF‬‬ ‫‪rats, Yuakugaku Zasshi, 2007, 127(11), 1877‬‬‫‪1882‬‬ ‫‪Mello, B.C.B.S.; Hubinger, M.D. Antioxidant‬‬ ‫‪activity and polyphenol contents in Brazilian‬‬ ‫‪green‬‬ ‫�‪5.propolis extracts prepared with the use of etha‬‬ ‫‪nol and water as solvents in different pH values.‬‬ ‫‪Int. J. Food Sci. Technol. 2012, 47, 2510–2518.‬‬ ‫;‪6. Grajek, W. Antioxidants in Food, 1st ed.‬‬ ‫‪WNT: Warsaw, Poland, 2007; pp. 258–259.‬‬ ‫‪7. Tam Mossman ,miracle of honey bee , ,2007‬‬ ‫‪8. Mark L.Winston ,biology of honeybee . 1991‬‬ ‫‪9. WebMd.com ..... 10. medscape .com‬‬ ‫‪11. Karl von Frisch, Animal Architecture, p.86‬‬

‫كاریگەری خواردنی خورما لە كۆتاییەكانی‬ ‫ماوەی سكپڕی لەسەر ژان و مناڵبوون‬ ‫و‪ :‬ئاراس عمر ئیسماعیل ‪ -‬مەسرور سلێمان عزیز ‪ -‬ڕۆشنا حەمە‪.‬‬

‫لە نێوان ‪1‬ی گواڵنی ‪ 2007‬تا ‪31‬ی خاكەلێوی ‪ 2008‬لە‬ ‫زانكۆی زانست و تەكنەلۆژیای ئەردەنی‪ ،‬توێژینەوەیەكی پێشینەیی‬ ‫ئەنجامدرا لەسەر ‪ 69‬ئافرەت كە هەریەكەیان ڕۆژانە ‪ 6‬دەنكە‬ ‫خورمای* دەخوارد بۆماوەی ‪ 4‬هەفتە پێش ڕۆژی خەمڵێنراوی‬ ‫منداڵ بوون‪ ،‬بە بەراورد بە ‪ 45‬ئافرەتی تر كە هیچ دەنكە‬ ‫خورمایەكیان نەدەخوارد‪ .‬هیج جیاوازییەكی بەرچاو بەدی نەكرا لە‬ ‫نێوان دوو گروپەكەدا لە ڕووی تەمەنی سكەكەیان‪ .‬ئەو ئافرەتانەی‬ ‫كە خورماكەیان خوارد بوو ڕێژەی فراوان بوونی ملی منداڵدانیان‬ ‫زۆر زیاتر بوو بە بەراورد بەوانەی كە نەیانخوارد بوو (‪3.52‬سم‬ ‫×‪ 2.02‬سم) و‪ ،‬بڕێكی زیاتر لە پەردە یان توێژەكانیان بە ساغی‬ ‫مابۆوە ( ‪ ،)60% × 83%‬ڕێژەی ڕوودانی لەخۆوەی ژان بریتی‬ ‫بوو لە ‪96%‬ی ئەوانەی خورمایان خوارد بوو‪ ،‬بەاڵم لەوانەی كە‬ ‫خورمایان نەخوارد بوو ‪ 79%‬بوو‪ ،‬ڕێژەی بەكارهێنانی دەرمانی‬ ‫پڕۆستین‪ /‬ئۆكسیتۆسین زۆر كەم بوو لەوانەی كە خورمایان خوارد‬ ‫بوو (‪ ،)28%‬بە بەراورد بەوانەی كە خورمایان نەخوارد بوو‬ ‫(‪ ،)47%‬دەركەوت كە خواردنی خورما لە كۆتا ‪ 4‬هەفتەی سكپڕیدا‬ ‫بەشێوەیەكی باش ژانی ئافرەت كەمدەكاتەوە و‪ ،‬ئەنجامێكی‬ ‫دڵخۆشكەری هەبوو لە ڕووی ئەنجامی منداڵ بوونەكەوە‪.‬‬ ‫مەبەست لەم توێژینەوەیە بریتی بووە لە لێكۆڵینەوە لە پێوەرەكانی‬ ‫منداڵ بوون لە دوو گروپ لە ئافرەتان‪ ،‬لەسەر بنچینەی خواردن‬ ‫یان نەخواردنی خورما پێش دەستپێكردنی ژانی منداڵ بوون‪.‬‬

‫هه‌روه‌ها ‪ 114‬ئافرەت تاقیكردنەوەیان لەسەر ئەنجامدرا‪ .‬گروپی‬ ‫خواردنی خورما ‪ 69‬ئافرەت بوون و‪ ،‬گروپی ئەوانەی خورمایان‬ ‫نەخوارد ‪ 45‬ئافرەت بوون‪ ،‬فراوانبوونی ملی منداڵدان لەكاتی‬ ‫داخڵكردنیان لە نەخۆشخانەدا‪ ،‬جیاوازییەكی بەرچاو بینرا‬ ‫بەڕاددەیەك كە لە ئەوانەی خورمایان خوارد بوو‪ ،‬تێكڕای‬ ‫فراوانبوونی ملی منداڵدان ‪ 3.52‬بوو بە بەراورد بەوانەی كە‬ ‫خورمایان نەخوارد بوو‪ ،‬كە تێكڕاكە ‪ 2.02‬سم بوو‪.‬‬ ‫بۆ زانینی تەواوی توێژینەوەكە دەتوانن سەردانی ئەم گۆڤارە‬ ‫زانستییە بكەن ‪Journal of Obestic & Gynaecology‬‬ ‫ئەمەش لینكی توێژینەوەكەیە‪:‬‬

‫‪http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21280989‬‬

‫هه‌یڤ‪ :‬ئه‌م توێژینه‌وه‌ی ‌ه ئیعجازی زانستی ئه‌م ئایه‌ت ‌ه پیرۆزه‌مان‬ ‫بۆ ده‌رده‌خات‪ ،‬ك ‌ه له‌گه‌ڵ خاتوو مه‌ریه‌م (سه‌المی خودای لێبێت)‬ ‫ده‌دوێت و ده‌فه‌رموێت‪ :‬ﭽ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ‬ ‫ﰃ ﰄ ﭼ مريم‪ .‬واته‌‪ :‬ئه‌و دار خورمایه‌ش كه‌مێك ڕابوه‌شێن ‌ه‬ ‫خورمای گه‌ییوت به‌سه‌ردا ده‌بارێنێت)‪( .‬تا ببێت ‌ه ئاسانكاری كرداری‬ ‫ل ‌ه دایكبوونی عیسا پێغه‌مبه‌ر ‪-‬سه‌المی خودای لێبێت‪ ،-‬ئه‌م ‌ه‬ ‫پێش ئه‌وه‌ی ب ‌ه چه‌ندین سه‌د‌ه مرۆڤ ب ‌ه زانست ئه‌و ڕاستیی ‌ه‬ ‫بدۆزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫____________________________________‬ ‫* خورما (ناوە التینییەكەی بریتییە لە ‪.)Phoenix dactylifera‬‬ ‫‪15‬‬

‫ته‌ندروستیی‬

‫خوارد ‌ن و خواردنەوە حەرامكراوەكان‬

‫و‪ :‬بەرزان ئەبوبەكر‬ ‫گرنگی ئەم تەوەرەیە ئاشنابوونە‬ ‫ ‬ ‫بە حەرامكراوە ماددی ‌و مەعنەوییەكان‬ ‫لە ئاینی ئیسالمدا‪ ،‬چونكە سەرجەمی ئەم‬ ‫حەرامكراوانە‪ ،‬لە پێناوی بەرژەوەندی تاك‬ ‫‌و كۆمەڵگە و‪ ،‬پاراستنی مرۆڤە لە زۆرێك لە‬ ‫نەخۆشی‌و پەتا و درمەكان‪.‬‬ ‫ئامانجمان ئەوەیە كە خوێنەری بەڕێز‪،‬‬ ‫دوای خوێندنەوەی ئەم بابەتە‪ ،‬بگەنە‬ ‫ئەو قەناعەتەی كە حەرامكردنی هەندێك‬ ‫خواردن ‌و خواردنەوە لە ئیسالمدا لێوان‬ ‫لێوە لەگەڵ ئیعجازی زانستی‪ ...‬هاوكات‬ ‫لەبەر بەرژەوەندی‌و پاراستنی تەندروستی‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬نەك كۆت‌و پێوەندكردنی مرۆڤ‪.‬‬ ‫سەرەتا دەپرسین‪ :‬بۆچی ئەم خواردنانە‬ ‫حەرامكراون؟‬ ‫گەر لە وەاڵمدا بڵێین‪ :‬لەبەرئەوەی ئەم‬ ‫خواردنانە پیس ‌و قێزەونن ‌و‪ ،‬زیان بە‬ ‫تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنن‪ ،‬ئەوا ڕەنگە‬ ‫كەسانێك بپرسن‪ ،‬ئەگەر پیس‌و قێزەونن‌و‪،‬‬ ‫زیانیان بۆ تەندروستی مرۆڤ هەیە‪ ،‬بۆچی‬ ‫خودای گەورە دروستی كردوون؟‬ ‫خواردنە حەرامكراوەكان دوو ڕەهەندی‬ ‫هەیە‪ ،‬ڕەهەندێكی ئاینیی‪ ،‬ڕەهەندێكی‬ ‫جەستەیی‪:‬‬ ‫خاڵی یەكەم‪ :‬زیانی حەرامكراوەكان لە ڕووە‬ ‫ئاینیەكەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬خواردنی حەرام‪ ،‬بووە هۆی دەركردنی‬ ‫ئادەم‌و حەوا لە بەهەشت‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫‪barzanalany@yahoo.com‬‬ ‫‪ -2‬خواردنی حەرام پەیوەستە بە گیرابوونی‬ ‫نزا و‪ ،‬چوونە ناو دۆزەخ‪ :‬هەر كەس یەك‬ ‫پارووی حەرام بخوات‪ ،‬مەنعی ‪ 40‬ڕۆژ دوعای‬ ‫لێ دەكرێت‪ ،‬واتە خودا بە هۆی ئەو پارووە‬ ‫حەرامەوە چل دانە ڕۆژ نزاكانی گیرا ناكات‪.‬‬ ‫‪ -3‬خواردنی پاك ‌و حەاڵڵ پەیوەندی بە‬ ‫بەرەكەتەوە هەیە‪ ،‬ئەو شتەی ئەمڕۆ‬ ‫هەمووان گازندەی لە دەست دەكەین‪.‬‬ ‫هەمووان دەڵێین‪ :‬پارە و موچەكەمان بەشمان‬ ‫ناكات‪ ،‬بەرەكەتی نەماوە‪ ،‬مووچەكەم ناگاتە‬ ‫نیوەی مانگ تەواو دەبێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە پێشینی پێش ئێمە زۆر خۆیان‬ ‫لە حەرام پاراستووە‪.‬‬ ‫خاڵی دووەم‪ :‬زیانەكانی خواردنە‬ ‫حەرامكراوەكان لە ڕووی جەستەییەوە‪:‬‬ ‫زانستی پزیشكیی ئەو زیانانەی سەلماندووە‬ ‫كە لە ڕێگەی خواردنە حەرامكراوەكانەوە‬ ‫دووچاری مرۆڤ دەبن‪ .‬خواردنە‬ ‫حەرامكراوەكان مەڵبەند و كۆگای سەرەكی‬ ‫میكرۆب‌و زیندەوەرە وردە زیانبەخشەكانن‪،‬‬ ‫كە لە ڕێگەی خواردنی گۆشتی ئەو‬ ‫ئاژەاڵنەوە‪ ،‬كە هەڵگری میكرۆبن‪ ،‬یان‬ ‫تووشبوون بەو میكرۆبە‪ ،‬دەگوێزرێتەوە بۆ‬ ‫مرۆڤ‪ .‬یاخود لە ڕێگەی بەرهەمەكانیانەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەیە كە ئیسالم خواردنی گۆشتی‬ ‫ئەو ئاژەاڵنەی حەرامكردووە‪:‬‬ ‫ﭽﮅﮆﮇﮈﮉ‬ ‫ﮊ ﮡ ﭼ األعراف‪.‬‬

‫هەموو شتێكی پاك ‌و خاوێنیان بۆ‬ ‫حەاڵڵ دەكات‪ ،‬هەموو شتێكی پیس‬ ‫‌و زیانبەخشیان لێ یاسا ‌غ و حەرام‬ ‫دەكات‪ .‬كەواتە لەم ئایەتەوە ئەوەمان بۆ‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬كە خودای گەورە هەرچی‬ ‫خواردنێك پاكە و بێ زیانە بۆی حەاڵڵ‬ ‫كردووین‪ ،‬هەرچی خواردنێكیش پیسە و‬ ‫زیانبەخشە‪ ،‬لەسەرمانی حەرام كردووە‪،‬‬ ‫ئەوەش واتە سەد لە سەد لە بەرژەوەندی‬ ‫مرۆڤەكان حەرامكراون!‬ ‫خواردنی گۆشتی ئاژەڵی مردارەوە بوو‪،‬‬ ‫گۆشتی بەراز و دڕندە و باڵندەی چڕنوكدار و‬ ‫خوێنی ڕژاو حەرامە‪ .‬هەروەها هەموو ئەو‬ ‫ئاژەڵ‌و باڵندانەی پاشەڕۆ و پیسی دەخۆن‪.‬‬ ‫هەروەها بەخێوكردنی سەگ‌و مامەڵەكردنی‪،‬‬ ‫تەنها بۆ كاتی پێویست نەبێت‪.‬‬ ‫زانستی نوێ ئەوەی سەلماندوە كە ئەم‬ ‫جۆرە ئاژەاڵنە و گۆشتەكانیان لە شێوەی‬ ‫كانگایەكی ترسناك دان‪ ،‬كە زۆرێك‬ ‫زیندەوەری كوشندەی تیادا كۆدەبێتەوە‪.‬‬ ‫گۆشتی مردارەوەبوو‪ ،‬خوێنی ڕژاو (هەر‬ ‫خوێنێك لە هەر ئەندامێكی ئاژەڵ بێتە‬ ‫دەرەوە)‪ ،‬ئەمانە یەكەمین پیسەكانن كە‬ ‫خوای گەورە حەرامی كردووە‪ ،‬هەروەك‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ‬ ‫ﭕ ﮓ ﭼ المائدة‪.‬‬ ‫لێرەدا باس لە جۆرەكانی خواردنە‬ ‫حەرامكراوەكان دەكەین‪:‬‬

‫‪ -1‬زیانەكانی خواردنی ئاژەڵی مردارەوەبوو‪:‬‬

‫خواردنی‬ ‫زیانەكانی‬ ‫زانست‬ ‫ ‬ ‫مردارەوەبووی سەلماندووە‪ ،‬هەروەها مەترسی‬ ‫بۆ سەر ژیانی مرۆڤ دەرخستووە‪ ،‬چونكە‬ ‫قەتیسبوون ‌و وەستانی خوێنی ناو بۆریەكانی‬ ‫خوێن لە شانەی مردارەوەبووكە‪ ،‬كارئاسانی‬ ‫دەكەن بۆ ئەو میكرۆبانەی وەكو مشەخۆر دەژین‬ ‫لەسەر دەرچەی سروشتی‌و ڕیخۆڵەكان‌و پێستی‬ ‫ئاژەڵەكان‪ ،‬كە زۆر بەخێرایی لە ڕێگەی پڕۆتینی‬ ‫شلی ناو ملوولەكان بە ناوەڕاستی گۆشتی‬ ‫ئاژەڵەكەدا باڵودەبێتەوە‪ ،‬زۆردەبن‌و دەبنە هۆی‬ ‫دروستبوونی پێكهاتەی بۆن ناخۆشی ژەهراوی‬ ‫كاریگەر‪ ،‬لەوانەیە ئاژەڵەكە مردارببێتەوە‬ ‫بەهۆی نەخۆشییەكی دیاریكراوەوە‪ ،‬ئەوكات‬ ‫میكرۆبەكانی ئەو نەخۆشییە دەگوێزرێتەوە بۆ‬ ‫مرۆڤ ‌و لەوانەیە ببێتە هۆی عەزێتدانی یان‬ ‫لەناوچوونی‪ ،‬وەك لە نەخۆشی سیل ‌و كوانە‬ ‫پیسە‌و گرانەتا و هاریی‪.‬‬ ‫خودای گەورە خواردنی هەموو مردارەوەبوویەكی‬ ‫حەرام كردووە‪ ،‬جگە لە گیاندارەكانی ناو ئاو‌و‪،‬‬ ‫كوللە‪ .‬ئەگەرچی مرداربوونەوەكە بەهۆی‬ ‫پیاكێشانەوە‪ ،‬یاخود بەربووەنەوە لە شوێنێكی‬ ‫بەرزەوە‪ ،‬یاخود بەهۆی خنكانەوە بێت‪ ،‬یان‬ ‫ئاژەڵێكی دیكە بە شاخ لێی بدات‌و بیكوژێت‪ ،‬یا‬ ‫هەر شتێك ببێتە هۆی مرداربوونەوەی ئاژەڵەكە‪.‬‬ ‫یان بەهۆی ئەوەی ئاژەڵێكی دڕندە بیخنكێنێت‪.‬‬ ‫یاخود بەهۆی كوترانەوە بێت‪ ،‬كوترانیش دەبێتە‬ ‫هۆی باڵوبوونەوەی خوێن لە ژێر پێست‌و ناو‬ ‫گۆشت ‌و شانەكانی لەشی ئەو شوێنانەی كە‬ ‫كوتراون‪ ،‬یان لەوانەیە بەهۆی برینداربوون و‬ ‫ڕوشانەوە میكرۆبەكانی هەوا بە ئاسانی دەچنە‬ ‫ناوەوەی جەستە ‌و خانەكانی‪ ،‬ئەوەش دەبێتە‬ ‫هۆی ئەوەی بە خێرایی الشەكەی شیبێتەوە و‬ ‫تێكبچێت‌و خراپ ببێت‪..‬‬ ‫لەبەرئەوەی هەر یەك لەم جۆرانە خوێنەكەی‬ ‫لە جەستەی ئاژەڵە مرداربووەكەدا دەمەێت‬ ‫‌و حەپس دەبێت ‌و ڕێگەی هاتنە دەرەوەی‬ ‫نابێت‪ ،‬لەبەرئەو هۆكارانەی باسكران خنكان‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەی بە خێرایی جەستەی‬ ‫ئاژەڵەكە بۆگەن بكات‪ ،‬هەروەها كەڵبەی ئاژەڵە‬ ‫دڕندەكانیش كە لە نێوان كەڵبەكانیاندا هەڵگری‬

‫میكرۆب ‌و زیندەوەری وردی زیانبەخشن‪،‬‬ ‫هەمان كاریگەری لەسەر گۆشت ‌و خانەی‬ ‫ئاژەڵەكان دروست دەكات‪ ،‬ئەوەش دەبێتە هۆی‬ ‫زیانێكی گەورە بە مرۆڤ‪ ،‬كاتێك گۆشتی ئەو‬ ‫جۆرە ئاژەاڵنە بخوات‪.‬‬ ‫‪ -2‬زیانەكانی خواردنی خوێنی ڕژاو‪:‬‬

‫لە جاهیلیەتدا خوێنی ڕژاوی ئاژەڵەكان‪،‬‬ ‫هاوشێوەی فرۆ‪ ،‬یاخود شیری ئاژەڵ دەكوڵێنرا و‬ ‫دەیانخواردەوە و‪ ،‬بە خواردنەوەیەكی‬ ‫خۆش ‌و بەتامیان دادەنا‪ .‬ئاینی ئیسالم ئەم‬ ‫خواردنەوەیەی حەرام كرد‪ ،‬لەبەرئەوەی خوێن‬ ‫بە سەرچاوە و مەڵبەندی گەشەكردنی میكرۆب‌و‬ ‫باڵوبوونەوەی بەكتریای زیانبەخش دادەنرێت‪،‬‬ ‫چونكە كاتێك خوێن لە هەر ئەندامێكی ئاژەڵەوە‬ ‫دێتە دەرەوە‪ ،‬چ بەهۆی سەربڕینەوە بێت‪ ،‬یان‬ ‫بەهۆی دەماربڕینەوە بێت‪ ،‬خوێن لە بۆریەكانی‬ ‫خوێن جیادەبێتەوە‪ ،‬خڕۆكە سپییەكان توانای‬ ‫هەڵلووشینی بەكتریای نامێنێت و‪ ،‬خانەكانی‬ ‫بەرگری دەمرن و‪ ،‬میكرۆبە زیانبەخشەكان‬ ‫بە خێرایی ژمارەیان زیاد دەكات‪ ..‬سەرەنجام‬ ‫دەبێتە هۆی دەردانی ژەهری كوشندە‪ ،‬كە بە‬ ‫كواڵندنیش لەناوناچێت‪.‬‬ ‫‪ -3‬زیانەكانی گۆشتی بەراز‪:‬‬

‫قورئانی پیرۆز زۆر بە جوانی ‌و بە وردی‬ ‫وەسفی بەرازی كردووە‪( :‬أو حلم خنزیر فإنه رجس)‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬یان گۆشتی بەراز‪ ،‬كە بێگومان بەراز‬ ‫هەموو گیانی پیس‌و قێزەونە‪.‬‬ ‫(رجس) بە مانای پیسی‌و چەپەڵی‌و قێزەونی‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫چەند زانیارییەك لەسەر بەراز‪:‬‬ ‫أ‪ -‬بەراز پاشەڕۆی خۆی‌و مرۆڤ‌و گیاندارەكانی‬ ‫دیكەش دەخوات‪ .‬خۆشترین پاشەڕۆش الی بەراز‬ ‫پاشەڕۆی مرۆڤە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬بەراز هەم گۆشت خۆرە‪ ،‬هەم گیاخۆرە‪.‬‬ ‫جـ‪ -‬بەراز گۆشتێكی ناسكی هەیە بەرگەی پلەی‬

‫كواڵن ناگرێت‪ .‬لەبەرئەوە میكرۆب ‌و بەكتریا‬ ‫زیانبەخشەكانی ناو گۆشتی بەراز‪ ،‬بەو ڕێژە پلە‬ ‫كواڵنە لەناو ناچن‪.‬‬ ‫د‪ -‬مێیەی بەراز (‪ )12-3‬بەچكەی دەبێت‪ ،‬توانای‬ ‫هەیە لە ساڵێكدا ‪ 3‬جار زاوزێ بكات‪ ،‬بەم‬ ‫پێوەرەش‪ ،‬یەك مێیەی بەراز لە ساڵێكدا توانای‬ ‫بەرهەمهێنانی (‪ )30-15‬بەچكەی هەیە‪.‬‬ ‫ه‪ -‬بەراز لە كاتی لە دایكبوونیدا تەنها دوو‬ ‫كیلۆگرامە‪ ،‬بەاڵم لە ماوەی شەش مانگدا كێشی‬ ‫‪ 56‬هێندەی لێ دێت‪ ،‬واتە دەبێتە ‪ 112‬كیلۆگرام‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ دەردانی ڕێژەی‬ ‫زۆری هۆرمۆنی گەشەكردن لە بەرازدا‪.‬‬ ‫پیسی ‌و چەپەڵییەكان هۆكاری سەرەكین‬ ‫بۆ تووشبوونی مرۆڤ بە جۆرەها نەخۆشی‬ ‫جیاواز‪ ،‬بەهۆی ئەو میكرۆب ‌و مشەخۆرانەوە‬ ‫كە لەناویاندایە‪ ،‬بەرازیش زۆرێك لە زیندەوەرە‬ ‫وردە زیانبەخشەكان دەگوێزێتەوە بۆ مرۆڤ‪،‬‬ ‫بەراز تووشی زۆرێك نەخۆشی ‌و درم دەبێت‪،‬‬ ‫بە نزیكەیی (‪ .)450‬لەم ژەمارەیە النی كەم (‪)75‬‬ ‫جۆریان دەگوێزێتەوە بۆ مرۆڤ‪ .‬ئەوە جگە‬ ‫لەو نەخۆشییانەی كە مرۆڤ بەهۆی خواردنی‬ ‫گۆشتەكەیەوە تووشی دەبێت‪ ،‬لەوانە (ڕیشاڵبوونی‬ ‫جگەر ‪ -‬خراپ هەرسكردن ‪ -‬هەستیاریی‬ ‫خۆراكیی ‪ -‬ڕەق بوونی خوێنبەرەكان ‪-‬‬ ‫هەڵوەرینی قژ ‪ -‬الواز بوونی زاكیرە ‪ -‬نەزۆكی ‪-‬‬ ‫چاالككردنی نەخۆشییەكانی ڕەبو و رۆماتیزمە و‬ ‫زۆر بوونی كیسی چەوری‪ ،‬جگە لە شوێنەواری‬ ‫خراپ لەسەر داوێن پاكی ‌و ئیرەیی دروست‬ ‫دەكات لە پێكهاتەی دەروونیدا‪ ،‬ئەو كەسانەی‬ ‫گۆشتی بەراز دەخۆن كەم ئیرە و كەم غیرەت‬ ‫دەبن‌و‪ ،‬شتێك نابێت لەالیان ناوی داوێن پاكی‌و‬ ‫ڕەوشت بەرزی بێت)‪ .‬هەروەها بەراز بە تەنها‬ ‫(‪ )27‬جۆر نەخۆشی دەگوێزێتەوە بۆ مرۆڤ و‪ ،‬لە‬ ‫گواستنەوەی نەخۆشیەكانی تریشدا ئاژەڵەكانی‬ ‫تر بەشدارن لەگەڵیدا‪ ،‬لەوانیشدا بەراز ڕۆڵی‬ ‫كۆگا و سەرچاوەی سەرەكی ئەو نەخۆشیانەیە‪،‬‬ ‫یان ڕاستەوخۆ خۆی دەیگوێزێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫دەیگوێزێتەوە بۆ ئاژەڵەكانی تر و‪ ،‬لەوانەشه‌وه‌‬ ‫بۆ مرۆڤ‪.‬‬ ‫بەراز (‪ )16‬جۆر نەخۆشی دەگوێزێتەوە بۆ مرۆڤ‪،‬‬ ‫تەنها لە ڕێگەی خواردنی گۆشتەكەی‪ ،‬یان‬ ‫بەرهەمەكانییەوە‪ ،‬لە گرنگترین ئەو نەخۆشیانە‪:‬‬ ‫كیسی ئاویی‪ ،‬تای ماڵتا‪ ،‬كرمی جگەر‪ ،‬نەخۆشی‬ ‫وایل‪ ،‬مشەخۆری تورەكەیی‪ ،‬هەوكردنی پەردەی‬ ‫مێشك و وێاڵش‪ ،‬كرمی لولەیی‪ ،‬كرمە پانكەی‬ ‫تەنیا‪ ،‬مشەخۆری گوازراوەی كەوانەیی‪ ،‬كرمی‬ ‫لولپێچی بەراز‪ ،‬كرمی شێوە قامچی‪ ،‬كەڕووی‬ ‫‪17‬‬

‫ته‌ندروستیی‬ ‫سپی‪ ،‬هەوكردنی ڕیخۆڵە بە میكرۆبی سالمونیال و‬ ‫شایگێال و چەندین میكرۆبی دیكە‪.‬‬ ‫هەروەها لە ڕێگەی تێكەاڵوبوون‌و بەخێوكردن‌و‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ بەرهەمەكان و پاشەڕۆكانی‬ ‫بەرازدا‪ ،‬زیاد لە (‪ )32‬جۆر نەخۆشی بۆ مرۆڤ‬ ‫دەگوێزێتەوە‪ .‬لەوانە‪ :‬كوانە پیسە‪ ،‬هاریی‬ ‫درۆزنە‪ ،‬دیزانتری باالنتیدیا‪ ،‬نەخۆشی شێت‬ ‫بوونی مانگا‪ ،‬بای ماشەرە‪ ،‬ژەهراوی بوونی‬ ‫خوێن‪ ،‬ئەنفلۆنزای بەراز‪ ،‬تای بەرازی یابانی‪،‬‬ ‫كرمی سیی بەراز‪ ،‬گەڕیی قووڵ‪ ،‬هاریی‪،‬‬ ‫كەمخەوی‪ ،‬كرمی ژیشكی و‪ ،‬چەندانی دیكە‪.‬‬ ‫زۆرترین كەسیش كە ئەگەری تووش بوونی‬ ‫بەم نەخۆشیانە هەیە ئەو كرێكارانەی‬ ‫تەویلەی بەراز پاك دەكەنەوە و‪ ،‬پزیشكانی‬ ‫ڤێتێرنەرین‪ .‬هەروەها نزیكەی (‪ )28‬نەخۆشی‬ ‫دیكە دەگوێزێتەوە بۆ مرۆڤ‪ ،‬لە ڕێگەی پیس‬ ‫بوونی خواردن‌و خواردنەوە بە پاشەڕۆی بەراز‪.‬‬ ‫‪ -4‬زیانەكانی خواردنی (الجاللة) واتە ئەو‬ ‫ئاژەاڵنەی پیسی‌و پاشەڕۆ دەخۆن‪:‬‬

‫پێغەمبەر نەهی كردووە لە خواردنی گۆشت‌و‬ ‫شیر و بەرهەمی ئەو ئاژەڵەی پیسی‌و پاشەڕۆ‬ ‫دەخوات‪ .‬هەروەكو ڕیوایەت كراوە‪( :‬نهی رسول‬ ‫الله عن الجاللة وشرب ألبانها وأكلها وركوبها)‪.‬‬ ‫جاللة‪ :‬هەموو ئەو ئاژەاڵنە دەگرێتەوە كە پیسی‬ ‫دەخۆن‪ ،‬بەتایبەتی پاشەڕۆ كە ژینگەیەكی‬ ‫بەپێزە بۆ زیادبوونی كرمەكان ‌و مشەخۆر و‬ ‫میكرۆبی زیانبەخش‪ ،‬كە تەنها لە یەك گرامدا‬ ‫زیاد لە سەد بلیۆن میكرۆبی تێدایە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەبەرئەوەی پیسی دەبێتە كۆگ‌ا و سەرچاوەی‬ ‫سەرەكی پڕ مەترسی‪ .‬توێژینەوە زانستییەكان‬ ‫سەلماندوویانە كە پیسی ‌و پاشەڕۆ ڕێژەیەكی‬ ‫یەكجار زۆری لە ژەهری جۆراوجۆر و پڕ مەترسی‬ ‫تێدایە‪ ،‬بۆ سەر ژیان ‌و تەندروستی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەگەر باڵندەیەك‪ ،‬یان ئاژەڵێك ئەو پیسییە‬ ‫بخوات‪ ،‬ئەوا میكرۆب‌و ژەهری ناو ئەو پیسییە‬ ‫بە ناو خوێن‌و گۆشتەكەیدا باڵودەبێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ژەهرەش دەنیشێتە ناو شانەكانییەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫مرۆڤ گۆشت‪ ،‬یان شیری ئەو ئاژەڵە دەخوات‪،‬‬ ‫دووچاری چەندەها دەرد و نەخۆشی دەبێت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە لە ئیسالمدا‪ ،‬ئەگەر حوشتر و‬ ‫مانگا پیسیان خوارد دەبێت‪ ،‬ماوەی چل ڕۆژ‬ ‫‪18‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫نە گۆشتەكەی نە شیرەكەی نەخورێت‪ ..‬مەڕ و ‪ -6‬نەهیكردن لە خواردنی ئاژەڵی دڕندە و‬ ‫بزن دوای حەوت ڕۆژ‪ ..‬مریشك تەنها سێ ڕۆژ‪ .‬باڵندەی گۆشتخۆر‪:‬‬ ‫ئەمەش بۆ ئەوەیە لەو پیسی ‌و میكرۆبە‬ ‫زیانبەخشانە پاك ببێتەوە و‪ ،‬نەبێتە هۆكاری‬ ‫تووش بوونی مرۆڤ بە جۆرەها نەخۆشی‪.‬‬ ‫‪ -5‬زیانەكانی تێكەاڵویی سەگ‪:‬‬

‫بە توندی بەرگری كردووە لە‬ ‫پێغەمبەر‬ ‫تێكەاڵو بوون لەگەڵ سەگدا‪ .‬سەگ بە ئاژەڵێكی‬ ‫دڕندە و هەم ماڵیش دادەنرێت‪ ،‬كە زۆرێك‬ ‫مشەخۆر و میكرۆبی زیانبەخشی وردی لە خۆ‬ ‫گرتووە‪ ،‬كە دەبنە هۆی ئەوەی مرۆڤ تووشی‬ ‫جۆرەها نەخۆشی بكات‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫أ‪ -‬زۆرێك لە نەخۆشییە مشەخۆرییەكان‬ ‫مەترسیدارن‪ ،‬وەكو نەخۆشی ئاوە پۆڕگ‬ ‫كە بەهۆی كرمی شریتی (ئەكینۆكۆكەس‬ ‫گرانیولوسەس)ەوە دروست دەبێت‪ ،‬كە لە هەموو‬ ‫ئەو ناوچانە هەیە كە سەگی تێدا دەژی لە‬ ‫نزیك ئاژەڵە ماڵیەكانەوە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ڕیخۆڵەكانی سەگ ژمارەیەكی زۆری لە كرمی‬ ‫شریتی تێدایە‪ ،‬كە دەگوێزرێنەوە بۆ مرۆڤ‪ ،‬لە‬ ‫ڕێگەی قوتدانی ئەو هێلكەیەی كە لە خواردن‌و‬ ‫ئاوی پیسبوو بە پاشەڕۆی سەگدا هەیە‪.‬‬ ‫ج‪ -‬نەخۆشی هاریی و هەندێ جۆری نەخۆشی‬ ‫لیشیمانیا‪.‬‬ ‫د‪ -‬نەخۆشی كیسی ئاویی‪ :‬هۆكاری سەرەكی‬ ‫توشبوونی مرۆڤ بەم جۆرە نەخۆشییە‪ ،‬سەگ‌و‬ ‫ئەو ئاژەڵە ماڵیانەن كە الشەی مردارەوەبوو‬ ‫دەخۆن‪ ،‬لەبەرئەوەی سەگ كۆمی بە زمانی‬ ‫پاك دەكاتەوە‪ ،‬ئەوەش دەبێتە هۆی گواستنەوەی‬ ‫هێلكۆكەی كرمە شریتییەكان كە لە ڕیخۆڵەیدا‬ ‫دەژی ‌و‪ ،‬دەگوێزرێـتەوە بۆ مرۆڤ لە ڕێگەی‬ ‫خواردن‌و ئاوی پیسەوە‪ .‬سەرەنجام دەبێتە هۆی‬ ‫تووش بوونی مرۆڤ بە كیسی ئاویی‪.‬‬ ‫لێرەوە هەست دەكەین بە نهێنی ئەو كارەی كە‬ ‫نەهی كردووە لە ڕاگرتنی سەگ‬ ‫پێغەمبەر‬ ‫تەنها بۆ پێویستی نەبێت‪ ،‬هەروەكو دەفەرموێت‪:‬‬ ‫(من اتخذ كلبا اال كلب ماشية او صيد او زرع‬ ‫انتقص من اجره كل يوم قيراط)‪– .‬مسلم‪-‬‬ ‫هەروەها لێرەوە نهێنی ئەم فەرموودەیە دەزانین‬ ‫كە دەفەرموێت‪( :‬طهور اناء احدكم اذا ولغ فیه‬ ‫كلب ان یغسله سبع مرات اوالهن بالتراب)‪- .‬مسلم‪-‬‬

‫خواردنی هەندێك لە ئاژەڵی‬ ‫پێغەمبەر‬ ‫حەرامكردووە‪ ،‬لەبەر مەترسیی مرۆڤ بە زەرەر و‬ ‫زیانەكانی‪ ،‬لەبەرئەوەیە هەموو ئاژەڵی دڕندە و‬ ‫باڵندەی گۆشتخۆری حەرام كردووە‪.‬‬ ‫نەهی‬ ‫ئیبن عەبباس دەڵێت‪ :‬پێغەمبەر‬ ‫كردووە لە هەموو دڕندەیەكی كەڵبەدار و‬ ‫باڵندەیەكی گۆشتخۆری دەنوك الر‪ ..‬یان قوالپدار‪.‬‬ ‫عن كل ذي ناب من‬ ‫(نهی رسول الله‬ ‫السباع وكل ذي مخلب من الطير)‪ .‬رواه مسلم‪.‬‬ ‫وروی مسلم‪ :‬عن أبي هریرە‪ :‬قال رسول الله‬ ‫كل ذي ناب من السباع فأكله حرام‪.‬‬ ‫فەرمانی كردووە بە‬ ‫هەروەها پێغەمبەر‬ ‫كوشتنی ئەو ئاژەڵ‌و باڵندانەی زیانیان هەیە بۆ‬ ‫سەر تەندرروستی مرۆڤ‪ ،‬وەكو مشك و‪ ،‬سورە‬ ‫داڵ و‪ ،‬سەگی هار و‪ ،‬مار‪.‬‬ ‫مشەخۆری هیرسوتیزم ناتیفا (‪Hirsutism‬‬ ‫‪ )Nativa‬لە نێوان ورچ ‌و ڕێوی جەمسەرە‬ ‫ساردەكاندا باڵودەبێتەوە‪ .‬مرۆڤ ڕاستەوخۆ‬ ‫كاتێك‬ ‫تووشی ئەو نەخۆشییە دەبێت‪،‬‬ ‫گۆشتەكانیان دەخوات‪ ،‬یان گۆشتی ئەو ئاژەاڵنەی‬ ‫كە هەڵگری ئەو مشەخۆرەن وەكو پشیلە‪.‬‬ ‫هەروەها مشەخۆری ترایچێنێلال نلسونی‬ ‫(‪ )Trichinella nelsoni‬لە كەمتیار و چەقەڵ‌و‬ ‫پڵنگ‌و شێر و‪ ،‬چەندین ئاژەڵی دیكەی دڕندە‬ ‫باڵودەبێتەوە‪ .‬زۆرێك لە توشبووەكان بەم‬ ‫نەخۆشیانە دەكەونە واڵتانی ئەفریقا بەهۆی‬ ‫خواردنی بەرازی ماڵیی ‌و كێوی‪ ،‬كە هەڵگری‬ ‫ئەو مشەخۆرەن‪ ،‬چونكە بەراز لەسەر الكەی ئەو‬ ‫ئاژەڵە مردارەوەبووانە دەژی‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو مشەخۆری ترایچێنێلال‬ ‫سیدۆسپیرالیس (‪)Trichinella pseudospiralis‬‬ ‫كە لە باڵندە چڕنوكدارەكاندا باڵوە‪ ،‬وەك هەڵۆ و‬ ‫باز و عقبان ‌و چەندانی دیكە‪ ،‬مرۆڤ تووشی‬ ‫ئەو درمە دەبێت‪ ،‬كاتێك گۆشتی ئەو جۆرە‬ ‫باڵندانە دەخوات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬پەڕتوكی (اإلعجاز العلمي في القران والسنة ‪-‬‬ ‫منهج التدريس الجامعي)‪ ،‬ن‪ :‬أ‪ .‬د‪ .‬عبدالله بن عبدالعزيز‬ ‫المصلح‪ ،‬د‪ .‬عبدالجواد الصاوي‪ .‬بە بەشداری یانزە‬ ‫توێژەری تری بەناوبانگی ئیعجازی زانستی‪.‬‬

‫هه‌واڵی زانستی‬

‫هه‌واڵی زانستی‬

‫هه‌واڵی زانستی‬

‫هه‌واڵی زانستی‬

‫زەیتی زەیتون و زانستێكی نوێ‬ ‫و‪ /‬پشتیوان جمال‬

‫زانستی‬ ‫دۆزینەوەیەكی‬ ‫ ‬ ‫گرنگ و نوێ كە پێش چەند ساڵێك‬ ‫لەمەوبەر لەالیەن زاناكانەوە ئاشكرا‬ ‫بووە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە تێبینی‬ ‫ئەوەیان كرد كە الشەی مرۆڤ چەند‬ ‫شەپۆلێكی كارەبایی دەردەكات‪ .‬دوای‬ ‫گەڕان و بەردەوام بوون گەشتنە‬ ‫ئەنجامی ئەوەی كە هەموو تەنەكانی‬ ‫دەوروبەرمان شەپۆلی كارەبایی‬ ‫دەردەكەن بە شێوەی لەرە لەر‪.‬‬ ‫مەبەست لە شەپۆلەكان یان لەرەكان‬ ‫لەناو تەنەكاندا بە شێوەیەكی دیاری‬ ‫كراوە‪ .‬هەموو یەكێك لە ئێمە چاك‬ ‫دەزانین كە تەنەكانی دەوروبەرمان‬ ‫لە گەردیلە درووست بوون‪ .‬ئەو‬ ‫گەردیالنەش هەمیشە جوڵەیین و‬ ‫لە ئەنجامی جوڵەكانیان بوارێكی‬ ‫كارۆ موگناتیسی درووست دەكەن‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەو بوارە زانستییە نوێیە یە‬ ‫كە زاناكان دۆزیویانەتەوە و‪ ،‬ئێمەش‬ ‫باسی لێدەكەین‪.‬‬ ‫لە تاقیكردنەوەیەكدا دكتۆر‬ ‫ ‬ ‫(‪ )Royal. R. Rife‬بۆی دەركەوت‬ ‫كە هەموو خواردەمەنیەكان خاوەنی‬ ‫لەرەیەكی موگناتیسین‪ ،‬كە دەتوانرێت‬ ‫هەژمار بكرێت‪ .‬بەاڵم ڕۆنی زەیت‬ ‫لەچاو ڕووەكەكانی تر و‪ ،‬تەنانەت‬ ‫مرۆڤیشدا‪ ،‬خاوەنی بەرزترین لەرەی‬ ‫موگناتیسییە‪ .‬چونكە دەركەوتووە‬ ‫لەرە موگناتیسیەكانی جەستەی‬ ‫مرۆڤ دەگاتە كەمتر لە (‪ )60‬لەرە‬ ‫لە چركەیەكدا و‪ ،‬لەرەی گژوگیا‬ ‫وشكەكانیش دەگاتە (‪ )20‬لەرە لە‬ ‫چركەیەكدا و‪ ،‬هەندێك خۆراك و‬ ‫گژوگیاش هەیە هیچ لەرەیەكیان‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانی‬ ‫ ‬ ‫دكتۆر (‪ )Royal‬ئەوە بوو كە بۆی‬ ‫دەركەوت بەرزترین لەرە لە ڕۆنی‬

‫زەیتی زەیتووندایە!! كە لەرە كانی‬ ‫لە چركەیەكدا دەگاتە (‪ )320‬لەرە‬ ‫و‪ ،‬لەرەكانیش لە شێوەی لەرەی‬ ‫ئەو ڕوناكییە دەچێت كە ڕۆژانە‬ ‫دەیانبینین‪ ،‬بەاڵم چاوی ئێمە‬ ‫ناتوانێت هەست بە شەپۆلی ئەو‬ ‫ڕوناكییانە بكات و نایانبینین‪،‬‬ ‫چونكە مرۆڤ تا سنورێكی دیاریكراو‬ ‫توانای بیستن و بینینی هەیە‪ .‬لەرە‬ ‫بەرزەكان‪ ،‬یان زۆر نزمەكان‪ ،‬تەنها‬ ‫بە ئامێر دەتوانرێت هەژمار بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە بە چاو نابینرێن‪.‬‬

‫هەیڤ‪ :‬ئەوەی جێگەی باسی‬ ‫ ‬ ‫ئێمەیە ئەوەیە كە خوای گەورە لە‬ ‫قورئانی پیرۆزدا لە سورەتی (النور)دا‬ ‫ئایەتی (‪ )35‬دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮩ ﮪ‬ ‫ﮫ ﮬﮭ ﮮ ﮯ ﮰ‬ ‫ﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ ﯙ‬ ‫ﯚﯛ ﯜ ﯝﯞﯟﯠ‬ ‫ﯡ ﯢﯣﯤ ﯥﯦﯧﯨ‬ ‫ﯩ ﯪ ﯫ ﯬﯭ ﯮ ﯯ ﯰﭼ‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬خوا نووری ئاسمانەكان و زەویە‬ ‫(نوور و ڕووناكی بەخشە پێیان)‪،‬‬ ‫نموونەی نوور و ڕووناكیەكەی وەك‬ ‫تاقێك وایە چرایەكی تێدا بێت‪،‬‬ ‫چراكەش لەناو شووشەیەكدا بێت‬ ‫شووشەكەش وەك هەسارەیەكی گەش‬ ‫و پرشنگدار وابێت و داگیرسابێت بە‬ ‫ڕۆنی درەختی موبارەك و بەفەڕی‬ ‫زەیتوون‪ ،‬ڕووی نە لە ڕۆژ هەاڵت و‬ ‫نە لە ڕۆژ ئاوا بێت (لە شوێنێكدا‬ ‫بێت بەیانی و ئێوارە خۆر لێ بدات)‪،‬‬ ‫ڕۆنەكەشی خەریكە خۆی دابگیرسێت‬ ‫و ڕووناكی بداتەوە‪ ،‬ئەگەر ئاگریش‬ ‫لێی نەدات‪ ،‬ئەو هیدایەت و ڕێنموویی‬ ‫یە كە قورئانە‪ ،‬ڕووناكی یە لەسەر‬ ‫ڕووناكی‪)..‬‬ ‫لەم ئایەتەدا قورئانی پیرۆز‬ ‫ ‬ ‫پێش چەندەها ساڵ لەمەوبەر‬ ‫ئاماژەی بە ئەم هەواڵە كردووە كە‬ ‫هەموو تەنەكان لەرەی موگناتیسیان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەتایبەت ڕووەكەكان و لەناو‬ ‫ڕووەكەكانیش بەتایبەت تر (زەیتی‬ ‫زەیتوون)‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬

‫‪1- Robert O. Becker, The Body‬‬ ‫‪Electric.‬‬ ‫‪2- The Frequency of the Human‬‬ ‫‪Body‬‬

‫‪19‬‬

‫قوواڵیی زەریا و دەریاكان‬ ‫ئاماده‌كردنی‪ :‬خالد به‌رزنجی‬ ‫سوپاس بۆ پەروەردگاری جیهانیان سەاڵت و سەالم لەسەر‬ ‫ ‬ ‫تا ڕۆژی دوایی‪...‬‬ ‫گەورە و پێغەمبەرمان موحەممەد‬ ‫بێگومان قورئان موعجیزەیەكە تا ڕۆژی دوایی هەمیشە‬ ‫ ‬ ‫تازەدەبێتەوە و‪ ،‬خەڵكی لەگەڵ جیاوازبوونی ڕۆشنبیرییان و جیاوازی‬ ‫سەردەمەكانیان لێی تێ دەگەن‪ ،‬دەشتەكیەكی بیابان بەشی خۆی‬ ‫تێدا دەبینێت‪ ،‬مامۆستایەكی زانكۆش بەشی خۆی تێدا دەبینێت‪.‬‬ ‫شێخ عه‌بدولمه‌جید زیندانی ده‌ڵێت‪ :‬پڕۆفسیۆر (درجا برساد راو)‬ ‫ ‬ ‫پڕۆفیسۆری جیۆلۆجیای دەریاكانە‪ ،‬مامۆستای (زانكۆی مەلیك‬ ‫عەبدول عەزیز) بوو لە(جیدە)‪ ،‬پێی گەیشتین و چەند ئایەتێكمان‬ ‫پەیوەست بە ئیعجازی زانستی قورئان و سوننەت‪ ،‬پیشاندا‪.‬‬ ‫سەری سوڕما لەوەی بیستی و لەوەی بینی‪ ،‬واتای ئایەتە‬ ‫ ‬ ‫قورئانیەكانی لە هەندێ پەڕتوكی تایبەتمەند بەو باسە دەخوێندەوە‪،‬‬ ‫كاتێك گەیشت بەڕاڤەی ئەو ئایەتەی دەفەرموێت‪:‬ﭽ ﮎ ﮏ ﮐ‬ ‫ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ‬ ‫ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ‬ ‫ﮰ ﮱ ﭼ النور‪ ،‬واتە‪ :‬تاریكاییەكانی سەر دڵی بێ باوەڕان وەك‬ ‫تاریكاییەكانی ناو دەریایەكی قووڵ وایە‪ ،‬كە شەپۆل دایپۆشیوە و‬ ‫لەسەروویەوە شەپۆلی تر هەیە و لەسەروو ئەویشەوە هەور هەیە‪،‬‬ ‫تاریكاییەكان هەندێكی لەسەر هەندێكیەتی‪ ،‬ئەگەر دەستی دەربێنێت‬ ‫لەوانەیە نەیبینێت‪ ،‬جا هەر كەس نوری ئیمانی پێ نەبەخشیبێ‬ ‫ئەوەی ڕووناكی بێت نیەتی‪.‬‬ ‫وتی‪ :‬بەڵێ زاناكان لە دوای ئەوەی ژێر دەریاییان بەكارهێنا و‬ ‫ ‬ ‫چوونە قوواڵیی دەریاكان ئەو تاریكاییانەیان بینی‪ ،‬مرۆڤ بەبێ ئامێر‬ ‫ناتوانێت بیست‪ ،‬سی مەتر زیاتر لە ئاودا نوقوم بێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی لە ناوچە كەنارییەكانی كەنداو بە مەبەستی مرواری‬ ‫ ‬ ‫دەچنە ژێر ئاو لەو قوواڵییە زیاتر تێپەڕ ناكەن‪ ،‬ئەگەر مرۆڤ بۆ‬ ‫قوواڵییە زۆرەكان ژێر ئاو بكەوێت‪ ،‬تاریكایی لە قوواڵیی (‪ )200‬مه‌تردا‬ ‫بەدی دەكات و‪ ،‬هەرگیز بە زیندوویی نامێنێتەوە‪ ،‬ئەم ئایەتە باس‬ ‫لە دیاردەیەك دەكات كە تەنیا لە دەریا قووڵەكاندا هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﭼ تاریكاییەكان لە دەریای‬ ‫قووڵدا نەك هەموو دەریایەك!‬ ‫تاریكاییەكانی بەكەڵەكەبوونی هەندێكی لەسەر هەندێكی وەسفكرد‪،‬‬ ‫ئەم تاریكاییە كەڵەكەبوانەش بە دوو هۆكار دروست دەبن‪:‬‬ ‫هۆكاری یەكەم‪ :‬لە ئەنجامی دیار نەمانی ڕەنگەكان چین لە دوای چین‪:‬‬ ‫تیشكی ڕووناكی لە حەوت ڕەنگ پێك هاتووە‪ ،‬كاتێك‬ ‫ ‬ ‫تیشكی ڕووناكی دەچێتە ئاوەوە بۆ حەوت ڕەنگەكە دابەشدەبێت‪ ،‬لەم‬ ‫وێنەیەی بەردەممان تیشكی ئاوەكە دەبینین‪ ،‬ڕەنگی سوور لە (‪)10‬‬ ‫مەتری ڕووی سەرەوە دەمژرێت‪ ،‬خۆ ئەگەر دەریاوانێك بۆ قوواڵیی‬ ‫(‪ )30‬مەتر بچێتە ئاوەوە و لەشی بریندار بێت و خوێنی لێبڕوات و‬ ‫بیەوێت بیبینێت‪ ،‬ناتوانێت بە ڕەنگی سوور بیبینێت‪ ،‬چونكە تیشكی‬ ‫‪20‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫‪khalidbarznjy@gmail.com‬‬

‫سوور نەماوە‪ ،‬لەدوای ئەوەش ڕەنگی پرتەقاڵی دەمژرێت وەك لە‬ ‫وێنەكەدا دەیبینین‪.‬‬ ‫لە قوواڵیی ‪ 50‬مەتر مژینی ڕەنگی زەرد دەست پێ دەكات‪.‬‬ ‫لە قوواڵیی ‪ 100‬مەتر مژینی ڕەنگی سەوز دێت‪.‬‬ ‫لە قوواڵیی ‪ 200‬مەتر مژینی ڕەنگی شین دێت‪.‬‬ ‫كەواتە تاریكایی ڕەنگی سەوز لە قوواڵیی (‪ )100‬مه‌تر دەبێت و تاریكایی‬ ‫زەرد لە قوواڵیی (‪ )50‬مه‌تر دەبێت و پێش ئەو تاریكایی ڕەنگی سوور‬ ‫و پرتەقاڵییە‪ ،‬كەواتە تاریكاییەكان هەندێكیان لەسەر هەندێكیانن‪.‬‬

‫هۆكاری دووەم‪ :‬لە ئەنجامی ئەو بەربەستانەی بەری ڕووناكی دەگرن‪:‬‬ ‫كاتێك تیشكی ڕووناكی لە خۆرەوە دادەبەزێت‪ ،‬هەور‬ ‫ ‬ ‫هەندێكی دەمژێت و هەندێكی پەرت دەكاتەوە‪ ،‬بەوەش تاریكاییەك‬ ‫لە ژێر هەورەكەدا دروست دەبێت‪ ،‬ئەمە تاریكایی یەكەمە‪ ،‬هەر كە‬ ‫تیشكی ڕووناكیەكە بۆ ڕووە شەپۆلداری دەریاكە دابەزی‪ ،‬پێچەوانە‬ ‫دەبێتەوە و بریسكانەوەی پێ دەدات‪ ،‬لەبەر ئەوە لەكاتی بوونی‬ ‫شەپۆلدا‪ ،‬بە پێی الری ڕووی شەپۆلەكە بریسكانەوەكە زیاتر دەبێت‪،‬‬ ‫كەواتە شەپۆل دەبێتە هۆی پێچەوانەكردنەوەی تیشك‪ ،‬واتە دەبێتە‬ ‫هۆی تاریكی‪ ،‬پاشان تیشكی ڕووناكیەكە دادەبەزێتە خوارەوە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫دەبینین دەریاكە بۆ دوو بەش دابەش بووە‪:‬‬ ‫‪ -1‬بەشی ڕووكەشی ‪ -2‬بەشی قووڵ ڕووكەشییەكە ڕووناكی و گەرمی‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەاڵم قووڵەكە تاریكیی و ساردی تێدایە‪.‬‬

‫هەردوو دەریاكە لە ڕووی تایبەتمەندی و سیفاتیانەوە جیاوازن‪،‬‬ ‫بەاڵم شەپۆلێكی جیاكەرەوە لە نێوان دەریا ڕووكەشیەكە و دەریا‬ ‫قووڵەكەدا هەیە‪.‬‬ ‫ئەو شەپۆلە ناوەكیە هەتا ساڵی (‪ 1900‬ز) نەدۆزرایەوە‪،‬‬ ‫ ‬ ‫لە ژێر ئەو شەپۆلە قووڵەدا دەریایەكی قووڵ هەیە و‪ ،‬لەویادا‬ ‫تاریكایی دەست پێدەكات تەنانەت ماسیەكانی ئەو ناوچەیە‬ ‫ناتوانن بە چاویان ببینن‪ ،‬بەڵكو سەرچاوەی تریان هەیە كە لەو‬ ‫تاریكییە كەڵەكەبوانەوە ڕووناكی لە لەشیانەوە دەردەچێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەمانە خوای گەورە باسی كردووە‪ :‬ﭽ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ‬ ‫ﮓ ﮔ ﭼالنور‪.‬‬

‫ئەگەر دابه‌زین ‌ه خوارەوەی ده‌ریاك ‌ه تاریكایی دەبینین و‬ ‫ ‬ ‫لەسەروویەوە شەپۆلی یەكەم دەبینین كە دەریا ڕووكەشەكە و‬ ‫دەریا قووڵەكە لەیەك جیادەكاتەوە‪ ،‬پاشان فەرمووی‪:‬ﭽﮓ‬ ‫ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﭼ واتە‪ :‬لەسەرو ئەو شەپۆلەوە شەپۆلی تر‬ ‫هەیە كە ئەویش شەپۆلی سەر ڕووی دەریاكەیە‪ ،‬پاشان فەرمووی‪:‬‬ ‫ﭽ ﮘ ﮙ ﮚﭼ واتە‪ :‬لەسەرو ئەوەشەوە هەور هەیە‪.‬‬ ‫تاریكاییەكان هەندێكیان لەسەر هەندێكیانن‪ ،‬تاریكایی‬ ‫ ‬ ‫بەربەستەكان و تاریكایی ڕەنگەكان لە چەند چینێكدا هەندێكیان‬ ‫لەسەر هەندێكیانن‪ :‬ﭽﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ‬ ‫ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﭼ واتە‪ :‬گەر دەستی دەربێنێت بەگران‬ ‫دەیبینێت‪ ،‬هەركەس خودا نوری ئیمانی پێ نەبەخشی بێت‬ ‫ئەوەی ڕووناكی بێت نیەتی‪.‬‬

‫لەم ناوچانەدا تاریكایی زۆر توندە‪ ،‬ژێر دەریاییەكان‬ ‫ ‬ ‫كە بۆ ئەو قوواڵییانە دادەبەزن هیچ شتێك نابینن‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫سەرچاوەی ڕووناككەرەوە بەكار دەهێنن تا بەردەمیان ببینن‪،‬‬ ‫؟‬ ‫ئایا كێ هەواڵی ئەم نهێنیانەی دا بەموحەممەد‬ ‫ئەمە ئەو قسە و باسانە بوو كە لەگەڵ پڕۆفیسۆر (راو)‬ ‫ ‬ ‫دا ئەنجامماندا‪ ،‬پاشان چەندین ئایەتی قورئانیمان پەیوەست بە‬ ‫دەریاكان و لە بواری پسپۆڕیەكەیدا پیشاندا‪.‬‬ ‫پاشان پێمان وت‪ :‬لێكدانەوەی تۆ بۆ ئەم دیاردەیە‬ ‫ ‬ ‫چیە؟ دیاردەی ئیعجازی زانستی لە قورئان و سوننەت دا‪،‬‬ ‫چۆن توانی ئەو ڕاستیانە پێش (‪ )1400‬ساڵ‬ ‫موحەممەد‬ ‫بزانێت؟‬ ‫پرۆفیسۆر ڕاو وتی‪ :‬بەڕاستی گرانە وا دابنێین ئەو‬ ‫ ‬ ‫جۆرە زانیاریانە لە پێش (‪ )1400‬ساڵەوە هەبووبن‪ ،‬هەندێك‬ ‫شت بەشێوەیەكی گشتی باسكراوە‪ ،‬بەاڵم بەم وردەكارییە زۆر‬ ‫زەحمەتە هەبووبن‪ ،‬لەبەرئەوە گومانی تێدا نیە ئەمە زانستی‬ ‫سادەی مرۆڤایەتی نیە‪ ،‬مرۆڤێكی ئاسایی ناتوانێت بەو ئەندازە‬ ‫وردەكارییە دیاردەكان لێك بداتەوە‪ ،‬بۆیە من بیرم لە هێزێكی‬ ‫دەرەكی پشت سروشت و مرۆڤ كردۆتەوە‪ ،‬كە بێگومان ئەو‬ ‫زانیاریانە لە سەرچاوەیەكی ئەودیو سروشتەوە هاتوون‪.‬‬ ‫بەڵێ پێویستە سەرچاوەی ئەو زانستە لە الیەكەوە بێت لە‬ ‫ئاستی مرۆڤ و لە ئاستی سروشتدا نەبێت‪.‬‬ ‫وەك (پ‪ .‬راو) دەڵێت‪ :‬بێگومان لەپشت ئەوانەوەیە‪،‬‬ ‫ ‬ ‫لەسەروو سروشت و لەسەروو توانای مرۆڤایەتیەوەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەیەوێت بڵێت هەرگیز ناگونجێت ئەو وتانە وتەی بوونەوەرێك‬ ‫بێت لە بوونەوەرەكانی سروشت‪ ،‬بەڵێ بێگومان ئەمانە وتەی‬ ‫یەكێكە كە بە هەموو سروشت و نهێنیەكانی ئاگادارە‪ :‬ﭽ ﮄ‬ ‫ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ‬ ‫) بڵێ‪ :‬ئەو‬ ‫ﮐ ﮑ ﭼ الفرقان‪ ،‬واتە‪ :‬تۆ ئەی (محمد‬ ‫زاتەی ئەم قورئانەی دابەزاندووە بەهەموو نهێنیەك دەزانێت لە‬ ‫ئاسمانەكان و زەویدا‪ ،‬هەر ئەویش هەمیشەو بەردەوام لێخۆشبوو‬ ‫میهرەبانە‪.‬‬ ‫هەر بەو شێوەیەش شایەتی زاناكان شایەتی دوای‬ ‫ ‬ ‫شایەتی لە زیادبووندان‪ :‬ئەم ڕێنمایی و ڕووناكیە بەڵگەی‬ ‫ڕاستیەكەی لە خۆیدایە‪ ،‬بێگومان ئەم پەڕتووكە ڕێنماییە و‪،‬‬ ‫بەڵگەیەكە تا ڕۆژی دوایی لە تازەبونەوەدایە‪.‬‬ ‫خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ‬ ‫ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ‬ ‫ﰀ ﰁ ﰂ ﭼ فصلت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئەم وتووێژە ڤیدۆییە بە ژێر نوسكراوی كوردی لە چەناڵی یوتوبی‬ ‫هەیڤ سەیر بكەن‪http://www.youtube.com/user/Haivkurd :‬‬ ‫‪ -2‬الیڤ ساینس‪:‬‬ ‫‪http://www.livescience.com/14493-ocean-exploration‬‬‫‪deep-sea-diving.html‬‬

‫‪21‬‬

‫ئایا لە قورئان و سوننەتدا ئاماژە بەو داهێنانە كراوە‬ ‫كە لە ئێستادا دەیان بینین؟ یان ئەوانەی هێشتا‬ ‫هیچیان لەبارەوە نازانین؟‬

‫ن‪ :‬دكتور محمد إبراهیم دودح و‪ .‬بەدەسكاریەوە‪ :‬ئاوات وەسانی ‪ -‬ناسكە ئیسماعیل عەزیز‬ ‫قورئانی پیرۆز كتێبی ڕێنمووییە بۆ بڕواهێنان بە خودای گەورە و‪ ،‬داڕێژراوی‬ ‫دەستی مرۆڤ نیە‪ ،‬ئامانجی ڕاستكردنەوەی بیروباوەڕی مرۆڤەكانە بە‬ ‫دووپاتكردنەوەی تاك و تەنهایی خودا و گەیاندنیانە بە یەكخواپەرستی و‪،‬‬ ‫پلەی دڵنیایی و یەقین‪ .‬ئەمەش ئامانجی سەرەكی ئێمەیە‪ ،‬كە هانمان‬ ‫دەدات بۆ ئەوەی لە گەردوون بكۆڵینەوە‪ ،‬هەروەك لە فەرمایشتی‬ ‫خوای گەورەدا هاتووە‪:‬ﭽ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍﮗ ﭼ‬ ‫پێیان بڵێ با سەرنجی ئاسمانەكان و‬ ‫يونس‪ ،‬واتە‪( :‬ئەی محمد‬ ‫زەوی بدەن و بزانن چی تێدایە)‪ ،‬هەروەها لە ئایەتێكی تر دا دەفەرموێ‪:‬‬ ‫ﭽﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ‬ ‫ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﭼ األعراف‪،‬‬ ‫واتە‪( :‬ئایا بۆ سەرنجیان نەداوە لەو هەموو دەسەاڵتە گەورەیەی خودا‬ ‫لە ئاسمانەكان و زەویدا و ئەو هەموو شتانەی كە خوا بەدی هێناون؟‬ ‫ێ ئاگان؟) خۆ بەڕاستی نزیك بۆتەوە ئاكامیان‪ ،‬جا بە چ‬ ‫(بۆ ئەوەندە ب ‌‬ ‫گوفتارێكی تر لە دوای قورئان باوەڕ دەهێنن؟)‪.‬‬ ‫ێ هاندانی مرۆڤ بۆ گەڕان بە نێو گەردووندا و‪ ،‬وردبوونەوە لە یەكەكانی‬ ‫بەڵ ‌‬ ‫پێكهاتەی بوون‪ ،‬بووە هۆی بنەمای سیستمی ئەزموونی و‪ ،‬هاندانی‬ ‫خەمخۆرانی بواری زانستی بۆ بنیاتنانی شارستانیەتێكی جیهانی پێشكەوتوو‬ ‫لە كاتێكدا ئەوروپا لە سەردەمی تاریكی و نەزانیندا بوو‪.‬‬ ‫گەیشتن بە نیشانە و ئاماژە زانستیەكانی قورئانی پیرۆز و فەرمودەكانی‬ ‫پێغەمبەر لەسەردەمی دابەزینی «وەحی»دا سنورداربوون و‪ ،‬هەڵگیراون‬ ‫بۆ نەوەكانی داهاتوو كە دەگەن بە ئەو ڕاستیە زانستیانەی كە بە وەحی‬ ‫ڕوونكراوەتەوە و‪ ،‬پاڵپشتی پەیامی یەكخواپەرستی دەكات‪ ،‬ئێمەش ئەو‬ ‫پەیمانە تەواوانە دەبینین كە لە ئەمڕۆدا دێنەدی‪ .‬هەروەك خودای گەورە‬ ‫دەفەرموێ‪:‬ﭽ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ‬ ‫ێ سوپاس و ستایش بۆ خودا‪ ،‬لە ئایندەیەكی‬ ‫ﮜ ﭼ النمل‪ ،‬واتە‪( :‬بڵ ‌‬ ‫نزیكدا هەموو بەڵگە و نیشانەكانی خۆیتان نیشان دەدات و دەیناسنەوە‬ ‫(كە هەموو دەستكردە و بەدیهێنەری خودایە)‪ ،‬بێگومان پەروەردگاری‬ ‫‪22‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫ێ ئاگا نیە لەو كاروكردەوانەی كە ئەنجامی دەدەن))‪.‬‬ ‫تۆ غاقڵ و ب ‌‬ ‫بەڵگە بینراوەكان بۆ موسڵمانان و ئەوانی دیكە‪ ،‬بەو واتایە دێت كە پەیامەكە‬ ‫ڕاست و تەواوە‪ ،‬جا هەر كامیان خاوەنی دۆزینەوەكە بن‪ ،‬كە ئەوەش‬ ‫هیچ بوارێك بۆ ئەو پرسیارە نامێنێتەوە كە دەڵێت‪ :‬بۆچی موسڵمانان‬ ‫چاوەڕوانی خەڵكانی دیكە دەكەن تاكو ڕاستیە زانستیەكان بدۆزنەوە ئەوكات‬ ‫ئاماژەی دەقە ئاسمانیەكانیان بۆ دەربكەوێت؟ چونكە ئەگەر نا موسڵمانیش‬ ‫ڕاستییە زانستییەكە بدۆزێتەوە هیچ لە ئیعجازی زانستی نێو قورئان و‬ ‫سوننەت كەم ناكاتەوە بەڵكو كاتێك نا موسڵمان ڕاستییەكی نێو گەردوون‬ ‫دەدۆزێتەوە قورئانی پیرۆز یان فەرموودە ئاماژەی پێدەدا ئەوە ئیعجازەكەی‬ ‫قورئان بەهێز تر دەكات و‪ ،‬ده‌بن ‌ه بەڵگە لەسەر دابەزینی قوڕئان و‪،‬‬ ‫پێشدانەوەی قوڕئانە بۆ زانست پێش روونكردنەوەی و دۆزینەوەی‪.‬‬ ‫ب ‌ه نموون ‌ه قورئان مژد‌ه ده‌دات بە هۆكارە گوێزەرەوەكانی سەردەم كە‬ ‫ئێستا بەكاردێن‪ ،‬خوای گەورە دەفەرموێ‌‪:‬ﭽﯙ ﯚﯛ ﯜ ﯝ‬ ‫ﯞﯟﯠﯡ ﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨ‬ ‫ﯩ ﯪ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚﭛ‬ ‫ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ‬ ‫ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱﭲ ﭳ ﭴ‬ ‫ﭵ ﭶﭷﭼ النحل‪ ،‬واتە‪( :‬مااڵتیشی دروستكردووە بۆ خزمەتی‬ ‫ئێوە‪( ،‬لە خوری و موو پێستیان جۆرەها پۆشاك و ڕایەخ دروست دەكەن) كە‬ ‫ێ دەبەخشێت لە سەرما و سۆڵەدا‪ ،‬هەروەها جۆرەها سودی تری‬ ‫گەرمیتان پ ‌‬ ‫ێ وەردەگرن لە شیر و گۆشتەكەشی دەخۆن‪ ..‬كاتێك مااڵتەكان بە تێری و‬ ‫ل‌‬ ‫شیرەوە دەهێننەوە لە ئێواراندا‪ ،‬لە بەرەبەیانەكەشیدا كە لە ماڵ دەریان‬ ‫دەكەن‪ ،‬دیمەنێكی جوانتان بۆ دەنوێنن (دەرونی ئیمانداران دەخرۆشێنن‪ ،‬بە‬ ‫جیاوازی شێواز و قەبارە و ڕەنگ و دەنگ و یاری و گەمەیان)‪ ...‬هەندێك‬ ‫لەو مااڵتانە بار و كەلوپەلی سەنگینتان بۆ هەڵدەگرن بۆ واڵت و شوێنێك‬ ‫كە ئێوە دوای زەحمەت و ماندوو بوونێكی زۆر نەبێت پێی نەدەگەیشتن‪ ،‬بە‬ ‫ڕاستی پەروەردگارتان زاتێكی زۆر بەسۆز و میهرەبانە (بۆ نەوەكانی ئادەم)‪..‬‬

‫هەروەها چەندەها جۆری ئەسپ و ماین و هێستر و گوێدرێژی بۆ بەدیهێناون تا‬ ‫بۆ سواری و گواستنەوە بەكار بهێنن‪ ،‬سەرەڕای دیمەنی قەشەنگیان (بە تایبەتی‬ ‫ئەسپ و ماین‪ ،‬كە لە سەردەمی زانستی و تەكنەلۆژیادا هەر بەكاردێن) و شتی‬ ‫تریش دروست دەكات كە ئێستە ئێوە نایزانن‪ ..‬ڕونكردنەوەی ڕێبازی ڕاست و‬ ‫بەرنامەی دروست لەسەر خوایە (دەبێت وریا بن) هەندێك رێبازی الر و چەوت و‬ ‫ناڕێكیش هەیە‪ ،‬خۆ ئەگەر بیویستایە هیدایەتی هەر هەمووتانی دەدا بەگشتی))‪.‬‬ ‫ئەم ئایەتە شاهێدی دەدات‪ :‬شتی تریش دروست دەكات كە ئێستە‬ ‫ئێوە نایزانن ﭽﭧ ﭨ ﭩ ﭪﭼ‪ ،‬فەرمانی ﭽﭧﭼش ئاماژەیە‬ ‫ێ بوونەوە كە هیچ مەودایەكی بۆ دانەناوە كە ڕۆژێ‌‬ ‫بۆ بەردەوامی و نو ‌‬ ‫هۆكارەكانی گواستنەوە دەدۆزرێنەوە‪ ،‬كاتێك لە ڕۆژگاری ئێستادا لەسەر‬ ‫كوشنی ئۆتۆمبیل و كەشتی و فڕۆكەدا پشوو دەدەیت‪ ،‬بیربكەرەوە تۆ لەسەر‬ ‫بەڵگەیەك دانیشتوی‪ ،‬كە قورئان شاهێدی دۆزینەوەی داون لە ڕێگای نیگاوە‪.‬‬ ‫(كوڕی عاشور) دەڵێ‌‪ :‬ئەم ئایەتە ئیعجازی غەیبی قورئانی بۆ دەرخستم‪ .‬كە‬ ‫ئەوە جوڵە و ڕێنمونی خوایە بۆ مرۆڤ بۆ داهێنانی سواریەكان كە زۆر چاكترە‬ ‫ێو‬ ‫لە ئەسپ و هێستر و گوێدرێژ و‪ ،‬ئەو تیژڕەوانە تەنها یەك كەس سواری دەب ‌‬ ‫بە پێكانی بە جوڵەی دەخات‪ ..‬شەمەندەفەرەكان و ئۆتۆمۆبیلەكان‪ ..‬ئەو‬ ‫فڕۆكانەش كە دەڕۆن بە نەوتی پااڵوتوو‪ .‬هەموو ئەو دروستكراوانە هاتونەتە‬ ‫بوون لە سەردەمی یەكبەدوای یەكەكان كە لە سەردەمەكانی پێشوودا هیچ‬ ‫لەبارەیانەوە نەدەزانرا‪ .‬خودا خەڵكی ڕێنموونی كردووە بۆ داهێنان بەوەی‬ ‫دروستی كردون بە ئاوەزێكی زیرەكانە و زانستیانە‪ ،‬بەم شێوەیە داهێنانەكانی‬ ‫مرۆڤ هەمووی لە بەخشیشەكانی خوای گەورەن بۆ بەندەكانی‪.‬‬ ‫(شەنقیتی) دەڵێت‪ :‬وتەی خوای گەورە‪ :‬ﭽﭧ ﭨ ﭩ ﭪﭼئاماژەیە‬ ‫بۆ هۆكانی گواستنەوەی سەردەم (ئۆتۆمبێل و شەمەندەفەر و فڕۆكە و‬ ‫كەشتی و ‪..‬تاد)‪ ،‬ئاماژەیەكی پێغەمبەریش بۆ ئەوە‪ ،‬فەرموودەیەكە‬ ‫كە لە سەحیحی موسلیمدا هاتووە ڕەحمەتی خوای لەسەر بێ‌‪ ..‬لە (ئەبی‬ ‫هورەیرە) دەگێڕیتەوەو دەفەرموێ‌‪ :‬پێغەمبەری خوا فەرمویەتی‪( :‬والله‬ ‫لينزلن ابن مريم حكما عادال فليكسرن الصليب وليقتلن الخنزير‬ ‫وليضعن الجزية ولتتركن القالص فال يسعی عليها)‪ .‬وتەی‪( :‬ولتتركن‬ ‫القالص فال يسعی عليها)‪ ،‬ئەوە سوێندێكە لەالیەن پێغەمبەرەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫داهاتوودا حوشترەكان بۆ شت گواستنەوە بەكار نایەن كە ئەوە ئاماژەشە بۆ‬ ‫ئەوەی هۆكاری شت گواستنەوەی تر دێتە دی‪ ،‬ئەم فەرمودەیە بەڵگەیە و‬ ‫‪.‬‬ ‫ێ گەورەیە و بەڵگەیە لەسەر ڕاستی پێغەمبەر‬ ‫موعجیزەیەكی گەل ‌‬ ‫ێ پێشبینی وردەكاری دیمەنانێك بكەی كە هێشتا سەردەمی تەكنیكی‬ ‫دەتەو ‌‬ ‫پێی نەگەیشتووە‪ ،‬دەتەوێت ڕەخنە بگریت لەوەی كە دەمەوێت لەگەڵ‬ ‫تۆدا ڕایبگەیەنم؟! كەواتە ئەو بەڵگە دیاریكراوانە بەسە كە هاتوونەتە دی‬ ‫لەسەردەمی تۆ و وازبێنە لەو بەڵگانەی دێن كە هێشتا دەرنەخراون‪.‬‬ ‫یان ئارەزو دەكەی لە چێژ وەرگرتن بە شتێكی سەیر كە هەموو كۆڵگەكانی‬ ‫دەربڕینی سەرسام كرد و‪ ،‬عەقڵ و ژیری هەموو توێژەرانی بۆالی خۆی‬ ‫گۆش كرد بە تێپەڕبوونی كات و‪ ،‬و ڕێگە بە خەیاڵ و هۆشت بدە تا بچیتە‬ ‫ماڵ و جیهانێك لە خۆشی و زەخرەفە كە لە سه‌رده‌می خۆشه‌ویستدا‬ ‫ل ‌ه زه‌ویدا نه‌بووه كە ئاماژەی لە وتەی خوای گەورە و بە توانادا‬ ‫بۆ كراوە‪:‬ﭽ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ‬ ‫ﯤﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮﯯ ﯰ‬ ‫ﯱﯲ ﯳﯴﯵﯶ ﯷﯸﯹﯺﯻﯼ‬

‫ﯽ ﯾ ﯿ ﰀﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇ‬ ‫ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ‬ ‫ﭞ ﭟﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭼ الزخرف‪ ،‬بۆ ماڵەكانیان‬ ‫ێ دەبەخشین تا پێوەی دیاربن‬ ‫دەرگا و دەروازەی زیو بەرزكەرەوەمان پ ‌‬ ‫و بەرزببنەوە‪ ..‬بەهەموو نەخش و نیگارێكی جوان و رازاوە (دار و‬ ‫دیوار و سەقف و دەرگا و كەلوپەلی ناو ماڵەكانیانمان دەڕازاندەوە‪.‬‬ ‫ێ كە پێغەمبەری‬ ‫ «ئەبی ئومامە» پێمان ڕادەگەیەن ‌‬ ‫دەفەرموێ‌‪« :‬والذي نفسي بيده ال تذهب‬ ‫خوا‬ ‫االيام والليالي حتی يبلغ هذا الدين مبلغ هذا النجم»‪.‬‬ ‫قورئانی پیرۆز پڕیەتی لەو موژدانەی كە دێنە دی لەم ڕۆژانەدا زۆربەیان‬ ‫ێ بدە بەشداریت بكەم لەئەم‬ ‫ڕوون دەبێتەوە و تۆماردەكرین‪ .‬رێگام پ ‌‬ ‫بیركردنەوەیەدا‪ ،‬لە فەرموودەی خوای گەورە‪ :‬ﭽ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ‬ ‫ﭹﭺﭻ ﭼ ﭽﭾﭿﮀ ﮁﮂﮃﮄ ﮅ‬ ‫ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﭼ الواقعة‪ ،‬واتە‪(:‬كە لە‬ ‫شوێنی ئێوە نەوەی تر بهێنین و بیخەینە شوێنتان‪ ،‬یاخود سەرلەنوێ لە‬ ‫رێگەیەكەوە كە نایزانن دروستتان بكەینەوە) مەبەست چییە لە موژدەی‬ ‫ێ ئەمە و لە‬ ‫وردەكاری تەكنیكی دروستكردنی مرۆڤ؟ لە تۆو (مەنی) یان بەب ‌‬ ‫ێ و دورستكردنی‬ ‫بارێكی دیاری نەكراودا بە ڕێگایەكی كە لەوەو پێش نەبووب ‌‬ ‫وەچەیەك كە تایبەتمەندیەكانیان گۆڕاوە و بە تایبەتمەندیەك كە بگونجێ‌‬ ‫لە گەڵ مرۆڤ و پێكبەستەیان بێ‌‪ .‬سەرسام مەبە بە پرسیارێكی وابەستەی‬ ‫ئەندێشەیی یاخی بوو‪ ،‬كاریگەرە بە شۆڕشی زانستی كە ئەمڕۆ ئێمە‬ ‫تیایدا دەژین لە بواری بۆماوەیی و گۆڕینی جیناتەكان بە باشتر لەوان و‪،‬‬ ‫ئەو توێژینەوانەی لەبارەی دروست بوونی مرۆڤ‪ .‬پێشوو تر پێم وتی كە‬ ‫جیاوازی هەیە لە نێوان ئاماژە زانستیەكان كە بە كرداری هاتونەتە دی و‬ ‫ماناكانیان جێگیر بووە بە گەواهیدانی واقیع و ڕاستی لە نێوان خەیاڵ و‬ ‫مەنتیق كە چیتر پێویست بە بەڵگە ناكات!‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها قسەكردن لەبارەی ئەو شارستانیەتانەی باڵوبوونەتەوە لەسەر‬ ‫زەوی لە پەڕتوكی خودادا لە پێش دابەزینی بە ئاماژەی غەیبی دادەنرێ‌‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئاماژە و ئاگادار كردنەوە بەرەو ڕووی شارستانیەتەكانی داهاتوو‬ ‫كە قورئان باسیانی كردووە تاوەكو ڕۆژی قیامەت كە نیشتەجێی زەوی‬ ‫نابن‪ ،‬خوای گەورە دەفەرموێ‌‪ :‬ﭽ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ‬ ‫ﯫﯬ ﯶ ﭼ العنكبوت‪ ،‬واتە‪( :‬ئەی گرۆی ئادەمیزاد ئێوە ناتوانن خوا‬ ‫دەسەوسان بكەن‪ ،‬نە لەزەویدا و نە لە ئاسمان ئەو كارەتان بۆ ناكرێت)‪.‬‬ ‫ئەمەش شتێكی ترە كە زۆر بە جوانی باسی شارستانیەتەكانی داهاتوو‬ ‫دەكات ﭽ ﯩ ﯪ ﯫ ﭼ كە شۆڕشی زانستی ماناكەی ئاشكرا كردووە‬ ‫لەم رۆژگارەی تێدا دەژین لە سەردەمی گەردوونناسیدا شاهێدی دەدات كە‬ ‫ئەم قورئانە نیگایە و‪ ،‬لەالیەن پەروەردگاری ئاسمان و زەوی دابەزیوە و‪،‬‬ ‫زانیاریەكانی قورئان ئەمڕۆ بەم شێوەیە ڕووندەكرێتەوە بە تیشكی ڕوناكی‬ ‫یەقین و دڵنیایی‪ .‬خوای گەورە دەفەرموێ‌‪ :‬ﭽ ﯰ ﯱ ﯲﯳ ﯴ ﯵ‬ ‫ﯶ ﭼ األنعام‪ ،‬واتە‪( :‬بۆ هەموو هەواڵێك (كە لە قورئاندا هاتووە) كات و‬ ‫شوێنی بەدی هاتنی خۆی هەیە‪ ،‬لە ئایندەشدا دەیزانن)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫مقالة لدكتور محمد ابراهیم دودح بعنوان (من القرآن ما يفسره الزمان)‬ ‫منشورة في موقع موسوعة اإلعجاز العلمي في القرأن و السنة‪.‬‬ ‫‪23‬‬

‫شوێنه‌وارناسی‬

‫ﮣﮤﮥﮦ‬ ‫دیدێكی زانستی نوێ‬ ‫بە قەڵەمی‪ :‬عبدالدائم الكحیل‬

‫لەم توێژینەوەیەدا هەندێك لە‬ ‫ ‬ ‫نهێنییەكانی دونیای بەدیهێنان دەخەینەڕوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوە كە چۆن خوای پەروەردگار‬ ‫زانیارییەكانی سەبارەت بە سەرەتای‬ ‫بەدیهێنان (بدایة الخلق) لە هەموو شتەكانی‬ ‫دەوروبەرماندا خەزنكردووە‪ ...‬دەبینین‬ ‫زاناكان بەپراكتیكی ئاشكرایانكرد كە‬ ‫نهێنییەكانی دروستبوونی زیندەوەران و‬ ‫سەرەتاكانی بەدیهێنانی زەوی و پێكهاتن و‬ ‫مێژووی ئەم زەوییە‪ ،‬هەموو ئەمانە لە‬ ‫بەردەكانی زەوی و چینە بەفرینەكان و قەدی‬ ‫درەختەكاندا بە زمانێكی تایبەت تۆمار كراون‪.‬‬ ‫بەدوای نهێنی سەرەتاكانی بەدیهێناندا‬ ‫زاناكان دەستیان بە توێژینەوە و گەڕان كرد‬ ‫بە نێو بەردەكان و بەبەردبووەكان و لەنێو‬ ‫قواڵییەكانی دەریاكان و جگە لەوانەشەوە‪.‬‬ ‫دۆزیانەوە كە نهێنی بەدیهێنراوەكان و‬ ‫نهێنی دەستپێكی سەرەتای ژیان لە نێو‬ ‫زەویدا بوونی هەیە‪ .‬لەبەرئەوە هەزاران‬ ‫توێژینەوەی زانستیان ئەنجامدا كە دەربارەی‬ ‫تەمەنی زەوی و تەمەنی بەدیهێنراوەكان و‬ ‫چۆنیەتی دروستبوون بوون‪ ،‬لەگەڵ چۆنیەتی‬ ‫پێكهاتنی چیاكان‪ ،‬كەی و چۆن دەریاكان و‬ ‫‪24‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬سەروەر حەسەن‬

‫ڕووەكەكان دروستبوون و پێكهاتوون‪ .‬مێژووی‬ ‫زەوییەكەمان لە گەردەكانی خاك و بەرد و‬ ‫ڕووەكەكان و لە هەر گەردیلەیەكی ئاودا‬ ‫خەزنكراوە!‬

‫زانیاریی خەزنكراو لە بەردەكانی زەویدا‪:‬‬ ‫خوای پەروەردگار لە گەردیلەكانی پێكهاتەی‬ ‫بەردەكانی زەویدا زانیاریی زۆری دەربارەی‬ ‫مێژوو و چۆنیەتی پێكهاتنیان داناوە‪ .‬ئەم‬ ‫زانیارییانە چیرۆكی سەرەتای بەدیهێنان و‬ ‫پێكهاتنی ئەم بەردانە دەگێڕنەوە‪.‬‬ ‫بێگومان زانیارییەكان بەو زمانەی‬ ‫دەیزانین نەنووسراون‪ ،‬بەڵكو بە زمانێكی‬ ‫تایبەت نووسراون كە تازەبەتازە زاناكان‬

‫‪sarwar.hasan77@yahoo.com‬‬

‫ئاشكرایانكردووە‪ ،‬پیتەكانی زمانەكە بریتیین‬ ‫لە گەرد و گەردیلەكان و ڕێزمانەكەشی یاسا‬ ‫فیزیاییەكانن كە پەروەردگار ئافراندوونی و‬ ‫بۆی ڕامكردووین تاكو ببنە ڕێبەر و‬ ‫ڕێنیشاندەر لەڕێیانەوە بتوانین سەرەتا و‬ ‫نهێنییەكانی ئافراندن و بەدیهێنان بزانین‪.‬‬ ‫زانایانی ئەمڕۆ بەدووی نهێنییەكانی‬ ‫بەدیهێناندا چینەكانی خاك دەگەڕێن‪ ،‬ئەوان‬ ‫تێبینیان كرد كە هەر چینێك مێژوویەكی‬ ‫دیاریكراوی تەمەنی زەوی تێدا تۆمار كراوە‪.‬‬ ‫هەر كام لە چینەكانی بەردەكان (بەتایبەت‬ ‫بەردە نیشتەنییەكان (الصخور الرسوبیة)‬ ‫چیرۆكی ژیانیان و ئەو بارودۆخانەی پێیدا‬ ‫تێپەڕبوون بۆمان دەگێڕنەوە‪ ،‬خوای گەورە‬ ‫لە بەردە گڕكانییەكان (الصخور البركانیة)دا‬ ‫زڕتوخمە تیشكاوەرەكان (النظائر المشعة)ی‬ ‫وەك توخمی كاربۆن (كاربۆنی تیشكاوەر) و‬ ‫یۆرانیۆم و‪ ...‬هتدی داناوە‪ .‬كە زانیاریمان‬ ‫دەربارەی تەمەن و بارودۆخی پێكهاتنی‬ ‫ئەو بەردانە دەدەنێ‪ ،‬چونكە زاناكان ئەو‬ ‫یاسایانەیان دۆزییەوە كە كۆنترۆڵی ئەم‬ ‫توخمە دەكەن و دەریدەخەن چۆن لەگەڵ‬ ‫تێپەڕبوونی كاتدا ڕێژەی تیشكدانەكەی كەم‬

‫دەكات‪ .‬زاناكان بڕی تیشكدان كە ماوەتەوە‬ ‫دەپێون و بەوەش دەتوانن تەمەنی ئەو‬ ‫بەردە بزانن‪ .‬هەمان بیرۆكە بۆ دیاریكردنی‬ ‫تەمەنی زەوی و تەمەنی مانگ و تەمەنی‬ ‫ئەستێرەكان و تەمەنی گەردوونیش‬ ‫بەكاردێت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ :‬ماوەی نیوەتەمەن (‪)half-life‬ی‬ ‫توخمی كاربۆن‪ 14-‬یەكسانە بە (‪ )5730‬ساڵ‪،‬‬ ‫واتە هەموو (‪ )5730‬ساڵێك نیوەی گەردیلەكانی‬ ‫كاربۆن‪ 14-‬بۆ نایترۆجین‪ 14-‬دەگۆڕێن‪ ،‬كە‬ ‫دیسان ئەوەندەی تر ماوە تێپەڕبێت نیوەی‬ ‫ئەوەی ماوە دەگۆڕێت‪ ،‬ئیتر بەوجۆرە‬ ‫بەردەوام دەبێت بەشێوەی زنجیرە گۆڕانێك‬ ‫تا بڕێكی زۆر كەمی دەمێنێتەوە (لەدوای‬ ‫نزیكەی پەنجا هەزار ساڵ ئەو بڕە كاربۆنەی‬ ‫دەمێنێتەوە ئیتر ناتوانرێت پێوانە بكرێت)‪.‬‬ ‫ئەمەش بەپێی ڕێسایەكی نەگۆڕ كە خوای‬ ‫پەروەردگار بۆی ڕامكردووین تاكو لەڕێیەوە‬ ‫بتوانین تەمەنی ئەم بەردانە بزانین‪.‬‬

‫لەسەر بنەمای ئەو زانیاریانەی لە زەویدا‬ ‫خەزن بوون و تۆماركراون‪ ،‬زاناكان توانیان‬ ‫مێژووی زەوی بزانن و بۆ چەند قۆناغێك‬ ‫پۆلێنی بكەن‪ .‬ئەوان بۆیاندەركەوتووە كە‬ ‫تەمەنی زەوی دەگاتە سنووری (‪ 4600‬ملیۆن‬ ‫ساڵ)‪ ،‬بە چەندین چاخیشدا تێپەڕبووە كە‬ ‫هەر چاخێك خاسیەت و ماوەی خۆیی هەیە‪.‬‬

‫زانیاریی خەزنكراو لە بەبەردبووەكاندا‪:‬‬ ‫كە زیندەوەران دەمرن‪ ،‬بەپێی تێپەڕبوونی‬ ‫كات دەگۆڕێن بۆ بەبەردبووەكان (المتحجرات)‪.‬‬ ‫لەڕێی ڕێژەی ئەو كاربۆنەی لە ئێسكەكەیاندا‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬دەتوانرێت تەمەنی ئەو زیندەوەرە‬ ‫مەزەندە بكرێت‪ ..‬خوای پەروەردگار یاسای‬ ‫وردی فیزیایی لەو ماددانەدا داناوە كە‬ ‫بەدیهێناون‪ .‬كاتێك لەو یاسا فیزیاییانە‬ ‫دەكۆڵینەوە دەتوانین وردەكاریی ڕابردوو‬ ‫ببینین‪ .‬دەبینین زاناكان لە بەبەردبووەكانەوە‬ ‫توانیویانە تەمەنی ئەم زیندەوەرانە بزانن‬ ‫لەگەڵ ئەو چاخەی تێیدا ژیاون و ئەو‬ ‫وێنەی بەردێك كە لەكۆنەوە پێكهاتووە‪ ،‬بارودۆخانەش كە لەو چاخەدا باوبوون و‬ ‫دەبینین چۆن ڕێژەی یۆرانیۆم كەمیكردووە و چەندین زانیاری تریش كە لە گەردیلەكانی‬ ‫لەگەڵ تێپەڕبوونی كاتدا بە پلەبەندی ئەو بە بەردبووانەدا خەزن كراون‪.‬‬ ‫گۆڕاوە بۆ قوڕقوشم (قورقوشم بە ڕەنگی‬ ‫شین‪ ،‬یۆرانیۆم ڕەنگی سوور)‪.‬‬

‫وێنەی سامپڵێكی كلسی كە لەیەكێك لە‬ ‫ئەشكەوتەكان وەرگیراوە‪ .‬ئەڵقەكان مێژووی‬ ‫ئەو ئەشكەوتە و ئەو بارودۆخانەی لە‬ ‫ماوەیەكی دیاریكراودا پێیدا تێپەڕبووە‪،‬‬ ‫دەردەخەن‪ .‬شێ و دڵۆپە بارانەكان بەشداریان‬ ‫كردووە لە پێكهاتنی ئەم ئەڵقانەدا لەمیانەی‬ ‫هەزاران ساڵەوە‪...‬‬

‫زانیاریی خەزنكراو لە ئاوی بەستوودا‪:‬‬ ‫بیست و چوار هەزار ساڵ پێشتر‪ ،‬زەوی بە‬ ‫چاخی سەهۆڵیندا تێپەڕبووە كە ڕووبەری‬ ‫زۆر فراوانی گۆی زەوی و بە بەرزی نزیكەی‬ ‫هەزاران مەتر بە بەفر داپۆشراوە‪ .‬زانایانی‬ ‫كەشوهەوا زانیاری زۆر وردمان دەربارەی‬ ‫ئەو چاخە دەدەنێ‪ :‬بارودۆخی كەشوهەوا‪،‬‬ ‫پلەكانی گەرما‪ ،‬پێكهاتەی بەرگەهەوا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫زانیاریی زۆر وردی تریش‪ ،‬ئاخۆ چۆن‬ ‫توانیویانە ئەوانە بزانن؟‬

‫كاتێك یەكێك لە توێژەران پارچەیەك‬ ‫سەهۆڵی لە بەفرە كەڵەكەبووەكانی‬ ‫سەر چیای (ئەلب) بڕی‪ ،‬دەركەوت كە‬ ‫مێژووەكەی بۆ بیست و چوار هەزار ساڵ‬ ‫پێشتر دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە شیكاریی بۆ كرد و‬ ‫تاقیكردەوە هێڵی ورد دەركەوتن كە هەر كام‬ ‫لەو هێاڵنە دۆخی كەشوهەوای ساڵێك وەسف‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەدرێژایی ئەو ماوەیە هێشتا هەوا‬ ‫لەنێوان گەردیلەكانیدا پارێزراوە!!‬ ‫بەهەمان شێوە زاناكان دەربارەی نهێنییەكانی‬ ‫سەرەتای بەدیهێنان لە چینەكانی سەهۆڵ‬ ‫(الجلید) دەكۆڵنەوە كە هەزاران ساڵی بەسەردا‬ ‫تێپەڕیوە‪ ،‬زانیارییەكی سەرسوڕهێنەریان‬ ‫دۆزیوەتەوە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە مێژووی‬ ‫چاخی سەهۆڵین لە چینەكانی سەهۆڵدا‬ ‫نووسراونەتەوە‪ ...‬لە سامپڵە سەهۆڵینە‬ ‫وەرگیراوەكاندا دیراسەی شێوەی پانەبڕگەكان‬ ‫و دیراسەی پێكهاتووەكان بەدرێژایی‬ ‫تێپەڕبوونی كات و خوێیە تواوەكان و بڕی‬ ‫بڵقە هەواییەكان و گازەكانی تر دەكرێت بۆ‬ ‫دیاریكردنی پلەی گەرمای زەوی لەو كاتەدا‪،‬‬ ‫ئەم زانیاریانە لە تۆمارگەلێكدا خەزنكراون‬ ‫كە پێیاندەوترێت تۆمارەكانی كەشوهەوا‬ ‫(‪ )Records of the climate‬ئەم تۆمارانە‬ ‫هەموو شتێك لەخۆدەگرن كە تایبەتن بە‬ ‫كەشوهەوای زەوی بەر لە هەزاران ساڵ‪،‬‬ ‫تەنانەت پلەی پیسبوون و وەرزە گەرم و‬ ‫ساردەكانی ساڵیش‪.‬‬

‫بڕگەیەك لە لەوحێكی سەهۆڵ كە لە قواڵیی‬ ‫جیاوازدا بڕدراوە (ئەڵقەكان لە قواڵیی زیاتر‬ ‫لە ‪ 1800‬مەتردا دەردەكەون)‪ ،‬چەند هێڵێكی‬ ‫تێدا دەبینین كە هەریەكەیان گوزارشت لە‬ ‫قۆناغێكی زەمەنی دەكەن كە ئەم سەهۆڵە‬ ‫پێیدا تێپەڕبووە‪.‬‬ ‫زانایان لەمەش زیاتریان زانی‪ ...‬توێژەران‬ ‫چوونە قوڵترین كانی خەڵووزەوە و ئاوی‬ ‫بەردەوام دەرچوویان بینی‪ .‬كە سامپڵێكیان‬ ‫لەو ئاوە وەرگرت بینیان مێژووەكەی بۆ‬ ‫ملیۆنان ساڵ دەگەڕێتەوە! زیندەوەرگەلێكی‬ ‫تێدایە هێشتا وەك ئەو زیندەوەرانەن كە‬ ‫پێشتر ژیاون‪ ،‬لە بارودۆخێكی سەخت و بەبێ‌‬ ‫بوونی ڕووناكی و هەوا زۆردەبن و دەژین‪.‬‬ ‫لەمیانەی شیكاریی بۆ ئەو ئاوەوە شێوەی‬ ‫‪25‬‬

‫شوێنه‌وارناسی‬ ‫ژیانی ئەو كاتە و دۆخی كەشوهەوایان زانی!‬

‫سامپڵێك لە سەهۆڵ بەمەبەستی توێژینەوە‬ ‫بۆ زانینی مێژووی زەوی و ئەو زانیارییانەی‬ ‫لە ئەڵقەكانی ئەم سەهۆڵەدا خەزنكراون‪.‬‬

‫وێنەیەكی گەورەكراوی سامپڵی بەفر كە لە‬ ‫باشوری دوورگەی (گریالند) وەرگیراوە لە‬ ‫قوڵیی ‪ 1800‬مەتر‪ ،‬تەمەنی ئەم سامپڵە بە‬ ‫(‪ 20.000‬ساڵ) مەزەندە كراوە‪ .‬چەماوەكەش‬ ‫جیاوازی چڕیی لە چینەكانی ئەم سامپڵەدا‬ ‫دەردەخات‪ ،‬ئەم چەماوەیە یارمەتی زاناكان‬ ‫دەدات بۆ تێگەیشتن لە مێژووی زەوی لەڕێی‬ ‫ئەو ماوە زەمەنیانەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی خەزنكراو لە نەیزەكەكاندا‪:‬‬ ‫كاتێك توێژەران لە هەندێك لەو نەیزەكە‬ ‫بچوكانەیان كۆڵیەوە كە كەوتبوونە سەر‬ ‫زەوی و شیكارییان بۆ كرد‪ ،‬لە هەر بەشێك‬ ‫لە بەشەكانیاندا تۆمارێكی پڕ لە زانیاریان‬ ‫دۆزییەوە‪ ،‬بەهۆیەوە توانیان بارودۆخی‬ ‫گەردوون بەر لە هەزاران ملیۆن ساڵ بزانن!‬ ‫بێگومان ئەم زانیاریانەیان لەڕێی كۆڵینەوە لە‬ ‫پێكهاتەی ئەم نەیزەكانە و جۆری گەردیلەكانیان‬ ‫و بڕی تیشكی تێداماوەیانەوە زانی‪.‬‬

‫ئەو نەیزەكانەی دەكەونە خوارەوە بەرگەهەوا‬ ‫دەبڕن و لە سوتان ڕزگاریان دەبێت‪ ،‬لەدوای‬ ‫لێكۆڵینەوەیان لەالیەن زانایانەوە دەركەوت‬ ‫كە هەندێك نهێنی پەیوەست بە سەرەتای‬ ‫بەدیهێنان لەخۆدەگرن‪ ،‬هەروەها گەردی‬ ‫ئەندامی هەڵدەگرن‪ .‬ئەم ماددانە دڵنیایی‬ ‫‪26‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫دەدەن كە ژیان لە دەرەوەی ئەم زەوییە و لە‬ ‫گەلەئەستێرە دوورەكاندا بوونی هەیە‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوەشە كە قورئانی پیرۆز ئاماژەی پێدەدات‬ ‫بە فەرمایشتی‪ :‬ﭽﯫ ﯬ ﯭ ﯮ‬ ‫ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴﯵ ﯶ ﯷ ﯸ‬ ‫ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﭼ الشورى‪ ،‬واتە‪ :‬لە‬ ‫نیشانە و بەڵگەكانی گەورەیی و دەسەاڵتی‬ ‫خوا‪ ،‬دروستكردنی ئاسمانەكان و زەوی و ئەو‬ ‫زیندەوەرانەیە كە تیایاندا باڵوی كردووەتەوە‪،‬‬ ‫هەر ئەو زاتەش كاتێك بیەوێت توانا و‬ ‫دەسەاڵتی بەسەر كۆكردنەوەیاندا هەیە‪.‬‬ ‫توێژینەوە نوێیەكانی فەزا بەشێوەیەكی‬ ‫یەكالكەرەوانە سەلماندیان كە گەردوون‬ ‫سەرەتایەكی هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە زاناكان‬ ‫دڵنیابوون كە سەد لە سەد گەردوون ئەزەلی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو سەرەتایەك بۆ بەدیهێنان‬ ‫هەیە‪ .‬دروست هەر ئەوەیە كە قورئانی‬ ‫پیرۆز لەبارەیەوە دواوە لە سەردەمێكدا كە‬ ‫باوەڕی (ئەزەلیەتبوونی گەردوون) باوەڕێكی‬ ‫باو بووە‪ ...‬پەروەردگار دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭑ‬ ‫ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙﭚ ﭛ‬ ‫ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭼ‬ ‫يونس‪ ،‬واتە‪( :‬ئەی محمد (دروودی خوای‬ ‫لەسەر بێت)) پێیان بڵێ‪ :‬باشە ئایا لەو‬ ‫شتانەی كە ئێوە لە جیاتی خوا (دەیپەرستن)‬ ‫كەسێك هەیە بتوانێت شتێك دروستبكات لە‬ ‫سەرەتاوە‪ ،‬یان ئەگەر دروستی كرد و دوایی‬ ‫نەما‪ ،‬ئایا دەتوانێت سەرلەنوێ بیهێنێتەوە‬ ‫كایە؟ (ئەی پێغەمبەری خوا تۆ) بڵێ‪ :‬هەر‬ ‫خوا‪ ،‬الله‪ ،‬هەر ئەو دەتوانێت لەسەرەتا و‬ ‫نەبوونەوە خەڵكی و هەموو شت دروست‬ ‫بكات و پاشان دوای مردن و نەمان‬ ‫دووبارەی بكاتەوە‪ ،‬كەوابوو چۆن بەهۆی‬ ‫درۆ و پڕوپاگەندەوە لە هەق الدەدرێن؟!‬ ‫زانیاریی خەزنكراو لە قەدی درەختەكاندا‪:‬‬ ‫زانایانی ئەمڕۆ لەڕێی ئەڵقەكانی قەدی‬ ‫درەختەكانەوە دەتوانن زانیاری زۆر ورد‬ ‫دەربارەی مێژووی درەختەكان بزانن‪.‬‬ ‫ئەم ئەڵقانە زانیاری دەربارەی تەمەنی‬ ‫درەختەكە و بارودۆخی كەشوهەوای دەوری‬ ‫ئەم درەختە و گۆڕانكارییەكانی كەش و‬ ‫ئەو زیانانە لەخۆدەگرن كە درەختەكە‬ ‫ڕووبەڕوویان بووەتەوە‪ .‬هەروەها هەواڵمان‬ ‫دەدەنێ بەڕوودانی زریان و الفاو‪ ،‬یان‬ ‫ئاگركەوتنەوە لە دارستاندا‪ ،‬لەگەڵ چەندین‬ ‫ڕووداوی تر كە دەیان و سەدان ساڵی‬

‫پێشووتر ڕوویانداوە‪.‬‬ ‫هەر ئەڵقەیەك ساڵێكی تەمەنی درەختەكە‬ ‫دەنوێنێت‪ ،‬وردەكاریی ئەو ئەڵقەیە و شێوەی‬ ‫بازنە و دووریی نێوان ئەڵقەیەك و ئەڵقەی‬ ‫دواتری و ئەو درێژەی وردەكارییانەی لەسەر‬ ‫هەر ئەڵقەیەك وێنەكێشراوە‪ ،‬هەواڵمان‬ ‫دەربارەی مێژووی ئەم درەختە و وردەكاریی‬ ‫زۆریش دەربارەی ژیانی درەختەكە (بەڵكو‬ ‫دەربارەی هەر وەرزێك لە وەرزەكانی ساڵ كە‬ ‫پێیدا تێپەڕیوە) پێشكەش دەكەن‪.‬‬

‫وێنەی بڕگەیەك لە قەدی درەختێك‪ ...‬هەر‬ ‫یەكێك لە ئەڵقەكانی ئەم قەدە‪ ،‬مێژووی‬ ‫ماوەیەكی دیاریكراویان هەڵگرتووە‪...‬‬ ‫پاكوبێگەردی بۆ ئەو خوایەی ئەو نهێنیانەی‬ ‫لە بەدیهێنراوەكاندا داناوە‪ .‬كێ وێنای دەكرد و‬ ‫بە خەیاڵیدا دەهات مێژووی زەوی لە قەدی‬ ‫درەختدا نووسرابێتەوە؟!‬ ‫زانایان لەڕێی لێكۆڵینەوە لە ئەڵقەكانی قەدی‬ ‫درەختەكانەوە توانیان نهێنییەكانی چاخی‬ ‫سەهۆڵین بزانن كە پێش دەیان هەزار ساڵ‬ ‫بووە‪ .‬ئەم ئەڵقانە بە سەرچاوەیەكی نایاب‬ ‫دادەنرێت تا بتوانرێت بەهۆیانەوە ڕێژەی‬ ‫كاربۆنی كەش لەو مێژووەدا بزانرێت‪...‬‬ ‫لەسەر بنەمای دۆزینەوەی نهێنییەكانی‬ ‫سوڕی كەشوهەواوە (دورة المناخ) زاناكان‬ ‫پێشگۆیی دۆخی كەشوهەوای ئایندە دەكەن‪.‬‬ ‫ئەم وردییە لە بەدیهێناندا وامانلێدەكات‬ ‫پەروەردگارمان‬ ‫فەرمایشتەی‬ ‫ئەو‬ ‫وەیادبێتەوە كە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﰉ ﰊ‬ ‫ﰋ ﰌ ﰍ ﰎﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ‬ ‫ﰔ ﭼ النمل‪ ،‬واتە‪ :‬ئەمەیە دەستكردی‬ ‫ئەو خوایەی هەموو شتێكی بەوپەڕی‬ ‫ڕێكوپێكی دروستكردووە‪ ،‬بەڕاستی ئەو‬

‫زاتە زۆر ئاگایە بەو كاروكردەوانەی كە ئەنجامی دەدەن‪.‬‬

‫با لەم وێنە نایابە ڕابمێنین‪ ...‬لەنێو ئەڵقەكاندا زانیاریگەلێك هەن‬ ‫بەڵگەی مێژووی پڕوردەكاریی ئەم درەختەن‪ .‬وەك لە وێنەكەدا‬ ‫دەیبینین كە ئەڵقە ناوەندییەكە ساڵی یەكەمی تەمەنی درەختەكە‬ ‫دەنوێنێت‪ ،‬بەوجۆرە ئەڵقەكان بەدواییەكدا دێن‪ .‬هەروەها لەڕێی‬ ‫شێوە و قوڵیی و ڕەنگی ئەڵقەكەوە دەتوانین ماوە باراناویی و ماوە‬ ‫وشكەكان جیابكەینەوە‪ ،‬تەنانەت زاناكان دەتوانن لەڕێی شێواوی‬ ‫شێوەی ئەڵقەكانەوە ئەو سوتانەش جیابكەنەوە كە لە زەمەنی‬ ‫پێشووی تەمەنی درەختەكەدا ڕوویداوە‪ .‬ماوەی تەقینەوەی گڕكانیش‬ ‫جیادەكەنەوە ئەگەر پێش هەزاران ساڵیش ڕوویدابێت‪.‬‬ ‫كەواتە نهێنییەكانی سەرەتای بەدیهێنان لە زەویدا بوونی هەیە ئەو‬ ‫یاسایەی لەم دراوانەوە هەڵیدەهێنجێنین ئەمەیە‪« :‬هەموو شتێك‬ ‫لە كتێبێكدا پارێزراوە»‪ ،‬بەاڵم پیتەكانی ئەم كتێبە گەردیلەكانن!‬ ‫هەموو ئەم دۆزینەوانەش لە سەدەی بیستەمدا بوون‪ .‬ئەو بانگەوازەی‬ ‫قورئانی پیرۆز بەر لە چواردە سەدە كردوویەتی‪ ،‬دووپاتیدەكاتەوە‬ ‫كە نهێنیی سەرەتای بەدیهێنان لە زەویدا بوونی هەیە‪ .‬پەروەردگار‬ ‫فەرمانی داوە بە زەویدا بگەڕێین و تەماشا بكەین و ڕابمێنین و‬ ‫بكۆڵینەوە لە كات و چۆنیەتی دەستپێكردنی بەدیهێنان‪ ،‬با دڵنیای‬ ‫دڵنیا بین كە خوای گەورە هەق و ڕاستییە و هەر خۆی توانای‬ ‫دووبارە گێڕانەوەی بەدیهێنانی هەیە لەڕۆژی قیامەتدا‪ ،‬پەروەردگار‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪﮫ ﮬ‬ ‫ﮭ ﮮ ﮯ ﮰﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﭼ العنكبوت‪.‬‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه سەرچاوەكانی نووسەر‪:‬‬

‫‪1. http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/divisions.html‬‬ ‫‪2. http://geology.utah.gov/surveynotes/gladasked/gladage.htm‬‬ ‫‪3.Scientists to Unearth Ice Age Secrets from Preserved Tree Rings, Sci‬‬‫‪enceDaily (Apr. 6, 2010) — Oxford.‬‬ ‫‪http://www.sciencedaily.com/releases/2010/04/100405103837.htm‬‬ ‫‪4.From Tree Rings to Ice Cores,‬‬ ‫‪http://www.bbc.co.uk/weather/features/science_nature/archaeologi‬‬‫‪cal_dating.shtml‬‬ ‫)‪5. New Clue to How Last Ice Age Ended, ScienceDaily (Sep. 8, 2010‬‬ ‫‪http://www.sciencedaily.com/releases/2010/09/100908132214.htm‬‬ ‫‪6. Climate Reconstructions, www.ncdc.noaa.gov‬‬ ‫‪7. http://www.climatevariabilty.com/‬‬ ‫‪8.http://www.pmel.noaa.gov/foci/ice06/FOCI_Ice2006_archiveLates‬‬‫‪tImages.html‬‬ ‫‪9.http://earthobservatory.nasa.gov/Features/Paleoclimatology_Ice‬‬‫‪Cores/‬‬ ‫‪10. http://www-bprc.mps.ohio-state.edu/Icecore/front-page.html‬‬

‫تێبینی‪ :‬پوختەواتای ئایەتە پیرۆزەكان لە (تەفسیری ئاسان‪ ،‬بورهان‬ ‫محمد أمین) وەرگیراوە‪.‬‬

‫باڵندەی دروومان‬

‫و‪ :‬مه‌قسود عومه‌ر‬

‫جیهان لە ڕێگەی ئەو بوارەوە ئاشنای ئەم‬ ‫ ‬ ‫باڵندەیە بوون‪ ،‬کە لێهاتوییەکی سەرسوڕهێنەری‬ ‫هەیە لە دروستکردنی هێالنەكەیدا‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫کە دەیهۆنێتەوە و دەیدورێت‪ ،‬لەم كارەشیدا‬ ‫گەاڵیەك یان زیاتری درەختێكی گەورە لێك‬ ‫دەدات و دەیدورێ‌‪ ،‬پاشان نەخشەی لە شێوەی‬ ‫تونێلێكی ناوپۆشكراو بۆ دەكێشێت‪ ،‬کە لە لۆكە و‬ ‫خوری و ڕیشاڵی نەرم پێکهاتووە‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫ئەو ناوپۆشەش‪ ،‬ڕووەك و درەخت و ده‌رزووی‬ ‫ئاوریشمی قۆزاخەی ئاوریشمە‪.‬‬ ‫بێگومان ئەو تەكنیكەی کە لە‬ ‫ ‬ ‫دروستكردنی هێالنەكە دا بەكارهاتووە و‪ ،‬ئەو‬ ‫دەست ڕەنگینیەی کە بۆ ئەنجامدانی كارەكەی‬ ‫لە هەڵبژاردنی گەاڵكاندا بەكاری دەهێنێت‪،‬‬ ‫دەرئەنجامی ڕێنموونیەكی خوداییە‪ ،‬پاك و‬ ‫بێگەردی بۆ خودا‪ ،‬هەروەك چۆن لە مرۆڤیشدا‬ ‫بەرگدروو و بیناساز و ڕاووچی و جووتیار‬ ‫هەیە‪ ،‬هەربەم شێوەیەش لە جیهانی ئاژەڵ و‬ ‫باڵندەكانیشدا‪ ،‬بەرگدروو و ڕاووچی و جووتیار‬ ‫هەیە‪ ،‬پاك و بێگەردی بۆ خودا كە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ‬ ‫ﭽ ﭾﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ‬ ‫ﮊ ﮋ ﭼاألنعام‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪https://www.africanexponent.com/post/amaz‬‬‫‪ing-nests-built-by-african-birds-129‬‬

‫‪27‬‬

‫ته‌شریعیی‬

‫ه ئیسالمدا‬ ‫ه میراتی ل ‌‬ ‫ڕووه‌كانی ئیعجاز ل ‌‬ ‫ن‪ :‬پڕۆفیسۆر ئه‌حمه‌د یوسف سلێمان‪.‬‬

‫و‪ :‬مافناس دایكی النه‌‪.‬‬

‫له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا هه‌ندێك سیسته‌م له‌وان ‌ه سه‌رمایه‌داری و‬ ‫سۆسیالیستی ڕه‌خنه‌یان ل ‌ه سیسته‌می میراتی ئیسالم گرتووه‌‪:‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی سۆسیالیسته‌كان ل ‌ه میراتی‪:‬‬ ‫‪ -1‬پێدانی سامان ب ‌ه كه‌سانێك ك ‌ه شیاوی نین له‌به‌رئه‌وه‌ی هیچ‬ ‫ماندوو نه‌بوون و كاریان بۆ نه‌كردووه‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬له‌وانه‌ی ‌ه میراتی ببێت ‌ه هۆی زاڵبوونی ئاره‌زووی قۆرخكردن‬ ‫له‌الی تاكه‌كان به ‌مه‌به‌ستی كۆكردنه‌وه‌ی سامان هه‌تا ب ‌ه میراتی‬ ‫بۆیان به‌جێمێنێت‪.‬‬ ‫له‌وه‌اڵمی ئه‌م ڕه‌خنان ‌ه ده‌ڵێین كه‌سی مردوو ماندوو بوو‌ه‬ ‫ ‬ ‫ئه‌م سامانه‌ی كۆكردۆته‌و‌ه له‌وانه‌ی ‌ه ئه‌گه‌ر بزانێت سامانه‌كه‌ی ل ‌ه‬ ‫دوای مردنی كۆمه‌ڵگا ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گرێت نه‌وه‌كانی و خێزانی و‬ ‫باو و باپیرانی له‌گه‌ڵ بێگانه‌دا هاوتا ده‌بن ئه‌وا هیچ هه‌وڵیك نادات‬ ‫به‌ڵكو ئه‌وه‌ند‌ه كار ده‌كات ك ‌ه پێویستی پێیه‌تی‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر زانی‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه به‌جێی ده‌‌هێڵێت ده‌درێت به‌نزیكترین كه‌سه‌كانی ئاسود‌ه‬ ‫ده‌بێت‪ .‬سیسته‌می میراتی ئیسالمی له‌سه‌ر بنه‌مای ئابوری نیی ‌ه‬ ‫به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌مای كۆمه‌اڵیه‌تی داڕێژراوه‌‪ ،‬ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ش ك ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی مرۆڤ ب ‌ه منداڵ یان دایك و باوكیه‌و‌ه هاوتا ده‌كه‌ن ب ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی ب ‌ه كه‌سانی تره‌و‌ه سه‌یر ده‌كات‪ ،‬كۆمه‌ڵگایه‌كی سروشتی‬ ‫نییه‌‪ .‬به‌اڵم قۆرخكردن ئه‌و‌ه په‌یوه‌ندی نیی ‌ه ل ‌ه نێوان كۆكردنه‌وه‌ی‬ ‫سامان و قۆرخكردنه‌و‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ژار هه‌ی ‌ه قۆرخكار‌ه و‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندیش هه‌ی ‌ه ك ‌ه سامانه‌كه‌ی دوور ل ‌ه قۆرخكردن كۆكردۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئیسالم ك ‌ه ڕێگای ب ‌ه خاوه‌ندارێتی داو‌ه پێویستی‬ ‫كردوو‌ه ك ‌ه له ‌ڕێگای حه‌اڵل و شه‌رعیه‌و‌ه سامان كۆبكرێته‌و‌ه و‬ ‫خه‌ڵك ئاگادارده‌كاته‌و‌ه ل ‌ه سته‌مكردن‪ ،‬فێڵ و به‌رتیل و خراپ‬ ‫به‌كارهێنانی ده‌سه‌اڵت و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتن و دزی حه‌رامكردووه‌‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫به‌شی سێیه‌م‪ /‬كۆتایی‬ ‫ڕه‌خنه‌ی سه‌رمایه‌داری‪ :‬سیسته‌می سه‌رمایه‌داری دوو ڕه‌خن ‌ه‬ ‫ئاڕاسته‌ی میراتی ده‌كات‪:‬‬ ‫‪ -1‬میراتی ده‌بێت ‌ه هۆی هه‌اڵوسانی سامان و هێشتنه‌وه‌ی ل ‌ه ده‌ستی‬ ‫چینێك له‌ خه‌ڵكدا‪.‬‬ ‫‪ -2‬میراتی ده‌بێته‌هۆی باڵوكردنه‌وه‌ی سامان ئه‌مه‌ش كارده‌كات ‌ه‬ ‫سه‌ر وه‌به‌رهینانی ئه‌و سامان ‌ه به‌شێوه‌یه‌كی باش‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی یه‌كه‌م‪ :‬ده‌بو ‌و به‌ره‌و ڕووی میراتی نه‌كرێته‌و‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫میراتی سامان باڵوده‌كاته‌وه‌ بۆ ناو خێزانه‌كانی تر دووبار‌ه‬ ‫دابه‌شده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕه‌خنه‌ی دووه‌م‪ :‬ئه‌م ڕه‌خنه‌ی ‌ه به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی بۆ زه‌ویه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه ئیسالمدا به‌كارهێنان و وه‌به‌رهێنانی زه‌وی به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫كۆمه‌ڵی ئیسالمیی ‌ه زیاتر ل ‌ه پار‌ه و هۆكاره‌كانی تری وه‌به‌رهێنان‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی موسڵمانان له‌وه‌دا بوو ك ‌ه خاوه‌ندارێتی زه‌وی‬ ‫به ‌شێوازێكی وابێت ڕێگا خۆش بكات بۆ وه‌به‌رهێنانی زیاتر‬ ‫ئه‌وا شه‌ریعه‌تی ئیسالمی ڕێگری له‌م ‌ه ناكات به‌مه‌رجێك ئه‌م ‌ه‬ ‫بنچینه‌كانی تری ئیسالم وه‌ك میراتی و خاوه‌ندارێتی نه‌به‌زێنێت‪.‬‬ ‫كاریگه‌ر‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی سیسته‌می میراتی و وه‌سیه‌ت ل ‌ه‬ ‫ئیسالمدا‪:‬‬ ‫میراتی ل ‌ه ئیسالمدا كاریگه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی قوڵی هه‌ی ‌ه‬ ‫ ‬ ‫ك ‌ه له‌مانه‌دا كۆده‌كرێته‌وه‌‪:‬‬ ‫لێكنزیكردنه‌وه‌ی چینه‌كان ئه‌مه‌ش ب ‌ه ڕوونی ل ‌ه باڵوكردنه‌وه‌ی‬ ‫ساماندا دیار‌ه به‌شێوه‌یه‌ك ك ‌ه سامان ل ‌ه كۆمه‌ڵێكی دیاریكراودا‬ ‫ده‌ستاوده‌ست ناكات ئه‌و كه‌سه‌ی ئه‌مڕۆ ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه دوای ساڵێك‬ ‫سامانه‌كه‌ی ده‌گوازرێته‌و‌ه بۆ منداڵه‌كانی و نه‌وه‌كانی و كه‌سوكاری‬ ‫یان كه‌سێك ك ‌ه هه‌ژار بێت له‌وانه‌ی ‌ه ل ‌ه منداڵه‌كانیدا یه‌كییان‬

‫به‌هۆی میراتی كه‌سێكی یان هێنانی ژنێكی ده‌وڵه‌مه‌ند ك ‌ه میراتی‬ ‫بۆ ده‌مێنێته‌و‌ه بچێته‌و‌ه چینی ناوه‌ند‪.‬‬ ‫به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندی خێزان‪ ،‬نه‌وه‌كان په‌یوه‌ست ده‌بن‬ ‫ ‬ ‫به‌یه‌كه‌و‌ه بۆ نموون ‌ه كوڕ و باوك و ژن میراتی ده‌به‌ن یان كچ و‬ ‫كچی كوڕ و خوشك و باوك میراتی ده‌به‌ن‪ ،‬ئه‌وانه‌ش كه‌ به‌شییان‬ ‫نیی ‌ه قورئان داوا ده‌كات وه‌سیه‌تیان بۆ بكرێت به ‌به‌شێك ل ‌ه‬ ‫میراتی‪ ،‬خوای گه‌ور‌ه ده‌فه‌رموێت‪ :‬ﭽ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ‬ ‫ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩﯪ‬ ‫ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﭼ البقرة‪ .‬واته‌‪ :‬پێویستكراوه له‌سه‌رتان‬ ‫كاتێك یه‌كێكتان مه‌رگی نزیك بوه‌و‌ه و سامان و ماڵ و داراییه‌كی‬ ‫به‌جێ ده‌هێشت‪ ،‬با وه‌سیه‌ت بكات كه هه‌ندێكی بدرێت به دایك و‬ ‫باوكی و خزمانی به‌شێوه‌یه‌كی جوان و له‌بار و ئه‌مه پێویست و‬ ‫ئه‌ركه له‌سه‌ر خواناس و پارێزكاران‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ش كه‌ میراتی نایانگرێته‌وه‌ و وه‌سیه‌تیان بۆ‬ ‫نه‌كراوه‌‪ ،‬قورئان داوای كردووه‌ كه‌ به‌شیان پێبدرێت وه‌ك‬ ‫دڵنه‌وایی كردنیان خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت‪ :‬ﭽ ﭦ ﭧ‬ ‫ﭨﭩﭪﭫ ﭬﭭﭮﭯﭰ‬ ‫ﭱ ﭲ ﭳ ﭼ النساء‪ .‬واته‌‪ :‬خۆ ئه‌گه‌ر کاتێک له دابه‌ش‬ ‫کردنی میراتیدا خزمان و هه‌تیوان و هه‌ژاران ئاماده بوون‪،‬‬ ‫ئه‌وه له‌و میراتیه به‌شیان بده‌ن و به‌جوانی قسه‌یان بۆ بکه‌ن‬ ‫(پیایاندا هه‌ڵمه‌شاخێن)‪ .‬وه‌سیه‌تكردنیش ڕۆڵێكی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫گرنگ ده‌بینێت له‌بواری به‌دیهینانی یه‌كسانی كۆمه‌اڵیه‌تی خوای‬

‫گه‌وره‌ش وه‌سیه‌تی دیاریكردووه‌ كه‌ له‌ سێیه‌ك تێپه‌ڕناكات بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی سته‌م له‌ به‌شی میراتگره‌كان نه‌كات و مه‌رجه‌ كه‌ مه‌به‌ست‬ ‫زیان گه‌یاندن نه‌بێت به‌ میراتگره‌كان و پێویسته‌ بۆ كارێكی‬ ‫چاكه‌ ‌بێت‪ ،‬یان یارمه‌تی كه‌سانێك بدات جگه‌ له‌ میراتگره‌كان‬ ‫بۆ به‌رده‌وامبوون له‌ ژیانێكی سه‌ربه‌رزانه‌ ئه‌مه‌ له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫وه‌سیه‌تكردنه‌وه‌ دێته‌ دی‪ ،‬چه‌ندین دامه‌زراوه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫هه‌یه‌ كاری گه‌وره‌ ده‌كات بۆ فێركردنی مندااڵن و به‌خێوكردنی‬ ‫هه‌تیوان یان نۆژنكردنه‌وه‌ی ماڵی خودا وه‌سیه‌تكردن به‌رده‌وامی‬ ‫ده‌دات به‌كاره‌كانیان‪ ،‬واتا به‌شێكی گرنگ له‌ پێویستیه‌كانی‬ ‫كۆمه‌ڵگا ده‌توانێت له‌ڕێگای ئه‌م وه‌سیه‌تانه‌ پڕبكرێته‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌ش یه‌كسانی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌هێنێته‌دی هاوشانی ڕێگاكانی‬ ‫تر وه‌ك زه‌كات و وه‌قف‪ ،‬وه‌سیه‌تكردنیش ده‌شێت بۆ داموده‌زگا‬ ‫بێت ته‌نانه‌ت ده‌شێت بۆ تاك بێت و ده‌شێت بۆ ناموسڵمان بێت‪.‬‬ ‫ئیسالم بۆ ڕێكخستنی دابه‌شكردنی سامان ته‌نها په‌نای‬ ‫ ‬ ‫بۆ میرات نه‌بردوو‌ه به‌ڵكو به‌وه‌سیه‌ت ئه‌م كاره‌ی ته‌واوكردووه‌‪،‬‬ ‫وه‌سیه‌ت به‌وشێوه‌ی ئیسالم ڕێگای پێداو‌ه ئامانجی داپۆشینی‬ ‫خه‌رجییه‌كانی كۆمه‌ڵگایه‌‪ .‬ئایا بۆ تاكه‌كان بێت یان ده‌زگایه‌كی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی یان زانستی ك ‌ه ب ‌ه ویستی خاوه‌نه‌كه‌ی سێیه‌كی ئه‌و‬ ‫سامان ‌ه ده‌خات ‌ه خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵه‌و‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫خزمه‌تی كه‌سانێك یان الیه‌نی تر ده‌كات بێجگ ‌ه ل ‌ه میراتگره‌كان‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫كتێبی (االعجاز التشریعی في المیراث)‪ ،‬أحمد یوسف سلیمان‪.‬‬

‫ئاگاداری بۆ سه‌رجه‌م نووسه‌رانی ئازيزى گۆڤاری هه‌یڤ‬ ‫تكای ‌ه ل ‌ه كاتی نووسین و وه‌رگێڕانی بابه‌تدا ڕه‌چاوی ئه‌م مه‌رجانه‌ی باڵوكردنه‌وه‌ی بابه‌ت بكه‌ن ل ‌ه گۆڤاری (هه‌یڤ)دا‪:‬‬ ‫‪ -1‬بابه‌ته‌كان ل ‌ه (‪ )1200‬وش ‌ه زیاتر نه‌بن و درێژ نه‌بن‪ ،‬ئه‌م خاڵ ‌ه توێژینه‌و‌ه زانستیه‌كان ناگرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬بابه‌ته‌كان ئیعجازیی بن يان خزمه‌ت ب ‌ه ئیمان و زانست بكه‌ن‪.‬‬ ‫‪ -3‬سه‌رچاوه‌ی بابه‌ته‌كان زانستی و باوه‌ڕپێكراو بن و ئه‌گه‌ر ل ‌ه ئه‌نته‌رنێته‌و‌ه وه‌رگیرابن دوور بن ل ‌ه سایتی (دۆت‬ ‫كۆم‪ ،‬دۆت نێت‪ ،‬دۆت ئۆرگ) مه‌گه‌ر هه‌واڵی زانستی بن ئه‌ویش ده‌بێت ل ‌ه سایت ‌ه هه‌واڵیی ‌ه باوه‌ڕپێكراوه‌كان وه‌رگیرابن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ناو و ناونیشانی ئه‌لكترۆنی نووسه‌ری له‌گه‌ڵ بێت‪.‬‬ ‫‪ -5‬ئه‌گه‌ر بابه‌ته‌كان ئایه‌تی تێدابوو‌‪ ،‬نووسه‌ر خۆی بیانكات ب ‌ه (مصحف المدینة‌) نه‌ك ب ‌ه فۆنتی ئاسایی‪.‬‬ ‫‪ -6‬ئه‌گه‌ر بابه‌تێك فه‌رمووده‌ی تێدا بوو پێویست ‌ه فه‌رمووده‌كان ته‌خریج كرابێتن‪.‬‬

‫ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری هه‌یڤ‬

‫‪29‬‬

‫گو ‌ێ و هەستی بیستن‬

‫یەكێك لە ئەندامە گرنگەكانی لەشی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬كە یەكێكە لە ئەندامە هەستیارەكان و‬ ‫ئامێری بیستنی دەنگ و تێگەیشتن و لێك‬ ‫جیاكردنەوەی ئاوازە جیاوازەكانە (گوێ‌)یە‪.‬‬ ‫گوێش وەكو هەموو ئەندامە هەستەوەرەكانی‬ ‫تر (چاو‪ ،‬لوت‪ ،‬زمان (چەشتن)‪ ،‬دەستلێدان‬ ‫(لمس)) توانای كاركردنی سنووردارە و‪،‬‬ ‫ناتوانێت لە دەرەوەی سنووری خۆیدا هیچ‬ ‫كارێك بكات‪ .‬خۆ ئەگەر لە دەرەوەی ئەو‬ ‫سنوورە كاری بكردایە ئەبوویە مایەی‬ ‫ناڕەحەتیەك كە ئاواتت بە نەبوونی‬ ‫بخوازتایە!‪.‬‬ ‫خوێنەری بەڕێز‪ ..‬حەز ئەكەم پێش ئەوەی‬ ‫چاوەكانت بكەوێتە گوزەركردن بەسەر‬ ‫وشەكاندا و بیانخوێنیتەوە‪ ،‬بیر و هۆشت‬ ‫بخەیتە كار و بیركردنەوە و‪ ،‬لێكدانەوەت‬ ‫هەبێت بۆ هەموو ئەو وشە و خااڵنەی كە‬ ‫لێرەدا ئەیانخەینەڕوو‪ ..‬ئەمانەش كەمێك‬ ‫لە بەرهەمەكانی پێشكەوتنی زانست و‬ ‫تەكنەلۆژیای سەردەمن‪ ،‬كە بوونەتە هۆكاری‬ ‫باشتر ناسین و نزیكبوونەوە لە بەدیهێنەری‬ ‫بوونەوەر‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەم پێشكەوتنە بەرچاوەی زانستەوە‬ ‫باشتر تێدەگەین لە دانایی و كاربەجێیی‬ ‫پەروەردگار و‪ ،‬بە دڵنیایشەوە تێدەگەین‬ ‫لەوەی كە هیچ شتێكی ب ‌ێ هۆ بەو شێوەیەی‬ ‫خۆی دروست نەكردوە و‪ ،‬ئەوەش باشترین و‬ ‫شیاوترین شێوەیە بۆ مرۆڤ و ژیانی مرۆڤ‪.‬‬ ‫بۆت دەردەكەوێت كە پەروەردگار چەند بە‬ ‫‪30‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫میهر و بەزەییە بەرامبەر بە دروستكراوەكانی‬ ‫و‪ ،‬هەموو بوونەوەریشی لە پێناوی ئارامی‬ ‫و خۆشگوزەرانی ئەواندا فەراهەم هێناوە‬ ‫بە تایبەتیش مرۆڤ‪ -‬وەكو دەفەرموێت‪:‬‬‫ﭽﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ‬ ‫ﰍﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﭼ‬ ‫الجاثية‪ .‬واتە‪ :‬هەرچی لە ئاسمانەكان و زەویدا‬ ‫هەیە بۆ ئێوەی ڕامهێناوە‪ ،‬بۆ خزمەتگوزاری‬ ‫ئێوە فەراهەمی هێناوە‪ ،‬هەموویشی تێكڕا‬ ‫بەخششن لەالیەن ئەو زاتەوە‪ ..‬بەڕاستی ئا‬ ‫لەو بەخشش و دیاردانەدا بەڵگە و نیشانەی‬ ‫زۆر هەن بۆ كەسانێك كە بیر بكەنەوە و‬ ‫تێفكرن‪.‬‬ ‫گوێ یەكێكە لە بەخششەكانی پەروەردگار‬ ‫بۆ دروستراوەكانی (كە ئێمە لێرەدا بە‬ ‫تایبەتی باس لە مرۆڤ دەكەین) تاوەكو‬ ‫زانیاری لەسەر جیهانی دەرەوەی پ ‌ێ پەیدا‬ ‫بكات و‪ ،‬بەندایەتی خۆی بۆ پەروەردگار‬ ‫پ ‌ێ دەرببڕێت و‪ ،‬سوپاسگوزاری بكات لەسەر‬ ‫ئەو نیعمەتانەی كە پێی بەخشیوە‪ ،‬وەكو‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ‬ ‫ﯼ ﯽ ﯾﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﭼ‬ ‫الملك‪ .‬واتە‪ :‬بڵێ‌‪ :‬هەر خوایە كە ئێوەی‬ ‫دروست كردوە و دەزگای بینین و بیستن و‬ ‫تێگەیشتنی پ ‌ێ بەخشیوون‪ ،‬كەچی كەمتان‬ ‫سوپاسگوزارن‪.‬‬ ‫هەستیاریی بیستن ل ‌ه كۆرپەڵەدا‪ ،‬لە نیوەی‬ ‫مانگی پێنجەمدا‪ ،‬پەیدا دەبێت‪ ..‬لەبەرئەوە‬ ‫لەم كاتەوە منداڵ دەنگی دایكی دەبیستێت و‪،‬‬

‫ئا‪ /‬زانا ئاوه‌كه‌لی‬

‫هەست بە لێدانەكانی دڵی دەكات‪ .‬لە نزیكی‬ ‫مانگی حەوتەمدا وردە وردە دەتوانێت دەنگە‬ ‫تیژەكان ببیستێت و‪ ،‬لێكیان جیابكاتەوە‪..‬‬ ‫پاشان دەست دەكات بە هەڵگرتن (خەزن‬ ‫كردن)ی ئەو دەنگانەی كە زۆر دووبارە‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬كە ئەویش دەنگی باوكێتی‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە كاتی لەدایكبوونیدا بە ئاسانی دەنگی‬ ‫باوكی ئەناسێتەوە‪ ،‬چونكە دەنگی ئەو لەو‬ ‫دەنگانەیە كە لە سكی دایكیدا بیستبووی‬ ‫و‪ ،‬لە مێشكیدا خەزنی كردبوو و‪ ،‬وا ئێستا‬ ‫دووبارە دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بیستن لەگەڵ لەدایكبوونی مرۆڤدا كار دەكات‪،‬‬ ‫فەرمانی كردووە‬ ‫لەبەرئەوە پێغەمبەر‬ ‫بە بانگدان بە گوێی منداڵی تازەلەدایكبوو‪،‬‬ ‫بۆئەوەی یەكەم زانیاری (یەكەم شەپۆلەكانی‬ ‫دەنگیی) كە دەیبیستێت‪ ،‬وشە پیرۆزەكانی‬ ‫(الله أكبر) و وشەكانی شایەتیدان (أشهد أن‬ ‫ال إله إال الله وأشهد أن محمدا رسول الله) و‬ ‫هەموو وشەكانی تری بانگی پیرۆز بێت‪،‬‬ ‫وەك ئەبو رافیع دەگێڕێتەوە‪( :‬رأيت رسول‬ ‫أذن في أذن الحسن بن علي حين‬ ‫الله‬ ‫ولدته فاطمة)‪ .‬أبو داود والترمذي‪ .‬واتە‪:‬‬ ‫بینی بانگیدا بە گوێی‬ ‫پێغەمبەرم‬ ‫حەسەنی كوڕی عەلیدا‪ ،‬ئەوكاتەی لەدایكبوو‪.‬‬ ‫گوێ تاكە هەستەوەرە لەكاتی نوستنی مرۆڤدا‬ ‫نانوێت و لەكار ناكەوێت‪ ،‬بۆیە هەمیشە‬ ‫مرۆڤە نوستووەكان بەهۆی بانگكردنەوە‪،‬‬ ‫یان بەهۆی هەر دەنگێكەوە بێت بەخەبەر‬ ‫دەهێنرێن‪ ،‬چونكە لەو كاتەدا هەستی‬

‫بیستن لە كاری خۆی بەردەوامە و‪ ،‬شەپۆلە‬ ‫دەنگیەكان دەگەیەنێتە مێشكی مرۆڤ و‪،‬‬ ‫بەئاگای دەهێنێتەوە‪.‬‬ ‫خوای پەروەردگار ئاماژەی بەم ڕاستیە‬ ‫زانستیە كردووە بە ئاشكرا‪ ،‬لە باسی یارانی‬ ‫ئەشكەوتدا‪ :‬ﭽ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ‬ ‫ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﭼ الكهف‪ .‬واتە‪:‬‬ ‫چەندەها ساڵ لە ئەشكەوتەكەدا پەردەمان‬ ‫هێنا بەسەر گوێیاندا (گوێیانمان لەكار خست)‬ ‫(تا بە ئارامی و بە خەوتوویی بمێننەوە)‪ ..‬لەم‬ ‫ئایەتە پیرۆزە ورد ببینەوە و تێبفكرێین؛‬ ‫بڵێی بۆچی پەروەردگار نەیفەرمووە‬ ‫پەردەمان هێنا بەسەر چاو‪ ،‬یان دەم‪ ،‬یان‬ ‫لوتیاندا؟ لەناو هەموو هەستیارەكاندا‬ ‫ئاماژەی بە گو ‌ێ داوە؟! دیارە ئەمە بەڵگەیە‬ ‫لەسەر ئەوەی مرۆڤی نوستوو تەنها گوێی‬ ‫بە چاالكی دەمێنێتەوە و لەكار ناكەوێت‪،‬‬ ‫خوای گەورەش ئەو سوننەتە كەونیەی خۆی‬ ‫تێك نادات و‪ ،‬ئاماژەش بە ڕاستیەكی زانستی‬ ‫دەكات؛ ئەویش ئەوەیە كە تاكە هەستەوەرە‬ ‫بەئاگاكەیان گوێیە و‪ ،‬ئەوەتا لەكاری دەخات و‬ ‫ناهێڵێت ببیستێت‪ ..‬بەمەش یەكێك لە‬ ‫هۆكارەكانی بەئاگانەهاتنەوەیان بۆ ماوەی‬ ‫(‪ )309‬ساڵ ڕوون دەكاتەوە‪ ،‬وەك بەڵگەیەیك‬ ‫كە ئەم قورئانە گوتەی خۆیەتی و‪،‬‬ ‫راگەیەنەری قورئانەكەش پەیامبەر و‬ ‫نێردراوێتی‪.‬‬ ‫با بزانین دەنگ چیە؟ و چۆن دەبیسترێت و‬ ‫كەی دەبیسترێت و كەی نابیسترێت و بۆ‬ ‫نابیسترێت؟‬ ‫دەنگ شەپۆلێكی میكانیكی درێژڕەوە‪ ،‬لە‬ ‫زنجیرەیەك پەستاوتن و شاشبوون پێكدێت‪..‬‬ ‫لەئەنجامی لەرینەوەی ئاسایی تەنەكانەوە‬ ‫هەر تەنێك بێت‪ -‬پەیدا دەبێت‪ ..‬بە‬‫ناوەندە ماددیەكاندا (هەوا – ئاو ‪ -‬تەنی‬ ‫رەقی وەكو تەلی تەلەفون) تێپەڕ دەبێت و‪،‬‬ ‫دەگاتە گوێی مرۆڤ و‪ ،‬هەستی پ ‌ێ دەكات‪.‬‬ ‫توانای بیستنی گو ‌ێ سنووردارە و‪ ،‬گوێی مرۆڤ‬ ‫ئەو دەنگانە دەبیستێت كە لەرەلەرەكانیان‬ ‫لە نێوان (‪ 20‬هێرتز) تا (‪ 20000‬هێرتز)‬ ‫دایە‪ ..‬لە (‪ 20‬هێرتز) كەمتر (واتە كەمتر‬ ‫لە ‪ 20‬جار لە چركەیەكدا بلەرێتەوە) پێی‬ ‫دەوترێت (خوار دەنگ) یان (خوار بیستن) و‪،‬‬ ‫لە (‪ 20000‬هێرتز) زیاتر (واتە زیاتر لە ‪20000‬‬ ‫جار لە چركەیەكدا بلەرێتەوە) پێی دەوترێت‬ ‫(سەروو دەنگ) یان (سەروو بیستن)‪ ،‬كە‬ ‫هیچیان مرۆڤ نایبیستێت‪.‬‬

‫لە پێناسەكەی دەنگەوە كە وتمان زنجیرەیەك‬ ‫پەستاوتن و شاشبوونە لە ناوەندێكدا‪ ،‬ئەو‬ ‫ناوەندەش كە ئێمە تیایدا دەژین و گفتوگۆی‬ ‫تیادا دەكەین و ژیانی تیادا دەگوزەرێنین‬ ‫هەوایە و‪ ،‬لەبەرئەوەی كە پەستاوتنە‪،‬‬ ‫واتە پەستان یان (فشار)ی هەیە‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫فشار و پەستانەی كە دەنگەكە دروستی‬ ‫دەكات كار دەكاتە سەر گو ‌ێ و‪ ،‬پەردەكانی‬ ‫گو ‌ێ دەلەرێنێتەوە و‪ ،‬دەبێتە هۆی بیستنی‬ ‫دەنگەكە و‪ ،‬گۆڕینی بۆ شتی واتادار (بە‬ ‫تایبەتی لەكاتی قسەكردندا)‪.‬‬ ‫ئەو پەستانەش كە گوێی مرۆڤ ئەتوانێت‬ ‫بەرگەی بگرێت و ببێتە هۆی لەرانەوەی‬ ‫پەردەكانی گو ‌ێ و‪ ،‬هەستی پ ‌ێ بكرێت لە‬ ‫نێوان (‪6-10×20‬نت‪/‬م‪ )2‬و (‪20‬نت‪/‬م‪ )2‬دایە‪،‬‬ ‫واتە ئەگەر پەستانی دەنگەكە لە (‪-10×20‬‬ ‫‪6‬نت‪/‬م‪ )2‬كەمتر بێت ئەوا نابێتە هۆی‬ ‫لەرانەوەی پەردەكانی گو ‌ێ و‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫هەست بەو دەنگە ناكرێت‪ ..‬خۆ ئەگەر‬ ‫پەستانی دەنگەكەش لە (‪20‬نت‪/‬م‪ )2‬زیاتر‬ ‫بێت ئەوا دەبێتە هۆی تەقاندن و دڕاندنی‬ ‫پەردەكانی گوێی مرۆڤ و‪ ،‬كەڕبوونی و‪،‬‬ ‫زۆرجار مردنیشی‪.‬‬ ‫ئاماژەی بە‬ ‫پێغەمبەری ئازیزیش‬ ‫سنوورداریی گوێی مرۆڤی كردووە و‪،‬‬ ‫دەفەرموێت‪( :‬العبد إذا وضع في قبره وتولی‬ ‫وذهب أصحابه‪ ،‬حتی إنه ليسمع قرع نعالهم‪،‬‬ ‫أتاه ملكان‪ ،‬فأقعداه‪ ،‬فيقوالن له‪ :‬ما كنت‬ ‫؟ فيقول‪:‬‬ ‫تقول في هذا الرجل محمد‬ ‫أشهد أنه عبد الله ورسوله‪ .‬فيقال‪ :‬انظر إلی‬ ‫مقعدك من النار‪ ،‬أبدلك الله به مقعدا من‬ ‫فيراهما جميعا‪ .‬و أما‬ ‫الجنة‪ .‬قال النبي‬ ‫الكافر أو المنافق فيقول‪ :‬ال أدري‪ ،‬كنت أقول‬ ‫ما يقول الناس‪ .‬فيقال‪ :‬ال دريت وال تليت‪.‬‬ ‫ثم يضرب بمطرقة من حديد ضربة بين‬ ‫أذنيه‪ ،‬فيصيح صيحة يسمعها من يليه إال‬ ‫الثقلين)‪ .‬البخاري (‪ )1338‬ومسلم (‪ .)2870‬واتە‪:‬‬ ‫كاتێك بەندەیەك ئەخرێتە گۆڕەوە (بەخاك‬ ‫ئەسپێرێت) و خەڵكی و هاوەڵەكانی بەجێی‬ ‫دێڵن‪ ،‬بەئاگایە و تەنانەت گوێی لە تەقەی‬ ‫نەعلەكانیانە‪ .‬لەو كاتەدا دوو فریشتە دێنە‬ ‫الی و‪ ،‬لێی ئەپرسن‪ :‬دەربارەی ئەو پیاوە‬ ‫) چی ئەڵێیت؟ ئەڵێت‪ :‬شاهێدی‬ ‫(محمد‬ ‫ئەدەم كە بەندە و پێغەمبەری خوایە‪ .‬پێی‬ ‫دەڵێن‪ :‬بڕوانە‪ ..‬ئەوە شوێنەكەتە لە ئاگردا‪،‬‬ ‫بەاڵم خوای گەورە بۆی گۆڕیت بە جێگایەك‬ ‫دەفەرموێت‪:‬‬ ‫لە بەهەشتدا‪ .‬پێغەمبەر‬

‫هەردووكیان ئەبینێت‪ ..‬بەاڵم بێباوەڕ یان‬ ‫دووڕوو لە وەاڵمدا ئەڵێت‪ :‬نازانم‪ ..‬منیش‬ ‫هەر ئەوەم ئەووتەوە كە خەڵكی ئەیانگوت‪.‬‬ ‫پێی ئەوترێت‪ :‬نەتزانیوە و نەتوتووە‪.‬‬ ‫پاشان بە گورزێكی ئاسن ئەكێشن بە نێوانی‬ ‫هەردوو گوێیدا (پشتی سەریدا)‪ ،‬ئەویش‬ ‫هاوار كردنێك هاوار ئەكات كە هەرچی لە‬ ‫دەوریدا بێت ئەیبیستێت تەنها مرۆڤ و‬ ‫جنۆكە نەبێت‪.‬‬ ‫ئاماژەیدا‬ ‫دەبینین لێرەدا پێغەمبەر‬ ‫بەوەی كە توانای بیستنی مرۆڤ و جنۆكە‬ ‫جیاوازە لە توانای بیستنی گیاندارانی تر‪ ،‬كە‬ ‫زانست بە دەیەها سەدە دوای ئەم گوتەیە‬ ‫باسی جیاوازیی توانای بیستنی گیانداران و‬ ‫مرۆڤیان كردوە‪.‬‬ ‫لەم وێنەیەدا سنووری بیستنی هەندێك لە‬ ‫زیندەوەرانی تێدا روون كراوەتەوە‪:‬‬

‫ئێستا لێرەدا هەڵوێستەیەك وەربگرە و‪ ،‬لە‬ ‫خوێندنەوە بوەستە و‪ ،‬تۆزێك بیر بكەرەوە و‪،‬‬ ‫بكەوەرە هەڵسەنگاندن‪ ..‬تۆ بڵێی ئامێرێكی‬ ‫وا هەستیار كە بەم مەرج و پێوەندانەوە‬ ‫كاردەكات‪ ،‬هەروا و بەهەڕەمەكی و لەخۆیەوە‬ ‫بەرنامەڕێژی بۆ كرابێت؟!!‬ ‫ئەگەر وەاڵم دەدەیتەوە‪ :‬بەڵ ‌ێ بە هەڕەمەكی و‬ ‫لەخۆوەیە‪ ،‬چۆن ئەتوانیت قەناعەت بەخۆت‬ ‫بكەیت كە ئەم هەموو وردەكاریە لەخۆیەوە‬ ‫دروست ببێت لە كاتێكدا دڵنیام ناتوانیت‬ ‫قەناعەت بەخۆت بكەیت كە تەنها پەڕە‬ ‫كاغەزێكی سپی خەت كێشراو لەخۆیەوە‬ ‫دروست بووبێت و خەتی بۆ كێشرا بێت؟‬ ‫خۆ ئەگەر وەاڵمەكەت نەخێرە‪ ..‬كە‬ ‫دیسان دڵنیام ئەمە وەاڵمەكەتە و‪ ،‬دەڵێیت‬ ‫لەخۆیەوە بەرنامەڕێژی بۆ نەكراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫خۆی دەسەاڵتی نیە خۆی بەرنامەڕێژی بۆ‬ ‫خۆی بكات‪ ..‬ئەی كێیە بەرنامەڕێژكەری ئەم‬ ‫ئامێرەیە‪ ،‬كە ئەوەندە بچووكە لە قەبارە و‪،‬‬ ‫گەورەیە لە كار و فەرماندا؟ چ كەسێك و‬ ‫چ سەرچاوەیەك و چ كتێبێك شك ئەبەیت‬ ‫جگە كتێبەكەی پەروەردگار و گوتەكانی‬ ‫نێردراوەكەی‪ ،‬كە بەو ئاشكراییە و‪ ،‬لەپێش‬ ‫‪31‬‬

‫ئیعجازی خه‌لق‬ ‫ئەماندا ئاماژەی بەو ڕاستیە زانستیانە‬ ‫دابێت؟‬ ‫با لە دووی بابەتەكە بڕۆین تا دەگەینە‬ ‫وەاڵم‪..‬‬ ‫باشە ئەگەر لەم كەمترین سنوورەی كە‬ ‫دانراوە ببیسترایە چی ڕووی ئەدا؟‬ ‫ئەی ئەگەر تەنێك (كە دەنگی لێوە‬ ‫دەردەچێت) زیاتر بە لە (‪ 20000‬هێرتز)‬ ‫بلەرێتەوە (لە سەروو دەنگەوە) چی ل ‌ێ دێت‬ ‫و چی ڕوو ئەدات؟!!‬ ‫ئەگەر پێغەمبەر‬ ‫ئەی باشە پێغەمبەر‬ ‫نەبووە و‪ ،‬دروستكەری گوێكە خۆی ئاگاداری‬ ‫نەكردوەتەوە لەم سنوورداریە‪ ،‬چۆن بەمەی‬ ‫زانی لەپێش زیاتر لە ‪ 1000‬ساڵ لەمەو پێش‬ ‫و‪ ،‬ب ‌ێ بوونی هیچ ئامێرێكی پێشكەوتووی‬ ‫وەك ئەوانەی كە ئێستا هەن و ئەم‬ ‫ڕاستیانەیان پ ‌ێ ئەدۆزرێتەوە؟!!‬ ‫پاش بیركردنەوەكەت بەردەوام بە لە‬ ‫خوێندنەوە و‪ ،‬لەگەڵم وەرە بۆ ئەم وەاڵمە‬ ‫سەرسوڕهێنەرانە‪:‬‬ ‫‪ )1‬ئەگەر تەنە لەراوەكەی كە دەنگەكە‬ ‫دروست دەكات لەرەلەرەكەی لە خوار‬ ‫بیستنەوە بوو (‪ 20‬هێرتز) كەمتربوو‪ :‬ئەوا‬ ‫بێگومان دەنگەكە نەدەبیسترا و‪ ،‬لە پێوەری‬ ‫گوێی مرۆڤدا حسابی نەبووی بۆ دەكرا‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆرێك لە گیانداران دەیانبیستن‪،‬‬ ‫لەوانە فیل و ماسی‪.‬‬ ‫لێرەوە پووچی ئەو گوتەیە فێردەبین كە‬ ‫دەڵێن‪( :‬هەرچی بەهەستەكان ‪-‬بینین‪،‬‬ ‫بیستن‪ ،‬تام‪ ،‬بۆن‪ ،‬بەركەوتن‪ -‬هەستی‬ ‫پێنەكرێت بوونی نیە)‪ ،‬چونكە ئەوەتا زانیمان‬ ‫كە لەرینەوە هەیە و‪ ،‬زیندەوەرانێكیش‬ ‫هەن كە دەیانبیستن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە‬ ‫نایبیستێت گوێی ئێمەی مرۆڤە‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆی سنوورداریی توانای بیستنمانەوە‪،‬‬ ‫نەك بەهۆی نەبوونی لەرینەوەكە (دەنگەكە)‬ ‫خۆیەوە‪.‬‬ ‫ئەی ئەگەر گوێی ئێمە وابوایە لەو سنوورە‬ ‫كەمتری ببیستایە ئەوا چی؟!!‬ ‫ئێستا بۆ وەاڵمەكەی سەرەوە خۆت‬ ‫بخەرە ئەو واقیعەی كە گوێی تۆ لە خوار‬ ‫بیستنەوە دەبیستێت‪ ،‬ئەو كاتە خۆت بێنەرە‬ ‫پێش چاوت‪ ،‬بزانە خەو و ئیسراحەت‬ ‫هیچ مانایەكی لەژیانی تۆدا ئەما ئەگەر‬ ‫قالۆنچەیەك بڕۆشتایە بە تەنیشتی‬ ‫پشتیەكەتدا و‪ ،‬خشەخشی قاچەكانی وەكو‬ ‫زنجیری تایەی دەبابە وابوایە و‪ ،‬تەپەتەپی‬ ‫‪32‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫پێی مێروولەكە تەنات بەژێر فەرشی‬ ‫ژووری نوستنەكەتدا بڕۆشتایە وەكو دەنگی‬ ‫دەهۆڵكوتین وابوایە و‪ ،‬دەنگی فڕینی باڵی‬ ‫مێشوولە وەكو كۆپتەر‪ ..‬یان گوێت لە هاوار و‬ ‫ناڵەی مردووەكانی گۆڕستان بووایە لەكاتی‬ ‫ئازارادانیاندا ؟!!‬ ‫ئەو كاتە كەی مرۆڤ دروستكراوێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەبوو؟‬ ‫لەكو ‌ێ بەكەڵكی قەرەباڵغی و لەگەڵ خەڵكیدا‬ ‫ژیان ئەهات؟‬ ‫لەكو ‌ێ ژیان بەردەوام ئەبوو؟ لە كاتێكدا‬ ‫هەموو ئەمانە و زۆرێكی تریش كە باسمان‬ ‫نەكردن هۆكاری بەردەوامیی ژیانی مرۆڤن‪.‬‬ ‫‪ )2‬ئەگەر لەرەلەری تەنەلەراوەكە لە (‪20000‬‬ ‫هێرتز) زیاتربێت‪ ،‬ئەوا چی؟!‬ ‫وەك پێشتر ئاماژەمان پێكرد لە (‪ 20000‬هێرتز)‬ ‫زیاتر پێی دەوترێت شەپۆلەكانی (سەروو‬ ‫دەنگ) (سەروو بیستن) كە ئەمەش دیسان‬ ‫مرۆڤ نایبیستێت و‪ ،‬بابەتێكی فراوان و‬ ‫سەربەخۆیشە و‪ ،‬دانایی پەروەردگاری‬ ‫بەئاشكرا تێدا دەدرەوشێتەوە‪ ،‬كە لە خوارەوە‬ ‫بە ڕوونی باسی لێوە ئەكەین‪:‬‬ ‫شەپۆلەكانی (سەروو دەنگ) كۆمەڵێك‬ ‫سیفەتی تایبەتی خۆیان هەیە‪ ،‬لە هەندێك‬ ‫لە سیفەتەكانیاندا وەكو شەپۆلە ئاساییەكانی‬ ‫دەنگ وان‪ ،‬ئەویش لەبەر ئەوەی كە زیانی نیە‬ ‫بۆ مرۆڤ و دروستكراوەكانی تر‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫سیفەتانەیاندا كە ئەگەر وەكو دەنگ وابوونایە‬ ‫زیانیان دەگەیاند بە مرۆڤ‪ ..‬بە فەرمانی‬ ‫پەروەردگار جیابوونەتەوە لە دەنگ و‪،‬‬ ‫بەمەش پەروەردگار بە میهری خۆی و‬ ‫بەدانایی و زانایی خۆی شەپۆلەكانی (سەروو‬ ‫دەنگ)ی كۆكردۆتەوە و‪ ،‬نەیهێشتووە زیان‬ ‫بگەیەنن‪ ،‬بۆیە سەرەنجام تەنها سوودەكانی‬ ‫ماوەتەوە!!‪.‬‬ ‫با پێكەوە هەندێك لە سیفەتەكانی‬ ‫شەپۆلەكانی (سەروو دەنگ) بدەینە بەر‬ ‫بێژنگی بیرمان و‪ ،‬بەراوردیان بكەین لەگەڵ‬ ‫ئەو دەنگانەی كە ئێمە دەیبیستین‪:‬‬ ‫‪ -1‬شەپۆلی میكانیكی درێژڕەون و‪ ،‬بە‬ ‫ناوەندە ماددیەكاندا دەگوێزرێنەوە‪ .‬ئەم‬ ‫سیفەتەی (سەروو دەنگ) هەمان سیفەتی‬ ‫دەنگی هەیە‪ ،‬چونكە هیچ زیانێك نابەخشێت‬ ‫كە بەم شێوەیە بێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬لەرەلەرەكانیان لە (‪ 20000‬هێرتز) زیاترە‪..‬‬ ‫لەم سیفەتەیدا جیاوازە لە دەنگ و‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وادەكات كە گوێی مرۆڤ نەتوانێت بیبیستێت‪.‬‬

‫‪ -3‬وزەیەكی زۆریان هەیە‪ ..‬ئەم سیفەتەش‬ ‫جیاوازە لەدەنگ و‪ ،‬ئەم وزە زۆرەی وای‬ ‫ل ‌ێ كردووە كە ئەگەر بەر گوێی مرۆڤ‬ ‫بكەوێت‪ ،‬ئەوا بەشەكانی ناوەوەی تێك‬ ‫ئەدات و‪ ،‬لەكاری دەخات (دەیتەقێنێت)‪،‬‬ ‫كە بەمەش زۆر جار كۆتایی بە ژیانی‬ ‫مرۆڤ دێت و دەمرێت‪ ..‬دەشبینین بەهۆی‬ ‫ئەم وزە زۆرەیەوە لەزۆر بواری ژیانیدا‬ ‫بەكاردەهێنرێت؛ بۆ نموونە بۆ پاكردنەوەی‬ ‫شلەكان لە بەكتریا و ڤایرۆسەكان‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێك كە ئەگەر ئەم شەپۆلەیان ئاڕاستە‬ ‫بكرێـت‪ ،‬پەستانێكی زۆری وا لە شلەكەدا‬ ‫دروست دەكات كە هەزاران جار لە پەستانی‬ ‫هەوا زیاترە‪ ..‬ئەمەش دەبێتە هۆی كوشتنی‬ ‫هەموو گیانلەبەرەكانی ناوی (وەك ڤایرۆس‬ ‫و بەكتریاكان)‪ ..‬تەنانەت دەبێتە هۆی‬ ‫وردكردنی هەموو ئەو تەنە ڕەقانەش كە‬ ‫لەناو شلەكەدا هەیە‪ ،‬هەر بۆیە لە شكاندنی‬ ‫بەردی گورچیلەشدا بەكار دەهێنرێت‪.‬‬ ‫جا ئەگەر ئەم شەپۆالنە توانای شكاندنی‬ ‫بەردی گورچیلە و تەنە رەقەكانی تریان‬ ‫هەبێت‪ ،‬پەستانێكی وا دروست بكەن كە‬ ‫هەزاران جار زیاتر بێت لە پەستانی هەوا‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو پەردە تەنكانەی گو ‌ێ چۆن بەرگەی‬ ‫دەگرێت و ناتەقێت و لەكاری ناخات؟!!‬ ‫پێش ئەوەی سیفەتی چوارەمی باس‬ ‫بكەین‪ ،‬لەو دوو سیفەتەی سەرەوە ترسناكی‬ ‫شەپۆلەكانی سەروو بیستنمان بۆ دەركەوت‬ ‫لەسەر ژیانی مرۆڤ‪ ،‬كە ئەگەر پەروەردگار‬ ‫بەدانایی خۆی ڕێگریی لەم زیانانەی‬ ‫نەكردایە‪ ،‬ئەوا ژیان بەردەوام نەدەبوو و‪ ،‬هەر‬ ‫لە زووەوە مرۆڤایەتی كۆتایی پ ‌ێ هاتبوو‪.‬‬ ‫ئەم دوو سیفەتەی خوارەوە بە ئاشكرا‬ ‫سنووردار كردنی كاری شەپۆلەكانی‬ ‫(سەروو دەنگ) و‪ ،‬پارێزگاریكردنی مرۆڤی‬ ‫تێدا دەردەكەوێت لەالیەن بەدیهێنەری‬ ‫كاربەجێوە‪.‬‬ ‫‪ -4‬بە رێگەی تەكنیكی تایبەت و لەماددەی‬ ‫تایبەتی وەكو (كریستاڵی كوارتز و خوێی‬ ‫رۆشێل) بەرهەم دەهێنرێت‪ ..‬بۆ باشتر حاڵی‬ ‫بوون لەم سیفەتە با بەراوردی بكەین لەگەڵ‬ ‫دەنگدا‪:‬‬ ‫پێشتر وتمان دەنگ لە هەموو‬ ‫ماددەیەكەوە دەردەچێت‪ ،‬وەك پیاكێشان‬ ‫بە تەختەیەكدا‪ ،‬بە شووشەیەكدا‪ ،‬بە‬ ‫دیوارێكدا‪ ،‬كەوتنەخوارەوەی پەرداخێك‪،‬‬ ‫لەرانەوەی ژێی قوڕگی دروستكراوەكان‬

‫بە مرۆڤ و گیانلەبەرانیشەوە‪ -‬رۆیشتنی‬‫ئوتومبیلێك‪ ،‬كردنەوەی دەرگایەك‪ ..‬هەروەها‬ ‫زۆربەی جووڵەكان لە ژیانماندا دەنگ‬ ‫بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬هەرچەندە لە تەنە‬ ‫جیاوازەكانیشەوە بێت‪.‬‬ ‫با بیر بكەینەوە‪ :‬ئەگەر لە هەموو ئەم‬ ‫ماددانەوە كە دەنگ دەردەكەن شەپۆلەكانی‬ ‫(سەروو دەنگ) دەربچووایە‪ ،‬ئایا ژیان‬ ‫بەردەوام دەبوو؟!‬ ‫بێگومان نەخێر‪ ..‬چونكە ئەو شەپۆالنە بەر‬ ‫گوێی مرۆڤەكان دەكەوتن و‪ ،‬هەموویانی‬ ‫لەناو دەبرد‪ ..‬بۆیە پەروەردگاری كاربەجێ‌‬ ‫فەرمانی داوە كە لەم سیفەتەیاندا لە‬ ‫دەنگ نەچن و‪ ،‬تەنها لە ماددەی تایبەتەوە‬ ‫دەربچن‪ ،‬بۆ ئەوەی زیان و مەترسیان لەسەر‬ ‫ژیانی مرۆڤ نەبێت‪.‬‬ ‫لەوانەیە بپرسیت‪ :‬ئ ‌ێ باشە ئەگەر مرۆڤ‬ ‫كاری كەوتە ئەو ماددانەی كە ئەم شەپۆالنەی‬ ‫لێوە دەردەچێت (كوارتز و خوێی رۆشێڵ) و‪،‬‬ ‫پێویستی پێیان هەبوو؟ ئەو كاتە ئەبێت‬ ‫بمرێت (ئەگەر بەكاری هێنان) یان ئەبێت‬ ‫هەر بەكاریان نەهێنێت؟!! ئەی ئەگەر بەكار‬ ‫نەهێنرێت‪ ،‬بڵێی بۆچی پەروەردگار دروستی‬ ‫كردبن؟‬ ‫وەاڵمی ئەم پرسیارەش هەر لە سیفەتی‬ ‫چوارەمدا دەبینین كە دەڵێت‪ :‬بە ڕێگەی‬ ‫تەكنیكی تایبەت بەرهەم دەهێنرێت‪..‬‬ ‫واتە مرۆڤ دەتوانێت بە ویستی خۆی و‪،‬‬ ‫بە هەموو شێوەیەكیش بەكاریان بهێنێت‪،‬‬ ‫با چەندان جاریش ئەو پارچە كوارتزەت‬ ‫لە دەست بكەوێتە خوارەوە و‪ ،‬بكێشێت بە‬ ‫زەویدا‪ ،‬ئەو كاتە تەنها دەنگ دەردەكات‪،‬‬ ‫وەكو هەموو ماددەكانی تر و‪ ،‬هیچ‬ ‫مەترسیەكی نیە‪ ..‬چونكە پەروەردگار بواری‬ ‫نەداوە هەموو كاتێك شەپۆلەكانی (سەروو‬ ‫دەنگ)یان ل ‌ێ دەربچێت‪ ،‬بەڵكو تەنها مەگەر‬ ‫بەو تەكنیكە تایبەتە نەبێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە ئەبێت بوارێكی كارەبایی گۆڕاوی‬ ‫بخرێتە سەر‪ ،‬بە لەرەلەرێك كە لە (‪20000‬‬ ‫هێرتز) زیاتر بێت و‪ ،‬بە مەرجێكیش لەگەڵ‬ ‫كوارتزەكەدا بكەوێتە باری زرنگانەوەوە‪ ..‬كە‬ ‫ئەمەش زۆر بە ناڕەحەت بەرهەم دێت و‪،‬‬ ‫پێویستی بە ئامێری تایبەت دەبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مەبەستیشت بێت كە شەپۆلەكانی (سەروو‬ ‫دەنگ) بەرهەم بهێنیت‪.‬‬ ‫باشە خۆ پێشتر ئاماژەمان بەوەدا كە ئەم‬ ‫شەپۆالنە گرنگی زۆریان هەیە لە ژیاندا و‪،‬‬

‫بۆ زۆر مەبەست بەكار دێن (هەرچەندە‬ ‫باسی كەمێكیمان كرد) ‪ .‬كەواتە هەر ئەبێت‬ ‫هەوڵ بدرێت كە بەرهەم بهێنرێت‪ ..‬دەی ئەو‬ ‫كاتە ئەبێت ئەو كەسەی بەرهەمی دەهێنێت‬ ‫و‪ ،‬ئەو كەسەیشی بەكاری دەهێنێت بمرێت‪،‬‬ ‫چونكە وا ئێستا شەپۆلەكە بوونی هەیە و‪،‬‬ ‫بەرهەم هات و‪ ،‬شەپۆلەكەش بەو شێوەیە‬ ‫زیانبەخش و كوشندەیە!!‪.‬‬ ‫وەاڵمی ئەم پرسیارەش لە سیفەتی‬ ‫پێنجەمیدا وەردەگیرێت‪:‬‬ ‫‪ -5‬بە گورزەی تەسك باڵو دەبنەوە و‪،‬‬ ‫دەتوانرێت بە ئاراستەی پێویست ئاراستە‬ ‫بكرێن‪.‬‬ ‫بەڕاستی جێگای خۆیەتی تەواو بیر و‬ ‫هۆشت چڕ بكەیتەوە لەسەر بابەتەكە و بە‬ ‫ویژدانەوە بڕیار بدەیت لەسەر بێخاوەنی‬ ‫یان خاوەنداری ئەم بوونەوەرە و‪ ،‬ئایا ئەو‬ ‫خاوەن و دروستكارە تا چەندێك وردەكار و‬ ‫دانا و زانا و كاربەجێ‌یە؟!‬ ‫هەموومان دەزانین دەنگ بە هەموو‬ ‫ئاراستەیەكدا باڵو دەبێتەوە‪ ،‬واتە ئەگەر‬ ‫مرۆڤێك قسە بكات و‪ ،‬بە چواردەوریدا و‬ ‫بە شێوەیەكی بازنەیی گوێگر دابنیشێت‪،‬‬ ‫هەموویان گوێیان لە قسەكانی دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە قسەكانی (دەنگەكە) تەنها بە یەك‬ ‫ئاڕاستە ناڕوات و بەوی تریاندا نەڕوات‪،‬‬ ‫بەڵكو بە هەموو ئاڕاستەیەك باڵو دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم شەپۆلەكانی (سەروو دەنگ) لەم‬ ‫سیفەتەشیاندا جیاوازە لە دەنگ‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر وەكو ئەو وابوایە دیسان دەبوو بەهۆی‬ ‫لەناوبردن و كوشتنی مرۆڤەكان‪ ..‬وتمان‪:‬‬ ‫بە گورزەی تەسك و‪ ،‬تەنها بە ئاڕاستەی‬ ‫مەبەست و پێویست باڵو دەبنەوە‪ ..‬واتە‬ ‫بەكارهێنەری ئەم شەپۆلە بۆ كوێی مەبەست‬ ‫بوو ئاڕاستەی ئەو شوێنەی دەكات و‪ ،‬ئیتر‬ ‫بۆ هیچ شوێنێكی تر ناچێت و‪ ،‬مەترسیی‬ ‫لەسەر هیچ كەسێكی تر نابێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لە تەنیشتی شەپۆلەكەشدا بێت‪.‬‬ ‫بۆ زیاتر روونكردنەوەی مەبەستم‪ ،‬دەزگای‬ ‫سۆنار‪ ،‬كە زۆرێكمان لە ژیانی ڕۆژانەماندا‬ ‫ڕێمان تێی كەوتووە‪ ،‬یان ئامێری شكاندنی‬ ‫بەردی گورچیلە‪ ،‬كە بە شەپۆلی (سەروو‬ ‫دەنگ) كار دەكەن‪ ..‬ئەگەر بهاتایە و ئەم‬ ‫سیفەتەی لە دەنگ بچوایە و‪ ،‬بە هەموو‬ ‫ئاڕاستەیەك باڵو بوایەتەوە‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫نەخۆشەكە و دكتۆرەكە و هەموو ئەو‬ ‫كەسانەش كە لەوێدا ئامادەن تووشی ئەم‬

‫زیانانە ئەهاتن و ئەمردن‪ ..‬بەاڵم پەروەردگار‬ ‫فەرمانیدا كە تەنها بەیەك ئاڕاستە بۆی‬ ‫هەیە بجووڵێت‪ ،‬كە بۆ شوێنی مەبەست‬ ‫بەكار دەهێنرێت‪ ،‬بەمەش زیانەكانی نەما و‪،‬‬ ‫بوو بە سوود و خێر بۆ مرۆڤایەتی!!‪.‬‬ ‫خوێنەری بەڕێز وردبەرەوە لەم هەموو‬ ‫وردەكاری و سنوورداركردن و بەمەرج‬ ‫ئیشكردنەی گوێی خۆت‪ ،‬كە هێشتا لەوانەیە‬ ‫زانستی سەردەم كەمێكی لە كار و فەرمان‬ ‫و مەرجەكانی كاركردنی دۆزیبێتەوە‬ ‫هەرچەندە من تەنها لە ڕووی فیزیایی و‬‫كاركردنیەوە‪ ،‬لە كەمێكی دوواوم‪ -‬ئەگەر‬ ‫بچیتە سەر چۆنێتی دروستبوونی و‪ ،‬كاتی‬ ‫دروستبوونی لە سكی دایكدا و‪ ،‬پێكهاتەی‬ ‫لە ڕووی بایۆلۆجییەوە‪ ،‬ئەو كاتە تەواو‬ ‫سەرسام دەبیت و‪ ،‬جگە لە شاهێدیدان بە‬ ‫بوونی خاڵقێكی دانا و زانا و كاربەجێ‌‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێكی تر نابێت بە وەاڵم بۆ هەموو ئەم‬ ‫پرسیارانە و‪ ،‬ئەوانەی كە لە بیر و فكری من‬ ‫و تۆ و هەموو مرۆڤەكاندا دروست دەبێت‪.‬‬ ‫لە كۆتاییشدا حەز دەكەم خۆشت خاڵی‬ ‫زیاتر لەسەر بابەتەكە بدۆزیتەوە و‪ ،‬دیقەت‬ ‫بدەیت و‪ ،‬بزانیت‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئایا ئەم ئەندامەی لەشی تۆ (گوێ)‬ ‫ئەوەندە ئەندامێكی تەواو و كامڵە‪ ،‬تا‬ ‫هەرچی دەنگ و لەرانەوەیەك هەیە لە‬ ‫بوونەوەردا بیبیستێ‌؟ یان گوێی زۆرێك لە‬ ‫گیانداران لە گوێی مرۆڤ هەستیار تر و‬ ‫كارا ترە؟!‬ ‫‪ -2‬ئایا ئەوەندە بەهێزی لەڕووی ئەم‬ ‫ئەندامەوە تا لەخۆت بایی بیت و بەخۆتدا‬ ‫بنازیت؟!‬ ‫‪ -3‬ئایا سنوورداركردنی توانای بیستنی تۆ‬ ‫(نەبیستنی هەموو دەنگێك) بەو سنوورەی‬ ‫كە لێی دواین‪ ،‬ب ‌ێ ڕێزیی بوو بە تۆی مرۆڤ‪،‬‬ ‫یان بەڕێز كردنت بوو؟ گونجاندنی بوو لە‬ ‫الیەن خوای پەروەردگارەوە بەو شێوەیەی‬ ‫كە ژیانێكی تەواو و ئاسوودەت بە كەمترین‬ ‫جەنجاڵیەوە بۆ فەراهەم بێنێت؟!‬ ‫زانایان ئەوەیان بۆ دەركەوتووە كە فیل و‬ ‫ماسی بەهۆی شەپۆلەكانی خوار دەنگەوە‬ ‫لەناو خۆیاندا ئەدوێن و‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ناوەندی گوێزەرەوەی دەنگی ماسی (ئاوە)‪،‬‬ ‫ئەوا بە هۆیەوە دەنگەكەی بۆ هەزاران‬ ‫كیلۆمەتر دەگوێزرێتەوە‪.‬‬ ‫لە پاش ئەو لێكۆڵینەوانەی كە لە واڵتی چین‬ ‫بە ئامێری (سیسمۆگراف) كرا كە ئامێرێكە‬ ‫‪33‬‬

‫بانگ لە ئەسكیمۆ‬

‫ئا‪ :‬عومەر تەیب‬

‫بەكاردەهێنرێت بۆ پێشبینیكردنی ڕوودانی دیاردە سروشتیەكانی‬ ‫وەكو زەمینلەرزە و بوركان و ‪ ..‬دەركەوت كە گیانداران لە هەموو‬ ‫زیندەوەرەكانی تر زیاتر پێشبینی ڕوودانی زەمینلەرزەكان دەكەن و‪،‬‬ ‫لە كاتی ڕوودانیاندا كردەوەی زۆر جیاواز لە كردەوەكانی كاتی‬ ‫ئاساییان ئەكەن‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬مار لە كونەكانیان دێنە دەرەوە و‪،‬‬ ‫مریشك هێالنەكانیان بەجێ‌دێڵن‪ ..‬سەگ دەست دەكات بە وەڕین و‪،‬‬ ‫گوێڕایەڵی هیچ فەرمانێك ناكات كە پێی بكرێت‪ ..‬مشك لە‬ ‫كونەكانیان دەردەچن و دەكەونە سەر جادەكان‪ ..‬قازە كێوییەكان‬ ‫ئاوەكان بەجێدێڵن و‪ ،‬دەچنە سەر لوتكەی درەختە بەرزەكان‪..‬‬ ‫لەمانەش سەیرتر ئەوەیە كە ئەم گیاندارانە لە دووری (‪150‬كم) لە‬ ‫شوێنی ڕووداوەكەوە هەستی پ ‌ێ دەكەن‪ ،‬بۆیە زانایان سوودیان لەم‬ ‫توانای بیستنەیان وەرگرتووە بۆ هەستكردنی پێشوەخت بە ڕوودانی‬ ‫بوركان و زەمینلەرزەكان‪.‬‬ ‫چۆنێتی هەست كردنیان دەگەڕێتەوە بۆ دەركردنی شەپۆلەكانی‬ ‫خوار دەنگ لەالیەن زەوی یەوە لەپێش روودانی هەر دیاردەیەكی‬ ‫وەكو بوركان و زەمینلەرزە و شەپۆلە كشاوەكان (تسۆنامی)دا‪ ،‬ئەم‬ ‫گیاندارانەش توانای بیستنی ئەو شەپۆالنەیان هەیە و هەستی‬ ‫پێ‌دەكەن‪ ،‬بۆیە بە چەند ساتێكی كەم پێش ئەوەی شەپۆلە كشاوەكان‬ ‫(تسۆنامی) لە كەنارەكانی ئەندەنوسیا بدات لە ساڵی (‪)2004‬دا‪ ،‬كە‬ ‫بە سەدان هەزار مرۆڤی لەناو برد‪ ،‬سەگەكان ناوچەكەیان بەجێ‌‬ ‫هێشت و‪ ،‬فیلەكان لە باخچەی ئاژەاڵنی ئەو ناوچەیەدا ئەیاننااڵن و‬ ‫هاواریان ئەكرد و ئەلەرزین لە ترساندا‪.‬‬ ‫ئەوترێت ئەو كەسانەی كە یۆگا دەكەن و زیاتر لە شاخەكانی‬ ‫هندستان و چۆڵەوانیەكاندا و دوور لە قەرەباڵغی دەژین هەستیارییان‬ ‫بۆ بیستن زیاتر دەبێت لە مرۆڤی ئاسایی‪ ،‬بەاڵم توانای بیستنیان‬ ‫نایەتە خوار (‪ 20‬هێرتز)ە وە‪ ،‬بەڵكو لەڕاستیدا مرۆڤی ئاسایی لە‬ ‫خوار (‪ 1000‬هێرتز)ەوە‪ ،‬ئیتر بەشێوەی چرپەچرپ ئەیبیستێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوان زیاتر لەخوار هێرتزەوە بەشێوەی ئاسایی ئەبیستن‪.‬‬ ‫بەاڵم هەندێك گیانداری وەكو ئەسپ و سەگ و بۆق و باڵندە‬ ‫دەیبیستێت‪.‬‬ ‫لە گرنگی و بەكار هێنانەكانی شەپۆلی (سەروو دەنگ)‪:‬‬ ‫ بۆ زانینی قوڵی دەریاكان و دەست نیشان كردنی رەوە ماسی ناو‬‫دەریاكان‪.‬‬ ‫ بۆ دۆزینەوەی شوێنی قڵیش و بڵقەكانی ناو كانزاكان‪.‬‬‫ بۆ پاكژكردنەوە و وردكردن و ساف كردن‪.‬‬‫ لە نۆژداریدا بۆ شێالنی ماسولكەكان و‪ ،‬نەهێشتنی خانەكانی‬‫شێرپەنجە و‪ ،‬وردكردنی بەردی گورچیلە و‪ ،‬دەستنیشانكردنی‬ ‫شوێنی كۆرپەلە لە مندااڵندا و نەخۆشیەكانی دڵ و زۆر نەخۆشی‬ ‫تر بەكار دەهێنرێت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬

‫‪-Encarta Reference library encyclopedia‬‬ ‫‪-http://perso.orange.fr/f5zv/RADIO/RM/RM11/‬‬ ‫‪RM11a01.html:‬‬ ‫‪-http://lamap.bibalex.org/?Page_Id=10&Ac‬‬‫‪tion=1&Element_Id=406&DomainScienceType_Id=4‬‬ ‫‪-http://ar.chinaradio.cn/204/2005/08/30/81@45845.htm‬‬

‫‪34‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫ئەمە وێنه‌ی مزگەوتی ئەقسایە بەاڵم لە قودسی داگیركراو‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكو لـە ئەسكیمۆیە‪ ،‬لە باكوری بەستەڵەكی زەوی لە‬ ‫شارۆچكەی (ئیكالۆیت) كە پایتەختی ویالیەتی (نەنافۆت)ە كە‬ ‫ڕووبەرەكەی زیاترە لە دوو ملیۆن كیلۆمەتر دووجا نزیكە لە‬ ‫ڕووبەری خاكی واڵتی سعودیە‪ ،‬چەند كیلۆمەتریك لە نزیكترین‬ ‫بازنەی جەمسەری باكوری كەنەدایە و‪ ،‬دانیشتوانەكەی نزیكەی‬ ‫‪ 30000‬كەسە‪ ،‬هەند ‌ێ جار پلەی گەرمی بۆ ‪ 60‬پلەی ژێر سفری‬ ‫سەدی دادەبەزێت‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا لە پایتەختەكەیدا مزگەوتێك‬ ‫تازە بنیاتنراوە كە ژمارەی پێگەیشتوان لەو شارەدا (‪ )7000‬كەسە‬ ‫و تەنها (‪ )80‬لەوانە موسڵمانن‪ .‬لەبەر كەشوهەوای (ئیكالۆیت)‪،‬‬ ‫بڕی تێچوی دروستكردنی ئەو مزگەوتە كە دوو نهۆمە و‪ ،‬لە‬ ‫مانگی ئایاری ‪ 2015‬وە دەستی پێكراوە و‪ ،‬ڕووبەرەكەی ‪ 400‬مەتر‬ ‫دووجایە‪ 750000( ،‬دۆالر)ە‪ .‬لە ساڵی ‪ 2012‬وە دەستیان كردوە‬ ‫بە كۆكردنەوەی كۆمەكیە خێرخوازیەكانی موسڵمانانی ویالیەتی‬ ‫نونافۆت‪ .‬پێش ساڵێك بە بەشێك لەو بڕە پارەیە پارچە زەویەكیان‬ ‫پێ كڕیوە و‪ ،‬بەوەی تر ئەم مزگەوتەیان بە منارەیەكی بەرزی‬ ‫سەر دوو نهۆمەكەوە دروست كرد‪ .‬نهۆمی یەكەم تایبەتكراوە بە‬ ‫هۆڵ و كتێبخانە و‪ ،‬نهۆمی دووەمیش بۆ نوێژ‪ ،‬كە ‪ 40‬ئافرەت و‬ ‫‪ 77‬پیاو لە خۆ دەگرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەو هەموو كەش و هەوا ساردەدا‪ ،‬ئەمە سێیەم مزگەوتە‬ ‫لە ساڵی ‪ 2012‬ەوە كە لە (ئەسكیمۆ) دروست دەكرێت و لەالیەن‬ ‫چەند ئەندازیارێكی موسڵمانەوە بە شێوەیەكی خۆبەخشانە‬ ‫نەخشەسازیان بۆ كردوون ‪.‬‬ ‫پێش چواردە سەدە فەرموویەتی‬ ‫هەیڤ‪ :‬پێغەمبەری خوا‬ ‫ئیسالم بە هەموو شوێنێك دەگات كە شەو و ڕۆژی پێ بگات‪:‬‬ ‫ار َوَل يـَتـُْر ُك َّ‬ ‫‏وبَ ٍر‬ ‫اللُ بـَْي َ‬ ‫ت‏ َ‬ ‫(لَيـَبـْلُغَ َّن َه َذا ْال َْم ُر َما بـَلَ َغ اللَّْي ُل َوالنـََّه ُ‬ ‫‏وَل‏ َ‬ ‫‏م َد ٍر‏ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اللُ بِه ِْ‬ ‫ين بِ ِع ِّز َع ِزي ٍز أ َْو بِ ُذ ِّل َذل ٍ‬ ‫يل ع ًّزا يُِع ُّز َّ‬ ‫‏‏إَِّل أَ ْد َخلَهُ َّ‬ ‫ال ْس َل َم‬ ‫اللُ َه َذا ال ّد َ‬ ‫ِ‬ ‫َوذًُّل يُ ِذ ُّل َّ‬ ‫اللُ بِه الْ ُك ْف َر‪ ).‬األلباين ‪ -‬حتذير الساجد‪ -158 :‬على شرط‬ ‫مسلم‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬العربیة‪ .‬نت‬ ‫‪http://www.alarabiya.net/ar/last-page/2016/02/12‬‬

‫ژیانەوەی زەوی لە دوای مردنی‬

‫و‪ :‬بێخاڵ به‌ختیار‬ ‫لە توێژینەوەیەکی زانستیدا کۆمەڵێک لە توێژەرەوان بۆیان‬ ‫ ‬ ‫دەرکەوت کە زەوی بۆ ماوەی پێنج ملیۆن ساڵ مردبوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫پێش زیاتر لە ‪ ٢٥٠‬ملیۆن ساڵ‪ ،‬پلەی گەرمی زەوی و ئۆقیانوسەکان‬ ‫بەرزبووبوەوە بەشێوەیەکی چاوەڕواننەکراو بە ڕادەیەک کە بووە هۆی‬ ‫ڕوودانی لە ناووچونی کۆمەڵێک لە بونەوەرە ئاوی و وشکانیەکان‪.‬لەم‬ ‫توێژینەوەدا زانایان زاراوەیەکیان بەکارهێناوە کە ئاماژەیە بۆ مردنی‬ ‫هەندێ ناوچەی سەر زەوی بە دەربڕینی (‪ )Dead Zone‬ناوچەی‬ ‫مردوو‪.‬‬

‫زانایان ‌ه ئه‌م نەخشەیه‌یان كێشاو‌ه ك ‌ه شێوەی زەوی پێش ‪ ٢٥٠‬ملیۆن‬ ‫ساڵ دەردەخات‪ ،‬لەالی ڕاستەوە ناوچە مردووەکان دەردەکەوێت و‪،‬‬ ‫ئەم ناوچەیە هەمان ئەو ناوچە ئاوییانەیە کە ئەمڕۆ ژیانیان بۆ‬ ‫گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬کێ ئەم زەویەی لە دوای مردن بووژاندەوە؟ زانایان‬ ‫ئەمڕۆ تەنها بە یەک وشە ڕوونی دەکەنەوە‪:‬‬ ‫شارەزایان دەڵێن‪ :‬لە «هەرێمی مردوو»ی گەورە ژیان‬ ‫ ‬ ‫بۆماوەی ‪ ٥‬ملیۆن ساڵ نەبووە و پلەی گەرما لە ناوچەی کەمەرەی‬ ‫زەوی لە ئاستێکی کوژەردا بووە‪ ،‬به‌رزبۆته‌و‌ه به‌شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕوان‬ ‫نه‌كراو بۆ زیاتر ل ‌ه ‪ ٦٠‬پلەی سەدی لە وشکانیدا و ‪ ٤٠‬پلەی سەدی‬ ‫لە دەریاکاندا ك ‌ه ئه‌مه‌ش به‌س ‌ه بۆ کوشتنی گەورەترین بوونەوەری‬ ‫دەریایی و وەستاندنی کرداری پێکهێنانی ڕووناکی‪.‬‬ ‫پوختەی ئەم وتەیە‪ :‬زانایان لە دوای توێژینەوەی مێژووی‬

‫کەشوهەوای زەوی دەریان خست ماوەی پێش هەزاران ساڵ هەندێ‬ ‫شوێنی زەوی «مرد بوون» دواتر بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا ژیانیان‬ ‫بۆ گەڕایەوە‪ .‬ئێستا با لەم ئایەتە گرنگە ڕابمێنین کە لە راستی‬ ‫پیرۆز و گەورەیی دەربارەی مردنی زەوی و دواتر ژیانەوەی زەوی‬ ‫دەدوێت بەشێوەیەک کە لەگەڵ بەڵگە زانستیەکاندا یەک دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴﯵ ﯶ ﯷ‬ ‫ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﭼ الحديد‪ .‬واتا‪ :‬ب ‌ه ڕاستی چاک بزانن‬ ‫که‌هه‌ر خوا زه‌وی زیندوو ده‌کاته‌و‌ه دوای مردنی‪ ،‬بێگومان به‌ڵگه‌و‬ ‫نیشانه‌ی ده‌سه‌اڵتداری خۆمانمان بۆ ڕوون کردنه‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی ژیربن و‬ ‫بیربکەنەوە‪ .‬ئەم ئایەتە جەخت لەوە دەکاتەوە کە زەوی دەمرێت و‬ ‫بە دەسەاڵتی خوای گەورە زیندوو دەبێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها قورئان ژیانەوەی زەوی بە موعجیزەیەک وێنا کردووە‬ ‫کە بەردەوام دووبارە دەبێتەوە‪ ،‬لە هەر ساڵێکدا ئێمە دەبینین‬ ‫چەندین شوێنی سەر زەوی بە هەموو شێوەیەک لە شێوەکان ژیان‬ ‫تیایدا ون دەبێت‪ ،‬بەاڵم خوای گەورە باران دەبارێنێت و زەویەکە‬ ‫دەبووژێنێتەوە‪ ،‬خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽﮉ ﮊ ﮋ ﮌ‬ ‫ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﭼ يس‪ .‬واتا‪ ( :‬له به‌ڵگه‌و‬ ‫نیشانه‌کانی ئێمە بۆیان زه‌وی مردووه‪ ،‬که به‌هۆی ئاوی بارانه‌وه‬ ‫زیندووی ده‌که‌ینه‌وه‌‪ ،‬دانه‌وێڵەی لێ په‌یدا ده‌که‌ین که لێی ده‌خۆن)‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ‬ ‫ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ‬ ‫ﰏ ﰐ ﭼ الروم‪ .‬واتا‪ :‬جا ئیتر سه‌رنج بد‌ه و ته‌ماشای چه‌نده‌ها‬ ‫ئاسه‌واری ڕه‌حمه‌تی خوا بکه‌‪ ،‬که چۆن زه‌وی دوای مردنی زیندوو‬ ‫ده‌کاته‌وه‪ ،‬بێگومان ئه‌و زاته‌ی که ئه‌و کارانه ئه‌نجام ده‌دات‪ ،‬مردووان‬ ‫زیندوو ده‌کاته‌و‌ه و هه‌ر ئه‌و زاته ده‌سه‌اڵتی به‌سه‌ر هه‌موو شتێکدا‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵه‌كه‌‪:‬‬ ‫‪EARTH was a BAKING LIFELESS DESERT for 5 MILLION years‬‬

‫‪- http://www.theregister.co.uk/2012/10/19/lethally_hot_ancient_earth/‬‬ ‫‪http://www.sciencemag.org/content/338/6105/366.abstract?si‬‬‫‪d=30432342-322c-45ac-a683-e8fd8059bbcc‬‬ ‫‪http://digitaljournal.com/image/128980‬‬ ‫‪http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2219761/Earth-hot-li‬‬‫‪fe-mass-extinction-250-million-years-ago.html‬‬

‫‪35‬‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫نیعمەتەكانی دەوروبەرمان‬

‫هاوڕێیان ئایا تێبینیتان كردووە چەند بەخششی گەورە دەورەیان داوین ؟! بە نموونە‪:‬‬ ‫ئەو میوانەی كە زۆر حەزمان لێیانە‪ ،‬میوەی‬ ‫بەتام و بەلەزەت‪:‬‬ ‫ئەو میوانەی هەڵگری ڤیتامین‬ ‫ ‬ ‫سین (‪ )C‬وەك پرتەقاڵ و لیمۆ بەشێوەی‬ ‫(لەت)ن كە دەتوانین بە ئاسانی بیانخۆین‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە میوانە لە وەرزی زستاندا‬ ‫پێدەگەن‪ ،‬واتە لەو كاتەدا كە پێویستیمان‬ ‫بە ڤیتامین (‪)C‬یە تاوەكو نەخۆش نەكەوین‪.‬‬ ‫بەاڵم لە مانگەكانی وەرزی هاویندا هەست‬ ‫دەكەین كە پێویستیمان بە خواردنەوەی ئاو‬ ‫هەیە بەشێوەیەكی زۆر‪ ،‬بۆیە دەبینین ئەو‬ ‫میوانە پێدەگەن كە بڕی ئاو تیاندا زۆرە‪،‬‬ ‫وەك شووتی و ئەنەناس و قۆخ و تر ‌ێ و‪،‬‬ ‫دەتوانین پێداویستیمان بە ئاو بە خواردنی‬ ‫میوەی زۆر پڕبكەینەوە‪ .‬درێژەی ئەم باسانە‬ ‫بەڵگەن بۆ بەدیهێنانی خوای بااڵدەست‪.‬‬ ‫میوەكان بە شێوەیەكی تایبەت پێدەگەن‬ ‫بەگوێرەی پێویستیمان‪ .‬هاوڕێیان گەر خوای‬ ‫گەورە بیویستایە ئەوا لەم جیهانەدا لە یەك‬ ‫جۆر خۆراك زیاتر نەدەبوو‪ ،‬بەاڵم دەبینین‬ ‫خوای بااڵدەست خواردن و خواردنەوەی‬

‫‪36‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫جۆراوجۆر و بەتامی دروستكردووە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫سوپاسگوزاری بین لە سەریان‪ .‬جگە لەوەش‬ ‫تامی هەریەكێكیان جیاوازە لەوی تریان‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەوەمان نیشان دەدات كە خوای‬ ‫بااڵدەست چەند ئێمەی خۆش دەوێت!‬ ‫خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا‬ ‫ ‬ ‫باسی لەم بەخششە كردووە و دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ ﰃ‬ ‫ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﭼ النحل‪ .‬واتە‪:‬‬ ‫هەرچی ناز و نیعمەتتان هەیە هەمووی‬ ‫بەهرە و بەخششی خوایە‪ ،‬پاشان كاتێك‬ ‫ناخۆشی و بەاڵیەكتان بۆ پێش هات‪ ،‬ئەوە‬ ‫هانا و هاوار و پەنا هەر بۆالی ئەو دەبەن و‬ ‫هەر لەو زاتە دەپاڕێنەوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەم میوانە لەكاتێكدا تۆو بوون‪ ،‬واتە‬ ‫تەنها پارچە تەختەیەكی بچوك بوون‪ .‬ئەم‬ ‫پارچە تەختەیە دەستیكردووە بە گەشە‬ ‫بە سوود بینین لە ڕووناكی خۆر و ئاو و‬ ‫كانزاكانی ناو خاك و‪ ،‬گەشەی سەندووە و‪،‬‬ ‫بۆتە ڕووەكی گەورە‪.‬‬ ‫باشە هەرگیز ڕۆژ ‌ێ بیرتان‬ ‫ ‬ ‫كردۆتەوە كە ئەم ڕووەكە جۆراوجۆرانە‬ ‫چۆن لە تۆوێكی وەك پارچە تەختەیەكەوە‬

‫پەیدابوون؟ هێشتا بیرتان نەكردۆتەوە؟ دەی‬ ‫وەرن با پێكەوە فێربین‪..‬‬ ‫ئەو ڕووەكانەی كە دەیانبینین و‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەوەی تیایاندایە لە ڕەنگ و قەد و‬ ‫لقەكانیان و نەخشەكانیان تاوەكو شێوە و‬ ‫ژمارەی گەاڵكانیان و‪ ،‬ئایا میوە دەگرن یان‬ ‫نا و‪ ،‬هەموو خەسڵەتەكانی تریان‪ ..‬هەموو‬ ‫ئەوانە كۆكراوەتەوە لە تۆوێكی بچوكدا‪ .‬هەر‬ ‫یەكێك لەو تۆوانە بانكێكی تەواوی زانیاریە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە گوڵ ڕەنگ و ژمارەی‬ ‫ ‬ ‫پەڕەكانی‪ ،‬زبری و نەرمی و‪ ،‬بۆنی و‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كە دەیگۆڕێت لەو بارەیەوە بۆ شێوەی‬ ‫هێشوویەكی جوان لە تر ‌ێ و‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫قەدانەی كە لە تەختەیەكی وشكی بچووك‬ ‫دەچێت‪ ..‬هەموو ئەوانە لەم بانكی زانیاریە‬ ‫سەیرەدا شاردراونەتەوە‪ .‬هەروەها ئەو شتەی‬ ‫كە تر ‌ێ لە بندق جیا دەكاتەوە‪ ،‬وەك ڕەنگیان‬ ‫و تام و بۆن و ڤیتامینەكانی ناویان و‪ ،‬كامیان‬ ‫تەڕ و نەرم دەبێت‪ ،‬یا وشك و ڕەق دەبێت‪..‬‬ ‫هەموو ئەم زانیاریانە دیسان لەناو ئەم تۆوە‬ ‫بچوكەدایە‪ .‬ئێمەی مرۆڤـ ئامێری كۆمپیوتەر‬ ‫بەكار دەهێنین بۆ كۆكردنەوەی زانیاری‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنانەت ئەم ئامێرە پێشكەوتووەش‬ ‫هیچ نییە لەچاو ئەم تۆوە بچووكە سادەیە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی كە زانیاریەكانی ناو تۆوەكە بە‬ ‫هەزارەها ملێون پەڕە دەخەمڵێنرێت‪ .‬زیاد‬ ‫لەوەش سیستمی زۆر ئاڵۆز هەیە كە ئێستا‬ ‫زاناكان نەیانتوانیوە هاوشێوەی دروست‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی خوای بااڵدەست تۆوی‬ ‫دروستكردووە‪ ،‬ئەو ڕێساو سیستمە جوان و‬ ‫سەرسامەی تیادا داناوە‪ .‬خوای گەورە زانایە‬ ‫بە هەموو ئەوەی كە لە تۆوەكەدایە و‪،‬‬ ‫دەبینین كە چۆن گەشە‬ ‫دەكات و گەورە دەبێت و‪،‬‬ ‫دەگۆڕێت بۆ درەختێك‪.‬‬ ‫خوای گەورە باس‬ ‫لەم ڕاستیە دەكات لە‬ ‫قورئانی پیرۆزدا و‪،‬‬ ‫دەفەرموێت‪:‬‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫ﭽ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲﯳ‬ ‫ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ‬ ‫ﯾﯿﰀﰁ ﰂﰃﰄﰅﰆ‬ ‫ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﭼ األنعام‪ .‬واتە‪:‬‬ ‫كلیلی هەموو شاراوەكان و زانینی هەموو‬ ‫نهێنەیەكان بە دەست خوایە و هەر الی ئەوە‬ ‫كەس نایان زانێت جگە لەو زاتە‪ .‬هەرچی‬ ‫لەسەر وشكانیە خوا پێی دەزانێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەرچی لە دەریاكانیشدا هەیە ئاگای لێیەتی‬ ‫و‪ ،‬هیچ گەاڵیەك ناكەوێتە خوارەوە پێی‬ ‫نەزانێت‪ ،‬هەروەها دەنكێك یان تۆوێك لە‬ ‫تاریكیەكانی زەویدا نیە ئەم دەنكە چ شێدار‬ ‫بێت یان وشك بێت‪ ،‬لە خوا پەنهان بێت و‬ ‫لە لەوحی مەحفوزدا‪ ،‬یاخود لە دۆسیە و‬ ‫دەزگای تایبەتیدا‪ ،‬تۆمار نەكرابێت‪.‬‬ ‫الشەمان بە شێوەیەكی زۆر جوان كاردەكات‪:‬‬ ‫هەر خانەیەك لە الشەمان بۆ‬ ‫ ‬ ‫ئامانج و مەبەستێكی تایبەت دروستكراوە‪.‬‬ ‫تەنانەت هەردوو برۆ و برژانگەكان درێژیان‬ ‫زیاتر نابێت لەوەی دیاریكراوە‪ ،‬مووی قژی‬ ‫سەرنەبێ‌‪ ،‬كە تا د ‌ێ درێژ دەبێت‪ .‬هەر‬ ‫لەبەرئەوەشە كە چۆنمان بوێت شانەی‬ ‫دەكەین‪ .‬ئەگەر برژانگەكانمان وەك قژی‬ ‫سەرمان زیادی بكردایە و درێژ بوایە چی‬ ‫ڕووی دەدا؟ ب ‌ێ گومان برژانگەكان چاوەكانی‬ ‫دادەپۆشی و نەماندەتوانی هیچ ببینین‪.‬‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ نه‌وجه‌وانان‬

‫بەاڵم ئێمە بەهۆی كاری وردی خانەكانی‬ ‫ئیسكەوە ئەم جۆرە حاڵەتانە بەدی ناكەین‪.‬‬ ‫ئایا دەبێت خانەكانی ئێسك‬ ‫ ‬ ‫زانیاریان هەبێت بۆ هەستان بە هەموو‬ ‫ئەوانەی باسمان كرد؟ ئایا دەتوانێت بزانێت‬ ‫لەكوێدا وكەی پێویستە بوەستێت لە گەشە‬ ‫یان بەردەوام بێت؟ لەگەڵ ئەوەی هەموو‬ ‫ئێسكەكان لە الشەدا لەیەك خانەوە‬ ‫پەیدابوون‪ ،‬بۆچی دەبێت هەندێكیان نەرم‬ ‫و هەندێكیان زۆر ڕەقبن؟‬ ‫لەكوێوە ئەو پارچە ئێسكانەی‬ ‫ ‬ ‫كە جیاوازن لەیەكترییەوە دەزانن كە‬ ‫دەستەكانمان پێكبهێنن؟ چۆن ئێسكە‬ ‫پێكهێنەرەكانی دەست و قاچ و پەنجەكانمان‬ ‫بە یەكسانی دەگەنە هەمان قەبارە و‬ ‫درێژی لە هەردووالی الشەماندا؟ ئەمە ئەو‬ ‫پرسیارانەیە كە دەبێت بیانكەین تاوەكو‬ ‫زیاتر لە جوانیی و سەرنجڕاكێشی الشەمان‬ ‫ت ‌ێ بگەین‪ .‬ب ‌ێ هیچ گومانێ‌‪ ،‬ئەستەمە‬ ‫دەركەوتنی هەموو ئەم داهێنانكاریانە‬ ‫لەڕێكەوتانێكی كوێرەوە بێت‪.‬‬

‫ك ‌ێ برژانگەكانمان فێر دەكات كە دەبێت‬ ‫لەگەشە و درێژبوون بووەستێت پاش ئەوەی‬ ‫دەگاتە درێژیەكی دیاری كراو؟! كات ‌ێ كە‬ ‫بیر لە پرسیارگەلێكی لەم جۆرە دەكەینەوە‬ ‫دەست بەج ‌ێ دەزانین‪ ،‬كە هەر خانەیەك‬ ‫لە الشەماندا‪ ،‬خوای گەورە بە شێوەیەكی‬ ‫تایبەت دروستیكردووە‪.‬‬ ‫لەگەشەی ئێسكەكانیشماندا دیسان‬ ‫ ‬ ‫گونجاویەكی تەواو هەیە‪ .‬مێشكمان هەر‬ ‫لە منداڵیەوە دەست دەكات بە گەشە‪ ،‬لە‬ ‫هەمان كاتدا سەریش گەورە دەبێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫گەشەی مێشك لەگەڵ گەشەی كاسەی سەر‬ ‫گونجاو نەبوایە‪ ،‬یان سەر بچووكتر بوایە لە‬ ‫مێشك‪ ،‬ئەوا نەماندەتوانی بژین‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫ڕوونادات‪ ،‬چونكە سەر لەگەڵ مێشك تاوەكو‬ ‫تەمەنێكی دیاریكراو گەشەدەكات و‪ ،‬كاسەی‬ ‫سەر (مێشك) دەپارێزێت‪.‬‬ ‫باشە‪ ..‬بۆچی ئێسكەكانمان‬ ‫ ‬ ‫بەشێوەیەكی گونجاو لەگەڵ تەمەنماندا‬ ‫گەشەدەكەن؟ پاشان دوای ئەوەی دەگەنە‬ ‫قەبارەیەكی دیاری كراو لەپڕ لە گەشەكردن‬ ‫دەوەستن؟ چی ڕوودەدات ئەگەر ئێسكەكانمان‬ ‫بەردەوامبن لە گەشەدا؟ بۆ نموونە ئێسكی سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫قەفەزەی سنگ ئەگەر پاش قەبارەیەكی ل ‌ه باڵوكراوه‌كانی ناوه‌ندی ڕاگه‌یاندنی ئارا‬ ‫دیاری كراو لە گەشە و درێژبوون نەوەستایە‪ ،‬وه‌رگیراوه‌‪.‬‬ ‫ئەوا مرۆڤ لە جوانترین شێوەدا نەدەبوو‪،‬‬

‫‪37‬‬

‫لە ئیعجازی زمانەوانی قورئان‬

‫ن‪ :‬ئەندازیار عوسمان‬

‫خوای گەورە كە بە زمانی عەرەبی قورئانی ناردووە‪،‬‬ ‫یەكێك لە حیكمەتەكانی ئەوەیە كە دەوڵەمەنترین زمانە‪ ،‬زمانی‬ ‫ڕووسی ‪ 130‬هەزار وشەیە‪ ،‬فەڕەنسی ‪ 150000‬وشەیە‪ ،‬ئینگلیزی ‪600000‬‬ ‫وشەیە‪ ،‬بەاڵم عەرەبی ‪ 12302912‬وشەیە‪ ،‬واتە بیست ئەوەندەی زمانی‬ ‫ئینگلیزیە‪ :‬هه‌روه‌ك چۆن ل ‌ه قورئانی پیرۆزدا خواروخێچی و‬ ‫كەموكورتی نییه‪ ،‬وه‌ك خوای گه‌ور‌ه ده‌فه‌رموێت‪ :‬ﭽﯛ ﯜ ﯝ‬ ‫ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯧ ﭼ الكهف‪.‬‬ ‫به‌هه‌مان شێو‌ه لە قورئاندا دەنگە هاوگونجاوی (التناسق‬ ‫ ‬ ‫الصوتي) هەیە و بۆشایی (الفجوة) لە نێوان وشەكان و پیتەكاندا نییە‪،‬‬ ‫دكتۆر محەمەد محەمەد ئیمام داوود‪ ،‬كە مامۆستای زمانەوانیە لە‬ ‫زانكۆی كەناڵی سوەیس‪ ،‬دەڵێت‪ :‬زۆر جار پرسیار دەكرێت؛ ئەو‬ ‫تەرتیل و تەجویدە بۆ ال نابەن تا قوران خوێندن ئاسان بێت؟‬ ‫ل ‌ه وه‌اڵمدا ده‌ڵێین‪ :‬لە بەریتانیا‪ ،‬بە ئامێری تایبەت‪ ،‬زۆر گۆرانی و‬ ‫ئوپێرا پشكنینیان بۆ كرد‪ ،‬لە تەناسوقی سەوتیدا هیچی لە ‪%80‬ی‬ ‫تێنەپەڕاند‪ .‬كاتێك جزمی ‪30‬ی قورئانم دان ‌ێ بە دەنگی مامۆستای‬ ‫قورئان خوێن شێخ مەحمود حوسەری و‪ ،‬پشكنینیان بۆ كرد‪ ،‬وتیان‪:‬‬ ‫لە ‪ %100‬تەناسوقی سه‌وتی هه‌ی ‌ه و‪ ،‬بۆشایی لە نێوان وشەكان و‬ ‫پیتەكاندا نییە‪ ..‬كاتێك‪ 29 ،‬جزمەكەی تریشم دانێ‌‪ ،‬هەمان ئەنجامی‬ ‫هه‌بوو‪ .‬بۆیە ئەب ‌ێ بەو شێوازە‪ ،‬بەتەرتیل بخوێنرێ‌‪ ،‬هەروەك چۆن‬ ‫لەدەمی پیرۆزی خۆشەویستەوە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫زانستی زمانی گەردوونیی (علم اللغة الكوني)‪:‬‬ ‫زانستێكی نوێیە و‪ ،‬لەیەك كاتدا لێكۆڵینەوە لەسەر هەموو‬ ‫ ‬ ‫زمانەكان دەكات‪ ،‬بە بەراوردكردنی گرامەرەكانیان و پەیوەندی‬ ‫جینیی نێوانیان‪ ..‬ساڵی ‪ 2003‬ئەم زانستە لەكۆنفرانسێكی لەندەندا‬ ‫ڕاگەیاندرا‪ ،‬پاش ئەوەی كە زیاتر لە سی ساڵە كۆلێرای زمانەكان‬ ‫سەریهەڵداو‌ه و‪ ،‬لە (‪ )1000‬زمان نزیكەی (‪ )570‬زمان ماوە‪.‬‬ ‫مردنی زمانەكان‪:‬‬ ‫زمانیش وەك مرۆڤ لە دایك دەبێت و‪ ،‬بە تەمەنی مناڵی و الوی و‬ ‫پیریدا تێپەڕدەب ‌ێ و دەمرێت‪ .‬پێشبینی دەكرێت ساڵی ‪ 2030‬تەنها ‪30‬‬ ‫زمان بمێنێت و‪ ،‬لە ساڵی ‪2100‬دا تەنها ‪ 3‬زمان دەمێنێتەوە و‪ ،‬عەرەبی‬ ‫وەك خۆی دەمێنێت و‪ ،‬ئینگلیزی دەبێت بەزمانی زانست و كۆمپیوتەر‪.‬‬ ‫زمانی نوبی (اللغة النوبیة) لە میسر لەم دواییەدا مرد‪ ..‬زمانی‬ ‫مالیزییش لەسەر مردنە‪ ،‬دیارە هەر زمانێك ‪ 500‬كەس قسەی پێبكات‬ ‫بە زیندوو دادەنرێت‪ ،‬ئێستا ئەو زمانەی شكسپیر پێی نووسیوە كەم‬ ‫كەس دەتوانێت تێی بگات و‪ ،‬التینیش تەنها لە فاتیكانە و نەماوە‪..‬‬ ‫ئینگلیزی دەنگی ئۆ (‪)o‬ی تیایە كە سەری پیتەكەی دوای خۆی‬ ‫دەخوات‪ ،‬وەك (‪ )talk‬كە پیتی ئێڵەكە دەخوات‪ ..‬لە وشەی (‪)cord‬‬ ‫دا ئاڕەك ‌ه دەخوا‪ ..‬لە ئینگلیزیدا نووسین و خوێندنەوە وەك یەك‬ ‫نیە‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬وشەی (محمد) ئەتوانی بە ‪ 8‬جۆر بینوسیت و‪،‬‬ ‫سپێڵەكەی جباوازیی هەبێت‪ ..‬فەڕەنسی و ئەڵمانیش هەمان كێشەیان‬ ‫هەیە‪.‬بەاڵم عەرەبی وانیە‪.‬‬ ‫دكتۆر سەعید شربینی دەڵێت‪ :‬هەموو زمانەكان ‪ 199‬دەنگیان‬ ‫هەیە‪ ..‬چینی ‪ 60‬دەنگە و‪ ،‬ئینگلیزی ‪ 44‬و‪ ،‬فەڕەنسی ‪ 42‬و‪،‬‬ ‫زولو ‪ 11‬و‪ ،‬عەرەبی ‪ 37‬دەنگە‪ .‬فێربوونی زمان لە ڕێگای ئەو‬ ‫دەنگانەوە (أصوات) زۆر فێربوونەكە ئاسان دەكات‪ ،‬بە پێچەوانەی‬ ‫‪38‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫ئەوەی كە ئێستا دەكرێت‪ ..‬لە بەریتانیا ‪ 10‬زانا لەو بوارەدا كاردەكەن‪،‬‬ ‫تەنها دكتۆر سەعید موسڵمانە‪ ،‬بەاڵم كاتێك وشەی (الله) یان بە‬ ‫ئامێری تایبەت فەحس كرد دەرچوو یەك دەنگە‪ ،‬بەمەش زانایەكی‬ ‫تریان موسڵمان بوو‪.‬‬ ‫چەندین ساڵە وادەزانرێت كە الی چەپی مێشك بەرپرسە‬ ‫لە قسەكردن‪ ،‬ئەوەش كاتێك كەسێك زیان بەر الی چەپی سەری‬ ‫دەكەوێت لە قسەكردن دەكەوێت‪ .‬زانایان توانیان بەهۆی سكانی‬ ‫مێشك و گەورەكردنی بۆ ‪ 35‬ملیۆن جار‪ ،‬شوێنی دروستبوونی وشە‬ ‫ببینن‪ ،‬لە ناوەڕاستی خوارەوەی بەشی دواوەی مێشكدا و‪ ،‬پاشان‬ ‫وشەكان دێن بۆالی چەپی مێشك‪ ..‬كاتێك یەك ‌ێ لەو زانایانەیان‪ ،‬كە‬ ‫ئینگلیزی و فەڕەنسی و فارسی دەزانی‪ ،‬لەناو ئەو ئامێرەدا كە بەو‬ ‫زمانانە قسەی كرد‪ ،‬وشەكان لە شوێنی دروستبوونیانەوە دەهاتن‬ ‫بەرەو الی چەپی مێشك‪ ..‬كاتێك كە چەند وشەیەكی عەرەبی‬ ‫وت‪ ،‬وشەكان چوون بەرەو الی ڕاستی مێشك‪ ،‬جا كە بەعەمەلی‬ ‫ئەوەی بینی لەسەر شاشەی ئامێرەكە‪ ،‬موسڵمان بوو‪ ..‬دكتۆر سەعید‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئێستا لە لەندەن‪ 7 ،‬ملیۆن كەس دەژی‪ ،‬ك ‌ه ڕێژه‌یه‌كی زۆری‬ ‫موسڵمانه و‪ ،‬ناوەندە ئیسالمیەكەی ‪ 40‬فەددانە و‪ 250 ،‬قوتابخانەی‬ ‫عەرەبی هەیە و‪ ،‬ئه‌م ‌ه جگە لە بەشەكانی زمانی عەرەبی زانكۆكان‪.‬‬ ‫خەڵكی بە (‪ )40‬پاوەند فێری ئینگلیزی ئەبن‪ ،‬كەچی (‪ )400‬پاوەند‬ ‫ئەدەن بۆ فێربوونی عەرەبی‪ ،‬بۆ نموونە كاتێك (كات ستیڤنس)‬ ‫هات فێری قورئانی بكەم و قورئانم بۆ خوێند‪ ،‬كەوتمە وەرگێڕان‬ ‫بۆی‪ ،‬وتی‪ :‬وەری مەگێڕە‪ ،‬ئەو خوایەی قورئانی ناردووە هەر ئەو‬ ‫خوایەش مێشكی دروست كردووە‪ ..‬ئێستا هەموو قورئانی لەبەرە و‪،‬‬ ‫خاوەنی گەورەترین قوتابخانەی ئیسالمیی فەرمیە‪ .‬شایه‌نی باس ‌ه‬ ‫كاتێك ئاهەنگی گۆرانی بۆ (كات ستیڤنس) دەگێڕدرا ئەوەندە خەڵك‬ ‫لەواڵتانەوە دەهاتن‪ ،‬بلیتی فڕۆكە ‪ %50‬گران دەبوو‪ .‬كە موسڵمان بوو‬ ‫زۆر لە جەماوەرەكەشی موسڵمانبوون‪.‬‬

‫لە كۆتاییدا دەڵێین‪ :‬خوای پەروەردگار بۆ هەر گەلێك‬ ‫ ‬ ‫بە زمانی خۆیان پەیامی ناردووە و‪ ،‬دوای خۆیان زمانەكەش و‬ ‫پەیامەكەش نەماوە‪ ،‬بەاڵم قورئان‪ ،‬چونكە بۆ هەموو مرۆڤایەتیە‬ ‫هەتا قیامەت‪ ،‬بە زمانی عەرەبی ناردویەتی‪ ،‬كە زمانێكە هەروەك‬ ‫چۆن خوا قورئانی پاراستووە زمانەكەشی بۆ دەپارێزێت لەتیاچوون‪،‬‬ ‫تا ئەو پەیامە هەمووكەس بە ئاسانی تێی بگات‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫سلسلة محاضرات الدكتور سعيد الشربيني‪ ،‬وهو رئيس قسم اللغة األم ‪ -‬اللغة العربية ‪-‬‬ ‫قسم اللغة الكوني ‪ -‬جامعة لندن‬ ‫المحاضرة األولى‪:‬‬

‫‪http://www.way2allah.com/modules.php...iles&khid=6100‬‬

‫المحاضرة الثانية‪:‬‬

‫‪http://www.way2allah.com/modules.php...iles&khid=6175‬‬

‫به‌یاننامه‌ی كۆتایی كۆنگره‌ی یه‌كه‌می‬ ‫ناوه‌ندی كوردستان بۆ ئیعجازی زانستی ل ‌ه قورئان و سوننه‌تدا‬ ‫له‌ به‌رواری ‪ 2015 /12 /30‬ز‪ ،‬به‌رامبه‌ر ب ‌ه ‪ /19‬ربیع األول‪ 1437 /‬ك‪،‬‬ ‫(ناوه‌ندی كوردستان بۆ ئیعجازی زانستی ل ‌ه قورئان و سوننه‌تدا)‬ ‫ل ‌ه ته‌الری ناوه‌ند ل ‌ه شاری سلێمانی‪ /‬هه‌رێمی كوردستانی عێراق‪،‬‬ ‫ب ‌ه ئاماده‌بوونی زۆرینه‌ی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ر و ده‌سته‌ی بااڵ و‬ ‫به‌شێك ل ‌ه ئه‌ندامانی كارای ناوه‌ند‪ ،‬یه‌كه‌م كۆنگره‌ی خۆی به‌ست‬ ‫و‪ ،‬به‌رنامه‌ی كار به‌سه‌ر ئه‌ندامانی كۆنگره‌دا دابه‌ش كرا‪.‬‬ ‫• كاره‌كانی كۆنگره‌ ب ‌ه خوێندنی چه‌ند ئایه‌تێك ل ‌ه قورئانی پیرۆز‬ ‫ده‌ستی پێكرد له‌الیه‌ن ئه‌ندازیار (خالد حسن علی)‪.‬‬ ‫• دوای ئه‌وه‌‪ ،‬وته‌ی هه‌ریه‌ك ل ‌ه مامۆستایان (محمد عمر عبدالعزیز)‬ ‫و (فاروق رسول یحیی) پێشكه‌ش كرا‪.‬‬ ‫• دوای ئه‌وه‌ش‪ ،‬كاك محمد رؤوف شێوازی كاری كۆنگر‌ه و‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی بۆ ئه‌ندامانی كۆنگر‌ه ڕوون كرده‌وه‌‪.‬‬ ‫• دواتر خوێندنه‌و‌ه بۆ په‌یڕه‌و و پرۆگرامی هه‌موار كراوی ناوه‌ند‬ ‫له‌الیه‌ن ئه‌ندامانی كۆنگره‌و‌ه كراو‪ ،‬دوای تاوتوێكردن په‌سه‌ند كرا‪.‬‬ ‫• ئنجا پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ كه‌شێكی هێمن و ئارامدا و‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ئاماد‌ه بوونی شاندی پارێزگای سلێمانی به‌ڕێوه‌چوو بۆ هه‌ڵبژاردنی‬ ‫ده‌سته‌ی بااڵی نوێی ناوه‌ند و‪ ،‬جێگر و سه‌رۆكی ناوه‌ند‪ ،‬ئه‌وه‌ش ب ‌ه‬ ‫ئاماد‌ه بوونی زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی كۆنگره‌‪.‬‬ ‫• ل ‌ه ئه‌نجامی پڕۆسه‌كه‌دا‪ ،‬ئه‌م به‌ڕێزانه‌ی خواره‌وه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫ئه‌ندامانی كۆنگره‌وه‌ بۆ ده‌سته‌ی نوێی بااڵی ناوه‌ند هه‌ڵبژێردران‬ ‫(‪ )15‬ئه‌ندام و (‪ )2‬یه‌ده‌گ‪:‬‬ ‫‪ -1‬خــــــــــــــــالد حســن عــــلي‪ -2 .‬ديـــــــــارى أحمد اســـــماعيل‪.‬‬ ‫‪ -3‬فـــــــــــاروق ر‌ســــــول یحیی‪ -4 .‬ئــــــــه‌رده‌الن صــالح عــــزیز‪.‬‬ ‫‪ -5‬هــــــــاوژین طالــــب رضــــا‪ -6 .‬جــــــــمال محــــــــمد أمــــين‪.‬‬ ‫‪ -7‬شــه‌ماڵ عـبدالرحمن عبدالعزیز‪ -8 .‬محــــــــمـــــــد رؤوف أحمـــد‪.‬‬ ‫‪ -9‬محــــمـــــد عمـــر عبــدالعزيز‪ -10 .‬كـــــــاو‌ه فـــــرج ســــــعدون‪.‬‬ ‫‪ -11‬به‌هێز محمــــــــد صـــــــالح‪ -12 .‬سمـــــكۆ عبـــــدالغفور عــــلی‪.‬‬ ‫‪ -13‬ســــــه‌روه‌ر حســــــن عـــــــلی‪ -14.‬محمــــــد أحمــــــد ســــعيـــد‪.‬‬ ‫‪ -15‬عــــــــادل لـــــطيف محـــــمود‪ -16.‬محـــمــــد طاهر اســــماعیـــل‪.‬‬ ‫‪ -17‬محمـــــــد حســـــــین كــــریم‪.‬‬ ‫• ل ‌ه قۆناغی دووهه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا‪ ،‬ئه‌ندامانی هه‌ڵبژیردراوی‬ ‫ده‌سته‌ی بااڵ ب ‌ه هه‌مان پرۆسه‌ی ئازادانه‌ی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬سه‌رۆكی‬ ‫ناوه‌ند و جێگری سه‌رۆكیان ب ‌ه پێی ئه‌م ده‌نگانه‌ی خواره‌و‌ه هه‌ڵبژارد‪:‬‬ ‫‪ -1‬سـه‌رۆك‪ :‬فاروق رسول یحیی‪ -2 .‬جـێگـــر‪ :‬محمد عمر عبدالعزیز‬ ‫• سه‌رۆكی نوێی ناوه‌ند وته‌ی خۆی پێشكه‌ش كرد ك ‌ه تیایدا‬ ‫به‌رنامه‌ی كاری بۆ ئه‌م خوله‌ی ناوه‌ند خست ‌ه ڕوو بۆ ئه‌ندامان‪.‬‬ ‫• دوا ب ‌ه دوای ئه‌وه‌‪ ،‬خه‌اڵتی ناوه‌ند پێشكه‌ش ب ‌ه بنه‌ماڵه‌ی‬ ‫سه‌رۆكی پێشووی ناوه‌ند مامۆستا نه‌شئه‌ت غه‌فور سه‌عید كرا‪،‬‬ ‫خوا لێی خۆش بێت‪.‬‬ ‫• دوا كاره‌كانی كۆنگره‌ هه‌ڵبژاردنی «ده‌سته‌ی كارگێڕی» بوو‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن و ل ‌ه نێوان ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی بااڵی ناوه‌ند (‪ )6‬ئه‌ندام و‬ ‫(‪ )2‬یه‌ده‌گ هه‌ڵبژێردران‪.‬‬ ‫• به‌م به‌یاننامه‌ی ‌ه كۆتایی كۆنگر‌ه ڕاده‌گه‌یه‌نین‪ ،‬له‌گه‌ڵ هیوای‬ ‫سه‌ركه‌وتن و دوعای خێر ك ‌ه خوای گه‌ور‌ه یارمه‌تیده‌ر و پشتیوانی‬ ‫هه‌مووان بێت‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت هه‌موو یه‌كێكی ئه‌و به‌ڕێزانه‌ی ك ‌ه‬ ‫له‌م كۆنگره‌یه‌دا ئه‌ركی قورس و تازه‌یان ل ‌ه خزمه‌تی قورئان و‬ ‫سوننه‌تدا كه‌وته‌ ئه‌ستۆ‪.‬‬

‫وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫گرنگی و مفایێن ئیعجازا زانستی‬ ‫د قورئان پیرۆزدا‬ ‫بێ‌ گومان ئیعجازا زانستی گرنیەكا مەزن هەیە و گەلەك مفا تێدا هەنە‬ ‫نەخاسمە ل ڤی سەردەمی كو دئێتە ناڤكرن ب سەردەمێ‌ پێشكەفتنا زانستی‪ ،‬و‬ ‫گرنگیدان ب ئیعجازێ‌ ژالیێ‌ خەمخۆرێن وێڤە چەندین بەهانە (مبرر) هەنە‪ ،‬د ڤ ‌ێ‬ ‫نڤیسینێدا دێ‌ ب كورتی ئاماژە ب هندەكا ژ وان كەین‪:‬‬ ‫‪ -1‬تێگەهشتنەكا باشتر و بەرفرەهتر بۆ دەقێن قورئانێ‌ و سوننەتێ‌‪:‬‬ ‫قورئانا پیرۆز و سوننەت یێن هاتین دا ل دویڤ شیانێن خۆ تێبگەهین و كار پ ‌ێ‬ ‫بكەین‪ ،‬و ئەم نەشێین ب تەمامی و راستی د رامانا دەقێن گەردوونی بگەهین د‬ ‫چارچۆڤ ‌ێ زمانی ب تنێدا‪ ،‬چونكی زانین پێكڤە گرێدایە و نائێتە ژێكڤەكن‪ ،‬بەلكی‬ ‫پێدڤیە مفای ژ زانستێن تاقیگەهی یێن نوی وەربگرین‪ ،‬و ل بەر رۆناهیا راستیێن‬ ‫زانستی د ‌ێ شێین ب تەمامی د رامان و مەرەمێن دەقێن پیرۆز گەهین‪ ،‬ئەڤەژی و ‌ێ‬ ‫چەند ‌ێ د سەلمینیت كو د سەردەم ‌ێ كەڤندا خەلكەك ب تەمامی د هندەك دەقێن‬ ‫قورئان و سوننەت ‌ێ نەدگەهشتن ئەڤێن بەحس ‌ێ هندەك دیاردەیێن گەردوونی دكەن‪،‬‬ ‫بەل ‌ێ دڤێت باش بزانین ئەگەر ئەو تێگەهشتنە هەبیت ژی زیان نەگەهاندیە بیر و‬ ‫باوەرا و دەرئێخستنا ئەحكاما ژێ‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬بانگەوازیكرن بۆ ئیسالمێ‌ ب رێكا كارئینانا بابەتێن ئیعجازا زانستی‪:‬‬ ‫ب كارئینانا ئیعجازا زانستی د قورئان و سوننەتێدا گونجایترین رێكە بۆ‬ ‫بانگەوازیكرنێ‌ بۆ بەرنامەیێ‌ خودێ‌ د ڤی سەردەمیدا‪ ،‬سەردەمێ‌ پێشكەفتنا‬ ‫زانستی ئەڤێ‌ گەلەك خەلك پێ‌ دسەرداچۆین‪ ،‬و ئایین پشتگوه ئێخستین‪ ،‬و‬ ‫باوەری ب تشتێ‌ ماددی بتنێ‌ ئیناین‪ ،‬ڤێجا باشترین رێك بۆ قایلكرنا ڤان رەنگە‬ ‫مرۆڤان ئیعجازا زانستییە د قۆرئانێ‌ و سوننەتا پێغەمبەریدا چونكی ئەو بەس‬ ‫ڤی زمانی دزانن‪ ،‬هەروەسا دێ‌ شێین ب رێكا ڤی زمانێ‌ زانستی بەرسڤا هێرشێن‬ ‫راگەهاندنا رۆژئاڤای دەین ئەڤێن هێرشێ‌ دكەنە سەر ئیسالمێ‌ و بۆ وان ب‬ ‫سەلمینین كو ئیسالم دویماهیك بەرنامەیێ‌ ئەسمانیە و ب تنێ‌ ئەڤەیە ژالی ‌ێ‬ ‫خودێڤە هاتی هنارتن بۆ مرۆڤان ئەوژی ب رێكا بەلگەیێن ئیعجازا زانستی د‬ ‫قورئان و سوننەتێدا‪ ،‬و باشترین بەلگە ژی ل سەر ڤێ‌ چەندێ‌ ئەوە كو چەندین‬ ‫زانا و كەسایەتیێن نەموسلمان ب ڤێ‌ رێكێ‌ موسلمان بووینە پشتی راستیا بنەمایێن‬ ‫ڤی ئایینی ب رێكا پێشكەفتنا زانستی بۆ وان دیار و ئاشكرا بووین‪ ،‬و شادەیی بۆ‬ ‫ڤی ئایینی دایە كو ئایینێ‌ عەقلی و زانستی و لوژیكی و بەلگە و گرۆڤەیانە‪ ،‬و ل‬ ‫ڤێرێ‌ دەلیڤە نینە ئاماژە ب وان كەساتیا بكەین‪.‬‬ ‫‪ -3‬نویكرنا بەلگەیێن پێغەمبەراتیێ‌ د سەردەمێ‌ ئاشكراكرنێن زانستیدا‪:‬‬ ‫ئەو خەلك ‌ێ ل سەردەم ‌ێ پێغەمبەری (سالڤێن خود ‌ێ ل سەر بن) چەندین بەلگە ل‬ ‫سەر راستیا پێغەمبەراتی ‌ێ ب چاڤێن خۆ دیتن‪ ،‬و بۆ وان دیاربوو كو قورئان حەقە‬ ‫و راستییە‪ ،‬لەورا ئەڤرو خود ‌ێ موعجیزەكا قورئان ‌ێ یا نوی دەرئێخستییە كو دگەل‬ ‫گیان ‌ێ ڤی سەردەمی دگونجیت ئەوژی ئیعجازا زانستییە‪ ،‬چونكی خەلك ‌ێ ڤی سەردەمی‬ ‫ب جوداییا وەالت و نەتەوەیێن خۆڤە ژ هەمی تشتان پتر ب زانستی داخبار و‬ ‫رازینە‪ ،‬ڤەكۆلینێن ئیعجازا زانستی ب حەزكرنا خود ‌ێ ب هێزترین و ئاشكراترین‬ ‫بەلگەیان بۆ هەر كەسەكی ل دویڤ هەقی و راستیێدا بگەڕیێت دیار دكەن‪ ،‬و د‬ ‫هەمان دەمدا باوەریا باوەرداران ژی ب هێزتر و زێدەتر دكەت ﭽ ﭧ ﭨ‬ ‫ﭩﭪﭫﭬﭭ ﭮﭯﭰﭱﭲ ﭳﭴ ﭵﭶ ﭷ‬ ‫ﭸ ﭼ األنفال‪ ،‬ئانكو‪( :‬ب راستی خودان باوەر ئەون‪ ،‬ئەوێن ئەگەر ناڤێ‌ خود ‌ێ‬ ‫هاتە ئینان‪ ،‬دلێن وان ژ ترساندا خۆ دقوتن‪ ،‬و ئەگەر قورئان ل سەر وان هاتە‬ ‫خواندن‪ ،‬باوەرییا وان پتر ل ‌ێ دئێت‪ ،‬و پشتا خۆ ب خود ‌ێ موكوم و گەرم دكەن)‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫هه‌یڤ ژماره‌ (‪ )41‬به‌هاری ‪2016‬‬

‫ئدریس غازی‬ ‫‪idreesghazi@yahoo.com‬‬

‫‪ -4‬هاندان و ئەكتیڤكرنا موسلمانان‬ ‫بۆ ئەنجامدانا ئاشكراكرنێن گەردوونی‬ ‫ب رێكا هاندەرێن باوەریا وان‪:‬‬ ‫هزركرن د چێكریێن خودێدا جۆرەكێ‌‬ ‫پەرستن ‌ێ یە‪ ،‬و د هەمان دەمدا هزركرن د‬ ‫رامانا ئایەت و فەرموودەیان ژیدا جۆرەكێ‌‬ ‫پەرستن ‌ێ یە‪ ،‬و گەهاندنا وان بۆ خەلكی‬ ‫وەك بانگەوازی بۆ رێكا خودێ‌‪ ،‬ئەڤە هەمی‬ ‫د ‌ێ د ڤەكۆلینێن زانستیدا بجهئێن‪ ،‬و‬ ‫ئەڤە بخۆ هاندەرەكە بۆ موسلمانان بۆ‬ ‫ئاشكراكرنا نهێنیێن گەردوونی ب هاندەرێن‬ ‫باوەریێ‌‪ ،‬و ئەم ئومێدەوارین ببیتە‬ ‫ئەگەر بۆ دەربازبوون ‌ێ ژ ڤ ‌ێ پاشكەفتن ‌ێ‬ ‫ئەڤا دەمەك ‌ێ درێژە ئەم تێدا دژین‪.‬‬ ‫ب پشت راستی د ‌ێ بێژم كو ڤەكۆلەرێن‬ ‫موسلمان د ‌ێ د ڤەكۆلینا گۆتنێن خودێدا ل‬ ‫دۆر نهێنیێن چێكریان هند تشتا ئاشكراكن‬ ‫كو ببنە ئەگەر بۆ رێنماییكرنا وان د‬ ‫ڤەكۆلیناندا و هاریكار بۆ وان بۆ نێزیكبوون ‌ێ‬ ‫ژ ئەنجامێن وان و نە هەدەردانا پێكۆل و‬ ‫زەحمەتا وان د تشتێن ب ‌ێ مفادا‪.‬‬ ‫ب حوكم ‌ێ كو ئەم موسلمان خودانێن ڤان‬ ‫دەقێن ئیعجازێینە دڤیا ئەم دەستپێشخەر‬ ‫باین بۆ ئاشكراكرنێن زانستی و ڤان دەق‬ ‫ئەم هانداباین بۆ پتر ڤەكۆلین و دویڤچۆن و‬ ‫ئاشكراكرنێ‌‪ ،‬بەس مخابن ژ ئەگەرێ‌‬ ‫پاشكەفتنا مە ئەڤرو نە موسلمان ب ڤی‬ ‫كار رادبن و ئەو ڤان نهێنیان ئاشكرا دكەن‪،‬‬ ‫هەرچەندە بەهانەیا مە موسلمانان ئەوە‬ ‫كو ئەگەر ئەڤ ئاشكراكرنە ل سەر دەستێ‌‬ ‫موسلمانان هاتبانە ئەنجامدان دا بێژن‬ ‫هەر موسلمان تشت ‌ێ باش بخۆ دبێژن و‬ ‫ئاشكراكرنا ڤان ئاماژەیێن قورئانی ژالیێ‌‬ ‫نە موسلمانانڤە باشترین بەلگەیە ژالی ‌ێ‬ ‫وانڤە ل سەر راستی و دورستیا ڤان دەقێن‬ ‫قورئان ‌ێ و سوننەتێ‌‪ ،‬بەل ‌ێ ب دیتنا من‬ ‫دڤێت موسلمان دەستپێشخەر بن و هەلگرێن‬ ‫رۆناهییا قورتالكرن ‌ێ بن بۆ جیهان ‌ێ هەمییێ‌‪،‬‬ ‫چونكی ئەو خودانێن وەحیا خودایینە و‬ ‫شیانێن رابوون ‌ێ ب ڤی ئەركی هەنە‪.‬‬ ‫‪ -5‬راستڤەكرنا ئاراستەیا زانست ‌ێ تاقیگەهی‬ ‫د جیهانێدا‪:‬‬ ‫خودای ‌ێ مەزن یا داخوازكری هزرا خۆ د‬ ‫چێكریێن ویدا بكەین‪ ،‬و كریە رێكەك بۆ‬ ‫نیاسین و باوەریئینانێ ب خۆ و پێغەمبەر ‌ێ‬ ‫خۆ‪ ،‬بەل ‌ێ خودانێن ئایینێن دەستكاری تێدا‬ ‫هاتیەكرن (گاور و جوهیان) دژایەتیا زانستی‬ ‫كر و رێكێن زانستی ب رێكەكا پویچ دانا و‬ ‫زانا ژی تووشی ئەشكەنجەدان ‌ێ كرن‪ ،‬لەورا‬ ‫هێرش هاتنەكرن ل سەر زانستێ‌ تاقیگەهی و‬

‫هەوێن دژاتی ‌ێ بەرانبەر هاتنە ئەنجامدان و‬ ‫درەو و نەراستیێن وان بۆ جیهان ‌ێ هاتنە‬ ‫ئاشكراكرن‪ ،‬ڤێجا مرۆڤایەتی تووشی ئالۆزی ‌ێ‬ ‫بوو و دەست هاڤێتە ل ‌ێ گەڕیان ‌ێ ل ئایین ‌ێ‬ ‫دروست‪ ،‬ئەو ئایین ‌ێ مرۆڤی هان بدەت بۆ‬ ‫گەڕیان ‌ێ ل زانستی و زانست ژی ئاراستەیا‬ ‫مرۆڤان بكەت بۆ وی‪.‬‬ ‫موسلمان ژی ئەڤرو دشێن بێنە پێش بۆ‬ ‫راستڤەكرنا ئاراستەیا زانستی د جیهانێدا و‬ ‫دانانا وی ل جه ‌ێ وی ی ‌ێ راست و دروست‪ ،‬كو‬ ‫زانست رێكەكە بۆ باوەریئینان ‌ێ ب خود ‌ێ و‬ ‫پێغەمبەرێ‌ وی و سەلماندنا راستیا قورئانێ‌ و‬ ‫بەلگەیەك بۆ ئایینێ‌ ئیسالمێ‌ یێ‌ پیرۆز و‬ ‫شاهدەك كو دەستكاری د ئایینێن دیدا‬ ‫هاتیەكرن‪.‬‬ ‫مرۆڤایەتی ‌ێ پێدڤی ب ئایین ‌ێ راست هەیە دا‬ ‫ژ وی تشتێ‌ ب سەردا هاتی ژ ڤاالتیا رۆحی و‬ ‫الوازیا هەستان و نە رحەتیا ژیان ‌ێ رزگار‬ ‫ببیت‪ ،‬پێدڤی ب وی ئایینی هەیە یێ‌ ئایین و‬ ‫زانست‪ ،‬و ماددە و رۆح ‌ێ پێكڤەگرێدەت و‬ ‫كۆم بكەت‪ ،‬و یاسا و رەوشت و بەختەوەری ‌ێ د‬ ‫دنیایێدا و پاداشتا باش د پاشەڕۆژێدا دابین‬ ‫بكەت‪ ،‬د هەمان دەمدا پێدڤی ب بەلگەیێن‬ ‫زانستی هەیە دا راستیێن ڤی ئایینی بۆ ب‬ ‫سەلمینیت‪ ،‬و ئەڤ بەرسڤە د ‌ێ د ڤەكۆلینێن‬ ‫ئیعجازا زانستیدا ب دەست كەڤیت‪.‬‬ ‫تشت ‌ێ دلخۆشكەر ئەوە د رێكا گەهشتنا ڤی‬ ‫ئەنجامیدا هژمارەكا زۆر ژ زانایێن گەردوونی‬ ‫یێن راست و دادپەروەر یێن هەین‪ ،‬و دوو‬ ‫دل نابن د دەربڕین و ئاشكراكرنا وی تشت ‌ێ‬ ‫باوەری ‌ێ پ ‌ێ دئینن دا ژ راستیان‪ ،‬و ئەو‬ ‫خودان رێز و بها نە و ئاخفتنا وان جه ‌ێ‬ ‫گوهدان ‌ێ یە ل وەالتێن وان‪ ،‬و چێدبیت‬ ‫دەزگەهێن راگەهاندن ‌ێ هوكارەك بن بۆ‬ ‫گەهاندنا باوەری ‌ێ و زانستی بۆ خەلكێن وان‬ ‫وەالتان‪.‬‬ ‫‪ -6‬بەرهنگاریا ماددیەت و خرابیێن‬ ‫شارستانییا هەڤچەرخ‪:‬‬ ‫ئەڤرو جیهان وەكی گوندەك ‌ێ بچویك ل ‌ێ‬ ‫هاتییە‪ ،‬هەمی شارستانییەت تێدا دگەهنە‬ ‫ئێك‪ ،‬و د بنیاتدا دڤێت شارستانی ئێك و‬ ‫دوو تەمام بكەن و شەڕەنیخ ‌ێ دگەل ئێك و‬ ‫دوو نەكەن‪ ،‬بەل ‌ێ ل سەر دەم ‌ێ جیهانگیری ‌ێ‬ ‫شارستانیا ماددی یا دەستهەالتدار هەول ددەت‬ ‫ب هەمی رێكان بهایێن خۆ یێن ماددی‪ ،‬و‬ ‫رەوشتێن خۆ یێن خراب‪ ،‬و ماددیەتا خۆ ل‬ ‫سەر شارستانیێن دی ب سەپینیت ب هەمی‬ ‫رێكێن ل بەر دەست‪ ،‬و موسلمان ئەڤرو د‬ ‫الوازن و باشترین رێك بۆ بەرهنگاریا ڤ ‌ێ‬ ‫سەپاندن ‌ێ پێگیریە ب ئایینی و ئێك ژ رێكێن‬

‫ئەڤرو گەلەك گرنگ بۆ دیاركرنا ئایینی ل‬ ‫سەر دەمێ‌ زانستی ئیعجازا زانستییە‪.‬‬ ‫هەروەسا ئەڤرو جیهان یا بەرەف كارەساتەكا‬ ‫مەزن دچیت‪ ،‬سوتەمەنی ‌ێ و ‌ێ پێشكەفتنا‬ ‫زانستی و تەكنولوجیە ژالیەكیڤە‪ ،‬و الوازبوونا‬ ‫دینی و رۆحی و رەوشتانە ژالیەك ‌ێ دیڤە‪ ،‬و‬ ‫ئەگەر دین و رەوشت پێشكەفتنا زانستی‬ ‫ئاراستە نەكەن هینگ ‌ێ د ‌ێ ئەڤ پێشكەفتنا‬ ‫زانستی و تەكنولوجی بیتە كارەسات‪ ،‬و‬ ‫نموونە ژی ل سەر ڤ ‌ێ چەند ‌ێ گەلەكن‪ ،‬وەكی‬ ‫كارئینانا چەكی ناڤوكی ژالی ‌ێ ئەمریكاڤە‬ ‫دژی یابان ‌ێ ل سەر دەم ‌ێ شەڕ ‌ێ جیهانی ی ‌ێ‬ ‫ئێكێ‌‪ ،‬و كارئینانا چەكی كیمیاوی ژالی ‌ێ رژێما‬ ‫بەعسڤە دژی خەلك ‌ێ كوردستان ‌ێ و ب تایبەتی‬ ‫خەلك ‌ێ باژێڕ ‌ێ حەلەبچە ی ‌ێ ب ‌ێ گونەه‪ ،‬و‬ ‫ئەنجامدانا چەندین تاوانێن دی ب رێكا‬ ‫پێشكەفتنا زانستی‪ ،‬لەوا بانگەوازی بۆ ئایین ‌ێ‬ ‫هەق رێكە بۆ قورتالبوون ‌ێ ژ ڤ ‌ێ كارەسات ‌ێ و‬ ‫ئێك ژ رێكێن هەرە گرنگ د ڤی سەردەمیدا‬ ‫بۆ بانگەوازی ‌ێ بۆ ئایینی ئیعجازا زانستیە‪.‬‬ ‫‪ -7‬بەرسڤدانا وان گومانێن دئێنە ئازراندن و‬ ‫هلئێخستن و هێرشێن راگەهاندنێ‌‪:‬‬ ‫هەروەسا ئەڤرو هێرشەكا مەزن ل سەر‬ ‫ئیسالم ‌ێ و موسلمانان دئێتەكرن د دەزگەهێن‬ ‫راگەهاندنێدا‪ ،‬و هندەك بێبەختیێن مەزن‬ ‫ب دویڤ ئیسالم ‌ێ و قورئان ‌ێ و پێغەمبەر ‌ێ‬ ‫ئیسالم ‌ێ و موسلمانان ڤەدنن‪ ،‬ڤێجا باشترین‬ ‫رێك ئەوە ئەم بۆ وان هەمیان دیاربكەین كو‬ ‫ئیسالم ئایین ‌ێ رێزگرتنا عەقلی و زانست ‌ێ‬ ‫یە‪ ،‬و بەر ‌ێ مە ددەتە هزركرن ‌ێ وكارئینانا‬ ‫عەقلی‪ ،‬و ئیعجازا زانستی ل ڤێر ‌ێ دچیتە د‬ ‫چارچوڤ ‌ێ ئاخفتنا باش و خوش‪ ،‬و بەلگەی ‌ێ‬ ‫بهێز‪ ،‬و مەنتقێ‌ دروست دا‪.‬‬ ‫ژالیەك ‌ێ دیڤە هلئێخستن و ئازراندنا بابەت ‌ێ‬ ‫ئیعجازا زانستی هاندانە بۆ موسلمانان كو‬ ‫عەقل ‌ێ خۆ بكاربینن‪ ،‬و داهێنان ‌ێ بكەن‪،‬‬ ‫هەروەسا هاندانە بۆ گرنگیدانا موسلمانان ب‬ ‫بابەتێ پێشكەفتنا زانستی و تەكنولوجی و‬ ‫گرنگیا وی د پێشڤەچۆنا موسلماناندا‪،‬‬ ‫نەخاسمە ئەڤرو خەلك ‌ێ دی ی ‌ێ نەموسلمان‬ ‫پێنگاڤێن مەزن دڤی بیاڤیدا هاڤێتینە و‬ ‫گەلەك پێشكەفتینە و بتن ‌ێ موسلمان‬ ‫ماینە پاشكەفتی‪ ،‬و ئەم هەمی دزانین‬ ‫كان ‌ێ ل ڤی سەردەمی زانست چەند زوی‬ ‫پێشدكەڤیت و رۆژ بۆ رۆژ ‌ێ بوشایی دناڤبەرا‬ ‫موسلمانان و یێن دیدا پتر ل ‌ێ دئێت و‬ ‫بەرفرەه دبیت‪ ،‬لەوا پێدڤیە موسلمان لێ‌‬ ‫زڤڕینەك ‌ێ بكەن و كاركرنا بۆ كێمكرنا ڤ ‌ێ‬ ‫بوشاییێ‌‪ ،‬و ئێك ژ رێكێن و ‌ێ گرنگیدانە ب‬ ‫ئیعجازا زانستی د قۆرئانێ‌ و سوننەتێدا‪.‬‬ ‫‪41‬‬

‫القسم العربي‬ ‫القسم العربي‬

‫مجلة علمية فصلية يصدرها مركز كردستان‬ ‫كوردستان‬ ‫مركز‬ ‫يصدرها‬ ‫مجلة‬ ‫السنة‬ ‫القرآن و‬ ‫فصليةفي‬ ‫علميةالعلمي‬ ‫لألعجاز‬ ‫‌یڤ والسنة‬ ‫القرآن‬ ‫العلمي في‬ ‫لالعجاز‬ ‫صدرت‬ ‫مجلة هه‬ ‫األول من‬ ‫العدد‬

‫صدرت في عام ‪2002‬‬ ‫مجلة هه‬ ‫عام‌یڤ‪2002‬‬ ‫العدد األول من في‬

‫‪2014‬م ـ‪1435 -‬ه‬ ‫العدد(‪)35‬‬ ‫‪1437‬هـ‬ ‫خريف‪2016‬م‬ ‫(‪ )41‬ربیع‬ ‫العدد‬

‫‪www.haiv.org‬‬ ‫‪www.haiv.org‬‬

‫األمتياز‬ ‫صاحب‬ ‫صاحب األمتياز‬ ‫في القرآن والسنة‬ ‫العلمي‬ ‫لالعجاز‬ ‫سعيد‬ ‫غفور‬ ‫مركز كوردستاننشأة‬ ‫التحرير‬ ‫رئيس التحرير‬ ‫رئيس‬ ‫َ‬ ‫اسماعيل‬ ‫ديارى‬ ‫احمدحامد‬ ‫دارا گول‬ ‫د‪ .‬د‪.‬‬ ‫رئيس التحرير‬ ‫نائب رئيس‬ ‫نائب‬ ‫التحرير‬ ‫حسن علي‬ ‫خالد حسن‬ ‫خالد‬ ‫علي‬ ‫مدير التحرير‬ ‫مدير‬ ‫التحرير‬ ‫طالب رضا‬ ‫هاوذينطالب‬ ‫هاوژین‬ ‫رضا‬

‫‪009647707601225‬‬

‫القانوني‬ ‫المستشار القانوني‬ ‫المستشار‬ ‫احمد‬ ‫رؤوف‬ ‫محمد‬ ‫المحامي‪:‬محمد رؤوف احمد‬ ‫المحامي‪:‬‬ ‫‪009647701527323‬‬

‫هيئة التحرير‬ ‫هيئة التحرير‬ ‫فاروق رسول يحيى‬ ‫رسول يحيى‬ ‫فاروقمفتي‬ ‫‪-1‬شمال‬ ‫امينكریم‬ ‫حسین‬ ‫محمدمحمد‬ ‫‪-2‬جمال‬ ‫جميلسعدون‬ ‫كاوه فرج‬ ‫الحبال‬ ‫‪-3‬د‪.‬د‪.‬محمد‬ ‫احمد امين‬ ‫ديارىمحمد‬ ‫‪-4‬د‪.‬جمال‬ ‫اسماعيل‬ ‫حامد‬ ‫گوڵسعدون‬ ‫دارافرج‬ ‫‪-5‬د‪.‬د‪.‬كاوه‬ ‫أبوبكرجميل الحبال‬ ‫برزانمحمد‬ ‫‪ -6‬د‪.‬‬ ‫رشید‬ ‫أبوبكر‬ ‫سعيد‬ ‫برزاناحمد‬ ‫‪-7‬محمد‬ ‫عزيز‬ ‫صالحعزيز‬ ‫أردالنصالح‬ ‫‪-8‬اردالن‬ ‫سعيد‬ ‫أحمدكريم‬ ‫محمدحسين‬ ‫‪-9‬محمد‬ ‫‪ -10‬د‪ .‬به‌هێز محمد صالح‬ ‫تصميم‬ ‫تصميم‬ ‫انور احمد‬ ‫زانیار‬ ‫أحمد‬ ‫أنور‬ ‫زانیار‬ ‫‪Zanyarkurdish@gmail.com‬‬

‫‪zanyarkurdish@gmail.com‬‬

‫لألتصال‪:‬‬ ‫لألتصال‪:‬‬ ‫‪haiv2001@gmail.com‬‬

‫‪haivkurdy@gmail.com‬‬ ‫‪haivkurdy@gmail.com‬‬

‫‪www.facebook.com/kurdhaiv‬‬ ‫‪www.facebook.com/kurdhaiv‬‬

‫العنوان‪ :‬السليمانية ‪ -‬شارع چوارچرا (زیور)‬

‫العنوان‪ :‬السليمانية ‪ -‬شارع ماموستايان ‪ -‬عمارة‬ ‫مقابل الجامعة التكنولوجیة‬ ‫حاج محمد بينجويني ‪ -‬الطابق الثالث‬

‫إخويت يف هللا‪ ..‬حميب جملة (هه‌یڤ)‪..‬‬ ‫كبريا ابلقدرة على احلضارة‪ ،‬والفعالية‬ ‫ ‬ ‫إن لإلنسان املسلم ً‬ ‫دورا ً‬ ‫يف احلضور‪ ،‬وبناء احلضارة‪ ..‬ومجيع ذلك يعتمد على فكره وتصوراته‬ ‫عن القرآن الكرمي‪ ،‬والعقيدة‪ ،‬واملنهاج احليايت يف اإلقتصاد والسياسة‬ ‫والتأريخ واحلضارة‪ ..‬ألننا إذا فقدان استيعاب الفهم للقرآن الكرمي‪،‬‬ ‫فقدان كل شيء‪ ..‬وفاقد الشيء ال يعطيه‪ .‬فإن مل نتمكن من الفهم‬ ‫الدقيق للقرآن الكرمي‪ ،‬فماذا نعطي للناس يف إعجاز القرآن واحلكم‬ ‫القرآنية‪ ،‬واملفاهيم الصادقة يف احلياة؟‬ ‫إن املثقف املعاصر فقد ذوقه وحتسسه األديب يف اللغة‬ ‫ ‬ ‫والبيان والبالغة‪ ،‬فال بد من سلوك السبل األخرى الكفيلة يف‬ ‫«عرض اإلعجاز» بثوب علمي قشيب يتناسب مع التطور احلضاري‬ ‫والعلمي‪ ..‬فبني وضع اللبنات األولية ملفهوم «اإلعجاز العلمي»‬ ‫مفتوحا أمام األجيال‬ ‫وبني أمثلة خالدة يف هذا املضمار يبقى الباب‬ ‫ً‬ ‫القادمة يف املعجزة املتجددة‪ ..‬يف تفاصيلها وأبواهبا‪ ..‬وسوف يبقى‬ ‫اإلعجاز املنارة البينة يف هذا الدرب اإلمياين العظيم‪.‬‬ ‫وحنن يف مركز كردستان لإلعجاز العلمي يف القرآن‬ ‫ ‬ ‫والسنة‪ ،‬يوم التقينا ابحملبة على هذه املائدة‪ ،‬آلينا على أنفسنا‬ ‫خدما للقرآن الكرمي يف هذا اجلانب‪..‬فالعمل الصاحل‬ ‫أن نكون ً‬ ‫يف هذا اجملال‪ ،‬وإثبات مصدر القرآن‪ ،‬وصدق الرسالة يف إطار ‬ ‫«الوحي اإلهلي» من واجبنا‪ ..‬وتبقى سالمة الرواية وتواترها‪ ،‬منذ‬ ‫اىل محلة الرسالة‪ ،‬ورواية آايت‬ ‫تلقيها من شفيت الرسول األكرم‬ ‫الذكر احلكيم‪ ،‬وحفظها يف الصدور قبل تدوينها يف الصدور‪ ،‬اىل ‬ ‫يوم القيامة‪.‬‬ ‫وصدق هللا العظیم‪ :‬ﭽ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﭼ‬ ‫احلجر‪..‬‬ ‫وجملتنا (هه‌یڤ) هي جزء متواضع من رسالتنا‪.‬‬ ‫فهي هدية متواضعة من حمب للقرآن اىل حمب‪..‬‬ ‫والسالم عليكم ورمحة هللا وبركاته‪.‬‬ ‫األستاذ نشأة غفور سعيد (رمحه هللا)‬

‫القرآن واملعجزات‬ ‫أ‪.‬م‪.‬د‪.‬حممد إبراهيم فاضل املشهداينّ ‪ -‬كليّة اإلمام األعظم اجلامعة ابملوصل‪.‬‬ ‫بقلم‬ ‫ّ‬

‫توطئة تعريفيَّة‪:‬‬ ‫املنزل‬ ‫تعريف القرآن‬ ‫اصطالحا‪ :‬هو كالم هللا‪ّ ،‬‬ ‫ً‬ ‫النيب حممد املتعبّد بتالوته‪ ،‬املفتتح‬ ‫على‬ ‫ّ‬ ‫بسورة الفاحتة‪ ،‬املختتم بسورة النّاس‪( .‬مباحث يف‬ ‫علوم القرآن‪ ،16 :‬وما بعدها)‪.‬‬ ‫تعريف املعجزات‪ :‬هي مجع معجزة‪ ،‬وهي عُ ْرفًا‪:‬‬ ‫أمر َخا ِر ٌق لِلع َ ِ‬ ‫َّح ِّدي َم َع َع َدِم‬ ‫َ‬ ‫قرو ٌن ِبلت َ‬ ‫ٌ‬ ‫ادة‪َ ،‬م ُ‬ ‫ض ِة‪( .‬لوامع األنوار البهية وسواطع األسرار‬ ‫ال ُْم َع َار َ‬ ‫األثرية لشرح الدرة املضية يف عقد الفرقة املرضية‬ ‫‪.)290 /2‬‬ ‫القرآن واملعجزات‪:‬‬ ‫خات‬ ‫وجعله‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫حمم‬ ‫نا‬ ‫ي‬ ‫نب‬ ‫َ‬ ‫ل ّـما َ‬ ‫بعث هللاُ تعاىل َّ َّ ً‬ ‫زوده ابملعجز ِ‬ ‫شاهدة على‬ ‫األنبياء واملرسلني َّ‬ ‫ات ال ّ‬ ‫صدقه‪ ،‬وكون ما جاء به إ ّنا هو من عند هللا تعاىل‪،‬‬ ‫ربنيَّة عظيمة يف أتييد أنبيائه عليهم‬ ‫وهذه سنّةٌ ّ‬ ‫للسنن الكونيَّة ليظهر‬ ‫السالم بدالئل قويّة خمالفة ّ‬ ‫ّ‬ ‫صدقهم فيما جاؤا به‪.‬‬ ‫الرسل‬ ‫وهذه ال ّدالئل هي ما يُ ُ‬ ‫عرف مبعجزات ّ‬ ‫السالم ميكن تقسيمها إىل قسمني‬ ‫واألنبياء عليهم ّ‬ ‫رئيسيّني ابرزين‪ ،‬ومها‪:‬‬ ‫العام‪:‬‬ ‫األول‪ّ :‬‬ ‫القسم ّ‬ ‫وهو يشمل املعجزات املؤقّتة بوقت حدوثها‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫حصولا‪:‬‬ ‫واحملدَّدة بزمن‬ ‫وهذا القسم عامٌّ يشمل مجيع معجزات األنبياء‬ ‫‪ ،‬وهي‬ ‫حمم ٍد‬ ‫قبل نبيّنا َّ‬ ‫الذين بعثَهم هللا تعاىل َ‬ ‫ِ‬ ‫مؤقّتة بزمن‪ ،‬ومقيَّدة بوقت حدوثها‪ ،‬ومن أمثلتها‪:‬‬ ‫انقلبت‬ ‫حيث‬ ‫عصا كليم هللا موسى ‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫إىل ثعبان مبني‪ ،‬وكذلك يده ل ّـما نزعها بيضاء‬ ‫للنّاظرين‪ ،‬قال هللا تعاىل‪:‬ﭽ ﭱ ﭲ ﭳ‬ ‫ﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼ‬ ‫ﭽ ﭾ ﭼ األعراف (دالئل اإلعجاز ‪/1‬‬ ‫‪ ،475‬ومعرتك األقران ‪.)23 /1‬‬ ‫حممد‬ ‫وظهر هذا‬ ‫ضا بكثرة على يد نبيّنا َّ‬ ‫القسم أي ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ضا‪ ،‬ومن ذلك انشقاق القمر‪ ،‬قال هللا‬ ‫أي‬ ‫ً‬ ‫تعاىل‪:‬ﭽﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰﭼ‬

‫القمر‪ ،‬وقد ثبت ذلك أترخييًا‪.‬‬ ‫النيب‬ ‫وكذلك نبع املاء من حتت أصابع ّ‬ ‫شريفة‪ ،‬فعن أنَس ب ِن مالِ ٍ‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫أَنَّهُ قَ َ‬ ‫ال ّ‬ ‫ال‪َ :‬رأَيْ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ول َّ‬ ‫س‬ ‫الل‬ ‫َر ُس َ‬ ‫َو َحانَ ْ‬ ‫الع ْ‬ ‫صالَةُ َ‬ ‫ت َ‬ ‫ص ِر‪ ،‬فَالْتَ َم َ‬ ‫اللِ‬ ‫ِ‬ ‫ول َّ‬ ‫وء فـَلَ ْم َي ُدوهُ‪ ،‬فَأُِتَ َر ُس ُ‬ ‫الو ُ‬ ‫َّاس َ‬ ‫ض َ‬ ‫الن ُ‬ ‫ك ا ِإلنءِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ول َّ‬ ‫الل‬ ‫ض َع َر ُس ُ‬ ‫ضوء‪ ،‬فـَ​َو َ‬ ‫بَِو ُ‬ ‫ف َذل َ َ‬ ‫ت‬ ‫َّاس أَ ْن يـَتـَ​َوضَّئُوا ِم ْنهُ قَ َ‬ ‫ال‪« :‬فـَ​َرأَيْ ُ‬ ‫يَ َدهُ‪َ ،‬وأ َ​َم َر الن َ‬ ‫ت أَصابِ ِع ِه ح َّت تـوضَّئُوا ِمن ِع ْندِ‬ ‫الـماء يـنـْبع ِمن َتْ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َُ​ُ ْ‬ ‫َ َ َ​َ‬ ‫ِ‬ ‫البخاري يف صحيحه ‪،45 /1‬‬ ‫(أخرجه‬ ‫آخ ِرِه ْم»‬ ‫ّ‬ ‫برقم‪ ،)169(:‬ومسلم يف صحيحه ‪،1783 /4‬‬ ‫برقم‪.))2279(-4 :‬‬ ‫اخلاص‪( :‬ال ُقرآن الكرمي)‪.‬‬ ‫القسم الثاين‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫الرابنيّة‪ ،‬وأعظم اخلوارق‬ ‫وهو معجزة املعجزات ّ‬ ‫اختص هللا تعاىل به‬ ‫اإلهليّة‪ ،‬القرآن الكرمي الذي‬ ‫َّ‬ ‫أنزل عليه ربُّه‬ ‫حيث َ‬ ‫نبيّنا األكرم َّ‬ ‫حمم ًدا ‪ُ ،‬‬ ‫يرث‬ ‫سبحانه القرآن الكرمي معجزًة خالد ًة إىل أن َ‬ ‫األرض ومن عليها‪ ،‬وهو خريُ الوارثني‪.‬‬ ‫هللا تعاىل‬ ‫َ‬ ‫وقد مجع هللا تعاىل بتنزيل القرآن الكرمي على نبيّنا‬ ‫له نوعني اثنني من املزااي‪:‬‬ ‫حمم ٍد‬ ‫َّ‬ ‫األمة‪ ،‬فهو من هذا‬ ‫ّأوهلما‪ :‬أنّه دستور هذه ّ‬ ‫السابقة اليت‬ ‫السماويّة ّ‬ ‫اجلانب امتدا ٌد للكتب ّ‬ ‫أنزهلا هللا تعاىل على رسله عليهم السالم‪ ،‬كتوراة‬ ‫موسى ‪ ،‬وإجنيل عيسى ‪.‬‬ ‫واثنيهما‪ :‬أنّه املعجزة اخلالدة أبد ال ّدهر النّاطقة‬ ‫وكون ما جاء به من عند هللا‬ ‫النيب‬ ‫بصدق ّ‬ ‫تعاىل (إشارات اإلعجاز يف مظان اإلجياز‪.)22 :‬‬ ‫وذلك أ ّن هللا تعاىل أنزل التوراة على موسى‪،‬‬ ‫وزوده مبعجز ٍ‬ ‫ات مثل العصا‪ ،‬وأنزل‬ ‫وهي‬ ‫دستوره‪َّ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫دستوره‪ ،‬وآاته‬ ‫اإلجنيل على عيسى ‪ ،‬وهو‬ ‫ُ‬ ‫معجز ٍ‬ ‫ات مثل إحياء املوتى إبذن هللا تعاىل‪.‬‬ ‫ال‪:‬‬ ‫فقد ثبت يف احلديث عن ِأب ُه َر َيرة َ ‪ ،‬قَ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب إَِّل أ ِ‬ ‫َّب‬ ‫ُعط َي‬ ‫قَ َ‬ ‫‪«:‬ما م َن األَنبِيَاء نَِ ٌّ‬ ‫ال النِ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫يت‬ ‫آم َن َعلَيه البَ َ‬ ‫ش ُر‪َ ،‬وإِ َّنَا َكا َن الَّذي أُوت ُ‬ ‫َما مثلهُ َ‬ ‫َوحاهُ َّ‬ ‫َرجو أن أ ُكو َن أكثـَ​َرُهم‬ ‫اللُ إِ َ​َّ‬ ‫ل‪ ،‬فَأ ُ‬ ‫َوحيًا أ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫البخاري يف صحيحه‬ ‫يوم القيَ َامة» (أخرجه‬ ‫َتبِ ًعا َ‬ ‫ّ‬

‫‪ ،182 /6‬برقم‪ ،)4981(:‬ومسلم يف صحيحه ‪/1‬‬ ‫‪ ،134‬برقم‪.))152(-239 :‬‬ ‫ٍ‬ ‫حممد‪ ،‬وعلى‬ ‫وصلى هللا وسلَّ َم َ‬ ‫وابرك على نبيّنا َّ‬ ‫ٍ‬ ‫إبحسان إىل يوم‬ ‫آله وصحبه أمجعني‪ ،‬ومن تبعهم‬ ‫رب العاملني‪.‬‬ ‫ال ّدين‪ ،‬واحلم ُد هلل ّ‬ ‫املصادر واملراجع‪:‬‬ ‫‪.1‬إشارات اإلعجاز يف مظان اإلجياز‪ :‬بديع‬ ‫النورسي (ت‪1379‬هـ)‪ :‬تح‬ ‫الزمان سعيد‬ ‫ّ‬ ‫الصاحلي‪ :‬شركة سوزلر للنشر‬ ‫إحسان قاسم‬ ‫ّ‬ ‫ابلقاهرة‪ ،‬ط‪ ،3‬سنة ‪1423‬ه‪.‬‬ ‫‪.2‬دالئل اإلعجاز‪ :‬أبو بكر عبد القاهر بن عبد‬ ‫الرمحن بن حممد اجلرجاينّ (ت‪471‬هـ)‪ :‬تح أيب‬ ‫فهر حممود حممد شاكر‪ :‬مطبعة املدين ابلقاهرة‬ ‫ودار املدين جبدة‪ ،‬ط‪ ،3‬سنة ‪1413‬هـ‪.‬‬ ‫البخاري‪ :‬اجلامع املسند الصحيح‬ ‫‪.3‬صحيح‬ ‫ّ‬ ‫وسننه‬ ‫املختصر من أمور رسول هللا‬ ‫البخاري‬ ‫حممد بن إمساعيل‬ ‫وأايمه‪ :‬أبو عبد هللا ّ‬ ‫ّ‬ ‫اجلعفي (ت‪256‬ه)‪ :‬تح حممد زهري بن انصر‬ ‫ّ‬ ‫الناصر‪ :‬دار طوق النجاة‪ :‬ط‪ ،1‬سنة ‪1422‬هـ‪.‬‬ ‫‪.4‬صحيح مسلم‪ :‬املسند الصحيح املختصر‬ ‫بنقل العدل عن العدل إىل رسول هللا‪ :‬مسلم‬ ‫النيسابوري‬ ‫بن احلجاج أبو احلسن القشريي‬ ‫ّ‬ ‫(ت‪261‬هـ)‪ :‬تح حممد فؤاد عبد الباقي‪:‬‬ ‫دار إحياء الرتاث العريب ببريوت‪( ،‬ال‪.‬ت)‪.‬‬ ‫‪.5‬لوامع األنوار البهية وسواطع األسرار األثرية‬ ‫لشرح الدرة املضية يف عقد الفرقة املرضية‪ :‬أبو‬ ‫احلنبلي‬ ‫السفاريين‬ ‫حممد بن أمحد بن سامل‬ ‫العون ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫(ت‪1188‬هـ)‪ :‬مؤسسة اخلافقني ومكتبتها‬ ‫بدمشق‪ ،‬ط‪ ،2‬سنة ‪1402‬هـ‪.‬‬ ‫‪.6‬مباحث يف علوم القرآن‪ :‬الشيخ مناع بن‬ ‫خليل القطان (ت‪1420‬هـ)‪ :‬مكتبة املعارف‬ ‫ابلرايض‪ ،‬ط‪ ،3‬سنة ‪1421‬هـ‪.‬‬ ‫للنشر والتوزيع ّ‬ ‫‪.7‬معرتك األقران يف إعجاز القرآن‪ :‬جالل الدين‬ ‫السيوطي (ت‪911‬هـ)‪ :‬دار‬ ‫عبد الرمحن بن أيب بكر‬ ‫ّ‬ ‫الكتب العلمية ببريوت‪ ،‬ط‪ ،1‬سنة ‪ 1408‬هـ‪.‬‬ ‫‪43‬‬

‫كلمة اآلیة‬

‫كلمة (اآلية)‬ ‫يف سورة‬ ‫األنبياء‬

‫مرمي البتول‬ ‫عليها السالم‬

‫تتميز القدرة اإللهية في خلق اإلنسان‪..‬‬ ‫فالله تعالى خلق آدم ‪-‬عليه السالم‪ -‬من‬ ‫غير أب وال أم‪ :‬ﭽ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ‬ ‫ﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧ‬ ‫ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﭼ ص‪،‬‬ ‫وخلق له زوجة من نفس آدم ‪-‬عليه‬ ‫السالم‪ -‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ‬ ‫ﭗﭘﭙﭚﭛ ﭜﭝﭞﭟ‬ ‫ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨﭩ‬ ‫ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭼ النساء‪ .‬فآدم‬ ‫عليه السالم‪ -‬من طين بال أب وال أم‪،‬‬‫وحواء ‪-‬على األرجح‪ -‬من آدم الذكر دون‬ ‫األنثى‪ ..‬ثم خلق الله تعالى البشرية كلها‬ ‫من الذكر واألنثى‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )41‬ربیع ‪2016‬‬

‫وجاءت العذراء مريم ‪-‬عليها السالم‪-‬‬ ‫لتبشر بأنها ستلد ‪-‬مولودًا ذكرًا‪ ،‬اسمه‬ ‫(عيسى بن مريم) من غير أب‪ ،‬وحسب‬ ‫التقدير اإللهي في الخلق‪..‬‬ ‫األسباب تعمل بمشيئة الله‪ ،‬وتتعطل‬ ‫بمشيئته‪ ..‬فيكون الذكر واألنثى‪ ..‬حسب‬ ‫النواميس الطبيعية واألسباب المعروفة‪..‬‬ ‫أو ال انجاب وال ذرية‪ ..‬يقول الله سبحانه‬ ‫وتعالى‪ :‬ﭽﯘ ﯙ ﯚ ﯛﯜ‬ ‫ﯝ ﯞ ﯟﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ‬ ‫ﯦ ﯧﯨﯩﯪﯫﯬ‬ ‫ﯭﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲﯳ ﯴ ﯵ‬ ‫ﯶ ﯷ ﭼ الشورى‪.‬‬ ‫ومن سنن الله في خلقه أن فترة اإلنجاب‬

‫بقلم‪ :‬نشأة غفور سعيد ‪ -‬رحمه اهلل ‪-‬‬ ‫محددة‪ ،‬إال إذا شاء الله‪ ،‬فإنه إذا أراد شيئا‪،‬‬ ‫يقول له كن فيكون‪.‬‬ ‫ومن تلك المواليد‪ ،‬خارج القاعدة البشرية‪:‬‬ ‫‪ .1‬بشرى نبي الله إبراهيم ‪-‬عليه السالم‪-‬‬ ‫بولده إسحق ‪-‬عليه السالم‪ -‬ﭽﯻ‬ ‫ﯼ ﯽﯾﯿ ﰀﰁ‬ ‫ﰂ ﰃﰄ ﭑﭒﭓﭔ‬ ‫ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ‬ ‫ﭝ ﭞﭼ هود‪.‬‬ ‫‪ .2‬بشرى نبي الله زكريا ‪-‬عليه السالم‪-‬‬ ‫بولده يحيى ‪-‬عليه السالم‪ -‬ﭽ ﮆ‬ ‫ﮇ ﮈﮉ ﮊﮋﮌﮍﮎ‬ ‫ﮏ ﮐﮑ ﮒﮓﮔﮕﮖﮗ‬ ‫ﮘﮙﮚ ﮛﮜﮝﮞ‬

‫ﮟ ﮠ ﮡ ﭼ مريم‪.‬‬ ‫‪ .3‬والبشرى الثالثة كانت مع مريم‬ ‫البتول‪ ،‬وهي في معبدها تتعبد‪ ..‬فأرسل‬ ‫الله ‪-‬سبحانه وتعالى‪ -‬إليها جبريل على‬ ‫صورة شاب وسيم‪ ..‬فقالت‪ :‬ﭽ ﮝ ﮞ‬ ‫ﮟﮠ ﮡﮢﮣﮤ ﮥﮦ‬ ‫ﮧ ﮨ ﭼ مريم‪ .‬وفي سورة آل عمران‪:‬‬ ‫جاءت البشرى على لسان المالئكة‪ :‬ﭽ ﯮ‬ ‫ﯯ ﯰﯱﯲﯳﯴﯵ‬ ‫ﯶﯷﯸ ﯹﯺﯻﯼﯽ‬ ‫ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﭼ آل عمران‪.‬‬ ‫واآلية الثانية التي تحتوي على كلمة (آية) في‬ ‫هذه السورة‪ ،‬قوله تعالى ﭽ ﭑ ﭒ‬ ‫ﭓﭔﭕﭖﭗ ﭘ‬ ‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ األنبياء‪.‬‬ ‫‪ .1‬موجز التفسير‪( :‬و)‪ :‬عطف على ما سبق‬ ‫من النبيين‪ ،‬وهي مريم البتول التي‬ ‫اصطفاها ربها على نساء العالمين‪ ،‬حتى‬ ‫قيل إنها ‪-‬أُوحي إليها‪ .‬وذكر الله تعالى أجل‬ ‫وصف للمرأة وأكمله‪ ،‬فقال‪( :‬أحصنت فرجها)‪،‬‬ ‫أي صانته وحفظته‪ ..‬وكانت هذه الصيانة‪،‬‬ ‫ليكون في الوديعة التي أودعها الله تعالى‪،‬‬ ‫فقال‪« :‬فنفخنا فيها من روحنا»‪ ،‬أي بسبب‬ ‫إحصانها لفرجها‪ ،‬وإنها طاهرة مطهرة‪،‬‬ ‫إختارها الله تعالى ليودعها عيسى عبده‬ ‫ورسوله‪ .‬و(روحنا) هو جبريل ‪-‬عليه السالم‪-‬‬ ‫فهو الذي نفخ فيها‪ ،‬ولم ينفخ بظاهر اآلية‬ ‫في فرجها‪ ،‬بل نفخه ‪-‬كما قال المفسرون‪-‬‬ ‫في بعض ثيابها‪ ..‬وقد قال تعالى في تصوير‬ ‫النفخ‪ :‬ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ‬ ‫ﮃ ﮄﮅﮆﮇ ﮈﮉﮊ‬ ‫ﮋ ﮌﮍﮎﮏﮐ ﮑﮒﮓ‬ ‫ﮔ ﮕﮖ ﮗﮘﮙﮚﮛ‬ ‫ﮜﮝﮞﮟﮠ ﮡﮢﮣﮤ‬ ‫ﮥﮦﮧﮨﮩﮪ ﮫﮬﮭ‬ ‫ﮮ ﮯﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖﯗ‬ ‫ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﭼ مريم‪ .‬هذا هو‬ ‫نفخ الله تعالى من روحه جبريل‪ ،‬روح‬ ‫القدس األمين‪ .‬وقال تعالى‪ :‬ﭽ ﭘ‬ ‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ األنبياء‪،‬‬ ‫أي آية دالة على كمال مقدرته‪ ،‬وأنه الفاعل‬ ‫المختار‪ ،‬ال تقيده األسباب والمسببات‪ ،‬بل‬ ‫هو فاعل مختار‪ .‬فكانت أمه آية في فرق‬ ‫األسباب‪ ،‬إذ حملت من غير بعل‪ ..‬وكان ابنها‬

‫آية‪ ،‬إذ خلقه الله تعالى من غير أب‪ ،‬كما‬ ‫‪1‬‬ ‫خلق آدم من غير أب وأم‪.‬‬ ‫‪ .2‬كلمة (مريم) في القرآن الكريم وردت‬ ‫في (‪ 34‬موقعًا)‪ :‬فعلى االسم المجرد (مريم)‬ ‫في (‪ 11‬موقعًا)‪ ،‬ومرتبطا باسم ولدها عيسى‬ ‫في (‪ 21‬موقعًا)‪ ،‬وفي موقعين‪ :‬بدون ذكر‬ ‫(عيسى)‪ :‬ﭽ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯟ ﭼ‬ ‫الزخرف‪ ،‬وفي قوله تعالى ﭽ ﮕ ﮖ ﮗ‬ ‫ﮘ ﮙ ﮠ ﭼ المؤمنون‪.‬‬ ‫‪ .3‬صفحات مشرقة من حياة البتول‪:‬‬ ‫أ‪ -‬النذر قبل الوالدة‪ :‬ﭽ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ‬ ‫ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮﮯ‬ ‫ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﭼ آل عمران‪.‬‬ ‫ب‪ -‬مسألة األفضلية للذكر أم لألنثى‪ :‬قالت‬ ‫أم مريم‪ :‬ﭽ ﯡ ﯢ ﯣﭼ‪ ..‬ويحاول‬ ‫البعض االستناد الى هذه المقولة في تفضيل‬ ‫الرجل على المرأة‪ .‬في مسألة مريم ‪-‬عليها‬ ‫السالم‪ -‬العكس هو الصحيح‪ ،‬أي أنها أفضل‬ ‫من الكثير من الرجال‪ ،‬وإن الذكر لن يصل‬ ‫الى مرتبة هذه األنثى‪.‬‬ ‫جـ‪ -‬الوالدة واالسم والرعاية‪ :‬وقد سمتها‬ ‫أمها بـ(مريم)‪ ،‬ألنها كانت قد فقدت والدها‪..‬‬ ‫ومعنى مريم أي (العابدة) في لغتهم‪ ..‬ولنذر‬ ‫والدتها والهدف الرباني من والدتها‪ ،‬قال تعالى‪:‬‬ ‫ﭽ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷﯸ ﰖ ﭼ‬ ‫آل عمران‪ ..‬وزكريا النبي ‪-‬عليه السالم‪-‬‬ ‫هو زوج خالة السيدة مريم ‪-‬عليها السالم‪.-‬‬ ‫د‪ -‬الكرامات التي ظهرت في بداية حياة‬ ‫مريم‪ :‬قبل الله ‪-‬سبحانه وتعالى‪ -‬دعاء‬ ‫إمرأة عمران‪ :‬ﭽ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ‬ ‫ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﭼ آل عمران‪ ..‬وبعد‬ ‫تجردها للعبادة في رعاية النبي زكريا‪:‬‬ ‫ﭽﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ‬ ‫ﰁﰂ ﰖ ﭼ آل عمران‪.‬‬ ‫وفي هذه الحياة الطاهرة النقية جاءت‬ ‫بشرى المالئكة أوال ً‪ :‬ﭽ ﮢ ﮣ ﮤ‬ ‫ﮥﮦﮧﮨﮩﮪ ﮫ‬ ‫ﮬ ﮭ ﮮ ﭼ آل عمران‪.‬‬ ‫ومن ثم‪ :‬ﭽ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ‬ ‫ﯴﯵﯶﯷﯸ ﯹﯺﯻ‬ ‫ﯼﯽﯾﯿﰀﰁﰂ ﭼ‬ ‫آل عمران‪..‬‬ ‫هـ‪ -‬وفي المحراب وفي موقع العبادة والتجرد‬ ‫الى الله ‪-‬سبحانه وتعالى‪ -‬جاء األمر اإللهي‪..‬‬

‫فكانت مقابلة جبريل ‪-‬الروح األمين‪-‬‬ ‫والطاهرة العفيفة مريم‪ ..‬وتم الحمل بإذن‬ ‫الله‪ .‬وبالرغم من كونها كانت على يقين‬ ‫بقدرة الله وحكمته‪ ،‬إال أنها تخشى الفضيحة‬ ‫من طفل بال أب‪ ،‬فكانت المعجزة‪ ..‬كالم‬ ‫المولود وبراءة الوالدة البتول‪ :‬ﭽ ﭽ‬ ‫ﭾﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ‬ ‫ﮈ ﭼ مريم‪.‬‬ ‫و‪ -‬حفظ الله مريم وابنها من كل سوء‪..‬‬ ‫حتى أن خطيبها يوسف النجار الذي كان‬ ‫يجب أن يغار ويغضب لما حدث‪ ،‬أنزل الله‬ ‫على قلبه السكينة والقبول‪ ،‬وظل في خدمتها‬ ‫ورعايتها‪ ،‬ألن الله يحول بين المرء وقلبه‪..‬‬ ‫فقلبه كان يجب أن يتغير من ناحيتها‪ ،‬ألن‬ ‫هذه طبائع البشر‪ ،‬ولكن الله أنزل هذا األمر‬ ‫عليه بردا وسالما‪ ،‬فلم يفعل شيئا‪ ،‬إال أنه‬ ‫سألها سؤاال واحدا‪ ،‬فقال لها‪ :‬يامريم أريد‬ ‫منك أن تقولي لي‪ :‬هل رأيت في حياتك‬ ‫شجرة تنبت بدون بذرة؟ فضحكت وقالت‬ ‫‪2‬‬ ‫له‪ :‬الشجرة التي انبتت أول بذرة‪.‬‬ ‫ز‪ -‬يحكى أن بعض المستشرقين سألوا الشيخ‬ ‫محمد عبده في باريس‪ ،‬عن حديث اإلفك‬ ‫الذي َ‬‫تق َولَهُ المنافقون على السيدة عائشة‬ ‫رضي الله عنها‪ -‬فقالوا له‪ :‬بأي وجه قابلت‬‫عائشة قومها بعد حديث اإلفك؟ فقال لهم‪:‬‬ ‫بالوجه الذي قابلت به مريم قومها حين‬ ‫جاءتهم تحمله!! أي بوجه الواثق من البراءة‪،‬‬ ‫وأن الله ال يمكن أن يسلمها أو يخذلها‪ .‬ولذلك‬ ‫فالسيدة عائشة‪-‬رضي الله عنها‪ -‬لما ظهرت‬ ‫براءتها‪ ،‬وأنزل الله فيها قرآنا‪ ،‬قالوا لها قومي‬ ‫‪ ،‬فقالت‪ :‬والله ال أقوم‬ ‫إليه ‪-‬أي الى النبي‬ ‫إليه‪ ،‬وال أحمده‪ ،‬وال أحمدكما‪ ،‬ولكن أحمد‬ ‫الله الذي أنزل براءتي‪( .3‬حديث أخرجه‬ ‫البخاري (‪ )4757‬عن عائشة رضي الله عنها)‪.‬‬ ‫وهكذا عاشت السيدة مريم ‪-‬عليها السالم‪-‬‬ ‫طاهرة نقية‪ ،‬وكانت المثال الحي لكل فتاة‬ ‫تعبد الله على إخالص وصدق وتفان‪ .‬وحقا‬ ‫إنها ســيدة نســــاء العالمين‪.‬‬ ‫والحمد لله رب العالمين‬ ‫‪ -1‬اإلمام محمد أبو زهرة‪ ،‬تفسير زهرة‬ ‫التفاسير‪ ،‬المجلد التاسع‪ ،‬ص ‪.4912 -4911‬‬ ‫‪ -2‬محمد متولي الشعراوي‪ ،‬قصص األنبياء‪،‬‬ ‫ط ‪ ،2‬ص ‪.513-512‬‬ ‫‪ -3‬المصدر نفسه‪ ،‬ص ‪.525‬‬ ‫‪45‬‬

‫القسم العربي‬

‫مدلوالت األمن‬ ‫في القرآن واإلعجاز العلمي‬

‫د‪ .‬حممد طاهر الربزجني‬

‫‪mbarzingy7@yahoo.com‬‬

‫‪46‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )41‬ربیع ‪2016‬‬

‫ال شك أن القرآن هو منهج رابين‪ ،‬أنزله هللا سبحانه وتعاىل‪،‬‬ ‫لينظم احلياة البشرية جبميع مرافقها‪ .‬وال نستطيع أن ندعي أن يف القرآن‬ ‫تعري ًفا ملصطلح األمن بشقيه الفردي واجلماعي؛ ولكنا جند إشارات يف‬ ‫ثنااي اآلايت القرآنية تشري إىل أمور تدخل يف تكوين هذا املصطلح‪.‬‬ ‫واملتدبر آلايت القرآن الكرمي‪ ،‬يرى أن اآلايت القرآنية تتحدث عن‬ ‫مستويني من األمن‪ ،‬أو نوعني منه‪ :‬يذكر هللا سبحانه وتعاىل عن إبراهيم‬ ‫عليه السالم‪ -‬وهو حياور قومه املشركني‪ :‬ﭽ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅﰆ‬‫ﰇ ﰈ ﰉﰊ ﭑﭒﭓﭔﭕ ﭖﭗ‬ ‫ط واضح‪،‬‬ ‫ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭼ األنعام‪ .‬ففي هذه اآلية َربْ ٌ‬ ‫وعالمة قوية‪ ،‬بني رسوخ عقيدة التوحيد يف النفس البشرية وبني األمن‬ ‫واالطمئنان؛ أما الذين مل ختالط عقيدة التوحيد قلوهبم‪ ،‬ومل متأل نفوسهم‪،‬‬ ‫فلن يشعروا أب ًدا بذلك االطمئنان واألمن النفسي‪ ،‬ويظلون طول حياهتم‬ ‫خيافون من املستقبل اجملهول‪ ،‬وال يعرفون معىن لوجودهم يف هذا الكون‬ ‫الرحيب‪ .‬واملاليني الضالة يف العامل املادي فقدت األمن واالطمئنان عندما‬ ‫مسخت فطرهتا؛ ومهما هلثت وراء ذلك فلن حتصل عليه‪ ،‬فذلك األمن‬ ‫منحة رابنية للذين آمنوا ومل خيلطوا إمياهنم بشرك‪.‬‬

‫هكذا ترشدان اآلية القرآنية‪ ،‬وذلك نوع من‬ ‫التحدي واإلعجاز القرآين للبشر على مدى‬ ‫العصور‪ ..‬فلو راجعنا نشرات منظمة الصحة‬ ‫العاملية‪ ،‬وسجالت املصحات النفسية‪،‬‬ ‫أمرا‬ ‫والعيادات النفسية يف دول الغرب‪ ،‬لوجدان ً‬ ‫مذهالً؛ فجميع وسائل الرتفيه والرتف املادي‬ ‫مل متنح اإلنسان الغريب ذلك األمن واالطمئنان‬ ‫النفسي الذي ُرِزقه املسلم‪ ،‬ولو راجعنا حياة‬ ‫الصحابة والتابعني وأعالم هذا الدين حىت يومنا‬ ‫واضحا‪ .‬قال احلق سبحانه‪:‬‬ ‫هذا لبدا لنا ذلك‬ ‫ً‬ ‫ﭽﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ‬ ‫ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ‬ ‫ﭸﭹﭺﭻﭼﭽﭾ‬ ‫ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ‬ ‫ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ‬ ‫ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﭼ النور‪.‬‬ ‫قال الشوكاين يف تفسري هذه اآلية‪ :‬واملعىن أنه‬ ‫سبحانه جيعل هلم مكان ما كانوا فيه من اخلوف‬ ‫من األعداء أمنًا‪ ،‬ويُذهب عنهم أسباب اخلوف‬ ‫الذي كانوا فيه‪ ،‬حبيث ال خيافون إال هللا‪ ،‬وال‬ ‫يرجون غريه‪( .‬فتح القدير‪.)70/4 ،‬‬ ‫والعبارة القرآنية‪ :‬ﭽﮇ ﮈ ﮉ ﮊ‬ ‫ﮋﭼ‪ :‬ذهب املفسرون كالقرطيب والشوكاين‬ ‫وغريمها أن اجلملة الفعلية يف قوله تعاىل‬ ‫ﭽﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﭼ يف حمل‬ ‫نصب على احلال‪ ،‬وجيوز كون اجلملة استئنافية‪.‬‬ ‫والذي يهمنا هنا هو ترجيح املفسرين وعلماء‬ ‫اللغة‪ ،‬كوهنا يف حمل نصب حال‪ ،‬أي أن املعىن‬ ‫يصري‪ :‬وعد هللا املؤمنني ابألمن والتمكني يف‬ ‫حال عبادهتم وإخالصهم‪ .‬وقال النحاس‪ ،‬كما‬ ‫نقل عنه القرطيب (‪ :)297/12‬فكان يف هذه‬ ‫اآلية داللة على نبوة رسول هللا؛ ألن هللا عز وجل‬ ‫أجنز ذلك الوعد‪ .‬مث ذكر الطربي عبارة جديرة‬ ‫ابلتأمل؛ إذ قال‪ :‬فأظهره هللا على جزيرة العرب‪،‬‬ ‫فآمنوا‪ ،‬مث جتربوا؛ فغري هللا ما هبم؛ ألهنم كفروا‬ ‫هبذه النعمة‪ ،‬فأدخل هللا عليهم اخلوف الذي كان‬ ‫أنعمه عليهم‪.‬‬ ‫واملتتبع حلال املسلمني‪ ،‬يستنتج ما يلي‪ :‬كلما‬ ‫كانت األمة املسلمة مطيعة هلل ورسوله‪ ،‬حيكم‬ ‫التوحيد حياهتا كاملة‪ ،‬كان األمن على قدر‬ ‫ذلك‪ .‬وهللا تعاىل أعلم‪.‬‬ ‫وأنيت أخرياً إىل تفسري عوامل األمن اليت تقابل‬ ‫عوامل اخلوف اليت أشار إليها الشوكاين بقوله‪:‬‬ ‫(ويذهب عنهم أسباب اخلوف الذي كانوا فيه)‪،‬‬ ‫فنقول وابهلل التوفيق‪ :‬املتدبر آلايت القرآن الكرمي‬

‫أحيان إىل عاملني‬ ‫يرى أن اآلايت القرآنية تشري ً‬ ‫رئيسني‪ :‬العامل االقتصادي‪ ،‬والعامل املادي‬ ‫العسكري‪ :‬ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ‬ ‫ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭼ قريش‪ .‬وهنالك‬ ‫آية أخرى تبدو اإلشارة فيها إىل هذين العاملني‬ ‫الرئيسني من عوامل األمن اجلماعي واضحة؛‬ ‫إذ يقول احلق سبحانه‪ :‬ﭽ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ‬ ‫ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ‬ ‫ﮪﮫﮬﮭﮮﮯ ﮰﮱﯓ‬ ‫ﯔﯕ ﯖﯗ ﯘﯙﭼ‬ ‫القصص‪ .‬قال القرطيب يف تفسري هذه اآلية‪:‬‬ ‫ﭽﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﭼ‬ ‫أي ال يعقلون‪ :‬أي هم غافلون عن االستدالل‬ ‫أبن من رزقهم وأمنهم فيما مضى حال كفرهم‪،‬‬ ‫يرزقهم لو أسلموا‪ ،‬ومينع الكفار عنهم يف حال‬ ‫إسالمهم‪.‬‬ ‫نعود كرة أخرى إىل مدلوالت األمن يف القرآن‬ ‫الكرمي‪ ،‬وهذه املرة نستعني ببعض األحاديث‬ ‫النبوية الشريفة‪ ،‬فالسنة مبينة آلايت القرآن‬ ‫الكرمي؛ وهنا ال أريد أن أطيل أكثر مما سبق‪ ،‬وإمنا‬ ‫أقول‪ :‬مصطلح األمن يف القرآن الكرمي خيتلف‬ ‫عن مصطلحات األمن املتداولة؛ فالعوامل‬ ‫الداخلة يف تعريف هذا املصطلح ليست عوامل‬ ‫مادية فقط‪ ،‬وإمنا العامل األول هو االلتزام بعقيدة‬ ‫سواء‬ ‫التوحيد على مستوى الفرد واجلماعة‬ ‫ً‬ ‫بسواء‪ ،‬مث اختاذ السياسات االقتصادية وخطط‬ ‫التنمية والدفاع‪ ،‬وما إىل ذلك‪ ..‬أضف إىل كل‬ ‫ئيسا آخر ال يوجد إال يف األمن‬ ‫هذا عامالً ر ً‬ ‫اإلسالمي‪ ،‬أال وهو الدعاء‪ ..‬نعم الدعاء! فال‬ ‫تستغرب أخي القارئ! ولكن رويدك حىت نفهم‬ ‫سوية دور الدعاء يف األمن؛ فعلى أن اإلسالم‬ ‫حرض املسلمني على االهتمام ابالكتفاء الذايت‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫ومن ذلك االكتفاء االقتصادي‪ ،‬ومنه االكتفاء‬ ‫حيض على الزرع حىت‬ ‫الزراعي؛ إذ إن اإلسالم ّ‬ ‫يف آخر الزمان وقبيل قيام الساعة بلحظات‪.‬‬ ‫ولكن يف الوقت نفسه يطلب اإلسالم من‬ ‫ادا ومجاعات‪ ،‬أن يكونوا مربوطي‬ ‫املسلمني‪ ،‬أفر ً‬ ‫القلب بتوفيق هللا‪ ،‬راجني منه ‪-‬سبحانه‪ -‬أن‬ ‫يبارك يف زرعهم وجهودهم‪ ،‬فتكون مباركة كثرية‬ ‫كبرية عميمة النفع؛ كما جاء يف صحيح مسلم‬ ‫(‪( :)4125/9‬كان الناس إذا رأوا الثمر جاؤوا‬ ‫فيقول‪« :‬اللهم ابرك لنا يف‬ ‫به إىل رسول هللا‬ ‫مثران‪ ،‬وابرك لنا يف مدينتنا‪ ،‬وابرك لنا يف صاعنا‪،‬‬ ‫وابرك لنا يف ُم ِّدان»)‪ ..‬وهنالك إشارة أوضح‬ ‫من مسألة األمن االقتصادي واالكتفاء الذايت‬

‫يف جمال الزراعة؛ فقد أخرج الرتمذي يف سننه‬ ‫(‪ )3451‬وحسنه والدارمي (‪ )4/2‬أن النيب‬ ‫كان إذا رأى اهلالل قال‪« :‬اللهم أهلّه‬ ‫علينا ابألمن واإلميان والسالمة واإلسالم‪ .‬ريب‬ ‫وربك هللا»‪.‬‬ ‫ومن األمن اإلقتصادي‪ :‬األمن املائي‪ ،‬الذي مل‬ ‫يهتم به الباحثون ّإل يف القرن املنصرم‪ ،‬بينما‬ ‫‪ ،‬ومنذ بداية العهد املدين‬ ‫حرص النيب‬ ‫على أتمني املياه الصاحلة للشرب‪ ،‬كما صح‬ ‫عنه ‪-‬عليه الصالة والسالم‪ -‬أنه بعد أن علم‬ ‫بوجود بئر (رومة) كمصدر وحيد للمياه العذبة‬ ‫كما يف الصحيح‪« :-‬من‬‫يف املدينة‪ ،‬قال‬ ‫يشرتي بئر رومة فأضمن له اجلنة»‪ .‬فاشرتاه‬ ‫سيدان عثمان‪ ،‬وجعله وق ًفا على أهل املدينة‪.‬‬ ‫وبعد هذه الشروح السابقة‪ ،‬نقول‪ :‬إن مصطلحات‬ ‫األمن االقتصادي‪ ،‬واألمن السياسي‪ ،‬واألمن‬ ‫القومي‪ ،‬وما إىل ذلك‪ ،‬مل تتوضح إال يف القرن‬ ‫األخري‪ ،‬وذلك بعد مئات الدراسات واألحباث‬ ‫واستقراء األحداث الكونية‪ .‬ومعلوم أن حمم ًدا‬ ‫األمي الذي عاش قبل أربعة‬ ‫‪ ،‬ذلك الرجل ّ‬ ‫قرن‪ ،‬مل يتخرج من أكادمييات عسكرية‬ ‫عشر ً‬ ‫اقتصادي؛ فهو الذي‬ ‫خبريا‬ ‫ً‬ ‫متطورة‪ ،‬ومل يكن ً‬ ‫كان يقول‪« :‬أنتم أعلم أبمور دنياكم» مسلم‪:‬‬ ‫كتاب الفضائل‪ ،‬رقم (‪ ،)2363‬ومل يكن مشرفًا‬ ‫على مراكز الدراسات السياسية واالسرتاتيجية؛‬ ‫فمن أين جاء هبذه اإلشارات العلمية‪ ،‬إن مل يكن‬ ‫وحيًا منزالً؟ وكما قال سبحانه‪ :‬ﭽ ﮄ ﮅ‬ ‫ﮆﮇﮈ ﮉﮊ ﮋﮑﭼ‬ ‫الفرقان‪ ..‬وقال سبحانه‪ :‬ﭽ ﭑ ﭒ‬ ‫ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ‬ ‫ﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣ ﭤ‬ ‫ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ‬ ‫ﭭ ﭮ ﭼ الشورى‪.‬‬ ‫وحنن نقول‪ :‬إن القرآن الكرمي ليس كتاب طب أو‬ ‫فيزايء أو علم اجتماع أو اقتصاد‪ ،‬ولكنه منهج‬ ‫رابين‪ ،‬أنزله هللا‪ ،‬لينظم حياة الناس‪ ،‬وقد وردت‬ ‫فيه إشارات إىل نواميس عظيمة يف هذا الكون؛‬ ‫حافزا لإلنسان‪ ،‬لكي‬ ‫وجمرد هذه اإلشارات يكفي ً‬ ‫ينظر ويتدبر ويتأمل‪ .‬وكلما اكتشف اإلنسان‬ ‫سرا من أسرار احلياة والكون‪ ،‬وكلما جتلت له‬ ‫ً‬ ‫حقيقة كونية تتعلق حبياة البشر‪ ،‬أو غري ذلك‪،‬‬ ‫إميان ويقينًا‪ ..‬واحلق ‪-‬سبحانه‪ -‬يقول‪:‬‬ ‫ازداد ً‬ ‫ﭽﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ‬ ‫ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸﯹ ﯺ ﯻ ﯼ‬ ‫ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﭼ فصلت‪.‬‬ ‫‪47‬‬

‫اسم الكتاب‪ :‬الدين والصحة النفسية‬

‫كتاب العدد‬ ‫منذ أتسيس وإعالن املعهد العاملي للفكر‬ ‫اإلسالمي يف هريندن‪ ،‬بوالية فريجينيا األمريكية‪،‬‬ ‫عام ‪1401‬ه‪1981-‬م‪ ،‬كان من أولوايت‬ ‫املعهد وفروعه يف لبنان واألردن وكردستان واملناطق‬ ‫األخرى‪ ،‬إختيار النتاج الفكري األصيل ونشره‬ ‫على أصحاب الفكر والرأي يف العامل أمجع‪ ،‬وترمجة‬ ‫البعض منها اىل اللغة اإلجنليزية أو العربية‪ ..‬فكانت‬ ‫حقول املعرفة اليت قام املعهد بنشر مثرات أقالم‬ ‫املفكرين فيها هي‪:‬‬ ‫‪ -1‬إسالمية املعرفة‪.‬‬ ‫‪ -2‬سلسلة إسالمية الثقافة‪.‬‬ ‫‪ -3‬سلسلة قضااي الفكر اإلسالمي‪.‬‬ ‫‪ -4‬سلسلة املنهجية اإلسالمية‪.‬‬ ‫‪ -5‬سلسلة أحباث علمية‪.‬‬ ‫‪ -6‬سلسلة احملاضرات‪.‬‬ ‫‪ -7‬سلسلة رسائل إسالمية املعرفة‪.‬‬ ‫‪ -8‬سلسلة الرسائل اجلامعية‪.‬‬ ‫‪ -9‬سلسلة األدلة والكشافات‪.‬‬ ‫ويف تلك احلقول جند مؤلفات رائعة نشرت من‬ ‫قبل املعهد لألساتذة والشيوخ‪ ،‬أمثال الدكتور يوسف‬ ‫القرضاوي‪ ،‬وحممد الغزايل‪ ،‬والدكتور حمسن عبد‬ ‫احلميد‪ ،‬وعماد الدين خليل‪ ،‬وحممد املبارك‪ ،‬وطه‬ ‫جابر العلواين‪ ،‬وزغلول النجار‪ ،‬وأساتذة مرموقني‬ ‫من خمتلف أقطار العامل اإلسالمي‪ ..‬وكان من نصيب‬ ‫الكرد‪ ،‬عام ‪1435‬ه‪2014-‬م‪ ،‬اختيار البحث‬ ‫األكادميي والدراسة العلمية التخصصية يف علم‬ ‫النفس للدكتور آزاد علي إمساعيل‪ ،‬كتابه املوسوم‬ ‫(الدين والصحة النفسية)‪.‬‬ ‫وكتابنا هلذا العدد‪ ،‬وحسب تعريف املعهد‬ ‫العاملي للفكر اإلسالمي‪ ،‬يتناول قضية أاثرت‬ ‫اجلدل والنقاش بني الباحثني يف الدوائر النفسية‬ ‫الغربية منذ عقود‪ ،‬وهي العالقة بني التدين والصحة‬ ‫النفسية‪ .‬وتعود اجلذور األوىل هلذا اجلدل والنقاش‬ ‫اىل قضية العالقة بني الدين والعلم‪ ،‬هذه العالقة‬ ‫اليت ظهرت يف القرون الثالثة األخرية‪ ،‬حني ضعفت‬ ‫سلطة الكنيسة العلمية‪ ،‬وبدأ الباحثون يف جماالت‬ ‫العلوم الطبيعية يهربون من قبضتها‪ ،‬متسلحني‬ ‫مبناهج جديدة‪ ،‬ومتوصلني اىل نتائج خمتلفة عما‬ ‫كانت تدعو إليه الكنيسة‪ ،‬اليت تعدها من الثوابت‬ ‫املقدسة اليت ال ميكن املساس هبا وال تقبل جدالً‪.‬‬ ‫ظهر‪ ،‬نتيجة لذلك‪ ،‬انطباع لدى الباحثني يف جماالت‬ ‫العلوم الطبيعية‪ ،‬ومن مث النفسية‪ ،‬إبن علماء الدين‪،‬‬ ‫عموما‪ ،‬أفراد غري موضوعيني يف تفكريهم؛‬ ‫واملتدينني ً‬

‫‪48‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )41‬ربیع ‪2016‬‬

‫اسم املؤلف‪ :‬آزاد علي إمساعيل‬ ‫دار النشر‪ :‬املعهد العاملي للفكر اإلسالمي‬ ‫الطبعة ‪ :‬األوىل‬ ‫حمل الطبع‪ :‬هريندن‪ -‬فريجينيا الوالايت املتحدة األمريكية‬ ‫سنة الطبع‪1435 :‬ه – ‪2014‬م‬ ‫القياس‪)24×17(:‬سم‬ ‫عدد الصفحات‪158:‬‬

‫إذ يؤمنون ابخلرافات واألساطري‪ ،‬وشخصياهتم غري‬ ‫متوازنة وغري مرنة‪ ،‬وتتصف ابلتعصب الشديد ملا‬ ‫يرونه مطل ًقا‪ .‬إن خصائص الشخصية هذه‪ ،‬من‬ ‫وجهة نظر علماء النفس املعاصرين‪ ،‬كانت أقرب‬ ‫للمرض النفسي منه للصحة النفسية‪ ..‬فهل‬ ‫الشخص املتدين يتمتع فعالً بصحة نفسية جيدة؟‬ ‫أم أنه يعاين أكثر من الشخص الغري متدين من‬ ‫األعراض النفسية املرضية؟‬ ‫يهدف هذا الكتاب اىل اإلجابة عن السؤال‬ ‫احملوري املهم‪ ،‬وذلك من خالل فصل متهيدي‪ ،‬يلقي‬ ‫أضواء كاشفة على املفاهيم األساسية يف الكتاب‪..‬‬ ‫يليه فصل يف طبيعة النفس اإلنسانية‪ ،‬كما يصفها‬ ‫ابحثون مسلمون‪ ،‬وكما ميكن أن نفهمها من خالل‬ ‫آايت قرآنية كرمية‪ .‬يعقب هذا الفصل‪ ،‬الفصل‬ ‫الرئيسي يف الكتاب‪ ،‬والذي يتناول العالقة بني‬ ‫التدين والصحة النفسية‪ ،‬وذلك من خالل عرض‬ ‫العالقة بني الدين وعلم النفس أوالً‪ ..‬ومن مث عرض‬ ‫الدراسات النفسية اليت تناولت العالقة بني التدين‬ ‫وأبعاد الصحة النفسية املختلفة‪.‬‬ ‫ويعود الكتاب‪ ،‬يف فصل الحق‪ ،‬ليلقي الضوء‬ ‫على بعد من أبعاد الصحة النفسية‪ ،‬وهو التوتر‬ ‫النفسي‪ ،‬حماوالً مناقشـة أتثري عقيدة التوحيد على‬ ‫خفض مستوى التوتر النفسي‪.‬‬ ‫محل فرويد راية هدم «الدين» يف احمليط اإلنساين‬ ‫يف القرن العشرين‪ ،‬وكان قمة أعماله يف هذا اجملال‬ ‫كتابه (مستقبل الوهم)‪ ،‬الذي يكتب عنه املفكر‬ ‫اليهودي األمريكي أريك فروم‪ ،‬يف كتابه (الدين‬ ‫والتحليل النفسي)‪« :‬إن فرويد عن طريق (التحليل‬ ‫النفسي) وضع لبنات اإلحلاد إبنكار وجود هللا‪ ،‬والقيم‬ ‫اإلنسانية يف اجملتمع اإلنساين»‪ .1‬بينما جند ثيودور‬ ‫هرتزل يف مؤمتر ابزل الصهيوين عام ‪1897‬م‪،‬‬ ‫يستفسر من فرويد ‪-‬املشارك يف املؤمتر الصهيوين‪-‬‬ ‫كتاب‪ ،‬وقد كتب اإلهداء ابللغة العربية‪:‬‬ ‫بعد إهدائه له ً‬ ‫ كيف توفق دعوتك اىل اإلحلاد وهدم األداين مع‬‫هذه التوجهات؟ وكيف ختدم القضية اليهودية؟‬ ‫ فأجابه فرويد‪ :‬إن احلركة اليهودية بعد مائة عام‬‫تعرف مدى خدميت للشعب اليهودي وقضيته‬ ‫اخلالدة‪ ،‬يف إقامة الدولة والتجمع يف أرض امليعاد‪2.‬‬ ‫لذلك جند يف بروتوكوالت حكماء صهيون‪،‬‬ ‫الربوتوكول الرابع عشر‪ ،‬يؤكد‪« :‬جيب علينا أن حنطم‬ ‫كل عقائد اإلميان‪ ،‬وإذ تكون النتيجة املؤقتة هلذا‬ ‫هي إمثار ملحدين»ص‪ .120‬كما يؤكد الربوتوكول‬ ‫العاشر على حتطيم نظام األسرة يف اجملتمع األممي‬

‫غري اليهودي‪ -‬ص‪.99‬‬‫شكرا للدكتور آزاد علي إمساعيل‪ ..‬فقد‬ ‫ً‬ ‫أرجعنا القهقري‪ ،‬لنجدد تراثنا الفكري يف النفس‬ ‫واجملتمع‪ ،‬ويف معامل الدين والتدين‪ ..‬بصورة علمية‬ ‫واضحة املعامل‪ ..‬وصدق املفكر اجلزائري مالك بن‬ ‫نيب ‪-‬رمحة هللا عليه‪ -‬وهو يتحدث عن أثر الدين‬ ‫على علم النفس اإلجتماعي‪ ،‬إذا يقول‪« :‬هذا‬ ‫الروح اخللقي (قوة التماسك ‪ +‬غريزة احلياة يف‬ ‫مجاعة) منحة من السماء اىل األرض‪ ،‬أيتيها مع‬ ‫نزول األداين‪ ،‬عندما تولد احلضارات‪ .‬ومهمته يف‬ ‫اجملتمع ربط األفراد بعضهم ببعض‪ ،‬كما يشري اىل‬ ‫ذلك القرآن الكرمي يف قوله تعاىل‪ :‬ﭽ ﭟ ﭠ‬ ‫ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ‬ ‫ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ‬ ‫ﭳ ﭴ ﭵ ﭼ األنفال‪.‬‬ ‫ومن العجب أن جند اتفاقًا له مغزاه وداللته بني‬ ‫ما توحي به هذه اآلية‪ ،‬وبني معىن كلمة «دين»‬ ‫(‪ )Religion‬يف أصلها الالتيين‪ ،‬فهي تعين هنالك‬ ‫(الربط واجلمع)»‪ .‬شروط النهضة‪ ،‬ص‪.122‬‬ ‫جمددا؛ فقد فتح آفاقًا جديدة‬ ‫كما نشكره ً‬ ‫يف علم النفس اإلسالمي‪ ،‬وإكمال البناء الفكري‬ ‫والثقايف والرتبوي الذي أرساه األستاذ حممد‬ ‫قطب ‪-‬رمحة هللا عليه‪ -‬يف (اإلنسان بني املادية‬ ‫واإلسالم)‪ ،‬و (يف النفس واجملتمع)‪ ،‬و (منهج الرتبية‬ ‫اإلسالمية)‪..‬‬ ‫كما نشكره اثلثًا؛ فقد أعادان اىل تراث الدكتور‬ ‫حممد عبد هللا دراز يف كتابه القيم (الدين واألخالق‬ ‫يف القرآن)‪ ..‬وأخرى لفطاحل العلوم النفسية يف‬ ‫ضوء القرآن والسنة‪.‬‬ ‫شكرا للمعهد العاملي للفكر اإلسالمي على‬ ‫ً‬ ‫هذا األثر احلميد يف علم النفس اإلسالمي‪.‬‬ ‫وشكرا ألستاذان اجلليل الدكتور آزاد علي‬ ‫ً‬ ‫إمساعيل‪ ..‬وللمزيد من مثل هذه النتاجات‪ ،‬اليت‬ ‫جند األمة اإلسالمية ومثقفيها أبمس احلاجة إليها‬ ‫يف الصراع الفكري الدائر بني التطرف الديين‬ ‫واإلنفالت من العقيدة واإلميان‪..‬‬ ‫وفق هللا اجلميع خلدمة هذا الكتاب املبني‪ ..‬القرآن‬ ‫الكرمي‪.‬‬ ‫واحلمد هلل رب العاملني‬ ‫‪ -1‬الدين والتحليل النفسي‪ ،‬أريك فروم‪ ،‬ترمجة‪:‬‬ ‫فؤاد كامل‪ ،‬ص‪.13-11‬‬ ‫‪ -2‬األفكار الصهيونية يف فكر سجموند فرويد‪،‬‬ ‫للكاتب املصري املسيحي د‪ .‬صربي جرجس‪.‬‬

‫األستاذ شمال المفتي‪..‬‬ ‫إلى الله في الخالدين‬

‫يوم اجلمعة املوافق لـ(‪)٢٠١٦/٢/١٩‬م أخوان‬ ‫َ‬ ‫غاد َران َ‬ ‫األستاذ مشال عبد الرمحن املفيت إىل رمحة ربه‪ ،‬بعد‬ ‫معاانة شديدة مع املرض‪ ،‬نسأل هللا تعاىل أن جيعلها‬ ‫كفارة له ورفعاً لدرجاته‪.‬‬ ‫واألستاذ مشال املفيت كان من مؤسسي مركزان (مركز‬ ‫كردستان لإلعجاز العلمي يف القران والسنة) وعضواً‬ ‫يف اهليئة العليا للمركز وكذلك يف هيئة حترير جملة‬ ‫(هيف) الصادرة من املركز‪.‬‬ ‫ولد األستاذ مشال املفيت ببغداد سنة ‪١٩٥٥‬م يف‬ ‫عائلة كردية علمية عريقة من مدينة السليمانية‪.‬‬ ‫أكمل الدراسة يف جامعة السليمانية‪ ،‬وعمل يف حقل‬ ‫التدريس وجمال البيئة واإلرشاد واإلعجاز العلمي‪،‬‬ ‫فكان يف كل ذلك منوذجاً حياً لإلنسان الصاحل‬ ‫واملسلم الصادق‪.‬‬ ‫فمن رمحة هللا تعاىل هبذه األمة‪ ،‬تواصل اإلرشاد والتوجيه‬ ‫وتواجد القدوة احلسنة فيها على مدار أترخيها‪ ،‬مهما‬ ‫كانت األجواء حالكة والعقبات كؤودة‪..‬‬ ‫وال نزكي على هللا أحداً عندما نقول‪ :‬إن أخاان‬

‫األستاذ مشال املفيت ‪ -‬رمحه هللا ‪ -‬كان من السابقني‬ ‫يف الدعوة إىل هللا وإرشاد عباده ابحلكمة واملوعظة‬ ‫احلسنة والقدوة الطيبة يف بالدان ويف هذه احلقبة‬ ‫من أترخينا‪ .‬وقد كتب هللا لكلماته القبول احلسن يف‬ ‫قلوب الناس على اختالف طبقاهتم وتباين مسالكهم‬ ‫ومشارهبم وتعارض توجهاهتم ما مل يكتبه لغريه من‬ ‫معاصريه‪.‬‬ ‫وسبب ذلك يعود ‪ -‬فيما نرى‪ ،‬والعلم عند هللا ‪ -‬إىل‬ ‫كمال صدقه وإخالصه مع ربه‪ ،‬وشفقته على عباد‬ ‫هللا‪ ،‬وعرضه حقائق الدين على أهنا ليست ملكاً‬ ‫لشخص أو فئة أو مجاعة‪ ،‬بل هي مائدة مفتوحة‬ ‫للناس كافة‪ ،‬قريبهم وبعيدهم‪ ،‬فالتف الناس حول‬ ‫كلماته ينتظرون بفارغ الصرب رؤية الوجه األنيس‬ ‫إلخيهم املفيت يطل عليهم عرب شاشات التلفزة ومساع‬ ‫صوته احملبوب إليهم عن طريق املذايع‪.‬‬ ‫نسأل هللا تعاىل الذي جاد على أمتنا يف فرتة من‬ ‫أترخينا ابألستاذ مشال‪ ،‬أن ال يعدمنا أمثاله بعد فراقه‪.‬‬ ‫إنه على ما يشاء قدير‪.‬‬

‫هيئة التحرير‬

‫ماڵ به‌به‌خشین كه‌م ناكات‬

‫(حدیث صحیح)‬

‫دوای ئەوەی خوای گەورە بە چاكەی خۆی منەتی ل ‌ێ ناین‪ ،‬كە بە هەوڵ و تەقاالی ئەندامانی‬ ‫ناوەند و‪ ،‬بە هاوكاری و پشتگیریی كەسانی ئیماندار لە دام و دەزگای شارەوانی و كۆمەڵگای دەوروبەر‪،‬‬ ‫بگەینە قۆناغەكانی كۆتایی دروستكردنی بینای ناوەندی كوردستان بۆ ئیعجازی زانستی لە قورئان و‬ ‫سوننەتدا و‪ ،‬پەیكەری سەرەكی تەالرەكە تەواو بووە و‪ ،‬كاریش بە گەرموگوڕی بەردەوامە لە تەواوكردنی‬ ‫ناوەوەی تەالرەكە و پێداویستیەكانی دیكەی‪.‬‬ ‫ئێستا ئەم تەالرە ئەو پەڕی پێویستیی بە هاوكاریی سەخاوەتمەندانەی بەڕێزتانە‪ ،‬كە ئەوەش‬ ‫دەبێتە هێمای پلە بەرزیی ئیمانتان و پشتگیریتان بۆ ئەم پڕۆژە قورئانی یە‪.‬‬ ‫ئێمە لەوپەڕی دڵنیاییداین كە هەر شتێك پێشكەش بەم پڕۆژە ئیمانی یە بكەن‪ ،‬هەر لە دنیادا لە‬ ‫تۆماری «سەدەقەی بەردەوام» و كاری خواناسیتاندا دەنووسرێت‪ .‬لەو دنیاشدا بۆتان دەبێتە مایەی‬ ‫خاوێنكردنەوەی دەروونەكان لە چڵك و گوناهەكان و‪ ،‬بە دەستهێنانی پاداشتی زۆر و نەبڕاوە ‪-‬بە پشتیوانی‬ ‫خوا‪ -‬لەالیەن خوای گەورەی دەوڵەمەندی سوپاسكراو كە هەرگیز پاداشتی چاكەكاران ون ناكات‪.‬‬ ‫وا ئێمە چاوەڕێی دەست پێشخەریتانین و‪ ،‬بۆ پشتگیریتان لەم خزمەتەی قورئانی پیرۆزدا چاوەڕوانین و‬ ‫سەرەتا و دەرەنجامی ئەم پڕۆژەیەشمان تەنها لە خزمەتی قورئانی پیرۆزدایە‪ .‬كەواتە خۆتان لە‬ ‫پاداشتی بەخشین بەم پڕۆژە مەزنە بێ‌ بەش مەفەرموون‪..‬‬ ‫هەر خێرخوازێك خوازیارە هاوكاری ئەم پڕۆژەیە بكات‪ ،‬با لە ڕێی ئەم ژمارە تەلەفۆنانەوە پەیوەندی‬ ‫بكات‪:‬‬

‫‪07501231123 - 07707601225 - 07702265300 - 07701527323‬‬ ‫نرخی گۆڤار (‪ )2000‬دینار‬