WAANJE INVROEGERE TIJDENIN BOURTANGEEN OUDESCHANS

Lang geleden, in de 15e tot de 18e eeuw, kregen een aantal steden in ons land extra wallen, bastions en andere verdedigingswerken om de bevolking te beschermen tegen aanvallen en indringers. Deze zogenoemde vestingstadjes ontstonden ook in Westerwolde, in Bourtange en Oudeschans. Twee karakteristieke dorpjes, waar de kenmerkende wallen, huizen en stratenstructuren nog te vinden zijn. Hier proef je de sfeer van vervlogen tijden. Dwaal door de straatjes, bekijk de kanonnen en dompel je onder in de intrigerende verhalen.

Je kunt het je vandaag de dag moeilijk voorstellen, maar vroeger liepen er soldaten in uniform te patrouilleren op de vestingwallen van de dorpjes Oudeschans en Bourtange. Compleet met piek (een soort lange lans), speurend naar verdachte bewegingen en geluiden. Af en toe leunend op een kanon achter de wallen, dat in positie stond om eventueel te worden afgeschoten. Dat was nog niet zo gemakkelijk want sommige kanonnen, zoals de 24-ponder die in Bourtange te zien is, wogen wel 4.000 kilo. Om dit geschut op de juiste plek te krijgen was een hels karwei, om over het gewicht van de kogels maar niet te spreken.

De wacht werd af en toe onderbroken door een bezoek aan het secreet, de plons wc, die met een loopplank te bereiken was. In Vesting Bourtange zijn er twee van deze wc’s buiten de wallen te zien. De soldaten die hiervan gebruikmaakten, verloren nogal eens spullen uit hun zakken, die daarna in de gracht vielen. Niet zo gek dat tijdens de reconstructie van het secreet veel munten en pijpjes zijn gevonden. OUDESCHANS

Omdat er steeds meer burgers in de vesting gingen wonen, kwamen er ook meer vrouwen die van de toiletten gebruik maakten. In de 18e eeuw werd het secreet gescheiden en kwam er een deur voor vrouwen. Inmiddels zijn de toiletten onderdeel geworden van de vesting en kun je ze bezoeken.

Zowel Bourtange als Oudeschans lagen op een strategische plek in het land. In de 16e eeuw werd Vesting Bourtange gebouwd om de stad Groningen te beschermen tegen de Spanjaarden. Het pittoreske plaatsje Oudeschans ligt precies in het gebied waar de Tachtigjarige Oorlog met Spanje begon. Halverwege de 16e eeuw werd in de Westerwoldse Aa een sluis gebouwd waarmee een groot gebied onder water kon worden gezet. Vijandelijke legers konden daardoor niet meer verder. Op deze plek werd tijdens deze oorlog, in 1593, een kleine schans aangelegd. Zo ontstond Oudeschans, het kleinste vestingdorpje van het land.

In datzelfde jaar, 1593, probeerde de Spaanse veldheer Verdugo Vesting Bourtange in te nemen. Dit mislukte doordat zijn loopgraven volliepen met water. De Bisschop van Munster deed in 1665 en 1672 een poging door de vesting te bestoken met kanonnen. Toen dat niet lukte, bood hij 200.000 gulden om het beleg te laten slagen. Dit verzoek werd door Kapitein Prott beantwoord met de legendarische woorden: “200.000 kogels kan hij krijgen.”

Oudeschans kreeg het ook flink voor de kiezen, vooral in het rampjaar 1672 toen Frankrijk, Engeland, Keulen en Münster ons de oorlog verklaarden. De Münsterse commandant Grubbe belegde Oudeschans een aantal maanden. Daarna waren het de Engelsen die in 1795 tien dagen het plaatsje innamen. Door de bouw van een nieuwe schans in de buurt verloor Oudeschans in 1814 haar strategische positie en werd de schans uiteindelijk opgeheven. Het oorlogsgeweld uit deze tijden lieten hun sporen na, maar een deel van het dorp is onveranderd gebleven of gereconstrueerd. Zo is de schans gedeeltelijk hersteld, de vestingput gerestaureerd, staan de meeste huizen nog op de oude funderingen en liggen kleine straatjes nog op dezelfde plek. Vandaag de dag wordt het dorpje bewoond door ongeveer honderd mensen.

De bodem van Oudeschans biedt een schat aan informatie. Er zijn duizenden gebruiksvoorwerpen gevonden tijdens archeologische opgravingen in de vesting. Schoentjes, muiltjes, kommen, kannen, glazen en patronen: allemaal gebruikt door duizenden soldaten en hun gezinnen. Deze vondsten zijn te zien in Vestingmuseum Oudeschans. Hier vind je ook restaurant de Javaan, waar je onder het genot van een lekkere maaltijd even in alle rust de informatie kunt laten bezinken. Daarnaast kun je een bezoek brengen aan onder meer Edelsmederij Goudwicht, de Blokeend, het Brandspuithuisje, het Garnizoenskerkje, het Kruijdenbastion, Doodenbastion en de Vestingput op het Marktplein. Dit kan via een uitgestippelde wandelroute die je in het museum kunt ophalen, maar ook via een gids. Je kunt daarbij kiezen uit een rondleiding door het dorp, museum of een combinatie hiervan.

Ook Vesting Bourtange is opnieuw opgebouwd. Vanaf eind jaren zestig begon men met het opnieuw graven van de grachten, het vormen van de wallen en het reconstrueren van de bebouwing. In 1992 was de reconstructie klaar. Het dorpje wordt nu bewoond door ongeveer zestig inwoners. Nadat je via drie imposante bruggen de vesting bent binnengekomen, kom je uit op het Marktplein. Hieraan liggen winkeltjes, gezellige terrassen en heb je uitzicht op een molen. Je kunt even lekker rondneuzen of een wandeling maken over de vestingwallen. Wil je meer weten over de historie, dan kun je een bezoek brengen aan een van de vijf musea. Met een entreekaartje kun je overal naar binnen. Ga je liever mee met een rondleiding? Dat kan. Er zijn zeven gidsen die jou alles kunnen vertellen over de bijzondere geschiedenis.

—

In het Vestingmuseum Oudeschans is twee keer per jaar een expositie te zien van kunstenaars uit het dorp en kunstenaars daarbuiten.

—

Het Garnizoenskerkje in Oudeschans is in het zomerseizoen dagelijks geopend. Op zondagen vinden er vaak koffieconcerten plaats.

—

De autopuzzeltocht ‘Natuurparadijs tussen twee schansen’ is een autoroute van Oudeschans tot Bourtange. Je hoort verhalen over oude vestingen en burchten, over heldendaden en smokkelaars.

—

In Vesting Bourtange worden regelmatig activiteiten georganiseerd zoals een voorjaars-, herfst- en kerstmarkt, maar ook het spirituele evenement Magisch Samhain is populair.

—

De Slag om Bourtange op 3 en 4 juni 2023 is een spektakel. Hier wordt een gevecht uit 1814 nagespeeld. Het gebulder van de kanonnen, de knallen van de musketten, de krijgsmelodieën op trommels en fluiten en het zien van heldhaftige soldaten die voor hun land vechten, zullen de bezoeker nog lange tijd bijblijven. Een grote parade met alle soldaten (uitgezonderd de gesneuvelden en gewonden) sluiten het evenement.