6 minute read
Beata Brzostek, Weronika Dwojakowska
Usuwanie barier
Beata Brzostek, Weronika Dwojakowska
Advertisement
„Nie jest wychowawcą, kto się oburza, kto się dąsa, kto ma żal do dziecka, że jest takie, a nie inne, taki nie może być wychowawcą” – nieprzypadkowo wybrałyśmy przesłanie Janusza Korczaka jako wstęp do podzielenia się naszymi refl eksjami po prawie trzech latach od momentu wejścia w życie podstawy programowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym. To właśnie Janusz Korczak w swojej praktyce pedagogicznej, jak również w licznych pracach z tego zakresu, zawsze podkreślał podmiotowość każdego dziecka i zwracał uwagę na indywidualizm w kształceniu i wychowaniu uczniów. W naszej opinii obowiązuj ąca podstawa programowa opiera się właśnie na starych, ale niezmiennie aktualnych z punktu widzenia współczesnego szkolnictwa założeniach Doktora – wśród nich należy wymienić przede wszystkim dostosowanie wymagań do indywidualnych możliwości i umiejętności ucznia. Poniżej staramy się podsumować, jak odgórne zalecenia sprawdzają się w rzeczywistości i na ile założenia nowej podstawy programowej dają się przełożyć na codzienną pracę z uczniami wymagającymi specjalnej opieki pedagogicznej.
REFORMA SYSTEMU OŚWIATY REFLEKSJE 4/2020
Kształtowanie wrażliwości
Głównym celem kształcenia uczniów z niepełnosprawnością intelektualną wstopniu umiarkowanym iznacznym jest wdrażanie ich do funkcjonowania w społeczeństwie adekwatnie do indywidualnego poziomu ich sprawności i umiejętności oraz kształtowanie rzeczywistego obrazu samego siebie w oparciu o pozytywne poczucie własnej wartości. Ważne jest też, aby uczniowie mogli się komunikować z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie, z wykorzystaniem znanych sposobów porozumiewania się.
Zadania szkoły wynikające z podstawy programowej skupiają się na zapewnieniu warunków do realizacji celów edukacji i rewalidacji, wśród których można wymienić: nawiązanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem oraz między uczniami; przygotowanie do pełnienia różnych ról społecznych, komunikowanie potrzeb lub stanów emocjonalnych, korzystanie z technologii informacyjnej i komunikacyjnej; rozwijanie wrażliwości i kreatywności artystycznej; poznawanie otoczenia i miejsc użyteczności publicznej; udział wwydarzeniach społecznych i kulturalnych; uprawianie różnych dyscyplin sportu; udział w zawodach, turystyce i krajoznawstwie.
Nauczyciele, realizując zadania szkoły, powinni wykorzystać naturalne sytuacje życia codziennego do rozwijania umiejętności czytania ipisania, jak również zdobywania elementarnych umiejętności matematycznych. Bardzo ważne jest też uczenie umiejętności radzenia sobie z lękiem, niepokojem i stresem.
Potrzeby rozwojowe
Nauczyciele i profesjonaliści pracujący z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – aby zrealizować powyższe cele – konstruują Wielospecjalistyczną Ocenę Poziomu Funkcjo
REFORMA SYSTEMU OŚWIATY
nowania Ucznia (WOPFU) i na jej podstawie opracowują i modyfi kują Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET).
WOPFU, najprościej rzecz ujmując, to suma wiedzy wszystkich nauczycieli pracujących zkonkretnym uczniem na temat jego poziomu funkcjonowania, wiedzy iumiejętności, potrzeb rozwojowych iedukacyjnych, zakresu możliwości psychofi zycznych oraz trudności i barier edukacyjnych. Następnie – po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia – zespół opracowuje IPET, uwzględniając wnim diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie.
Nauczyciele i specjaliści prowadzą zajęcia w oparciu o IPET. Dobrze skonstruowany program pozwala na elastyczne planowanie zajęć, dostosowanych do stanu emocjonalnego ucznia oraz jego indywidualnych możliwości i potrzeb. To bardzo ważne, ponieważ specyfi czny charakter edukacji uczniów zniepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym pokazuje, że każdy z nich ma bardzo indywidualne tempo nauki. Nauczyciele i specjaliści mają prawo doboru specjalistycznych metod i form pracy, które również zapisują wtym dokumencie.
Prawdziwe wyzwanie
Wszystkie działania edukacyjne mają na celu wspieranie rozwoju funkcjonowania osobistego ispołecznego ucznia. Temu celowi służą wszystkie ściśle ze sobą powiązane rodzaje zajęć. W podstawie programowej wyodrębnia się: zajęcia edukacyjne (funkcjonowanie osobiste i społeczne; zajęcia rozwijające komunikowanie się; zajęcia rozwijające kreatywność; wychowanie fi zyczne, etyka) oraz zajęcia rewalidacyjne.
Analizując podstawę programową, nie można pominąć bardzo ważnej zmiany – wprowadzenia przedmiotu kształtowanie komunikacji. Jest to przedmiot, naszym zdaniem, bardzo ważny, odgrywający ogromną rolę w edukacji
REFLEKSJE 4/2020
dzieci z niepełnosprawnościami. Na tym przedmiocie każdy nauczyciel, niekoniecznie logopeda, pracuje z dzieckiem nad komunikacją. Praca z uczniem polega na rozwijaniu kompetencji komunikacyjnych – niezależnie od poziomu mowy. Zapisy w podstawie programowej zobowiązują nauczyciela do wprowadzenia komunikacji alternatywnej dla dzieci słabomówiących lub niemówiących. Nauczyciel jest także zobowiązany stworzyć zestaw do komunikacji, który ułatwi dziecku porozumiewanie się zotoczeniem. Dzięki takiemu zestawowi uczeń będzie mógł rozmawiać z kolegami i rodzicami. Jak do tej pory ten przedmiot pokazał, że większość nauczycieli sięga po alternatywne metody komunikacji. To dobra wiadomość i duża szansa na rozpropagowanie AAC.
Wszystkie badania użytkowników AAC dostępne na rynku (dotyczące dzieci z mózgowym porażeniem, zespołami genetycznymi, autyzmem) potwierdzają, że zapewnienie dziecku komunikacji wspomagającej prowadzi do wykształcenia iposzerzenia mowy czynnej. Badania nie wykazały
REFORMA SYSTEMU OŚWIATY
żadnego negatywnego wpływu na rozwój mowy udziecka, azkolei brak możliwości porozumienia się powoduje udzieci rozwój zachowań trudnych, takich jak: płacz, krzyk, izolowanie się, wzmożona agresja i autoagresja.
Kolejną ważną zmianą w obecnej podstawie programowej jest pojawienie się przedmiotu kształtowanie kreatywności. Przedmiot ten zastępuję muzykę, plastykę, technikę. Praktyka pokazała, że pozwala to na lepsze dostosowanie przedmiotu do potrzeb dziecka zniepełnosprawnością. Dzięki temu uczeń z nadwrażliwością słuchową nie musi już zatykać uszu na lekcji muzyki i odwrotnie – nie ma konieczności, by uczeń z większą niepełnosprawnością tworzył prace plastyczne, bo w zamian może wziąć udział w zajęciach muzycznych. Nauczycielowi zadanie ułatwia fakt, że katalog zajęć jest otwarty. Pozwala to wybrać takie zajęcia, które pomogą uczniom radzić sobie w życiu. Wramach przedmiotu mogą być realizowane lekcje: rysunku, modelowania, kolażu, technologii informacyjno-komunikacyjnej, rytmiczne, muzyczne, ruchowe, teatralne, sportowe, anawet kulinarne.
Istotną rolę wkształceniu uczniów z niepełnosprawnością intelektualną wstopniu umiarkowanym i znacznym pełnią zajęcia rewalidacyjne, które mają charakter terapeutyczny, usprawniający i korekcyjny.
Jak wskazuje geneza słowa re-validus – „znów mocny, znów silny”, rewalidacja ma na celu usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. Dlatego bardzo ważne jest planowanie zajęć rewalidacyjnych woparciu orzetelną diagnozę ucznia i dostosowanie rodzaju zajęć do zaburzeń wynikających zniepełnosprawności. Istotne jest, aby zajęcia rewalidacyjne odbywały się w jak najmniejszych grupach (do czterech osób), a wmiarę możliwości – indywidualnie .
Rewalidacja jest jednym z najważniejszych elementów w kształceniu uczniów z niepełnosprawnością intelektualną i powinna być prowa-
REFLEKSJE 4/2020
dzona przez wysoko wykwalifi kowanych specjalistów – między innymi logopedów, terapeutów: SI, behawioralnych, Tomatisa, kinezjologii edukacyjnej, stymulacji bazalnej, Johansena.
Potrzeby edukacyjne
Treści nauczania wpodstawie programowej zostały opracowane jako otwarty zestaw sytuacji iról społecznych, wktórych może się znaleźć uczeń. Dzielą się one na obszary funkcjonowania ucznia: • Ja – kształtowanie umiejętności samoobsługowych; • Ja i otoczenie – wdrażanie do funkcjonowania wspołeczeństwie; • To, co mi pomaga – dbanie o zdrowie fi zyczne, psychiczne i rozwój osobisty.
Treści nauczania mogą wykraczać poza wymienione obszary w zależności od potrzeb uczniów. W całej podstawie programowej dostrzegamy silniejszą rolę nauczyciela. Ma on większe możliwości wyboru treści nauczania korzystnych dla rozwoju ucznia.
Zarówno rozporządzenie, jak i podstawa programowa obliguje nauczycieli do dostosowania metod i form pracy do możliwości i umiejętności psychofi zycznych uczniów. Konieczna jest worganizacji działalności szkoły likwidacja barier utrudniających funkcjonowanie ucznia z niepełnosprawnością. Szkoła ma za zadanie usuwanie barier mentalnych, psychologicznych, edukacyjnych, organizacyjnych i architektonicznych. Istotnym zadaniem placówki jest również przygotowanie środowiska lokalnego na przyjęcie i zaakceptowanie ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Podsumowując, można stwierdzić, że podstawa programowa zobowiązuje do tworzenia warunków do nauki dzieci z niepełnosprawnościami w szkołach różnego typu. Oznacza to zupełną zmianę w postrzeganiu roli szkół – w taki sposób, żeby podchodziły do każdego dziecka w sposób możliwe jak najbardziej zindywidualizowany i elastyczny. I to jest, naszym zdaniem, najistotniejsze przesłanie wypływające z podstawy programowej.
Pamiętajmy jednak, że najważniejszy jest czynnik ludzki: uczeń z niepełnosprawnością ma szansę z powodzeniem – to znaczy na miarę swoich możliwości – uczyć się wszkole każdego typu tylko wówczas, jeżeli ta sytuacja zostanie zaakceptowana przez wszystkich nauczycieli.
Beata Brzostek
Doktor nauk o zdrowiu. Dyrektorka Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Tanowie. Nauczycielka konsultantka ds. kształcenia specjalnego w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli.
Weronika Dwojakowska
Nauczycielka konsultantka ds. kształcenia specjalnego, lider edukacji włączającej na województwo zachodniopomorskie. Nauczycielka, terapeuta wSpecjalnym Ośrodku Szkolno- -Wychowawczym wTanowie. Pedagog specjalny, terapeuta behawioralny dzieci z autyzmem, trener umiejętności społecznych.
