Haiv 42 هەیڤ

‫به‌شی‌‌كوردی‌‬ ‫یهكهم ژمارهی گۆڤاری ههیڤ له ساڵی‬ ‫‪ 2002‬دا باڵوكرايهوه‬

‫ڕۆژوو و كاریگەریی‬ ‫لەسەر دروستی دەروونی‬

‫ژماره(‪ )42‬هاوینی ‪2016‬ز ـ ‪1437‬ك‬

‫‪6‬‬

‫‪www.haiv.org‬‬ ‫خاوهنی ئیمتیاز‬ ‫ناوهندی كوردستان‬ ‫بۆ ئیعجازی زانستی له قورئان و سوننهتدا‬

‫سهرنووسهر‬ ‫د‪ .‬دیاری ئهحمهد ئیسماعیل‬ ‫جێگری سهرنووسهر‬ ‫خالید حهسهن عهلی‬

‫بڕوابوون بە خودا‬ ‫بەشێكە لە سروشتی مرۆڤ‬ ‫‪20‬‬

‫بهڕێوهبهری نووسین‬ ‫هاوژین طالب رضا‬

‫باڵندەی ( ماناكنز)‬ ‫خراپەكاری قبوڵ ناكات‬

‫‪009647707601225‬‬

‫ڕاوێژكاری یاسایی‬ ‫محهمهد رهئووف ئهحمهد‬

‫‪30‬‬

‫‪009647701527323‬‬

‫دهستهی نوسهران‬

‫‪ -1‬فارووق ڕهسووڵ یهحیا‬ ‫‪ -2‬محهمهد حسێن كهریم‬ ‫‪ -3‬د‪ .‬كاوه فهرهج سهعدون‬ ‫‪ -4‬جهمال محهمهد ئهمین‬ ‫‪ -5‬د‪ .‬دارا گوڵ حامید‬ ‫‪ -6‬د‪ .‬محمد جميل الحبال‬ ‫‪ -7‬بهرزان ئهبوبكر ڕهشید‬ ‫‪ -8‬ئهردهاڵن ساڵح عهزیز‬ ‫‪ -9‬محهمهد ئهحمهد سهعید‬ ‫‪ -10‬د‪ .‬بههێز محهمهد ساڵح‬ ‫دیزاین‬ ‫زانیار ئهنوهر ئهحمهد‬

‫خولگەی خۆر‬ ‫‪31‬‬

‫گرنگی ئاو له ژیانماندا‬ ‫‪32‬‬

‫‪zanyarkurdish@gmail.com‬‬

‫پهیوهندی‬

‫ساال رۆژێ و ساال هەیڤێ‬ ‫د ناڤبەرا قورئانێ و زانستیدا‬

‫‪haivkurdy@gmail.com‬‬ ‫‪www.facebook.com/kurdhaiv‬‬

‫ناونیشان‪ :‬سلێمانی ‪ -‬شهقامی سهرهكی چوارچرا (زێوهر)‬ ‫بهرامبهر زانكۆی پۆلیتهكنیكی سلێمانی‬

‫‪36‬‬

‫ئەم گۆڤارە ئایەت و فەرموودەی پیرۆزی تێدایە‪ ،‬پاراستنی پێویستە‪.‬‬

‫چینی ژێرەوەی توێکڵی زەوی لە جوڵەیەکی بەردەوامدایە‬ ‫ن‪ :‬هاوڕێ طارق فارس‬

‫زانایانی جیۆلۆجی دەریانخست ئەم زەویەمان یەك پارچە بریتییە‬ ‫لە ماددەی شل و نیمچە شلی گڕكانی كڵپەسەندوو‪ ،‬كە بەردەوام‬ ‫دەكوڵێت و گێژ دەخوات و لە جوڵەدایە‪ ،‬تەنها چین و توێكڵێكی‬ ‫تەنك نەبێت كە بە ڕەقی بەسەریەوە ماوەتەوە و بۆتە جێگەی ژیانی‬ ‫ملیۆنان گیاندار کە بە ملیۆنان ساڵە لەسەری دەژین و خوای گەورە‬ ‫هەموو پێداویستیەکانی مانەوە و ژیانی لەسەر ئەم چینە تەنکە بۆ‬ ‫فەراهەم هێناون‪ ،‬مرۆڤایەتیش بە هەزاران ساڵە نیشتەجێی سەر ئەم‬ ‫زەویەیە‪ ،‬بە بێ ئەوەی هەست بەوە بکات لە ژێر ئەم چینە تەنکە‬ ‫زەریایەک لە ماددەی کواڵو و نیمچەشل هەیە‪ ،‬کە ئەمەش یەکێکی‬ ‫ترە لە موعجیزە و بەخششەکانی پەروەردگار بەسەر بەندەکانیەوە کە‬ ‫مرۆڤایەتی پێویستە سوپاسگوزاریی لەسەر بکات‪.‬‬ ‫ئەستوری توێکڵی زەوی ‪ Earth Crust‬بە نزیکی (‪50‬کم)ە‬ ‫کە ئەمەش بە بەراورد بە نیوەتیرەی زەوی کە (‪ 6378‬کم)ە‬ ‫زۆر تەنکە‪ ،‬خوای گەورە بە ڕەحمەتی خۆی ئەم چینەی ڕاخستووە‬ ‫تا لەسەری ئارام بگرین‪ ،‬وەک دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﯡ ﭼ البقرة‪ ،‬واتە‪ :‬هەر ئەو خودایەیە‬ ‫زەوی کردووە بە فەرش و جێگەی نیشتەجێبوون و ژیان بۆتان‪.‬‬ ‫وشەی «فراشا» لە تەفسیری «الوسيط» بە مانای‪« :‬ما يفترشه‬ ‫االنسان ليستقر عليه»‪ ،‬واتە‪ :‬ئەوەی ئینسان ڕایدەخات تا لەسەری‬ ‫ئارامبگرێت‪.‬‬ ‫هەروەها لە تەفسیری «ابن كثير» بە مانای‪« :‬أي مهدا كالفراش مقررة‬ ‫موطأ مثبتة بالرواسي الشامخات»‪ ،‬واتە‪ :‬وەک شوێنی خەوتن ڕاخراوە و‬ ‫ئامادە کراوە‪ ،‬هەروەها بە چیای جێگری بڵند چەسپێنراوە‪.‬‬ ‫خوای گەورە لە ئایەتێکی تردا وەسفی جوڵەی چینی ژێرەوەی‬ ‫توێکڵی زەوی ‪ Mantle layer‬دەکات و دەفەرموێت‪:‬ﭽ ﭴ ﭵ ﭶ‬ ‫ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﭼالملك‪ ،‬واتە‪ :‬ئایا دڵنیان‬ ‫لەو خوایەی کە لە ئاسمانە‪ ،‬بە ناخی زەویدا بتانباتە خوارەوە‪ ،‬لەوێدا‬ ‫زەوی گێژ دەخوات و لە جوڵە و هات و چۆدایە‪.‬‬ ‫وشەی «تمور» لە زمانەوانیدا بەمانای‪ :‬التحرك والتدافع واالضطراب‬ ‫كاألمواج في البحر الثائر أو كالغليان الشديد (تفسيرعبد الرحمن حسن‬ ‫حبنكة الميداني‪ .‬واتە‪ :‬جوڵە و پاڵنان و بەیەکداچوون وەک شەپۆلە‬ ‫سەرکەشەکانی دەریا يان کواڵنێکی بەتین‪.‬‬ ‫له تهفسیری (ئیبن كهسیر و قورتوبی و ئیبن شهوكانی و‬ ‫ماوهردی و بهغهوی و ئالوسی و زاد المیسر له ئیبن عهباس و موجاهید و‬ ‫ضحاك)‪ ،‬وشهی (تمور)یان به واتای سوڕانهوه (تدور) كردووه‪.‬‬ ‫ئەم ئایەتە پیرۆزە ڕاستییەکی زانستی دەردەخات کە لەم‬ ‫سەردەمەدا بە بەکارهێنانی چەندەها ئامێر و تەکنەلۆجیای‬

‫‪hawrengg@gmail.com‬‬

‫پێشکەوتوو پەی پێبراوە‪ ،‬ئەویش جوڵە و سوڕان و گێژخواردنی‬ ‫چینی ژێرەوەی توێکڵی زەوییه‪ ،‬ئەم جوڵەیە بە کردارێک ڕوودەدات‬ ‫بە ناوی ‪ ،Convection‬ئەم کردارەش بەهۆی بەرزی پلەی گەرمی‬ ‫ناوکی زەوی ‪ ،Earth Core‬کە پێکهاتووە لە ئاسن و نیکل و پلەی‬ ‫گەرمیەکەی «‪ »6000‬پلەی سەدییە ڕوودەدات‪ ،‬ئەم گەرمییە زۆرە‬ ‫دەبێتە هۆی گەرمکردنی بەشی خوارەوەی ئەم چینە ‪Mantle‬‬ ‫‪ layer‬و بەمەش چڕییەکەی کەم دەکات و دەچێتە بەشی سەرەوە و‬ ‫چینە ساردەکەی سەرەوە دێتە خوارەوە و ئەم کردارەش بەردەوام‬ ‫دووپات دەبێتەوە و وا لەم چینە دەکات کە لە جوڵە و کواڵنێک و‬ ‫سوڕانێکی بەردەوامدا بێت‪.‬‬

‫بەم شێوەیە خوای گەورە حەقیقەتی چینی ژێرەوەی توێکڵی زەویمان‬ ‫بۆ دەردەخات کە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭼ ﭽ ﭾﭼوشەی (إذا) لێرەدا بۆ‬ ‫كتوپڕیە‪ ،‬واتە لەپڕ دەكەونە چینێكی تری زەوی كە وەك توێكڵی زەوی‬ ‫ڕەق نییە و خۆی نەگرتووە و گێژ دەخوات‪ .‬ئەم ڕاستییە زانستییەش‬ ‫کتومت واتای وشە قورئانیەکەیە «تمور»ە‪ ،‬پێشتر مرۆڤایەتی‬ ‫لەم ڕاستییە بێ ئاگابوو! ئەی کێ ئەم هەواڵەی بە پێغەمبەر ﷺ‬ ‫گەیاند؟ بێگومان ئەم ڕاستییانە و هەزارانی تریش پێمان دەڵێن کە‬ ‫ئەم قورئانە لەالیەن دروستکاری ئەم گەردونەوە هاتووە و ناکرێت‬ ‫مرۆڤێک نوسیبێتی‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫تەفسیری « ئاسان‪ ،‬الوسيط‪ ،‬ابن كثير‪ ،‬الماوردي‪ ،‬الطبري‪ ،‬القرطبي‪ ،‬الشوكاني‪ ،‬البغوي‪،‬‬ ‫الوسي‪ ،‬زاد المسیر»‪.‬‬

‫‪-Kobes, Randy and Kunstatter, Gabor.»Mantle Convection». Physics Department,‬‬ ‫‪University of Winnipeg. Retrieved 3 January 2010.‬‬ ‫‪-Ricard, Y. (2009). «2. Physics of Mantle Convection». In David Bercovici and‬‬ ‫‪Gerald Schubert. Treatise on Geophysics: Mantle Dynamics 7. Elsevier Science.‬‬ ‫‪-Earth. Channel4.com. Retrieved on 2011-12-13‬‬ ‫‪-http://www.indiana.edu/~geol105/images/gaia_chapter_3/mantle_convection.htm‬‬ ‫‪-http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/inside.html‬‬

‫‪1‬‬

‫موعجیزاتی قورئـــــانی‬

‫نووری‌سێ‌هەم‬ ‫بریتییە لەوەی‪ :‬ئەم قورئانە پیرۆزە لەگەڵ‬ ‫هیچ گوفتارێكی تردا بەراورد ناكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫سەرچاوە و هێز و جوانیی «گوفتار» چوار‬ ‫دانەن‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬قسەكەر‪ .‬دووهەم‪ :‬قسەبۆكراو‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬ئامانج‪ .‬چوارەم‪ :‬مەقام‪ .‬كەواتە تەنها‬ ‫«مەقام» نییە وەك ئەو بۆچوونە هەڵەیەی‬ ‫كە ئەدیبان تێیكەوتوون و تیایدا وێڵ بوون!‬ ‫لەبەر ئەوە‪ ،‬دەبێ لە هەر گوفتارێكدا سەیر‬ ‫بكرێ كە‪ :‬ئایا كێ وتوویەتی؟‪ ..‬بە كێی‬ ‫وتووە؟‪ ..‬بۆچی وتوویەتی؟ لە بارەی چییەوە‬ ‫دواوە؟ كەواتە نەچیت تەنها بۆ «گوفتار»ەكە‬ ‫بڕوانیت و لێی ورد ببیتەوە!‬ ‫جا مادەم «گوفتار» لەم چوار سەرچاوەیەوە‬ ‫هێز و جوانی بەدەست دەهێنێت‪ ،‬ئەوا كە بە‬ ‫وردی سەیری سەرچاوەكانی قورئان دەكرێت‪،‬‬ ‫پەی بە پلەی ڕەوانبێژی و‪ ،‬بەرزی و‪،‬‬ ‫جوانییەكەی‪ ،‬دەبرێت!‬ ‫بەڵێ‪ ،‬گوفتار هێز و تین لە «قسەكەر»ەكەیەوە‬ ‫بەدەست دەهێنێت‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬گەر ئەو‬ ‫گـوفتارە «ئەمر» یان «نەهی» بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫«ویست» و «توانست»ی قسەكەر ‪ -‬بەپێی‬ ‫پلەی هێز و توانستەكەی ‪ -‬لەخۆ دەگرێت و‪،‬‬ ‫بە وێنەی تەزووی كارەبا بە ناویدا دەڕوات و‬ ‫هیچ شتێك ڕێی لـێ ناگرێت و‪ ،‬كاریگەریی‬ ‫خۆی لە دڵدا بەجێدەهێڵێت‪ .‬خۆ هەتا ئەو‬ ‫پەیوەندییەش زیاد بكات‪ ،‬هێز و بەرزیی‬ ‫گوفتارەكەش پتر پەرە دەسێنێت و لە‬ ‫زیادبووندا دەبێت‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫ﭽ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯﭼ‬ ‫هود‪.‬‬ ‫هەروەها‪ :‬ﭽ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ‬ ‫ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﭼ فصلت‪.‬‬ ‫دەسا فەرموو سەیری بەرزی و هێزی ئەم‬ ‫فەرمانە حەقیقییە جێبەجێكراوانە بكە كە‬ ‫«هێز» و «ویست»یان لەخۆ گرتووە‪ ..‬پاشان‬ ‫سەیری فەرمانی مرۆڤێك بكە‪ ،‬كە بە وێنەی‬ ‫‪2‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫‌‪Faruq_r@hotmail.com‬‬

‫نووسینی‪‌:‬مامۆستا‌سەعیدی‌نوورسی‌‌‌‌‌‌‌وەرگێڕانی‪‌:‬فارووق‌ڕەسوول‌یەحیا‬ ‫وڕێنەی نەخۆش‪ ،‬بۆ بێگیانەكانی دەربكات و كاتی چاكەكاریدا‪ ،‬كە هەر یەكەیان شێوەی‬ ‫بڵێت‪« :‬أسكني یا أرض وانشقي یا سماء وقومي كارەكەی دەكێشێت و گوفتاری لەگەڵ كرداریدا‬ ‫یەكاویەك دەردەچێت؟ واتە‪ :‬دەڵێت‪ :‬بڕوانن!‬ ‫أیتها القیامة»!‬ ‫ئایا هەرگیز ئەم گوفتارە لەگەڵ ئەو دوو ئەم كارەم لەبەر فاڵن شـت كرد و‪ ،‬ئەمەش‬ ‫فەرمانە جێبەجێكراوانەی پێشوودا بەراورد لەبەر فیسار دەكەم و‪ ،‬ئەوەش ئاوەها و ئاوەها‬ ‫دەبێت و‪ ..‬هتد‪ .‬بەم جۆرە كارەكەی لەبەر‬ ‫دەكرێت؟!‬ ‫پاشان فەرمانی خۆ تێهەڵقورتێنی مرۆڤ لە گوێ و چاواندا بەرجەستە دەكات؟!‬ ‫كوێ‪ ،‬كە لە هەوا و ئاوات و ئارەزووەكانیەوە بۆ نموونە‪ :‬ﭽ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ‬ ‫سەرچاوەی گرتووە و‪ ..‬ئەو فەرمانانەش لە ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ‬ ‫كوێ كە لە كەسێكەوە دەرچوون خاوەنی ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ‬ ‫سیفەتی «فەرماندەی ڕاستەقینە»یە و بەسەر ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ‬ ‫ﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤ‬ ‫كارەكانیدا زاڵ و بەتوانایە؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬فەرمانی سەركردەیەكی قسەڕۆشتوو لە ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ‬ ‫كوێ كە بە سەربازەكانی بڵێت‪« :‬پێشكەون‪ ..‬ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱﯓ ﯔ ﯕ ﯖ‬ ‫هەڵمەتبەرن»‪ ..‬ئەوەش لە كوێ كە ئەگەر ﯗﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﭼق‪.‬‬ ‫ئەم فەرمانە لە سەربازێكی ئاسایی پشتگوێ ئەم نیگاركێشانەی كە بە وێنەی ئەستێرە لە‬ ‫خراوەوە دەربچێت؟! خۆ هەرچەند ئەم دوو بورجی ئەم سوورەتە و ئاسمانی قورئاندا پرشنگ‬ ‫فەرمانە لە یەك شێوەدان‪ ،‬كەچی لە ناوەرۆكدا دەدات و‪ ،‬دەڵێی میوەی بەهەشتە و‪ ،‬لە ناوەندی‬ ‫مەودایەكی فراوانی بە قەدەر جیاوازیی نێوان ئەم كارانەدا گەلـێ بەڵگەی هێناوەتەوە و‪،‬‬ ‫«سەركردەی گشتی» و «سەرباز»یان لە ڕێكوپێكیی «ڕەوانبێژی»ی خۆیشی پاراستووە‬ ‫و‪ ،‬ئنجا بە تەعبیری‪ :‬ﭽ ﯙ ﯚﭼ‬ ‫نێواندایە!‬ ‫نموونەیەكی تر‪ :‬ﭽ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ یش «حەشر»ی چەسپاندووە – كە ئەنجامی‬ ‫ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﭼيس‪ .‬هەروەها‪ :‬ئەو كارانەیە – تاكو ئەو كەسانەی پێ‬ ‫ﭽ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ دەمكوت و بێدەنگ بكات كە لە سەرەتای‬ ‫سوورەتەكەدا ئینكاریی حەشریان دەكرد‪..‬‬ ‫ﯔ ﭼ البقرة‪.‬‬ ‫سەیری هێز و بڵندیی ئەو دوو فەرمانە بەڵێ‪ ،‬ئەم نیگاركێشانە لە كوێ و‪ ..‬ئەو‬ ‫بكە كە لەم دوو ئایەتەدان و‪ ..‬ئنجا بۆ گوفتارەش لە كوێ كە خەڵكی خۆیانی پێ‬ ‫ئەو گوفتارانەی ئادەمیزادیش بڕوانە كە هەڵدەقورتێنن لەو كارانەدا كە مەگەر بە‬ ‫لە دەركردنی فەرمان دەچن! ئایا نابینیت دەگمەن دەنا چ پەیوەندییەكی ئەوانی پێوە‬ ‫جیاوازیی نێوان هەردوو ال وەك هی ڕووناكیی نییە؟ دیارە جیاوازیی نێوان ئەم دوانە وەك‬ ‫«گوڵەستێرە» وایە لەچاو ڕووناكیی «خۆر»ی هی وێنەی گوڵ وایە لەچاو گوڵی زیندووی‬ ‫ڕاستەقینەی خواییدا!‬ ‫درەخشاندا؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬لە كوێ گوفتاری مرۆڤ بەراورد گەر بمانەوێت بە تێر و تەسەلی واتای ئەم ئایەتانە‬ ‫دەكرێت لەگەڵ‪ :‬نیگاركێشانی كەسێك لە هەر لە‪ :‬ﭽﮀﮁﭼ تا ﭽﯙ ﯚﭼ‬ ‫دەمی كارەكەیدا و‪ ،‬ڕوونكردنەوەی سنعەتیش لێك بدەینەوە‪ ،‬ئەوا پێویستمان بە كاتێكی‬ ‫لە الیەن سنعەتكارەوە لە گەرماوگەرمی درێژخایەن دەبێت‪ ،‬بۆیە تەنها ئاماژەیەكیان‬ ‫سنعەتەكەیدا و‪ ،‬گوفتاری چاكەكارێك لە بۆ دەكەین و بە ڕێی خۆماندا دەڕۆین‪:‬‬

‫لەبەر ئەوەی لە سەرەتای سوورەتەكەدا دەری‬ ‫خست كە كافران ئینكاریی حەشریان كردووە‪،‬‬ ‫ئەوا قورئانی پیرۆز چەند پێشەكییەك دەخاتە‬ ‫ڕوو تاكو بۆ قبووڵكردنی «حەشر» ناچاریان‬ ‫بكات‪ .‬ئەوەتا دەفەرموێ‪ :‬ئایا سەیری ئاسمان‬ ‫ناكەن بەسەرتانەوە كە چۆن بە سام و شكۆ و‬ ‫ڕێكوپێكی بنیاتمان ناوە؟‪ ..‬ئایا نابینن كە چۆن‬ ‫بە ئەستێرە و خۆر و مانگ ڕازاندوومانەتەوە‬ ‫بێ ئەوەی هیچ كەمی و ناتەواوییەكی تێدا‬ ‫ببێت؟‪ ..‬یان ئایا نابینن كە چۆن زەویمان بۆ‬ ‫تەخت كردوون و بە ڕایەخی حیكمەت بۆمان‬ ‫ڕاخستوون و‪ ،‬چیاكانمان تێدا قایم كردوون‬ ‫تاكو لە بەرزبوونەوە و زاڵبوونی ئاوی دەریاكان‬ ‫بیپارێزن؟‪ ..‬ئایا نابینن كە لە هەموو ڕەگەزێكی‬ ‫سەوزە و ڕووەكەكان گەلـێ نێر و مێی جوان و‬ ‫جۆراوجۆرمان تێدا بەدی هێناوە و سەرانسەری‬ ‫زەویمان پێ ڕازاندوونەتەوە؟‪ ..‬یان ئایا نابینن‬ ‫كە چۆن لە ئاسمانەوە ئاوێكی پیرۆز دەنێرم و‪،‬‬ ‫باخ و بێستان و بەروبوومی بەتامی وەك‬ ‫خورما و هاوچـەشــنی ئەوی پێ دەڕوێنم و‬ ‫دەیانكەم بە ڕۆزیی بەندەكانم؟‪ ..‬ئایا نابینن‬ ‫كــە زەویی وشك و برنگ و مردوو‪ ،‬بەو ئاوە‬ ‫زیندوو دەكەمەوە و هەزاران حەشری دنیایی‬ ‫پێ دەهێنمە كایەوە‪ .‬جا هەروەك بە توانستی‬ ‫خۆم و لەبەرچاوی خۆتاندا ئەم ڕووەكانە لەو‬ ‫زەوییە مردووە وشك و برنگەدا دەردەهێنم‪،‬‬ ‫بە هەمان جۆر لە ڕۆژی حەشردا ئێوەشی لـێ‬ ‫دەردەهێنم‪ ،‬چونكە لە قیامەتدا زەوی دەمرێت و‬ ‫ئێوەشی تێدا زیندوو دەكرێنەوە؟!‬ ‫جا فەرموو بۆ خۆت لێكی بدەرەوە و بزانە كە‪:‬‬ ‫ئەو «پاراویی بەیان»ە لە كوێ كە ئەم ئایەتانە‬ ‫لە بواری چەسپاندنی حەشردا دەریانخست‪،‬‬ ‫كە ئێمە ئاماژەمان تەنها بۆ یەك لە هەزاری‬ ‫كرد و‪ ..‬ئەو وشانەش لە كوێ كە خەڵكی لە‬ ‫كێشەكانی خۆیاندا دەیانهێنن و لە سەر یەكتر‬ ‫ڕیزیان دەكەن؟!‬ ‫هەر لە سەرەتای ئەم پەیامەوە تا ئێرە‪ ،‬بۆ‬ ‫مەبەستی لێكۆڵینەوە لە كێشەی ئیعجازدا‬ ‫ڕێبازی «بێ الیـەنی مەوزووعی»مان گـرتە‬ ‫بەر و‪ ،‬لەم پێنـاوەدا گەلـێ مافی قورئانمان بە‬ ‫پەنهانی هێشتەوە و‪ ،‬لە بەراوردەكاندا ئەو خۆرە‬ ‫تیشك بەخشەمان دەهێنایە ئاستی مۆمەكان‪،‬‬ ‫تاكو نەیارێكی سەرسەخت بۆ قبووڵكردنی‬ ‫ئیعجازی قورئان ناچار بكەین!‬ ‫ئێستاش كە «لێكۆڵینەوەی زانستی» ئەركی‬ ‫سەرشانی خۆی ئەنجام دا و بە چەشنێكی‬ ‫درەخشان ئیعجازی قورئان چەسپا‪ ،‬وا بە ناوی‬ ‫«حەقیقەت»ەوە‪ ،‬نەك بە ناوی «لێكۆڵینەوەی‬ ‫زانستی» هەندێ ئاماژە بۆ مەقامی قورئان‬ ‫دەكەین كە هێندە گەورەیە لە هیچ بەراورد و‬ ‫هەڵسەنگاندنێكدا جێی نابێتەوە‪.‬‬

‫بەڵێ‪ ،‬ڕێژەی گوفتارەكانی تر لەچاو ئایەتەكانی‬ ‫قورئاندا وەك ڕێژەی ئەو ئەستێرە یەكجار‬ ‫ورد و بچووكانە وایە كە لە ناو ئاوێنەكاندا‬ ‫دەبینرێن‪ ،‬لە چاو قەبارەی ڕاستەقینەی خودی‬ ‫ئەو ئەستێرانەدا!‬ ‫بەڵێ‪ ،‬وشەكانی قورئان‪ ،‬كە هەریەكەیان ڕاستییە‬ ‫چەسپاوەكان ڕوون دەكەنەوە‪ ،‬لە كوێ و‪ ..‬ئەو‬ ‫واتایانەش لە كوێ كە مرۆڤ بە وشەی خۆی‬ ‫لەسەر ئاوێنە بچووكەكانی هەست و بیریدا‬ ‫دەیاننەخشێنێت؟‬ ‫ئەو وشـە زیندووە خاوێن و مەالئیكەت‬ ‫ئاســایانەی قـورئان‪ ،‬كە گوفتاری بەدیهێنەری‬ ‫خۆر و مانگن و نوورەكانی هیدایەت پەخش‬ ‫دەكەن‪ ،‬لە كوێ و‪ ..‬ئەو وشە گەزندانەی‬ ‫مرۆڤیش لە كوێ كە بە وردەكارییەكانی خۆیان‬ ‫خەڵكی دەخەڵەتێنن و‪ ،‬بە فوو پێداكردنی‬ ‫جادووگەرانەشیان هەوا و ئارەزووەكانیان تێدا‬ ‫دەورووژێنن؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ڕێژەی نێوان مێرووە ژەهراوییەكان و‬ ‫مەالئیكەتانی خاوێن و ڕۆحانییانی ڕووناك‪،‬‬ ‫چەندەیە‪ ..‬مەودای نێوان وشەكانی مرۆڤ و‬ ‫وشەكانی قورئانی پیرۆزیش بە هەمان ڕێژەیە!‬ ‫ئەم ڕاستییەش هەر بیست و چوار وتەكانی‬ ‫پێشوو لەگەڵ ئەم وتەی بیست و پێنجەمەدا‬ ‫چەسپاندوویانن‪ .‬كەواتە ئەم دەعوایەمان‬ ‫ئیددیعایەكی ڕووت نییە‪ ،‬بەڵكو ئەنجامی‬ ‫بەڵگەیەكە كە پێشتر هێنراوە و سەلمێنراوە!‬ ‫بەڵێ‪ ،‬وشەكانی قورئان كە هەریەكەیان‬ ‫صەدەفی گەلـێ مرواریی هیدایەت و سەرچاوەی‬ ‫ڕاستییەكانی ئیمان و كانگای بناغەكانی‬ ‫ئیسالمن و‪ ،‬لە عەرشی ڕەحـمانەوە نازڵ بوون و‪،‬‬ ‫لە سەروو و دەرەوەی گەردوونەوە ئاراستەی‬ ‫ئادەمیزاد دەكرێن‪ ..‬ئەم گوفتارە ئەزەلییەی‬ ‫كە «عیلم» و «قودرەت» و «ئیرادە»ی لەخۆ‬ ‫گرتووە‪ ،‬لەكوێ و‪ ..‬وشە الوازە پڕ لە هەوا و‬ ‫ئارەزووەكانی مرۆڤیش لە كوێ؟!‬ ‫بەڵێ‪ ،‬قورئانی پیرۆز درەختێكی جوانی «توبا»‬ ‫دەنوێنێت كە لقەكانی بە هەموو الیەكی جیهانی‬ ‫ئیسالمدا باڵو كردبێتەوە و‪« ،‬گەاڵ»ی‪ :‬سەرجەم‬ ‫مەعنەوییات و‪ ،‬شەعائیر و‪ ،‬كەمااڵت و‪،‬‬ ‫حوكم و‪ ،‬دەستوورەكانی گرتبێت و‪ ،‬ئەولیا و‬ ‫ئەصفیاكانیشی بە وێنەی چەند «گوڵ»ێكی‬ ‫جوان و ڕەنگین پێشچاو خستبێت كە جوانی و‬ ‫پاراوییان لە ئاوی ژیانی درەختەكەوە بەدەست‬ ‫هێنابێت و‪« ،‬بەر»ی سەرجەم كەمااڵت و‬ ‫ڕاستییە گەردوونی و خوایییەكانی گرتبێت‪،‬‬ ‫تەنانەت هەموو یەكێكی «ناوك»ی بەرەكانی‬ ‫بووبێت بە دەستووری كار و ڕێبازی ژیان‪..‬‬ ‫ئایا ئەم زنجیرە ڕاستییانەی كە قورئانمان لە‬ ‫شێوەی درەختێكی بەرداری خاوەن سێبەری‬ ‫ئاوادا پیشان دەدەن‪ ،‬لە كوێ و‪ ..‬قسەی ئاسایی‬

‫مرۆڤیش لە كوێ؟‪ ..‬أین الثری من الثریا؟!‬ ‫وا زیاتر لە هەزار و سێ سەد ساڵە قورئانی‬ ‫حەكیم لە بازاڕی گەردوون و پێشچاوی‬ ‫سـەرجەم دانیشـتووانیدا‪ ،‬ڕاستییەكانی خۆی باڵو‬ ‫دەكاتەوە و‪ ،‬هەموو كەس و هەموو نـەتـەوە و‬ ‫هەموو واڵتێك بەشی خۆیان لە گەوهەر و‬ ‫ڕاستییەكانی وەرگرتووە و‪ ،‬تا ئێستاش هەر‬ ‫وەری دەگرن‪ ..‬وێڕای هەموو ئەمانەش‪ ،‬كەچی‬ ‫نە ڕاهاتن لەگەڵیدا و نە ئەو زۆرییە و نە‬ ‫تێپەڕبوونی كات و نە ئاڵوگۆڕە گەورەكان‪،‬‬ ‫هیچیان زیانیان لە ڕاستییە بەنرخەكانی و لە‬ ‫شــێوازە جوانەكەی نەداوە و پیریان نەكردووە و‬ ‫تەڕی و پاراویی ئەویان لەدەســـت نەداوە و‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە لە نرخی دابگرن یاخود تریفەی‬ ‫جوانییەكەی خامۆش بكەن!‬ ‫ئەم حاڵەتە هەر خۆی لە خۆیدا ئیعجازێكی‬ ‫سەربەخۆیە!‬ ‫خۆ ئەگەر ئێستا كەسێك‪ ،‬بەپێی خواستی هەوا و‬ ‫ئارەزووەكانی و بە هەڵسوكەوتێكی منااڵنە‪،‬‬ ‫بچێت هەندێ لەو ڕاستییانەی كە قورئانی پیرۆز‬ ‫هێناونی‪ ،‬بهۆنێتەوە و‪ ،‬بیەوێت بۆ مەبەستی‬ ‫ئیعتیرازگرتن لە هەندێ ئایەتی قورئان‪،‬‬ ‫بەراورد لە نێوان گوفتارەكەی خۆی و گوفتاری‬ ‫قورئاندا ساز بكات و‪ ،‬بڵێت‪« :‬ئەوەتا گوفتارێكی‬ ‫وەك قورئانم وتووە» ئەوا بێگومان ئەم‬ ‫قسەیەی هێندە نەفامی و گەلحۆیی پێوە دیارە‬ ‫كە كتومت لەم نموونەیەی خوارەوە دەچێت‪:‬‬ ‫بەننایەك كۆشـكێكی گەورە بنیات بنێت كە‬ ‫بەردەكانی بریتی بن لە چەند گەوهەرێكی‬ ‫جۆراوجۆر و‪ ،‬هەریەك لەو گەوهەرانەش لە‬ ‫چەند بارودۆخێكی تایبەتیدا دابنێت و بە‬ ‫چەند نەخشـونیگارێكی هاوسـەنگـی وەها‬ ‫ناوازەش بیانڕازێنێتەوە كـە پەیوەنـدییان‬ ‫بە هەموو نەخشونیگارە بەرز و ناوازەكانی‬ ‫كۆشكەكەوە ببێت‪ ..‬پاشان كەسێكی نەشارەزای‬ ‫وا بڕواتە ناو ئەو كۆشكەوە كە هیچ شتێك لەو‬ ‫نەخشونیگارە ناوازانە تێنەگات و نرخ و بەهای‬ ‫گەوهەر و ئارایشتەكانیشی نەزانێت و‪ ،‬بچێت‬ ‫نەخشونیگار و بارودۆخی بەردەكانی كۆشك‬ ‫بگۆڕێت و بەپێی ئارەزووی خۆی ڕێسایەكی‬ ‫تریان بۆ دابنێت‪ ،‬تا وەك ماڵێكی ئاسایی لـێ‬ ‫بكات و‪ ،‬پاشان بە چەند دەنكە موروویەكی‬ ‫ئەوتۆ بیڕازێنێتەوە كە تەنها مناڵ بە جوانیان‬ ‫دابنێت و ئنجا بڵێت‪ :‬خەڵكینە! بڕوانن ئەوەتا‬ ‫منیش كارامەیییەكی وام لە هونەری بیناكاریدا‬ ‫هەیە كە لە كارامەیی بنیاتنەری ئەو كۆشكە‬ ‫زیاترە و‪ ،‬سامانەكانیشم لە هی ئەو زۆرترن!‬ ‫وەرن بۆ گەوهەرە بەنرخەكانم بڕوانن!‬ ‫بێ هیچ گومانێك ئەم گوفتارە بە «وڕێنە»‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬تەنانەت لە وڕێنەی شێتان زیاتر‬ ‫هیچی تری پێ ناوترێت!‬ ‫‪3‬‬

‫تەفسیری زانستیی سورەتی‬ ‫ئیخالس‪ /‬ئەڵقەی كۆتایی‬ ‫ن‪ :‬د‪ .‬عومەر ئەلڕاوی‪.‬‬ ‫و‪ :‬هاوژین طالب رضا‪.‬‬ ‫تەفسیری ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭼ‬

‫وتەی موفەسیرەكانی قورئان‪:‬‬

‫موفەسیرەكانی قورئان وتەیان لە بارەی ئەم ئایەتەوە زۆر‬ ‫كەمە‪ ،‬بە پێی ئایەتەكەی پێش خۆی لێكیان داوەتەوە‪« .‬نەسەفی»‬ ‫دەڵێت‪« :‬ئایەتەكە‪ ،‬بە مانای (لم یكافئە أحد) دێت‪ ،‬واتە خودای‬ ‫گەورە هاوشێوە و هاوتای نییە»‪ .‬لهم سورەتەدا دوای ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ‬ ‫ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭼ خودای گهوره دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭙ‬ ‫ﭚ ﭼ نەفی لەیەكچوون و‪ ،‬ﭽ ﭛ ﭜ ﭼ نەفی ڕوودان و‬ ‫درووستبوون و وەسفی دێرینیی خودای گەورە و‪ ،‬ﭽ ﭞ ﭟ‬ ‫ﭠ ﭡ ﭢ ﭼ نەفی هاوتا بوون لەگەڵ خودای گەورەدا‬ ‫دهكات‪ .‬دەرئەنجامی هەموو قسەی بێباوەڕانیش ههر تەئویلكردنی‬ ‫یەكخوداپەرستییە و له ڕاستی الدانە‪ ،‬هاوتا و هاوشێوە بۆ خودا‬ ‫درووستكردنە و پەكخستنی ناو و سیفەتە جوانەكانییەتی‪ ،‬ئەم‬ ‫سورەتەش‪ ،‬ئەوانە هەموو ڕادەماڵێت‪.‬‬ ‫تەفسیری زانستیی ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭼ‪:‬‬

‫لەبەرئەوەی بە زمانی زانست قسە دەكەین‪ ،‬پێویستە‬ ‫مانای هاوتا (المكافيء) لە زانستدا بزانین‪ .‬لەبەر گرانی‬ ‫بابەتەكەش‪ ،‬بە نموونەیەك ڕوونی دەكەینەوە‪ ،‬ژمارە (‪ )100‬و‬ ‫ژمارە (‪ )2‬نایەكسانن بەاڵم هاوتای یەكن‪ )100( ،‬یەكسانە بە (‪)2‬‬ ‫ئەگەر (‪ )2‬كەڕەتی (‪ )50‬بكرێت ‪ ،100 =2x50‬بە پێچەوانەشەوە‬ ‫ڕاستە واتە ‪ .2=50/100‬لێرەدا (‪ )50‬هاوتای ئەندازەییە لە نێوان‬ ‫(‪ )2‬و (‪)100‬دا‪ ،‬هەر بەمجۆرە كاتێك گۆڕانكاری زۆر لە نێوان دوو‬ ‫ماددەدا ڕوودەدات‪ ،‬لە نێوانیاندا هاوتای جێگیر دەبینین و پێی‬ ‫دەوترێت «هاوتای ژمارەیی» كە لەم نموونەیەدا ژمارە (‪ )50‬بوو‪،‬‬ ‫بهههمان شێوه ژمارە (‪ )4‬و (‪ )100‬هاوتای ژمارەییان (‪)25‬ە‪ ...‬ئەم‬ ‫نموونەیە هاوتای ئەندازەیی ڕووندەكاتەوە‪ .‬بێگومان هاوتای‬ ‫جۆراوجۆری تریش هەن‪ ،‬وەك هاوتای كیمیایی‪ ،‬فیزیایی‪ ،‬گەرمی‪،‬‬ ‫زیندەوەرزانی‪ ،‬گەردوونی و گەردیلەیی‪ ...‬لەمانەدا دەبینین كە‬ ‫هاوتاكان نایەكسانن‪ ،‬بەاڵم دەكرێت پەیوەندییەكی بەرانبەریی لە‬ ‫نێوانیاندا هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ڕوونكردنەوەی هاوتای فیزیایی یان گەرمی‪ ،‬ئەم‬ ‫نموونە سادەیە دەهێنینەوە‪ .‬ئەگەر (‪ )100‬گرام لە ئاسن لە پلەی‬ ‫‪04‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫گەرمی (‪ )100‬پلەی سەدیدا‪ ،‬لەگەڵ (‪ )100‬گرام ئاو لە پلەی گەرمی‬ ‫(سفر)ی سەدیدا كۆبكەینەوە‪ ،‬ئەنجامەكە (‪ )50‬پلەی سەدی ناكات‪،‬‬ ‫چونكە هاوتای گەرمیی ئاو زۆر بەرزترە لە هاوتای گەرمیی‬ ‫ئاسن‪ ،‬بۆیە ئەنجامەكەی بە نزیكیی (‪ )30‬پلەی سەدی دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها ئەگەر ئاسنەكەمان بە ئاڵتون یان مس گۆڕی‪ ،‬ئەو كات‬ ‫ئەنجامەكە جیاواز لەوەی ئاسن دەردەچێت‪ ،‬چونكە هەر كانزایەك‬ ‫یان توخمێك هاوتای گەرمی جیاوازی خۆی هەیە‪ ...‬كشانیش‬ ‫بە هەمان شێوە‪ ،‬بە نموونە ئەگەر بۆرییەك لە «ئاسن» كە‬ ‫درێژییەكەی (‪)1‬م بێت گەرم بكەین و نزیكەی (‪)2‬ملم بكشێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بە هەمان پلەی گەرمی بۆرییەك لە «مس» بە هەمان درێژی‬ ‫گەرم بكەین دەبینین مسەكە (‪)3‬ملم دەكشێت‪ ،‬چونكە كشانی ئاسن‬ ‫لەگەڵ مسدا جیاوازە‪ ...‬هەروەها هاوتای زیندەوەرزانیی‪ ،‬بە نموونە‬ ‫«ئەنزیم»ێك دەتوانێت بڕێك لە «پڕۆتین» بەرهەم بهێنێت‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ئەنزیمێكی تر كە هاوتایێكی زیندەوەرزانیی جیاوازی‬ ‫هەیە بڕێكی جیاواز بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬هەمیشە هاوتایێك لە‬ ‫نێوانیاندا هەیە كە دەكرێت هەستی پێبكرێت و بژمێردرێت‪ .‬ئیتر‬ ‫نامانەوێت لەسەر ئەم بابەتە زیاتر بڕۆین‪ ،‬بەاڵم دەڵێین كە لە‬ ‫نێوان خوای گەورە و درووستكراوەكانیدا هیچ هاوتایێك‪ ،‬بچوك‬ ‫بێت یان گەورە‪ ،‬نییە‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبینین كەس بانگەشەی یەكسانبوون بە خودای‬ ‫گەورە ناكات‪ ،‬بەاڵم بانگەشەی بەشێك لەو دەكرێت‪ ،‬یان ئەگەر‬ ‫بە خەیاڵیش بێت‪ ،‬لە گەورەیی و هێزدا‪ ،‬هاوتایی بۆ خودا‬ ‫بڕیاردەدرێت‪ ،‬بۆیە خودای گەورە فەرمووی‪ :‬ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ‬ ‫ﭡ ﭢ ﭼ‪ ،‬بەمەش قسەی گومانكارانی بڕی‪ ،‬كە گوایە‬ ‫هاوتا و بەرانبەریان بۆ خودای گەورە هەیە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ڕەنگە «كەسێك» بێت و بڵێت‪« :‬ئێمە بانگەشەی ئەوە ناكەین كە‬ ‫هاوتای خودای گەورەین‪ ،‬ئێمە مرۆڤین و كەموكوڕیمان ئاشكرایە‪،‬‬ ‫بەاڵم یەكێك هەیە كە ئەویش وەك خودا گەورەیە‪ ،‬لەگەڵ خودادا‬ ‫هاوتایێكی –هەر هاوتایێك بێت‪ -‬هەیە» و‪ ،‬بانگەشەی ئەوە دەكات‬ ‫كە ئەو كەسە ئەو سیفەتانەی (أحد)ی هەیە كە پێشتر لە ﭽﭑ ﭒ‬ ‫ﭓ ﭔ ﭼ دا باسمان كرد‪ ،‬بەاڵم خودای گەورە ئەم قسەیەشی‬ ‫بڕی و فەرمووی‪ :‬ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭼ‪ ،‬بە تەنها‬ ‫نەیفەرموو‪:‬ﭽ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭼ‪ ،‬هەرچەندە ئەگەر وشەی‬ ‫(أحد)یشی لەگەڵدا نەبووایە لە ڕووی واتا و زمانەوە تەواو دەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بە لەگەڵبوونی (أحد)‪ ،‬واتە خودای گەورە هاوتای نە لە‬

‫ژمارە و‪ ،‬نە لە شت و نە لە كەسیشدا نییە‪ ...‬بەم شێوەیە سورەتی كردەوەیە و‪ ،‬پێشەوا و بڕیار لەسەردەیەتی‪ ،‬بۆیە سورەتی ئیخالس‬ ‫ئیخالس پەرژینێك بە دەوری یەكخوداپەرستیدا دەگێڕێت كە كەس ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭼ بەرانبەر سێیەكی قورئانە‪ ،‬ئەو‬ ‫(مكمة)‪ ،‬فەرموودانەش كە لەم باسەدا هاتوون خەریكە بە پلەی تەواتور بگەن)‪.‬‬ ‫ناتوانێت فێڵ و یاری پێ بكات‪ ،‬زۆر تەواو و تۆكمەیە ُ‬ ‫گۆڕین هەڵناگرێت و شیركیش ناتوانێت دزەی بۆ بكات‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لە سەحیحی (بوخاری) و (مسلم) دا هاتووە لە خاتوو‬ ‫شەیتانەكانی مرۆڤ و جنۆكە هەوڵی ئەوە بدەن‪ ...‬ئیتر هیچ‬ ‫ث َر ُجلً َعلَی‬ ‫سورەتێك نییە خوای گەورە ناردبێتییە خوارەوە هێندەی «سورەتی (عائشە)وه خودا لێی ڕازی بێت‪( :‬أن رسول هللا ﷺ بـَ​َع َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫صلتِ​ِ ْم فـَيَ ْختِ ُم بـ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ فـَلَ َّما‬ ‫ئیخالس» یەكخوداپەرستی بچەسپێنێت‪ ،‬هەر لەبەرئەوەشە هاتووە‪َ ،‬س ِريَّة‪ ،‬ؤَكا َن يـَْق َرأُ ل ْ‬ ‫ص َحابِه ِف َ‬ ‫ال‪« :‬سلُوه ِلَ ِ ٍ‬ ‫ول َِّ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ك لِر ُس ِ‬ ‫ك؟»‬ ‫صنَ ُع َذلِ َ‬ ‫ي َش ْيء يَ ْ‬ ‫الل ﷺ فـَ​َق َ َ ُ ّ‬ ‫َر َجعُوا ذُك َر َذل َ َ‬ ‫كە مانای ئیخالس‪ ،‬بریتییە لە «یەكخوداپەرستی»‪.‬‬ ‫الر ْح ِن‪ ،‬فَأ َ​َن أ ِ‬ ‫ال‪ِ :‬لَنـََّها ِ‬ ‫ول‬ ‫ف‬ ‫ال َر ُس ُ‬ ‫ب أَ ْن أَقـَْرأَ ِبَا‪ ،‬فـَ​َق َ‬ ‫سأَلُوهُ فـَ​َق َ‬ ‫َ‬ ‫ُح ُّ‬ ‫ص َفةُ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َِّ‬ ‫الل ﷺ‪« :‬أَ ْخِبُوهُ أ َّ‬ ‫َن َّ‬ ‫اللَ ُِيبُّهُ» أخرجه البخاري (‪ ،)7375‬ومسلم (‪.)813‬‬ ‫گەورەیی سورەتی ئیخالس‬ ‫واتە‪ :‬پێغەمبەر ﷺ پیاوێكی بە سەركردەی سریەیەك نارد‪ ،‬لە‬ ‫سەرباری ئەو كاریگەرییەی كە لە بنچینەی بیروباوەڕی نوێژەكانیاندا قورئانی بۆ هاوەڵەكانی دەخوێند و بە ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ‬ ‫ئیسالمیدا هەیەتی‪ ،‬وا باشە لێرەدا كەمێك لە گەورەیی سورەتی ﭔ ﭼ كۆتایی پێدێنا‪ ،‬كاتێك گەڕانەوە ئەوەیان بۆ پێغەمبەر‬ ‫ئیخالس بدوێین‪ .‬سورەتی ئیخالس یەك بەش لە سێ بەشی ﷺ باسكرد و فەرمووی‪ :‬لێی بپرسن لەبەر چی وادەكات؟ ئەوانیش‬ ‫قورئانە‪ ،‬هەركەس ئەو سورەتە بخوێنێت پاداشتی وەك پاداشتی پرسیاریان لێكرد‪ ،‬وتی‪ :‬لەبەرئەوەی وەسفی ڕەحمانە‪ ،‬من پێم‬ ‫كەسێكە كە سێیەكی قورئانی خوێندبێت‪.‬‬ ‫خۆشە لە نوێژەكانمدا بیخوێنم‪ ،‬پێغەمبەریش ﷺ فەرمووی‪:‬‬ ‫َن رج ًل (هەواڵی بدەنێ كە خوای گەورە خۆشی دەوێت)‪.‬‬ ‫ٍِ‬ ‫لە «سەحیحی بوخاری»دا (‪ )6643‬هاتووە‪َ :‬‬ ‫«ع ْن أَِب َسعيد أ َّ َ ُ‬ ‫لەم فەرموودە گەورەیەدا دەبینین سورەتی ئیخالس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َصبَ َح َجاءَ إلَی َر ُسول َّ‬ ‫َِس َع َر ُج ًل يـَْق َرأُ قُ ْل ُ ؤ َّ‬ ‫الل ﷺ‬ ‫َح ٌد يـَُرِّد ُد َ ا فـَلَ َّما أ ْ‬ ‫اللُ أ َ‬ ‫الل ﷺ‪ :‬فریادڕهسه و كورتترین ڕێگایه مرۆڤ بە خۆشەویستی خودای‬ ‫ول َِّ‬ ‫ك لَهُ‪ ،‬ؤَكأ َّ‬ ‫ال َر ُس ُ‬ ‫الر ُج َل يـَتـَ​َق ُّالَا [أي يرا ا قليلة] فـَ​َق َ‬ ‫َن َّ‬ ‫فَ َذ َك َر َذلِ َ‬ ‫ث الْ ُقرا ِن)»‪ ،‬واتە پیاوێك گوێی لە گەورە بگەیەنێت‪ ،‬سورەتی ئیخالس ئەو پیاوەی كرده یەكێك لە‬ ‫ِ ِ ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬ ‫(ؤالذي نـَْفسي بيَده إِنـََّها لَتـَْعد ُل ثـُلُ َ ْ‬ ‫پیاوێكی تر بوو‪ ،‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭼی دەخوێند و دووبارەی خۆشەویستانی خودای گەورە‪ .‬كەواتە دەبێت لە سورەتی ئیخالسدا‬ ‫دەكردەوە‪ ،‬كاتێك ڕۆژ بووەوە‪ ،‬هات بۆ الی پێغەمبەر و ﷺ بۆی شتانێكی زۆر هەبن كە ئەو سورەتەیان بەو پلەیە گەیاندووە‪( ،‬ابن‬ ‫باسكرد‪ ،‬وەك ئەوەی ئەو كارە بە كەم بزانێت‪ ،‬پێغەمبەریش ﷺ القیم) ڕەحمەتی خوای لێبێت لەم بارەیەوە دەڵێت‪« :‬سورەتی‬ ‫فەرمووی‪( :‬والذي نفسي بيده اهنا لتعدل ثلث القران)‪ ،‬واته سوێند ئیخالس یەكخوداپەرستی بیروباوەڕ و مەعریفەی لەخۆ گرتووە‪،‬‬ ‫بەوەی گیانی منی بە دەستە ئەو سورەتە هاوتای «سێیەكی هەروەها ئەوەش كە پێویستە بۆ پەروەردگار بچەسپێنرێت لە تاك و‬ ‫تەنهایێك كە نكولی لە شیرك لە هەموو ڕووەكانیەوە بە ڕەهایی‬ ‫قورئان»ە‪.‬‬ ‫هەروەها لە سەحیحی (مسلم)دا هاتووە‪( :‬روی مسلم (‪ )811‬عن بكات‪ ،‬هەروەها سەمەدیەتێكی چەسپاو كە هۆی جێگیربوون و‬ ‫َْ‬ ‫أَِب الد ِ‬ ‫ث خۆگرتنی گەردوونە و‪ ،‬خودای گەورە الوازیی و ماندوویی و‬ ‫ِ‬ ‫َّب ﷺ قَ َ‬ ‫َح ُد ُك ْم أَ ْن يـَْق َرأَ ِف لَيـْلَ ٍة ثـُلُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ال‪ :‬أَيـَْعج ُز أ َ‬ ‫َّر َداء َع ْن النِ ِّ‬ ‫ث كاردانەوەی كارە گەورەكانی تووش نابێت‪ ،‬هەروەها نكولیكردنی‬ ‫ال‪ :‬قُ ْل ُ ؤ َّ‬ ‫ث الْ ُق ْرا ِن‪ .‬قَ َ‬ ‫َح ٌد تـَْع ِد ُل ثـُلُ َ‬ ‫ف يـَْق َرأْ ثـُلُ َ‬ ‫الْ ُق ْرا ِن؟ قَالُوا‪ :‬ؤَك ْي َ‬ ‫اللُ أ َ‬ ‫)‪ .‬واتە‪( :‬مسلم) له (أَِب الدَّر َدا ِء)وه خوا لێی ڕازی بێت ئەوەی كە لە شتێكی پێش خۆیەوە هاتبێت یان لە دایك بووبێت‪،‬‬ ‫الْ ُق ْران ِ‬ ‫ْ‬ ‫ڕیوایەتی كردووە و دەڵێت‪ :‬پێغەمبەری خوا ﷺ دەفەرموێت‪ :‬یان خودایەك لەو بووبێت هەرچەند كاری لە گەورەییشی‬ ‫ئایا هەر یەك لە ئێوە ناتوانێت لە شەوێكدا سێیەكی قورئان نەكردبێت‪ ،‬هەروەها بەرانبەرییش لە نێوانیاندا هەرچەند بێت‪،‬‬ ‫بخوێنێت؟ وتیان‪ :‬چۆن سێیەكی قورئان بخوێنێت‪ .‬فەرمووی‪ :‬نكولیكردن لەوەی هاوتا و یەكسانبووی هەبێت‪ ،‬هەروەها نەفی لە‬ ‫یەكچوون و هاوتایی خودای كارلەجێشی لە خۆ گرتووە»‪.‬‬ ‫ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭼ بەرانبەر سێیەكی قورئانە‪.‬‬ ‫ئیتر ئێمە نازانین پاداشتەكەی بەرانبەر سێیەكی‬ ‫سورەتی ئیخالس بەشێوەیەك یەكخوداپەرستی‬ ‫قورئانە یان ئەوە یەكخوداپەرستییە كە سێیەكی قورئانە‪،‬‬ ‫دەسەلمێنێت‪ ،‬كە كەس نەتوانێت گۆڕانكاری تێدابكات یان تەئویلی‬ ‫چونكە وەك بینیمان مانای یەكخوداپەرستی پوخت و بێخەوش‬ ‫بكات و لێی زیادبكات‪ ،‬هەروەك لە ئایینەكانی تردا ڕوویدا كە بە‬ ‫لەم سورەتەدایە‪ ،‬كەواتە سێیەكی قورئان لە هەردوو پاداشت و‬ ‫جۆرێك الڕێ بوون كە ڕووە و هاوەڵدانان (شرك) گلبوونەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫واتاكەشیدایە‪ ،‬لە «سەحیحی موسلیم»یشدا هاتووە كە پێغەمبەر‬ ‫الل أَحد خودای گەورە وای كردووە یەكێك لە گەورەیی ئەم سوورەتە ئەوەیه‬ ‫َج َزاء فَ َج َع َل قُ ْل ُ و َّ‬ ‫ﷺ دەفەرموێت‪( :‬إِ َّن َّ‬ ‫الل َج َّزأَ الْ ُق ْران ثَ​َلثَة أ ْ‬ ‫كردَ بە َسێ كه هەركەس خۆشی بوێت ڕزگاری دهبێت و‪ ،‬دهچێتە بەهەشتەوە‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َج َزاء الْ ُق ْران)‪ .‬واتە‪ :‬خوای گەورە قورئانی‬ ‫ُج ْز ًءا م ْن أ ْ‬ ‫بەشەوە‪ ،‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭼیشی كردە بەشێك لە بەشەكانی‪ .‬سەرچاوە‪:‬‬ ‫سورەتی ئیخالس بە تەواوی بۆ هەواڵدانە دەربارەی خودای نامیلكهی (التفسیر العلمي لسورة الصمد) د‪( .‬عمر محمود عطیة الراوي)‪.‬‬ ‫گەورە و ناوەكانی و سیفەتەكانی‪ ،‬خوێنەری لە شیركی زانستیی‬ ‫ڕزگار دەكات‪ ،‬هەروەك سورەتی ﭽ ﭑ ﭒ ﭓﭼ لە مانای ئایەتەكان لە تەفسیری ئاسان و پوختەی تەفسیری قورئان‬ ‫شیركی كرداریی ڕزگاری دەكات‪ ،‬لەبەرئەوەی زانستیش پێش وەرگیراون‪.‬‬

‫‪05‬‬

‫ته‌ندروستی‬

‫ڕۆژوو‌و‌كاریگەریی‌لەسەر‌دروستی‌دەروونی‬

‫نووسینی‪‌:‬عبدالجواد‌الصاوي‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.‬وەرگێڕان‌و‌دووبارە‌داڕشتنەوەی‪‌:‬سەروەر‌حه‌سه‌ن‪.‬‬

‫ڕۆژوو یەكێكە لە پایەكانی ئاینی ئیسالم‪ ،‬مرۆڤی موسڵمان‬ ‫ڕەزامەندانە و وەك جێبەجێكردنی فەرمانی خوای پەروەردگار‬ ‫ڕۆژوو دەگرێت‪ .‬لەڕاستیدا تەواوی فەرمانەكانی پەروەردگار بێ‬ ‫حیكمەت نین‪ ،‬ئێستا زانرابن یان دواتر بزانرێن‪ ،‬دەیان سوود و‬ ‫باشییان بۆ پەیڕەوكارانیان هەیە‪.‬‬ ‫ڕۆژوو دەیان سوودی جەستەیی و دەروونی و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ڕۆحی و‪ ...‬بۆ ڕۆژووەوانان هەیە‪ .‬لێرەدا باس لە كاریگەریی‬ ‫ئیجابیانەی ڕۆژووی ئیسالمی دەكەین لەسەر دروستی دەروونی‬ ‫(الصحة النفسیة)ی مرۆڤی ڕۆژووەوان‪ ،‬كە دەكرێت لەم خااڵنەدا‬ ‫پوخت بكرێنەوە‪:‬‬ ‫‪ )1‬پەرەپێدانی كەسێتی ئیرادە بەهێز و ئامادەكردنی بۆ هەڵگرتنی‬ ‫بەرپرسیارێتی‪:‬‬ ‫ئیرادە (ویست) بەرپرسە لە دابینكردن و ئاڕاستەكردنی دروستانەی‬ ‫دەروونی تاك‪ ،‬كە ملكەچی ڕێساكانی فێربوون و مومارەسە و‬ ‫ڕاهێنانە‪ ،‬ئەم ڕاهێنانەش تەنها بە ڕۆژووگرتن دەكرێت‪ .‬ئەگەر دڵ‬ ‫گەورەترین ماسولكەی بەرپرس لە پاڵنان بە خوێن و دابەشكردنی‬ ‫بێت بەسەر جەستەدا‪ ،‬ئەوا ئیرادە گەورەترین هێز لە دەروونی‬ ‫هۆشیاری تاكدا پێكدێنێت‪ .‬ئەگەر ئیرادە پێكهات و پەرەی پێدرا‬ ‫ئەوە یەكێك لە كلیلەكانی خۆپارێزی دەروونی دەستەبەر كراوە‪.‬‬ ‫ئیرادە گەورەترین هۆكاری بەدەستهێنانی متمانەبەخۆبوون و‬ ‫زاڵبوونە بەسەر هەر پەشێوییەكی لەناكاوی دەروونیدا و‪،‬‬ ‫یەكێكیشە لە پایەكانی كەسێتی تەندروست (الشخصیة السویة) كە‬ ‫ڕۆژووەوان مەشق دەكات و پەرە بە توانای كۆنترۆڵكردنی خواست و‬ ‫ئارەزووەكانی دەدات و هەموو ئارەزووە دونیاییەكانی ملكەچی‬ ‫دەسەاڵتی ئیرادەی دەكات‪ ،‬كە ئەمیش هێزی باوەڕ دەستی بەسەردا‬ ‫دەگرێت‪.‬‬ ‫دەروونناسی نوێ یەكێك لە هۆكارە نوێیەكانی چارەسەری‬ ‫‪6‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫دەروونی دەرخستووە‪ ،‬كە پێیدەوترێت (دواخستنی تێربوون)‪،‬‬ ‫ئەمە لە هۆكارەكانی بەهێزكردنی كەسێتییە‪ .‬مرۆڤ پەرە بە‬ ‫تواناكانی دەدات لەسەر دواخستنی تێركردنی خواستە جەستەیی و‬ ‫دەروونییەكانی‪ ،‬ئەمەش بە مەبەستی بەهێزكردنی كەسایەتییەكەی و‬ ‫دوورخستنەوەی لە هەندێك لە نەخۆشییە دەرونییەكان‪ .‬وتراوە‪:‬‬ ‫ڕۆژوو كامڵترین ڕێگای مومارەسەكردنی خۆگرتنەوەیە لە تێركردنی‬ ‫حەز و خواستەكانی دەروون‪.‬‬ ‫لە ڕەمەزاندا گەورەترین مەبەستەكانی دامركاندنەوەی دەروون و‬ ‫پەروەردەكردنی دەردەكەوێت‪ ،‬بە وازهێنان لە هەندێك لە نەریتە‬ ‫خراپەكانی وەك جگەرەكێشان و‪ ،‬ڕێكسازی ڕەفتارەكانی ڕۆژووەوان‬ ‫بە پەیڕەویكردن لە ڕێنماییەكانی قورئان و فەرموودەكانی پێغەمبەر‬ ‫ﷺ بۆ وەدەستهێنانی ڕەوشتی پەسەند‪ .‬پێغەمبەر ﷺ ئامۆژگاری‬ ‫ڕۆژووەوان دەكات كە ئارام بێت و هاوار نەكات و هەڵنەچێت‪ ،‬یاخود‬ ‫دەمەقاڵێ لەگەڵ خەڵكی تر نەكات و مەشق لەسەر ڕێكخستنی‬ ‫ئارەزووە خراپەكانی ناخی بكات‪.‬‬ ‫لە ئەبی هورەیرەوە (خوای لێ ڕازی بێت) گێڕراوەتەوە كە‬ ‫پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی‪« :‬ئەوەی واز لە شایەتی ناهەق و‬ ‫درۆ و كاركردن لەسەری نەهێنێت‪ ،‬ئەوە بابزانێت كە خوای گەورە‬ ‫پێویستی بەو ڕۆژووە نییە كە كەسەكە واز لە خواردن و خواردنەوەی‬ ‫بهێنێت» پێشەوا بوخاری گێڕاویەتیەوە‪.‬‬ ‫هەروەها پێغەمبەر ﷺ فەرمویەتی‪« :‬ڕۆژوو قەڵغان و بەرگرییە‬ ‫–ئەو كەسەی بەڕۆژوو دەبێت‪ -‬با شەڕەچەپۆك و كاری نەفامانە‬ ‫ئەنجام نەدات‪ ،‬خۆ ئەگەر كەسێك شەڕی پێ فرۆشت یان جوێنی‬ ‫پێدا‪ ،‬با بڵێت‪ :‬من بەڕۆژووم‪ ،‬من بەڕۆژووم»‪.‬‬ ‫هەر بۆیە ڕۆژووگرتن خۆپارێزییە لە خراپە و تاوانەكان و‪،‬‬ ‫لە دەردە جەستەیی و دەروونییەكان‪ ،‬هەروەها خۆگرتنەوەیە لە‬ ‫دوژمنكاری و شەڕانگێزی‪ .‬چەندان توێژینەوە سەلماندوویانە كە‬

‫ڕێژەی تاوان لە شارە ئیسالمییەكاندا و لە میانەی مانگی ڕەمەزاندا‬ ‫بەڕادەی بەرچاو دابەزیوە‪.‬‬ ‫لە لێكۆڵینەوەیەكیدا «د‪ .‬كانـمان» لە زانكۆی (برنستۆن)ی ئەمریكی‬ ‫دووپاتیكردەوە كە زۆریی هەڵبژاردەكان و دەستنەگرتن بەسەر‬ ‫ئارەزووەكاندا –بەپێی لێكۆڵینەوە مەیدانییەكەی‪ -‬دەبێتەهۆی‬ ‫زیادبوونی خەمۆكی‪ ،‬بەڵكو دەركەوتنی تێكڕاییەكانی خەمۆكی‬ ‫بەڕادەیەكە كە پێچەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ زۆریی هەڵبژاردەكاندا‪...‬‬ ‫ئەم زانایە ئاماژەی بەوە داوە كە خەڵك ڕێگایەكیان نەزانیوە بۆ‬ ‫كۆنترۆڵكردنی ئارەزووەكانیان‪.‬‬ ‫«د‪.‬تفیرسكی» لە زانكۆی (ستانفۆرد) گەیشتوەتە هەمان ئەنجام‪...‬‬ ‫دواجار لە ساڵی (‪)2004‬دا لێكۆڵینەوەكەی «باری شوارتز» باڵوبووەوە‬ ‫كە تیایدا هاتووە‪ :‬لە ئاكامی زۆر و زەوەندەیی هەڵبژاردەكان و‬ ‫نەبوونی قەناعەتدا تێكڕاییەكانی نەخۆشی خەمۆكی و هەستەكانی‬ ‫بێئومێدی و بەدبەختی زیاددەكات‪ ،‬هەروەها ئاماژەی بەوەش داوە‬ ‫كە زۆرینەی ئەندامەكانی كۆمەڵگا ڕێگایەك بۆ كۆنترۆڵكردن و‬ ‫لەقاڵبدانی ئارەزووە خراپەكانیان نازانن‪.‬‬ ‫هەموو ئەم لێكۆڵینەوانە و جگە لەمانەش پێویستی ڕاهێنانی‬ ‫مرۆڤ دووپات دەكەنەوە (ئەگەر بۆ چەند هەفتەیەكی دیاریكراویش‬ ‫بێت) لەسەر ئەم شێوازە لە كۆنترۆڵكردنی خودیی ئارەزووەكان و‬ ‫بەدوایدا ڕەمەك (غەریزە) و هەڵچوونەكان و ڕەفتار‪ ...‬واتە پێویستی‬ ‫فێربوونی كۆنترۆڵكردنی ئارەزووەكان بە ڕۆژووگرتن بۆ ماوەیەكی‬ ‫پێویست و دیاریكراو‪.‬‬ ‫‪ )2‬دەستكەوتنی ئارامی و دڵنیایی و پشووی دەروونی‪:‬‬ ‫ڕۆژوو هەریەكە لە دڵنیایی و سەقامگیریی و هاوسەنگی‬ ‫دەروونی دەستەبەر دەكات‪ ،‬ڕۆژووەوان هەست بە ڕەزامەندی و‬ ‫كامەرانی دەكات كاتێك بە ڕۆژووگرتنەكەی گوێڕایەڵی و‬ ‫فەرمانبەرداری پەروەردگاری دەكات‪ ،‬ئەمەش كاردانەوەی ئەرێنی‬ ‫لەسەر دەروونی دەبێت و لە نیگەرانی و خەمۆكی ڕزگاری دەكات‪،‬‬ ‫وەك سەلماندنی فەرمایشتی پەروەردگار‪ :‬ﭽ ﰈ ﰉ ﰊ‬ ‫ﰋ ﰌ ﰍﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﭼ الرعد‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬ئەوانەی باوەڕیان هێناوە و دڵ و دەروونیان ئارام دەبێت بە‬ ‫قورئان و پەیامەكەی خوای پەروەردگار‪ ،‬ئاگاداربن دڵەكان‪ ،‬هەر‬ ‫بە قورئان و یادی خوا و (پابەندبوون بە ئاینەكەیەوە) خۆشنوود‬ ‫دەبن و دەحەوێنەوە‪ .‬چونكە بۆشایی ڕۆحیی یەكێكە لە هۆكارەكانی‬ ‫نەخۆشییە دەروونییەكان كە دەروونناسی نوێ جەختی لەسەر‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫توێژینەوەكانی دەروونناس (كارل یۆنگ) دووپاتیان كردەوە كە‬ ‫هۆكاری ڕێژەیەكی زۆری توشبوون بە نەخۆشییە دەروونییەكان‬ ‫بۆ نەبوونی باوەڕ دەگەڕێتەوە‪ .‬چونكە ئیمان و باوەڕ‪ ،‬ئاسایش و‬ ‫ئارامیی بە مرۆڤی باوەڕدار دەبەخشێت‪ ،‬وەك لە قورئانی پیرۆزدا‬ ‫هاتووە‪ :‬ﭽ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﮁ ﭼ الفتح‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫هەر ئەو خوایە خۆی ئارامی و هێمنی دابەزاندووەتە سەر دڵی‬ ‫باوەڕداران‪.‬‬ ‫مرۆڤی باوەڕدار لە خەو و بێداریشدا دەروونی ئارامە‪ .‬دواخستنی‬ ‫تێركردنی پێداویستییە جەستەیی و دەروونی و كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫یەكێكە لە میكانیزمە بەرگریكارییە ئەرێنییەكانی چارەسەری‬ ‫ڕاڕایی (توتر) و دەستەبەركردنی دڵنیایی دەروونی‪.‬‬ ‫‪ )3‬بەتینكردنی توانای ڕوبەڕوبوونەوەی ناڕەحەتییەكان بە‬

‫ئارامگرتن و هێزی بەرگەگرتن‪:‬‬ ‫ڕۆژوو كەسی ڕۆژووەوان فێری ئارامگریی و لێبوردەیی و‬ ‫وتنی وتەی جوان و ڕەزامەندی و سنگفراوانی و قەبوڵكردنی‬ ‫كارەساتەكان بە ئارامگرییەوە و لێبوردەیی لەگەڵ خەڵك و‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ چەرمەسەرییەكان بە نەرمونیانی و قەیرانەكان‬ ‫بە سادە و ئاسانی‪ ،‬دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها ڕۆژووگرتن دەبێتەهۆی زەینی پاك و بەهێزكردنی‬ ‫ئیرادە و مەشقكردنی دەروون لەسەر ئارامگریی‪ .‬لە ئەبی هورەیرەوە‬ ‫گێڕراوەتەوە كە پێغەمبەر ﷺ فەرمویەتی‪« :‬ڕۆژووگرتن نیوەی‬ ‫ئارامگرییە» پێشەوا ئیبن ماجە و ترمزی گێڕاویانەتەوە‪.‬‬ ‫یەكێك لە گۆڤارە پزیشكییە ژاپۆنییەكان‪ ،‬لە توێژینەوەیەكیدا‪،‬‬ ‫دووپاتیدەكاتەوە‪( :‬ڕۆژووگرتن توانای بەرگەگرتنمان بۆ بەرگەگرتنی‬ ‫شەكەتییەكان و ڕوبەڕوبوونەوەی ناڕەحەتییەكانی ژیان باشتر‬ ‫دەكات‪ .‬سەرباری توانای ڕوبەڕوبوونەوەی بێئومێدی دووپاتبووەوە‪ ،‬و‬ ‫باری دەروونیش هێوردەكاتەوە)‪.‬‬ ‫‪ )4‬پتەوكردنی گیانی بەرخوردان و لەخۆبووردەیی و ڕێكخستنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪:‬‬ ‫ئەو سوودانەی لەڕووی كۆمەاڵیەتییەوە لە ڕۆژووی مانگی ڕەمەزان‬ ‫وەردەگیرێن‪ ،‬دەكرێت لەم خااڵنەدا پوخت بكرێنەوە‪:‬‬ ‫* ڕۆژوو هەستی هاوبەش لە ڕیزەكانی كۆمەڵگادا بێداردەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەموو تاكەكانی كۆمەڵگا‪ ،‬دەوڵەمەند و هەژار‪ ،‬پێكەوە ئازارەكانی‬ ‫برسێتی و تێنوێتی دەچێژن‪ .‬ڕۆژوو گیانی مەوەدە و خۆشەویستی و‬ ‫هۆگریی و پاڵپشتیكردنی یەكتری لەنێوان تاكەكانی كۆمەڵگادا‬ ‫باڵودەكاتەوە كاتێك هەژار لە كەسی دەوڵەمەندەوە بڕێك سامانی‬ ‫پێدەگات‪ .‬بۆیە دڵەكان لە ڕق و كینە پاك دەبێت و یەكگرتوویی و‬ ‫ڕێكەوتن دەستەبەر دەبێت‪.‬‬ ‫* لە مانگی ڕەمەزاندا سەردان و داوەتەكان بۆ بەیەكەوە‬ ‫ڕۆژووشكاندن لەنێوان خێزانەكان و هاوڕێیاندا زیاددەبێت‪ ،‬پێكەوە‬ ‫زیاتر نوێژی بەكۆمەڵ ئەنجام دەدەن‪ .‬بۆیە مانگی ڕەمەزان پەیوەندی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لەنێوان خێزانەكان و هاوڕێكاندا زیاتر دەكات و یارمەتی‬ ‫بەهێزكردنی ڕایەڵە كۆمەاڵیەتییەكانی نێوان ڕۆژووەوانان دەدات‪.‬‬ ‫* بە هاتنی ڕەمەزان یەكتربینینی هەموو ئەندامانی خێزان‬ ‫لەدەوری یەك خوان دەبێتە ڕاستییەكی ڕۆژانە بینراو‪ .‬بەدرێژایی‬ ‫مانگی ڕەمەزان ئەم چاوپێكەوتنە خانەوادەییە ڕۆژانە دووپات‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬یەكێتی خانەوادەیی بەهێز دەكات‪ ،‬پاڵپشتی گیانی‬ ‫ڕێكەوتن و تێگەیشتن لەنێوان تاكەكانیدا دەكات‪.‬‬ ‫* مانگی ڕەمەزان لە واڵتە ئیسالمییەكاندا ڕێكەوتنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەنێوان ڕۆژووەواناندا پتەودەكات‪ .‬چونكە مانگی ڕەمەزان بەها و‬ ‫نەریت و ڕەوشتگەلی خۆی هەیە كە زۆرینەی ڕۆژووەوانان بەشداری‬ ‫تێدا دەكەن و پێوەی وابەستە دەبن‪ .‬توێژینەوە كۆمەاڵیەتییەكانیش‬ ‫دووپاتی دەكەنەوە كە چەندە خەڵك لە ژمارەیەكی زیاتری بەها و‬ ‫نەریتی ڕۆشنبیریدا بەشداربوون‪ ،‬هێندەش ڕێكەوتنی كۆمەاڵیەتیان‬ ‫بەهێز و پتەوتر دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .5‬چارەسەری كارای پەشێوییە دەروونی و سۆزدارییەكان و پاراستنی‬ ‫تەندروستی ئەقڵی‪:‬‬ ‫ڕۆژوو‪ ،‬هەروەك چۆن خۆپارێزی و چارەسەرە بۆ نەخۆشییە‬ ‫جەستەییەكان‪ ،‬بەهەمان شێوە خۆپارێزی و چارەسەرە بۆ‬ ‫نەخۆشییە دەروونییەكانیش‪ ،‬بەوپێیەی كاریگەریی ئەرێنی‬ ‫‪7‬‬

‫ته‌ندروستی‬ ‫لەسەر بەهێزكردنی ئیرادە هەیە كە بە خاڵی الوازی هەموو‬ ‫نەخۆشییەكی دەروونی دادەنرێت‪ .‬ئارامگری لەسەر خۆگرتنەوە لە‬ ‫خواردن و خواردنەوە و مومارەسەكانی تر لە میانەی ڕۆژوودا‪،‬‬ ‫بەشداری دەكات لە دووهێند كردنی توانای نەخۆش لەسەر‬ ‫بەرگەگرتن و‪ ،‬ڕوبەڕوبوونەوە و بەرگەگرتنیشی بۆ نیشانەكانی‬ ‫نەخۆشییەكە بەهێزتر دەكات‪ .‬هەروەها ئومێدی بەدەستهێنانی‬ ‫پاداشتی دواڕۆژ یارمەتی ڕزگاربوون دەدات لە هەستە نەرێنییەكان‬ ‫كە هاوڕێی نەخۆشیی دەروونین‪.‬‬ ‫لە نموونەی هەندێك لەو نەخۆشییە دەروونیانەی دەكرێت‬ ‫ڕۆژوو چارەسەریان بكات وەك نەخۆشی شیزۆفرینیا و خەمۆكی و‬ ‫نیگەرانی و ڕاڕایی‪.‬‬ ‫‪ )6‬گۆڕانی ڕەفتاریی كەسی ڕۆژووەوان‪:‬‬ ‫زۆر لە ڕەفتارە خراپەكان لە ڕەمەزاندا دەگۆڕێن و‪ ،‬زۆرێكیش‬ ‫لە ڕەوشتە باشەكان دەچەسپێن‪ .‬لەناخی ڕۆژووەواندا گیانی‬ ‫ئەمانەتپارێزی و ڕاستگۆیی و دڵسۆزی گەشە دەكات‪ .‬ڕۆژووەوانان‬ ‫لەسەر خۆیان چاودێرن‪ ،‬ئاگادار و بێدارن لەبەرامبەر ڕۆژووەكەیان و‬ ‫بەوەش ئەمانەتپارێزی دەبێتە ڕەفتارێك لە ژیانی موسڵماندا و‬ ‫دەبێتە نەریتێكی چەسپاو تێیدا و ئەمەش ڕەنگدانەوەی دەبێت‬ ‫لەسەر پەیوەندیی بە كۆمەڵگاوە‪ ...‬پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی‪:‬‬ ‫«ڕۆژوو ئەمانەتە‪ ،‬هەریەكەتان ئەمانەتەكەی بپارێزێت»‪.‬‬ ‫هەروەها نەریتی ڕێكخستن الی ڕۆژووەوان پەرە پێدەدرێت‬ ‫كە موسڵمان ڕۆژووشكاندنی لە كاتێكی دیاریكراودایە‪ ،‬و لەكاتی‬ ‫دیاریكراودا دەست لە خواردن هەڵدەگرێت‪ ،‬ئەمەش نەریتێكی‬ ‫دروستە و هەموو كۆمەڵگا پێشكەوتووەكان هەوڵی دەستەبەركردنی‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫«د‪ .‬رامز تەها محمد»‪ ،‬ڕاوێژكاری پزیشكی دەروونی‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«لەڕێی چەندان توێژینەوەوە لەسەر چەندان نموونەی هەڕەمەكی‬ ‫خۆبەخشان كە كێشەی دەروونیان هەیە‪ ،‬كارایی ڕۆژوو لەسەر ڕێكسازی‬ ‫بیركردنەوە و ڕەفتار و ڕزگاربوون لە نەریتە نەخواستراوەكان و‬ ‫پەرەپێدانی توانای سازاندنی خودیی (الضبط الذاتي) دەركەوتووە»‪.‬‬ ‫پاشان «د‪ .‬رامز» ئیعجازی زانستی لە ڕۆژووی ئیسالمی و پزیشكی‬ ‫دەروونیدا‪ ،‬لەم خااڵنەدا پوخت كردووەتەوە‪:‬‬ ‫* سازاندنی خودیی كە ڕۆژووەوان لەڕووی بایۆلۆژی و دەروونی و‬ ‫ڕەفتارییەوە پێوەی پەیوەستە‪ ،‬هەر لە خۆگرتنەوە لە خواردن و‬ ‫خواردنەوە و بابەتە زایەندییەكانەوە‪ ،‬تاكو ئازارنەدانی دەوروبەر و‬ ‫پاراستنی چاو‪ ،‬مەشقێكی باش دەكات و توانایەكی باش وەردەگرێت‬ ‫بۆ كۆنترۆڵكردنی وروژێنەرە دەمارییەكان لەگەڵ توانستی دابەزینی‬ ‫كاریگەرییە هەستییەكان و ڕێگریكردنیان لە وروژاندنی سەنتەرەكانی‬ ‫هەڵچوون‪ ،‬بەڕادەیەك كە پەیوەستە بە دابەزینی وروژان لە چاالكی‬ ‫پێكهاتنی تۆڕیی لە مێشكدا (التكوین الشبكي فی المخ)‪ .‬ئەم حاڵەتە‬ ‫پلەیەكە لە خۆ بێبەشكردن (الحرمان النفسي) و سەلمێنراویشە كە‬ ‫كەمكردنەوەی كاریگەرییە هەستییەكان‪ ،‬كاریگەریی ئەرێنی لەسەر‬ ‫چاالكی زەینی و توانای بیركردنەوەی دواییەك و پێكەوەپەیوەست‬ ‫(مترابط)ـی قوڵ و ڕامان و سروشكاری هەیە‪ .‬سازاندنی خودیی‬ ‫توانای بەرزی بۆ پاكی و حیكمەت و هاوسەنگی دەروونی بە مرۆڤ‬ ‫دەبەخشێت‪.‬‬ ‫* بەرگەگرتنی ئازاری برسێتی و ئارامگرتن لەسەری‪ ،‬ئاستی‬ ‫‪8‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫ماددەی سیرۆتۆنین (‪ )serotonin‬كە بە (ئازارشكێنی سروشتی)‬ ‫ناسراون‪ ،‬باش دەكات‪ .‬ئەم ماددانە لەالیەن مێشكەوە دەردەدرێن و‬ ‫دوو كۆمەڵەن‪:‬‬ ‫أ) كۆمەڵەی ئەندرۆفین (‪ )Endorphins‬كە لە (‪ )31‬ترشە ئەمینی‬ ‫پێكدێن و لە ڕژێنی نوخامی (‪)Pituitary Gland‬ەوە دەردەدرێن‪.‬‬ ‫ئەم ماددانە خاسیەتی هێوركردنەوە و شكاندنی ئازاریان هەیە بە‬ ‫دە هێند زیاتر لە دەرمان و ئازارشكێنە دەستكردەكان‪.‬‬ ‫ب) كۆمەڵەی ئەنكیفالین (‪ )Enkephalin‬كە لە (‪ )5‬ترشە ئەمینی‬ ‫پێكهاتووە و لە كۆتایی دەمارەكاندا هەن‪ .‬بۆئەوەی دەردانی ماددە‬ ‫هێوركەرەوە و ئازارشكێن و لەناوبەرەكانی هەستی ئازار و خەمۆكی‬ ‫بەردەوام بن‪ ،‬هەر دەبێت كەسەكە بە ئەزموونی خۆبێبەشكردن و‬ ‫جۆرێك لە ئازاری بەرگەگرتندا تێپەڕببێت و خۆی لە خواردنی‬ ‫ماددەكان و دەرمانەكان بگرێتەوە‪.‬‬ ‫* ڕۆژووگرتن یارمەتی تێكشكانی فێڵە دەروونییەكان دەدات‪« .‬فێڵە‬ ‫دەروونییەكان» ئەو فێڵ و شێوازە نەستیانەن كە تاك پەنایان بۆ‬ ‫دەبات بۆ شێواندن و سڕینەوەی ئەو ڕاستییەی نایەوێت ڕاستگۆیانە‬ ‫ڕووبەڕووی ببێتەوە‪ ،‬لە پێناو ڕزگاربوونی لە بەرپرسیارێتی و‬ ‫حاڵەتی ڕاڕایی و دڵەڕاوكێی بەرهەمهاتوو لە بینینی ئەو واقیعەی‬ ‫هەڕەشە لە ئاسایشی دەروونی و ڕێز لەخۆگرتنی دەكات‪.‬‬ ‫لەوانە وەك ئەو درۆیانەی گەیشتونەتە پلەی بەڕاستزانین و‬ ‫هاوەڵیكردنی لەسەر ئاستی نەست‪ ...‬ئەو فێڵە دەروونیانە چەند‬ ‫جۆرێكیان هەیە‪ ،‬وەك‪ :‬چەپاندن و تۆمەت خستنە سەر كەسێك یان‬ ‫شتێكی تر و نكوڵیكردن‪...‬‬ ‫لەڕاستیدا زۆرینەی ئەم فێڵە دەروونیانەی ڕێگری بەردەم‬ ‫گەشەی مرۆڤ‪ ،‬لەمیانەی ڕۆژووگرتن و دانیشتنەكانی چارەسەری‬ ‫دەروونیدا بەتەواوی الواز دەبن و كەم دەبنەوە‪ ،‬لەگەڵ ڕۆژووگرتندا‬ ‫ئەم فێڵە بەرگریكارانە زۆر كەم دەبنەوە یان بەتەواوی نامێنن‪،‬‬ ‫ئەوەش بەزیادبوونی ملكەچی (خشوع) و ڕاستگۆیی كەسەكە بەهۆی‬ ‫ڕۆژووگرتنەكەیەوەیە‪.‬‬ ‫* ڕۆژوو یارمەتی مومارەسەی دانیشتنە چارەسەركارییەكان و‬ ‫تێڕامان دەدات‪ ،‬ئەمەش یارمەتی تاك دەدات بۆ دەرچوون لە‬ ‫گێژاوی ملمالنێكانی ڕۆژانە و ڕاڕایی و بەهەدەردانی وزە دەروونی و‬ ‫زەینییەكان‪ ،‬دەركردنی فەرمانەكان لە ئەقڵەوە بۆ لێبوردەیی و‬ ‫لێبووردن بەرامبەر بە خەڵك‪.‬‬ ‫* لەكاتی ڕۆژووگرتندا‪ ،‬ڕۆژووەوان بەردەوام گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫خۆكردنی ڕێك و ڕاست دەكاتەوە‪ ،‬ڕێكسازی لەو دەستەواژە و‬ ‫ڕستانەدا دەكات كە كار لە هزر و هەڵچوونەكانی دەكەن‪ ...‬ڕۆژوو‬ ‫لەگەڵ زیكر و دوعا و پەرستشەكانی تردا دەرفەتێكە بۆ چاندنی‬ ‫مانا و دەستەواژە ئەرێنییەكان لە ناخی ڕۆژووەواندا‪ .‬ئەمەش‬ ‫لە چوارچێوەی بنەماكانی زانستی دەروونناسی نوێدا ڕوودەدات‬ ‫كە فێربوون لە میانەی دووپاتكردنەوە و پەیڕەویكردنی ڕێسای‬ ‫فێربوونی پلەبەندی‪ ،‬فێربوون بە بەشداریكردنی كاراوە دەبێت‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانەش لە چوارچێوەی سیستمێكی كامڵە كە ڕێ بە‬ ‫دووبارە بەرنامەڕێژكردنەوەی ڕاستەقینەی كۆئەندامی دەمار و‬ ‫ڕەفتار دەدات‪ ،‬لەگەڵ ڕێكسازی بیركردنەوە و گۆڕینی خو و‬ ‫نەریتەكان‪ .‬بەجۆرێك كە ڕۆژووگرتن دەبێتە پەرستش و تێڕامان‪.‬‬ ‫هەروەها ڕێكسازی لە دەروونی مرۆیی و ڕزگاربوون لە هەڵچوون و‬

‫پەشێوییە دەروونییەكان و دەركردنی وزەكانی ئەقڵ‪.‬‬

‫لە كۆتاییدا‪:‬‬ ‫مرۆڤی موسڵمان ئارەزوومەندانە و تەنها بەوەی فەرمانێكی‬ ‫پەروەردگارە ڕۆژوو دەگرێت ﭽ ﭦ ﭧ ﭨ ﭼ البقرة‪...‬‬ ‫بەاڵم كاتێك ئەو گەلەسوودەی ڕۆژووگرتن دەبینێت بە پەرستشەكە‬ ‫خۆشحاڵتر دەبێت و دڵیشی ئارام و جێگیرتر دەبێت لەسەر ئاینە‬ ‫پەیڕەوكراوەكەی كە ڕۆژوو پایەیەكییەتی‪.‬‬

‫سەرچاوەكانی نووسەر‪:‬‬ ‫‪ .1‬معدالت الجريمة خالل شهر رمضان في األردن‪ -‬المجلة اإلسكندنافية‬ ‫للصحة النفسية العدد ‪ 1992-86‬ص‪.254-253‬‬ ‫‪ .2‬الصيام معجزة علمية‪ -‬عبدالجواد الصاوي‪ -‬ط ‪ – 2‬مطابع رابطة‬ ‫العالم اإلسالمي‪.‬‬ ‫‪ .3‬عيون األنباء في طبقات األطباء إبن أبي أصيبعة (‪ 668-600‬هج)‪.‬‬ ‫‪ .4‬وجيه نايدرووفارين‪ -‬التوقف عن التدخين عند السود و األقليات‬ ‫اإلثنية‪ -‬الدورية البريطانية للسرطان‪ -‬العدد ‪ 1996-74‬ص‪.80-78‬‬

‫‪5.http://cmsu2.cmsu.edu/public/classes/hensley/nurs‬‬‫‪ing%20%advanced%20practice%20pharmacology/‬‬ ‫‪pharmacokinetics%20&%20pharmacodynamics?s=a‬‬ ‫‪Pharmacology/pharm‬‬ ‫‪acokinetics&pharmacodynamics‬‬ ‫‪6.www.nabd-islam.com/archive/index.php/t7348.html‬‬ ‫‪7. Handbook of Emergency Psychiatry Jorge R.Petit‬‬ ‫‪2004, Lippincott Williams Wilkins‬‬ ‫‪8. Clinical Neurology for Psychiatrists David Myland‬‬ ‫‪Kaufman Saunders 5th edition 2001‬‬ ‫‪9. Psychiatry Recall 2nd edition 2004 BARBARA‬‬ ‫‪FADEM & STEVEN SIMING Lippincott‬‬ ‫‪William& Wilkins‬‬ ‫‪10. Synopsis of Psychiatry Behavioral Sciences /Clini‬‬‫‪cal Psychiatry 9th edition 2003 Benjamin Tames / Vir‬‬‫‪ginia Alcott Lippincott Williams &Wilkins‬‬ ‫‪11.http://en.wikipedia.org/wiki/history-ofmedicine His‬‬‫‪tory of Medicine‬‬

‫«ڕۆژوو» وەک چارەسەرێک بۆ نەخۆشیە درێژخایەنەکان و‪،‬‬ ‫بە دەست هێنانی تەمەنێکی درێژ‪..‬‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬ڕامان عبدالخالق‪.‬‬ ‫لە لێکۆڵینەوەیهكی نوێدا کە لە زانکۆی‬ ‫«کالیفۆرنیا» ئەنجام دراوە هاتووه‪« :‬كه‬ ‫شێوازی خۆگرتنەوە لە خواردن و خواردنەوە‬ ‫بە درێژایی ڕۆژ ئەمە باشترین ڕێگایە بۆ‬ ‫مانەوەمان بە تەندروستیەکی باش»‪.‬‬ ‫له ڕۆژنامەی ‪Detroit Free Press‬‬ ‫دەڵێت‪« :‬لە ڕابردووشدا خەڵک زۆر هەوڵی‬ ‫داوە تا بەرنامەی کەمکردنەوە لە خواردن‬ ‫تاقی بکاتەوە‪ ،‬بە هیوای ئەوەی بتوانێت لە‬ ‫نەخۆشی دووربکەوێتەوە و زوو نیشانەی‬ ‫پیریی تێدا دەرنەکەوێت‪».‬‬ ‫لێکۆڵەر ‪ Valter Longo‬و تیمهكهی‬ ‫توێژینهوهیان كردووه بە بەکارهێنانی دوو‬ ‫مشک لە تەمەنێکی ناوەندیدا‪ ،‬یەکێکیان‬ ‫بەرنامەیەکی تەواوی خواردنی هەبوو لە‬ ‫پڕۆتین و شەکر (كاربۆهیدرایت)‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تریان بەرنامەکەی ڕۆژووگرتنی تێدا بوو‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامدا بۆیان دەرکەوت مشکی دووەم تەمەنی‬ ‫زیاتر بووە و لەشیشی کەمتر ماددەی چەوری‬

‫هەڵگرتبوو‪ ،‬ڕێژەی تووشبوونیشی بە شێرپەنجە ژیانێکی ئاسوودەیان پێ‬ ‫کەمتر بووە‪ ،‬ئەو الوازبوونەی لەشیشی کەمتر سەرچاوەى زانستيى ئهم ههواڵه‪:‬‬ ‫بوو بە بەرامبەر بوونی زۆر ئەنجامی باش و ‪- A Periodic Diet that Mimics Fasting Promotes‬‬ ‫‪Multi-System Regeneration, Enhanced Cogni‬‬‫کاریگەر لەسەر لەشی‪ ،‬تێبینی ئەوەشیان کرد‬ ‫‪tive Performance, and Healthspan. Cell Metab‬‬‫کە مشکە بە ڕۆژوو بووەکە لەشی هەڵدەستێ ‪olism, Volume 22, Issue 1, p86- 99, 7 July 2015.‬‬ ‫بە زیادبوونی خانە تازەکان و گەشەکردن و ‪- Valter D. Longo and Mark P. Mattson. Fasting:‬‬ ‫‪Molecular Mechanisms and Clinical Applica‬‬‫نوێبوونەوەی خانەکان و لەناوچوونی خانە‬ ‫‪tions. Cell Metab. Author manuscript; available‬‬ ‫الواز و کۆنەکان‪..‬‬ ‫‪in PMC 2015 Feb 4. Published in final edited‬‬ ‫هەروەها لێکۆڵەران بۆیان دەرکەوت کە‬ ‫–‪form as: Cell Metab. 2014 Feb 4; 19(2): 181‬‬ ‫ڕۆژوو کاریگەری هەیە لەسەر کەم کردنەوەی‬ ‫ڕێژەی شەکر لەناو خوێن و‪ ،‬کەمکردنەوەی‬ ‫یاریدەدەرکانی تووشبوون بە شێرپەنجە و‬ ‫مەترسیەکانی دڵ و بۆریەکانی خوێن‪.‬‬ ‫ههیڤ‪ :‬لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو‬ ‫ئەرکانەی ئاینەکەمان داوامان لێ دەکات‪،‬‬ ‫هەم له ژیانی دنیاماندا ڕێگایەکە بۆ‬ ‫تەندروستیەکی باش‪ ،‬هەم وهك پهروهردگار‬ ‫بهڵێنی به بهنده باشهكانی داوه‪ ،‬له‬ ‫دواڕۆژیشدا دهبێته مایهی پاداشتێكی نەبڕاوە و‬ ‫دەبەخشێت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫كوێــــــری مێشـــــــك‬

‫ئيعجازى زانستى لــه ئايـــــــــــهتى ﭽ ﭙ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭼ‬ ‫ن‪ :‬د‪.‬كاوه فهرهج سهعدون‪.‬‬

‫‪drkawa_sadoon@yahoo.com‬‬

‫ئایەتی ﭽ ﭙ ﭟ ﭠ ﭡ تاقیكردنەوەكاندا‪.‬‬ ‫ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭲ ﭼ األعراف‪،‬‬ ‫پاك و بێگەردی بۆ ئەو‬ ‫واتە‪ :‬ئەو بێباوەڕانە چاویان هەیە بەاڵم‬ ‫پەروەردگارەی وەسفی خراپەكاران و‬ ‫پێی نابینن و‪ ،‬گوێیان هەیە بەاڵم پێی‬ ‫تاوانكاران لە قورئاندا بەوە دەكات‬ ‫نابیستن‪ ،‬بەڕاستی ئەم ئایەتە باسی شتێكی‬ ‫لەبینینی‬ ‫كوێربووە‬ ‫كەچاوەكانیان‬ ‫سەرسوڕهێنەر دەكات‪ ،‬چۆن دەبێت مرۆڤێكی‬ ‫حەق و ڕاستی‪ ،‬كە ئەم لێكچوواندنە‬ ‫تەندروست نەبینێت یان كوێربێت لەكاتێكدا‬ ‫ڕاستییەكی تەواوە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا‬ ‫چاوی كاردەكات و سەالمەتە یان نەبیستێت‬ ‫دركی پێكراوە‪ ،‬پەروەردگار دەفەرموێت‪:‬‬ ‫كە گوێیشی سەالمەت بێت؟ دەبا تێبڕوانین‬ ‫ﭽﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ‬ ‫لەم دۆزینەوە نوێ و سەرسوڕهێنەرە كە ئەم‬ ‫ﮅﮆﮇﮈﮉﮊ‬ ‫بابەتە ڕووندەكاتەوە‪.‬‬ ‫ﮋﮌ ﮍ ﮎﮏﮐﭼ‬ ‫لە چەند توێژینەوەیەكی نوێدا بۆ محمد‪ ،‬واتە‪ :‬ئایا ئێوە بەتەمان ئەگەر‬ ‫زانایان و پزیشكان روونبوویەوە كە خەڵكانی پشتهەڵكەن لە ئیسالم و لە زەویدا ئاژاوە و‬ ‫تاوانكار چەند ناوچەیەكی تاریك یان كوێر خراپە بەرپابكەن و هەرچی پەیوەندی‬ ‫خزمایەتیتان هەیە بیپچڕێنن؟ ئائەوانە‬ ‫لە مێشكیاندا بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ئەو كەسانەن كە خوا نەفرینی لێكردوون و‬ ‫مێشكی مرۆڤی ئاسایی كاریگەر كەڕی كردوون و چاویانی كوێركردووە‪.‬‬ ‫دەبێت بەرووداوەكانی دەوروبەری و‬ ‫چەند ناوچەیەكی مێشكی چاالكی تێدا‬ ‫دروستدەبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم كاتێك وێنەی تیشكیی‬ ‫مێشكی كەسانێكی پیاوكوژ یان تاوانبار‬ ‫گیرا بینییان كە چەند ناوچەیەكی تاریك‬ ‫هەیە لە مێشكیاندا كە یان وەاڵم و چاالكی‬ ‫تێدانییە یان وەاڵمەكەی زۆر كزوالوازە‬ ‫لەكاتی ئەو رووداوە جۆراوجۆرانەی كە بڕوانە ئەم وێنەیە كە بە ئامێری‬ ‫وێنەگرتنی تیشكیی (‪ )PET Scan‬گیراوە‬ ‫بەسەریاندا دێت‪.‬‬ ‫كە الی راست مێشكی كەسێكە كە وەك‬ ‫كاتێك مرۆڤێكی ئاسایی دیمەنێكی تاوانكارەكان چەندین ناوچەی ڕەشی تێدا‬ ‫تاوانكاریی دەبینێت وەك كوشتن ئەوا مێشكی دەبینرێت لەچاو مێشكی كەسێكی ئاسایی‬ ‫كاریگەر دەبێت و بەخێرایی وەاڵمی دەبێت (الی چەپ) كە مێشكی چاالكی بەرچاو‬ ‫وەك ترسان یان دڵەڕاوكێیی و دەربڕینی نیشان دەدات‪( .‬وەرگیراوە لە توێژینەوەكەی‬ ‫هاوسۆزی لەگەڵ تاوانلێكراوەكەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جەیمس فالۆن)‬ ‫یەكێك لەو زانایانەی كە بۆ ماوەی‬ ‫لەحاڵەتی كەسانی موجریم و تاوانكاردا‬ ‫زانایان بینییان كە ئەو شوێنانەی مێشكیان زیاتر لە ‪ 20‬ساڵ توێژینەوەی لەمبارەوە‬ ‫كە تایبەتە بەم وەاڵمانە چاالكییەك یان كردووە و گەیشتووەتە ئەم ڕاستییە زانای‬ ‫كارتێكرانێكی دیار تێیاندا ڕوونادات و دەمارزانی ئەمریكی (جەیمس فالۆن)ە‪،‬‬ ‫بەبێ چاالكی دەمێنێتەوە لەكاتی ئەویش بە مەبەستی وەاڵمدانەوەی ئەو‬ ‫‪10‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫پرسیارەی كە ئایا مێشكی كەسانی پیاوكوژ و‬ ‫تاوانكار جیاوازی چیە لە مێشكی كەسانی‬ ‫ئاسایی‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە لە هەواڵێكی‬ ‫سایتی زانستی (‪ )discovery.com‬لە ساڵی‬ ‫(‪)2013‬دا هاتووە كە پزیشكی دەمارزانی‬ ‫ئەڵمانیش (گێرهارد رۆس) كە پرۆفیسۆرە‬ ‫لە زانكۆی (بریمن) هەستا بە چەندین‬ ‫توێژینەوە لەسەر مێشكی كەسانی تاوانكار و‬ ‫پیاوكوژ لەبەرژەوەندی حكومەتی ئەڵمانیا و‬ ‫بۆی دەركەوت كە بەتایبەتی ناوچەیەك‬ ‫هەیە لە پلی پێشەوەی مێشكدا كە دەكەوێتە‬ ‫پشتی چاوەكانەوە لەكاتی وێنەگرتنی‬ ‫تیشكیی مێشكی ئەو كەسە تاوانكارانەدا‬ ‫بە تاریكی دەمێنێتەوە و چاالكی نابێت‬ ‫پاش نیشاندانی چەندین دیمەنی ڤیدیۆیی‬ ‫كاریگەر‪ ،‬كاتێك ئەم بەشە تاریكەی مێشك‬ ‫الببرێت و دەربهێنرێت ئەو هەڵسوكەوتە‬ ‫تاوانكارانەیان نامێنێت‪.‬‬

‫ئەم وێنە تیشكییەی مێشكیش كە‬ ‫تیشكیی‬ ‫گرتنی‬ ‫وێنە‬ ‫بەئامێری‬ ‫(‪ )CT Scan‬گیراوە ئەو ناوچە تاریك و‬ ‫ناچاالكانە دەردەخات لە مێشكی كەسانی‬ ‫تاوانكاردا كە دەكەوێتە پشتی چاوەكان‬ ‫كە بەپرسە لە دەربڕینی هاوخەمیی و‬ ‫هاوسۆزی‪( .‬وەرگیراوە لە توێژینەوەكەی‬ ‫گێرهارد رۆس)‬ ‫كەواتە ئەم شوێنانەی مێشكی‬ ‫موجریم و تاوانكاران تووشی كوێریی‬ ‫دەبێت لەگەڵ ئەوەشدا كە دەتوانێت شتەكان‬ ‫ببینێت بەاڵم هیچ كارێكی تێناكەن و مێشكی‬

‫نایخوێنێتەوە و هەستی پێناكات‪ ،‬بە تەواوەتی وەك ئەوەی كە‬ ‫كوێربێت‪ ،‬پەروەردگار دەربارەی گەلی نوح (علیە السالم) دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﭼ األعراف‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬ئێمەش ئەوانەمان ژێرئاوخست كە ئایەتەكانی پەروەردگاریان‬ ‫بەدرۆدەخستەوە‪ ،‬بەڕاستی ئەوان گەلێكی كوێر بوون‪.‬‬ ‫سایتی رۆژنامەی (گاردیان)ی بەریتانی لە بابەتێكدا كە جیاوازی‬ ‫وێنەی مێشكی مرۆڤی ئاسایی لەگەڵ وێنەی مێشكی كەسێكی‬ ‫تاوانكاردا رووندەكاتەوە ئەم وێنەیەی باڵوكردۆتەوە كە بە تەواوەتی‬ ‫جیاوازییەكە دەبینرێت‪:‬‬

‫ئەم وێنەیە بەروونی جیاوازییەكە دەردەخات‪ :‬لەالی چەپ وێنەی‬ ‫تیشكی مێشكی كەسێكی ئاساییە‪ .‬الی راستیش وێنەی مێشكی‬ ‫كەسێكی تاوانكارە كە بە روونی چەندین ناوچەی تاریك و‬ ‫كارتێنەكراو دەبینرێت لەكاتی پیشاندانی چەندین وێنە و دیمەنی‬ ‫كارتێكەردا‪ ،‬كە بەتەواوەتی دەتوانین بڵێین ئەم ناوچانە كوێرن لە‬ ‫مێشكدا‪ ،‬بڕوانە بابەتەكە لەم لینكە‪:‬‬ ‫‪https://www.theguardian.com/science/2013/may/12/how-to-spot-a-mur‬‬‫‪derers-brain.‬‬

‫لێرەوە دەتوانین بەشێوەیەكی زانستی و تەواو تێبگەین لە‬ ‫وتەی پەروەردگار‪ :‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ‬ ‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ‬ ‫ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭼ األعراف‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫دروستمانكردووە بۆ دۆزەخ زۆرێك لە جنۆكە و ئادەمی‪ ،‬دڵیان هەیە‬ ‫بەاڵم تێناگەن لە ڕاستی‪ ،‬و چاویان هەیە بەاڵم پێی نابینن و‪،‬‬ ‫گوێیان هەیە بەاڵم پێی نابیستن‪ ،‬ئەوانە وەك ئاژەڵ وان بگرە‬ ‫گومڕاتریش هەرئەوانەن كە بێئاگان‪.‬‬

‫ئەوەی نێردراوەتەخوار بۆتۆ لەالیەن پەروەردگارتەوە حەق و ڕاستە‬ ‫وەك ئەو كەسەیە كە كوێربێت‪ ،‬بێگومان هەرئەوانە بیردەكەنەوە كە‬ ‫خاوەنی ژیرین‪.‬‬ ‫ئەو كەسەی كە لەحاڵەتی كوێریی مێشكدا دەژی لەبەرامبەر‬ ‫حەق و ڕاستیدا لەرۆژی دواییدا دەكەوێتە حاڵەتێكی كوێریی‬ ‫راستەقینەوە‪ ،‬پەروەردگار دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ‬ ‫ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﭼاإلسراء‪ ،‬واتە‪ :‬بەاڵم هەركەسێك‬ ‫لەم دنیا كوێربووبێت و ڕێگەی ڕاستی نەبینیبێت‪ ،‬ئەوە ئەو كەسە‬ ‫لە ڕۆژی دواییشدا كوێرە و بگرە لە كوێریش گومڕاترە ﭽ ﯳ ﯴ‬ ‫ﯵ ﯶﯷﯸ ﯹﯺﯻﯼﯽ ﯾﯿﭼ‬ ‫طه‪ ،‬واتە‪ :‬وە هەركەسێ ڕوو وەربگێڕێ لە ڕێباز و یادی من ئەوە‬ ‫بێگومان ئەو كەسە گوزەرانێكی سەخت و تەنگی دەبێت و لە ڕۆژی‬ ‫دواییشدا بە كوێری حەشری دەكەین‪.‬‬ ‫دەبینین پەروەردگار دووپاتی ئەو ڕاستییە دەكاتەوە كە كوێریی‬ ‫ڕاستەقینە كوێریی دڵ و مێشكە نەك كوێریی چاوەكان‪ ،‬چونكە مێشك و‬ ‫دڵی كەسی مولحید لە حاڵەتێكی تاریكیدایە و كاریگەر نابێت بەدەنگی‬ ‫حەق و ڕاستی‪ :‬ﭽ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ‬ ‫ﯻ ﯼ ﭼ الحج‪ ،‬واتە‪ :‬لەراستیدا چاوەكان كوێرنابن بەڵكو ئەو‬ ‫داڵنە كوێردەبن كە لە سینەكاندان‪.‬‬ ‫كەواتە ڕاستییە زانستییەكان دەڵێن كە ئەو تاوانكارانەی‬ ‫ڕاهاتوون لەگەڵ كوشتن و دزین و ئابڕوتكاندن مێشكێكیان هەیە‬ ‫چەندین ناوچەی تاریكی تێدایە كە كاریگەرنابێت بەهەندێك دیمەن و‬ ‫وتە‪ ،‬ئەم مێشكە بەشێكی بەكوێر دادەنرێت لە ڕووی پزیشكی و‬ ‫زانستییەوە‪ ،‬پەروەردگاریش نموونەی ئەو كەسانەی بەچەند‬ ‫وشەیەكی زۆر جوان بۆ ڕوونكردووینەتەوە كە دەفەرموێت‪ :‬ﭽﮉ‬ ‫ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﭼ محمد‪ ،‬واتە‪ :‬ئائەوانە‬ ‫ئەو كەسانەن كە خوا نەفرینی لێكردوون و كەڕی كردوون و چاویانی‬ ‫كوێركردووە‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە وردەكارییەكی زۆر‬ ‫هەیە لە هەڵبژاردنی دەق و زاراوە قورئانییەكاندا و ئەو نموونانەی‬ ‫كە قورئان بۆ ئاگادار كردنەوەی مرۆڤەكات هێناوێتی‪ ،‬ئەم وردەكارییە‬ ‫لە چەندین شوێن و نموونەی قورئانی تردا دەبینین كە لە ڕۆژگاری‬ ‫ئەمڕودا بەتەواوەتی ڕاستیی و ووردەكاریی دەق و زاراوە قورئانیەكان‬ ‫لە ڕووی زانستی و عەقڵیەوە بۆمان سەلماوە‪ ،‬ئەمە بۆمان دەسەلمێنێت‬ ‫كە بەهیچ شێوەیەك قورئان وتەی مرۆڤێكی پێش ‪ 1400‬نیە بەڵكو وتەی‬ ‫پەروەردگاری دروستكەری مرۆڤەكان و ئاگادار بەهەموو نهێنیەكانە‪:‬‬ ‫ﭽ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏ‬ ‫ﮐ ﮑ ﭼ الفرقان‪ ،‬واتە‪ :‬ئەی محمد ﷺ بڵێ ئەم قورئانە‬ ‫زاتێك ناردوویەتیە خوارەوە كە هەموو نهێنیەكانی ئاسمانەكان و‬ ‫زەوی دەزانێت‪ ،‬بەڕاستی ئەو خودایە لێبوردەی میهرەبانە‪.‬‬ ‫چهند تیشكێكی تر‪:‬‬

‫وتەی پەروەردگار كە ئەو كەسانە چاویان هەیە بەاڵم پێی‬ ‫نابینن بەتەواوەتی لەگەڵ ئەم توێژینەوە نوێیانەدا یەكدەگرێتەوە‪،‬‬ ‫كە دووپاتی دەكاتەوە مێشك هەندێك جار وەاڵمی نابێت بۆ ئەو‬ ‫دیمەنانەی بەچاو دەیانبینێت یان ئەو دەنگانەی بەگوێ دەیانبیستێت‪ .‬لە لێكۆڵینەوەیەكی تردا پرۆفیسۆر (كێنت كیهل) لە زانكۆی‬ ‫(نیومەكسیكۆ) توێژینەوەی لەسەر سەدان كەسی تاوانكار و (سایكۆپاس)‬ ‫ئەو كەسەی باوەڕ بە وتەكانی پەروەردگار ناهێنێت و ئەنجامدا و گەیشتە هەمان ئەنجام كە پاش وێنەگرتنی مێشكی ئەو‬ ‫بەدرۆی دەخاتەوە لەگەڵ ئەوەشدا كە چاوی هەیە پێی ببینێت و كەسانە بە ئامێری (‪ )MRI‬بۆی دەركەوت كە مێشكیان جیاوازی‬ ‫گوێشی هەیە پێی ببیستێت‪ ،‬بەاڵم مێشكی كوێرە و وەاڵمی نابێت و هەیە لە كەسانی ئاسایی تر و كاریگەریی ئەوتۆی لەسەر دروست‬ ‫كاریگەرنابێت بە وتەكانی پەروەردگار‪ ،‬هەربۆیە پەروەردگار نابێت كاتێك وێنە و دیمەنی تاوانكاریی و كارەساتەكان دەبیین و‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ دەبیستن‪ ،‬بڕوانە ئەم لینكە بۆ زانیاریی زیاتر‪:‬‬ ‫ﭠ ﭡ ﭢ ﭼ الرعد‪ ،‬واتە‪ :‬جا ئایا كەسێك كە بزانێ بە ڕاستی ‪http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=128116806‬‬

‫‪11‬‬

‫ئەو ناوچە تاریكانەی تێدایە كە لەوێنەی سەرچاوە‪:‬‬ ‫مێشكی كەسانی تاوانكاری تردا بینیوێتی و‬ ‫كاتێك بەراوردی دەكات بەوێنەی تیشكیی ‪ -‬بەپلەی یەكەم سوود وەرگیراوە لەبابەتی‪:‬‬ ‫مێشكی كوڕەكەكەی خۆی دەبینێت هی ئەو (عمی الدماغ) لەسایتی (عبدالدائم الكحیل)‬ ‫زۆر ئاساییە و چاالكە (بڕوانە وێنەی یەكەمی بەم ژێدەرە‪:‬‬ ‫‪http://www.kaheel7.com/ar/index.php/2010-02-02‬‬‫ئەم بابەتەكە كە ئەو بەراوردكارییەیە)‪.‬‬ ‫‪22-17-58/1290-2013-05-22-02-06-11‬‬

‫وێنەی پرۆفیسۆر (كینت كیهل) لەكاتی‬ ‫ئەنجامدانی توێژینەوەكانیدا‪.‬‬

‫لەالیەكی ترەوە كاتێك پشكنینی هەروەها سوود لەم سەرچاوانەی تریش‬ ‫جینیش بۆ خۆی دەكات دەبینێت كە جینی وەرگیراون‪:‬‬ ‫(‪ )MAO-A Gene‬كەپێی دەووترێت‬ ‫(جینی جەنگاوەرەكان) كە بەرپرسە لە ‪ -‬پوختەی تەفسیری قورئان‪ :‬مال محمد مال‬ ‫دڵڕەقی و بێبەزەیی و تاوانكاریی لەودا بە صالح بامۆكی‪.‬‬ ‫بەهێزیی بوونی هەیە كە لێرەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫من ‪ 100%‬قابیلیەتی بوون بە تاوانكار و ماڵپهڕه ههواڵی و زانستییهكان‪:‬‬ ‫پیاوكوژیم تێدایە‪.‬‬ ‫‪h t t p : / / n e w s . d i s c o v e r y. c o m / h u m a n /‬‬

‫بەاڵم لە ڕاستیدا كەسێكی بە‬ ‫بەزەیی و پزیشكێكی كارامە و زانایایەكی‬ ‫دەمارزانی لێدەرچووە كە خاوەنی چەندین‬ ‫منداڵ و ژیانێكی خێزانیی ئارام بووە‪،‬‬ ‫بڕوانە بابەتەكە لەم لینكەدا‪:‬‬

‫‪-http://www.npr.org/templates/story/story.‬‬ ‫‪php?storyId=127888976‬‬ ‫‪-http://www.npr.org/templates/story/story.‬‬ ‫‪php?storyId=128116806‬‬

‫‪http://www.npr.org/templates/story/story.‬‬ ‫‪php?storyid=127888976‬‬

‫‪HMS_OTB_Fall11_Vol17_No3.pdf‬‬

‫ئەوەی مایەی سەرسوڕمان دەبێت یان ناسوپاس سپڵە دەبێت‪.‬‬ ‫و اخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین‪.‬‬ ‫ئەوەیە كە دەبینێت مێشكی خۆی هەمان‬

‫‪12‬‬

‫‪patch-130207.html‬‬

‫‪-http://hms.harvard.edu/sites/default/files/‬‬

‫كەواتە بوونی قابیلیەتی بۆماوەیی‬ ‫بۆ تاوانكاری مانای ئەوە نییە كە ئەو‬ ‫كەسە لە داهاتوودا تاوانكار دەردەچێت‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەمە دەمێنێتەوە بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫خۆی لەداهاتوودا كە چاكەكار دەبێت یان‬ ‫بەهۆی بەكارهێنانی ئامێری وێنەگرتنی تاوانكار‪.‬‬ ‫تیشكی (‪ )MRI‬وێنەی مێشكی زیاتر لە‬ ‫لە دەقەكانی قورئان و سوننەتدا‬ ‫‪ 1100‬كەسی تاوانكاری گرتووە‪.‬‬ ‫ئەوەمان بۆ دەسەلمێت كە خوای پەروەردگار‬ ‫توێژینەوەكەی (جەیمس فالۆن) هیچ كاتێك زۆر لە مرۆڤ ناكات لە‬ ‫باسی نموونەیەكی تری سەیر دەكات‪ ،‬كاتێك هەڵبژاردنەكانیدا و مرۆڤ سەربەستیی‬ ‫كە خەریكی ئەم توێژینەوانە دەبێت لەسەر تەواوی هەیە بۆ هەڵبژاردنی چاكە یان‬ ‫مێشكی كەسانی تاوانكار‪ ،‬دایكی پێیدەڵێت‪ :‬خراپە‪ :‬ﭽ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ‬ ‫لەناو پێشینانی خانەوادەكەی خۆماندا ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ ﮒ ﭼ الكهف‪،‬‬ ‫چەندین كەسی تاوانكار هەبووە‪ ،‬ئەویش واتە‪ :‬بڵێ ئەم حەقە كە قورئانە لەالیەن‬ ‫ئەمەی پێسەیر دەبێت و كاتێك توێژینەوە پەروەردگارتانەوە هاتووە‪ ،‬جا هەركەسێك‬ ‫دەكات دەبینێت ئەمە زۆر ڕاستە و دەیەوێ باباوەڕ بهێنێ و هەركەسێكیش‬ ‫چەندین پیاوكوژ و تاوانكاری دڵڕەق لەناو دەیەوێ باكافربێت‪ ،‬ﭽ ﯳ ﯴ ﯵ‬ ‫خانەوادەكەیدا بوونی هەبووە لە سەدەكانی ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﭼ اإلنسان‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫پێشتردا‪ ،‬بۆیە بڕیاردەدات كە وێنەی تیشكیی بێگومان ئێمە مرۆڤمان ڕێنومایی كردووە بۆ‬ ‫مێشكی خۆی بگرێت‪.‬‬ ‫ڕاستەڕێ‪ ،‬سا یان خۆی سوپاسگوزار دەبێت‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫‪psychology/does-the-brain-have-an-evil-dark-‬‬

‫‪-https://news.upenn.edu/news/penn-professor‬‬‫‪adrian-raine-unlocks-criminal-mind-using‬‬‫‪biological-keys‬‬ ‫‪- h t t p : / / w w w. t j s l . e d u / t h e - j e ff e r s o n i a n /‬‬ ‫‪news/2011/04/does-brains-geography-reveal‬‬‫‪criminal-predispositions‬‬ ‫‪- h t t p s : / / w w w . j st o r . o r g /‬‬ ‫_‪stable/29762423?seq=1#page_scan_tab‬‬ ‫‪contents‬‬ ‫‪-http://www.livescience.com/13083-criminals‬‬‫‪brain-neuroscience-ethics.html‬‬ ‫‪-http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/‬‬ ‫‪article-3030989/How-killers-Brain-scans‬‬‫‪reveal-way-people-justify-murder.html‬‬ ‫‪-http://www.smh.com.au/nsw/criminal-minds‬‬‫‪how-neuroscience-is-changing-the-law‬‬‫‪20151124-gl6cmf.html‬‬ ‫‪http://www.wsj.com/articles/SB10001424127‬‬ ‫‪887323335404578444682892520530‬‬ ‫‪-http://www.apa.org/monitor/2014/02/‬‬ ‫‪criminal-mind.aspx‬‬ ‫‪-http://www.alarabiya.net/‬‬ ‫‪articles/2013/02/08/265107.html‬‬

‫ئیعجازێكی سورهتى الكوثر‬ ‫د‪ .‬زانیار فایەق سەعید‬

‫وتی‪ ‌:‬به‌راستی‌ سوره‌تی‌ وا‌ هه‌یه‌‌ له‌‌ قورئان‌‬ ‫زۆر‌ساده‌یه‌‌و‌مناڵێكی‌سه‌ره‌تاییش‌ئه‌توانێت‌‬ ‫بینووسێ‪.‬‬ ‫وتم‪‌:‬وه‌كو؟‬ ‫وتی‪ ‌:‬وه‌كو‌ ﭽ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ‬ ‫ﮊﮋﮌ ﮍ ﮎ ﮏﮐ‬ ‫ﮑ ﮒ ﭼ‌الكوثر‪.‬‬ ‫وتم‪«‌:‬العاص‌بن‌وائل‌السهمي»‌ئه‌ناسی؟‬ ‫وتی‪‌:‬مه‌وزوعه‌كه‌‌مه‌گۆره‌‪‌.‬وه‌اڵمم‌بده‌ره‌وه‌!‬ ‫وتم‪‌:‬ئه‌یناسیت؟‬ ‫وتی‪ ‌:‬نه‌خێر‪ ‌،‬بگه‌ڕێره‌وه‌‌ بۆ‌ مه‌وزوعه‌كه‌ی‌‬ ‫خۆمان!‬ ‫وتم‪‌:‬ئه‌ی‌«محمد»‌ئه‌ناسی؟‬ ‫وتی‪‌:‬ده‌ستی‌پێكرده‌وه‌!‬ ‫وتم‪‌:‬برام‪‌،‬سه‌برت‌هه‌بێ‌و‌وه‌اڵمم‌بده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫وتی‪‌:‬كام‌«محمد»‪‌،‬به‌‌ملیۆنان‌«محمد»‌ناو‌‬ ‫هه‌یه‌؟!‬ ‫وتم‪‌:‬یه‌كه‌م‌كه‌س‌ئه‌و‌ناوه‌ی‌لێنرا؟‬ ‫وتی‪‌:‬كێ‌هه‌یه‌‌نه‌زانێ‪‌،‬پێغه‌مبه‌ری‌ئیسالم!‬ ‫وتم‪‌:‬ئه‌ی‌ئه‌و‌ملیۆنانه‌ی‌كه‌‌ناویان‌«محمد»ه‌‌‬ ‫به‌‌ناوی‌كێوه‌‌ناونراون؟‬ ‫وتی‪‌:‬به‌‌ناوی‌پێغه‌مبه‌ری‌ئیسالمه‌وه‌!‬ ‫وتم‪ ‌:‬باشه‌‌ ئه‌گه‌ر‌ كه‌سێكت‌ خۆش‌ نه‌وێ‪‌،‬‬ ‫مناڵه‌كه‌ت‌به‌‌ناوی‌ئه‌وه‌وه‌‌ناو‌ئه‌نێی؟‬ ‫وتی‪‌:‬بێگومان‪‌،‬نه‌خێر‪.‬‬ ‫وتم‪‌:‬با‌پێت‌بڵێم‌«العاص‌بن‌وائل‌السهمي»‌‬ ‫كێیه‌‌كه‌‌تۆ‌و‌ملیۆنانی‌وه‌ك‌تۆ‌نایناسن‪.‬‬ ‫وتی‪‌‌:‬فه‌رموو!‬ ‫وتم‪ ‌:‬العاص‌ ئه‌و‌ پیاوه‌‌ بوو‌ كه‌‌ زۆر‌ ڕقی‌ له‌‌‬

‫پێغه‌مبه‌ر‌ ده‌بووه‌وه‌‌ (شانئك)‌ و‌ دڵخۆش‌ بوو‌‬ ‫به‌مردنی‌‌كوڕه‌كه‌ی‌پێغه‌مبه‌ر‌و‌پێغه‌مبه‌ری‌‬ ‫ناونابوو‌«االبتر»‪‌،‬واتا‌«دوابڕاو»‌یاخود‌«وجاخ‌‬ ‫كوێر»‪‌.‬له‌‌ناو‌عه‌ره‌بی‌سه‌رده‌می‌جاهلیدا‪‌،‬هه‌ر‌‬ ‫پیاوێك‌ كوڕی‌ نه‌بوایه‌‪ ‌،‬ئیتر‌ به‌‌ وجاخ‌ كوێر‌‬ ‫داده‌نرا‪‌،‬با‌ده‌یان‌كچیشی‌هه‌بوایه‌‪‌.‬العاصیش‌‬ ‫دڵخۆش‌بوو‌كه‌‌محمد‌كوڕی‌نییه‌‌و‌كه‌‌مرد‌ئیتر‌‬ ‫جێگره‌وه‌ی‌نابێت‌و‌ئه‌م‌دینه‌ش‌له‌ناو‌ده‌چێت‪.‬‬ ‫وتی‪‌:‬یه‌عنی؟‬ ‫وتم‪ ‌:‬یه‌عنی‌ ئه‌و‌ سوره‌ته‌‌ ئیعجازی‌ خه‌به‌ری‌‬ ‫تێدایه‌‌ چونكه‌‌ جه‌خت‌ ده‌كاته‌وه‌‌ به‌‌‬ ‫َّ‬ ‫‌كارهێنانی‌«إن»‌كه‌‌له‌‌داهاتوودا‌العاص‪‌،‬كه‌‌‬ ‫به‬ ‫ڕقی‌له‌‌پێغه‌مبه‌ره‌‌و‌به‌‌دوابڕاوی‌ده‌زانێ‪‌،‬خۆی‌‬ ‫دوابڕاو‌ و‌ ناوكوێر‌ ده‌بێت‌ (هو‌ االبتر)‪ ‌.‬تۆ‌ و‌‬ ‫ملیارانی‌وه‌ك‌تۆ‌كه‌‌نایناسن‌به‌ڵگه‌ی‌زیندوون‌‬ ‫له‌سه‌ر‌ ئه‌و‌ خه‌به‌ر‌ه‌‌ قورئانییه‌‪ ‌.‬ئه‌و‌ هه‌موو‌‬ ‫ملیۆنانه‌ش‌ كه‌‌ ناویان‌ «محمد»ه‌‌ به‌ڵگه‌ن‌ كه‌‌‬ ‫به‌ڵێنی‌خوا‌هاتۆته‌‌دی‌و‌ئه‌و‌هه‌موو‌خه‌ڵكه‌‪‌،‬‬ ‫به‌‌بێ‌به‌كارهێنانی‌هێز‪‌،‬ناویان‌نراوه‌‌«محمد»‪.‬‬ ‫«وتی‪‌:‬ئاخر‌‪‌...‬وتم‪‌:‬به‌ڕێزم‪‌،‬ئه‌وه‌‌‪‌1400‬ساڵ‌‬ ‫زیادتره‌‪ ‌،‬خوای‌ گه‌وره‌‌ ته‌حه‌ددای‌ مرۆڤ‌ و‌‬ ‫جن‌ ده‌كات‪ ‌،‬كه‌ نه‌ك‌ سوره‌تێكی‌ كورتی‌ وه‌ك‌‬ ‫«الكوثر»‪ ‌،‬به‌ڵكو‌ ی ‌هك‌‌ ئایه‌تی‌ هاوشێوه‌ی‌‬ ‫ئایه‌ته‌كانی‌ قورئان‌ بهێنن‪ ‌.‬تا‌ ئێستاش‌ كه‌س‌‬ ‫نه‌یتوانیوه‌‪‌.‬ئه‌وه‌ی‌قورئانی‌داناوه‌‌«الله»یه‌‌كه‌‌‬ ‫زانایه‌‌به‌‌بینراو‌و‌نه‌بینراو‪‌،‬به‌‌ڕابردوو‌و‌به‌‌‬ ‫داهاتوو‪‌،‬بۆیه‌‌ئه‌م‌قورئانه‌‌زانستی‌بینراو‌و‌‬ ‫نه‌بینراو‌ و‌ رابردوو‌ و‌ داهاتووشی‌ تیادایه‌‌ و‌‌‬ ‫مرۆڤ‌و‌جنیش‌له‌‌ئاستیدا‌سه‌ریان‌سوڕماوه‌‪».‬‬

‫ئهلفرێد گییۆم‪ ،‬پرۆفیسۆری زمانی عهرهبی و رۆژههاڵتناس و‬ ‫عهرهبناس و توێژهری بهناوبانگی بواری ئیسالم‪ ،‬بهم شێوهیه‬ ‫دهربارهی قورئان دهدوێت‪:‬‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌‌و‪‌.‬له‌‌ئینگلیزییه‌وه‌‪‌:‬د‪‌.‬زانیار‌فایه‌ق‬ ‫«قورئان‌یه‌كێك ‌ه‌ل ‌هو‌‌ده‌قه‌‌جیهانییه‌‌به‌ناوبانگانه‌ی‌كه‌‌ناتوانرێت‌وه‌ربگێڕدرێت‌‬ ‫بێ‌ئه‌وه‌ی‌نه‌نگی‌زۆری‌تێبكه‌وێت‪‌.‬قورئان‌ریتمێكی‌هه‌یه‌‌یه‌كجار‌خۆش‌‬ ‫و‌ سه‌روایه‌ك‌ كه‌‌ گوێ‌ سه‌رسام‌ ده‌كات‪ ‌.‬زۆرێك‌ له‌‌ عه‌ره‌به‌‌ مه‌سیحییه‌كان‌‬ ‫به‌وپه‌ڕی‌ئیعجابه‌وه‌‌باسی‌شێوازه‌كه‌ی‌ده‌كه‌ن‌و‌زۆرب ‌هی‌‌عه‌ره‌بناسه‌كانیش‌‬ ‫دان‌ به‌‌ نایابی‌ قورئاندا‌ ده‌نێن‪ ‌.‬كه‌‌ به‌‌ ده‌نگی‌ به‌رز‌ یا‌ به‌‌ ته‌جویده‌وه‌‬ ‫ده‌خوێندرێته‌وه‪‌،‬كاریگه‌رییه‌كی‌ئارام‌بەخشى‌هه‌یه‌‌كه‌‌وا‌له‌‌گوێگر‌ده‌كات‌‬ ‫گوێ‌ به‌‌ ڕێزمانه‌‌ هه‌ندێك‌ سه‌یره‌كه‌ی‌ و‌ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی‌ كه‌‌ هه‌ندێكجار‌ به‌‌‬ ‫الی‌ ئێمه‌وه‌‌ (مه‌سیحییه‌كان)‌ قبوڵ‌ نییه‌‌ نه‌دات‪ ‌.‬ئه‌وه‌‌ ئه‌م‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌‌‬ ‫میوزیكییه‌‌شیرینه‌ی‌زمانه‌كه‌یه‌تی‌كه‌‌ڕه‌خنه‌گران‌بێده‌نگ‌ده‌كات‌و‌بووه‌ته‌‌‬ ‫هۆی‌له‌دایكبوونی‌ئه‌و‌باوه‌ڕه‌‌به‌هێزه‌ی‌كه‌‌ئه‌م‌قورئانه‌‌السایی‌ناكرێته‌وه‌‪‌.‬له‌‌‬ ‫ڕاستیدا‌ده‌كرێت‌جه‌خت‌له‌وه‌‌بكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫ئه‌لفرێد‌گییۆم‪‌.‬ئیسالم‪‌.‬له‌‌باڵوكراوه‌كانی‌پێنگوین‪‌.1990‌.‬الپه‌ڕه‌‌‪.74-73‬‬ ‫‪http://www.letterfortruth.com/alfred-guillaume‬‬ ‫‪http://memim.com/image/alfred-guillaume-03.html‬‬

‫‪13‬‬

‫بۆچی یارانی ئەشكەوت‬ ‫بەالی ڕاست و چەپدا ههڵگێڕ و وهرگێڕ دەكران؟‬ ‫ئا‪ :‬د‪ .‬بەهێز محمد صالح محمود ‪bahezmuhammed@hotmail.com‬‬ ‫لەم بابەتەدا ڕوو لە ئایەتێكی تری ئیعجاز بەخش‪،‬‬ ‫لە دەریای موعجیزاتی قورئانی پیرۆز دەكەین‪ ،‬كە خوای گەورە‬ ‫دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ‬ ‫ﮕﮥ ﭼ الكهف‬ ‫واتە‪ :‬پێت وا دەبوو كە ئەوان بەخەبەرن‪ ،‬كەچی ئەوان بە خەوتویی‬ ‫ڕاكشاون‪ ،‬ئێمە بۆ الی ڕاست و بۆ الی چەپ هەڵگێڕ و وەرگێڕیان‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫زۆربەمان ئەم چیرۆكە دەزانین‪ ،‬كاتێك كۆمەڵە گەنجێك‬ ‫چوونە ئەشكەوتەكەوە و‪ ،‬بۆ ماوەی (‪ )309‬ساڵ خەویان لێكەوت‪،‬‬ ‫ئەم بەسەرهاتەی یارانی ئەشكەوت چەندین نهێنی ئیعجازیی گەورەی‬ ‫تێدایە‪ ،‬كە بە ڕاستی بە توێژینەوەی بەردەوام دەتوانرێت مرۆڤ لە‬ ‫هەندێكیان شارەزابێت و پەندیان لێ وەربگرێت‪.‬‬ ‫كاتێك یاران ئەو خەوە قووڵەیان لێكەوت و جەستەیان لەو‬ ‫ماوە زۆرەدا لە جووڵە كەوت‪ ،‬تەنانەت بیستنیشیان لە كاركەوت‪،‬‬ ‫خوای گەورە لە بەزەیی خۆی هەتا پارێزگاری لەشیان لە ڕزین بكات و‬ ‫بە ساغی بمێننەوە‪ ،‬ئەمدیو و ئەودیوی پێ دەكردن و بەالی ڕاست و‬ ‫‪14‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫چەپیاندا هەڵی دەگێڕانەوە‪ ،‬زانستی پزیشكیی ئەمڕۆش گرنگی ئەم‬ ‫كارەی دەرخستووە كە ئەو مرۆڤانەی بۆ ماوەیەكی زۆر لەسەر جێگا و‬ ‫لە هەمان شوێن دەمێننەوە‪ ،‬تووشی چەندین نەخۆشی ترسناك‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪ -1‬برینی جێگا ‪ pressure sores bedsores‬لە ئەنجامی پەستانی‬ ‫جێگیر لەسەر ئەو شوێنانە دروست دەبن‪.‬‬ ‫لە چەناڵی نیشتمانی بۆ برینی جێگادا هاتووه‪:‬‬

‫(برینی جێگە لەو شوێنانە دروستدەبێت كە پەستانی بەردەوامی لە‬ ‫سەرە بە تایبەتی لەو شوێنانەی ئێسكەكە كەمترین گۆشتی لەسەرەو‬ ‫ئەگەری بەركەوتنی بە زەوی زیاترە‪ ،‬لە ئەنجامدا خوێنی بۆ ناچێت و‬ ‫دەبێتە هۆی مردنی خانەكان و ڕزانی شانەكان)‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی مرۆڤ زیاتر لەسەر پشت پاڵ دەكەوێت‪ ،‬ئەو‬ ‫جێگایەی زۆرترین برینی لێ دروست دەبێت پشتە‪ ،‬كە لە ئەنجامدا‬ ‫دەمارەخوێنەكان تەسك دەبنەوە و لە یەكتری نزیك دەبنەوە و‬ ‫ئۆكسجین و خۆراك بە ئاسانی ناتوانێت بگاتە خانەكانی پێست‪،‬‬ ‫بەوەش ئەو بەشەی پێست بەرەو مردن و داڕزان دەڕوات و دەبێتە ‪ -3‬گیرانی خوێنبەرەكان سی‪ :‬لەوانەی پێشوو ترسناكتر‪ ،‬ڕۆشتنی‬ ‫هۆی دەركەوتنی ئەم برینانە‪ ،‬برینەكان لە چوار قۆناغ پێكدێن كە لە ئەو خوێنە مەییوەیە بۆ سییەكان و گرتنی خوێنبەرەكانیەتی‬ ‫(‪ )Pulmonary embolism‬كە ئەگەر چارەسەر نەكرێت لە ماوەیەكی‬ ‫پێستەوە دەست پێ دەكەن تا دەگاتە ماسولكە و ئێسكەكان‪.‬‬ ‫زۆر كورتدا دەبێتە هۆی جەڵتەی مێشك‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە بۆمان دەردەكەوێت‪ ،‬مانەوە بۆماوەیەكی زۆر‬ ‫لە جێگادا هۆكاری چەندین نەخۆشی قورسە و بۆ یەك برینی سەر‬ ‫جێگاش پێویستە چەندین تیم سەرقاڵی چارەسەر بن‪ ،‬گرنگترین‬ ‫خاڵی چارەسەریش ئەوەیە ئەمدیو ئەودیو بە كەسی توشبوو بكرێت!‬ ‫یەكێكی تر لەو ئاماژەیەی كە لەم ئایەتەدا قورئانیەدایە ئەوەیە كە‬ ‫دەفەرموێت بەالی ڕاست و چەپدا هەڵگێڕو وەرگێڕمان پێدەكردن‪،‬‬ ‫نەك لەسەر پشت و سك‪ ،‬لە زانستی پزیشكیشدا سەلمێنراوە كە‬ ‫تەندروسترین جۆری نوستن لەسەر الكانە و خراپترینی لەسەر سك و‬ ‫پشتە‪ ،‬چونكە لەسەر پشت كەسەكە تووشی نەخۆشی (‪obstructive‬‬ ‫لەبەرئەوە یەكێك لە بەخششەكانی خوای گەورە ئەوەیە كاتێك ‪ )sleep apnea‬دەبێت‪ ،‬بەهۆی گیرانی بۆری هەواوە تووشی هەناسە‬ ‫مرۆڤ دەنوێت‪ ،‬ئەگەر بۆ ماوەیەك لەسەر یەك ال بمێنێتەوە‪ ،‬ئاماژەی توندی و پرخە دەبێت‪ ،‬چونكە ئۆكسجین كەمتر دەچێت بۆ مێشك‬ ‫كارەبایی لەالیەن خانە وەرگرەكانی ئازار لە پێستدا ‪ pain receptor‬ئەمەش وا دەكات شەوانە زوو زوو خەبەری بێتەوە و تووشی كەم‬ ‫بۆمێشك دەنێررێت و‪ ،‬وا دەكات شوێن بگۆڕێت و ئەمدیوو و ئەودیوو بكات‪ .‬خەوی ببێت و زۆركات ماندووبێت‪ ،‬لە هەمان كاتدا توشی ئازاری مل و‬ ‫ئەم برینانەش زیاتر لەو كەسانەدا ڕوودەدەن كە بەهۆی پشت ببێت‪ ،‬هەروەها نوستن لەسەر سك دەبێتە دروستبونی پەستان‬ ‫جەڵتەی مێشك و برینداربوونی دڕكەپەتك یان لە كاركەوتنی پەلەكان و لە سەر گەدە بەوەش كاری هەرسكردن بە باشی ئەنجام نادرێت و‬ ‫هەست نەمانیان بۆ ماوەیەكی زۆر لە چاودێری ورد دەمێننەوە و‪ ،‬پەستان لەسەر دڵ دروست دەبێت‪ ،‬سەرەڕای درووستبوونی نەخۆشی‬ ‫بەهۆی ئەو پەستانە جێگیرەی لە سەر ئەو شوێنە دروست دەبێت بڕبڕەكانی پشت ومل‪.‬‬ ‫سوڕی خوێنیان كەم دەكاتەوە و پەستانی دەرەوە لە پەستانی لە كۆتاییدا دەردەكەوێت لەبەر گرنگی هەڵگێڕ و وەرگێڕكردنی‬ ‫موولولەكانی خوێن زیاتر دەبێت و دەگاتە ‪ 32‬ملم جیوە بەوەش ئەم بەالی ڕاست و چەپدا مرۆڤ كاتێك بۆ ماوەیەكی زۆر لە جێگا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬ئایەتە قورئانیەكە ئاماژە بەو كارە گرنگە دەدا‪ ،‬هەتا‬ ‫برینانە دروستدەبن‪.‬‬ ‫هەندێك جار نەخۆشی سەر جێگا ئەگەر بۆ ماوەیەكی سەرنجمان رابكێشێت‪ ،‬كە لە ئێستادا ڕاستیەكی پزیشكیە و خوای‬ ‫زۆر لەسەر یەك ال بمێنێتەوە برینەكەی زۆر قوڵ دەبێت و تووشی گەورە كردویەتیە هۆكاری مانەوەی الشەی ئەو خەوتوانە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هەوكردنی بەكتریایی دەبێت‪ .‬جاری واش هەیە دەبێتە ژەهراویبوونی كاتێك خۆیشمان شەوانە دەخەوین خۆنەویستانە لە بەخششی خۆی‬ ‫خوێن (‪ )Sepsis‬و كەسەكە بەهۆیەوە دەمرێت‪ ،‬هەروەها دەبێتە چەندین جار ئەمدیوا و دیومان پێ دەكات‪.‬‬ ‫چەندین نەخۆشی دیكە لەوانە‪ :‬هەوكردنی ئێسك ‪ ،osteomyelitis‬سەرچاوە‪:‬‬ ‫گانگرین ‪ gangrene‬هەوكردنی جومگەكان و چەندین نەخۆشی دیكە ‪1. Pressure ulcers. The Merck Manuals: The Merck Manual for Health Care Profes-‬‬ ‫كە وادەكات چارەسەر زۆر گران بێت و بەهۆی ئاڵۆزبوونی برینەكان و‪sionals. http://www.merck.com/mmpe/sec10/ch126/ch126a.html. Accessed Nov. ،‬‬ ‫‪12, 2013.‬‬ ‫ئەو نەخۆشیانەی ئاماژەیان پێكرا ببێتە هۆی مردنی كەسەكە‪ .‬باشترین‬ ‫‪2. Lebwohl MG, et al. Treatment of Skin Disease: Comprehensive Therapeutic‬‬ ‫ڕێگە چارەش ئەوەیە نەخۆشەكە هەموو (‪ )15‬خولەكێك بخرێتە سەر‬ ‫‪Strategies. 4th ed. Philadelphia, Pa.: Saunders Elsevier; 2014. http://www.clini‬‬‫الیەك و‪ ،‬ئەم دیو ئەو دیوی پێبكرێت‪.‬‬ ‫‪calkey.com. Accessed Nov. 13, 2013.‬‬ ‫جێگادا‬ ‫لە‬ ‫مانەوە‬ ‫زۆر‬ ‫قاچ‪:‬‬ ‫خوێنهێنەرەكانی‬ ‫‪ -2‬كڵۆبوونی خوێنی ناو‬ ‫‪3.Campell K, Teague L, Hurd T, et al. Health policy and the delivery of evi‬‬‫دەبێتە هۆی ڕەقبوون و كڵۆبوونی خوێنی ناو خوێنهێنەرەكانی‬ ‫‪dence-based wound care using regional wound teams. Healthc Manage Forum.‬‬ ‫قاچ ‪ ،)DVT)Deep vein thrombosis‬لەبەرئەوە دووەم مەترسی‬ ‫‪2006;19)2):16–21.‬‬ ‫ئەگەری‬ ‫دوای برینی جێگا ئەوەیە ئەگەر كەسەكە بێ جوڵە بوو‪،‬‬ ‫‪4.AskMayoExpert. Pressure ulcer. Rochester, Minn.: Mayo Foundation for Medi‬‬‫تووشبوونی بە كڵۆبون و خوێن مەین هەیە‪ ،‬هەر بۆیە لە دوای‬ ‫‪cal Education and Research; 2013‬‬ ‫نەشتەرگەرییە گەورەكان هەوكردنی پەلەكان بەتایبەت لە القەكاندا ‪5.Hirsh J, Hoak J. Management of deep vein thrombosis and pulmonary embolism.‬‬ ‫دروست دەبێت‪ ،‬ئەویش بە مەین و قەتیسبوونی خوێن تێیدا‪ ،‬چونكە ‪A statement for healthcare professionals. Council on Thrombosis )in consultation‬‬ ‫دەماری خوێنهێنەری الق زمانەكەی یەك ئاڕاستەیە (‪with the Council on Cardiovascular Radiology), American Heart Association. Cir- one way‬‬ ‫]‪culation.1996;93)12):2212–2245. [PubMed‬‬ ‫‪ )valve‬و‪ ،‬بە ئاسانی تووشی گیران دەبێت‪.‬‬ ‫‪15‬‬

‫مردنی بەرنامە ڕێژكراو‬ ‫دەفەرموێت‪:‬ﭽ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ‬ ‫گەورە‬ ‫خوای‬ ‫ﭸﭹﭺﭻ ﭼ ﭽﭾﭿﮀ ﮁﮂ‬ ‫ﮃﮄ ﮅ ﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎ‬ ‫ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖﭼ الواقعة‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬ئایا نەتاندیوە ئەو مەنییەی كە دەیڕێژن و ئەندازەی دەكەن؟‬ ‫ئایا ئێوە بەدی دێنن یان ئێمە بەدیهێنەرین؟! ئێمە نەخشەی‬ ‫مردنمان لە نێوانتاندا ئەندازە كردووە‪ ،‬كەسیش پێشمان ناكەوێت‪.‬‬ ‫كە شێوەتان بگۆڕین و‪ ،‬بە شێوازێكی تر كە دروستتان بكەینەوە كە‬ ‫نایزانن‪ ،‬بێگومان گەشەكردنی سەرەتا و یەكەم جارتان زانیوە‪ ،‬دەی‬ ‫بۆ هیچ بیر ناكەنەوە؟!‬ ‫لەبەرئەوەی ئایەتەكان سەرەتا بە مەنی دەستپێدەكات‬ ‫تێدەگەین كە ئەندازەكردنی مردن لەو سەرەتایەدا دەبێت‬ ‫واتە لە جینەكاندا كە لە زانستی ئەمڕۆدا پێی دەڵێن‪:‬‬ ‫مردنی ئەندازەكراو و بەرنامەڕێژكراو (الموت المقدر)‬ ‫(‪ )Programmed cell death Apoptosis‬ئەویش بریتییە لە‬ ‫بەرنامەڕێژكردنی مردنی خانەكان لە كاتی پێویست و دیاریكراوی‬ ‫داهاتوودا كە لە كاتی گەشەكردنی یەكەمیی مرۆڤ (النشأة األولی) كە‬ ‫كۆرپەلەیە ئەندازە دەكرێن‪ ،‬هەروەك لە ئایەتێكی تردا ئەندازەكردنی‬ ‫نوتفە لە كاتی دروستبونیدا باسدەكات و دەفەرموێت‪:‬ﭽﮚ ﮛ ﮜ‬ ‫ﮝﮞﭼ عبس‪ ،‬هەروەها لە ئایەتێكی تری پیرۆزدا ئاماژە كردنێك‬ ‫هەیە بە بەرنامەڕێژیی مردنی سەرەتای نوتفە‪ ،‬دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭒ‬ ‫ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟﭠ ﭡ‬ ‫ﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭼ األنعام‪ ،‬لەم ئایەتەدا لەتكردنی دانەوێڵە و‬ ‫ناوك بە دەرهێنانی ژیان لە مردوو دەبەستێتەوە هەروەها بە‬ ‫دەرهێنانی مردوو لە زیندوو دەبەستێتەوە‪ ،‬واتە لە كاتی دابەشبوونی‬ ‫خانەكان دروستبوونی زیندوویەك بڕیار دەدرێت و هەر لەوكاتەش‬ ‫بریار و بەرنامەی مردن دادەنرێت‪ ،‬زانایان دەڵێن ئەندازەكردنی‬ ‫مردنی خانەكان ڕۆڵێكی بنەڕەتییان لە گەشەكردن و هاوسەنگی‬ ‫بایۆلۆجی گیاندارە فرە خانەكان هەیە و‪ ،‬چەند نیشانەیەكی شانەییان‬ ‫دیاریكردووە بۆ جیاكردنەوەی مردنی بەرنامەڕێژكراوی خانەكان‬ ‫لە مردنەكانی تری خانە بەهۆكارە دەرەكییەكان‪ ،‬بۆ نموونە ئەو‬ ‫خانانەی بە بەرنامەڕێژكراوی دەمرن پێش مردنیان دەچنەوەیەك و‬ ‫لە دراوسێكەیان دەكشێنەوە و‪ ،‬بە خێرایی وەك ئەوەی بكوڵێت بڵقیان‬ ‫لەسەر دەردەكەوێت‪ ،‬بەاڵم خانەیەك بە هۆكاری بەركەوتن و هۆكاری‬ ‫دەرەكی وەك نەمانی ئۆكسجین یان كەمی خۆراكەوە بمرێت خانەكە‬ ‫هەڵدەئاوسێت و پارچەپارچە دەبێت‪ .‬هەروەها ناوكی ئەو خانانەی‬ ‫بە بەرنامە دەمرن گۆڕانكاری جێگیر و دراماییان تێدا ڕوودەدات‬ ‫لەوانە كرۆماتینی ناوك (‪ )DNA‬چڕ دەبێتەوە و بارستەیەك یان‬ ‫زیاتر لە نزیك پەردەی خانەكە دروست دەكات‪.‬‬ ‫لەمەوە بە ڕوونی دەردەكەوێت كە مردنێكی تر هەیە و‬ ‫جیایە لە مردنی گشتی زیندەوەرەكە‪ ،‬دەگونجێت ئەم ئایەتە‬ ‫قورئانیەی پیرۆز بیگرێتەوە كە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ‬ ‫ﮁﮂﮃﮄ ﮅ ﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍ‬ ‫ﮎ ﮏ ﭼ الواقعة‪.‬‬ ‫بایۆلۆجیەكان دەڵێن ئەم جۆرە مردنە هەڵدەستێت بە ڕۆڵی‬ ‫سەرەكی گەشەكردنی جینی گیاندارە فرەخانەكان و یارمەتیدانی‬ ‫‪16‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫ئا‪ :‬خالد بهرزنجی‪.‬‬ ‫ڕێكخستن و گەشەكردنی گیاندارەكە‪ ،‬ئەم بەرنامەیەش كاتێك‬ ‫دادەنرێت كە كۆرپەلەیە و لە سەرەتای دروستبونیدایە‪.‬‬ ‫دوو خێزانی جینەكان كۆنترۆڵی بەرنامەی مردنەكە‬ ‫دەكەن كە بریتین لە‪ )2-BCL( :‬و (‪ )ICE‬كۆمەڵەی یەكەمیان‬ ‫كرداری مردنەكە بە پێی پێویستی رێك دەخەن‪ .‬كۆمەڵەی دووەمیش‬ ‫هەڵدەستن بەسەرپەرشتیكردن و دروستكردنی پڕۆتینی مردن كە بە‬ ‫‪ )ICE( ICE like proteases‬ناودەبرێت‪.‬‬ ‫ڕێكخستنی ئەم جۆرە مردنە بە شێوەیەكی ئەندازەبۆكراو و‬ ‫ڕێكخراو لە بەرزترین ئاستی خانە بەرگریكارەكان لە كاتی‬ ‫گەشەكردنی مرۆڤایەتی لە قۆناغە جیاوازەكاندا دەردەكەوێت‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە خانە (‪ )T‬یەكان بە مردنی خانەكانە بەرنامەڕێژكراوەكان‬ ‫ئەوانیش دەمرن‪ ،‬چونكە ئەگەر بمێننەوە و نەمرن بونیادی‬ ‫مرۆڤایەتی تێكدەدەن‪ ،‬هەروەها ئەو خانانەی كە ناتوانن لەگەڵ تەنە‬ ‫دەرەكیەكاندا كارلێك بكەن و سوودیان بۆ الشە نەماوە‪ ،‬بە ڕێكخراوی و‬ ‫بە بەرنامە دەمرن‪.‬‬ ‫تازەكردنەوەی بەردەوامی خانەكانی لەش بە ڕێكوپێك و ڕێكخراوی‬ ‫بە پێی چەند یاسایەكی قەشەنگ كە پەروەردگار لە هەموو‬ ‫كۆئەندامەكانی شانەی مرۆڤایەتیدا دایناوە‪ ،‬دەریدەخات جۆرێكی تر‬ ‫مردنی ئەندازەكراو هەیە‪.‬‬

‫سستەم و هۆكارەكانی مردنی ئەندازەكراو هەر لە‬

‫ساتەكانی یەكەمی پێكهاتنی نوتفەی ئەمشاج (هێلكەی پیتێنراو) و‬ ‫بە تایبەتیش لە قۆناغی تەقدیر كە سیفاتە بۆماوەییەكان‬ ‫ڕێكدەخرێن خەلق دەكرێن‪ ،‬ئەو جینانەش كە هەڵدەستن بەم‬ ‫جۆرە مردنە ناسراون بە (‪ ،)2-BCL( )ICE‬لەبەرئەوە ئەم جۆرە‬ ‫مردنە تەقدیركراوە‪ ،‬دیاردەیەكی پێویستیی مرۆڤایەتیە و بە‬ ‫تایبەتی لە قۆناغەكانی گەشەكردنی یەكەمیدا (النشأە االولی)‪.‬‬ ‫سەرسوڕهێن ئەوەیە كاتێك ئەم ئایەتە قورئانیانەی سورەتی‬ ‫(الواقعة) دەخوێنینەوە كە باسی لە مردنی ئەندازەكراو دەكات‪،‬‬ ‫ئایەتی دوای ئەوە باس لە گەشەكردنی یەكەمیی (النشأة االولی)ی‬ ‫كۆرپەلە دەكات و دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ‬ ‫ﮕ ﮖ ﭼ الواقعة‪.‬‬ ‫بۆیە دەكرێت لەمەوە تێبگەین كە ئەم ئایەتە پیرۆزانە ئاماژەن‬ ‫بۆ ئەم جۆرە مردنە كە پەیوەستن بە گەشەكردنی یەكەمیی مرۆڤ‪.‬‬ ‫كە ئەم جۆرەش یارمەتی پێكهێنان و ڕێكخستنی كۆرپەلەكە دەدات‪.‬‬ ‫ئایا مردن دروستكراوە؟‬ ‫لەو بڕوایەدام لە ئێستادا الی بایلۆجیەكان ڕوون بۆتەوە‬ ‫كە مردن دروستكراوە‪ ،‬ئەم ڕاستیەش بە تەواوی نەزانراوە هەتا‬ ‫دوای ناوەڕاستی سەدەی بیستەم بە تایبەتیش دوای حەفتاكانی‬ ‫زاینی بەاڵم قورئانی پیرۆز چواردە سەدەیە ئاماژەی داوە كە‬ ‫مردن دروستكراوە لە ئایەتی‪ :‬ﭽ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ‬ ‫ﭡ ﭢﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭼ الملك‪ ..‬جێگای سەرسامییە كە‬ ‫هۆكارەكانی مردن لە ڕووی بایۆلۆجیەوە بەهێزترن لە قۆناغەكانی‬ ‫گەشەكردنی یەكەمیی گیانداران‪ ،‬چونكە ‪%90‬ی خانەكانی كۆئەندامی‬ ‫بەرگری بە مردنێكی بەرنامەداڕێژراو دەمرن و‪ ،‬بۆ سووڕی خوێن‬ ‫دەرناچن تەنیا ‪ %10‬یان نەبێت‪ ،‬هەروەها ژمارەیهكی بێ شومار‬ ‫لە دەمارۆچكەكان كاتی پێكهاتنی دەمارەكان دەمرن‪ ،‬لەمەشەوە‬ ‫ئیعجازێكی تری قورئانی پیرۆز ڕووندەبێتەوە بەوەی كە مردنی‬ ‫پێش ژیان باسكردووە و دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭼ‬ ‫هەروەها لەم ئایەتانەدا ئاماژەیەك هەیە بە گۆڕانكاریەكی داهاتوو‬ ‫لە مرۆڤدا لە ڕێگەی جینەكانی مردنی خانەكان و بەرنامەدانانی‬ ‫سەرەتای كرۆمۆسۆمەكان‪ .‬كە لە ئایەتەكەدا دەفەرموێت ئێستا‬ ‫نایزانن و لە داهاتوودا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪-:‬‬

‫بنەڕەتی سوتەمەنیەكان‬ ‫ههواڵی زانستی‬

‫خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽﯤ ﯥ ﯦ ﯧ‬ ‫ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﭼ الواقعة‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬ئایا سەرنجی ئەو ئاگرەتان داوە كە هەڵیدەكەن ئایا‬ ‫ئێوە دارەكەیتان بەدیهێناوە یان ئێمە بەدیهێنەرین‪.‬‬ ‫زانستی ئەمڕۆ سەلماندویەتی كە هەموو ئەو ئاگر و‬ ‫سووتەمەنیانەی ئەمڕۆ بەكاریان دەهێنین بنەڕەت و‬ ‫سەرچاوەكەیان لە ڕووەكەوەیە‪ ،‬لەوانە داری وشك و زەیتی‬ ‫ڕووەكی و ئاژەڵی و خەڵوزی دار و خەڵوزی بەردین و پترۆڵ و‬ ‫پێكهاتەكانی و گازی سروشتی‪ ،‬كە هەموو ئەم جۆرە‬ ‫سووتەمەنیانە سەرچاوەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ ڕووەك‪،‬‬ ‫كە بە پێی بارودۆخ و تیپەڕبوونی كات شیبوونەوە و‬ ‫گۆڕانكارایان بەسەردا هاتووە‪.‬‬ ‫ئەم سوتەمەنیانە بە كرداری بە هەوێنبوونی‬ ‫نیمچەیی دروست دەبن‪ ،‬ئەویش بەهۆی بەكتریای زەوییەوە‬ ‫لە بارودۆخیكدا كە لە كاریگەری هەوا و ئۆكسجین‬ ‫دەیپارێزێت‪ ،‬بەوەش هەندێك گاز و ئاو ون دەكات و ماددە‬ ‫كاربۆنیەكە چڕ دەبێتەوە و یان دەبنە خەڵوزی بەردین‬ ‫یان دەبنە نەوت و گازی ژێر زەوی‪ ،‬بەوەش هەموو جۆرە‬ ‫سوتەمەنیەكان بە تێپەڕبونی كات لە ڕووەكەوە دروست‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫سهرچاوهی ههواڵ‪-:‬‬ ‫دهزگای زانستی ساینس دهیلی‬ ‫‪https://www.sciencedaily.com/terms/fossil_fuel.htm‬‬

‫‪1- Susan Elmore. Apoptosis: A Review of Programmed Cell‬‬ ‫‪Death. Toxicol Pathol. Author manuscript; available in PMC‬‬ ‫‪2007 Dec 6. Published in final edited form as: Toxicol Pathol.‬‬ ‫‪2007; 35(4): 495–516. doi: 10.1080/01926230701320337‬‬ ‫‪2- Barbara Conradt, Department of Genetics, Dartmouth Medi‬‬‫‪cal School,Hanover, NH 03755 USA, Ding Xue, Department of‬‬ ‫‪MCD Biology, University of Colorado, Boulder. Programmed‬‬ ‫‪cell death‬‬

‫‪ -3‬كتێبی (إعجاز القران فی ما تخفیە االرحام) (كریم نجیب االغر)‬ ‫(الپەڕە ‪ 496‬هەتا ‪ )512‬چاپی یەكەم – ساڵی ‪ -2005‬چاپخانەی دار‬ ‫المعرفە‪-‬بیروت‪.‬‬ ‫‪ -4‬لێكۆڵینەوەی (د‪ .‬مجاهد محمد أبو المجد) بە ناونیشانی‪ :‬الموت‬ ‫المقدر (الموت الخلوی المبرمج)‪.‬‬ ‫‪http://www.eajaz.org/index.php/component/content/arti‬‬‫)‪cle/69-Tenth-Issue/579-The-estimated-death-(-apoptosis-‬‬

‫‪17‬‬

‫ئیعجازی بەدیهێنان لە دیزاینی ئێسكی ڕاندا‬

‫وێنەی توڵەكانی ئێسك لەگەڵ شێوەی ئەندازەی بورجی ئیفڵ‬ ‫ئا‪ :‬د‪ .‬بەهێز محمد صالح محمود ‪bahezmuhammed@hotmail.com‬‬

‫لە ڕۆژگاری ئەمڕۆماندا زۆربەی كات‬ ‫مرۆڤەكان باس لە پێشكەوتنی تەكنەلۆجیا و‬ ‫زانست دەكەن‪ ،‬لە ڕاستیدا ئەگەر ورد‬ ‫بینەوە‪ ،‬هۆكارێكی ئەم پێشكەوتنانە بۆ‬ ‫تێڕامان و سەرنجدان لە دروستكراوەكانی‬ ‫پەروەردگار دەگەڕێنەوە‪ ،‬كە ئامانج تێیدا‬ ‫خزمەتی مرۆڤایەتیە‪ ،‬لە ئێستادا زانیاری‬ ‫ناو بەدیهێنراوەكانی سروشت لە چەندین‬ ‫بواری بیناسازی و تەنانەت پزیشكیشدا‬ ‫بەكاردەهێنرێت و زانایان بۆ پێشخستنی‬ ‫زیاتری تەكنەلۆجیا زانستێكیان داهێنا بە‬ ‫ناوی بایۆمیمیتیكس ‪Bio mimetics‬‬ ‫واتە‪ :‬الساییكردنەوەی زیندەوەران لە‬ ‫سروشتدا‪ ،‬زاناكان كاتێك ئامێرێكیان دروست‬ ‫دەكرد‪ ،‬لە زۆر ڕووەوە دوچاری گرفت دەهاتن‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە بیریان لە هاوشێوەی ئەو ئامێرانە‬ ‫لە دروستكراوەكانی بونەوەردا دەكردەوە و‬ ‫ڕادەمان‪ ،‬هەتا گرفتەكەیان بدۆزنەوە و‬ ‫بتوانن لە هەموو ڕووەكانیەوە السایی ئەو‬ ‫بونەوەرە بكەنەوە و بە باشترین شێوە‬ ‫دیزاینەكەیان ئەنجام بدەن‪ ،‬ئەمەش دەرخەری‬ ‫ئەو ڕاستیەیە‪ ،‬كە هەموو بوونەوەرێك لە‬ ‫سروشتدا بە سستەم و لە جوانترین و‬ ‫ڕێككترین شێوە لە الیەن داناترین و‬ ‫زاناترین بەدیهێنەرەوە بەدیهێنراون كه‬ ‫هیچ كەموكوڕیەك لە دروستكراوەكانیدا نیە‪،‬‬ ‫ئاشكراشە هەر شتێكیش بە سستەم بوو واتە‬ ‫لە خۆیەوە دانەنراوە و ڕێكخراوە‪ ،‬با لێرەدا‬ ‫باسی ئێسكە پەیكەر بكەین كە لەوپەری‬ ‫بەهێزی و پتەویدا دروستكراوە هەتا بتوانێت‬ ‫الشە هەڵبگرێت و فەرمانی پاراستنی لەش و‬ ‫‪18‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫بەشەكانی بە باشترین شێوە بەجێ بگەیەنێت‪.‬‬ ‫دیزاینی هەر ئێسكێك كە ژمارەیان ‪ 206‬ئێسكە لە‬ ‫مرۆڤدا بە جۆرێكە هیچیان لەوی تریان ناچێت و‬ ‫هەریەكەیان بۆ ئەرك و مەبەستێكی تایبەتی‬ ‫خۆی كە لەگەڵ الشەدا بگونجێت دروستكراوە‪،‬‬ ‫لێرەدا ئێسكی ڕان وەك نموونەیەك وەردەگرین‬ ‫كە پێی دەوترێت ‪ femur‬ئەم ئێسكە بەهۆی‬ ‫تۆپێكەوە بە توندوتۆڵی بە ئێسكی حەوزەوە‬ ‫نوساوە و بووە بە ڕاگری هەموو ئێسكەكانی‬ ‫سەرو خۆی و یەكێكە لە هەرە ئێسكە‬ ‫پتەوەكانی ئێسكەپەیكەر و بەرگەی قورسایی‬ ‫زیاتر لە یەك تەن ‪ 1000‬كغم دەگرێت‪.‬‬ ‫ئێسكەكان بە گشتی لە دوو بەشی‬ ‫سەرەكی پێك دێن‪ ،‬بەشێكیان دیوی دەرەوەیەتی و‬ ‫پێی دەوترێت (‪ )cortical bone‬ئەم دیوە‬ ‫پێكهاتەكەی ڕەقە و چڕیی زۆرترە‪ ،‬بەشەكەی‬ ‫تر دیوی ناوەوەیە و پێی دەوتریت (‪spongy‬‬ ‫‪ ،)bone‬ئەگەر لەم بەشەی ناوەوە وردبینەوە‬

‫لە دیزاینەكەی سەرسام دەبین و گەورەیی‬ ‫ئیعجازی پەروەردگارمان بۆ دەردەكەوێت‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە‪:‬‬ ‫‪ -1‬لەگەڵ ئەوەی بەشی ناوەوە ڕووبەرێكی‬ ‫زۆرتری ئێسكی داگیر كردووە بەاڵم چڕیی‬ ‫كەمترە و سوكترە و بەمەش قورسیی ئێسك‬ ‫كەم دەكاتەوە و مرۆڤ دەتوانێت بە ئاسانی‬ ‫بیجوڵێنێت‪ ،‬بە پێچەوانەوە ئەگەر ئێسك‬ ‫وەك ڕووكاری دەرەوەی پتەو و ڕەق بوایە‪،‬‬ ‫بەڕادەیەك قورس دەبوو مرۆڤ نەیدەتوانی‬ ‫هەڵیبگرێت و جوڵەی پێ بكات!‬ ‫‪ -2‬لەگەڵ ئەوەی بەشی ناوەوە چڕی كەمترە و‬ ‫بۆشایی زۆرترە‪ ،‬بەاڵم بەرگەی زەبری زیاتر‬ ‫دەگرێت! ئەویش بە هۆی ئەو ئەندازەكاریە‬ ‫ناوازەیەی لە دیزاینەكەیدا ئەنجامدراوە‪ ،‬بە‬ ‫دروستكردنی ئەم بەشە لە دەیان توڵی باریك و‬ ‫بچوك كە پێیان دەوترێت (‪)trabeculae‬‬ ‫بەجۆرێك هەریەك لەو توڵە بچوكانە لە شوێنی‬ ‫گونجاوی خۆیان دانراون و بە ئەندازەی پێویست‬ ‫چەمانەوەیان بۆ كراوە هەتا هەر زەبرێك‬ ‫بەرەو ڕووی ئێسك بێتەوە ئەوان زەبرەكە بە‬ ‫شێوەیەكی ئەندازەیی و ڕێكخراو دابەش بكەن و‬ ‫بەرگەی بەهێزترین زەبر بگرن‪ ،‬بەوەش كە ئەم‬ ‫توڵە بچوكانە ڕووبەڕێكی زیاتری ئێسكیان داگیر‬ ‫گرتووە بەرگەی زیاتری پەستان و شكان دەگرن‪.‬‬

‫‪ -3‬مرۆڤ دوای لێكۆڵینەوە لە بەدیهێنراوان‪،‬‬ ‫بۆی دەركەوت‪ ،‬هەریەكێكیان لە باشترین‬ ‫دیزایندا ڕێك خراون‪ ،‬لەبەرئەوە هەوڵیدا‬ ‫ئەم دیزاینانە بۆ سستەمی كارەكانی خۆی لە‬ ‫زۆربەی بوارەكانی بیناسازی و پیشەسازی و‬ ‫تەكنەلۆجیا بگوازێتەوە‪ ،‬هەتا باشترین دیزاین و‬ ‫بەرهەم پێشكەش بكات‪ ،‬لەم نموونەی ئێسكی‬ ‫ڕانیشەوە كە باسكرا‪ ،‬یەكێك لە زاناكان لە ساڵی‬ ‫‪ 18500‬كە زانای توێكاری بوو بە ناوی ‪Her-‬‬ ‫‪ ،mann Von Myer‬تویژێنەوەیەكی لەسەر‬ ‫ئێسكی ڕان لە جومگەی حەوزدا لە تاقیگەكەی‬ ‫خۆیدا كرد و‪ ،‬پانە بڕگەیەكی لە ئێسكەكە‬ ‫وەرگرت‪ ،‬لە ئەنجامدا دۆزیەوە بەرگەگرتنی‬ ‫ئەم ئێسكە بۆ بارستاییە زۆرەكان‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو توڵە بچوكانەوەیە كە لە بەشی ناوەوەی‬ ‫ئێسكەكەدایە و بە شێوەیەكی ئەندازەیی ناوازە‬ ‫دابەشبوون و‪ ،‬پێیان دەوتریت (‪،)trabeculae‬‬ ‫هەتا لەساڵی ‪ 1866‬ئەندازیاری سویسری و‬ ‫ماتماتیكزان (‪ )Karl Cullman‬سەردانێكی‬ ‫ئەم زانایەی كرد لە تاقیكەگەیدا سەیری ئەو‬ ‫ئەنجامانەی كرد كە لەسەر ئەم ئێسكە كراوە و‬ ‫سەرنجی ڕاكێشاو دەستی بە وێنەكێشانی‬ ‫ئێسكەكە كرد و بۆی دەركەوت نهێنی ئەم‬ ‫ئێسكە كە ئەو توانا زۆرەی هەیە و وەك مێخێك‬ ‫الشەی ڕاگرتووە‪ ،‬بەهۆی ئەو تواڵنەوەیە كە‬ ‫بەشێوەیەكی ئەندازەیی دابەشبون‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە هەر توڵێكی بچوكی كۆڵیەوە و شێوە‬ ‫ئەندازەییەكەی دەرهێنا و وردەكاریانە بە وێنە‬ ‫دروستیكردنەوە و بۆ هەر یەكێكان هێڵێكی دانا‬

‫هەتا دوای چەند ساڵێك ئەندازیاری بیناسازی‬ ‫بە ناوی (‪ )Gustave Eiffel‬هەر لەو‬ ‫نەخشەیەی كە زانا (‪ )Karl Cullman‬لە‬ ‫ئێسكی ڕانەوە دروستی كرد بوو‪ ،‬دەستی بە‬ ‫دروستكردنی بورجی ئیفڵ كرد و السایی هەموو‬ ‫توڵە بچووكەكانی كردەوە‪ ،‬ئەو بورجەی كە لە‬ ‫ساڵی ‪1887‬ز دروستكراو لە ساڵی ‪1889‬ز تەواو‬ ‫كرا‪ ،‬ئەو بورجەی كە یەكێكە لە ئەندازەكاریە‬ ‫سەمەرەكان و لە ناوبانگترینی بورجەكانە و‬ ‫دیزاینەكەی بەجۆرێكە بەرگەی بەهێزترین با و لە كتێبی ‪biologically inspired technology‬‬ ‫لە پەیمانگای تەكنەلۆجی لە كالیفۆرنیا ئەم‬ ‫لەرزەی زەمینی بگرێت‪.‬‬ ‫دەقە نوسراوە‪:‬‬

‫وێنەی چەمانەوەكانی ئێسكی ڕان لەگەڵ‬ ‫چەمانەوەی بیناكە‬ ‫ئەگەر بڕوانینە بورجی ئیفڵ و بەراوردی‬ ‫بكەین بە توڵە بچوكەكانی ناوەوەی ئێسك‬ ‫دەبینین دیزاینەری بورجەكە تەنانەت لە‬ ‫شێوەی چەمانەوەكانی پەناڵەكانی بورجەكەدا‬ ‫السایی هەموو چەمانەوەی توڵەكانیشی‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬ئەمەش لە ڕووی ئەندازەییەوە‬ ‫سەلمێنراوە ئەو چەمینەوانە بەرگەی فشاری‬ ‫زیاتر دەگرن و كەمتر دەشكێن‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫لە تونێلەكاندا بەشی سەرەوەیان بە چەماوەیی‬ ‫ئەو وێنە ئەندازیانەی لە ئێسكی ڕان دروست دەكرێن‪ ،‬هەتا پەستان لەسەر ڕووە‬ ‫دروستكراون لەالیەن ئە ندازیار و بیركاریزان چەماوەكە دابەش بێت و تونێلەكە لە ڕووخان‬ ‫كارل كولمان ‪.Karl cullman‬‬ ‫بپارێزرێن‪.‬‬

‫‪(Engineers realized that the human‬‬ ‫‪femur is made up of mathematically‬‬ ‫‪precise, crisscrossed patterns of fib‬‬‫‪ers (called trabeculae) that reduce the‬‬ ‫‪bones weight while giving it maximum‬‬ ‫‪strength against multiple forces. This‬‬ ‫‪exquisite design inspired the architect‬‬ ‫‪who designed the Eiffel Tower‬‬

‫واتە‪( :‬ئەندازیارەكان بۆیان ڕوون بوەوە كە‬ ‫ئێسكی ڕان بە شێوەیەكی ورد و بیركاریانە‬ ‫دروستكراوە و هەموو توڵەكانی بە شێوەیەكی‬ ‫ستونی بەیەكدا چووە‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫قورسایی ئێسك كەم بێتەوە و لە هەمان كاتدا‬ ‫لەوپەڕی بەهێزیشدا بێت‪ ،‬كە بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫كە دیزاینێك لەسەر ئەم شێوەیە دروستبكرێت‬ ‫كە بورجی ئیفڵە)‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا دەگەینە ئەو ڕاستیەی كە‬ ‫دروستكردنی هەر بەشێك لەم بونەوەرەدا‬ ‫لەوپەڕی ئەندازەیی و ڕێكوپێكی دایە و‪،‬‬ ‫بە تەرازوویەكی یەكجار هەستیار ئەندازە و‬ ‫نەخشەیان بۆ كێشراوە‪ ،‬هەریەكەیان بۆ‬ ‫مەبەست و ئەركی تایبەتی خۆیان لەالیەن‬ ‫زاناترین و داناترین بەدیهێنراون‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫لە بچووكترینیان تا گەورەترینیان ئاماژە بۆ‬ ‫یەكتایی خودای دانا دەكەن‪.‬‬ ‫سهرچاوهكان‪:‬‬ ‫‪1-P. Forbes, The Geckos Foot: Bio-Inspiration‬‬ ‫‪(New York: W. W. Norton & Company, 2006),‬‬ ‫‪p. 208.‬‬ ‫‪2-D. W. Thompson, On Growth and Form, edit‬‬‫‪ed by J. T. Bonner, first published in 1917 (Cam‬‬‫‪bridge, UK: Cambridge University Press, 1961).‬‬ ‫‪3.technology imitates nature ,Janine M .Benyus‬‬ ‫‪p.1500‬‬ ‫‪4. Smithsonian National Zoological‬‬ ‫;‪Park‬‬ ‫‪http://www.fonz.org/zoogoer/zg1999/28(4)bio‬‬‫‪mimetics.htm‬‬

‫‪19‬‬

‫توێژینهوهی زانستی‬

‫بڕوابوون بە خودا بەشێكە لە سروشتی مرۆڤ‬ ‫د‪ .‬دیاری ئەحمەد ئیسماعیل ‪diarysmaeil@yahoo.com‬‬

‫بوونی ئیمان خۆڕسكە لە ناخی مرۆڤەوە خوای گەورە ئەو پەیمانەی لە‬ ‫مرۆڤدا‪ ..‬ئینكاركردنی بوونی خودا پێچەوانەی بەنی ئادەم وەرگرتووە‪ :‬ﭽ ﭦ ﭧ ﭨ‬ ‫ویستە ڕاستەقینەكانێتی‪ ..‬هەر لە مێژەوە‬ ‫مرۆڤ بەدوای مەعبودەكەیدا گەڕاوە‪ ،‬چونكە ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ‬ ‫ئەو ناتوانێت بەندە نەبێت‪ ..‬جا هەندێكیان ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸﭹ ﮃ ﭼ‬ ‫خوای خۆی دۆزیوەتەوە و‪ ،‬هەندێكیشیان هەر األعراف‪ ..‬مرۆڤیش لە ناخیەوە دانی بەو‬ ‫وێڵە‪ ..‬یان خوایەكی هەڵەی دۆزیوەتەوە‪..‬‬ ‫ڕاستیەدا ناوە ﭽ ﭵ ﭶﭷ ﭸﭹ ﭼ‪ ،‬هەر‬ ‫بەندەكانی‬ ‫بێگومان خوداش‬ ‫بۆیە كە دوور دەكەوێتەوە و‪ ،‬سەرسەخت‬ ‫هەروا بە سەرلێشێواوی جێ ناهێڵێت‪ ،‬دەبێت‪ ،‬ناچار لە دوایدا بگەڕێتەوە بۆ‬ ‫بەڵكو هیدایەتیان دەدات و‪ ،‬پەیامبەریان بۆ ڕاستیە خۆڕسكەكە‪ ،‬لێرەش نەبێت لە‬ ‫دەنێرێت‪ :‬ﭽ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼﭽ قیامەتدا چاری نیە نكوڵی لێ بكات‪ :‬ﭽﭺ‬ ‫ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﭼ فاطر‪ ،‬ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ‬ ‫هەروەها پێشتریش هەر لە ناخیاندا ئەو ﮃ ﭼ األعراف ‪ .‬ئێستەشی لەگەڵدا بێت‪،‬‬ ‫ئیمانەی چاندووە‪ ،‬بەاڵم ئەوە مرۆڤ خۆیەتی لەگەڵ پێشكەوتنی ماددیی و تەكنەلۆژیشدا‬ ‫كە لە ڕاستە شەقام الدەدات‪ .‬خوای گەورە –گەر مرۆڤ بیەوێت خۆش بژیت‪ -‬ناتوانێت‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗﯘ بێ دین بێت‪ ..‬لە توێژینەوەیەكی زانكۆی‬ ‫ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ئۆكسفۆرد‪ ،‬بە ناونیشانی (بڕوابوون بە خودا‬ ‫ﯣﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ بەشێكە لە سروشتی مرۆڤ) كە لە الیەن‬ ‫ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﭼ الروم‪.‬‬ ‫دوو ئەكادیمیی زانكۆی ئۆكسفۆردەوە ئەنجام‬ ‫بوونی‬ ‫دروست‬ ‫هەر لە ساتەوەختی‬ ‫دراوە‪ :‬تیایدا توێژینەوەیەكیان ئەنجام داوە و‪،‬‬ ‫‪20‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫‪ 1.9‬ملیۆن پاوەندی تێچووە‪ ،‬گەیشتوونەتە‬ ‫ئەوەی كە كرداری هزریی مرۆڤەكان بە‬ ‫ڕەهەندی ئایینیدا ڕۆچووە(‪.)1‬‬ ‫مولحیدەكان دەروونیان دەوروژێت‬ ‫كاتێك چاوقایمانە داوا لە خودا دەكەن شتی‬ ‫ترسناك ئەنجام بدات‪ :‬ئەمە ناونیشانی‬ ‫توێژینەوەیەكە لە (گۆڤاری نێودەوڵەتی‬ ‫دەروونناسی ئایین) ‪The International‬‬ ‫‪Journal for Psychology of Religion‬‬

‫كە لە ساڵی ‪2014‬دا باڵوكراوەتەوە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫دەریبخەن ئایا مولحیدەكان دووچاری‬ ‫هەڵچوونی دەروونی دەبن‪ ،‬كاتێك بێباكانە‬ ‫داوا لە خودا بكەن‪ ،‬زیان بە خۆیان یان‬ ‫خۆشەویستانیان بگەیەنێت (واتە‪ :‬دوعا لە‬ ‫خۆیان یان لە خۆشەویستیان بكەن)؟! لە‬ ‫سامپڵی یەكەمدا ‪ 16‬مولحید و ‪ 13‬باوەڕدار‬ ‫(مەسیحی) بەشدار بوون و‪ ،‬داوایان لێكرا بە‬ ‫دەنگی بەرز ‪ 30‬دەربڕین (تعبیر)ی جیاواز‬ ‫دووبارە بكەنەوە‪ ،‬دەربارەی (خودا)‪( ،‬دژایەتی)‪،‬‬ ‫(بێالیەنی)‪..‬‬

‫ئەو دەربڕینانەی كە پەیوەندیان بە (خودا)وە‬ ‫هەبوو ‪ 10‬دانە بوون‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ تەحەدا دەكەم ئەگەر خودا بتوانێت هیچ لە‬‫هاوەڵەكانم بكاتە دژی من‪.‬‬ ‫ تەحەدا دەكەم ئەگەر خودا بتوانێت‬‫یەكێك دروست بكات بتوانێت باوكم دڵڕەقانە‬ ‫لەناوبەرێت‪.‬‬ ‫ تەحەدا دەكەم ئەگەر خودا بتوانێت یەكێك‬‫دروست بكات القەی هاوەڵەكەم بكات‪.‬‬ ‫ تەحەدا دەكەم ئەگەر خودا بتوانێت باوكم‪،‬‬‫یان دایكم‪ ،‬تووشی ئیفلیجی بكات‪.‬‬ ‫ تەحەدا دەكەم ئەگەر خودا بتوانێت ژیانم‬‫تاڵ بكات‪.‬‬ ‫ئەو دەربڕینانەی كە پەیوەندیان بە (دژایەتی)‬ ‫هەبوو ‪ 10‬دانە بوون‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ ئاساییە ئیباحییەكان‪ ،‬مندااڵن بۆ ئامانجی‬‫نابەجێی خۆیان بەكاربهێنن‪.‬‬ ‫ ئاسییە بێ النەكان‪ ،‬بخرێنە ناو ئاگرەوە‪.‬‬‫ ئاسییە زۆر لە ئافرەت بكرێت‪ ،‬تا منداڵەكەی‬‫لەبار بەرێت‪.‬‬ ‫ ئاساییە القەی ئافرەتێك بكرێت كە جلی‬‫ڕووتی لەبەردایە‪.‬‬ ‫ فاحشە لە نێوان خوشك و برادا ئاساییە‪.‬‬‫ئەو دەربڕینانەی كە پەیوەندیان بە (بێالیەنی)‬ ‫هەبوو ‪ 10‬دانە بوون‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ ئاساییە چاویلكە لەچاو بكەیت‪.‬‬‫ حەزدەكەم پەنجەرەكان دابخرێن‪.‬‬‫ دەخوازم لە ڕۆژی پشوودا بە پێ بڕۆم‪.‬‬‫ ئاساییە لە پشووی كۆتایی هەفتەدا درەنگ‬‫بخەوم‪.‬‬ ‫ حەز دەكەم ئەم هاوینە گەرم بێت‪.‬‬‫سیستمێكی تایبەتی بەكارهێنرا بۆ‬ ‫خوێندنەوەی وەاڵمدانەوەی بەشداربووان‪ ،‬لە‬ ‫ڕێی بەستنی دوو پەنجەی هەر بەشداربوویەك‬ ‫بە ئامێرێكی تایبەتەوە كە سۆفتوێری تایبەت‬ ‫بەكارهاتبوو بۆ خوێندنەوەیان‪ ..‬كە هەڵدەستا‬ ‫بە خوێندنەوەی كارەبایی پێست لەكاتی‬ ‫خوێندنەوەی ڕستەكاندا‪..‬‬ ‫داوا لە بەشداربووان دەكرا بۆ‬ ‫خوێندنەوەی ڕستەكان بە دەنگی بەرز و بە‬ ‫هێمنی‪ ،‬كاتێك كە لەسەر الپتۆپەكە دەردەكەوت‪..‬‬ ‫هەر كات ئامادە دەبوو بۆ خوێندنەوەی ڕستەی‬ ‫دووەم‪ ،‬بەشداربووەكە خۆی پەنجەی دەنا بە‬ ‫دوگمەكەدا‪ ..‬هەروەها ئازادییان پێ درا كە‬ ‫هەندێك ڕستە بە دەنگی بەرز نەخوێننەوە‪..‬‬ ‫هەروەها ئەگەر دوای خوێندنەوەی هەر‬ ‫ڕستەیەك بۆیان هەبێت بڵێن‪ :‬من مەبەستم‬ ‫ئەوە نیە بیڵێم‪ ..‬یان‪ :‬پێم ناخۆشە ئەوە بڵێم‪..‬‬ ‫یان بڵێت‪ :‬ئەوە باسی خودا دەكات‪ ،‬بەاڵم من‬

‫بڕوام بە خودا نیە‪ ..‬یان‪ :‬با بڕواشم بە خودا‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەاڵم خۆش نیە ئەو شتە ناخۆشانە‬ ‫بڵێم‪..‬‬ ‫لە ئەنجامدا تێبینیان كرد‪:‬‬ ‫ لە خوێندنەوەی ئەو ڕستانەی كە پەیوەند‬‫بوون بە (خودا)وە‪ :‬جیاوازی بەدی نەكرا‬ ‫لە خوێندنەوەی كارەبایی پێست لە نێوان‬ ‫مولحیدەكان و بڕوادارەكاندا‪..‬‬ ‫ لە كاتی خوێندنەوەی ئەو ڕستانەی‬‫كە پەیوەند بوون بە (خودا)وە‪:‬‬ ‫خوێندنەوەی كارەبایی پێست لە الی‬ ‫مولحیدەكان زیاتر بوو لە خوێندنەوەی‬ ‫دەربڕینەكامی پەیوەند بە (بێ الیەنی)ەوە‪..‬‬ ‫زیاتر لەوەی الی بڕوادارەكان بەدیدەكرا‪.‬‬ ‫ جیاوازیی لە زیادبوونی خوێندنەوەی‬‫كارەبایی پێست لە نێوان خوێندنەوەی ئەو‬ ‫ڕستانەی كە پەیوەند بوون بە (خودا) و‬ ‫پەیوەند بە (دژایەتی)ەوە گرنگ نەبوو‪ ،‬نە لە‬ ‫نێو بڕواداراندا‪ ،‬نە لەنێو مولحیدەكاندا‪..‬‬ ‫ جیاوازیی لە زیادبوونی خوێندنەوەی‬‫كارەبایی پێست لە نێوان خوێندنەوەی ئەو‬ ‫ڕستانەی كە پەیوەند بوون بە (بێ الیەنی) و‬ ‫پەیوەند بە (دژایەتی)ەوە گرنگ بوو لە هەردوو‬ ‫تاقمەكەدا‪.‬‬ ‫ مولحیدەكان كەمتر بێزار دەبوون بەو‬‫دەربڕینانەی كە پەیوەند بوون بە (خودا)وە‪،‬‬ ‫زیاتر دەیانووت‪« :‬با بڕواشم بە خودا نەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆش نیە ئەو شتە ناخۆشانە بڵێم»‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕوادارەكان زیاتر دەیانوت‪« :‬نامەوێت‬ ‫داوا لە خوا بكەم كە ئەو شتە بێزراوانە بكات»‪.‬‬ ‫مولحیدەكان ڕەفزی دەربڕینەكانی پەیوەند بە‬ ‫(خودا)یان دەكرد‪ ،‬هەر وەك بڕوادارەكان‪.‬‬ ‫لە سامپڵی دووەمدا‪ ،‬كە ‪ 19‬مولحید‬ ‫(نێوان ‪ 30 -20‬ساڵ) بەشدار بوون‪ 10 ،‬دانەیان‬ ‫ئافرەت بوون و‪ ،‬ئاستی خوێندەواریان جیاواز‬ ‫بوو‪ .‬جگە لە دەربڕینەكانی پێشوو‪ 10 ،‬دەربڕینی‬ ‫دی كەیان پێ وتنەوە‪ ،‬كە تیایدا مولحیدەكان‬ ‫شتی نێگەتیڤیان دەخواست ڕوو بدات‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫ هیوادارم هەموو هاوەڵەكانم دژی من بن‪.‬‬‫ هیوادارم یەكێك باوكم بە دڵڕەقیەوە‬‫بكوژێت‪.‬‬ ‫ هیوادارم یەكێك القەی هاوەڵەكەم بكات‪.‬‬‫ هیوادارم دایك و باوكم تووشی ئیفلیجی بن‪.‬‬‫ هیوادارم ژیانم تاڵ بێت‪.‬‬‫ئەنجامەكان‪:‬‬ ‫ هەموویان ڕستەكانیان بە دەنگی بەرز‬‫خوێندەوە و‪ ،‬لە هیچیان پەشیمان نەبوونەوە‪.‬‬ ‫ خوێندنەوەی ئەو ڕستانەی كە پەیوەند‬‫بوون بە (خودا)وە زیاتر خوێندنەوەی كارەبایی‬ ‫پێستی دەردەخست لە خوێندنەوەی ئەو‬

‫ڕستانەی كە پەیوەند بوون بە (دژایەتی)ەوە‪،‬‬ ‫یان ڕستەكانی پەیوەند بە (هیواكان)ەوە‪ ،‬كە‬ ‫زیاتر گریمانەكەی دووپات دەكردەوە‪.‬‬ ‫ لەكاتی خوێندنەوەی ئەو ڕستانەی كە‬‫پەیوەند بوون بە (دژایەتی)ەوە‪ :‬جیاوازی نەبوو‬ ‫لە خوێندنەوەی كارەبایی پێستدا لەگەڵ ئەو‬ ‫ڕستانەی كە پەیوەند بوون بە (هیواكان)ەوە‪.‬‬ ‫دەنگییەكانیاندا‪،‬‬ ‫ڕاپۆرتە‬ ‫لە‬ ‫مولحیدەكان‪ ،‬جودا لە باوەڕدارەكان‪ ،‬بە‬ ‫بیریاندا نەدەهات ئەو دەربڕینانەی پەیوەست‬ ‫بوون بە (خودا)وە هیچ بێڕێزییەكی تێدا بێت‪،‬‬ ‫یان ناشرین بێت‪ ،‬بەاڵم ئاستی خوێندنەوەی‬ ‫كارەبایی پێست‪ ،‬كاتێك داوایان لە خودا دەكرد‬ ‫كە كاری ترسناك ئەنجام بدات‪ ،‬بۆ هەردوو‬ ‫گروپەكە (مولحید و باوەڕدار) وەك یەك‬ ‫ناڕەحەت بوو‪ .‬ئەنجامەكان وایان دەرخست‬ ‫كە هەڵسوكەوتی مولحیدەكان بەرامبەر بە‬ ‫خودا دوودڵیانەیە‪ ،‬بە جۆرێك ئەو باوەڕەی‬ ‫ئاشكرای دەكەن بە (ڕووكەش) لە ملمالنێدایە‬ ‫لەگەڵ وەاڵمدانەوەیان لە ڕووی هەست یان‬ ‫سۆزدارییانەوە(‪.)2‬‬ ‫ئەو ئەنجامانەش قسەی خوای‬ ‫گەورە دەسەلمێنن‪ ،‬كە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭝ ﭼ‬

‫النمل‪ .‬چونكە هەر وەك قەومەكانی پێشتر‪،‬‬ ‫كاتێك نیشانەكانی خوای گەورە دەبینن لە‬ ‫بوونەوەردا‪ ،‬یان لەسەر دەستی پێغەمبەران‪،‬‬ ‫ئەوان هەر نكوڵی دەكەن‪ ،‬هۆكارەكەشی‬ ‫ستەم لەخۆكردن و لووت بەرزیە‪ :‬ﭽ ﰅ‬ ‫ﰆﰇﰈﰉﰊﰋﰌﰍ‬ ‫ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ‬ ‫ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭼ النمل‪.‬‬ ‫دیارە عاقیبەتیشیان باش نابێت و‪ ،‬ئەوانە‬ ‫مەبەستیان چاكسازی و چاكەكاری نیە!!‬ ‫لە كۆتایدا‪ :‬نوسەری ئینگلیزی بەناوبانگ‬ ‫(كۆڵن ویلسن) كە چەندین كتێبی نوسیوە‪،‬‬ ‫نوسیویەتی‪ :‬ئەمشەو كاتژمێر سێی شەوە‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی تەواوبووم لە نووسینی بابەتێك‬ ‫لەسەر نەبوونی خودا‪ ..‬كاتێك چووم بنووم‬ ‫نەمتوانی گڵۆپەكان بكوژێنمەوە‪ ،‬لە ترسی‬ ‫ئەوەی خودا پێم دەكات!!‬ ‫خوای گەورە هەموو الیەك عاقیبەت‬ ‫خێر بكات‪..‬‬ ‫پهراوێزهكان‪:‬‬ ‫‪1) The Telegraph, 19/ 5/ 2016.‬‬ ‫‪2)Marjaana Lindeman , Bethany Heywood , Ta‬‬‫‪pani Riekki & Tommi Makkonen. Atheists Be‬‬‫‪come Emotionally Aroused When Daring God to‬‬ ‫‪Do Terrible Things. The International Journal for‬‬ ‫‪the Psychology of Religion. ISSN: 1050-8619‬‬ ‫‪(Print) 1532-7582 (Online) Journal homepage:‬‬ ‫‪http://www.tandfonline.com/loi/hjpr20‬‬

‫‪21‬‬

‫توێژینەوەكانی پرۆفیسۆر پێرساد‬ ‫لە بواری ئیعجازدا‬

‫و‪ :‬خالد بەرزنجی‬

‫پێشهكی‪:‬‬

‫شێخ زیندانی دەڵێت‪ :‬پرۆفیسۆر (كیس مۆر) زانایەكی پێ‬ ‫ناساندین بە ناوی (پرۆفیسۆر تی ڤی ئێن پێرسادە) سەرۆكی بەشی‬ ‫توێكاریی كۆلێژی پزیشكی لە مینوتوبای كەنەدا‪ ،‬پاشان لە بارەی ئەم‬ ‫زانایەوە‪ ،‬وتی‪ :‬ئەمە یەكێكە لەو چەند زانا ئازادەی كە مەبەستیان‬ ‫گەڕانە بەدوای ڕاستیدا‪.‬‬ ‫(پرۆفیسۆر تی ڤی ئێن پێرساد) دانەرێكی بەناوبانگە و‬ ‫چەندین كتێبی لە بواری زانستی نەخۆشیەكانی ئافرەتدا داناوە‪ ...‬دوای‬ ‫ئەوەی ئەم زانایە بەڵگە زانستیەكانی قورئانی بینی‪ ،‬بوێرانە چەندین‬ ‫ئاماژەی قورئان و سوننەتی پێغەمبەری بۆ چەندین توێژینەوە و‬ ‫كتێبەكانی زیاد كرد و ‪ ،‬لەچەندین كۆنگرەدا پێشكەشیانی كرد‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو توێژینەوانەی كەپێشكەشی كردن‪ ،‬لەبارەی ئەو فەرموودەیەی‬ ‫پێغەمبەری خودا بوو ﷺ كە دەفەرموێت‪( :‬إذا مر بالنطفة ثنتان‬ ‫وأربعون لیلة بعث الله إلیها ملكا فصورها‪ ،‬وخلق سمعها وبصرها‬ ‫وجلدها ولحمها وعظامها) رواه مسلم في القدر باب ‪ 1‬حدیث ‪ 3‬عن إبن ئەمەش وێنەی كۆرپەلەیەكە پێش چل و دووەمین ڕۆژ دەبینین وەك‬ ‫(پرۆفیسۆر تی ڤی ئێن پێرساد) دەڵێت‪« :‬تا ئێستا شێوەی مرۆڤایەتی‬ ‫مسعود‪.‬‬ ‫تێدا نابینرێت»‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬ئەگەر چل و دوو شەو بەسەر نوتفەدا ڕۆیشت خوای‬ ‫گەورە مەالئیكەتێكی بۆ دەنێرێت وێنەی ئادەمی پێ دەبەخشێت و‪،‬‬ ‫گوێ و چاو و پێست و گۆشت و ئێسكی بۆ دروست دەكات‪ ،‬وەك لەم‬ ‫وێنەیەدا دەیبینین‪:‬‬

‫بەاڵم لەم وێنە ڕونكراوەییەی تردا لە ماوەی هەفتەی حەوتەمدا (بە‬ ‫ئەمە وێنەی كۆرپەلەیەكە لە سی وپێنجەمین ڕۆژیدا‪ ،‬ناتوانین وێنەی تەواوی دوای چل و دوو ڕۆژ)‪ ،‬دەبینین وێنەكە بەم جۆرە بە تەواوی‬ ‫دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫مرۆڤی تێدا بەدی بكەین‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫پەیدابوونی نەخۆشی و ئازار بە ئاشكراكردنی داوێنپیسی‪:‬‬ ‫یەكێك لەو توێژینەوە زۆرانەی كە (پرۆفیسۆر پێرساد) سەبارەت‬ ‫بە پەیوەندی قورئان و سوننەت بە زانستە نوێیەكانەوە پێشكەشی كرد‪،‬‬ ‫لەسەر واتای ئەو فەرموودەیەی پێغەمبەر ﷺ بوو كە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫(لم تظهر فاحشة في قوم قط حتی یعلنوا بها إال فشی فیهم الطاعون‬ ‫واألوجاع التي لم تكن في أسالفهم) (رواه ابن ماجە الفتن باب ‪ ،22‬حدیث‬ ‫‪ ،4019‬والحاكم ‪ 540/4‬وصححه)‪ ،‬واتە‪ :‬هەركات داوێنپیسی لە نەتەوەیەكدا‬ ‫باڵوبوەوە هەتا بگاتە ئەو ڕادەیەی كە بە ئاشكرا ئەنجامی بدەەن‪،‬‬ ‫نەخۆشی كوشندە و ئازار تیایاندا باڵو دەبێتەوە كە لە پێشینەكانیاندا‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫(پرۆفیسۆر پێرساد) لە ڕاڤەی بەشێكی لێكۆڵینەوەكەی لەبارەی‬ ‫ئەم فەرموودەیەوە دەڵێت‪ :‬ئەو ڕاستیەی ئێستا بەشێوەیەكی فراوان دانی‬ ‫پیانراوە‪ ،‬گۆڕانكارییە مەترسیدارەكانی ملی مندااڵنە‪ ،‬كە پەیوەستە بە‬ ‫تەمەنی ئافرەت و چەند جارەی سێكس و چەند جارەی منداڵبوونەوە‪.‬‬ ‫زۆرێك لەلێكۆڵینەوەی زانستی نەخۆشیەكان‪ ،‬بە ڕوونی پەیوەندی هاوبەش و‬ ‫گرنگی نێوان پەیوەندییە سێكسیە جۆراوجۆرەكان و تووشبوونی بە‬ ‫پلەیەكی بەرز بە شێرپەنجەی (السرطان العرضي) دەردەخەن‪ .‬ئەنجام و‬ ‫مەترسیەكانی پەیوەندییە سێكسیە ناشەرعیەكان و پیادەكردنی الدانە‬ ‫سێكسیەكان (‪ )1400‬ساڵە لەم فەرموودەیەدا باسكراوە‪ ،‬كە هیوادارم‬ ‫پێكابێتم‪.‬پاشان دەڵێت‪( :‬فاحیشە‪ ،‬واتە خیانەت و الدانە سێكسیە شاراوە و‬ ‫ئاژەڵیەكان و هەموو الدانە سێكسیەكانی ترە‪ ،‬لەئێستادا نەخۆشی (ئایدز) و‬ ‫(هربز) نموونەی ڕوونن لەسەر ئەو نەخۆشیە نوێیانە كە تا ئێستا‬ ‫چارەسەرمان بۆیان نییە)‪.‬‬ ‫شێخ زیندانی دەڵێت‪ :‬دوای ئەوەی ئەوروپا و ئەمەریكا الدانی‬ ‫سێكسی و داوێن پیسی و بەدڕەوشتیان بە هەموو شێوەكانیەوە حەاڵڵ‬ ‫كرد‪ ،‬دەبینین هەر كە ئاشكرایان كرد و باڵویانكردەوە چەند ساڵێكی‬ ‫نەبرد‪ ،‬ئەو نەخۆشیانەیان تیا باڵو بوەوە كە قەوارەیانی لەرزاند‪.‬‬ ‫كەواتە پێغەمبەر ﷺ ڕاستی فەرموو ئەمانە نەخۆشی نوێن «تاعون»‪،‬‬ ‫كە مەبەست (نەخۆشی كوشندە)یە‪ ،‬نەخۆشی نوێ لە ناو خەڵكیدا باڵو‬ ‫دەبێتەوە كە لێی دەترسن‪.‬‬ ‫(پرۆفیسۆر پێرساد) هەوڵێكی سوپاسكراوی لەم بوارەدا هەیە‪،‬‬ ‫كاتێك دەربارەی ئەم دیاردەیە كە بە چاوی خۆی بینی و بەچەندین‬ ‫توێژینەوە بەشداری تێدا كرد‪ ،‬پرسیاری لێكرا وتی‪« :‬وەك بۆم باسكرا‬ ‫موحەممەد كەسێكی زۆر سادە بووە و خوێندنەوە و نووسینی نەزانیوە‪،‬‬ ‫ئێمە باسی كەسێك دەكەین (‪ )1400‬ساڵ پێش ئێستا بەشێوەیەكی‬ ‫سەرسوڕهێن ئاماژە بەچەندین لێدوانی قوڵ و وردی زانستیی دەدات‪ ،‬من‬ ‫وەكو خۆم ناتوانم ئەمە بە ڕێكەوت ببینم‪ ،‬چونكە ئەمانە شتی زۆرن و‬ ‫وردیشن‪ ،‬لەبەرئەوە منیش وەك دكتۆر كیس مۆر بە قورسی نابینم‪ ،‬كە‬ ‫ئەوە پەسەند بكەم‪ ،‬ئەمە ئیلهامی خوداییە یان نیگایەكە و بەم بەڵگە‬ ‫ڕۆشنانەی گەیاندووە‪».‬‬ ‫شێخ زیندانی‪ :‬بێگومان ئەمە ئەو نیگایەیە كە لەالیەن‬ ‫پەروەردگارەوە بۆ موحەممەد ﷺ هاتووە‪ ،‬ئەو نیگایەی بە زانستی خودا‬ ‫دابەزیوە‪ .‬ﭽﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔﮖ ﮗﮘ ﮟ ﭼ النساء‪.‬‬ ‫واتە‪ :‬بەاڵم خوا شایەتی ڕاستی پێغەمبەرایەتی تۆ دەدات بەو قورئانەی‬ ‫بۆتی دابەزاندووە‪ ،‬ئەویش بەوەی زانستی خۆی تێدا دابەزاندووە‪.‬‬ ‫بەڵێ بێگومان ئەمە نیگایە‪ ،‬بەڵگەی ئاشكرایە‪ ،‬هەتا ڕۆژی دوایی هەقی‬ ‫هەتاهەتاییە لەبەر دەستماندا‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪:‬‬ ‫وهرگیراوه له كتێبی (انه الحق)‪ ،‬ههروهها دهتوانن ڤیدیۆكهی به ژێرنووسی‬ ‫كوردی له یوتیوبی ههیڤ ببینن ‪Youtube.com/Haivkurd‬‬

‫لە نیشانەكانی پێغەمبەرایەتی‬ ‫و‪ :‬عەتا ئەحمەد‬ ‫عن أم حرام رضي هللا عنها قالت‪ :‬مسعت النيب ﷺ يقول أول جيش‬ ‫من أميت يغزون البحر قد أوجبوا قالت أم حرام قلت اي رسول هللا أان فيهم قال‬ ‫أنت فيهم مث قال النيب ﷺ أول جيش من أميت يغزون مدينة قيصر مغفور هلم‬ ‫فقلت أان فيهم اي رسول هللا قال ال‪ .‬واتە‪ :‬ئوم حەرام (ڕەزای خوای لێ بێ )‬ ‫دەڵێت‪ :‬لە پێغەمبەرم بیست دەیفەرموو‪ (( :‬یەكەم سوپا لە ئومەتەكەم‬ ‫كە جەنگی دەریا دەكەن بەهەشتیان مسۆگەر كرد))‪ 0‬ئوم حەرام وتی‪:‬‬ ‫وتم ئەی پێغەمبەری خوا ﷺ من لە سوپایەدا بوونم هەیە؟ فەرمووی‪:‬‬ ‫بەڵێ ((تۆ لە ناویاندایت ))‪ .‬پاشان پێغەمبەر ﷺ فەرمووی‪ (( :‬یەكەم‬ ‫سوپا لە ئومەتەكەم جەنگی شاری قەیسەر دەكەن خوا لێیان خۆش‬ ‫بووە))‪ .‬ئوم حەرام وتی‪ :‬وتم من لەناویاندام ئەی پێغەمبەری خوا ﷺ ؟‬ ‫فەرمووی‪ :‬نا تۆ لەناویاندا نیت))‪ .‬ئیمامی بوخاری بەژمارە ( ‪ )۲۹۲٤‬لە‬ ‫صەحیحەكەیدا گێڕاویەتیەوە‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫‪ .۱‬مەبەست لە جەنگی دەریا جەنگی رۆمەكانە كەلە پشت دەریای‬ ‫ناوەڕاست نیشتەجێ دەبن‪.‬‬ ‫‪ .۲‬مەبەست لە (شاری قەیسەر) شاری (القسطنطینیە)یە‪ .‬سەرچاوە‪ :‬عمدة‬ ‫القاري شرح صحیح البخاري‪.)۱۹۸/۱٤( ،‬‬ ‫ئیبن حەجەر( ڕەحمەتی خوای لێبێت) دەڵێت‪( :‬وفيه ضروب‬ ‫من إخبار النيب ﷺ مبا سيقع‪ ،‬فوقع كما قال‪ ،‬وذلك معدود من عالمات‬ ‫نبوته‪ :‬منها إعالمه ببقاء أمته بعده‪ ،‬وأن فيهم أصحاب ٍ‬ ‫قوة وشوكة ونِكاية يف‬ ‫ُ‬ ‫العدو‪ ،‬وأهنم يتمكنون من البالد حتی يغزوا البحر‪ ،‬وأن َّأم حرام تعيش إلی ذلك‬ ‫الزمان‪ ،‬وأهنا تكون مع من يغزو البحر‪ ،‬وأهنا ال تدرك زمان الغزوة الثانية) واتە‪:‬‬ ‫( لەفەرموودەكەدا چەندین نیشانەی تێدایە كە پێغەمبەر ﷺ هەواڵی‬ ‫داوە بەوە كە ڕوو دەدات‪ ،‬هەر چۆنیشی فەرموو ڕوویدا‪ ،‬ئەمەش لە‬ ‫نیشانەكانی پێغەمبەرایەتی هەژمار دەكرێت‪ .‬لەوانە‪ :‬هەواڵدان بە مانەوەی‬ ‫ئومەتەكەی لەدوای خۆی و‪ ،‬بوونی چەندین كەسی بەهێز و بە توانا‬ ‫لەناویاندا و‪ ،‬هەواڵدان بە بەزاندنی دوژمن و‪ ،‬هەواڵدان بە جێگیربوونی‬ ‫ئومەتەكەی لەناو شارەكاندا تاكو جەنگی دەریا بكەن و‪ ،‬ئوم حەرامیش‬ ‫تاكو ئەو سەردەمە دەژی و‪ ،‬لەگەڵ ئەو كەسانەدا دەبێت كە جەنگی دەریا‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم ناگاتە سەردەمی جەنگی دووەم‪ .‬فتح الباري‪.) ۸٠/ ۱۱( ،‬‬

‫‪23‬‬

‫چۆن توێژینەوەیەك لە (ئیعجازی زانستی)دا دەنووسیت!!‬ ‫وەرگێڕان و ئامادەكردنی‪ :‬فارووق ڕەسووڵ یەحیا‬

‫توێژینەوە لە “ئیعجازی زانستی”دا‪ ،‬بە شێوەیەكی گشتی‪ ،‬پێویستی‬ ‫بە شارەزایی و قاڵبوونی توێژەر هەیە لەو بوارەدا‪ ،‬كە ئەمانەش لە‬ ‫بنەڕەتدا پشت بە زانیاریی پێویست دەبەستن لە “تەفسیری قورئان”دا و‬ ‫بناغەیەكی توندوتۆڵیش دەخوازن لە “زانستە گەردوونییەكان”دا‪.‬‬ ‫جا ئەگەر توێژەر بیەوێت توێژینەوەیەكی ئەوتۆ لەم چەشنە‬ ‫بابەتانەدا بنووسێت كە پەسەندكراوی زانایان بێت‪ ،‬پێویست دەكات‬ ‫هاوكات لەگەڵ شارەزایی لە كاری توێژینەوەدا بە گشتی‪ ،‬سەرجەم ڕێ و‬ ‫شوێنەكانی نووسینی توێژینەوەی تایبەت بە “ئیعجازی زانستی”ش‬ ‫بگرێتەبەر‪ ،‬وەك لە خوارەوە دەیخەینە پێش چاو‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ڕێ و شوێنەكانی تایبەت بە تەفسیر‪:‬‬ ‫سەبارەت بەو بەشەی كە پەیوەستە بە “تەفسیر”ی دەقەكانی قورئانی‬ ‫پیرۆزەوە لە توێژینەوەی زانستیدا‪ ،‬پێویست دەكات توێژەر پابەند بێت‬ ‫بەم خااڵنەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬شارەزای هەموو ئەو ڕووە پێویستانە بێت كە پەیوەستن بەو دەقەوە‪،‬‬ ‫وەك‪ :‬هۆكاری نازڵبوون و‪ ،‬هۆی چۆنێتیی خوێندنەوەی‪.‬‬ ‫‪ -2‬پێویستە ئاگاداری ئەوە بێت كە ئایا هیچ دەقێكی دیكەی قورئانی‬ ‫پیرۆز هەیە تەفسیری ئەو ئایەتە بكات كە نیازە توێژینەوەی زانستیی‬ ‫تێدا بكرێت؟ چونكە ئاشكرایە كە هەندێكی قورئان تەفسیری هەندێكی‬ ‫دیكەی دەكات‪ .‬خۆ ئەم تەفسیرەی قورئان بۆ قورئان لە هەموو‬ ‫تەفسیرێكی دیكە لە پێشترە‪.‬‬ ‫‪ -3‬سۆراخی ئەوە بكات كە ئایا هیچ فەرموودەیەكی پیرۆز هەیە ڕاڤەی‬ ‫ئەو ئایەتەی كردبێت؟ چونكە ئەو پێغەمبەرەی ﷺ كە قورئانی بۆ‬ ‫نازڵ بووە پتر لە هەموو كەسێك شارەزای ئامانجی خوای گەورەیە لە‬ ‫ئایەتەكانیدا‪.‬‬ ‫‪ – 4‬بەدواداچوون بكات بۆ هەر لێكدانەوەیەكی هاوەاڵن – خوایان لـێ‬ ‫ڕازی بێت – بۆ دەقی دیاریكراو‪ .‬چونكە لە دوای پێغەمبەری سەروەر‬ ‫ئەوان شارەزاترین كەسن لە واتا و مەبەستی دەقەكانی قورئانی پیرۆز‪.‬‬ ‫هەروەك گریمانی ئەوەش هەیە كە ئەو تێگەیشتنەیان لەو سەروەرە‬ ‫وەرگرتبێت‪.‬‬ ‫‪ -5‬دەبێ عورفی زمانەوانیی باوی ئەو كات و سەردەمە ڕەچاو بكات كە‬ ‫دەقەكەی تێدا هاتووە‪ ،‬نەك ئەو واتایانەی كە دواتر خەڵكی لەسەری‬ ‫ڕاهاتوون‪.‬‬ ‫‪ -6‬چاودێریی یاساكانی ڕێزمان و پەیوەستەكانیان بكات لەوانەی كە‬ ‫مەبەستی دەقە پیرۆزەكە ڕوون دەكەنەوە‪.‬‬ ‫‪ -7‬دەبێ دەستوورەكانی ڕەوانبێژی و شێوازەكانی دەربڕین بە هەند‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬چونكە یارمەتیی توێژەر دەدەن لە دەرخستنی دەاللەتی‬ ‫دەقەكەدا‪.‬‬ ‫(‪)1‬‬ ‫‪ -8‬دەبێ هەریەك لە “سیباق” و “سیاق”ی دەقەكە و‪ ،‬حاڵ و مەقامی‬ ‫پەیوەندیدار بە واتای ئەو دەقە‪ ،‬ڕەچاو بكات‪.‬‬ ‫‪ -9‬بەدواداچوون بكات بۆ هەر “دەستەواژەیەك” یاخود “ئاماژەیەك” كە‬ ‫یارمەتیدەر بێت بۆ تێگەیشتن لە دەقی دیاریكراو‪ ،‬پاشان ڕاڤەكردنی(‪.)2‬‬ ‫‪ -10‬دەبێ دڵنیا ببێتەوە لە دەاللەت و دەستەواژەكانی ئەو دەقە‪ ،‬كە ئایا‬ ‫‪24‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫جگە لە “واتای سەرەكی” هیچ واتایەكی دیكەی وەك‪“ :‬پابەندكردنی‬ ‫شتێكی ڕەها”(‪ )3‬یاخود “تایبەتكردنی شتێكی گشتی”(‪ )4‬یان “مەجاز”ێك‬ ‫لەخۆ دەگرێت؟ تاكو ڕیزبەندیی بایەخدان بە هەریەك لەمانە لە بازنەی‬ ‫شیاوی خۆیدا دابنرێت‪.‬‬ ‫‪ -11‬دەبێ هەموو كاتێ واتای سەرەكی و یەكەم جێی مەبەست بێت‪.‬‬ ‫(‪،)6‬‬ ‫كەواتە دەبێ بەم پێیە “موحكەم” لە پێشتر بێت لەچاو “ظاهیر”‬ ‫(‪)7‬‬ ‫“ظاهیر”یش لە پێشتر بێت لە هەر واتایەك كە لە ڕێی “تەئویل”ەوە‬ ‫بەدەست بێت‪ ،‬بە هەلومەرجی خۆی‪ .‬هەروەها “مەنتووق” لەپێشترە لە‬ ‫“مەفهووم”(‪ ،)8‬تەنانەت هەندێ “مەفهووم” لە پێشترە لە هەندێكی دی‪.‬‬ ‫‪ -12‬گەر دوو گریمان ڕووی دەكردە ئەو دەقە‪ ،‬یەكێكیان تایبەت بوو بە‬ ‫“حەقیقەتێكی شەرعی”(‪ )9‬و ئەوی تریان پەیوەندیی بە “حەقیقەتێكی‬ ‫عورفی”یەوە(‪ )10‬هەبوو‪ ،‬ئەوا دەبێ حەقیقەتە “شەرعی”یەكە پێش بخرێت‪.‬‬ ‫‪ -13‬هەندێ وشە هەن كە لە یەك پیت یان زیاتر پێكهاتوون و‪ ،‬زاراوەی‬ ‫“حروف المعاني”یان(‪ )11‬بۆ دانراوە‪ .‬زانایانی زمان كۆكن لەسەر چەند‬ ‫واتایەك بۆ ئەو وشانە لە كاتی بەكارهێنانیاندا‪ .‬دەبێ توێژەر چاودێریی‬ ‫ئەو واتایانە بكات كە زانایان لەسەری یەكیان گرتووە‪.‬‬ ‫‪ -14‬چەندین دەستووری زانستی “ئوسووڵ” هەن كە لە هەمان كاتدا جێی‬ ‫بایەخی پێشەوایانی “تەفسیر”یشن‪ .‬دەبێ لە دەمی تەفسیری ئایەتەكانی‬ ‫قورئان یان ڕاڤەكردنی دەقەكانی سوننەتدا ڕەچاو بكرێن و خواستی ئەو‬ ‫دەستوورانە بهێنرێنەدی‪ ،‬وەك “العبرة بعموم اللفظ ال بخصوص السبب”‪،‬‬ ‫“ال عبرة بالظن غیر الناشئ عن دلیل”‪.‬‬ ‫(‪)12‬‬ ‫‪ -15‬قسە نەكردن لەسەر دەقە “موتەشابیهەكان”و خۆپارێزی لەو‬ ‫بابەتانەش كە زانایان زاراوەی “السمعیات”یان(‪ )13‬بۆ داناون‪ .‬ئەم‬ ‫خۆپارێزییە باشترە لەوەی قسەیان تێدا بكرێت‪ ،‬چونكە ئەم كارە‬ ‫ئەدەبی ئیماندار دەردەبڕێت بەرامبەر بە قورئانی پیرۆز‪.‬‬ ‫‪ -16‬پێویستە توێژەر خۆی لەو هەوااڵنە بپارێزێت كە زانایانمان ناوی‬ ‫“ئیسرائیلیات”یان(‪ )14‬لـێ ناون‪ .‬هەروەها لە تەفسیری كتێبەكەی خوای‬ ‫گەورەدا پشت بە دەقە الوازەكان و ئەو جۆرە دەقانەش نەبەستێت كە‬ ‫الی زانایانی لێكۆڵەر جێی بایەخ نین‪.‬‬ ‫‪ -17‬خۆی لەو جۆرە دەستەواژە و دەربڕینانە بەدوور بگرێت كە مۆركی‬ ‫سووكایەتیی پێوە بێت بە زانایانی پێشینی ئەم نەتەوەیە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫گەر هەڵەشیان لەو بابەتەدا دەركەوتبێت‪ .‬بەڵكو دەبێ لە دەمی‬ ‫ڕاستكردنەوەی هەڵەكەیاندا ئەدەبی شایان لە بەرامبەریانەوە دەربڕێت‪.‬‬ ‫بگرە دەبێ ئەوەش بە هەند وەربگرێت كە لەوانەیە ڕوویەكی ئەوتۆی‬ ‫لێكدانەوەكەیان دەربكەوێت كە قسەكەی ئەوان بە ڕاست دەربكات‪.‬‬ ‫ئەوەتا گەلـێ جار ڕێ كەوتووە كە مرۆڤ نەنگیی لە كەسی تر گرتووە‪،‬‬ ‫كەچی نەنگی و ناتەواوی لە كەم و كورتیی تێگیشتنەكەی خۆیدا بووە‪.‬‬ ‫‪ -18‬دەبێ هیچ كاتێ دڵنیاییمان لە ڕاستیی بەڵێنی خوای گەورە لـێ جیا‬ ‫نەبێتەوە و‪ ،‬هەمیشە بێ گومان بین لەو هەواڵەی كە پێی ڕاگەیاندووین‬ ‫سەبارەت بە دەرخستنی نیشانەكانی خۆی لە ئاسۆكاندا‪ ،‬خۆ ئەوەش‬ ‫بەپێی چەند نەخشە و پالنێكی ورد دێنەدی كە پێشخستن و دواخستن‬ ‫هەڵناگرن‪ .‬كەواتە هەر شتێكمان بیست دەبێ هەرگیز پێشی نەخەین‬ ‫(‪)5‬‬

‫بەسەر گوفتاری خوای گەورەدا و لە ئامانجی دەقەكە النەدەین‪ ،‬چونكە‬ ‫گۆترەكاریی لەو جۆرە سەرەڕۆیی و هەڵەشەییە‪.‬‬ ‫‪ -19‬ئەگەر دوای گرتنەبەری هەموو یەكێكی ئەو هەنگاوانەی پێشوو‬ ‫هێشتا بە دڵنیایی لەسەر تێگەیشتنێكی دیاریكراو سەقامگیر نەبووین و‬ ‫ناچاری “تەئویل” بووین‪ ،‬دەبێ پابەندی ئەو یاسا و دەستوورانە بین‬ ‫كە زانایانی پێشینمان لەم بوارەدا بڕیاریان لەسەر داوە‪ .‬یەكێك لەوانە‬ ‫جەخت كردنەوەیە لە ڕاستی و دروستیی هەڵێنجاندنی دەاللەتەكانە لە‬ ‫دەقەكان بە جۆرێك كە نە زیادەڕۆیی و نە كورتبڕیی تێدا نەبێت و‪،‬‬ ‫الدان لەخۆ نەگرێت لە هیچ ڕاستییەكی ئایین‪ .‬بگرە دەبێ برایەتی لە‬ ‫نێوان وشەكانی دەقەكە لە الیەكەوە و‪ ،‬لە نێوان ئەو دەقە و دەقەكانی‬ ‫دیكەی قورئاندا لە الیەكی ترەوە بخەینە ڕوو‪ ،‬چونكە قورئانی پیرۆز‬ ‫جیاوازی لە نێوان ئایەتەكانیدا نییە‪.‬‬ ‫‪ -20‬خۆپارێزی لە كێشكردنی ئایەتەكە بەرەو واتایەك كە توێژەر‬ ‫بیەوێت بەڵگەی لەسەر كۆبكاتەوە‪ ،‬بە بیانووی چەند گریمانێك كە‬ ‫بە هەندێ زۆرەملـێ بیەوێت بیگونجێنێت لەگەڵ ئایەتەكەدا‪ .‬دیارە‬ ‫گوفتاری خاوێنی خوای گەورە دەبێ لەو چەشنە كردارە بپارێزرێت‪.‬‬ ‫‪ -21‬هەركەسێك پێویستی بە زانیاریی زیاتر بوو لەم ڕووەوە‪ ،‬با بفەرموێ‬ ‫سەردانی كتێبی “اإلتقان”ی سیووتی ‪ 200/4‬و‪“ ،‬التفسیر والمفسرون”ی‬ ‫زەهەبی ‪ 284-265/1‬و‪ ،‬كتێبەكانی دیكەی ئەم زانستە پیرۆزە بكات‪.‬‬ ‫دووهەم‪ :‬ڕێ و شوێنەكانی تایبەت بە زانستە گەردوونییەكان‪:‬‬ ‫هەر زانستە و كۆمەڵێك هەلومەرجی تایبەت بە خۆی هەیە لە بواری‬ ‫توێژینەوەدا‪ ،‬زیاد لە هەلومەرجە گشتییەكان‪ .‬دەبێ توێژەر بەپێی ئەو‬ ‫زانستە هەلومەرجەكانی ڕەچاو بكات‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬ئامانج لە نووسینی توێژینەوەكان لە ئیعجازی زانستیدا‪:‬‬ ‫دەبێ توێژەر ئامانجی ڕەوای كارەكەی خۆی لە ال ڕوون بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫خوای گەورە پشتی بگرێت و‪ ،‬لە كارەكەیدا سەركەوتوو بێت‪.‬‬ ‫گرنگترین ئامانج‪ ،‬كە لە هەمان كاتدا كلیلی تێگەیشتنی مرۆڤیشە‪،‬‬ ‫تێڕامانە لە بەدیهاتووانی خوای گەورە و‪ ،‬بیركردنەوەیە لە‬ ‫دەرەنجامەكانی ئەو تێڕامانە‪ ،‬لە پێناوی پتر ناسینی خوای گەورە و‬ ‫پەرستنی بە شێوەیەك كە شایانی بێت‪.‬‬ ‫لەم سەردەمەدا و دوای ئەوەی كە جیهان لە چارەسەركردنی ئەو‬ ‫كێشانەدا دەستەوسان ما كە مرۆڤی هاوچەرخ بە دەستیانەوە دەناڵێنێت‪،‬‬ ‫مرۆڤایەتی چاوەڕوانی ڕۆڵی ئیمانداری خاوەن پەیامە كە سەرچاوەی‬ ‫ئیمانەكەی بكاتە گیانێك بە بەر زانستی سەردەمدا و ئەو زانستە‬ ‫بخاتەوە سەر ڕەوڕەوەی خۆی و بیكاتە هۆكارێك بۆ ئاسوودەیی هەردوو‬ ‫دنیای مرۆڤەكان‪.‬‬ ‫موسڵمانان لە سەرانسەری جیهاندا خاوەنی سەرجەم پێداویستی‬ ‫و هەلومەرجەكانی بەرهەمهێنانی مەعریفی و تەكنۆلۆجین و‪،‬‬ ‫دارای سەرچاوەی ماددیی گەورە و گرنگ و هێزی مرۆیی تابڵێی زۆرن‪.‬‬ ‫ئەوەی پێویستیان پێیەتی و تیایدا دواكەوتوون‪ ،‬زانینی چۆنێتیی‬ ‫وەبەرهێنانی نیعمەتەكانی خوای گەورەیە بە شێوەیەكی زانستییانەی‬ ‫توندوتۆڵ‪.‬‬ ‫پێویستیمان بە گرتنەبەری ڕێ و شوێنە زانستییەكان‪ ،‬بۆ پڕكردنەوەی‬ ‫ئەو كەلێنانەیە‪ .‬تاكو بتوانین سپاردەی ئەستۆمان بە تەواوی‬ ‫هەڵبگرین و‪ ،‬لە ئاستی الاڵنەوەماندا بێن لەگەڵ بەدیهێنەر گەردوون‪.‬‬ ‫پهراوێزهكان‪:‬‬ ‫(‪ )1‬سیباق‪ :‬واتای ئەو دەقەی كە لە پێش دەقی جێی نیازدا هاتووە‪ .‬سیاق‪:‬‬ ‫كەشی گشتیی دەقەكە‪ ،‬كە ئەو دەقەی لە پێناودا هاتووە‪.‬‬

‫(‪ )2‬ئەوەش بە گەڕانەوە دەبێت بۆ كتێبە جۆراوجۆرەكانی تەفسیر و ڕاڤەی‬ ‫فەرموودە‪.‬‬ ‫(‪ )3‬وەك پابەندكردنی وشەی «الدم» لە ئایەتی‪ :‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ‬ ‫ﭔ ﮓ ﭼ المائدة‪ ،‬به «الدم املسفوح» لە ئایەتی‪ :‬ﭽﮤ ﮥ ﮦ ﮧ‬ ‫ﮨ ﮩ ﮪ ﯢ ﭼ األنعام‪.‬‬ ‫(‪ )4‬وەك تایبەتكردنی وشەی «الناس» لە ئایەتی‪ :‬ﭽ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ‬ ‫ﮰ ﯞ ﭼ آل عمران‪ ،‬بەو كەسانەی كە موكەللەفن‪ ،‬نەك مناڵ و شێت‪..‬‬ ‫(‪( )5‬مەجاز)‪ :‬بەكارهێنانی وشەیە لە واتایاكی تری جیاواز لە واتا‬ ‫ڕاستەقینەكەی خۆیدا‪ ،‬لەبەر نیشانە و پەیوەندییەك‪ .‬وەك «القریة» لە‬ ‫ئایەتی‪ :‬ﭽﮚ ﮛﭼ یوسف‪ ،‬كە مەبەست «أهل القریة»یە‪.‬‬ ‫(‪ )6‬وشەكانی ئەو دەقانەی كە بە ڕوونی واتاكانیان دەردەكەون چوار بەشن‪.‬‬ ‫ئەو دابەشكردنەش بە گوێرەی الوازی یان بە هێزیی ئەو واتاگەیاندنەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی كە لە هەموویان كەمتر ڕوون بێت لە گەیاندنی واتاكەیدا پێی‬ ‫دەوترێت «زاهیر» ئنجا لەو زیاتر پێی دەوترێت «دەق»‪ .‬ئەم دوانەیان‬ ‫تەئویل و لێدانەوەی واتای تر هەڵدەگرن‪ ،‬بەو هەلومەرجانەی كە لە‬ ‫زانستی ئوسووڵی فیقهدا ڕوون كراونەتەوە‪ .‬سێهەمیان لەوان زیاتر بە‬ ‫ڕوونی واتاكەی دەگەیەنێت و پێی دەوترێت «موفەسسەر»‪ .‬چوارەم‬ ‫لەوپەڕی ڕوونیی واتاكەیدایە و پێی دەوترێت «موحكەم»‪ .‬ئەم دوانەیان‬ ‫بواری لێدانەوەی واتای تری جگە لە واتا ئاشكراكەیان تێدا نییە‪.‬‬ ‫(‪( )7‬تەئویل)‪ :‬الدانی وشەیە لە واتا ڕاجیحەكەی بۆ واتایەكی مەرجووح‬ ‫لەبەر بەڵگەیەك كە لەخۆی گرتبێت‪.‬‬ ‫(‪( )8‬مەنتووق)‪ :‬دەاللەتی وشەیە لەسەر حومكی شتێك لە دەقەكەدا وترابێت‪.‬‬ ‫بەاڵم (مەفهووم)‪ :‬دەاللەتیەتی لەسەر شتێك لە دەقەكەدا نەوترابێت‪.‬‬ ‫(‪( )9‬حەقیقەتی شەرعی)‪ :‬بەكارهێنانی وشەیە لەو واتایەدا كە «شەرع»‬ ‫بۆی داناوە‪ .‬وەك وشەی «الصالة» كە شەرع دایناوە بۆ ئەو پەرستشە‬ ‫تایبەتەی كە زانراوە لە ئیسالمدا‪.‬‬ ‫(‪( )10‬حەقیقەتی عورفی)‪ :‬بەكارهێنانی وشەیە لە واتایەكدا كە هی عورفی‬ ‫خەڵكە‪ .‬ئەوەش یان عورفی تایبەتە‪ ،‬وەك زاراوەكانی عورفی زانستێك یان‬ ‫پیشەیەكی دیاریكراو‪ .‬یاخود عورفی گشتییە‪ ،‬وەك بەكارهێنانی وشەی‬ ‫«زیندەوەر» لە الی گشتینەی خەڵك بۆ هەموو بوونەوەرێكی خاوەن ژیان‪..‬‬ ‫(‪ )11‬پیتە هیجائییەكان پێیان دەوترێ (حروف المباني)‪ .‬ئەمانە بە تەنها‬ ‫خۆیان واتایان نییە‪ .‬بەاڵم (حروف المعاني) ئەوانەن كە لەناو ڕستەدا واتا‬ ‫دەگەیەنن‪ ،‬وەك حەرفە جەڕەكان و‪ ،‬حەرفەكانی عەتف و‪ ،‬ئامڕازەكانی‬ ‫نەصب و جەزمی موزاریع و‪ ،‬گەلـێ حەرفی تریش‪.‬‬ ‫(‪( )12‬موتەشابیه)‪ :‬بەو دەقە شەرعییانە دەوترێ كە بە ڕوونی نازانرێ‬ ‫مەبەستی دانەری شەرع تیایاندا چییە‪ .‬وەك سەرەتای ئەو سوورەتانەی‬ ‫كە بە پیتە پچڕ پچڕەكان دەست پێدەكەن و‪ ،‬وەك ئایەتەكانی (صیفات)ی‬ ‫خوای گەورە و سیفەتەكانی قیامەت و‪ ،‬هەندێ دەقی تر‪.‬‬ ‫(‪ )13‬مەبەست لە (السمعیات) بەو بابەتانەی ئایین دەوترێت كە بۆ زانینیان‬ ‫تەنها پشت بە «بیستن» دەبەسترێت لە خاوەنی شەرع‪..‬‬ ‫(‪ )14‬مەبەست لە (ئیسرائیلیات) زانیارییە پێشووەكانی ئەو نۆموسڵمانانەیە‬ ‫كە پێشتر زانای جوولەكە یان گاور بوون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫كيف تكتب بحثا في اإلعجاز العلمي‪ .‬د‪ .‬عبدالحفيظ الحداد‪ .‬مجلة اإلعجاز‬ ‫العلمي‪ ،‬العدد السابع عشر‪ .‬مكة المكرمة‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬بۆ نووسینی پەراوێزەكان‪ ،‬كە بۆ ئەم وەرگێڕانە پێویست بوون‪،‬‬ ‫سوودمان لەم كتێبانە وەرگرتووە‪:‬‬ ‫‪ -1‬أصول الفقه اإلسالمي‪ ،‬د‪ .‬وهبة الزحيلي‪ .‬دار إحسان‪ ،‬طهران‪1997 .‬م‪.‬‬ ‫‪ -2‬التفسير والمفسرون‪ ،‬د‪ .‬عبدالغفور محمود مصطفى جعفر‪ .‬الطبعة‬ ‫األولى‪ ،‬دار السالم‪ ،‬القاهرة‪2007 .‬م‪.‬‬ ‫‪ -3‬التفسير والمفسرون‪ ،‬د‪ .‬محمد حســين الذهبي‪ .‬الطبعة الثانية‪ ،‬دار‬ ‫الكتب الحديثة‪ ،‬القاهرة‪1976 .‬م‪.‬‬ ‫‪ -4‬المفردات في غريب القرآن‪ ،‬الراغب األصفهاني‪ .‬الطبعة الخامسة‪ .‬دار‬ ‫المعرفة‪ ،‬بيروت‪2007 .‬م‪ .‬تحقيق‪ :‬محمد خليل عيتانى‪.‬‬ ‫‪ -5‬الوجيز في أصول الفقه‪ ،‬د‪ .‬عبدالكريم زيدان‪ .‬الطبعة السادسة‪ .‬الدار‬ ‫العربية‪ ،‬بغداد‪1977 .‬م‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫سوودەكانی كەپەكی دانەویڵە و ڕووەكی ڕێحانە و‪،‬‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬خالید حەسەن عەلی‬ ‫‪khalidbarznjy@gmail.com‬‬ ‫خوای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽﮥ‬ ‫ﮦﮧ ﮨﮩﮪﮫﮬ‬ ‫ﮭ ﮮ ﭼ الرحمن‪ .‬واتە‪ :‬هەروەها‬ ‫دانەوێڵەی خاوەن توێكڵ و كەپەك و پوش و‬ ‫پەاڵش و ڕێحانەی تیادا بەرهەم هێناوە‪ .‬جا‬ ‫كام نیعمەتی پەروەردگارتان بەدرۆ دەزانن؟‬ ‫لەم ئایەتە پیرۆزەدا گرنگی‬ ‫بەخششی دانەوێڵە و بەرگ و توێكڵەكەی‬ ‫دەردەخات كە بە (كەپەك و كا) ناودەبرێت‪،‬‬ ‫چونكە وشەی (العصف) واتە‪ :‬بەرگ و تویكڵی‬ ‫دانەوێڵە(‪.)1,2,3,4,5‬‬

‫وێنەی كەپەك‬

‫ئاشكرایە كە لە ڕابردوودا مرۆڤ‬ ‫سوودی توێكڵی دانەویڵە و پوش و پەاڵشی‬ ‫تەنها بۆ عەلەف و خواردنی گیانلەبەران‬ ‫زانیوە و سوودێكی بۆ مرۆڤ نەزانراوە‪،‬‬ ‫تەنانەت تەفسیر زانانی پێشینیش تەنیا‬ ‫وەك سودی ئاژەڵیی باسیان كردوە(‪،)3,4,5‬‬ ‫لە كاتێكدا كە خوای گەورە بە نیعمەتێكی‬ ‫تایبەت و گەورە بەسەر مرۆڤەوە باسی‬ ‫‪26‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫ئاماژەی قورئانیی‬ ‫دەكات و‪ ،‬یەكەم ئایەتی ﭽﮪ ﮫ ﮬ‬ ‫ﮭ ﭼ لە دوای ئەم ئایەتەوە دێت‪،‬‬ ‫زانستی نوێ دەریخستووە كە (بەرگ و‬ ‫كەپەكی دانەوێڵە) شیفای زۆرێك لە‬ ‫نەخۆشییە زەحمەت و مەترسیدارەكانی‬ ‫تێدایە‪ ،‬چەندین لێكۆڵینەوە لەسەر كەپەكی‬ ‫گەنم (‪1‬و‪ )2‬و كەپەكی جۆ(‪ )3‬و كەپەكی‬ ‫گەنمەشامی(‪ )3,4‬و كەپەكی برنج(‪ )5‬و‬ ‫كەپەكی ڕكێشە(‪( )6,7,8‬قطونة)‪ ،‬بە (رووەكە‬ ‫موعجیزەكە) بەناوبانگە و زانستیی بە‬ ‫((‪ The Plantago Ovata Husk‬ناودەبرێت‪،‬‬

‫وێنەی دانەوێڵەی ڕكێشە و كەپەكەكەی‬ ‫(‪)20‬‬ ‫و كەپەكی هەرزن‬

‫باڵوكراوەتەوە و دەریانخستوە‪ ،‬كەپەكی‬ ‫ئەم دانەوێاڵنە چارەسەر و پارێزەریشن بۆ‬ ‫زۆرێك لە نەخۆشییەكان لەوانە پارێزەرە بۆ‬ ‫توشبوون بە نەخۆشی كۆڵۆن و شێرپەنجەی‬ ‫مەمك و نەخۆشییەكانی دڵ و گەدە و‬ ‫ڕێخۆڵە(‪ )1‬و بۆ بەهێزكردنی ئێسكی‬ ‫بەتەمەنەكان(‪ ،)2‬هەروەها كاریگەرییان هەیە‬ ‫لە كەمكردنەوەی كۆلیسترۆڵی خوێن(‪ )3,5,6‬و‪،‬‬

‫دژە هەوكردنە و (‪ ،)6,20‬كەمكردنەوەی ڕێژەی‬ ‫شەكر لە خوێندا (‪)4,5‬و‪ ،‬ئازار و هەڵئاوسانی‬ ‫سك و سكچوون و كەمكردنەوەی كێش و‬ ‫برینی كۆڵۆن(‪ )6,8‬و كۆكەی درێژخایەن و‬ ‫ڕەبو و مایەسیری و هەوكردنی پێست‪.‬‬ ‫هەروەها بە سوودە بۆ كۆئەندامی هەرس و‬ ‫ڕێكخستنی جوڵەی كۆڵۆن و كەمكردنەوەی‬ ‫ئازار و‪ ،‬گرژبوون و هەاڵوسانی كۆڵۆن و(‪،)8‬‬ ‫نەهێشتنی غازاتی گەدە و قەبزی‪ ،‬هەروەها بۆ‬ ‫چارەسەی نەخۆشی ئەمیبیی ڕیخۆڵەیی(‪ )7‬و‬ ‫چارەسەری مایەسیری‪ ،‬لەناوبەری ئەو‬ ‫ماددانەیە كە هۆكاری شێرپەنجەی كۆئەندامی‬ ‫هەرسە(‪ .)6‬لە ئێستاشدا دەرمان و كەپسوڵیان‬ ‫لێ دروستكراوە و وەك چارەسەرێكی پزیشكی‬ ‫بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫ڕووەكی ڕێحانە (‪:)Ocimum basilicum‬‬ ‫ڕووەكی ڕێحانە كە ئایەتەكە دوای دانەویڵەو‬ ‫كەپەكەكەی باسیكردووە و تایبەتمەندییەكی‬ ‫جیای لە ناو ڕووەكەكانی تر پێ بەخشیوە‪،‬‬ ‫بریتییە لەو رووەكە بۆنخۆشەی كە لە‬ ‫فەرمودەی پێغەمبەریشدا ﷺ باسكراوە و‬ ‫(مثَ ُل الَّ ِذي يـَْق َرأُ الْ ُق ْرآ َن َكاألُتـُْر َّج ِة‬ ‫دەفەرموێت‪َ :‬‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ب‪َ ،‬والذي ال يـَْق َرأُ الْ ُق ْرآ َن‬ ‫ب َوِرحيُ َها طَيّ ٌ‬ ‫طَ ْع ُم َها طَيِّ ٌ‬ ‫َكالتَّمرِة طَ ْعم َها طَيِب وال ِريح َلَا‪ ،‬ومثَل الْ َف ِ‬ ‫اج ِر‬ ‫َْ ُ ّ ٌ َ‬ ‫َ ِ َ​َ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ي‬ ‫ط‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫حي‬ ‫ر‬ ‫ة‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫حي‬ ‫الر‬ ‫ل‬ ‫ث‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الَّ ِذي يـَْق َرأُ الْ ُق ْرآ َن َك َم َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ّ ٌ‬ ‫َوطَ ْع ُم َها ُم ٌّر) صحيح البخاري‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫فەرمودەیەكی تردا هاتوە‪( :‬من عرض عليه‬ ‫رحيان فال يرده فإنه خفيف احململ طيب الريح)‬ ‫رواه مسلم‪ ،‬لە كۆنەوە ئەم ڕووەكە لە‬

bran concentrate bread products improve longterm control of diabetes: a pilot study. J Am Diet Assoc. 1996 Dec;96)12(:1254-61.

10- Cara L1, Dubois C, Borel P, Armand M, et al. Effects of oat bran, rice bran, wheat fiber, and wheat germ on postprandial lipemia in healthy adults. Am J Clin Nutr. 1992 Jan;55)1(:81-8.

11- Miettinen TA1, Tarpila S. Serum lipids and cholesterol metabolism during guar gum, plantago ovata and high fibre treatments. Clin Chim Acta. 1989 Aug 31;183(3):253-62.

12- Turnbull WH1, Thomas HG. The effect of a Plantago ovata seed containing preparation on appetite variables, nutrient and energy intake. Int J Obes Relat Metab Disord. 1995 May;19)5(:338-42 13- Fernández-Bañares F, Hinojosa J, Sánchez-Lombraña JL.et al. Randomized clinical trial of Plantago ovata seeds (dietary fiber) as compared with mesalamine in maintaining remission in ulcerative colitis. Spanish Group for the Study of Crohn’s Disease and Ulcerative Colitis (GETECCU).

14- Prakash P1, Gupta N. Therapeutic uses of Ocimum sanctum Linn (Tulsi) with a note on eugenol and its pharmacological actions: a short review. See comment in PubMed Commons belowIndian J Physiol Pharmacol. 2005 Apr;49)2(:125-31.

15- Baliga MS1, Jimmy R, Thilakchand KR, et al. Ocimum sanctum L )Holy Basil or Tulsi( and its phytochemicals in the prevention and treatment of cancer. Nutr Cancer. 2013;65 Suppl 1:26-35. doi: 10.1080/01635581.2013.785010.

16- Sienkiewicz M1, Łysakowska M, Pastuszka M, et al. The potential of use basil and rosemary essential oils as effective antibacterial agents.

Molecules. 2013 Aug 5;18(8):9334-51. doi: 10.3390/molecules18089334.

17- Agrawal P1, Rai V, Singh RB. Randomized placebo-controlled, single blind trial of holy basil leaves in patients with noninsulin-dependent diabetes mellitus. Int J Clin Pharmacol Ther.

1996 Sep;34)9(:406-9.

18- Viyoch J1, Pisutthanan N, Faikreua A, et al. Evaluation of in vitro antimicrobial activity of Thai basil oils and their micro-emulsion formulas against Propionibacterium acnes.

See comment in PubMed Commons belowInt J Cosmet Sci. 2006 Apr;28)2(:125-33. doi: 10.1111/j.1467-2494.2006.00308.x.

19- Cohen M, Tulsi - Ocimum sanctum: A herb for all reasons. J Ayurveda Integr Med. 2014 Oct-Dec; 5)4(: 251–259. doi: 10.4103/09759476.146554 20- Murtaza N1, Baboota RK1, Jagtap S, et al.

Finger millet bran supplementation alleviates obesity-induced oxidative stress, inflammation and gut microbial derangements in high-fat diet-fed mice. See comment in PubMed Commons below Br J Nutr. 2014 Nov 14;112)9(:1447-58. doi: 10.1017/S0007114514002396. Epub 2014 Sep 19.

‫ لێكۆڵینەوەی دكتۆر محمود یوسف عەبدە‬-٢1 ِ‫ص‬ ‫ معجزة‬..‫ف‬ ْ ‫(و‬ ُّ َ‫ال‬ ْ ‫ب ذُو الْ َع‬ َ :‫بە ناونیشانی‬ ‫ كە لە كۆنگرەی هەشتەمی جیهانیی بۆ‬،)‫قرآنية‬ ‫ئیعجازی زانستی لە قورئان و سوننەتدا لە‬ .‫ پێشكەشكرا‬٢٠٠6 ‫ لە ساڵی‬،‫دەوڵەتی كوەیت‬ 22- www.eajaz.org

27

‫لەبەرئەوەی خوێن لە ژەهر دەپارێزێت و‬ ‫كاریگەیەكی باشیشی هەیە لە چارەسەری‬ ‫) و بەهێزكردنی كۆئەندامی‬9,10,11(‫شێرپەنجە‬ ‫ هەروەها بۆ چارەسەری ئازاری‬.)9(‫بەرگری‬ ‫جومگە و ئازاری نەخۆشیەكانی چاو‬ )14( .‫چارەسەركردنی جگەر‬ ‫هەموو ئەم سوودە زۆرانەی ڕێحانە بەڵگەن‬ ‫لەسەرئەوەی كە دروستكەری ئەم ڕووەكە بە‬ ‫ هەر‬،‫گرنگی و هەموو سوودەكانی ئاگادارە‬ ‫بۆیە لە ناو ڕووەكەكانی تردا هەڵیبژارد و‬ ‫وەك بەخششێكی گەورە بەسەر مرۆڤەكانەوە‬ .‫باسیكرد‬

:‫سەرچاوەكان‬ 6/٢٨٤ ‫ لسان العرب لإلمام العالمة ابن منظور‬-1 ‫ القاموس المحيط للعالمة مجد الدين‬-٢ .1٠٨٣ ‫الفيروز آبادي ص‬ .٢7/1٠٣ ‫ «روح المعاني لآللوسي البغدادي‬-٣ .٤/٢٩٠ ‫ تفسير القرآن العظيم البن كثير‬-٤ .17/1٣7 ‫ الجامع ألحكام القرآن للقرطبي‬-5

6- Stevenson L, Phillips F, O›sullivan K, WaStevenson L, Phillips F, O’sullivan K, Walton J. Wheat bran: its composition and benefits to health, a European perspective. Int J Food Sci Nutr. 2012 Dec; 63)8(: 1001–1013. doi: 10.3109/09637486.2012.687366 7- Chen Z1, Stini WA, Marshall JR, et al. Wheat bran fiber supplementation and bone loss among older people. Nutrition. 2004 Sep;20)9(:747-51.

8- Jackson KA1, Suter DA, Topping DL. Oat bran, barley and malted barley lower plasma cholesterol relative to wheat bran but differ in their effects on liver cholesterol in rats fed diets with and without cholesterol. J Nutr. 1994 Sep;124)9(:1678-84.

9- Pick ME1, Hawrysh ZJ, Gee MI, et al. Oat

‫ لە‬،‫دورگەی عەرەبی هەبووە و ناسراوە و‬ ‫ ابن عبد ربه‬:‫شیعرەكانیاندا هاتووە بۆ نمونە‬ :‫األندلسي لە شیعرێكیدا دەڵێت‬ ...‫وريحان تميس به غصون‬ ‫يطيب بشمه شرب الكؤوس‬ ‫لە ئێستادا چەندین سوودی ڕێحانە دەرخراوە و‬ ‫وەك چارەسەرێكی جیهانی و رووەكێكی‬ ‫ بۆ زۆرێك لە نەخۆشییەكان‬،‫پزیشكی ناسراوە و‬ ‫ چەندین لێكۆڵینەوەی لەسەر كراوە و‬،‫بەكاردێت‬ ‫لە جۆرنەڵە زانستیەكاندا باڵوكراوەتە‬ ‫ دەریانخستوە كە ڕەگ و‬،)9,10,11,12,13,14(‫وە‬ ‫قەد و گەاڵ و گوڵی ئەم ڕووەكە چارەسەری‬ :‫ لەوانە‬،‫زۆرێك لە نەخۆشیەكانی تێدایە‬ ‫بەهێزكردنی گەدە و مێشك و بیركردنەوە و‬ ‫ چارەسەری‬،‫زیادكردنی ئارەزووی خواردن‬ ‫هەوكردنی گەروو و هەوكردنی گورچیلە و‬ ‫)و‬9,10,11( ‫چارەسەرە بۆ بۆریچكەكانی هەوا‬ ‫)و‬9(‫حەساسیەتی ڕەبو و بۆ نەخۆشی مەالریا‬ ‫هەروەها هۆكاری ڕزگاربوونیشە لەبەردی‬ ‫ بۆ چارەسەری سكچوون و ڕشانەوە و‬،‫گورچیلە‬ ‫چارەسەری ماندوویەتی و هێوربونەوەی‬ ‫ هەروەها‬،)9(‫سەرئێشە و شەقیقە بەكاردێت‬ ،)10,12(‫بۆ دابەزینی ڕێژەی شەكر لە خوێندا‬ ‫بۆ پێستیش زۆر بەسوودە بە مەساجكردنی‬ ‫پێست بە گەاڵی ڕێحانە چرچی پێست‬ ‫ زیپكە‬،‫كەمدەكاتەوە و جوانی دەكات و‬ ‫ناهیڵێت و چارەسەری هەندێك نەخۆشی‬ ‫) و هەروەها مرۆڤ لە مەترسی‬13(‫پێست‬ ‫زیانەكانی تیشك دەپارێزێت چونكە پێكهاتەی‬ ‫فالفۆنۆیدی تێدایە كە دژە ئۆكسانە كە‬ ‫پێكهاتەی خانە و كرۆمۆسۆمەكان لە ئۆكسان‬ ‫ هەروەها بۆ وەستانی قژ‬.)10(‫بوون دەپارێزێت‬ ،‫هەڵوەرین و كەمكردنەوەی كێش بەسوودە‬ ‫ و‬A‫سەرچاوەیەكی دەوڵەمەندیشە بە ڤیتامین‬ ‫ كە سەرچاوەی سەرەكی دژە‬C ‫ڤیتامین‬ ..‫ بەوەش بینین بەهێز دەكات‬،)10(‫ئۆكسانن‬ ‫هەروەها برێكی زۆر ئاسن و كالسیۆمی تێدایە‬ ‫كە هۆكاری سەرەكی بەهێزكردنی ئێسك و‬ ‫ هەروەها بۆ كەمكردنەوەی ئازار و‬.‫خوێنە‬ ‫نەهێشتن و كەمكردنەوەی ژەهری پێوەدانی‬ ‫ هەروەها تەمبەڵی ناهێڵیت و مرۆڤ‬،‫مێروو‬ ‫ هەروەها‬،)14(‫چاالك دەكات رارایی ناهیڵێت‬ ‫بۆ پاككردنەوەی ددانەكان و بەهیزكردنی‬ ‫ چونكە دژە بەكتریایە و بۆ‬،‫پوك بەكار دێت‬ ‫نەخۆشی قۆڵۆن و بۆ چارەسەری كۆئەندامی‬ ‫) و بۆ نەخۆشیەكانی دڵ و‬11( ‫هەناسەدان‬ ،‫پاككردنەوە خوێن و ڕزگار بوون لە ژەهر‬ ‫چونكە ماددەی ئۆجینۆڵی تێدایە كە دژە‬ ‫ئۆكسانە و كۆلیسترۆڵی خوێن و شەكر‬ ‫ لەبەرئەوە مەترسی‬،)9,12,14(‫نزم دەكاتەوە‬ ‫جەڵتەی دڵ و نەخۆشیەكانی كەم دەكاتەوە‬

‫توێژینهوهی زانستی‬

‫تێزی‌دکتۆرای‌توێژەر‪‌:‬وەدیعە‌ساڵح‌بەکر‌له‌‌زانكۆی‌(سوانزی)‌له‌سه‌ر‪:‬‬

‫کاریگەریی‌‌پوختەی‌ڕەشکە‬ ‫‌لە‌سەر‌ئەنزیمەکانی‌زیندەگۆڕانی‬ ‫‌نیوکلیوتیدە‌ئەڵقەییەکان‌لە‌شانەکاندا‬ ‫و‪‌:‬ناسك‌ئيسماعيل‌عه‌زیز‬

‫«وەدیعە‌ ساڵح‌ بەکر»‌ بڕوانامەی‌‬ ‫‌‬ ‫دکتۆرای‌ لە‌ پسپۆڕی‌ کیمیای‌ ژیانیدا‌ لە‌‬ ‫زانکۆی‌ (سوانزی)‌ لە‌ (بەریتانیا)‌ بەدەست‌‬ ‫هێناوە‪ ‌،‬ناونیشانی‌ تێزی‌ دکتۆراکەی‪‌:‬‬ ‫«دابەشکردن‌و‌کاریگەریی‌پێکهاتەکان‌لەسەر‌‬ ‫ئەنزیمەکانی‌ زیندەگۆڕانی‌ نیوکلیوتیدە‌‬ ‫ئەڵقەییەکان‌لە‌شانەکانی‌شیردەرەکاندا‪‌».‬‬ ‫توێژەر‌ لە‌ بەشی‌ پێنجەمی‌‬ ‫‌‬ ‫تێزەکەیدا‪‌،‬توێژینەوەی‌دەربارەی‌کاریگەری‌‬ ‫پوختەی‌ڕەشکە‌کردووە‌لەسەر‌هەندێک‌لە‌‬ ‫ئەنزیمەکانی‌ نیوکلیوتیدە‌ ئەڵقەییەکان‌ لە‌‬ ‫شانەکاندا‪ ‌،‬هەر‌ بۆیە‌ لێرەدا‌ زیاتر‌ جەخت‌‬ ‫لە‌سەر‌ئەو‌بەشەی‌تێزەکەی‌دەکەینەوە‪.‬‬ ‫توێژەر‌لە‌سەرەتادا‌توێژینەوەکانی‌‬ ‫‌‬ ‫دیکەی‌ لەبارەی‌ ڕەشکەوە‌ خستۆتە‌ ڕوو‪‌،‬‬ ‫باسی‌ لەوە‌ کردووە‌ کە‌ چەندین‌ ڕاپۆرتی‌‬ ‫دەرمانسازی‌لەبارەی‌ئەو‌کاریگەرییە‌ڕوون‌‬ ‫و‌ئاشکرایانەوە‌هەیە‌کە‌پوختەی‌ڕەشکە‌لە‌‬ ‫چارەسەرکردندا‌هەیەتی‪.‬‬ ‫بۆ‌نموونە‌کاتێک‌پوختەی‌ڕەشکە‌لە‌‬ ‫‌‬ ‫ڕێگەی‌دەمەوە‌بە‌جرج‌دەدرێت‪‌،‬دەرئەنجام‌‬ ‫جگەری‌ لە‌ ژەهری‌ جگەر‌ دەپارێزێت‪‌.‬‬ ‫لێکۆڵینەوەی‌ تریش‌ دووپاتی‌ دەکەنەوە‌ کە‌‬ ‫ڕۆنی‌ڕەشکە‌ڕۆڵێکی‌کارا‌و‌بەهایەکی‌بەرزی‌‬ ‫لە‌ چارەسەرکردنی‌ تەنگەنەفەسیدا‌ هەیە‌‬ ‫(‪.)Gommaa et al, Chakravaty, 1993‬‬

‫«تۆپۆزادە»ی‌توێژەر‌لەگەڵ‌چەند‌‬ ‫‌‬ ‫توێژەرێکی‌ دیکەشدا‌ بۆیان‌ دەرکەوت‌ کە‌‬ ‫ڕۆنی‌ ڕەشکە‌ کاریگەرییەکی‌ دژە‌ بەکتریای‌‬ ‫بەهێزی‌هەیە‌و‪‌،‬هەمان‌کاریگەریشی‌بۆ‌سەر‌‬ ‫هەندێک‌وردبینە‌زیندەوەر‌هەیە‪‌،‬هەروەها‌‬ ‫بەسەرکەوتوویی‌ پێکهاتە‌ چاالکەکانی‌‬ ‫لە‌ چارەسەرکردنی‌ هەوکردنی‌ گوێ‌ و‌‬ ‫ئازارەکانی‌شەویالگی‌سەرەوەدا‌بەکارهاتووە‌‬ ‫(‪.)Toppozada et al, 1963; Agarwal et al‬‬ ‫یەکێک‌ لە‌ سوودەکانی‌ ڕەشکە‌ کە‌ لەم‌‬ ‫دواییەدا‌ دەرکەوتووە‪ ‌،‬بریتییە‌ لە‌‬ ‫کاریگەرییە‌ ڕاستکردنەوەکەی‌ لە‌ خانەنەکانی‌‬ ‫(‪ ‌)T helper cells TH‬دا‌ کە‌ دەیگۆڕێت‌‬ ‫بۆ‌ خانەکانی‌ ( (‪ ‌)Ts T. cells‬ئەویش‌ لەو‌‬ ‫نەخۆشانەدا‌ کە‌ گرفتاری‌ ‌ کەمی‌ ‌ بەرگری‌‬

‫‪28‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫بوونەتەوە‌ لە‌ لەشیاندا‪ ‌،‬بارودۆخیان‌ بەرەو‌‬ ‫باشتر‌ ڕۆیشتووە‌ کاتێک‌ کە‌ خانەکانی‌ (‪‌)Ts‬‬ ‫زیادی‌ کردووە‌ و‌ خانەکانی‌ (‪ ‌)TH‬کەمی‌‬ ‫کردووە‌ (‪ ‌)EL-Kadi, et al 1990‬بەپێی‌‬ ‫تاقیکردنەوەکانیش‌ ڕۆنی‌ ڕەشکە‌ بەشێوەیەکی‌‬ ‫کیمیایی‌ ڕێگە‌ لە‌ دروست‌ بوونی‌ وەرەمەکانی‌‬ ‫پێست‌دەگرێت‌لە‌جرجەکاندا‌(‪EL-Moufty‬‬ ‫‪.)et al,1995‬‬

‫هەردوو‌توێژەر‌«باسیل‌و‌ئیروا»‬ ‫‌‬ ‫(‪ )Basil and Erwa, 1993‬توێژینەوەیان‌‬ ‫لەسەر‌ کاریگەریی‌ ڕەشکە‌ کرد‌ لە‌ سەر‌‬ ‫کرداری‌ هەرسکردن‌ لە‌ مشکەکاندا‌ و‪‌,‬‬ ‫ڕوونیان‌ کردەوە‌ کە‌ باشبوونێک‌ دژ‌ بە‌‬ ‫کاریگەری‌ خانە‌ کەڕووییەکانی‌ کاندیدا‌‬ ‫ئالبیکانس‌ (‪ ‌)Candida albicans‬هەیە‪‌،‬‬ ‫هەروەها‌ «سالم»‌ و‌ چەند‌ توێژەرێکی‌‬ ‫دیکەش‌ (‪ )Salem et al 1995‬بۆیان‌‬ ‫دەرکەوت‌ کە‌ گۆڕانکارییەکی‌ ئاشکرا‌ نییە‌‬ ‫لە‌ئاستەکانی‌پرۆتینی‌بەرگری‌لە‌جۆری‌‬ ‫ج‌ (‪ )Immunoglobulin G‬لە (‪ )20‬نەخۆشدا‪‌،‬‬ ‫بەاڵم‌ تێبینیان‌ کرد‌ کە‌ زیادبوونێکی‌‬ ‫بەرچاو‌ بەدی‌ دەکرێت‌ لە‌ ڕێژەی‌ خانە‌‬ ‫لیمفیە‌بکوژە‌سروشتییەکاندا‪‌،‬بە‌بەراورد‌‬ ‫لەگەڵ‌ ژمارەی‌ گشتی‌ خانە‌ لیمفیەکاندا‪‌،‬‬ ‫لە‌ هەمان‌ توێژینەوەشدا‌ ئەوەیان‌ بۆ‌‬ ‫دەرکەوت‌ کە‌ کاری‌ هەرسکردنی‌ تۆوەکان‌‬ ‫لە‌نەخۆشەکاندا‌دەبێتە‌هۆکاری‌باشبوونی‌‬ ‫کاری‌جگەر‪‌،‬هەروەها‌«کرۆبەر»‌(‪Kreober,‬‬ ‫‪‌)1993‬دووپاتی‌کردەوە‌کە‌تۆوی‌ڕەشکە‌و‌‬ ‫ڕۆنەکەی‌ کاریگەریی‌ لەسەر‌ دەردانی‌ میز‌‬ ‫هەیە‪ ‌.‬هەروەها‌ «کانا»‌ کە‌ توێژەرێکی‌‬ ‫دیکەیە‌ (‪ ‌)Kana,1993‬ئاشکرای‌ کردووە‌‬ ‫کە‌ ڕۆنی‌ ڕەشکە‌ تایبەتمەندی‌ ئازارشکێنی‌‬ ‫هەیە‌ بۆ‌ ئازارەکانی‌ ناوەندە‌ کۆئەندامی‌‬ ‫دەمار‌لە‌هەریەک‌لە‌مشک‌و‌جرجەکاندا‪‌.‬‬ ‫توێژەرێکی‌دیکەش‌کە‌ناوی‌(تاهیر)ە‌دەڵێت‌‬ ‫کە‌ ئەو‌ ڕۆنە‌ پەرشەوەبووەی‌ لە‌ ڕەشکەوە‌‬ ‫دەردەچێت‪‌،‬گرژبوونی‌بۆرییەکانی‌دڵ‌کەم‌‬ ‫دەکاتەوە‪ ‌،‬هەروەها‌ ڕۆڵێکی‌ کاریگەریشی‌‬ ‫دژ‌ بە‌ زیادبوونی‌ ڕاڕایی‌ هەیە‌ (‪Tahir‬‬ ‫‪.)etal,1993‬‬

‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫گۆڤارى‌ (اإلعجاز‌ العلمي)‪ ‌،‬ژماره‌‪ ‌،5 ‌:‬ال‪:‬‬ ‫‪‌.58-59‬‬

‫کاریگەریی‌ پەیتیە‌ جیاوازەکانی‌ پوختەی‌‬ ‫‪http://www.eajaz.org/index.php/com‬‬‫ڕەشکە‌لەسەر‌چاالکی‌ئەنزیمی‌«ئەدینیلیل‌‬ ‫سایکلەیز»‌ (‪ ‌)Adenylylcyclase‬لە‌ شانە‌ ‪ponent/content/article/63-Fifth-Is-‬‬ ‫;]‪sue/575-Effect-of-black-bean-extr‬‬‫جیاوازەکاندا‌لە‌هەریەک‌لە‪:‬‬ ‫‪pact‬‬ ‫‌(ا)‌جگەر‌(ب)جگەر‌(ت)‌دڵ‌(ث)‌مێشک‪.‬‬

‫توێژینـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــهوهی‬

‫زانســــــــــــتـــــــــــــــــــــــــــــی‬

‫دیارترین بهڵگهی توێژینهوهیهك لهسهر‪:‬‬ ‫(مێژووی توخمهكان و پرۆسهی لهحیمكردن)‬ ‫له قورئانی پیرۆز وهرگیراوه‬ ‫توێژینهوهی بهڕێز د‪ .‬یاسین موستهفا ئهحمهد یاریدهدهری ڕاگری كۆلێجی‬ ‫تهكنیكی ئهندازیاری زانكۆی پۆلیتهكنیكی سلێمانی‪.‬‬ ‫ناوی توێژینهوهكه‪:‬‬ ‫)‪(History of Elements and Welding Processes (article paper‬‬ ‫كه له گۆڤاری (ئوستورالی بۆ زانسته بنهڕهتییهكان و ئهپڵكهیشنهكانی(‬ ‫‪Australian Journal of Basic and Applied Sciences, ISSN: 1991-8178‬‬

‫له مانگی ‪ 8‬ساڵی ‪ 2014‬باڵوكراوهتهوه‪.‬‬ ‫پوختهی توێژینهوهكه‪:‬‬ ‫توێژینهوهكه بریتییه له گهشتێك بهناو گشت ئهو توخمانهی‬ ‫تا ئێستا دۆزراونهتهوه‪ ،‬لهگهڵ گرنگرترین ڕێگاكانی لكاندن‪.‬‬ ‫له پێشهكی ‪ Introduction‬ی توێژینهوهكهدا تیشك خراوهته‬ ‫سهر سهرهتاكانی دۆزینهوه و بهكارهێنانی توخمهكانی وهك ئاسن و مس و‬ ‫ئاڵتون و زیو‪ ...‬تاد‪ ،‬بهكارهێنانیان له كاروباری ڕۆژانه و درووستكردنی‬ ‫كهلوپهلهكانیان‪ ،‬ههروهها سهرهتاكانی بهكارهێنان و بهرههمهێنان و‬ ‫بونیادنان به كانزاكان‪.‬‬ ‫له توێژینهوهكهدا دیارترین بهڵگه له قورئانی پیرۆزهوه‬ ‫وهرگیراوه كه بریتییه له باسی دروستكردنی «بهربهست»ێكی گهوره‬ ‫له پارچهی ئاسن و‪ ،‬بهستنهوهی بهیهكهوه له ڕێگهی مسی تواوه پاش‬ ‫گهرمكردنی پارچه ئاسنهكان‪ ،‬له الیهن «ذو القرنين»ه وه‪ ،‬كه له قورئاندا‬ ‫باسی هاتووه‪ :‬ﭽﰅ ﰆ ﰇﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏﰐ ﰑ‬ ‫ﰚ ﭼ الكهف‪ ،‬واته‪( :‬پاره‬ ‫ﰒﰓﰔﰕﰖﰗﰘ‬ ‫ئاسنانم بۆ بێنن‪ ،‬تاكو ههردوو الشانهكهی بهرامبهركرد‪ .‬گوتی بیدهمێنن‬ ‫تاكو ئاسنهواڵهكانی كرده ئاگر‪ ،‬وتی‪ :‬مسی تواوهم بۆ بێنن تا بهسهر‬ ‫بهربهست و بهربهندهكهی دا كهم و دابڕێژم)‪ .‬ئهم ڕووداوهش وهك‬ ‫مێژوونووسان ئاماژهیان پێداوه نزیكهی ‪ 600‬ساڵ پێش زاین بووه‪.‬‬ ‫ئهو پڕۆسهیهی بهكاری هێناوه جۆرێك له جۆرهكانی كرداری‬ ‫«لكاندن»ه‪ ،‬كه پێی دهوترێت ‪.Brazing Welding‬‬ ‫له توێژینهوهكهدا تیشك خراوهته سهر گشت ئهو ‪ 118‬توخمهی‬ ‫كه تا ئیستا پهی پێ براوه له سهرهتای تۆماری مرۆڤایهتی تا ئێستا و‬ ‫سهدهی بیست و یهك‪.‬‬ ‫ههروهها له توێژینهوهكهدا به ههمان شێوهی توخمهكان تیشك‬ ‫خراوهته سهر مێژووی درووست بوون و داهێنانی گرنگترین ڕێگاكانی‬ ‫لكاندن‪.‬‬

‫هــــــــــــــــــــــــــــــــهواڵـــــــــــــــــی‬

‫زانســــــــــــتـــــــــــــــــــــــــــــی‬

‫مێروولە و زانستێكی نوێی قورئان‬ ‫و‪ :‬ڕامان عبدالخالق‬ ‫ڕۆژنامەی تایمزی بەریتانی لە بەرواری ‪ 2009\2\6‬دا‬ ‫بابەتێكی باڵوكردەوە‪ ،‬كە زانستێكی نوێیان دۆزیوەتەوە و پەیوەندی‬ ‫بە تایبەتمەندی ئاڵوگۆڕكردنی قسەكردن لە جیهانی مێروولە هەیە‪.‬‬ ‫دۆزینەوەكە ڕوونی كردۆتەوە كە زمانی مێروولە زۆر پێشكەوتوترە‬ ‫بە ڕادەیەك زیاتر لەوەی كە ئەوان پێشتر پشبینیان كردبوو‪.‬‬ ‫بەرەو پێش چوونی تەكنەلۆژیا و ئامێرەكانی لێكۆڵینەوەش زیاتر‬ ‫یارمەتی دەربوون بۆ ئەوەی زانایان ئاسان تر لەم بوارە بكۆڵنەوە بۆ‬ ‫دۆزینەوەی شێوازی گفتوگۆكردنی مێروولە لەگەڵ یەكتر‪ ..‬ئەویش‬ ‫لەڕێگەی دانانی مایكرۆفۆن و سەماعەی بچوك و ورد لە هێالنەی‬ ‫مێروولەكان‪..‬‬ ‫پاش ئەم لێكۆڵینەوەیە بۆیان دەركەوت كە (مێروولە شاژن(‬ ‫خاوەنی فەرمان دەركردنە بەسەر مێروولەكانی تردا‪.‬‬ ‫بەهۆی وەرگرتنی دەنگی شاژنەكە لە ڕێگەی سەماعەكانەوە‬ ‫بۆیان دەركەوت كاتێك كە مێروولە شاژن فەرمان دەردەكات تێكڕای‬ ‫مێروولەكان كاردانەوەیان بۆ فەرمانەكە هەیە و هەموویان بە‬ ‫شێوەیەكی ڕێكوپێك كۆدەبنەوە و ڕیز دەبن و ددانەكانیان جیڕ‬ ‫دەكەنەوە و خۆیان ئامادە دەكەن بۆ هەر ڕوداوێكی نەخوازراو‪.‬‬ ‫ئەم هەواڵە بە دۆزینەوەیەكی زانستی لە قەڵەم دەدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم پێش چەندین سەدە لەمەوپێش لە قورئانی پیرۆزدا لە سورەتی‬ ‫(النمل)دا باسی لێوەكراوە كە (مێروولەی شاژن) فەرمان دەردەكات‪،‬‬ ‫خودای گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ‬ ‫ﮖﮗﮘ ﮙﮚ ﮛﮜﮝﮞﮟ‬ ‫ﮠ ﮡ ﭼ النمل‪ ،‬واته‪ :‬ههتا گهیشته دۆڵی مێرووله‪ ،‬مێرووله‬ ‫مێچکهیهک هاواری کرد و وتی‪ :‬ئههای مێروولهینه‪ ،‬بچنه ماڵ و‬ ‫کون و کهلهبهرهکانتانهوه نهوهکو سولهیمان و سهربازانی پێشێلتان‬ ‫بکهن‪ ،‬لهکاتێکدا ههستتان پێناکهن‪.‬‬ ‫كۆتایی هەواڵەكە بە وتەیەكی لێكۆڵەر (فرانسیسكا باربرۆ(‬ ‫لە زانكۆی (تۆرین( ‪Francesca Barbero,of the University of Turin‬‬ ‫دەهێنین كە باس لەوە دەكات دۆزینەوە نوێیەكان ئەوەیان پشت‬ ‫ڕاستكردۆتەوە كە ئەوەی لە پێشتر وتراوە دەربارەی نەبوونی دەوری‬ ‫ئاڵوگۆڕكردنی قسە بۆ گواستنەوەی زانیاریەكان لە نێوان مێروولەكان‬ ‫ئەوە ڕاست نیە بەڵكو بە پێچەوانەوەیە‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪:‬‬ ‫‪http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11051518‬‬

‫‪29‬‬

‫باڵندەی ( ماناكنز) خراپــەكاری قبوڵ ناكات‬

‫و‪ : .‬سەمیرە تەیب ڕەشید‬

‫لەبەرئەوەی پێشتر زانایان وای‬ ‫بۆدەچوون كە باڵندەكان پێشڕكێ و كوشتار‬ ‫دەكەن لەپێناو پەیداكردنی مێینەدا و ئەم‬ ‫كردارەش هەڕەمەكیە و بێ بوونی ڕەوشت‬ ‫لە نێوان باڵندە ڕكابەرەكاندا هەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئایا ئەمە ڕاستە؟‬ ‫لە لێكۆڵینەوەیەكی زانستی نوێدا‪:‬‬ ‫یەكێك لەزانایان كە چاودێری جۆرێك‬ ‫لە باڵندەی بە ناوی (ماناكنز) دەكرد و‬ ‫باڵندەیەكی كەمەرەییە‪ ،‬بۆی دەركەوت‬ ‫ئەم جۆرە باڵندەیە بە بۆچوونی ئەوانەی‬ ‫تایبەتمەند نین لەو بوارەدا وا دەرەكەوێت‬ ‫الیان‪ ،‬كە پێشبڕكی دەكەن لەسەر جوتبوون‬ ‫لەگەڵ مێینەدا كە ئەمە بیروڕای‬ ‫توێژەرەوەكانی پێشتریش بوو لەو بوارەدا‪.‬‬ ‫نوێكان‬ ‫لێكۆڵینەوە‬ ‫بەاڵم‬ ‫دەریانخست كە تەنها نێرینەی باڵندەكە‬ ‫(مێردەكەی) بەو مێینە دەگات و لەگەڵیدا بۆ‬ ‫ماوەیەكی درێژ دەژی‪ .‬باڵندە ڕكابەرەكەشی‬ ‫لێی نزیك نابێتەوە و چاوەڕێ دەكات تاوەكو‬ ‫نێرەكەی (مێردی مێینەكە) دەمرێت و ئنجا‬ ‫ئەمیان دەیهێنێت یاخود لەگەڵیدا جووت‬ ‫دەبێت!!‪.‬‬ ‫ماكدوناڵد)‬ ‫(دیفید‬ ‫دكتۆر‬ ‫تایبەتمەند لە بواری ئاژەاڵن لە زانكۆی‬

‫(وایومی ئەمریكی)‪ ،‬هەستا بە وێنەگرتنی‬ ‫فلیمێك لە واڵتی (كۆستاریكا) بەناونیشانی‬ ‫(بازدان بەرەو دواوە)‪ ،‬وێنەی سەمای دوو‬ ‫باڵندەی نێرینەی ڕكابەری گرتووە كە‬ ‫بەشێوەیەكی بەردەوام و دوا بەدوای یەك‬ ‫دەبێت تاكو یەكێك لە دوو باڵندە نێرینەكە‬ ‫مێینەكە بەدەست دەهێنێت‪ .‬باڵندەی‬ ‫ڕكابەریش بەردەوام دەبێت لەم ڕۆڵەی بۆ‬ ‫ماوەی پێنج ساڵ‪ ،‬بەاڵم تەنها لەكاتێكدا‬ ‫بەو مێینە دەگات كە باڵندە سەرەكیەكە‬ ‫بمرێت!‬ ‫هەروەها ئاماژەی بەوەدا كە‬ ‫باڵندە ڕكابەرەكە لەماوەی ئەو پێنج ساڵەدا‬ ‫ناچێت بەالی هیچ مێینەیەكی تردا و‬ ‫چاوەڕێی مردنی باڵندە سەرەكیەكە دەكات!‬ ‫هەوڵی لەناوبردنیشی نادات كە هەندێ جار‬ ‫بۆ ماوەی ‪ 10‬بۆ ‪ 15‬ساڵ چاوەڕوانیەكەی‬ ‫دەخایەنێت بگرە زیاتریش‪ .‬هەرچەندە‬ ‫كە خۆشی وەك ئەوی دیكە بە لە سەما‬ ‫كردندا بە توانایە‪ .‬بەاڵم ڕازیە بەوەی ئەو‬ ‫پەیوەندیە لەخۆی زەوت بكات لەگەڵ ئەو‬ ‫مێینەی كە هەڵیبژاردوە لەپێناو بوار‬ ‫فراوانكردن لەبەردەم باڵندە سەرەكیەكە‬ ‫تاكو دڵخۆش بێت بە پەیوەندیەكەی و ئەم‬ ‫لێیان تێك نەدات‪.‬‬

‫تێمان‬ ‫لێكۆڵینەوەیە‬ ‫ئەم‬ ‫دەگەیەنێت كە باڵندەكانیش جۆرە ئابڕوو و‬ ‫شەرەفێك و گیانی خۆبەختكردن و‬ ‫هاوكاری و چەندەها ڕەوشتی جوان و‬ ‫باشیان هەیە‪ ،‬ئەمەش بەڵگەیە كە‬ ‫باڵندەكانیش ئۆمەت و خێڵن وەك ئێمە‪.‬‬ ‫ئەم فەرمودەیەی خواوەندیش ئەمە پشت‬ ‫ڕاست دەكاتەوە‪ :‬ﭽ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ‬ ‫ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾﭿ ﮀ ﮁ ﮂ‬ ‫ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﭼ‬ ‫األنعام ‪ .‬واتە‪« :‬هیچ گیانلەبەرێك نیە‬ ‫لەسەر زەوی و هیچ باڵندەیەك نیە كە‬ ‫بە دوو باڵی بفڕێت ئەوانیش وەك ئێوە‬ ‫ئۆمەتانێكن هیچ شتێكمان لەم قورئانەدا‬ ‫فەرامۆش نەكردووە‪ ،‬پاشان ئەوانە لە ڕۆژی‬ ‫دواییدا الی پەروەردگاریان كۆدەكرێنەوە‪».‬‬ ‫تێبینی‪ :‬لەگەڵ ئەوەشدا كە هێشتا لە جیهانی‬ ‫باڵندەكانیشدا درۆ و ناپاكی و تەڵەكەبازی‬ ‫تیایدا زۆرە‪ ،‬هەروەها زۆربەی گیاندارانیش‬ ‫ڕێك وەكو مرۆڤن‪ ،‬بەاڵم باڵندەكان‬ ‫وەك مرۆڤ چاكە و خراپە لەیەك جیا‬ ‫دەكەنەوە‪ .‬بۆیە ئەو باسكردنە قورئانیەی‬ ‫كە دەفەرموێت ئۆمەتێكن وەك ئێوە‬ ‫وەسفێكی زۆر ورد و پڕاوپڕی خۆیەتی لە‬ ‫الیەنی زانستیەوە‪ ،‬خوای گەورەش زاناترە‪.‬‬

‫‪http://www.uwyo.edu/dbmcd/mcd.html‬‬ ‫‪http://news.bbc.co.uk/hi/arabic/sci_tech/newsid_7891000/7891460.stm‬‬

‫‪30‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫خولگەی خۆر‬ ‫ن‪ :‬د‪ .‬عبدالله المصلح‬

‫و‪ :‬جمال موحەمەد ئەمین‬

‫خوای گەورە دەفەرموێت‪:‬ﭽ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ‬ ‫ﯜﯝ ﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤ‬ ‫ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ‬ ‫ﯰﯱ ﯲﯳﯴﯵ ﯶ ﯷﯸﯹ ﯺ‬ ‫ﯻ ﯼ ﯽ ﯾﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﭼ يس‪.‬‬ ‫بەڵگەی دەقی‪ :‬لەو ئایەتانەی سەرەوەدا بەڵگەی‬ ‫زۆر هەن‪ ،‬كە لەسەر گرنگەكانیان دەوەستین‪ ،‬كاتێك خوای‬ ‫گەورە دەفەرموێت‪ :‬ﭽﯢ ﯣ ﯤ ﯥﭼ‬ ‫ئەوە دەگەیەنێت كە خۆر خولگەیەكی تایبەت بە خۆی‬ ‫هەیە و لەسەر ئەو خولگەیە بە خێراییەكی گەورە لە‬ ‫جوڵەیەكی بەردەوام و بەپێی دووری و سووڕە تەواوەكانی‬ ‫كۆمەڵە ئەستێرەكان لە ماوەی دیاریكراو و جێگیردا دەبێت‬ ‫كە خوای گەورە دایناوە‪.‬‬ ‫بەڵگەی زانستی‪ :‬لە سەدەی حەڤدەهەمدا زانا‬ ‫كیپلەر ‪ kepler‬گەیشتە ئەوەی كە خولگەی هەسارەكان‬ ‫گۆیی تەواو نین بەڵكو هێلكەیین ‪ ،elliptical‬لە ناوەڕاستی‬ ‫سەدەی نۆزدەهەمیشدا زانا كارینگتۆن ‪ Carrington‬لە‬ ‫میانەی بەدواچوونی بۆ پەڵە ڕەشەكانی ڕووی خۆر ئەوەی‬ ‫سەلماند كە خۆر بە دەوری خۆیدا دەخولێتەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫هەروا زانست بەرەو پێش چوو تا ئەوەی ئێستا جێگیر‬ ‫بووە و بۆتە ڕاستییەكی زانستی كە زەوی و هەموو تەنە‬ ‫ئاسمانیەكانی تر لە جوڵەیەكی بەردەوامدان لە خولگەی‬ ‫دیاریكراو بە خۆیان و لە كاتی دیاریكراو بە خۆیان دەیبڕن‪،‬‬ ‫دەریشكەوتووە كە خۆر دەكەوێتە سێیەكی دەرەوەی‬ ‫مەجەڕەی ڕێگای شیری ‪ ،milky way‬خۆر خولگەی خۆی‬ ‫دەبڕێت و لەگەڵیا هەموو هەسارەكانی بە دەوری ناوەندی‬ ‫ئەو مەجەڕەدا دەخولێنەوە لە ماوەی ‪ 250‬ملیۆن ساڵ‬ ‫جارێك‪ ،‬بەاڵم قورئانی پیرۆز لە پێش ‪ 10‬سەدە لەوەوبەرەوە‬ ‫دەریخستووە كە هەسارەكان لە جووڵەدان و‪ ،‬هەر تەنێكی‬ ‫ئاسمانی خولگەیەكی تایبەت بە خۆی هەیە‪ ،‬كە لە سووڕی‬ ‫تایبەت بە خۆی دەیبڕێت‪ ،‬ئا بەو جۆرە مانای تەواوی‬

‫‪jamalmhammad@yahoo.com‬‬

‫ﭽ ﯤ ﯥﭼ دەردەكەوێت‪ ،‬ئەو تەنە ئاسمانیە‬ ‫لەسەر خولگەی خۆی یەك سووڕ تەواو دەكات و دەگاتەوە‬ ‫ئەو شوێنەی لێوەی دەستیكردووە بە جووڵە‪ ،‬هەروەك ئەوە‬ ‫كەسێك گەشتێك دەكات و بەسەر چەند شوێنێكدا دەڕوات و‬ ‫لە دواجاردا دەگەڕێتەوە هەمان شوێنی یەكەمجاری‪ ،‬بە‬ ‫هەمان شێوە خۆریش دوای ماوەیەكی زۆر دەگاتەوە هەمان‬ ‫شوێنی كە لێوەی دەست بە جوڵە دەوریەكەی (بەپاتەكەی)‬ ‫دەكات‪ ،‬لە ئایەتەكاندا باس لە مانگیش دەكات كە ئەویش‬ ‫خولگەی خۆی هەیە و بە تایبەتی و ئەوەش گشتگیر دەكات‬ ‫بۆ هەموو تەنە ئاسمانیەكان ﭽﰀ ﰁ ﰂ ﰃﭼ‪ .‬هەر‬ ‫لە ئایەتەكەدا ڕوونكردنەوە هەیە دەربارەی شەو و ڕۆژ كە‬ ‫هەریەكەیان خێراییان هەیە و دەكەونە دوو دیوی گۆی‬ ‫زەویەوە و پێشبڕكێ دەكەن‪ ،‬ئەوەش بەڵگەی ئاشكرایە‬ ‫بۆ جوڵەی زەوی واتە خوالنەوەی بە دەوری خۆیدا و‪،‬‬ ‫لە ئایەتەكاندا دەردەكەوێت كە جوڵەی خولگەیی خۆر و‬ ‫مانگ نموونەن بۆ جوڵەی خولگەیی هەموو تەنە‬ ‫ئاسمانیەكانن كە زۆر بە وردی دانراون دوور لە ڕێكەوت‪،‬‬ ‫وەك لە ئایەتی تردا دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭬ ﭭ‬ ‫ﭮﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭼ األنعام‪.‬‬ ‫ڕووی ئیعجازی ئایەتەكان‪ :‬لەو ئایەتانەی‬ ‫پێشوودا كە باس لە جوڵەی بەردەوامی خۆر دەكات لە‬ ‫سەر خولگەیەكی دیاریكراو و جێگیر بە پێی سیستمێكی‬ ‫ورد‪ ،‬ئەوانە هەموو نەزانراو بوون لە سەردەمی دابەزینی‬ ‫قورئانی پیرۆزدا پێش ‪ 14‬سەدە لەمەوبەر‪ ،‬بەاڵم دۆزینەوە‬ ‫زانستیەكانی ئەم سەردەمە ئەو ڕاستیانەی بە ڕوونی‬ ‫دەرخست و جەختی لە ڕاستێتی ئەو دیاردە گەردوونیانە‬ ‫كردەوە كە ئەوانەش ڕووی ئیعجازی زانستی ئایەتەكان‬ ‫دەردەخەن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬كتێبی (هذا محمد رسول الله و براهين رسالته‪/‬‬ ‫د‪ .‬عبدالله المصلح)‪ ،‬چاپی دووەم ‪.2013‬‬ ‫‪31‬‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫نیعمەتەكانی دەوروبەرمان‬

‫گرنگیی ئاو لە ژیانماندا‬ ‫ئاو گەورەترین بەشی زەمین‬ ‫دادەپۆشێت‪ .‬دەریاكان و زەریاكان سێ لە‬ ‫چوار ‪ 3/4‬بەشی ڕووی زەوی پێكدەهێنن‪.‬‬ ‫لە وشكانیشدا دەیان ڕووبار و دەریاچە‬ ‫هەیە كە لە ژماردن نایەن و‪ ،‬ئەو‬ ‫بەفرانەی لوتكەی شاخەكانی داپۆشیوە‬ ‫ئاوە لە دۆخی بەستندا‪ .‬بەشی هەرە‬ ‫گرنگی ئاو لە جیهاندا لە ئاسماندایە‪،‬‬ ‫بەجۆرێ لە هەر پەڵە هەورێكدا چەندان‬ ‫تەن ئاو هەیە‪.‬‬ ‫ئەو هەوایەی ئێستا هەڵیدەمژین‬ ‫دیسان دەبێت بڕێكی دیاریكراو هەڵمی‬ ‫ئاوی تێدابێت‪ .‬نزیكەی لە سەدا حەفتا‬ ‫‪70%‬ی الشەمان لە ئاو پێكهاتووە و‪ ،‬ئاو‬ ‫لە هەموو شتێك زیاتر لەخانەكانماندا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئەو خوێنەی بە هەموو‬ ‫بەشەكانی لەشماندا دەسوڕێت دیسان‬ ‫بەشێكی گەورەی لە ئاو پێك هاتووە‪.‬‬ ‫ئاو بەشێوەیەكی تایبەت درووست بووە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ببێتە بنچینەی ژیان و‪،‬‬ ‫‪32‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫ماددەیەكە خەسڵەتێكی زۆری هەیە بۆ‬ ‫بەردەوامیی ژیان‪.‬‬ ‫ئێستا با پێكەوە سەرنجی هەندێ‬ ‫خەسڵەتی زۆر سەیری ئاو بدەین‪:‬‬ ‫هەموو ماددە شلەمەنیەكانی‬ ‫سەر ڕووی زەوی لە دۆخی ڕەقیی‪ ،‬واتە‬ ‫بەستندا‪ ،‬قورسترن وەك لە دۆخی شلیی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئاو بە پێچەوانەی هەموو ئەو‬ ‫ماددە شالنەوە (دەچێتەوە یەك) تاوەكو‬ ‫پلەی گەرمی دەگاتە (‪ )4‬چوار پلە‪ ،‬ئەو‬ ‫كات یەكسەر دەست دەكات بە كشان و‪،‬‬ ‫كاتێ دەیبەستێت زۆر دەكشێت‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیە ئاوە بەسەهۆڵبووەكە سووكتر‬ ‫دەبێت وەك لە باری شلیی‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫سەهۆڵەی كە دەبێت قورستر بێت‬ ‫لە ئاو بە گوێرەی ڕێسا فیزیاییەكانی‬ ‫شلەمەنیەكان سوكترە لە ئاو‪.‬‬ ‫ئەمە دەمانگەیەنێتە ئەنجامێكی زۆر‬ ‫گرنگ‪:‬‬ ‫بەهۆی ئەم خەسڵەتەی ئاوەوە‬ ‫سەهۆڵ سەرئاو دەكەوێت و‪ ،‬ئەمەش‬

‫چەند ئەنجامێكی زۆر گرنگ و گەورەی‬ ‫لێ دەكەوێتەوە‪ ..‬لە زۆر ناوچەی ئەم‬ ‫جیهانەدا لە ڕۆژانی وەرزی زستاندا پلەی‬ ‫گەرمی نزم دەبێتەوە بۆ ژێر پلەی سفری‬ ‫سەدی‪ ،‬ئەم سەرمایە كاردەكاتە سەر دەریا‬ ‫و دەریاچەكان و‪ ،‬كاتێ ڕووی ئاوەكە‬ ‫دەگاتە پلەی سفر دەیبەستێ‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫بەستنە تەنها سەر ڕووی ئاوەكە دەبێت‪،‬‬ ‫چینی ئاوی ژێر سەهۆڵەكە‪ ،‬كە پلەی‬ ‫گەرمی یەكەی چوار (‪ )4‬پلەی سەدیيە‪،‬‬ ‫شیاوە بۆ بەردەوامیی ژیانی ماسی و‬ ‫بوونەوەرە دەریاییەكانی تر‪ .‬سەهۆڵەكە‬ ‫سەرمای هەوا ناگوێزێتەوە بۆ چینی‬ ‫ئاوی ژێر خۆی بە كەمی نەبێت‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیە ئەگەر پلەی گرمی بگاتە (‪)50‬‬ ‫پلە لە ژێر سفر‪ ،‬ئەوا چینی بەستوی‬ ‫سەهۆڵ لەسەر ڕووی دەریا لە (‪ )1‬مەتر‬ ‫یا (‪ )2‬مەتر زیاتر نابێت و‪ ،‬بەم شێوەیە‬ ‫گیانەوەرەكانی وەك سەگی ئاوی و ورچ‬ ‫و گیانەوەرە جەمسەریەكانی تر دەتوانن‬ ‫كە چینە سەهۆڵەكە كون بكەن كە لەسەر‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫ڕووی دەریایە بۆ گەیشتن بە ئاوی ژێر سەهۆڵەكە‪.‬‬ ‫باشە ئەگەر ئەمە ڕووی نەدایە‪ ،‬واتە ئەگەر‬ ‫(بەسەهۆڵبوون) بگەشتایەتە قواڵیی دەریا‪ ،‬چی ڕووی دەدا؟‬ ‫لەم كاتە دا زەریا و دەریا و دەریاچەكان لە قواڵییەوە دەستیان‬ ‫دەكرد بە (سەهۆڵبوون)‪ ،‬سەرەتا لە خوارەوە دەیبەست و‪،‬‬ ‫لەبەر نەبوونی چینی سەهۆڵین لەسەر ڕووی دەریاكە سەرما‬ ‫بگەڕێنێتەوە‪ ،‬ئەوا بەردەوام ئاوەكان دەیبەست بەرەو ڕووی‬ ‫سەرەوە و‪ ،‬بەم شێوەیە بەشێكی گەورەی دەریا و زەریاكان‬ ‫دەبووە پارچە سەهۆڵی گەورە و‪ ،‬لەسەر رووی دەریاكان چینە‬ ‫ئاوێك بە ئەستووری چەند مەترێكی كەم دەمایەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەگەر پلەی گەرمی بەرزیش ببوایە سەهۆڵی قواڵیی دەریا‬ ‫هەرگیز نەدەتوایەوە و‪ ،‬هیچ بوونەوەرێك لەم جۆرە دەریایانەدا‬ ‫نەدەژیا‪.‬‬ ‫چی ڕوودەدات گەر هەموو بوونەوەرە ئاویەكان‬ ‫بمردنایە؟ لە بارێكی ئاوادا هاوسەنگی جیهان تێك‬ ‫دەچوو و‪ ،‬ژیانی بوونەوەرە وشكانیەكانیش بەردەوام‬ ‫نەدەبوو‪ .‬به فەزل و توانا و جوان بەدیهێنانی خوای‬ ‫گەورە‪ ،‬هەسارەی زەویمان بۆتە هەسارەیەكی پڕ لە‬ ‫ژیان‪.‬‬ ‫خەسڵەتەكانی تری تایبەت بە پلەی گەرمی‬ ‫ئاو دیسان ڕۆڵی گەورە دەبینن لەوەی كە زەوی گەرم‬ ‫بێت‪ .‬بەهۆی تایبەتمەندیی گەردیلەكانی ئاوەوە‬ ‫دەریاكان درەنگ گەرم دەبن وەك لە وشكانی و‪،‬‬ ‫درەنگتریش سارد دەبنەوە لەچاو ئەو‪ ،‬بەهۆی ئەمەوە‬ ‫كاتێ جیاوازی پلەكانی گەرما دەگاتە سەد و چل (‪)140‬‬ ‫پلە لە ناوچە زۆر سارد و ناوچە زۆر گەرمەكانی‬ ‫وشكانیدا‪ ،‬دەبینین جیاوازیی پلەی گەرمای دەریاكان‬ ‫لە نێوان پازدە (‪ )15‬بۆ بیست (‪ )20‬پلە زیاتر نابێت‪.‬‬ ‫لە هەمان كاتدا جیاوازیی پلەی گەرما لە‬ ‫نێوان شەو و ڕۆژدا دەبێت‪ .‬ئەویش لەكاتێكدا جیاوازیی‬ ‫پلەی گەرمای نێوان شەو و ڕۆژ لە ناوچە بیابانەكاندا‬ ‫دەگاتە بیست (‪ )20‬یان سی (‪ )30‬پلە‪ ،‬ئەوا جیاوازیی‬ ‫پلەی گەرمی نێوان شەو و ڕۆژ لە دەریاكاندا تەنها‬ ‫لە چەند پلەیەكی كەم تێناپەڕێت بەهۆی خەسڵەتە‬ ‫گەرمیەكانی تایبەت بە ئاو‪.‬‬ ‫جیاوازی پلەی گەرمی نێوان شەو و ڕۆژ‪،‬‬ ‫یان هاوین و زستان‪ ،‬لە ئاستێكدا دەبێت كە هەموو‬ ‫بوونەوەكانی سەر ڕووی زەوی بەرگەی بگرێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫بڕی ئاوی سەر زەوی كەمتر بوایە لە وشكانی‪ ،‬یان‬ ‫تایبەتمەندیەكانی گەرمی ئاو كەمێك جیاواز بوونایە‪،‬‬ ‫ئەوا جیاوازیی پلەی گەرمی نێوان شەو و ڕۆژ زیاد‬ ‫دەبوو‪ ،‬بەشێكی گەورە لە وشكانی دەبووە بیابان‪ ،‬ئەو‬ ‫كات ژیان ئەستەم دەبوو‪.‬‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫بۆ‌نه‌وجه‌وانان‬

‫ﭽ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ‬ ‫ﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦ ﭧ ﭨ‬ ‫ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭼ المؤمنون‪ .‬واتە‪ :‬هەر ئێمە‬ ‫لە ئاسمانەوە‪ ،‬بە ئەندازە و نەخشەیەكی دیاریكراو‪ ،‬بارانمان‬ ‫باراندووە و‪ ،‬ئینجا لە ناخی زەویدا جێگیرمان كردووە و‪،‬‬ ‫بێگومان ئێمە بە جۆرەها شێوە دەتوانین ئەو ئاوە لەناوبەرین‬ ‫و ئەو سەرچاوانە وشك بكەین‪ .‬ئێمە بەهۆی ئەو ئاوەوە‬ ‫چەندەها باخ و باخاتی دارخورما و ڕەزمان بەدیهێناوە بۆتان‪،‬‬ ‫میوەی جۆراوجۆری زۆر و زەبەندەمان بۆ بەدیهێناون‪ ،‬لە‬ ‫هەندێكیان دەخۆن‪.‬‬ ‫هاوڕێیان بە بیركردنەوە بەم شێوەیە هەمیشە ئەو‬ ‫بەخششانەمان لەیاد دەبێت كە خوای گەورە پێی داوین و‬ ‫سوپاسی خوای گەورە و بااڵدەست دەكەین لەسەر هەموو‬ ‫بەخششەكانی‪...‬‬

‫ڕوون و ئاشكرایە كە ئاو زۆر گرنگە بۆ ژیانی‬ ‫مرۆڤـ‪ .‬خوای گەورە بۆمان ڕوون دەكاتەوە لە قورئانی‬ ‫پیرۆزدا كە ئاو بەخششێكی گەورەیە بۆ ئێمە و‪ ،‬دەفەرموێت‪:‬‬

‫سەرچاوە‪ :‬لە باڵوكراوەكانی ناوەندی ڕاگەیاندنی ئارا وەرگیراوە‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫ئیعجازو ڕەواندنەوەی گومانەكان‪...‬‬

‫ن‪ :‬ئەندازیار شاهۆ ڕەشید غفور‬

‫ئیعجاز‪ ...‬واتە دەستەوسانبوونی‬ ‫مرۆڤەكان بەرامبەر بە كردنی كارێك كە‬ ‫لە توانای خۆیاندا نەبێت‪.‬‬ ‫واتە بیركردنەوە لە خودی‬ ‫دەسەاڵتێكی تری سەرووی دەسەاڵتی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬ئیعجاز دەسەاڵتێكە لە الیەن‬ ‫خوای گەورەوە دەدرێت بە پێغەمبەران‬ ‫بۆ زیاتر دڵنیاییدان بە گەلەكانیان و‬ ‫ڕێنموونی كردنیان و شوێنكەوتنیان‬ ‫بۆ خواپەرستی لە سەر چاوساغی‬ ‫(بصیرة)‪ ،‬ئەمەش مەرج نییە هەموو‬ ‫كاتێك ئەم كارە ڕوویدابێت بەڵكو تەنها‬ ‫لە هەندێك كاتی هەستیار و تایبەتدا‬ ‫بووە كە خەڵكی گومانی زۆریان بۆ پەیدا‬ ‫بووە بەرامبەر ئەو پێغەمبەرانەی كە‬ ‫بانگهێشتیان كرد`وون بۆ پەرستنی خوای‬ ‫تاك و تەنیا‪ ،‬نموونە وەك دار عەصاكەی‬ ‫پێغەمبەر موسا (علیە السالم) و گۆڕینی‬ ‫بە مارێكی شێوە ئەژدیها كە توانی چۆك‬ ‫بە جادووكەرەكانی فیرعەون بێنێت و‬ ‫باوەڕ بە خوای موسا (علیە السالم) بێنن‬ ‫چونكە هەر ئەوان ئەیانزانی كە ئەم كارە‬ ‫جادووگەری نییە و لە توانای مرۆڤەكاندا‬ ‫نییە‪...‬‬ ‫یان زیندوكرنەوەی مردوو‬ ‫لە الیەن پێغەمبەر عیسا (علیە‬ ‫السالم) ئەویش كارێكی زۆر ئەستەم‬ ‫بوو لە الیەن پزیشكانی ئەو‬

‫‪34‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫سەردەمەوە هەرچەند شارەزاییەكی‬ ‫بااڵیان هەبوو لە بواری پزیشكیدا‪...‬‬ ‫هەروەها لەتبوونی مانگ بە‬ ‫ئیشارەتی دەستی پێغەمبەری خۆمان‬ ‫محمد ﷺ و بینینی لە الیەن بێ‬ ‫باوەڕەكانی مەككەوە و چەندین كەسانی‬ ‫تری ئەو سەردەمەوە ﭽ ﮬ ﮭ‬ ‫ﮮ ﮯ ﮰ ﭼالقمر‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫كاتێك بینییان نكوڵییان كرد و وتیان‬ ‫ئەمە جادووە ﭽ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ‬ ‫ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﭼالقمر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تاوەكو ئێستاش ئاسەواری ئەو لەتبوونە‬ ‫لە دەستنووسەكاندا ماوە‪!...‬‬ ‫دەوری‬ ‫ئیعجاز‬ ‫هەرچەندە‬ ‫كاریگەر و گرنگی هەبووە بۆ پێغەمبەران‬ ‫و متمانەی هەندێك لە شوێنكەوتووانیان‬ ‫بە دەست هێناوە‪ ،‬بەاڵم لە هەمان كاتیشدا‬ ‫زۆرێك لە خەڵكی لە ئەنجامی نەفامی و‬ ‫نەزانییان بەردەوام نكوڵییان كردووە و‬ ‫دژایەتی پەیامەكەیان كردووە و بە درۆیان‬

‫خستووەتەوە‪ ،‬ئەوان هەمیشە گومان لە‬ ‫دڵیاندا دروست بووە لە خودی ئیعجاز‬ ‫لە ڕابوردوو ئێستاشدا و دەڵێن‪ :‬ئەی‬ ‫باشە ئیعجاز لە سەر دەستی پێغەمبەران‬ ‫نەیتوانیبێت هەموو خەڵكی یان زۆرینەی‬ ‫باوەڕدار بكەن ئەی چۆن لەم سەردەمەدا‬ ‫دەتوانرێت ئیعجاز دەوری كاریگەری‬ ‫خۆی هەبێت‪...‬؟ پێویستە ئێمە زۆر بە‬

‫وردی بیر لە ئامانجی ژیانی مرۆڤەكان‬ ‫بكەینەوە لە دونیادا ئایا مرۆڤەكان بۆچی‬ ‫خوای گەورە دروستی كردوون بێگومان‬ ‫لێرەدا قورئانی پیرۆز وەاڵمی داوەتەوە و‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ﭽ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ‬ ‫ﭷ ﭸ ﭹﭼالذاريات‪ ،‬باشە كە بۆ‬ ‫بەندایەتی دروستكراون ئەی بۆچی خوای‬ ‫گەورە هەموویان ناكات بە بەندەیەكی‬ ‫صاڵح و چاكگوزار ئیتر چ پێویست بە‬ ‫ئیعجازیش ئەكات‪...‬؟ بۆ وەاڵم دانەوەی‬ ‫ئەم دوو پرسیارە پێویستە یەكێك لە‬ ‫سیفەتە جوانەكانی خوای گەورە هەیە‬ ‫دەبێت باش بیناسین و بیزانین ئەویش‬ ‫سیفەتی ( العدل )ە واتە دادگەر بەسەر‬ ‫هەموو بوونەوەرەكان لە دنیا و لە قیامەت‪،‬‬ ‫ئەم سیفەتەش پێغەمبەران (علیە السالم)‬ ‫زۆر باش لێی تێگەیشتوون‪ ...‬چۆن‪..‬؟‬ ‫كاتێك خوای گەورە زەوی و ئاسمانەكان‬ ‫دروست دەكات لە ماوەی شەش ڕۆژدا‬ ‫پاشان عەرشی خۆی ڕێك دەخات و‬ ‫زەویش دەگونجێنێت بۆ ژیان و ئاوەدانی‬ ‫دەكاتەوە بە نەوەكانی ئادەم (علیە السالم)‬ ‫لێرەوە ویستی خوا وایە مرۆڤەكان تاقی‬ ‫بكاتەوە كە كامیان كردەوەی باش ئەنجام‬ ‫دەدەن وەك خوای گەورە دەفەرموێت‬ ‫ﭽ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢﭧ ﭼ الملك‪،‬‬ ‫ئەم ئەنجامدانی كارە باشەش بە تۆپزی و‬ ‫زۆرەملێ نییە بەڵكو خوای گەورە مرۆڤی‬

‫ئازاد كردووە چ ڕێگایەك هەڵدەبژێرێت بە‬ ‫بەڵگەی ئایەتیﭽ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂﰚ ﭼ‬ ‫البقرة‪ ،‬یان ﭽ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ‬ ‫ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﭼ اإلنسان‪ ،‬وەك‬ ‫وتمان خوای گەورە سیفەتی (عدل)ی‬ ‫هەیە و ئازادی داوەتە عەقڵی مرۆڤ بۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی چارەنووسی ژیانی خۆی‬ ‫لە دواڕۆژدا وە كەشوهەوایەكی لەباریشی‬ ‫بۆ ڕەخساندووە لەسەر زەوی بۆ ئەو‬ ‫تاقیكردنەوەیە ئیتر پێویست بەوە‬ ‫ناكات بە زمانی حاڵ بفەرموێت ئەی‬ ‫مرۆڤ ئەزانی من تۆم دروستكردووە‪...‬؟!‬ ‫چونكە خوای گەورە بەس تەنها‬ ‫خۆی ئەزانێت ئەم گەردوونەی بۆ چ‬ ‫مەبەستێكی تر دروست كردووە و‪ ،‬چەند‬ ‫ژیانی تر هەیەو هەبووە لە پێشتردا‬ ‫بە بەڵگەی ئایەتی قورئانی كاتێك‬ ‫خوای گەورە بە فریشتەكان دەفەرموێت‬ ‫ﭽﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ‬ ‫ﭘ ﭙ ﭯ ﭼ البقرة‪ ،‬كە مەبەستی‬

‫ئادەم و ( علیە السالم ) نەوەكانیەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم فریشتەكان بە خوای گەورە دەڵێن‪:‬‬

‫ﭽﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ‬ ‫ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ‬ ‫ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭼ البقرة‪ ،‬واتە‪:‬‬

‫(جێنشینی خۆت دەنێریت بۆ ئەوەی‬ ‫خراپە بكەن و خوێن بڕێژن‪ )!...‬هەڵبەتە‬ ‫فریشتەكان ئاگادارن كە پێش ئادەم و‬ ‫نەوەكانی جێنشینی تر هەبووە لەسەر‬ ‫زەوی‪ ،‬بەاڵم تەنها خوای گەورە ئاگادار و‬ ‫شارەزایە بەوەی كەوا هەبووە و بەوەی‬ ‫كەوا ڕوودەدات و چۆن دەگوزەرێت و‪ ،‬پێ‬ ‫دەچێت مەبەست لە دروستكردنی ئەم‬ ‫گەردوونە تەنها تاقیكردنەوەی مرۆڤەكان‬ ‫نەبێت‪ ،‬بە ڵكو زۆر شتی كەی لە پشتەوە‬ ‫بێت‪ ،‬چونكە ژیانی دونیاو گەردوون بە‬ ‫سیستمێك داڕێژراوە و دیزاین كراوە بە‬ ‫شێوەیەك كە ڕێڕەوی خۆی وەرگرتووە بۆ‬ ‫هیچ كەسێك گۆڕانكاری بە سەردا نایەت‬ ‫چ باوەڕدار بێت یان بێ باوەڕ‪ ،‬نموونەی‬ ‫ئەمەش لە سەردەمی پێغەمبەرمان ﷺ‬ ‫كاتێك ئیبراهیمی كوڕی وەفات دەكات‬ ‫لەو كاتەدا ڕۆژ دەگیرێت‪ ...‬هاوەاڵنی‬ ‫پێغەمبەر وتیان ئەم ڕۆژ گیرانە بە هۆی‬ ‫وەفاتی (ئیبراهیمی كوڕی پێغەمبەرﷺ)‬ ‫بوو‪ !...‬بەاڵم پێغەمبەرﷺ یەكسەر‬ ‫بەرپەرچی دانەوە كە ئەم كارە هیچ‬ ‫پەیوەندی بەوەوە نیە ( إن الشمس والقمر‬ ‫ال ینكسفان لموت أحد وال لحیاته (‪996‬‬

‫البخاري))‪ ،‬بەم كارە پێغەمبەری خوا ﷺ‬

‫هاوەاڵنی تێگەیاند كەلەبەر هیچ كەسێك‬ ‫خوای گەورە سیستمی گەردوونی تێك‬ ‫نادات تەنها لە بواری ئیعجازدا نەبێت‬ ‫ئەویش وەك وتمان لە هەندێ كاتی‬ ‫تایبەت و هەستیاردا بووە‪ ،‬ئەگەر بێینەوە‬ ‫سەر وەاڵمی پرسیاری یەكەم سەبارەت بە‬ ‫دەور و كاریگەری ئیعجاز لەم سەردەمەدا‬ ‫دیارە تەنها شتێك كە مابێت قورئان و‬ ‫فەرموودە ڕاستەكانی پێغەمبەری خوایە‬ ‫ﷺ كە بەردەوام تەحەدای مرۆڤ دەكات‬ ‫لە دەركەوتنی ڕاستیە شاراوەكان و‬ ‫ئەو ڕاستیانەش كە تا ئێستا مرۆڤ پەی‬ ‫پێ نەبردوون‪ ،‬من لێرەدا ناچمە ناو‬ ‫باسكردنی ئەو هەموو ئیعجازەی كە لە‬ ‫قورئان و فەرموودە ڕاستەكاندا هاتووە‬ ‫بەڵكو ئەمەوێت وەاڵمێكی پرسیارەكە‬ ‫بدەینەوە ئەویش كاریگەری ئیعجازە لە‬ ‫سەر مرۆڤەكان‪ ،‬خوای گەورە لە گەڵ‬ ‫دروستكردنی مرۆڤەكان ژیریشی پێ‬ ‫بەخشیون بۆ ئەوەی بتوانن كاروباری‬ ‫ژیانی خۆیان بە ڕێكەن و بیر لە‬ ‫دروستكراوەكانی تر بكەنەوە بەاڵم وەك‬ ‫وتمان خوای گەورە سیفەتی (عدل)ی‬ ‫هەیە ئەو ڕاستیە شاراوانەی هێشتووەتەوە‬ ‫بۆ مرۆڤ خۆی پێی بگات نەوەك بە‬ ‫تۆپزی بەسەریا بسەپێنرێت‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫كاتە هیچ مانایەك بۆ ئازادی (عەقڵ)‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬یان ئەگەر خوا بیویستایە‬ ‫مرۆڤەكان یەك چارەنووسیان هەبێت‬ ‫ئەوا زۆر بە ئاسانی ئەیتوانی لە ئاسماندا‬ ‫بۆ نموونە بە ڕیزبەستنی ئەستێرەكان بە‬ ‫وشەی (ال الە اال اللە) یەكتاپەرستی خۆی‬ ‫بسەلماندایە‪ !...‬مرۆڤەكانیش هەموویان‬ ‫باوەڕیان پێ دەهێنا‪ ،‬بەاڵم ئەو كاتە‬ ‫چ شتێك ئەمایەوە بۆ تاقیكردنەوەی‬ ‫مرۆڤەكان یان ئازادی بیروڕایان‪..‬؟‬ ‫بێگومان هیچ‪ ...‬كە ئەمەش دووبارە‬ ‫وەاڵمی پرسیاری دووەم دەداتەوە و‬ ‫ئەو كات مرۆڤەكان هەموویان صاڵح و‬ ‫چاكەگوزار دەبوون‪ !...‬هیچ مانایەكیش‬ ‫بۆ ئەم ژیانەی دونیا نەدەمایەوە‪.‬‬ ‫بۆیە خوای گەورە پێی خۆشە‬ ‫كە بەندەكانی هەمیشە بە دوایدا‬ ‫بگەڕێن و بە سەرنجدان و تێڕامان‬ ‫لە دروستكراوەكانی بیناسنەوە‪ ،‬واتە‬ ‫بە هەوڵ و ماندوبوون و قەناعەتی‬ ‫مرۆڤەكان خۆیان خوای گەورە بناسن و‬ ‫گوێڕایەڵی بكەن نەوەك خوای گەورە‬

‫خۆی پیشانی بەندەكانی بدات و‬ ‫قەناعەتیان پێ بكات‪ !...‬دیارە فەلسەفەی‬ ‫ژیانیش لێرەدایە گەڕان بە دوای ڕاستیە‬ ‫شاراوەكاندا ئەو كات مرۆڤەكان خۆیان‬ ‫لە ڕوانگەی بیركردنەوەیانەوە ئیمان‬ ‫بە خوڵقێنەری زەوی و ئاسمانەكان‬ ‫هەڵدەبژێرن یاخود لە ڕوانگەی مادییەوە‬ ‫وا دەزانن گەردوون هەر بە شێوەی ئەزەل‬ ‫هەبووە‪ ،‬ئەم هەڵبژاردنەش لە نێوان‬ ‫مرۆڤەكاندا جیاوازی هەیە و دەرگای‬ ‫بە ڕووی هیچ یەكێكیاندا دانەخستووە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە مرۆڤێكی سادەی نەخوێنەوار‬ ‫ئەوەندە ژیری پێ دراوە كە بیر لە‬ ‫دەوروبەری خۆی و ژیانی بكاتەوە‬ ‫تێدەگات كە پڕیەتی لە ئاماژەدان لە‬ ‫بەدیهێنەرێك ئەویش خوای تاك و‬ ‫تەنیایە هەروەها تەواوكەری ژیانێكی تر‬ ‫لەم ژیانە كەم و كوڕەی دنیا ئەویش‬ ‫قیامەتە‪ ،‬یان مرۆڤێكی زانا و بیرمەند‬ ‫كە چۆن بیر لە سەرەتای دروستبوونی‬ ‫بونەوەران و گەردوون دەكاتەوە و‬ ‫چارەنوسیان بەرەو كوێیە؟ ئەویش بە‬ ‫ماندووبوون و تێڕامان لە قورئان و‬ ‫فەرموودە ڕاستەكان و پەیوەستكردنیان‬ ‫بە ژیانی بونەوەر و گەردوونەوە‪ ،‬بێ‬ ‫گومان بۆ هەریەكە لەمانە خوای گەورە‬ ‫دادگەرە لە كارەكانیدا و هەوڵ و كۆشش و‬ ‫ماندوبوونی هیچ بەندەیەكی بە فیڕۆ‬ ‫نادات وەك خوای گەورە دەفەرموێت‬

‫ﭽﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ‬ ‫ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﭼ الكهف‪.‬‬

‫لێرەدا ئەتوانین بڵێین ئەوە‬ ‫الوازی ئیعجاز نەبووە لە قەناعەت‬ ‫پێنەكردنی مرۆڤەكان بەڵكو ویستی‬ ‫خوا وایە بۆ بە ئازاد بیركردنەوەیان‬

‫ﭽ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ‬ ‫ﭻ ﭼﮒ ﭼ الكهف‪.‬‬ ‫كەواتە ئیعجاز پڕیەتی لە نیشانە و‬ ‫ئاماژەی بەرزی جوان بۆ خواناسین‪ ،‬بۆ ناسینی‬ ‫بەدیهێنەری زەوی و ئاسمانەكان بە تایبەتی لەم‬ ‫سەردەمی زانست و تەكنۆلۆجیادا زووتر دەچێتە‬ ‫ناو دڵەكانەوە و گومانەكان دەڕەوێنێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە بە هۆكارێكی گرنگی دابنێین لە‬ ‫بانگەوازكردنی ئەم ئایینە پیرۆزە‪.‬‬

‫ههیڤ‪ :‬دوو لینكی دەستنووسێك كە باس‬ ‫لە لەتبوونی مانگ دەكات لە كتێبخانەی‬ ‫لەندەن ‪:www.bl.uk‬‬

‫‪-http://www.bl.uk/services/copy/reproduc‬‬‫‪tion.html‬‬

‫‪35‬‬

‫ساال رۆژێ و ساال هەیڤێ د ناڤبەرا قورئانێ و زانستیدا‬

‫ئدریس غازی‬ ‫‪idreesghazi@yahoo.com‬‬

‫دەستپێك‪:‬‬ ‫ساال زایینی (میالدی) چەوانە؟‬ ‫ژ كیڤە هاتیە؟ چەند ڕۆژن؟ و ساال‬ ‫مشەختی (هجری) چەوانە‪ ،‬ژ كیڤە‬ ‫هاتیە؟ چەند رۆژن؟ ڤان هەردوو ساال‬ ‫چ پەیوەندی ب سالێت رۆژێ (شمسی)‬ ‫و هەیڤێ (قمری) ڤە هەیە؟ ئەرێ هەر‬ ‫سالەك ژڤان چەند ڕۆژن؟ و كیژك‬ ‫درێژترە یان كورتترە؟ هەیڤا ڕەمەزانێ‬ ‫ل دویڤ كیژ سالێ ژ ئەڤانە؟ ژبۆ بەرسڤا‬ ‫ئەڤان ڕەنگە پسیاران‪ ،‬مە ب فەر دیت‬ ‫چەند ڕۆناهیەكێن زانستی بەردەینە سەر‬ ‫ڤی بابەتی‪.‬‬ ‫ساال رۆژێ‪:‬‬ ‫ڕۆژ ستێرەكا مەزنە و ههشت‬ ‫هەسار (كوكب) ل دۆر د زڤڕن‪ ،‬ئەڤ‬ ‫ئەردێ ئەم ل سەر دژین هەسارێ سیێ یە‬ ‫ژ ڤان هەساران ل دۆر ڕۆژێ دزڤڕن ژ الیێ‬ ‫ڕۆژێڤە‪ ،‬ئەڤ ئەردە د مەدارەكیدا ل دۆر‬ ‫ڕۆژێ دزڤریت و هەر (‪ )365.25‬ڕۆژا ((ئانكو‬ ‫(‪ )365‬رۆژ و (‪ )%25‬ژ رۆژێ‪ ،‬ئانكو چارێكا‬ ‫رۆژێ كو دبنە (‪ )6‬دەمژمێر)) جارەكێ ڤی‬ ‫مەداری خالس دكەت و دگەهیتە وی جهێ‬ ‫ژێ دەست پێ كری و دبێژنە ڤێ حسابێ‬ ‫ساال رۆژێ‪ ،‬و فەرە بێژین كو ساال زایینی‬ ‫ژی ل دویڤ ڤێ حیسابێ یە‪ ،‬حسابا ساال‬ ‫رۆژێ‪.‬‬ ‫هەروەسا یا د جهێ خۆ دایە‬ ‫بێژین ساال زایینی‪( ،‬ئانكو ساال رۆژێ ژ‬ ‫الیێ زانستیڤە هەر سێ ساالن ل دویڤ‬ ‫ئێك ساال وێ (‪ )365‬ڕۆژن‪ ،‬و ساال چارێ‬ ‫دبیتە (‪ )366‬ڕۆژ‪ ،‬چونكی وەكی بەری‬ ‫نوكە مە گۆتی ساال رۆژێ (‪ )365‬ڕۆژ و (‪)6‬‬ ‫دەمژمێرن‪ ،‬ئانكو چارێكا ڕۆژێ‪ ،‬ژ بەر ڤێ‬ ‫چەندێ زانایان ئەڤ چارێكا ڕۆژێ هەر‬ ‫‪36‬‬

‫هه‌یڤ ژماره (‪ )42‬هاوینی ‪2016‬‬

‫چار ساال كریە ڕۆژەك و هاڤێتیە سەر‬ ‫سالەكێ‪ ،‬لەوا هەر سێ ساالن سال (‪)365‬‬ ‫ڕۆژن‪ ،‬و ساال چارێ دبیتە (‪ )366‬ڕۆژ‪.‬‬ ‫هەروەسا یا فەرە بێژین‪ :‬كو‬ ‫ئەردی زڤڕینەكا دی ژی یا هەی‪ ،‬د هەر‬ ‫(‪ )24‬دەمژمێراندا‪ ،‬جارەكێ ل دۆر خۆ‬ ‫دزڤریت‪ ،‬و شەڤ و ڕۆژ ژێ چێدبن‪ ،‬و‬ ‫ئەڤ زڤڕینا ئەردی ئەوا ل دۆر ڕۆژێ د‬ ‫ئەنجامدا سال چێدبیت (ئانكو دەمێ ئەم‬ ‫دبێژین سال (‪ )365.25‬رۆژە رامانا وێ ئەوە‬ ‫كو ئەرد (‪ )365.25‬جارا ل دۆر خۆ زڤڕیە)‪.‬‬

‫ئەڤە ژ الیەكی و ژ الیەكی دیڤە‬ ‫ئەم هەمی دزانین كو سال (‪ )12‬مەهن‪،‬‬ ‫و قورئانێ ژی ئاماژە دایە وێ چەندێ‬ ‫دەمێ دبێژیت‪ :‬ﭽ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ‬ ‫ﮨﮩﮪ ﮫﮬﮭﮮﮯﮰ‬ ‫ﮱﯓ ﯭﭼ التوبة‪ ،‬ئانكو‪:‬‬ ‫(ب راستی ژ رۆژا خودێ ئەرد و ئەسمان‬ ‫چێكرین‪ ،‬هەژمارا مەهان ل دەف خودێ‬ ‫دوازدە مەهن‪ ،‬هەروەكی خودێ د كتێبا‬ ‫خۆدا (دەپێ پارستی) بنەجه كری)‪ ،‬ڤێجا‬ ‫ئەگەر ئەم بێین هەژمارا ڕۆژێت سالێ كو‬ ‫(‪ )365‬ڕۆژ و چارێكەكن ل سەر هەژمارا‬ ‫مەهان لێكڤەكەین‪ ،‬دێ بۆ مە دەركەڤیت‬ ‫هەر هەیڤەك دێ بیت (‪ )30‬ڕۆژ و نیڤ‬ ‫رۆژ (بۆ ئەمانەتا زانستی دێ بێژین دبیتە‬ ‫(‪ )%43.75‬ژ رۆژێ)‪ ،‬بەلێ زانایان خۆ ژ‬

‫ڤێ كەسرێ خالس كریە و هندەك هەیڤ‬ ‫كرینە (‪ )30‬ڕۆژ و هندەكێت دی كرینە‬ ‫(‪ )31‬ڕۆژ (ب تنێ هەیڤا شواتێ نەبیت كو‬ ‫هەر سێ ساالن (‪ )28‬ڕۆژن‪ ،‬لەوا ئەو سال‬ ‫دبنە (‪ )365‬ڕۆژ‪ ،‬و ساال چارێ دبیتە (‪)29‬‬ ‫ڕۆژ‪ ،‬و ئەو سال دبیتە (‪ )366‬ڕۆژ)‪.‬‬

‫ساال هەیڤێ‪:‬‬ ‫هەیڤ سەر ب هەسارێ ئەردی‬ ‫ڤەیە و ئەڤ هەیڤە ل دۆر ئەردی‬ ‫دزڤریت د مەدارەكیدا هەر (‪ )29‬ڕۆژ و‬ ‫نیڤا (بۆ ئەمانەتا زانستی (‪ )%53‬ژ رۆژێ‬ ‫ئانكو نێزیكی (‪ )13‬دەمژمێران) جارەكێ‬ ‫ڤی مەداری خالس دكەت و دگەهیتە وی‬ ‫جهێ ژێ دەست پێ كری‪ ،‬و هەر جارەكێ‬ ‫ئەڤ هەیڤە ل دۆر ئەردی بزڤریت دێ‬ ‫بیتە مەهەكا ئەسمانی‪ ،‬و ئەگەر ئەم‬ ‫هەژمارا ڕۆژێت ڤێ مەهێ كو (‪ )29‬ڕۆژ و‬ ‫(‪ )%53‬ژ رۆژێ نە دگەل هەژمارا مەها كو‬ ‫(‪ )12‬مەهن لێك بدەین وەكی بەری نوكە‬ ‫مە گۆتی دێ بیتە (‪ )354‬ڕۆژ و (‪ )%36‬ژ‬ ‫رۆژێ‪ ،‬و ئەڤە دبیتە هەژمارا ڕۆژێت سالێ‬ ‫ودبێژنە ڤێ سالێ ساال هەیڤێ (قمری)‪ ،‬و‬ ‫ساال مشەختی ل دویڤ ڤێ حسابێ یە‪.‬‬ ‫هەروەسا یا د جهێ خۆدایە بێژین ساال‬ ‫ئەسمانی ژ الیێ زانستیڤە‪ ،‬هەژمارا‬ ‫ڕۆژێت هەر مەهەكا وێ (‪ )29‬ڕۆژ و‬ ‫(‪ )%53‬ژ رۆژێ نە‪ ،‬ڤێجا وەكی ساال زایینی‬

‫(شمسی) زانایان خۆ ژ ڤێ كەسرێ خالس‬ ‫كریە و مەهێت ئەسمانی هندەك (‪ )29‬ڕۆژن‬ ‫و هندەك (‪ )30‬ڕۆژن‪.‬‬ ‫ئەڤە هەمی ژ الیەكیڤە و ژ الیەكی‬ ‫دی ڤە ئەگەر بەرێ خۆ بدەینە ساال زایینی‬ ‫(شمسی) و ساال مشەختی (قمری) دێ بینین‬ ‫كو جوداهیەكا پێشچاڤ یا د ناڤبەرا واندا‬ ‫هەی‪ ،‬ئەوژی ئەوە كو ساال زایینی هەژمارا‬ ‫ڕۆژێت وێ پترن ژ یێت مشەختی‪ ،‬و بۆ پتر‬ ‫ڕۆنكرنێ دێ بێژین‪ :‬ئەگەر ئەم هەژمارا‬ ‫ڕۆژێت ساال مشەختی ژ هەژمارا ڕۆژێت ساال‬ ‫زایینی ببەین دێ بۆ مە دیاربیت كو ساال‬ ‫زایینی (‪ )10‬ڕۆژ و (‪ )%89‬ژ رۆژێ پتر و‬ ‫درێژترە ژ ساال مشەختی‪=354.36 -365.25( :‬‬ ‫‪ ،)10.89‬لەوا هەر سال ساال مشەختی د گەل‬ ‫ساال زایینی (‪ )10‬ڕۆژ (‪ )%89‬ژ رۆژێ هێرڤە‬ ‫دئێت و ل بەری وێ یە‪.‬‬

‫بۆ نموونە دێ بێژین‪ :‬مەها ڕەمەزانێ‬ ‫ب حسابا ساال مشەختی (قمری) یە لەوا‬ ‫دێ بینین هەر سال (‪ )10‬ڕۆژ و (‪ )%89‬ژ‬ ‫رۆژێ هێرڤە دئێت و هەر (‪ )32.54‬ساالن‬ ‫ڕەمەزان د كەڤیتە د هەمی دەمێت سالێدا‬ ‫(و ئەڤە ژی ئێك ژ كەرەمێت خودایێ‬ ‫مەزنە و ژ بەلگەیێت دادپەروەریا وی یە و‬ ‫پەروەردەیەكە بۆ مرۆڤێ موسلمان دا فێر‬ ‫ببیت هەمی دەمێت سالێ ب ڕۆژی بیت‬ ‫و ژ ڤێ چەندێ دئێتە زانین كو ئەگەر‬ ‫مرۆڤەكێ بوسلمان (‪ )32‬سال و (‪ )%54‬ژ سالێ‬ ‫ڕۆژیان بگریت دێ ڕۆژیێت وی كەڤنە د‬ ‫هەمی دەمێت سالێدا‪ ،‬و هەروەسا هەمی‬ ‫هەلكەفتێت دی یێت ل دویف حسابا ساال‬ ‫هەیڤێ وەكی هەردوو جەژنا و وەرزێ‬ ‫حەجێ و موعجیزەیا ئیسرا و میعراجێ و‬ ‫مشەختبوون و ‪ ...‬هتد)‪.‬‬ ‫هەروەسا هەر (‪ )32.53‬ساالن سالەكا‬ ‫مشەختی زێدە دبیت ژ ساال زایینی‪ ،‬و بۆ‬ ‫پتر ڕۆنكرن دێ بێژین ئەگەر ئەم هەژمارا‬ ‫ڕۆژێت ساال مشەختی ل سەر (‪ )10‬ڕۆژ و (‪)%89‬‬ ‫ژ رۆژێ لێكڤەكەین كو جوداهیا د ناڤبەرا‬ ‫هەردو ساالندانە‪ ،‬دێ بۆ مە دەركەڤیت‬

‫(‪ )32.53‬سال‪ ،)32.53=10.89÷354.36( ،‬یان ژی‬ ‫(‪ )32.54‬ساال هەر سال (‪ )10‬ڕۆژ و (‪ )%89‬ژ‬ ‫رۆژێ زێدە دبن‪ ،‬ود ئەنجامدا دبیتە سالەكا‬ ‫مشەختی (‪.)354.36=10.89×32.54‬‬ ‫ئیعجازا زانستی یا قورئانێ‪:‬‬ ‫هەروەسا یا فەرە بێژین‪ :‬كو‬ ‫قورئانێ ئاماژە دایە بابەتێ ساال رۆژێ‬ ‫(شمسی) و هەیڤێ (قمری)‪ ،‬و ئەڤ بابەتە‬ ‫دئێتە هەژمارتن ئێك ژ ئیعجازێن قورئانێ‪،‬‬ ‫خودایێ مەزن د قورئانا پیرۆزدا دەمێ‬ ‫بەحسێ چیرۆكا (أصحاب الكهف) دكەت و‬ ‫ئەو دەمێ ئەو ماینە د شكەفتێڤە‪ ،‬دبێژیت‪:‬‬ ‫ﭽﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ‬ ‫ﯜ ﯝ ﯞ ﭼ الكهف‪ ،‬ئانكو‪( :‬ئەو سێ‬ ‫سەد ساال (نڤستی) د شكەفتا خۆدا مان (ل‬ ‫دویف حسێبا رۆژێ) و نەه سالێت دی لێ‬ ‫زێدەكرن (ل دویف حسێبا هەیڤێ))‪ ،‬ژبەر‬ ‫هندێ دەمێ (أهل الكتاب) گوه ل ڤێ ئایەتێ‬ ‫بوویی‪ ،‬گۆتن‪ :‬پەرتۆكێت مە ژی بەحسێ‬ ‫ڤێ چیرۆكێ یێ كری‪ ،‬بەلێ پەرتۆكێت‬ ‫مە دبێژن‪ :‬ئەو مرۆڤ (‪ )300‬ساالن مانە‬ ‫د شكەفتێڤە‪ ،‬نە (‪ )309‬ساالن وەكی قورئان‬ ‫دبێژیت‪( :‬ﯜ ﯝ ) و گۆت‪ :‬قورئانێ‬ ‫ئەڤ (‪ )9‬سالە ژ كیڤە ئینان؟‬ ‫بۆ بەرسڤا ڤێ پسیارێ دێ بێژین‪ :‬ئەڤە‬ ‫ئاماژەیە بۆ ساال رۆژێ (شمسی) و هەیڤێ‬ ‫(قمری)‪ ،‬چونكی یا ئاشكەرایە (أهل الكتاب)‬ ‫مێژوویا خۆ ب ساال رۆژێ (شمسی) دنڤیسن‬ ‫لەوا پەرتۆكێت وان گۆتی ئەو مرۆڤ (‪)300‬‬ ‫ساالن مانە د وێ شكەفتێڤە‪ ،‬بەلێ هندیكە‬ ‫عەرەبن و خەلكێ جەزیرا عەرەبی نە‬ ‫مێژوویا خۆ ب ساال هەیڤێ (قمری) دنڤیسن‪،‬‬ ‫ڤێجا دەمێ قورئانێ ڤیایی ڤێ چیرۆكێ بۆ‬ ‫خەلكێ جزیرا عەرەبی بێژیت‪ :‬ڤیا بۆ وان‬ ‫ب هەردوو ساالن یا رۆژێ (شمسی) و یا‬ ‫هەیڤێ (قمری) دیاركەت‪ ،‬مەرەما قورئانێ‬ ‫ئەوە دەمێ دبێژیت‪ ( :‬ﯙ ﯚ ﯛ)‬ ‫ب ساال رۆژێ (شمسی) و (ﯜ ﯝ) ب‬ ‫ساال هەیڤێ (قمری)‪ ،‬و ژ الیێ زانستیڤە‬ ‫ژی ئەگەر ئەم بەرێ خۆ بدەینێ دێ بینین‬ ‫(‪ )300‬سالێن رۆژێ (شمسی) دبنە (‪)309‬‬ ‫سالێت هەیڤێ (قمری)‪ ،‬و بۆ پتر ڕۆنكرنێ‬ ‫دێ بێژین‪:‬‬ ‫هەر سالەكا رۆژێ (شمسی) (‪)10‬‬ ‫ڕۆژ و (‪ )%89‬ژ رۆژێ ژ ساال هەیڤێ (قمری)‬ ‫پترە‪ ،‬ڤێجا (‪ )300‬سالێت رۆژێ (شمسی) دبنە‬ ‫(‪ )3267‬ڕۆژ‪ ،‬ئانكوو (‪ )9.2‬ساالن ژ سالێت‬ ‫هەیڤێ (قمری) پترن‪.‬‬ ‫چەندین ئاماژەیێن دی یێن قورئانێ‪:‬‬ ‫هەروەسا فەرە بێژین كو قورئانا پیرۆز د‬

‫چەندین ئایەتێن دی ژیدا ئاماژە ب ڤان‬ ‫حسێبان كریە ب گشتی دەلیڤە نینە ل‬ ‫سەر وان ئایەتان راوەستین‪ ،‬بەلێ بتنێ بۆ‬ ‫نموونە دێ ئاماژە ب سێ ئایەتان كەین‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﭽ ﮮ ﮯ ﮰﮱ ﯓ ﯔ ﯕ‬ ‫ﯖ ﯗ ﯮ ﭼ البقرة‪ ،‬ئانكو‪( :‬و‬ ‫پسیارا هەیڤێ ژ تە دكەن (بۆچی دئێتە‬ ‫گوهۆڕین زراڤ دبیت و پاشی بەربەر ستویر‬ ‫دبیت هەتا تەكووز ‪-‬تەمام‪ -‬دبیت) بێژە‪ :‬ئەو‬ ‫نیشانێت وەختانە بۆ خەلكی‪ ،‬و بۆ حەجێ)‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﭽ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇﮈ ﮉ ﮊ‬ ‫ﮋﮌ ﮍ ﮎﮏﮐﮑ‬ ‫ﮒﮓ ﮔﮕ ﮖﮗ‬ ‫ﮝﭼ اإلسراء‪ ،‬ئانكو‪( :‬و شەڤ و رۆژ‬ ‫مە كرنە دو دەلیل و نیشان (ل سەر‬ ‫دەستهەالتداریا خودێ)‪ ،‬ڤێجا مە نیشانا‬ ‫شەڤێ كرە تاری و مە نیشانا رۆژێ كرە‬ ‫رۆناهی‪ ،‬دا هوین ژ كەرەما خودایێ خۆ‬ ‫بخوازن‪ ،‬و دا هوین هژمارا ساالن (و هەیڤان)‬ ‫و حسێبێ بزانن)‪.‬‬ ‫‪-3‬ﭽ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ‬ ‫ﯲ ﯳ ﭼ يس‪ ،‬ئانكو‪( :‬و هەیڤ ژی مە‬ ‫چۆنا وێ كریە قویناخ قویناخ (هەر شەڤەكێ‬ ‫یا ل جهەكی‪ ،‬د شەڤا دویماهیێدا جارەكا‬ ‫دی وەكی دەستپێكێ لێ دئێتەڤە)‪ ،‬و هوسا‬ ‫قویناخ قویناخ دچیت حەتا جارەكا دی وەكی‬ ‫بستیكا ئویشیێ قەسپێ یێ كەڤن لێ دئێت)‪.‬‬ ‫دویماهی‪:‬‬ ‫ل دویماهیێ دێ بێژین‪ :‬دەمێ‬ ‫موسلمانان ڤیایی مێژوویا خۆ تۆمار‬ ‫بكەن‪ ،‬ئیمامێ عومەر (خودێ ژێ ڕازی‬ ‫بیت) پێشنیاركر كو مێژوویا موسلمانان ژ‬ ‫مشەختبوونا پێغەمبەری (سالڤێت خودێ ل‬ ‫سەر بن) و هەڤالێت وی ژ مەككەهێ بۆ‬ ‫مەدینێ دەست پێ بكەت‪ ،‬و ل دویڤ حسێبا‬ ‫ساال هەیڤێ (قمری) بیت دا موسلمانانا ژی‬ ‫تایبەتمەندیا خۆ د ڤی بیاڤی ژیدا هەبیت‬ ‫دگەل بیاڤێن دی یێت ژیانێ‪ ،‬و د ئەنجامدا‬ ‫موسلمانان كەسایەتیا خۆ یا سەربخۆ هەبیت‪،‬‬ ‫لەورا یا فەرە ئەم موسلمان گرنگیەكا تایبەت‬ ‫ب دەینە مێژوویا مشەختی (ساال هەیڤێ)‬ ‫و د ژیانا خۆدا بكاربینین‪ ،‬چونكی ئەڤە‬ ‫تایبەتمەندیەكا مەیە و چەندین پەرستنێن‬ ‫مە ب ڤێ حسابێڤە د گرێداینە‪.‬‬ ‫ژێدەر‪:‬‬ ‫‪1‬ـ شهادة الكون‪ ،‬عبدالودود رشید محمد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ الجیولوجیا‪ ،‬د‪ .‬أحمد ناصر باسهل‪.‬‬ ‫‪3‬ـ أشهد أن هذا القرأن من عند الله‪ ،‬محمود‬ ‫غريب‪.‬‬ ‫‪ -4‬تەفسیرا ژیان‪ ،‬د‪ .‬اسماعیل سگێری‪.‬‬ ‫‪37‬‬

‫القسم العربي‬ ‫القسم العربي‬

‫مجلة علمية فصلية يصدرها مركز كردستان‬ ‫كوردستان‬ ‫مركز‬ ‫يصدرها‬ ‫مجلة‬ ‫السنة‬ ‫القرآن و‬ ‫فصليةفي‬ ‫علميةالعلمي‬ ‫لألعجاز‬ ‫القرآن والسنة‬ ‫العلمي في‬ ‫لالعجاز‬ ‫صدرت‬ ‫مجلة ههی‬ ‫األول من‬ ‫العدد‬

‫صدرت في عام ‪2002‬‬ ‫مجلة هه‬ ‫عامیڤ‪2002‬‬ ‫العدد األول من في‬

‫‪2014‬م ـ‪1435 -‬ه‬ ‫العدد(‪)35‬‬ ‫‪1437‬هـ‬ ‫خريف ‪2016‬م‬ ‫(‪ )42‬صيف‬ ‫العدد‬

‫‪www.haiv.org‬‬ ‫‪www.haiv.org‬‬ ‫األمتياز‬ ‫صاحب‬ ‫صاحب األمتياز‬ ‫في القرآن والسنة‬ ‫العلمي‬ ‫لالعجاز‬ ‫سعيد‬ ‫غفور‬ ‫مركز كوردستاننشأة‬ ‫التحرير‬ ‫رئيس التحرير‬ ‫رئيس‬ ‫َ‬ ‫اسماعيل‬ ‫ديارى‬ ‫احمدحامد‬ ‫دارا گول‬ ‫د‪ .‬د‪.‬‬ ‫رئيس التحرير‬ ‫نائب رئيس‬ ‫نائب‬ ‫التحرير‬ ‫حسن علي‬ ‫خالد حسن‬ ‫خالد‬ ‫علي‬ ‫مدير التحرير‬ ‫مدير‬ ‫التحرير‬ ‫طالب رضا‬ ‫هاوذينطالب‬ ‫هاوژین‬ ‫رضا‬

‫‪009647707601225‬‬

‫القانوني‬ ‫المستشار القانوني‬ ‫المستشار‬ ‫احمد‬ ‫رؤوف‬ ‫محمد‬ ‫المحامي‪:‬محمد رؤوف احمد‬ ‫المحامي‪:‬‬

‫كلمة االیة فی سورة الفرقان‬ ‫‪39‬‬ ‫الختان یقلل من اإلصابة بسرطان‬ ‫البروستات‬

‫‪40‬‬ ‫ندوة علمیة بعنوان‬ ‫بالقرآن تحيا قلوبنا ونزداد إيمانا‬

‫‪42‬‬

‫‪009647701527323‬‬

‫هيئة التحرير‬ ‫هيئة التحرير‬ ‫فاروق رسول يحيى‬ ‫رسول يحيى‬ ‫فاروقمفتي‬ ‫‪-1‬شمال‬ ‫امينكریم‬ ‫حسین‬ ‫محمدمحمد‬ ‫‪-2‬جمال‬ ‫جميلسعدون‬ ‫كاوه فرج‬ ‫الحبال‬ ‫‪-3‬د‪.‬د‪.‬محمد‬ ‫احمد امين‬ ‫ديارىمحمد‬ ‫‪-4‬د‪.‬جمال‬ ‫اسماعيل‬ ‫حامد‬ ‫گوڵسعدون‬ ‫دارافرج‬ ‫‪-5‬د‪.‬د‪.‬كاوه‬ ‫أبوبكرجميل الحبال‬ ‫برزانمحمد‬ ‫‪ -6‬د‪.‬‬ ‫رشید‬ ‫أبوبكر‬ ‫سعيد‬ ‫برزاناحمد‬ ‫‪-7‬محمد‬ ‫عزيز‬ ‫صالحعزيز‬ ‫أردالنصالح‬ ‫‪-8‬اردالن‬ ‫سعيد‬ ‫أحمدكريم‬ ‫محمدحسين‬ ‫‪-9‬محمد‬ ‫‪ -10‬د‪ .‬بههێز محمد صالح‬ ‫تصميم‬ ‫تصميم‬ ‫انور احمد‬ ‫زانیار‬ ‫أحمد‬ ‫أنور‬ ‫زانیار‬ ‫‪Zanyarkurdish@gmail.com‬‬ ‫لألتصال‪:‬‬ ‫لألتصال‪:‬‬ ‫‪haiv2001@gmail.com‬‬

‫‪zanyarkurdish@gmail.com‬‬

‫‪haivkurdy@gmail.com‬‬ ‫‪haivkurdy@gmail.com‬‬ ‫‪www.facebook.com/kurdhaiv‬‬ ‫‪www.facebook.com/kurdhaiv‬‬

‫العنوان‪ :‬السليمانية ‪ -‬شارع چوارچرا (زیور)‬

‫العنوان‪ :‬السليمانية ‪ -‬شارع ماموستايان ‪ -‬عمارة‬ ‫مقابل جامعة بولیتكنیك السليمانية‬ ‫حاج محمد بينجويني ‪ -‬الطابق الثالث‬

‫أوجه إعجاز القرآن الكريم‬

‫‪44‬‬ ‫كتاب العدد‪ :‬اإلسالم و البيئة‬

‫‪46‬‬ ‫فوائد الصيام في رمضان وايحاءات‬ ‫اإلعجاز العلمي‬

‫‪48‬‬

‫بقلم‪ :‬نشأة غفور سعيد (رمحه هللا)‬

‫كلمة (اآلية) في سورة الفرقان‬ ‫يف عدد (املسلمون) السابع‪ ،‬السنة‬ ‫األوىل‪ /‬رمضان ‪ ،1372‬يونيو حزيران ‪:1952‬‬ ‫كتب األستاذ حسن اهلضييب –رمحه هللا– يف ( ذا‬ ‫القرآن)‪“ :‬كان صحابة رسول هللا ﷺ ال يقرأون من‬ ‫القرآن إال عشر آايت‪ ،‬ال جياوزوهنا اىل غري ا حىت‬ ‫يفهمو ا‪ ،‬ويعملوا مبا فيها‪ ،‬فحبذا لو هنجنا هنجهم‬ ‫وسلكنا مسلكهم‪ ،‬فإن يف القرآن آايت إذا تدبر ا‬ ‫اإلنسان وعمل هبا‪ ،‬خلرج من بيته مال ًكا طا ًرا‪ ،‬وعاد‬ ‫إليه مال ًكا طا ًرا‪ ،‬ومن أنسب ما يتدبره الصائم ذه‬ ‫اآلايت‪ :‬ﭽ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ‬ ‫ﯗ ﯘﯙﯚﯛﯜﯝ‬ ‫ﯞ ‪ ...‬ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﭼ الفرقان”‪.‬‬ ‫وأتذكر أننا يف تلك السنة قمنا بدراسات‬ ‫تفصيلية عن اآلايت‪ ،‬وتالوهتا وحفظها‪ ،‬وإقامة‬ ‫الدروس املناسبة حوهلا‪ .‬مث جاءت مرحلة دراستنا‬ ‫لألجزاء املفردة اليت كانت ترد املكتبة(‪ )1‬كل شهرين‬ ‫من كتاب (يف ظالل القرآن)‪ .‬وبعد تسلمنا اجلزء‬ ‫التاسع عشر إنْ َكبـَْبنا على دراسة (سورة الفرقان)‪،‬‬ ‫وخاصة القسم األخري من السورة ص‪،5-62‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ ،‬ص‪ .57‬وبعد عقدين من الزمان‪،‬‬ ‫أصدر العالمة اجملا د الشيخ شاكر البدري‬ ‫–رمحه هللا‪ -‬كراسة عن املوضوع عام ‪ ،1973‬وخصه‬ ‫عن (عباد الرمحن)‪ ..‬وكان خامتة املطاف مع األستاذ‬ ‫مصطفى مسلم يف دراسته عن (املعجزة والرسول من‬ ‫خالل سورة الفرقان) ‪ ،1427-2006‬تذكرت كل‬ ‫ذلك قبل الشروع يف كتابة {اآلية يف سور الفرقان}‪.‬‬ ‫اآلية اليت وردت فيها كلمة (اآلية) يف‬ ‫ذه السورة ي اآلية (‪ .)37‬وقصة سيدان نوح‬ ‫–عليه السالم‪ -‬وردت يف القرآن الكرمي بتفصيل‬ ‫واجياز يف مثانية وعشرين سورة‪ ،‬وبصورة مفصلة يف‬ ‫سور األعراف و ود واملؤمنون والشعراء والقمر‬ ‫ونوح‪ .‬و ي خمتلفة اللفظ حبسب ما تكون العناية‬ ‫موجهة حنوه من البيان‪.‬‬ ‫(‪)33‬موضعا‪ ،‬واسم‬ ‫وقد ورد اسم (نوح) يف‬ ‫ً‬ ‫(نوحا) يف (‪ )10‬مواضع‪ ،‬ويكون جمموعها يف آايت‬ ‫ً‬ ‫موضعا‪ .‬ولعل اجملتمع اإلنساين‬ ‫(‪)43‬‬ ‫الكرمي‬ ‫القرآن‬ ‫ً‬ ‫يف عهد نوح ‪-‬عليه السالم‪ -‬استقر على شكل منتظم‬ ‫من القيادة والقاعدة وأصحاب النفوذ والسيطرة على‬ ‫شؤون الناس‪ ..‬والذي يستنتج من كامل القصة‪:‬‬

‫أ‪ -‬مسألة العقيدة‪ ..‬فنوح –عليه السالم‪ -‬يدعو م‬ ‫اىل توحيد العقيدة‪ ..‬والقادة يدعون املواطنني‪:‬‬ ‫ﭽﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ‬ ‫ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﭼ نوح‪.‬‬ ‫وهنارا من قبل النيب‬ ‫ب‪ -‬الدعوة املستمرة ليالً ً‬ ‫القائد نوح –عليه السالم‪-‬ﭽ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ‬ ‫ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﭼ نوح‪.‬‬ ‫ج‪ -‬املعارضة املنظمة من قبل السلطة وعلية‬ ‫القوم‪ :‬ﭽ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ‬ ‫ﮚ ﮛ ﮜﮝﮞ ﮟﮠﮡﮢ‬ ‫ﮣ ﮤ ﭼ نوح‪.‬‬ ‫د‪ -‬النتيجة النهائية‪ :‬ﭽ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ‬ ‫ﯮ ﯯﯰﯱﯲﯳﯴ‬ ‫ﯵ ﯶﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﭼ ود‪.‬‬ ‫ويف اآلايت القرآنية تشابه يف النتيجة مبختلف العبارات‪،‬‬ ‫من مثل اآلية (‪ )37‬من سورة الفرقان‪ :‬ﭽ ﭺ ﭻ‬ ‫ﭼﭽﭾﭿﮀﮁ‬ ‫ﮂﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﭼ‪.‬‬ ‫سورة الفرقان مكية‪ ،‬تسلسل نزوهلا (‪)42‬‬ ‫بعد سورة يس‪ ،‬وتسلسلها يف املصحف (‪،)25‬‬ ‫وعدد آايهتا (‪ )77‬آية‪ .‬وقد وردت كلمة (الفرقان)‬ ‫يف ستة مواضع من القرآن الكرمي‪ ،‬أربعة منها مبعىن‬ ‫(القرآن الكرمي) واإلثنتان مبعىن التوراة‪..‬‬ ‫‪ .1‬مبعىن التوراة‪ :‬ﭽ ﮆ ﮇ ﮈ‬ ‫ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍﭼ‬ ‫البقرة‪،‬ﭽ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ‬ ‫ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﭼاألنبياء‪.‬‬ ‫‪ .2‬مبعىن القرآن‪ :‬فقد وردت يف اآلايت التالية‪ :‬ﭽ‬ ‫ﮘ ﮙﮚﮛﮜﮝﮞ‬ ‫ﮟ ﮠﮡﮢﮣﯨﭼ‬ ‫البقرة‪ ،‬ﭽ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬﭻ ﭼ‬ ‫آل عمران‪ ،‬ﭽ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ‬ ‫ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭴ ﭼ‬ ‫األنفال‪ ،‬ﭽ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ‬ ‫ﯝ ﭼ الفرقان‪.‬‬ ‫أما شخصية السورة وأ دافها فهي ترتكز على القرآن‬ ‫الكرمي كمعجزة خالدة للرسول الكرمي ﷺ‪ ،‬واملنهاج‬ ‫الرابين يف تنظيم حياة اإلنسان على األرض واحلياة‪..‬‬ ‫وميكن تلخيص مواضيع سورة الفرقان يف الفقرات‬

‫التالية‪:‬‬ ‫‪ .1‬معجزة القرآن اخلالدة‪ ،‬وإنزاله على قلب‬ ‫املصطفى ﷺ‪.‬‬ ‫‪ .2‬معجزة النبوة للرسول األكرم ﷺ من قافلة‬ ‫األنبياء والرسل – عليهم السالم‪.-‬‬ ‫‪ .3‬بشرية الرسول ﷺ‪ ،‬ليكون أ الً للقدوة واألسوة‬ ‫احلسنة والقيادة‪.‬‬ ‫‪ .4‬مسألة الكفر ابلساعة‪ ،‬وطريق الضاللة‪ ،‬ومقابلة‬ ‫ذلك ابجلزاء يوم القيامة‪ ،‬املتقابلة ابلنعيم املقيم‬ ‫للمؤمنني‪ ،‬والشقاء والعذاب للجاحدين‪.‬‬ ‫‪ .5‬مسألة األصنام وعبادهتا‪ ،‬والنتائج املرتتبة عليها‪.‬‬ ‫‪ .6‬مطالب اجلاحدين‪ ،‬ومشا د من يوم القيامة‪،‬‬ ‫وجزاء األعمال الصاحلة من غري إميان‪.‬‬ ‫‪ .7‬حال املشركني على ما قدموا يف احلياة الدنيا‪،‬‬ ‫و جر م القرآن واملنهاج اإلهلي يف احلياة‪.‬‬ ‫منهجا‪.‬‬ ‫‪ .8‬املعجزة القرآنية وفلسفة نزوله ً‬ ‫‪ .9‬قصص األمم السابقة يف جحود ا‪ ،‬واجلزاء‬ ‫العادل الذي أصاهبم‪.‬‬ ‫‪ .10‬من قصص األنبياء –عليهم السالم– موسى‪،‬‬ ‫و ارون‪ ،‬ونوح‪ ،‬وأقوام عاد ومثود‪ ،‬وأصحاب الرس‪.‬‬ ‫‪ .11‬اإلعجاز العلمي يف آايت هللا الكونية‪ :‬الظل‪،‬‬ ‫الليل والنهار‪ ،‬الرايح‪ ،‬األمطار‪ ،‬النبااتت‪ ،‬البحار‪.‬‬ ‫‪ .12‬التصريف يف القرآن‪ ،‬واإلنذار ابلقرآن‪ ،‬واجلهاد‬ ‫به وابلكلمة والفكرة والقرآن‪ ،‬وخلق اإلنسان‪ ،‬وبيان‬ ‫معامل الفطرة‪.‬‬ ‫‪ .13‬أتييد هللا –سبحانه وتعاىل– ملسرية األنبياء‬ ‫والرسل –عليهم السالم‪.-‬‬ ‫‪ .14‬الصفات الدائمة لعباد الرمحن يف البيت واجملتمع‬ ‫والدولة واحلياة‪ .‬الفضائل يف األخالق احلميدة‪..‬‬ ‫الرذائل يف األخالق السيئة‪.‬‬ ‫‪ .15‬التناسق بني البداية والنهاية للسورة‪.‬‬ ‫ويف اخلتام نود أن ندرج الكلمات املشتقة من كلمة‬ ‫(اآلية) يف سورة الفرقان‪ ،‬و ي كاآليت‪:‬‬ ‫‪( .1‬آايت)‪ :‬مرة واحدة‪ :‬ﭽ ﮘ ﮙ ﮚ‬ ‫ﮛ ﮜ ﮝﮞﮟﮠﮡﮢﭼ ‪.‬‬ ‫‪( .2‬آايتنا)‪ :‬مرة واحدة‪ :‬ﭽ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ‬ ‫ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭼ‪.‬‬ ‫واحلمدهلل رب العاملني‬ ‫(‪ )1‬مكتبة األخوة اإلسالمية يف كركوك‪.‬‬ ‫‪39‬‬

‫الختان يقلل من اإلصابة بسرطان البروستات‬

‫د‪ .‬دياري أحمد إسماعيل‪ /‬جراح إختصاصي‬

‫ختان الولد ‪-‬كما و معلوم‪ -‬له فوائد صحية كثرية‪ ،‬فهناك‬ ‫توجه عاملي حنو إجراء عملية ختان الولد يف سن مبكرة‪ ،‬حىت أصبح‬ ‫اخلتان روتينًا طبيًا يف بعض البلدان؛ فمثالً يف أمريكا‪ ،‬جترى عملية اخلتان‬ ‫ملا يقارب (‪ )90%‬من املولودين الذكر بعد أايم قليلة من الوالدة‪ ..‬أما يف‬ ‫بعض البلدان األخرى جترى ذه العملية لدواعي طبية‪ ،‬فمثالً يف انكلرتا‬ ‫سنواي حلوايل ‪ 21000‬من األوالد ألسباب طبية(‪.)1‬‬ ‫جترى ذه العملية ً‬ ‫اخلتان من سنن الفطرة؛ يقول الرسول ﷺ‪« :‬مخس من الفطرة‪:‬‬ ‫اخلتان‪ ،‬واإلستحداد‪ ،‬ونتف اإلبط‪ ،‬وتقليم األظافر‪ ،‬وقص الشارب»‬ ‫متفق عليه‪ .-‬وكما جاء يف األحاديث الصحيحة‪ ،‬يف البخاري ومسلم‪،‬‬‫أن أاب األنبياء إبرا يم ‪-‬عليه السالم‪ -‬قد أختنت و و يف الثمانني من‬ ‫اتباعا لسنة أبيهم إبرا يم ﭽﮅ ﮆ ﮇ‬ ‫عمره‪ ..‬واملسلمون خيتتنون ً‬ ‫ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﭼ النحل‪.‬‬ ‫ويبدو أن اخلتان موجود يف كل الشرائع السماوية‪ ،‬فمصدر ا‬ ‫واحد؛ حىت أن املسيح ‪-‬عليه االسالم‪ -‬قد أختنت يف اليوم الثامن‬ ‫بعد والدته‪ ،‬كما جاء يف (اآلية ‪ )12 /2‬من إجنيل لوقا‪ ،‬كعادة متبعة‬ ‫عند اليهود(‪ .)2‬أما يف ذا العصر فإن اخلتان شعرية دينية عند اليهود‬ ‫واملسلمني‪ ..‬بيد أن املسيحيني وأتباع الدايانت األخرى بدؤوا ابلتوجه‬ ‫حنو ختان الذكور‪ ،‬لفوائده الصحية‪.‬‬ ‫فمن الفوائد الصحية للختان‪:‬‬ ‫ احملافظة على صحة القضيب‪ ،‬ووقايته من اإللتهاابت املوضعية‬‫اليت يسببها وجود القلفة؛ ومنها اإللتهاابت املزمنة‪ ،‬مثل‪ :‬ضيق القلفة‬ ‫(‪ ،)Phymosis‬والذي يؤدي إىل حقب البول‪ .‬وإلتهاابت حشفة القضيب‬ ‫(‪.)Paraphymosis( )3‬‬ ‫ تقليل نسبة اإلصابة إبلتهاابت اجملاري البولية‪ :‬فقد أظهرت الدراسات‬‫أن نسبة إلتهاب اجملاري البولية عند األطفال غري املختونني يصل اىل‬ ‫(‪ ،)4%‬أما عند املختونني فهي (‪.)4( )0,2%‬‬ ‫ الوقاية من األمراض اجلنسية اإلنتقالية‪ ،‬و ي اليت تنتقل عن طريق‬‫املمارسة اجلنسية‪ :‬فقد ثبت أن اخلتان يقلل من نقل فريوس (‪)HSV-2‬‬ ‫يف الذكور اىل اإلانث‪ ،‬فيقلل من اإلصابة إبلتهاب املهبل يف النساء (‪.)5‬‬ ‫ضا أن اخلتان يقي اجلسم من مرض األيدز (‪ )HIV‬وبعض‬ ‫وقد ثبت أي ً‬ ‫(‪)6‬‬ ‫األمراض اجلنسية ‪ .‬كذلك يعترب اخلتان سببًا رئيسيًا للوقاية من تقرحات‬ ‫اجملاري التناسلية‪ ،‬ومحاية اجلسم من فريوس اهلربس‪ )HSV-2( 2-‬اخلطر‪،‬‬ ‫وجرثومة السفلس (‪ ،)Treponema pallidum‬وجرثومة (‪Haemophi-‬‬ ‫‪ ،)lus ducreyi‬والرتايكومونس (‪ ،)Trichomonas vaginalis‬وفطرايت‬ ‫اجملاري التناسلية (‪.)Candida albicans( )7‬‬

‫‪40‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )42‬صیف ‪2016‬‬

‫ الوقاية من اإلصابة بسرطان القضيب ‪ ..‬أظهرت نتائج أحد األحباث‬‫أنه ال يصاب بسرطان القضيب من أختنت يف الصغر‪ .‬وأن ذا املرض‬ ‫يصيب الذين مل خيتتنوا فقط‪ ..‬ويرجعون السبب اىل وجود فريوس‬ ‫(‪ )HPV- 16/ 18‬بنسة مرتفعة يف الرجال غري املختونني‪ ..‬ذا ابإلضافة‬ ‫اىل عدم إمكانية تنظيف املنطقة بصورة جيدة‪ ،‬وارتفاع نسبة األمراض‬ ‫اجلنسية (‪ )STDs‬فيهم(‪.)9‬‬ ‫ زايدة اإلصابة بسرطان عنق الرحم يف النساء اللوايت جيامعن الرجال‬‫غري املختونني‪ ،‬فقد وجد أن اخلتان يؤدي اىل تعطيل فريوس (‪)HPV‬‬ ‫والذي يعترب سبب اإلصابة هبذا النوع من السرطان‪ ..‬وقد وجدوا أن ذا‬ ‫السرطان أقل بكثري يف اليهودايت واملسلمات‪ ،‬ابملقارنة مع غري ن(‪.)10‬‬ ‫ تقليل اإلصابة مبرض األيدز‪ :‬فكما و معلوم أن أحد األسباب‬‫الرئيسية النتقال األيدز و عن طريق اإلتصال اجلنسي‪ .‬فبعد انتقال‬ ‫الفريوس من املرأة اىل الرجل‪ ،‬يتجمع بنسبة كبرية يف خالاي النكر انس‬ ‫(‪ )Langerhans‬املوجودة حتت القلفة(‪.)11‬‬ ‫أما اجلديد يف املوضوع فهو أن اخلتان يؤدي اىل تقليل نسبة‬ ‫اإلصابة بسرطان الربوستات‪ ،‬وخاصة بعد حبث طويل شارك فيه آالف‬ ‫املرضى‪ ،‬وذلك يف شهر نيسان من عام ‪ ،2012‬والذي أظهر أن الرجال‬ ‫املختونني أقل عرضة لإلصابة بسرطان الربوستات‪ ،‬ابملقارنة مع غري‬ ‫املختونني بنسبة (‪ ..)15%‬وقد ُجعت البياانت من ‪ 1754‬حالة (خمتونني)‪،‬‬ ‫مقارنة مع (جمموعة السيطرة‪ )control group :‬وكانوا ‪ 1645‬حالة (غري‬ ‫خمتونني)‪ .‬تبني أن الذين أجري هلم اخلتان قبل أول اتصال جنسي يقل‬ ‫فيهم سرطان الربوستات بنسبة (‪ ..)15%‬وقد روعي يف جع البياانت‪:‬‬ ‫العمر (السنة اليت أجري فيها اخلتان)‪ ،‬والعمر عند أول إتصال جنسي‪،‬‬ ‫ووجود األمراض اجلنسية(‪.)12‬‬ ‫ويف حبث أجري عام ‪ 2014‬يف فرنسا‪ ،‬لدراسة التاسؤالت اليت‬ ‫تطرح من قبل اجملتمع الطيب حول جدوى اخلتان وفوائده الصحية‪ ،‬إذا‬ ‫ما قورن مع األعراض اجلانبية اليت قد حتدث نتيجة إجراء عملية اخلتان‪..‬‬ ‫وبعد مراجعة األحباث العاملية اليت تتعلق ابخلتان‪ ،‬بني ‪ ،2013-1990‬كانت‬ ‫النتائج‪ :‬أن ختان الذكور يقلل من احتمال اإلصابة ابأليدز‪ ،‬وإلتهاب‬ ‫فريوس (‪ ..)HSV-2‬كما ثبت أن ختان الذكور يقلل من خطورة سرطان‬ ‫القضيب‪ ،‬وسرطان عنق الرحم لدى النساء اللوايت يتزوجن من الرجال‬ ‫املختونني‪ ،‬وكذلك إلتهاب اجملاري البولية يف األطفال‪ .‬واستنتجوا أنه‬ ‫ميكن اعتبار اخلتان كنوع من اللقاح ضد فريوس (‪( )HIV‬األيدز) يف‬ ‫الدول النامية(‪.)13‬‬ ‫ويف حبث آخر‪ ،‬أجري يف مونرتايل يف كندا‪ ،‬عام ‪،2014‬‬ ‫(‪)8‬‬

54, Springer, Heidelberg, 2011, pp. 715-739.

8- Baily & Love’ SHORT PRACTICE of SURGERY, p:1371.

9- Goodman MT, Hernandez BY, Shvetsov Y. Demographic and pathologic differences in the incidence of invasive penile cancer in the United States, 1995-2003. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2007; 16: 1833-1839.

Also: Maden C, Sherman KJ et al. History of circumcision, medical conditions, and sexual activity and risk of penile cancer. J Nat Canc Inst 1993; 85: 19-24. Also: Sandeman TF. Carcinoma of the penis. Australasian Radiol 1990; 34: 12-16.

10- Boon ME, Susanti I, Tasche MJ, Kok LP. Human papillomavirus (HPV) associated male and female genital carcinomas in a Hindu population. The male as a vector and victim. Cancer 1989; 64: 550-565. Also: Castellsague X, Bosch FX, et al. Male circumcision, penile human papillomavirus infection, and cervical cancer in female partners. N Engl J Med 2002; 346: 1105-1112.

11- Auvert B, Taljaard D, Lagarde E, et al.

Randomized, controlled intervention trial of male Circumcision for reduction of HIV infection risk: The ANRS 1265 Trial. PLoS Med 2005:2;(e298):1112-1122. also: Bailey RC, Moses S, Parker CB, et al.

Male circumcision for HIV prevention in young men in Kisumu, Kenya: a randomised controlled trial. Lancet 2007:369:643-656.

Also: Gray RH, Kigozi G, Serwadda D, et al.

Male circumcision for HIV prevention in men in Rakai, Uganda: a randomised trial. Lancet 2007:369:657-666.

12- Wright JL, Lin DW, Stanford JL. Circumcision and the risk of prostate cancer Department of Urology, University of Washington School of Medicine, Seattle, Washington; Division of Public Health Sciences, Fred Hutchinson Cancer Research Center, Seattle, Washington.

Source: Cancer 2012;. © 2012 American Cancer Society.

13- Halioua B, Lobel B. Actual controversies about circumcision, La Presse Médicale, Volume 43, Issue 11, November 2014, Pages 1168–1173.

14- Spence AR, Rousseau MC, Karakiewicz PI, Parent MÉ, Circumcision and prostate cancer: a population-based case-control study in Montréal, Canada, BJU Int. 2014 Dec;114(6b):E90-8. doi: 10.1111/bju.12741.

Epub 2014 May 28.

15- Mitchell S Wachtel, Shengping Yang, and Brian J Morris, Countries with high circumcision prevalence have lower prostate cancer mortality, Asian J Androl. 2016 Jan-Feb; 18(1): 39–42. Published online 2015 Aug 28. doi: 10.4103/1008-682X.159713.

16- SMITH’S GENERAL UROLOGY, p: 11.

17- Shwartz’s Principles of Surgery, F. Charles Bounicarid, Dana K. Andersen, Timothy R. Billiar, David L. Duun, John G. Hunter, Jeffrey B. Matthews, Raphael E. Pollock, 9th edition, 2010, p: 1465.

41

‫وإذا كانت هناك حالة لسرطان الربوستات يف‬ ‫ عند ذلك البد أن خيصع أعضاء العائلة‬:‫العائلة‬ .)17(‫للفحص عند بلوغهم سن األربعني‬ ‫حسب إحصائيات مجعية السرطان‬ American Cancer Society Sta-( ‫األمريكية‬ ‫ عدد املصابني بسرطان الربوستات‬:)tistics ..‫يصل اىل ربع اجملموع الكلي لكل السرطاانت‬ ..‫ونفس النسبة موجودة يف أسرتاليا وبريطانيا‬ ‫ بسبب‬،2005 ‫ يف سنة‬،‫وكانت نسبة الوفيات‬ ‫شخصا‬ 25 ‫ يف أمريكا هي‬،‫سرطان الربوستات‬ ً ‫ يف‬،‫ أما يف أسرتاليا‬..‫ حالة وفاة‬100000 ‫من كل‬ ‫ يف‬،‫ ويف بريطانيا‬..)7%( ‫ فكانت‬،2004 ‫سنة‬ .)13%( ‫ كانت‬،2005 ‫سنة‬

‫ ال يسعنا إال أن‬:‫ويف ختام هذا التجوال السريع‬ ‫حنمد هللا ونشكره على أن جعلنا من أتباع هذا‬ ..‫ والذي فيه خري الدنيا واآلخرة‬،‫الدين العظيم‬ :‫املراجع‬

1- O’Brien, T. R., Calle, E. E., & Poole,W. K. Incidence of neonatal circumcisioninAtlanta,1985–1986.South.Med. J. 1995; 88: 411–415 From: Pediatric Surgery and Urology, Long term outcomes, 2nd edition. Edited by: Mark D. Stringer, Keith T. Oldham, Pierre D. E. Mouriquand.

2- WIKIPEDIA, the free encyclopedia. The subject: Circumcision of Jesus.

3- SMITH’S GENERAL UROLOGY, Emil A.Tanagho & Jack W. Mc Aninch, 17th edition, 2008, p: 633.

Also: Baily & Love’ SHORT PRACTICE of SURGERY, Norman S. Williams, Christopher J.K. Bulstrode, P. RONAN O’CONNELL, 25th Edition, 2008, p:1371.

4- Roberts JA. Does circumcision prevent urinary tract infections? J Urol 1986; 135: 991-992.

5- Rakai, Uganda. CROI, 2008; Abstract 28 LB. The study was supported by the NIH, the NAIAD, the Fogarty International Center and the Gates Foundation.

6- Marrazzo JM, Cates W. Interventions to prevent sexually transmitted infections, including HIV infection. Clin Infect Dis 2011;53 Suppl 3:S64-S78.

7- Brian J. Morris and Xavier Castellsague, in Gross GE, Tyring S, eds. Sexually Transmitted Infections and Sexually Transmitted Diseases, (ISBN 978-3-642-14662-6), chapter

،‫لدراسة العالقة بني اخلتان وسرطان الربوستات‬ ‫شارك فيه املواطنون الكنديون الذين يتكلمون‬ ..‫ ذو البشرة السوداء‬،‫الفرنسية يف مونرتايل‬ ،‫ حالة سرطانية للربوستات‬1590 ‫حيث مجعت‬ ‫ وقد شخصوا يف مستشفى‬،‫واليت أثبتت نسيجيًا‬ .2009‫ و‬2005 ‫ بني عامي‬،‫مونرتايل الفرنسي‬ 1618 ‫وقورن مبجموعة السيطرة املكونة من‬ ‫ توصلوا اىل أن اخلتان له أتثري وقائي ضد‬..‫مواطنًا‬ ‫ وخاصة عند الذين اختتنوا يف‬،‫سرطان الربوستات‬ ‫ وأن اخلتان قبل‬،‫السن السادسة والثالثني وما بعد‬ ..)14(‫ضا‬ ً ‫سن الواحدة رمبا يؤكد التأثري الوقائي أي‬ ‫ويف حبث أجري يف والية تكساس‬ 197434 ‫ قاموا بدراسة‬،2015 ‫ يف عام‬،‫األمريكية‬ 85 ‫حالة وفاة بسبب سرطان الربوستات يف‬ ،‫ مع دراسة مستوى دخل الفرد لكل منهم‬..‫دولة‬ ‫ والبيانيت أخذت من الوكالة‬،‫ومتوسط العمر‬ ‫ وأخذ معدل شيوع‬،‫الدولية ألحباث السرطان‬ ‫) اخلتان من البيانيت املسجلة لدى‬prevalence( ‫ وجدوا أن‬..)WHO( ‫منظمة الصحة العاملية‬ ‫نسبة الوفاة بسبب سرطان الربوستات سجلت‬ ‫أدىن نسبة هلا يف البلدان اليت جيرى فيها اخلتان‬ ‫ ويف البلدان اليت‬،80% ‫مبعدل شيوع أكثر من‬ ‫ وأقل نسبة لدخل‬،‫فيها أكثر نسبة من املسلمني‬ ‫ ويف البلدان غري‬،‫ وأطول متوسط للعمر‬،‫الفرد‬ .)15(‫أمريكا والدول األوروبية‬ ‫ما هي الربوستات؟‬ ‫الربوستات عبارة عن غدة حول‬ ،‫ تقع حتت املثانة‬،‫ من جهة اخللف‬،‫اإلحليل‬ ..‫غم‬20 ‫ وزهنا يف احلالة الطبيعية‬..‫ سم‬2,5 ‫طوهلا‬ ‫ إال أن وظيفتها‬،‫وابلرغم أنه ال يعرف كل وظائفها‬ .)16(‫الرئيسية هي صنع بذرة املين‬

:‫وإليكم بعض املعلومات عن سرطان الربوستات‬ ‫يعترب سرطان الربوستات من أكثر‬ ‫ بعد سرطاانت‬،‫شيوعا عند الرجال‬ ‫السرطاانت‬ ً ‫ حالة‬30000-25000 ‫سنواي‬ ‫ يسجل‬..‫اجللد‬ ً ‫ حىت أن الرجال يف البلدان املتقدمة‬..‫جديدة‬ ،‫ سنة‬50 ‫خيصعون للفحص السنوي عند بلوغهم‬

‫نشاط المركز‬

‫نشاط المركز‬

‫ندوة علمية بعنوان‬ ‫(بالقرآن تحيا قلوبنا ونزداد إيمانا)‬

‫أقام فرع كركوك لـ (مركز كردستان لإلعجاز العلمي يف القرآن‬ ‫والسنة) ندوة علمية‪ ،‬إبشراف األخ جناة الربزجني‪ ،‬جملموعة من ابحثي‬ ‫إميان)‪ ،‬وذلك على قاعة (لبنان)‬ ‫املركز بعنوان (ابلقرآن حتيا قلوبنا ونزداد ً‬ ‫يوم السبت‪ .2016 /5 /1 ،‬وحضرها ثلة من العلماء والدعاة واملثقفني‬ ‫يف مدينة كركوك‪.‬‬ ‫بدأ اللقاء بقراءة آي من الذكر احلكيم‪ .‬مث رحب عريف احلفل‪،‬‬ ‫األخ عدالت‪ ،‬ابحلضور‪ ..‬مث ق ّدم األستاذ فاروق رسول حيىي‪ ،‬رئيس املركز‬ ‫كوك يف قلوبنا‬ ‫إللقاء كلمته‪ ،‬فحمد هللا وأثىن عليه‪ ،‬مث قال‪ :‬فِإ َّن ملدينة كر َ‬ ‫مكانً متميزاً‪..‬‬ ‫ِ‬ ‫املعنوي‬ ‫اتيجي‬ ‫عجب يف ذلك‪ ،‬فهي متثّ ُل‬ ‫وال‬ ‫َ‬ ‫العمق اإلسرت َّ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫لكثري من اخلدمات اإلميانية اليت تتواىل يف هذه البالد منذ اخلمسينات من‬ ‫القرن املاضي وإىل ما شاء هللا‪..‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت من الدعاة ورجال الفكر والقدوة احلسنة‬ ‫كيف ال‪ ،‬وقد أجنَبَ ْ‬ ‫ِ‬ ‫حدود هذه‬ ‫اكات أعماهلم وآاث ِرهم‬ ‫وأصحاب القلم املبدعني من تع ّد ْ‬ ‫ت بر ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫احلدود‬ ‫ضها جتاوزت‬ ‫املدينة إىل ما‬ ‫جاورتا من مدننا األخرى‪ ،‬بل إ ّن بع َ‬ ‫َ‬ ‫ٍ‬ ‫أماكن بعيدة من الوطن اإلسالمي الكبري‪ ،‬بَل إىل العامل‬ ‫لتصل إىل َ‬ ‫اجلغرافية َ‬ ‫اإلنساين أمجع‪..‬‬ ‫فَ َمن منا مل ينَ ْل شيئاً ‪ -‬قليالً أو كثرياً ‪ -‬من بركات الرجل‬ ‫الرابين الصاحل األستاذ سليمان حممد أمني القابلي‪ ،‬رمحه هللا؟‬ ‫يتزود ابلفكر اإلسالمي األصيل الذي نشره األستاذ الدكتور‬ ‫َ‬ ‫ومن منّا مل ّ‬ ‫حمسن عبداحلميد يف كتبه اليت ذاعت يف ربوع العامل اإلسالمي؟‬ ‫ينهل من معني اإلميان العذب الصايف الذي ينبَع‬ ‫ومن منّا مل َ‬ ‫َ‬ ‫كالسلسبيل من رسائل النور لإلمام سعيد النورسي رمحه هللا عن طريق‬ ‫‪42‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )42‬صیف ‪2016‬‬

‫ترمجات األستاذ إحسان قاسم الصاحلي اليت وصلت إىل كافة بالد‬ ‫املسلمني وتوالت طبعاتُا يف عدد من حواضرهم؟‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫كما استفاد الكثري من الناس من بركات أو كتاابت األساتذة‬ ‫الكرام نظام الدين عبداحلميد و عابدين رشيد و مأمون رشيد والشيخ‬ ‫أمحد جنم الدين الربزجني واألستاذ صبحي الداودي والشيخ عبدالرمحن‬ ‫الربزجني واألستاذ آيدن عبدالرمحن والسيد أمحد املكواجي وكثريين غ ِريهم‬ ‫ممن يضيق املقام عن ذكر أمسائهم وآاثرهم؟‬ ‫وكذلك قد احتضنت هذه املدينة العريقة يف فرتة من أترخيها‬ ‫ِ‬ ‫بصماتم اإلميانية‬ ‫احلديث عدداً من العلماء واألولياء واألدابء ممن تركوا‬ ‫ِ‬ ‫وذكرايتم الطيبة يف قلوب أبنائها‪ ،‬كاألساتذة‪ :‬علي الطنطاوي والشيخ‬ ‫عبدالكرمي املدرس وأمحد رمضان وأديب الدابغ وعابد اهلامشي وغريهم‪،‬‬ ‫ممن كان هلم شأن يف رفد املسرية اإلميانية والعلمية واألدبية وتوجيهها‬ ‫وجهتَها الصحيحة وهي نِشدان رضى هللا سبحانه وتعاىل يف كل قول أو‬ ‫كتاب هللا وسنةَ رسوله‪ ،‬عليه الصالة والسالم‪.‬‬ ‫عمل ُ‬ ‫يوافق َ‬ ‫ودفعت هبم إىل‬ ‫ومن مجلة الرجال الذين أجنب ْتهم هذه املدينة‬ ‫ْ‬ ‫ساحة الدعوة وإرشاد العباد إىل هللا ابلقول والعمل‪ ،‬األستاذ نشأة غفور‬ ‫سعيد‪ ،‬رمحه هللا‪.‬‬ ‫وقد منح هللا سبحانه األستاذ نشأة عدداً من املزااي والصفات‬ ‫إخالصه‬ ‫موضع حب الناس وتقدي ِرهم له‪ ،‬ومن أمهها‬ ‫احلميدة ما جعل ْته‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫هلل‪ ،‬وحرصه على خدمة هذا الدين ٍ‬ ‫يرجو من أحد‬ ‫أن‬ ‫دون‬ ‫وصدق‬ ‫بتفان‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫جزاءاً أو شكوراً‪.‬‬ ‫فتلك املزااي والصفات اليت حتلى هبا األستاذ نشأة رمحه هللا‪،‬‬ ‫وكذلك رصي ُده الثري يف خدمة الدعوة اإلسالمية‪ ،‬وإطالعُه الواسع على‬

‫األعضاء‬ ‫مسائل اإلعجاز العلمي‪ ،‬و ُخ ُباتُه امليدانية يف األمور اإلدارية‪ ،‬جعل ْتنا ‪ -‬حنن‬ ‫َ‬ ‫لينضم إلينا‬ ‫املؤسسني ملركز كردستان لإلعجاز العلمي يف القرآن والسنة ‪ -‬ندعوه‬ ‫َّ‬ ‫خنتاره رئيساً للمركز اثنياً‪.‬‬ ‫للمداولة يف موضوع أتسيس املركز أوالً‪ ،‬ولكي َ‬ ‫وقد قام بواجبه أحسن قيام‪ ،‬منذ أتسيس املركز حلني وفاته رمحه هللا‪ .‬نسأله‬ ‫تعاىل أن جيعل ذلك يف ميزان حسناته‪.‬‬ ‫أيها اإلخوة واألخوات!‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫انبثقت لدى عدد من‬ ‫إن فكرَة إنشاء مرك ٍز لإلعجاز العلمي يف كردستا َن‬ ‫ْ‬ ‫ٍ‬ ‫اجلهود اليت كانت تقوم هبا أايد خفيةٌ غريبةٌ عن بالدان‬ ‫إخواننا الشباب من الذين هالتـْ ُهم‬ ‫ُ‬ ‫يف فرتة التسعينات من ٍ‬ ‫نفث للسموم ونش ٍر للشبهات ونث ٍر للكيد حول كتاب هللا تعاىل‬ ‫وسنة نبيه عليه الصالة والسالم‪ ،‬ومصداقية اإلسالم‪..‬‬ ‫أكب منهم سناً من أمثالنا‪ ،‬علّهم جيدون‬ ‫فاتصل أولئك الشباب مبن كانوا َ‬ ‫اجه إىل‬ ‫لدينا من التجارب والرؤية الواضحة ما ّ‬ ‫نتبن به مجيعاً فكرةَ إنشاء املشروع وإخر َ‬ ‫حيّز الوجود‪ ،‬بعيداً عن احملاور السياسية والصراعات الفكرية‪ ..‬فاتسعت احللقةُ وتوالت‬ ‫اجللسات واللقاءات إىل أ ْن أ َِذ َن هللا سبحانه هلذا املركز أن يتأسس وأن أيخ َذ جمراه‬ ‫ُ‬ ‫مخس عشرةَ سنة إىل يومنا هذا‪..‬‬ ‫قبل‬ ‫ميالده‬ ‫يوم‬ ‫من‬ ‫القانوين‬ ‫َ‬ ‫فنحمد هللا سبحانه على أن وفقنا للقيام ابلعديد من واجباتنا يف خدمة كتابه‬ ‫وسنة نبيه‪ ،‬عليه الصالة والسالم‪ ،‬ضمن نشاطات املركز املذكور‪ ،‬ونسأله تعاىل أن‬ ‫يتقبلها منّا يف صاحل األعمال‪.‬‬ ‫إصدار جملة فصلية ابللغتني الكردية والعربية‬ ‫ومن أهم هذه األنشطة واألعمال‬ ‫ُ‬ ‫ختتص بنشر مواضيع اإلعجاز يف القرآن والسنة والقضااي املتعلقة ابلعلم واإلميان‪،‬‬ ‫فأصدران منها حل ّد اآلن واحداً وأربعني عدداً‪.‬‬ ‫ْ‬ ‫كما قد أصدر املركز عدداً من الكتب اخلاصة ابلعالقة بني العلم واإلميان واإلعجاز‪،‬‬ ‫ونشرها بني قرائها‪.‬‬ ‫وكذلك من أهم نشاطات املركز إقامةُ الدورات والسيمينارات والندوات‬ ‫العلمية لشرائح اجملتمع املختلفة يف شىت جوانب اإلعجاز والعلم واإلميان‪.‬‬ ‫ويف السنوات األخرية حصل املركز جبهود املخلصني على قطعة أرض من‬ ‫صرحه احلضاري‪ ،‬برعاية أعضاء املركز ومؤازرة الغيارى من أهل اخلري‬ ‫ليبين عليها َ‬ ‫البلدية َ‬ ‫واملتبعني‪ .‬فوصلت البنايةُ بفضل هللا إىل مراحلها النهائية‪ ،‬وصران إىل قاب قوسني من‬ ‫حتتاجه البناية اجلديدة من أاثث ضروري‬ ‫اإلحتفال ابفتتاحها الرمسي لوال‬ ‫ُ‬ ‫عوائق بعض ما ُ‬ ‫إلستقبال الزوار وإقامة الندوات يف قاعتها املبنية هلذه األغراض‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ندعو هللا العلي الكرمي أن يعينَنا يف إمتام هذا املشروع‪ ،‬ويف مواصلة خدماتنا‬ ‫فيه‪ ،‬كما أعاننا بفضله يف مجيع مراحل العمل‪ ،‬سواءٌ يف إقامة املركز أو يف بناء صرحه‬ ‫العتيد‪.‬‬ ‫ويف اخلتام أدعو هللا العلي القدير أن يوفق اجلميع خلدمة دينه واتباع سنة نبيه‪،‬‬ ‫عليه الصالة والسالم‪ .‬وكذلك أشكر لكم حسن إصغائكم‪ ..‬واستغفر هللا يل ولكم‪.‬‬ ‫مث قدم الدكتور جناة عباس زنكنة‪ ،‬إختصاصي يف جراحة العظام والكسور‪،‬‬ ‫حماضرة عن اإلعجاز العلمي يف السنة النبوية‪.‬‬ ‫مث قدم الدكتور دايري أمحد القصاب‪ ،‬عضو اهليئة العليا للمركز‪ ،‬حماضرة عن‬ ‫أتصيل اإلعجاز العلمي يف القرآن والسنة‪.‬‬ ‫مث قدم الدكتور كاوه فرج سعدون‪ ،‬عضو اهليئة العليا للمركز‪ ،‬حماضرة عن بعض جوانب‬ ‫اإلعجاز العلمي يف السنة املطهرة‪.‬‬ ‫وقد تفاعل احلضور بفاعلية مع مواضيع احملاضرات‪ ،‬وأغنوا الندوة أبسئلتهم‬ ‫وآرائهم‪ .‬وممن شارك بكلمة موجزة الدكتور شاكر سعيد‪ ،‬رئيس حترير جملة (العصر)‬ ‫املعنية ابإلعجاز العلمي‪ ،‬والدكتور عبد القادر صاحل‪ ،‬املختص يف الفيزايء‪.‬‬ ‫‪43‬‬

‫اإلعجاز العلمي‬

‫أوجه إعجاز‬ ‫القـ ـ ـ ـ ــرآن الكـ ــريم‬ ‫أ‪.‬م‪.‬د‪.‬حممد إبراهيم فاضل املشهداينّ‪ /‬كليّة اإلمام األعظم اجلامعة ابملوصل‪.‬‬ ‫بقلم‬ ‫ّ‬

‫حمم ٍد املصطفى األمنيﷺ‪،‬‬ ‫أنزل هللا تعاىل القرآن املبني على نبيّه َّ‬ ‫امتثال ألمر ربِّه كما أمره بقوله سبحانه‪:‬‬ ‫فبلّغه ﷺ إىل النّاس أمجعني‬ ‫ً‬ ‫‪฀‬ﭽ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ‬ ‫ﮈﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ‬ ‫ﮕ ﭼ املائدة‪.‬‬ ‫ولكن أهل الكفر من أرابب النّفوذ والتّص ّدر يف النّاس من مشركي‬ ‫ّ‬ ‫النيبﷺ‪ ،‬فانربوا له ابلتص ّدي والعدوان‪،‬‬ ‫دعوة‬ ‫هلم‬ ‫ق‬ ‫تر‬ ‫مل‬ ‫حوهلا‬ ‫م ّكة وما‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫بكل ما أوتوه أبلسنتهم وأيديهم‬ ‫فبدؤوا ُياهبون النيب ّﷺ ودعوته ّ‬ ‫مضطربني حائرين‪ ،‬ماذا يقولون؟ وماذا يفعلون؟‬ ‫وجوارحهم‪ ،‬فصاروا‬ ‫ّ‬ ‫واضطربت‪،‬‬ ‫ُم‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫عبا‬ ‫فيه‬ ‫اختلفت‬ ‫معارضته‬ ‫عن‬ ‫عجزوا‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ولـمـّا َ‬ ‫واختلفت‪ ،‬ألجل اإلبقاء على مصاحلهم‬ ‫عت طر ُق جماهبتهﷺ‬ ‫ْ‬ ‫وتنو ْ‬ ‫ّ‬ ‫البني الذي جاء به‪.‬‬ ‫ق‬ ‫احل‬ ‫ودحض‬ ‫ة‪،‬‬ ‫خصي‬ ‫ال ّ‬ ‫ّ ّ‬ ‫ش ّ‬ ‫ومن تلكم األقوال الباطلة‪ ،‬وال ّدعاوى الكاذبة ُّ‬ ‫والشبهات الفاضحة‬ ‫رب العزة بقولِه‪ :‬ﭽ ﭺ ﭻ ﭼ‬ ‫قوهلم كما وصفه ّ‬ ‫ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﭼ الفرقان‪.‬‬ ‫ومعىن هذه اآلية‪ :‬أ ّن ُمشركي قـَُر ٍ‬ ‫يش ا ّدعوا يف القرآن هذا ال ّدعاء‬ ‫واألساطري‪ :‬مجع أُسطُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َحاديث‪ ،‬أو مجع‬ ‫الباطل‪،‬‬ ‫ثل‪ :‬أُح ُدوثَة وأ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ورةٌ‪ ،‬م ُ‬ ‫ِ‬ ‫حمم ًداﷺ‪฀ ،‬فَه َى تُْلى‬ ‫أْ‬ ‫َسطَا ٍر‪ ،‬مثل‪ :‬أقوال وأقَا ِويل‪ ،‬و‪฀‬ا ْكتـَتـَبَها‪ ฀‬يـَْع ِن ّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َعلَْيه‪ :฀‬أي تُلقى عليه وتُقرأ حىت حتفظ‪฀ ،‬بُك َْرةً َوأَص ًيل‪ :฀‬يف الغداة‬ ‫وآخره ‪.‬‬ ‫والعشي‪ ،‬أي‪ّ :‬أو َل اليوم َ‬ ‫ّ‬ ‫وقال ابن كثري يف تفسريه‪“ :‬وهذا الكلم ‪-‬لسخافته وكذبه وهبته‬ ‫كل ٍ‬ ‫أحد يعلم بطلنَه‪ ،‬فإنّه قد علم ابلتواتر وابلضرورة‪ :‬أ ّن‬ ‫منهم‪ُّ -‬‬ ‫حمم ًدا رسول هللاﷺ مل يكن يعاين شيئًا من الكتابة‪ ،‬ل يف ّأول عمره‬ ‫ّ‬ ‫حنوا‬ ‫هللا‬ ‫بعثه‬ ‫أن‬ ‫إىل‬ ‫مولده‬ ‫ل‬ ‫أو‬ ‫من‬ ‫أظهرهم‬ ‫بني‬ ‫نشأ‬ ‫وقد‬ ‫آخره‪،‬‬ ‫يف‬ ‫ول‬ ‫ّ‬ ‫ً‬ ‫وبره وأمانتَه‬ ‫من أربعني سنة‪ ،‬وهم يعرفون مدخلَه‬ ‫وخمرجه‪ ،‬وصدقَه‪َّ ،‬‬ ‫َ‬ ‫الرذيلة‪ ،‬حىت إهنم مل‬ ‫األخلق‬ ‫ونزاهتَه من الكذب والفجور وسائر‬ ‫ّ‬ ‫يسمونه يف صغره إىل أن بُعث ّإل األمني‪ ،‬ملا يعلمون من صدقه‬ ‫يكونوا ّ‬ ‫فلما أكرمه هللا مبا أكرمه به‪ ،‬نصبوا له العداوة‪ ،‬ورموه هبذه‬ ‫وبره‪ّ ،‬‬ ‫ّ‬ ‫كل ٍ‬ ‫عاقل براءته منها‪ ،‬وحاروا ماذا يقذفونه به‪،‬‬ ‫يعلم‬ ‫اليت‬ ‫األقوال‬ ‫ّ‬ ‫‪44‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )42‬صیف ‪2016‬‬

‫فتارةً من إفكهم يقولون‪ :‬ساحر‪ ،‬واترةً يقولون‪ :‬شاعر‪ ،‬واترةً يقولون‪:‬‬ ‫جمنون‪ ،‬واترةً يقولون‪ :‬ك ّذاب‪ ،‬قال هللا تعاىل‪ ฀:‬ﭽ ﰁ ﰂ ﰃ‬ ‫ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﭼ اإلسراء ‪.‬‬ ‫وقد حت ّدى هللاُ تعاىل هبذا القرآن النّاس أمجعني يف أن أيتوا‬ ‫طول السنني‪ ،‬فلم يقدروا كما قال تعاىل‪ :‬ﭽ ﭣ‬ ‫مبثله‪ ،‬وأمهلهم َ‬ ‫ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭼ الطور‪ .‬مث حت ّداهم بعشر‬ ‫سور منه يف قوله تعاىل‪฀ :‬ﭽ ﭑ ﭒ ﭓﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ‬ ‫ﭙﭚ ﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ ﭣ‬ ‫ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭶ ﭼ هود‪ .‬مث‬ ‫حت ّداهم بسورة يف قوله‪ :‬ﭽ ﮱ ﯓ ﯔﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ‬ ‫كرر يف قوله‪฀ :‬ﭽ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ‬ ‫ﯣ ﭼ يونس‪ .‬مث ّ‬ ‫عجزوا عن‬ ‫فلما َ‬ ‫ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯶ ﭼ البقرة‪ّ .‬‬ ‫معارضته واإلتيان بسورة تشبهه على كثرة اخلطباء فيهم والبلغاء اندى‬ ‫عليهم إبظهار العجز وإعجاز القرآن فقال‪฀ :‬ﭽ ﭜ ﭝ ﭞ‬ ‫ﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦ ﭧﭨﭩﭪ‬ ‫ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭼ اإلسراء‪.‬‬ ‫عجز ببلغته‬ ‫فهذا هو األصل يف إعجاز القرآن الكرمي‪ ،‬أي‪ :‬أنّه ُم ٌ‬ ‫بكل أوجه اإلعجاز األخرى ممّا كان‬ ‫وفصاحته‪ ،‬ولكنّه مع ذلك ٌ‬ ‫معجز ّ‬ ‫صواب وحقٌّ‪ ،‬ومن أبرز تلك الوجوه يف‬ ‫ص القرآينّ‪ ،‬وهو‬ ‫ٌ‬ ‫حيتمله النّ ّ‬ ‫العلمي‪.‬‬ ‫عرف ابإلعجاز‬ ‫العصر احلاضر ما يُ َ‬ ‫ّ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ث عن الكون‪ ،‬وعن‬ ‫ففي‬ ‫ألف وثلمثائة آية تتح ّد ُ‬ ‫القرآن الكرمي ٌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َخ ِ‬ ‫ِ‬ ‫تقرتب من س ُدس القرآن‪ ،‬وإ َذا كانَت‬ ‫اآلايت‬ ‫لق اإلنسان‪ ،‬وهذه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الرتك‪ ،‬فماذا ِ‬ ‫آايت األم ِر ِ‬ ‫تقتضي‬ ‫تقتضي الطاعةَ‪،‬‬ ‫وآايت النّه ِي تقتضي َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اعةٍ‬ ‫ِ‬ ‫ُّ‬ ‫ُّ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫آايت الكون؟ إهنا تقتضي التفك َر ‪ ،‬لذلك َ‬ ‫ورد يف األثر‪« :‬تـَ​َفك ُر َس َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫َخيـٌْر م ْن قيَام لَيـْلَة» ‪.‬‬ ‫إهلية ٍ‬ ‫وحلكمة ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ابلغة مل ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ابجتهاد منه‪،‬‬ ‫اآلايت؛ ّإما‬ ‫يفسر النيبُّﷺ هذه‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫فهم‬ ‫أو‬ ‫ّت حكمتُه‪ ،‬ألنّه لو َّ‬ ‫بتوجيه ِمن هللا جل ْ‬ ‫فسرها على حن ٍو يناس ُ‬ ‫ب َ‬ ‫يفهمه‬ ‫فسرها‬ ‫ألنكر هذا‬ ‫تفسريا ُ‬ ‫التفسري َمن سيأيت بع َده‪ ،‬ولو ّ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫من َحوله َ‬ ‫كت‬ ‫لق هذا التَّفسريُ على َمن َح ْوله‪ ،‬لذلك تُ ِر ْ‬ ‫َمن سيأيت بَعده لستـَغْ َ‬

‫اآلايت للعصوِر الالّ ِ‬ ‫كل عص ٍر‬ ‫ُّم‬ ‫حقة‪،‬‬ ‫هذه‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ليكشف التقد ُ‬ ‫العلمي يف ّ‬ ‫جوانب اإلعجا ِز فيها‪ ،‬وهبذا يكو ُن القرآ ُن الكرميُ‪ ،‬مبا فيه من ٍ‬ ‫آايت‬ ‫كونيَّ ٍة َمعجزًة مستمرًة إىل ِ‬ ‫ِ‬ ‫القيامة ‪.‬‬ ‫يوم‬ ‫ّ‬ ‫صدق‬ ‫على‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫إضاف‬ ‫ا‬ ‫شاهد‬ ‫ميثل‬ ‫العلمي‬ ‫وهذا اإلعجاز‬ ‫الرسولﷺ‪،‬‬ ‫ًّ‬ ‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ويستوي يف ذلك احلكم إن كان اإلعجاز قرآنيًا أم ابلسنّة‪ ،‬ومن هنا‬ ‫سلَّم به ّإل بعد ثبوت حتقيق مناطه‪،‬‬ ‫فإ ّن القول ابإلعجاز‬ ‫العلمي ل يُ َ‬ ‫ّ‬ ‫والذي يتمثل حبقيقتني مها‪:‬‬ ‫مستقر‪ ،‬وذلك‬ ‫‪ .1‬ثبوت اكتشاف هذه احلقيقة من قبل العلماء بشكل‬ ‫ّ‬ ‫املتخصصني يف جماهلا على ثبوهتا‪.‬‬ ‫بعد برهنة‬ ‫ّ‬ ‫صحة الدَّللة على تلك احلقيقة يف نصوص الكتاب والسنّة‪ ،‬من‬ ‫‪ّ .2‬‬ ‫دون تكلّف أو اعتساف يف الستدلل ‪.‬‬ ‫العلمي‪:‬‬ ‫ومن أمثلة اإلعجاز‬ ‫ّ‬ ‫حنن فيه اآلن يف شهر رمضان املبارك‪ ،‬وقد‬ ‫الصيام‪ :‬هذا ّ‬ ‫‪ّ .1‬‬ ‫الصيام الذي ُ‬ ‫أمران به ربُّنا سبحانه بقوله‪:‬ﭽ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ‬ ‫ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭼ البقرة‪.‬‬ ‫للصيام الذي أمران هللا تعاىل به فوائد جليلة‪،‬‬ ‫وقد َ‬ ‫أثبت العلم احلديث ّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ويسرتيح‬ ‫‪،‬‬ ‫ن‬ ‫رمضا‬ ‫شهر‬ ‫يف‬ ‫ة‬ ‫إجاز‬ ‫ذ‬ ‫أتخ‬ ‫اهلضمي‬ ‫واجلهاز‬ ‫ة‬ ‫د‬ ‫املع‬ ‫ن‬ ‫َّ ُ ً‬ ‫ومنها‪ :‬أ ّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫جهاز الدور ِ‬ ‫والقلب‪ ،‬والكليتان والتّصفيةُ‪ ،‬هذه األجهزةُ اخلطريةُ اليت‬ ‫ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫يام‬ ‫الص‬ ‫فيكون‬ ‫‪،‬‬ ‫جحيم‬ ‫إىل‬ ‫اإلنسان‬ ‫ة‬ ‫حيا‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫انق‬ ‫العطب‬ ‫ا‬ ‫أصاهب‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ​َ ْ‬ ‫إذا َ‬ ‫ّ ُ‬ ‫عالجا‪ ،‬ولذا َأم َران هللا تعاىل بذلك أيضاً فقال‪:‬‬ ‫وقايةً هلا ابإلضافة إىل كونه ً‬ ‫ﭽ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭼألعراف‪.‬‬

‫الرتاويح‪:‬‬ ‫‪ .2‬صالة ّ‬ ‫يتّسم هذا الشهر الفضيل الذي نعيش ّأايمه ولياليَه كذلك بصالة قيام‬ ‫امتثال‬ ‫الرتاويح)‪ً ،‬‬ ‫الليل مجاعةً يف املسجد‪ ،‬وهي املعروفة ابسم‪( :‬صالة ّ‬ ‫ِ‬ ‫ألمر النيبﷺ‪ ،‬فقد ثبت من حديث أيب ُه َريـَْرةَ ‪ ฀‬أ َّ‬ ‫ول َّ‬ ‫ال‪:‬‬ ‫اللﷺ قَ َ‬ ‫َن َر ُس َ‬ ‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّم م ْن َذنْبه» ‪.‬‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ـ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫َه‬ ‫ل‬ ‫ر‬ ‫ف‬ ‫غ‬ ‫‪،‬‬ ‫ااب‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫اح‬ ‫و‬ ‫اان‬ ‫مي‬ ‫إ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ض‬ ‫م‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ام َ َ َ َ ً َ ْ َ ً َ ُ َ َ َ‬ ‫«م ْن قَ َ‬ ‫َ‬ ‫املختصني يف‬ ‫لدى‬ ‫ذكرها‬ ‫انتشر‬ ‫عظيمة‪،‬‬ ‫ة‬ ‫طبي‬ ‫فوائد‬ ‫الة‬ ‫الص‬ ‫وهلذه‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫العلمي‪ ،‬ومنها‪ :‬فوائد عالجيَّة وروحيّة تبدأ من الوضوء‬ ‫اإلعجاز‬ ‫ّ‬ ‫الصالة التكبري والقيام والركوع والسجود‬ ‫إىل احلركات اجلسديّة يف ّ‬

‫واجللسة والتسليم‪ ،‬ويؤدي املسلمون مخس صلوات فريضة يف اليوم‬ ‫والليلة إضافة إىل صلوات السنّة والنافلة‪ ،‬ويف شهر رمضان يؤدون‬ ‫صالة الرتاويح بعد فريضة العشاء‪.‬‬ ‫الرتاويح تعترب مترينًا بدنيًا معتدلً لكل عضلة من عضالت‬ ‫وصالة ّ‬ ‫اجلسم‪ ،‬حيث تنقبض بعض العضالت بطول متسا ٍو‪ ،‬وتنقبض األخرى‬ ‫بنفس التوتر‪ ،‬وتزيد الطاقة الالزمة لعمليات أيض العضالت خالل‬ ‫أتدية الصالة‪ ،‬مما يؤدي إىل نقص يف مستوايت األكسجني والعناصر‬ ‫توسع األوعية‬ ‫الغذائية يف العضالت‪ ،‬ويؤدي هذا النقص بدوره إىل ّ‬ ‫الدموية‪ ،‬مما يسمح للدم ابلتدفق بسهولة عائ ًدا إىل القلب‪ ،‬فيعمل هذا‬ ‫العبء املتزايد مؤقتًا على القلب‪ ،‬على تقوية العضلة القلبية وحتسني‬ ‫الدموي فيها‪.‬‬ ‫التدفق‬ ‫ّ‬ ‫مهما يف تنظيم‬ ‫وأشار العلماء كذلك إىل أ ّن لصالة الرتاويح ً‬ ‫دورا ً‬ ‫مستوايت السكر بعد اإلفطار‪ ،‬فنسبة السكر واألنسولني يف الدم‬ ‫تكون يف أدىن مستوايهتا قبل وجبة اإلفطار‪ ،‬وبعد ساعة من تناول‬ ‫الوجبة‪ ،‬يبدأ اجللوكوز واألنسولني ابلرتفاع‪ ،‬فيعمل الكبد والعضالت‬ ‫على سحب جلوكوز الدم‪ ،‬إل أ ّن سكر الدم يصل إىل مستوايت عالية‬ ‫خالل ساعة أو ساعتني‪ ،‬وهنا أتيت فائدة صالة الرتاويح‪ ،‬حيث يتم‬ ‫معاجلة السكر وحرقه إىل أكسجني وماء خالل هذه الصالة ‪.‬‬ ‫حمم ٍد‪ ،‬وعلى آله وصحبه أمجعني‪ ،‬ومن‬ ‫وصلى هللا وسلَّ َم على نبيّنا َّ‬ ‫ٍ‬ ‫رب العاملني‪.‬‬ ‫تبعهم إبحسان إىل يوم ال ّدين‪ ،‬واحلم ُد هلل ّ‬ ‫املصادر واملراجع‪:‬‬

‫السيوطي (ت‪911‬ه)‪ :‬تح حممد أبو الفضل‬ ‫‪ .1‬اإلتقان يف علوم القرآن‪ :‬جالل الدين‬ ‫ّ‬ ‫إبراهيم‪ :‬اهليئة املصرية للكتاب‪ ،‬سنة‪1394 :‬ه‪.‬‬ ‫‪ .2‬تفسري القرآن العظيم‪ :‬ابن كثري (ت‪774‬ه)‪ :‬تح سامي سالمة‪ :‬دار طيبة للنشر‬ ‫والتوزيع‪ ،‬ط‪ ،2‬سنة‪1420 :‬هـ‪.‬‬ ‫القرطيب (‪ :)671‬تح أمحد الربدوين وإبراهيم أطفيش‪ :‬دار‬ ‫‪ .3‬اجلامع ألحكام القرآن‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫الكتب املصرية ابلقاهرة‪ ،‬ط‪ ،2‬سنة‪1384 :‬هـ‪.‬‬ ‫‪ .4‬حلية األولياء‪ :‬أبو نعيم األصبهاين (ت‪430‬هـ)‪ :‬السعادة جبوار حمافظة مصر‪،‬‬ ‫‪1394‬ه‪.‬‬ ‫اجلعفي(ت‪256‬ه)‪ :‬تح‬ ‫البخاري‬ ‫إمساعيل‬ ‫بن‬ ‫د‬ ‫حمم‬ ‫هللا‬ ‫عبد‬ ‫أبو‬ ‫‪:‬‬ ‫البخاري‬ ‫صحيح‬ ‫‪.5‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫حممد زهري بن انصر الناصر‪ :‬دار طوق النجاة‪ :‬ط‪ ،1‬سنة ‪1422‬هـ‪.‬‬ ‫النيسابوري(ت‪261‬هـ)‪ :‬تح‬ ‫‪ .6‬صحيح مسلم‪ :‬مسلم بن احلجاج أبو احلسن القشريي‬ ‫ّ‬ ‫حممد فؤاد عبد الباقي‪ :‬دار إحياء الرتاث العريب ببريوت‪( ،‬ل‪.‬ت)‪.‬‬ ‫كفوري‪:‬‬ ‫‪ .7‬العظمة‪ :‬أبو الشيخ األصبهاينّ(ت‪369‬هـ)‪ :‬تح رضاء هللا بن حممد إدريس املبار ّ‬ ‫دار العاصمة ابلرايض‪ ،‬ط‪ ،1‬سنة ‪1408‬ه‪.‬‬ ‫والطيب يف السنة وضوابطه‪ :‬د‪.‬عبد هللا املصلح‪ :‬جممع‬ ‫العلمي‬ ‫‪ .8‬قواعد تناول اإلعجاز‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫امللك فهد لطباعة املصحف الشريف ابملدينة املنورة‪( ،‬ل‪.‬ت)‪.‬‬ ‫‪ .9‬مصنّف ابن أيب شيبة‪ :‬أبو بكر بن أيب شيبة (ت‪235‬هـ)‪ :‬تح كمال يوسف احلوت‪:‬‬ ‫مكتبة الرشد ابلرايض‪ ،‬ط‪ ،1‬سنة ‪1409‬ه‪.‬‬ ‫النابلسي‪ :‬دار املكتيب‬ ‫اتب‬ ‫ر‬ ‫د‪.‬حممد‬ ‫ة‪:‬‬ ‫والسن‬ ‫العلمي يف القرآن‬ ‫‪ .10‬موسوعة اإلعجاز‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫بدمشق‪ ،‬ط‪ ،2‬سنة ‪ 1426‬هـ‪.‬‬ ‫‪11. http://www.stooob.com/381557.html‬‬ ‫ينظر‪ :‬اجلامع ألحكام القرآن ‪.198 /14 ،4 ،3 /13‬‬ ‫تفسري القرآن العظيم ‪.94 /6‬‬ ‫ينظر‪ :‬اإلتقان يف علوم القرآن ‪.5 ،4 /4‬‬ ‫العلمي يف القرآن والسنّة ‪.5 /1‬‬ ‫ينظر‪ :‬موسوعة اإلعجاز‬ ‫ّ‬ ‫البصري رمحه هللا‪ .‬ينظر‪ :‬مصنّف‬ ‫واحلسن‬ ‫‪،฀‬‬ ‫الدرداء‬ ‫وأيب‬ ‫‪،฀‬‬ ‫عباس‬ ‫ورد هذا األثر عن ابن‬ ‫ّ‬ ‫ابن أيب شيبة ‪ ،261 /1‬والعظمة ‪ ،297 /1‬وحلية األولياء ‪.208 /1‬‬ ‫العلمي يف القرآن والسنّة ‪.5 /1‬‬ ‫ينظر‪ :‬موسوعة اإلعجاز‬ ‫ّ‬ ‫ينظر‪ :‬قواعد تناول اإلعجاز العلمي والطيب يف السنة وضوابطه‪.6 :‬‬ ‫ينظر‪ :‬موسوعة اإلعجاز العلمي يف القرآن والسنة ‪.75 /1‬‬ ‫البخاري يف صحيحه برقم‪ ،)37 (:‬ومسلم يف صحيحه برقم‪.)759(173- :‬‬ ‫أخرجه‬ ‫ّ‬

‫‪45‬‬

‫كتاب العدد‬

‫اإلس ـ ـ ـ ـ ــالم والبيئة‬ ‫د‪ .‬دياري أحمد إسماعيل‪ /‬جراح إختصاصي‬

‫اسم الكتاب‪ :‬اإلسالم والبيئة‪.‬‬ ‫اسم المؤلف‪ :‬د‪ .‬عبد الرحمن جبرة‪.‬‬ ‫الطبعة‪ :‬األولى‪.‬‬ ‫تأريخ الطبع‪1420 :‬هـ ‪2000 -‬م‪.‬‬ ‫محل الطبع‪ :‬القاهرة‪.‬‬ ‫دار النشر‪ :‬دار السالم‪.‬‬ ‫عدد الصفحات‪.136 :‬‬ ‫القياس‪24×16 :‬سم‪.‬‬ ‫بقلم‪ :‬نشأة غفور سعيد (رمحه هللا)‬ ‫تذكرت ألول وهلة كتاب «البيئة‬ ‫واجملتمع» للدكتور حممد ســيد غالب‪ ،‬يوم كنا‬ ‫طالب يف املرحلة األوىل‪ ،‬قسم اجلغرافيا‪ ،‬كلية‬ ‫ً‬ ‫الرتبية‪ ..‬وكيف كان املدرس يهتم بدراسات‬ ‫املسلمني‪ ،‬وعلى رأسهم ابن خلدون‪ ،‬يف العالقة‬ ‫اإلجيابية والسلبية بني اإلنسان واحمليط الذي‬ ‫يعيش فيه‪ ..‬وأذكر أنين دخلت يف مناقشات‬ ‫شىت بني األستاذ والطلبة‪.‬‬ ‫اإلسالم يعترب يف طليعة األداين‬ ‫واألفكار واملبادئ املهتمة بنظافة الكرة‬ ‫األرضية‪ ،‬واحلفاظ على «اإلنسان»‪ .‬وقد‬ ‫توقعت املالئكة يوم خلقه‪ ،‬أن يفسد يف‬ ‫األرض‪( :‬أجتعل فيها من يفسد فيها ويسفك‬ ‫الدماء‪ ،)..‬إشارة اىل إفساد البيئة والقضاء على‬ ‫نظافة احلياة‪ ،‬وما يسمى اليوم بلتلوث البيئي‪.‬‬ ‫ومن األمهية مبكان اإلشارة اىل بعض املؤلفات‬ ‫األكادميية من منظور إسالمي أو يف اجتاهه‪..‬‬ ‫‪46‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )42‬صیف ‪2016‬‬

‫ميكن اإلستفادة منها كزاد ثقايف أصيل‪:‬‬ ‫‪ .1‬منظور اإلسالم اىل احملافظة على البيئة‪:‬‬ ‫د‪ .‬عبد اجمليد الطريبق‪.‬‬ ‫‪ .2‬البيئة مفومهها العلمي املعاصر وعمقها‬ ‫الفكري الذايت‪ :‬د‪ .‬رجاء وحيد دويدري‪.‬‬ ‫‪ .3‬التلوث البيئي‪ :‬د‪ .‬على حسن موسى‪.‬‬ ‫جبانب الكتاب الذي اخرتانه هلذا العدد من‬ ‫جملتنا (ههيڤ)‪ :‬اإلسالم والبيئة‪ :‬للدكتور‬ ‫عبد الرمحن جربة‪ ،‬املدرس بكلية أصول الدين‪-‬‬ ‫القاهرة‪.‬‬ ‫نوجز ما جاء يف كتابنا هلذا العدد‪:‬‬ ‫* الفصل األول‪ :‬اإلسالم والوعي البيئي‪:‬‬ ‫ص‪.21 9-‬‬ ‫يؤكد املؤلف يف هذا الفصل إبن‬ ‫اإلسالم عقيدة وشريعة‪ ..‬وعبادة وأخالق‪..‬‬ ‫مجيعا من‬ ‫واإلسالم هبذا املفهوم دين األنبياء ً‬ ‫لدن آدم إىل حممد اخلامت ‪-‬عليهم السالم‪،-‬‬

‫وقد سجل القرآن الكرمي على ألسنة األنبياء‬ ‫عليهم السالم‪ -‬أهنم مسلمون‪ ،‬وأهنم يدينون‬‫منهاجا يف‬ ‫بإلسالم دينًا‪ ،‬وبإلستسالم هلل‬ ‫ً‬ ‫احلياة‪.‬‬ ‫البيئة مادة الفعل (بوأ) أو (تبؤ) منزالً‬ ‫نزله‪ ..‬والكلمات املشتقة منها حسب ورودها‬ ‫يف اللغة والكتاب والسنة‪ ..‬علم البيئة‪ ..‬كلمة‬ ‫بيئة ‪ Environment‬بدأت بستخدامها‬ ‫من قبل العامل األملاين هيكيل ‪ ،1896‬مبصطلح‬ ‫ايكولوجي‪ ،‬وتعىن دراسة العالقة املتبادلة بني‬ ‫الكائن احلي والبيئة‪.‬‬ ‫وقد مت تقسيم الدراسات اىل جوانب رئيسية‪،‬‬ ‫هي‪:‬‬ ‫‪ .1‬البيئة الطبيعية‪ :‬الكائن احلي وسائر‬ ‫الكائنات احلية‪.‬‬ ‫‪ .2‬البيئة اإلجتماعية‪ :‬الكائن احلي وأقرانه من‬ ‫البشر‪.‬‬

‫‪ .3‬البيئة التكنولوجية‪ :‬املكتشفات الصناعية‬ ‫(العلوم والتقدم احلضاري)‪.‬‬ ‫ومن البيئات املؤثرة‪:‬‬ ‫أ‪ -‬البيئة الفيزايئية‪.‬‬ ‫ب‪ -‬البيئة الكيميائية‪.‬‬ ‫ج‪ -‬البيئة البيولوجية‪.‬‬ ‫د‪ -‬البيئة اجلغرافية‪.‬‬ ‫هـ‪ -‬البيئة الصحية‪.‬‬ ‫و‪ -‬البيئة اإلجتماعية‪.‬‬ ‫ومن مفاخر اإلسالم واملسلمني أهنم‬ ‫كانوا يف بداية القافلة البشرية يف الوعي ابمللواثت‬ ‫البيئية‪ ،‬ابلتأكيد على أصول الطهارة ونظافة‬ ‫البدن واألماكن من أجل إقامة الصالة وأداء‬ ‫العبادات‪ ،‬عكس من كانوا يعاصروهنم من األمم‬ ‫والشعوب‪ ،‬وحىت العصور املتقدمة‪.‬‬ ‫وكذلك من مفاخر اإلسالم واملسلمني‬ ‫أهنم كانوا يف مقدمة الذين كتبوا وألّفوا يف اجملتمع‬ ‫والدولة والنظام اإلنساين‪ ،‬كجهود العالمة ابن‬ ‫خلدون‪ ،‬فقد ح ّذر من التلوث البيئي‪ ،‬وأكد على‬ ‫الصحة والتوعية الصحية‪ ،‬وأمهية الغذاء والطعام‪،‬‬ ‫واحلاجة اىل الطب واألدوية‪..‬اخل‪ ،‬قبل الدراسات‬ ‫األوروبية‪ ،‬والوعي البيئي احلديث‪.‬‬ ‫* الفصل الثاين‪ :‬الرساالت السماوية والبيئة‪:‬‬ ‫ص‪.39-23‬‬ ‫وهنا يبحث الكاتب عن‪:‬‬ ‫‪ .1‬البيئة يف األداين السماوية اليت دخلها‬ ‫التحريف‪:‬‬ ‫ ﭽﭜﭝﭞﭟﭠﭯﭼ البقرة‪.‬‬‫ﭽ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ‬‫ﯲ ﯳ ﯴﯵﰆ ﭼ املائدة‪.‬‬ ‫‪ .2‬البيئة واألداين السماوية اليت أصاهبا الضياع‪:‬‬ ‫ صحف إبراهيم وموسى ‪-‬عليهما السالم ‪. -‬‬‫ الغثاء األحوى‪.‬‬‫ ﭽﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ‬‫ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﭼ يس‪.‬‬ ‫ ﭽ ﭲ ﭳ ﭴ ﭼ ﭼ طه‪.‬‬‫‪ .3‬عالقة البيئة ابلدين يف الغرب‪:‬‬ ‫ التأثر ابلفكر الغريب لدى علمائنا‪.‬‬‫ حزورة الثقة ابإلسالم كمنقذ للبشرية من‬‫التلوث البيئي‪.‬‬ ‫* الفصل الثالث‪ :‬البيئة يف الرسالة اخلامتة‪:‬‬ ‫ص‪.71-39‬‬ ‫أ‪ -‬مسألة اإلصالح واإلفساد على الكرة‬ ‫األرضية‪.‬‬ ‫ب‪ -‬صفات املسلم احلقيقي‪ ،‬كمصلح على األرض‪.‬‬ ‫ج‪ -‬البيئة الغائبة عن إدراكنا‪.‬‬

‫البيئة اليت ندركها‪:‬‬ ‫‪ -1‬العناصر اجلامدة‪( :‬اهلواء‪ ،‬املاء‪ ،‬البحار‪،‬‬ ‫احمليطات‪ ،‬األهنار‪ ،‬املياه اجلوفية‪ ،‬الضوء واحلرارة‪،‬‬ ‫املسكن)‪.‬‬ ‫‪ -2‬العناصر احليوية‪( :‬األنعام‪ ،‬الطيور‪،‬‬ ‫احلشرات‪ ،‬النبات)‪.‬‬ ‫د‪ -‬نشاط اإلنسان‪:‬‬ ‫‪ -1‬قتل احليواانت املضرة يف احلل واحلرم‪.‬‬ ‫هرة‪.‬‬ ‫دخول إمرأة النار يف ّ‬ ‫دخول مزنية اجلنة يف سقي كلب‪.‬‬ ‫‪ -2‬اهلداية اإلهلية للبشر ‪ -‬الرساالت واألنبياء‪:‬‬ ‫ﭽﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ‬ ‫ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﭼ طه‪.‬‬ ‫جل جالله‪ -‬يف احلياة البشرية‪.‬‬‫أمهية اإلميان ابهلل ّ‬ ‫إستخدام العقل يف سبيل حتصيل املعاش‪.‬‬ ‫‪ -3‬الرتابط بني عناصر البيئة‪ ،‬التوازن بني‬ ‫متطلبات اجلسد وأشواق الروح‪.‬‬ ‫هـ ‪ -‬اإلعجاز البيئي‪:‬‬ ‫‪ -1‬تنبوء املالئكة بفساد اإلنسان يف األرض‪.‬‬ ‫ جانب الصالح والتقوى يف النفس اإلنسانية‪.‬‬‫ دور إبليس يف اإلفساد واإلحنراف‪ ،‬والتحذير‬‫من خطواته‪.‬‬ ‫‪ -2‬التنبوء مبلواثت مياه البحر‪ :‬ﭽ ﯾ‬ ‫ﯿ ﰀﰁ ﰂﰃﰄ ﰅﰆ‬ ‫ﰍ ﭼ الروم‪.‬‬ ‫‪ -3‬التنبوء مبلواثت اهلواء اجلوي‪ :‬من عالمات‬ ‫الساعة (الدخان)‪.‬‬ ‫‪ -4‬التنبوء بفساد بين إسرائيل يف األرض‪.‬‬ ‫‪ -5‬هناية العامل‪ ..‬طبقة األوزون‪ ،‬وتغيري مناخ‬ ‫األرض‪ ،‬وغزو املذنبات والنجوم املستعرة اليت‬ ‫يرجح أهنا تقتل احلياة‪.‬‬ ‫* الفصل الرابع‪ :‬مشـكلة التلوث‪ ،‬وموقف‬ ‫اإلسالم منها‪ :‬ص‪.131-71‬‬ ‫ويف هذا الفصل يبحث عن معاين‬ ‫التلوث البيئي وأثره على صحة اإلنسان‪ ..‬وقدرة‬ ‫هللا ‪-‬سبحانه وتعاىل‪ -‬يف التوازن البيئي الستمرار‬ ‫حياة اإلنسان‪..‬‬ ‫أ‪ -‬التلوث الطبيعي‪ :‬عوامل طبيعية‪ ،‬ال دخل‬ ‫لإلنسان فيها‪.‬‬ ‫ب‪ -‬التلوث البشري‪ :‬نشاط اإلنسان على سطح‬ ‫الكرة األرضية والغالف اجلوي‪.‬‬ ‫ج‪ -‬التلوث الطبيعي البشري‪ :‬اإلخالل ابلتوازن‬ ‫ﯔﯕ ﯖﯗﯘ ﯙﯚ‬ ‫القائم بني عناصر البيئة‪.‬‬ ‫د‪ -‬التلوث السمعي‪ :‬الضوضاء‪ ،‬الضجيج‪ ،‬ﯛﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ‬ ‫ﯣ ﭼ األعراف‪.‬‬ ‫املخدرات‪.‬‬ ‫واحلمدهلل رب العاملني‬ ‫مظاهر التلوث البشري فـي‪:‬‬

‫أ‪ -‬الغذاء‪ .‬ب‪ -‬املياه‪ .‬ج‪ -‬مياه البحر (التلوث‬ ‫ابلبرتول‪ ،‬وأثره على الثروة احليوانية والطيور)‪.‬‬ ‫د‪ -‬تلوث املياه اجلوفية‪ :‬امللواثت مبياه الصرف‬ ‫الصحي‪.‬‬ ‫ النظافة اجلسدية‪ ،‬فطرة إنسانية‪ :‬البدن‪،‬‬‫الثياب‪ ،‬املكان‪.‬‬ ‫ تلوث اهلواء‪ :‬خملفات الصناعة‪ ،‬والدخان‬‫والكاربون‪.‬‬ ‫ موقف اإلسالم من تلوث اهلواء‪.‬‬‫ موقف اإلسالم من استخدام املواد اخلام يف‬‫الصناعة‪.‬‬ ‫ جتربة النيب داود وابنه سليمان ‪-‬عليهما‬‫السالم‪ .-‬جتربة ذي القرنني‪.‬‬ ‫ زايدة املساحة اخلضراء على الكرة األرضية‪،‬‬‫والتحذير من قطع األشجار‪.‬‬ ‫هـ‪ -‬التلوث اإلشعاعي‪.‬‬ ‫و‪ -‬التلوث البيئي يف حميط مدينة القاهرة‪.‬‬ ‫املنهاج اإلهلي يف محاية البيئة‪:‬‬ ‫أ‪ -‬احلماية الطبيعية‪ :‬أمهية طبقة األوزون‪.‬‬ ‫ب‪ -‬احلماية اإلنتقائية‪ :‬التوازن البيئي احليواين‬ ‫والنبايت على األرض‪.‬‬ ‫ج‪ -‬أورواب حترق اهلراقطة‪ ،‬وفقهاء مصر يناقشون‬ ‫قضااي البيئة‪.‬‬ ‫السؤال‪ :‬أيهما خري؟ تشريع هللا أم البشر؟‬ ‫أمهية شريعة هللا‪ - :‬عدم اخلروج من العدالة‪.‬‬ ‫ ليست خاصة بدولة‪ ،‬وال إبقليم معني‪.‬‬‫ شاملة جلميع شؤون احلياة‪.‬‬‫ صاحلة لكل زمان‪.‬‬‫ومن مزااي شريعة هللا‪:‬‬ ‫ النهي عن الفساد يف األرض‪.‬‬‫ الربط بني اإلميان والعمل الصاحل‪.‬‬‫ عدم العقوبة يف حالة عدم مقاومة الفساد‪.‬‬‫ ضرورة اجلهاد يف سبيل هللا لوقف أعمال‬‫الفساد البيئي‪.‬‬ ‫وختاما‪ ..‬هل من الضروري أن منتلك أسلحة‬ ‫ً‬ ‫نووية أو كيمياوية؟‬ ‫ومعىن إمتالك الطاقة النووية ألغراض سلمية؟‬ ‫ومعىن حكم اإلفساد يف البيئة إضرار ابلكافرين؟‬ ‫فاإلسالم دين حضارة رائدة لتقدم‬ ‫اإلنسان وسعادته‪ ،‬ونظافة البيئة جزء من نظافة‬ ‫احلياة على الكرة األرضية‪ ،‬وقد نبه هللا ‪-‬سبحانه‬ ‫وتعاىل‪ -‬بين البشر أن يدميوا يف اإلصالح‪ :‬ﭽ ﯓ‬

‫‪47‬‬

‫فوائد الصيام في رمضان وايحاءات اإلعجاز العلمي‬ ‫د‪ .‬حممد الربزجني‪ /‬طبيب وعامل حديث‬ ‫عضو اإلحتاد العاملي لعلماء املسلمني‬ ‫عضو األكادميية األمريكية لطب األسرة‬ ‫عضو اهليئة العليا ملركز كردستان لإلعجاز العلمي يف القران والسنة‪.‬‬ ‫يصنف الباحثون صيام أايم الشهر‬ ‫(صياما حتت السيطرة‪ ،‬غري‬ ‫الفضيل ابعتباره‬ ‫ً‬ ‫متواصل‪ ،‬أي لساعات معلومة من الفجر إىل الغروب)‬ ‫(‪.)1()intermittent controlled fasting‬‬ ‫وقد أجرى الباحثون يف الغرب عشرات‬ ‫البحوث املنشورة يف املواقع العامة والعلمية على‬ ‫حد سواء‪ ،‬لبيان فوائد هذا النوع من الصيام‬ ‫عند األصحاء‪ ،‬ليس من ابب إهتمام الغربيني‬ ‫بشهر رمضان‪ ،‬وإمنا من ابب دراسة خمتلف أنواع‬ ‫الصيام‪ ،‬كجزء من دراستهم لطرق متنوعة من‬ ‫طرق احملافظة على الوزن املثايل لإلنسان(‪ .)2‬ولقد‬ ‫أظهرت تلك الدراسات واالحباث نتائج عديدة‪،‬‬ ‫نذكر بعضها ‪:‬‬ ‫أوالً‪ :‬هذا النوع من الصيام (كصيام رمضان)‬ ‫يؤدي إىل حرق منتظم للدهون املرتاكمة يف‬ ‫اجلسم‪ ،‬وابلتايل يعترب طريقة جيدة لتخفيف‬ ‫الوزن(‪.)3‬‬ ‫اثنيًا‪ :‬الصيام بطريقته املعهودة يف بالد املسلمني‬ ‫يساعد على تنظيم طريقة األكل؛ فيكون‬ ‫ابستطاعة املسلم بعد انقضاء الشهر الفضيل أن‬ ‫ينظم عدد مرات األكل‪ ،‬وكمية الطعام املتناول‪،‬‬ ‫دون إسراف‪ ،‬تنفي ًذا لألدب القرآين العظيم‬ ‫ﭽ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭢ ﭼ األعراف‪.‬‬ ‫اثلثًا‪ :‬قال ﷺ كما يف احلديث املتفق عليه‪:‬‬ ‫«تسحروا فإن يف السحور بركة»‪ .‬ومجهور أهل‬ ‫العلم على أن هذه الربكة حاصلة يف الدنيا‬ ‫واآلخرة؛ أما اآلخرة فرضوان هللا سبحانه‪ ،‬واألجر‬ ‫العظيم‪ ،‬بسبب اتباعنا لسنة السحور‪ ،‬وأما يف‬

‫‪48‬‬

‫هه‌یڤ العدد (‪ )42‬صیف ‪2016‬‬

‫الدنيا فإن طعام السحور وشرابه ضروري يستعني‬ ‫هبما الصائم خاصة يف أول النهار حينما يزداد‬ ‫نشاطه‪ ،‬فيحتاج إىل طاقة عمل وقوة جسد وتوقد‬ ‫ذهن‪.‬‬ ‫ابعا‪ :‬الصيام ومتوسط األعمار‪ :‬مما ال شك‬ ‫رً‬ ‫فيه أن اخلالق سبحانه إذا أراد أن يبارك يف‬ ‫أسبااب عديدة‪ ،‬لعل بعضها‬ ‫عمر إنسان هيأ له‬ ‫ً‬ ‫معروفة حاليًا‪ ،‬وأخرى ال نعلمها‪ ،‬هللا يعلمها؛ ومما‬ ‫علمنا –سبحانه‪ -‬أن متوسط األعمار يتحسن‬ ‫بني الفئات اليت ال تسرف يف طعامها وشراهبا‪،‬‬ ‫وتنتظم يف طريقة سلوكها ونشاطها اليومي‪ ،‬فتتبع‬ ‫االعتدال واالقتصاد ومواظبة احلركة املنتظمة‪،‬‬ ‫والصيام عند األصحاء كبح جلماح اإلسراف يف‬ ‫األكل‪ ،‬وجتديد ملخزون اجلسم وتنشيط لطاقاته‪.‬‬ ‫وأرجو أن تكون هذه الفوائد املذكورة من املعاين‬ ‫العديدة الواسعة لقوله تعاىل ﭽ ﮒ ﮓ‬ ‫ﮔﮜ ﭼ النحل‪.‬‬ ‫كل هذا من بركات الصيام‪ ،‬ولكن‬ ‫دون وصال‪ .‬فقد هنى ﷺ عن مواصلة الصيام‬ ‫يوما بعد يوم‪ ،‬وأمر ابلتقيد بساعات الصيام املعينة‬ ‫ً‬ ‫يف القرآن الكرمي من الفجر إىل املغرب‪ ،‬وهذا‬ ‫هو الصيام املعروف علميًا ابملتقطع املنتظم‪..‬‬ ‫نفسا ما ال يطيق ﭽ ﯗ‬ ‫وهللا سبحانه ال يكلف ً‬ ‫ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﰎ ﭼ البقرة‪..‬‬ ‫وكل ما مضى من القول إشارات‬ ‫واحياءات يف ابب اإلعجاز العلمي للقرآن‬ ‫والسنة‪ ..‬فسبحان الذي أودع الوحيني (الكتاب‬ ‫والسنة) أسر ًارا علمية رائعة‪.‬‬

‫وأخريا فإننا ننصح أصحاب األعذار‪ ،‬كمرضى‬ ‫ً‬ ‫السكري وغريهم‪ ،‬ابستشارة طبيبهم اخلاص إذا‬ ‫أرادوا الصيام‪ ،‬فقد رخص هللا هلم يف كتابه الكرمي‪،‬‬ ‫ابلشروط املعروفة لدى الفقهاء‪..‬‬ ‫صوااب فمن‬ ‫أقول قويل هذا‪ ..‬فإن كان ً‬ ‫هللا التوفيق‪ ،‬وإن كان خطأ فمين‪ ،‬وأستغفر هللا‪.‬‬ ‫‪1- Varady KA. Impact of intermittent‬‬ ‫‪fasting on glucose homeostasis. Curr‬‬ ‫‪Opin Clin Nutr Metab Care. 2016‬‬ ‫‪Jul;19(4):300-2. PubMed.‬‬ ‫‪2- Fahrial Syam A, Suryani Sobur‬‬ ‫‪C, Abdullah M, Makmun D. Rama‬‬‫‪dan Fasting Decreases Body Fat but‬‬ ‫‪Not Protein Mass. Int J Endocrinol‬‬ ‫‪Metab. 2016 Jan 2;14(1):e29687.‬‬ ‫‪doi: 10.5812/ijem.29687. eCollection‬‬ ‫‪2016.‬‬ ‫‪3- Gnanou JV, Caszo BA, Khalil‬‬ ‫‪KM, Abdullah SL, Knight VF, Bidin‬‬ ‫‪MZ. Effects of Ramadan fasting on‬‬ ‫‪glucose homeostasis and adiponec‬‬‫‪tin levels in healthy adult males. J‬‬ ‫‪Diabetes Metab Disord. 2015 Jul‬‬ ‫‪7;14:55. doi: 10.1186/s40200-015‬‬‫‪0183-9. eCollection 2015. PubMed.‬‬