Także polecamy:
F O T O G R A F I A
E
Rostislav Stach
dobrze fotografować FOTOŁOWY jak zwierzęta na łonie natury
N
C
Y
K
L
O
P
E
D
I
E
G
R
A
F
I
K
A
E N C Y K L O P E D I A A
F
O
T
O
G
R
A
F
I
100 FOTOGRAFIA PORTRETOWA E
N
C
Y K
L O
P
Fotografowanie zwierząt wymaga o wiele więcej, niż tylko nacisnąć spust migawki aparatu. Oprócz tego, że się posiada niezbędne wyposażenie fotograficzne, trzeba również wiedzieć gdzie i jak dane zwierzę da się odnaleźć, przynajmniej trochę należy znać zwyczaje fotografowanego zwierzęcia i wiedzieć, kiedy jest najlepsza pora na robienie zdjęć. Profesjonalny fotograf, Rostislav Stach (www. fotolovy.cz) z poświęceniem będzie Wam przewodnikiem, który się podzieli ponad trzydziestoletnim doświadczeniem z fotografowaniem zwierzyny. Jego porady i polecenia są poparte dziesiątkami fotografii, które zaspokoją nie tylko adeptów fotografii, ale również wszystkich miłośników przyrody. Nieocenione w tej książce jest to, że zdecydowana większość fotografii pochodzi z miejsc nam bliskich i dostępnych. Gdybyście szukali w książce ekscytując ujęć zwierza w stylu „łowcy krokodylów”, to możecie się trochę rozczarować – ale z ręką na sercu, dokażecie rozpoznać większość ptaków, jakie można spotkać we własnym ogrodzie lub w pobliskim parku? Fotografie w książce nie są załączone w tekście ot tak – o ile Was naprawdę interesuje fotografowanie zwierząt w przyrodzie, trzeba na te zdjęcia zwrócić nie tylko pobieżną uwagę. Należy się postarać wyobrazić, jakbyście się przygotowali do wykonania takiego zdjęcia, jak byście je wyfotografowali i spróbować zrobić podobne ujęcie. Jeśli się to uda, jesteście na dobrej drodze do wspaniałych fotografii. Pavel Kristián
E
D
I
E
G
R
A
F
I
K
A
A
F
O T O
100
Oferta publikacji i dalsze informacje: http://www.zonerpress.pl 9 7 8 8 0 8 6
8 1 5 7 4 9
A
F
I
A
Bjorn Thomassen
G R A F I K A
A
F O T O G R A F I A
naucz się fotogafować kreatywnie
KATALOGOVÉ ČÍSLO: ZPL702 ISBN 978-80-86815-74-9
R
Poznejte tajemství tvorby skvělých snímků filmovým i digitálním aparátem Daniel Lezano
AKT ZONER, sp. z o. o. Moniuszki 4, 43-400 Cieszyn Tel.: +48 338 511 107 e-mail: info@zoner.pl http://www.zoner.pl, http://www.zonerpress.pl
G
Guy Edwardes
rad i pomysłów
E N C Y K L O P E D I E
Armutidisová Brunclík Brunclíková Drtikol Durňák Fic Fišerová Gabina Kinkal Ksandr Kuščynskyj Mára Pohribný Saudek Saudková Sejkot Skoupilová Šálek Špaček Tereza z Davle Vano Vojíř Zika
Z logiem ENCYKLOPEDIE – GRAFIKA I FOTOGRAwychodzą publikacje przeznaczone wszystkim zainteresowanym grafiką i fotografią. Od prostych poradników i przewodników aż po kompleksowe publikacje o wszystkim, czego potrzebuje profesjonalny grafik, a także fotograf amator.
FIA
I
F O T O G R A F I A
Naucz się fotografować Naučte sedobrze fotografovat dobře
KRAJOBRAZY
rad i pomysłów
G R A F I K A
ENCYKLOPEDIE GRAFIKA A FOTOGRAFIA
A
Naucz się dobrze fotografować
FOTOŁOWY
A
jak dobrze fotografować zwierzęta na łonie natury
G R A F I K A
Rostislav Stach
E N C Y K L O P E D I E
makro makro a detail i szczegóły Robert Thopmson
Robert Thompson
NAUCZ SIĘ Pozwólcie się prowadzić Fotografické vybavení doświadczonemu fotografowi nauczcie a nezbytné ipříslušenství się, jak wykonać Jak fotografovat květiny, wspaniałe fotografie zwierząt na łonie hmyz, houby nebo třeba przyrody. Dowiedzcie životjak vemożna vodě się się, przybliżyć Kompozicedoa zwierząt rady, kde i przeczytajcie sobie hledat vhodné co, kiedy, gdzieobjekty i jak fotografować i jaką Vše doprovázeno technikę fotograficzną množstvím fotografií użyć.
Nauczcie się dobrze fotografować
MAKRO I SZCZEGÓŁ „Fotografowanie oznacza dla mnie metodę uchwycenia mojego stosunku do świata przyrody i sposób dzielenia się swoimi przeżyciami z innymi ludźmi. Mam nadzieję, że książka ta zachęci Was do badania piękna ukrytego świata i spowoduje, że lepiej zrozumiecie i docenicie ulotność tego świata, jak i rzeczy, których los spoczywa również w Waszych rękach.“
Robert Thompson
Close Up and Macro Photography A Photographer´s Guide A DAVID & CHARLES BOOK
Jonathanowi i Ethanowi Abyście zawsze doceniali piękno i kruchość świata przyrody w całej jego różnorodności.
Copyright © Robert Thompson, David & Charles, 2005 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic or mechanical, by photocopying, recording or otherwise, without prior permission in writing from the publisher.
Naucz się dobrze fotografować MAKRO I SZCZEGÓŁ Robert Thompson Copyright © ZONER software, s.r.o. Pierwsze wydanie w 2008 roku. Wszelkie prawa zastrzeżone. Zoner Press Katalogové číslo: ZPL 705 ZONER software, s.r.o Nové sady 18, 602 00 Brno http://www.zonerpress.cz Redaktor naczelny: Ing. Pavel Kristián Redaktor odpowiedzialny: Karel Vlček Skład: Karel Vlček © Tłumaczenie: Norbert Dabkowski © Zdjęcie na okładce: Robert Thompson Informacje opublikowane w tej książce mogą być chronione patentem. Nazwy produktów zostały podane bez gwarancji ich swobodnego użycia. Podczas tworzenia i edycji tekstu postępowano z maksymalną ostrożnością, lecz nie można mimo tego wykluczyć możliwości wystąpienia błędów. Wydawcy i autorzy nie biorą na siebie odpowiedzialności prawnej i nie dają żadnej innej gwarancji w wypadku powstania jakichkolwiek strat wynikających z wykorzystania błędnych informacji. Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana ani rozprowadzana żadnym sposobem czy środkiem, ani reprodukowana w bazach danych czy innych zestawieniach bez wyraźnego pozwolenia wydawcy z wyjątkiem upublicznienia krótkich części tekstu na potrzeby recenzji. Pytania dotyczące distrybucji skierować do: ZONER Sp. z o. o. Moniuszki 4 43 400 Cieszyn Polska Tel./fax:+48(33) 851 11 07 info@zoner.pl www.zoner.pl
ISBN: 978-80-86815-72-5
SOWA USZATKA (ASIO OTUS)
Podziękowanie Dziękuję wszystkim tym, którzy mi pomagali i udostępniali informacje niezbędne do powstania tej książki,, zwłaszcza moim dobrym przyjaciołom Mike‘owi Parsonowi i Johnowi Spencerowi, z którymi odbyłem wiele przyjemnych podróży za orchideami po Europie. Moje szczere podziękowanie i wdzięczność należą się Paulowi Roperowi z firmy Mamiya UK oraz JP Distribution za wszelką pomoc i ciągłe poparcie dla tego projektu, jak również Keithowi Sandersonowi za pomoc i informacje o sprzęcie fotograficznym. Specjalne podziękowania składam redaktorowi Neilowi Barberowi. Oprócz pomocy oraz rad chętnie i cierpliwie prowadził liczne, długie dyskusje. Podziękowania także należą się Frey Dangerfield, Alison Myer i Lise Wyman z David & Charles za wsparcie projektu. A także Kerry‘emu White‘owi, Paulowi Jolly, Philowi Turnerowi i Edowi Hayesowi z Colorworld za ich wszelaką pomoc i poparcie. Podziękowania składam również następującym osobom za pomoc i udostępnienie zarówno sprzętu, jak i dodatkowych informacji: Fabio Prada z Manfrotto, Włochy; Derek Gatland z Hasselblad UK; Leo Cunningham z Queens University, Belfast; Jim Williams i Bill Obermann z SmartDisk UK i Ameryka oraz Martin Woos i David Kitchin z Kodak UK. I w końcu – serdecznie dziękuję mojej żonie Catherine za jej pomoc z rękopisem oraz zrozumienie dla mojej częstej i długiej nieobecności w domu.
Spis treści Podziękowanie
4
Wstęp
6
CZĘŚĆ PIERWSZA
WYPOSAŻENIE FOTOGRAFA
9
Wybór aparatu
11
Fotografia cyfrowa
13
Pożyteczne funkcje
22
Statywy
25
Film
CZĘŚĆ DRUGA
PRAKTYKA
71
30
Kompozycja i układ
72
Ekspozycja
33
Drugi plan
74
Obiektywy
37
Spójność
78
Pierścienie pośrednie
44
Szukanie tematów
79
Telekonwertery
46
Uczenie się od innych
81
Powiększenie
50
Podróże za granicę
82
Sanki nastawcze do makrofotografii
53
Fotografujemy kwiaty
83
Głębia ostrości
54
Fotografujemy owady
93
Wstępne podniesienie lustra
56
Fotografujemy grzyby i porosty
103
Filtry
57
Fotografujemy abstrakcyjne wzory
113
Akcesoria i sprzęt „terenowy”
58
Fotografujemy w ogrodzie
117
Praca z lampą błyskową
61
Fotografujemy życie w wodzie
120
CZĘŚĆ TRZECIA
FOTOGRAFOWANIE RÓŻNYCH PÓR ROKU
127
Wiosna
129
Lato
135
Jesień
143
Zima
151
Indeks
158
6
Wstęp
Wstęp
T
a książka jest o świecie przyrody obserwowanym z bliska – o świecie skrytym poza granicami tego, co znamy; o mikrokosmosie zadziwiającej różnorodności i piękna, których człowiek zwykle nie zauważa. Przyroda w całym swym bogactwie potrafi zainteresować i oczarować. Mało kto nie ulegnie ujmującemu wpływowi tego piękna. Obiektów godnych podziwu jest nieskończenie wiele, granice kreatywnej twórczości wyznaczają tylko nasza wyobraźnia i możliwości. Większość zdjęć w tej książce przedstawia obiekty, z którymi spotykamy się na co dzień, lub które łatwo znaleźć. Celowo unikałem takich,, które są poza zasięgiem przeciętnego fotografa. Badanie piękna i złożoności świata przyrody mnie samego przez długi czas fascynowało. Moje zainteresowanie historią przyrody zaczęło się od lat dziecęcych, kiedy to letnie miesiące spędzałem na przeczesywaniu rozległej okolicy domu, w którym wyrastałem. Mej uwadze nie uszło żadne zwierzę, nawet najmniejsza mucha. Od tego czasu miałem w swojej pracy to szczęście, że w poszukiwaniu nowych i interesujących obiektów do fotografowania odwiedziłem wiele różnych miejsc. Fotografowanie oznacza dla mnie metodę uchwycenia mojego stosunku do świata przyrody i sposób dzielenia się swoimi przeżyciami z innymi
Mam nadzieję, że ta książka zainspiruje Was do badania piękna i złożoności ukrytego świata i spowoduje, że lepiej zrozumiecie i docenicie ulotność tego świata, jak i rzeczy, których los spoczywa również w waszych rękach.
ludźmi. Wielu czytelników z pewnością zauważy, iż większość fotografii w tej książce została wykonana na filmie średniego formatu. Nie twierdzę, że średni format jest jedyną drogą do osiągnięcia dobrego wyniku. Używałem go przez większą część swej profesjonalnej drogi i jestem bardzo zadowolony z jakości oraz wyników, jakie oferuje. I choć wciąż jeszcze do większej części mojej pracy używam aparatów na film, to tam, gdzie jest to możliwe korzystam również z aparatów cyfrowych. Większość moich klientów ciągle preferuje film, chociaż sprzedaż zarejestrowanych cyfrowo fotografii. W ostatnich latach na rynek wprowadzonych zostało wiele cyfrowy aparatów średniego formatu jak np. Mamiya ZD, co znacznie rozszerzyło możliwości uzyskania wysokiej jakości fotografii przez większość profesjonalnych fotografów. Możliwe, że kiedyś zagrozi to ostatniej twierdzy zwolenników filmu w kręgach fotografii krajobrazowej i fotografów pracujących na średnim formacie. Ta książka jednakże nie zajmuje się formatami, ani względnymi zaletami rozmaitych marek aparatów. Jest poświęcona pracy fotografa w te-
renie, metodom i technice fotograficznej z jakich korzystam i jakie mi się sprawdziły. Jeśli się chce zająć bardziej szczegółowo sprawami technicznymi, istnieje mnóstwo książek, które specjalizują się w tych aspektach sprzętu fotograficznego. Wydaje się, że fotograficzne książki i magazyny dziś kładą większy nacisk na wyposażenie, a mniej na metody ich używania – w wyniku czego zdaje się, że fotografowie bardziej się interesują parametrami technicznymi,, niż samą fotografią. Udowadnia to lektura większości czasopism fotograficznych. Poziom dzisiejszego sprzętu fotograficznego jest tak wysoki, że bardzo wysokiej jakości zdjęcia z bliska można wykonać niemalże każdym nowoczesnym urządzeniem. Jako fotogafowie usiłujemy zrobić zdjęcia, które miałyby przyciągać i wywierać wrażenie. Powinniśmy jednakże zwracać także uwagę na to, byśmy w żadnym przypadku nie zagrozili życiu i warunkom egzystencji fotografowanych obiektów – tzn. temu, co się ostatnimi czasy mniej podkreśla. Najlepsi fotografowie przyrody są także dobrymi przyrodnikami w terenie. Zrozumienie zachowania fotografowanych obiektów oraz ich miejsca w ekosystemie i tego, jak je najlepiej zaprezentować na fotografii przedstawia trudny i wymagający aspekt fotografowania przyrody. Nie istnieją żadne tajne i niezawodne techniki, lecz jedynie wytrwałość oraz oko zauważające szczegół i artystyczną formę. Zbyt często widzę w książkach, fotograficznych czasopismach i innych publikacjach zdjęcia technicznie doskonałe, wszakże niedostateczna wiedza fotografa na temat zachowania fotografowanych obiektów i ich zwyczajów życiowych jasno przejawia się w nienaturalnym, wymuszonym obrazie. W tej książce próbuję Wam ukazać, co jest tylko możliwe w świecie fotografii z bliska i makrofotografii. Opisuję narzędzia i metody potrzebne do uzyskania świetnych ujęć z bliska, czy to używacie aparatu na film małoobrazkowy, średniego formatu czy też aparatu cyfrowego. Pierwsza część jest poświęcona wyposażeniu fotograficznemu i specjalnym akcesoriom, jakie będą niezbędne do osiągnięcia dobrych wyników. Druga część mówi o metodach i użyciu konkretnych technik podczas fotografowania i szukania popularnych tematów w otaczającej nas przyrodzie. Trzecia część to galeria fotografii typowych dla poszczególnych pór roku, które dadzą czytelnikowi pewne wyobrażenie o obiektach, jakie można znaleźć i fotografować o danej porze roku. Przy fotografiach nie podaję danych o ekspozycji, ponieważ ich normalnie nie notuję, gdyż każda sytuacja jest w czymś wyjątkowa i nie da się jej powtórzyć. Chciałbym również podkreślić, że fotografie nie były poddane żadnej cyfrowej obróbce poza usuwaniem rys lub zabrudzeń. Robert Thompson
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
7
ORCHIS MASCULA (STORCZYK MĘSKI NAKRAPIANY) Kodak DCS Pro 14/nx, obiektyw makro Nikon 200mm, ISO 160, format RAW skonwertowany do TIFF
CZĘŚĆ PIERWSZA Wyposażenie fotografa Wybór aparatu Fotografia cyfrowa Pożyteczne funkcje Statywy Film Ekspozycja Obiektywy Pierścienie pośrednie Telekonwertery Powiększenie Sanki nastawcze do makrofotgrafii Głębia ostrości Wstępne podniesienie lustra Filtry Akcesoria i sprzęt „terenowy” Praca z lampą błyskową
10
Część pierwsza – wyposażenie fotografa
TĘŻNICA WYTWORNA (ISCHNURA PUMILIO) Lustrzanka jakiegokolwiek formatu jest idealnym wyborem do fotografii z bliska.Wizjer pozwala zobaczyć obiekt tak, jak będzie wyglądał na zdjęciu. Niedojrzała samiczka usadowiła się w ukryciu głęboko w okolicznej zieleni. Użyłem monopodu, aby uniknąć poruszenia aparatu, gdyż ukształtowanie terenu unimożliwiło skorzystanie ze statywu. Mamyia 645, obiektyw makro 120 mm, dobłysk wypełniający (fill-flash), Fuji Velvia
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
11
Wybór aparatu
W
ybór aparatu, ze względu na wielki asortyment aparatów i obiektywów w dzisiejszych czasach, jest ogromnie trudnym zadaniem dla każdego, kto chce się poświęcić fotografii przyrody i fotografii z bliska. Postęp w zakresie konstrukcji i elektroniki spowodował, że współczesne aparaty są wyjątkowo skomplikowane. Co więcej, w ostatnich latach w przemyśle fotograficznym doszło do głębokich zmian, zwłaszcza jeśli chodzi o technikę cyfrową.
Czynniki wpływające na Waszą decyzję Zanim zdecydujecie się na konkretny aparat, musicie odpowiedzieć sobie na szereg pytań. Jedno z nich to: jaką sumę chcecie na to przeznaczyć? Drugie, może to najważniejsze: czy chcecie aparat cyfrowy, czy też zostaniecie wierni filmowi? Jeśli wybierzecie tę drugą możliwość, to musicie zdecydować, czy będziecie korzystać z filmu 35 mm, czy też ze średniego formatu. Wizyta w dobrym sklepie fotograficznym z szerokim asortymentem wyposażenia na składzie to właściwy początek procesu decydowania, gdyż można tam wypróbować i porównać rozmaite formaty i marki. Ważne jest, by się upewnić, że aparat jest poręczny, a jego główne elementy sterujące są łatwo dostępne. Pamiętajcie, że aparat, który jest odpowiedni dla jednej osoby, nie musi odpowiadać komuś innemu. Dokładnie zbadajcie system wybranego aparatu i niech Wam doradzą inni fotografowie, używający aparatu, którym się interesujecie – oni będą w stanie opowiedzieć o swoich doświadczeniach oraz jasno określić wszelkie za i przeciw. Inwestycja w sprzęt fotograficzny jest długoterminowym zobowiązaniem – musicie dokładnie przemyśleć, co jest głównym przedmiotem Waszych fotograficznych zainteresowań, i upewnić się, że macie do dyspozycji szeroki zasób obiektywów i akcesoriów w przypadku, gdy zdecydujecie się rozszerzyć swoje fotograficzne zainteresowania na inne tematy. Znani producenci aparatów, jakimi są Nikon i Canon, oferują najbardziej kompleksowy asortyment wyposażenia dla fotografii z bliska i makrofotografii. W ich przypadku płaci się za trwałość i solidność. Jeśli chodzi o średni format, pełny asortyment obiektywów i akcesoriów służących fotografii z bliska i makrofotografii posiadają producenci Mamiya i Hasselblad. Ich sprzęt w porównaniu z innymi markami jest zasadniczo droż-
szy. Cieszą się jednak bardzo dobrą reputacją, chodzi przecież głównie o jakość i solidność, co należy koniecznie rozważyć, jeżeli zajmujecie się fotografią profesjonalnie. Dokładne informacje na temat aparatów, włącznie ze specyfikacjami technicznymi czy instruktażami, są zwykle dostępne na stronach internetowych producentów. Istnieje także wiele przydatnych stron internetowych, które zawierają szczegółowe dane o aparatach i innych fotograficznych akcesoriach. Ich oceny są zwykle użyteczne i mogą wpłynąć na Waszą decyzję. Zanim kupicie jakiś z wybranych systemów, powinniście jasno wyznaczyć sobie kierunek Waszego zainteresowania. Jest to ogromnie ważne, gdyż określa, jakiego wyposażenia będziecie potrzebować.
Aparat cyfrowy czy na film? Najtrudniejszym pytaniem, jakie sobie obecnie zadają fotografowie, jest kwestia, czy powinni inwestować w aparat cyfrowy, czy też trwać przy aparacie na film. Ostatnimi laty technologia cyfrowa dokonała niesamowitego postępu. Technika cyfrowa rewolucyjnym sposobem zmieniła niektóre gałęzie fotografii, zwłaszcza fotografię reportażową, do której nadaje się idealnie. Jeśli jednak chodzi o inne dyscypliny fotografii, jak np. fotografia przyrodnicza czy krajobrazowa, wielu fotografów traktuje fotografię cyfrową z wyraźną rezerwą. Bez względu na to czy wybierzecie aparat cyfrowy, czy też na film, lustrzanka (SLR) wciąż pozostaje idealnym urządzeniem do wykonywania ujęć przyrody z bliska. Stosowany system kadrowania obrazu pozwala widzieć obiekt dokładnie tak, jak zostanie odwzorowany na zdjęciu. Przez lata dla profesjonalistów i amatorów zajmujących się fotografowaniem przyrody oczywisty był wybór formatu 35 mm – ze względu na jego wszechstronność oraz bogaty asortyment obiektywów i akcesoriów. Jednak tendencja ta się zmienia i coraz więcej profesjonalistów dostrzega zalety używania średniego formatu podczas wielu czynności niewymagających dużej ilości światła i bardzo jasnych obiektywów. Aparaty Mamiya 645 AFD i Hasselblad H1 zostały tak skonstruowane, że mogą robić zdjęcia zarówno na filmie, jak i cyfrowo,
APARAT NIKON F100 SLR Model F100, którego konstrukcja wywodzi się z modelu F5, nadaje się dla profesjonalistów i wymagających amatarów, którzy chcą mieć korpus z cechami profesjonalnego aparatu, a którzy w danym czasie nie potrzebują wszystkich jego funkcji.
MAMIYA 645: AKCESORIA DO MAKRO Oto niektóre z obiektywów i akcesoriów aktualnie będących w ofercie systemu Mamiya 645. Mamiya także produkuje w pełni zautomatyzowane mieszki i pierścienie pośrednie rozmaitych wielkości. Można ich użyć w kombinacji z obiektywami makro, jak i innymi krótkimi teleobiektywami.
12
Część pierwsza – wyposażenie fotografa
APARAT MAMIYA 645 AFD Z OBIEKTYWEM MAKRO 120 MM Mamiya ma ma wśród aparatów średnioformatowych dobrą reputację, zwłaszcza jeśli chodzi o jakość i wszechstronność. Format 645 (6 × 4,5 cm) jest wielce wszechstronny i posiada masę cech powszechnych u formatu 35 mm. Stanowi świetny wybór do fotografii z bliska i fotografii przyrody.
GWIAZDNICA WIELKOKWIATOWA (STELLARIA HOLOSTEA) Większy format jest idealny do tych fotografii przyrody, które nie wymagają użycia teleobiektywu. Mamiya 645, obiektyw makro 120 mm, Fuji Velvia
co jest niewątpliwą zaletą, gdyż pracując w terenie nie musimy nosić obydwu systemów naraz. Format 645 (tzn. 6 × 4,5 cm) to chyba najpopularniejszy i najczęściej używany format w fotografii przyrody i makrofotografii. Oferuje powierzchnię kadru 2,7 razy większą od formatu 35 mm. Mamiya 645 AFD i Hasselblad H1 zdecydowanie należą do najczęściej używanych modeli – ich współczesny zaokrąglony design i wyrafinowana konstrukcja to najważniejsze ulepszenia w porównaniu ze starszymi toporniejszymi modelami. Aparaty te posiadają wiele charakterystycznych cech znanych użytkownikom aparatów 35 mm, a ponadto mają większą powierzchnię negatywu, co umożliwia otrzymanie większej rozdzielczości i kadrów wyższej jakości. Producenci Contax i Pentax również produkują aparaty tego formatu, jednak nie są to tak rozpowszechnione jak marki wymienione powyżej. Nie mają też wymiennej tylnej ścianki, co jest ich wadą. Większość producentów aparatów średnioformatowych posiada w swojej ofercie, oprócz rozmaitych pierścieni czy mieszków (bellows), wystarczającą ilość akcesoriów służących do fotografowania z bliska i przynajmniej jeden obiektyw makro. Bez względu na to, na jaki system
czy format się zdecydujecie, różnice między konkretnymi aparatami w przypadku jakości obrazu i solidności są nieznaczne. Na rynku fotograficznym konkurencja jest nadmierna i producenci zdają sobie sprawę z konieczności utrzymywania wysokiego standardu jakości i trwałości. Zdjęcie po lewej: Mamiya 645, obiektyw makro 120 mm, Fuji Velvia. Zdjęcie po prawej: Pentax LX, obiektyw makro 100 mm, Fuji Provia F
MOTYL NOCNY (ACTIAS MAENAS) Te dwie fotografie ilustrują faktyczną wielkość systemu 645 i 35 mm. Większa klatka filmowa większego formatu pozwala uchwycić zwiększony obiekt zachowując identyczną wielkość otoczenia. Z większego formatu da się także wyciąć kadr lepszej jakości niż z mniejszego formatu..
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
13
Fotografia cyfrowa
K
iedy Kodak wprowadził na rynek w roku 1991 zaawansowaną lustrzankę cyfrową za niebotyczną cenę 15 000 funtów (25 000 dolarów) z sensorem o rozdzielczości 1,3 megapiksela, mało kto pomyślał, że aparat cyfrowy mógłby się stać poważnym konkurentem dla aparatu na film. Dziś wydaje się, że cyfrówka zagraża samej sobie. W ostatnich kilku latach doszło do radykalnej zmiany zarówno cen, jak i jakości cyfrowych lustrzanek, zwłaszcza przeznaczonych dla amatorów. Wiele cyfrowych lustrzanek wyposażonych w pełnowymiarowy sensor było nieosiągalnych dla większości fotografów, głównie z powodu ich ceny. Najnowsze generacje zaawansowanych pod względem technicznym aparatów są już generalnie o wiele bardziej przystępne cenowo. Gdy na rynku pojawiły się pierwsze aparaty cyfrowe, wiele osób – zwłaszcza puryści i amatorzy – miało do nich bardzo podejrzliwy stosunek. Technika cyfrowa była uważana za wroga, który groził, że uczyni film zbytecznym i zdegraduje rzemiosło fotografa z pozycji, jaką posiada w dzisiejszych czasach. Jednak pojawienie się cyfrowej technologii wbrew oczekiwaniom raczej pomogło ożywić fotografię konwencjonalną i wniosło świeży powiew do sztuki, która odznaczała się statycznością i gubiła wyznaczony kierunek. Cyfrowa fotografia jest relatywnie nową technologią, która podlega nieustannym zmianom rozwojowym. Wymaga od fotografów o wiele większego zaangażowania pod każdym względem, niż w przeszłości wymagały tego aparaty tradycyjne. A jeżeli nie potrafimy obsługiwać komputera, zmusza nas, byśmy się tego jak najszybciej nauczyli, jeżeli chcemy czerpać z tej nowej technologii dużo więcej radości i zadowolenia.
Zalety i wady obu systemów Aczkolwiek jest to książka w zasadzie techniczna, której główną tematyką jest fotografowanie przyrody z bliska, wypada podać niektóre za i przeciw obydwu technologii. Jeżeli rozważacie korzystanie z technologii cyfrowej, powinniście jak najszybciej zaznajomić się z szeregiem istotnych aspektów. Tempo technicznych zmian oznacza, że wiele aparatów i związanych z nimi produktów cechuje się relatywnie krótką żywotnością. W czasie, gdy będziecie czytać tę książkę, niektóre produkty mogą być już przestarzałe, a informacje nieaktualne. Jednakże większość z zawartych w niej rad będzie nadal obowiązująca, pomimo że technologia poczyniła postępy.
ZMIERZCHNICA TRUPIAGŁÓWKA (ACHERONITA ATROPOS) W roku 2006 wyszło kilka aparatów o wielkiej rozdzielczości, jak np. Canon EOS 1Ds Mark II z 16 megapikselami (35mm), czy Hasselblad H2D z 22 megapikselami (średni format). Ja używam Kodaka DCS Pro 14/nx z 14 megapikselami. Praktycznie ciągle fotografuję w formacie RAW, a uzyskane zdjęcia konwertuję do formatu TIFF. Odwzorowanie kolorów i rezultaty tego aparatu uważam za naprawdę świetne. Abyście z tym aparatem osiągnęli jak najlepsze wyniki, musicie (zupełnie jak z innymi aparatami) przeprowadzić wiele testów i doskonale zapoznać się z działaniem tego urządzenia. Kodak DCS Pro 14/nx, obiektyw makro Nikon 200mm, ISO 160, RAW przekonwertowany do TIFF
14
Część pierwsza – wyposażenie fotografa
Cyfrówki: kwestia jakości Pytanie, które sobie zadaje wielu fotografów, to: czy technologia cyfrowa jest równie dobra jak technologia oparta na pracy z filmem? Ta kwestia ciągle pozostaje przedmiotem polemik i różnych dyskusji. Wyniki osiągane w przeszłości były wątpliwe i nieprzekonujące. Z tego względu niezmiernie trudno jest porównać metodycznie i uczciwie dwa odmienne systemy fotograficzne. Będąc fotografem przekonanym do średniego formatu, przyzwyczaiłem się w ostatnich piętnastu latach przeglądać i pracować z negatywami większymi niż 35 mm. Dla mnie odpowiedź na pytanie o jakość jest naprawdę ogromnie trudna. Dzisiaj ogólnie uważa się, że współczesne rozwinięte lustrzanki cyfrowe są zdolne wytworzyć lepsze obrazy od tych, które można w tym formacie uzyskać z filmu o takiej samej czułości. Niemniej jednak w przypadku średniego formatu odpowiedź na to pytanie jest nawet bardziej kontrowersyjna, gdyż zależy od wielu innych czynników. Rodzaj fotografii, na której się w końcu skupicie, będzie również bezpośrednio wpływał na to, który system będzie Waszym potrzebom najbardziej odpowiadać. Osobiście stwierdziłem, że fotografując na średnioformatowym filmie Fuji Velvia uzyskane obrazy są pod każdym względem lepsze od tych, które następnie wykonałem swym cyfrowym aparatem Kodak DCS Pro 14/nx. Jeśli to porównanie przeprowadzicie z większymi sensorami, jakie są dziś używane w niektórych najnowszych cyfrowych przystawkach do aparatów, różnice będą mniej widoczne.
APARAT KODAK DCS PRO 14/N Ten aparat to następca modelu Pro 14/n, niemniej jednak dokonałem „upgrade‘u” sensora. W czasie, gdzy pisałem tą książkę, była to cyfrowa lustrzanka z pełnoobrazkową matrycą o najwyższej rozdzielczości. Przeznaczona jest dla profesjonalistów, gdyż wysoka cena czyni ją dla wielu fotografów niedostępną. Dysponuje 14 megapikselami o rozdzielczości 4536x3024 i wytwarza pliki o rozmiarze ok. 40 MB. Może być z powodzeniem użyta do fotografowania przyrody. Jej dodatkowym atutem są duże pliki o wysokiej rozdzielczości, które odpowiadają profesjonalistom sprzedającym swe prace za pośrednictwem agencji. Autofokus nie reaguje tak szybko w porównaniu z najlepszymi modelami Nikona czy Canona. Kodak produkuje ten aparat z bagnetem do Nikona, jak i Canona.
CZARKA AUSTRIACKA (SARCOSCYPHA AUSTRIACA) Niektórzy producenci aparatów twierdzą, że jakość ich współczesnych cyfrowych lustrzanek z najwyższej półki dorónują jakością formatowi średniemu. Do tego przykładu użyłem Kodaka DCS Pro 14/nx (przed uaktualnieniem sensora) – po lewej na dole, i Mamiya 645 – zdjęcie po prawej na dole. Mniejsza część każdego zdjęcia jest powiększona o 400% bez jakiegokolwiek dalszego doostrzania. Parametry były następujące: przesłona f/16 u obydwu zdjęć, ISO 80 (najniższa wartość u Kodaka), ISO 50 u Mamiyi. W przypadku Kodaka użyta była długa ekspozycja. Oba zdjęcia wykonane były ze statywu i z wężykiem spustowym. Choć w tym miejscu przyznam, że wszystkie warunki fotografowania nie były zupełnie identyczne, to i tak myślę, że film jest lepszy. Zdjęcie po lewej na dole: Kodak DCS Pro 14/nx, obiektyw Micro Nikkor 105mm, format RAW z konwersją do TIFF. Zdjęcie po prawej na dole: Mamiya 645, obiektyw makro 120mm, Fuji Velvia
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
Wielkość sensora Większość współczesnych lustrzanek cyfrowych posiada matryce CCD lub CMOS, których rozmiary są mniejsze niż klatka filmu w aparacie na film małoobrazkowy.. W wyniku tego powierzchnia obrazu jest wyraźnie mniejsza od klatki filmu 35 mm. W momencie wydania tej książki na rynku znajdują się dwie lustrzanki cyfrowe z matrycami o rozmiarach dochodzących do pełnej wielkości klatki filmowej: Canon EOS 1Ds i Kodak DCS Pro 14/n (jest ich dziś nieco więcej – przyp. tłumacza). Oznacza to, że niezależnie od użytego obiektywu, nie zwiększa się odległość ogniskowej. Kąt patrzenia jest taki sam, jak w przypadku aparatu na film.
Długość ogniskowej Mniejsza matryca ma pewne zalety, ale posiada także kilka wad. Pozornie zwiększa ogniskową obiektywu z przelicznikiem od 1,4 do 1,6 (w zależności od wielkości sensora). Na przykład obiektyw makro 100 mm założony na cyfrówkę z przelicznikiem 1,5 będzie miał kąt widzenia odpowiadający ogniskowej 150 mm. I podobnie – teleobiektyw 300 mm będzie odpowiednikiem 450 mm.
Głębia ostrości Można powiedzieć, że mniejszy sensor z przelicznikiem ogniskowej ma dla fotografów dzikiej przyrody i makro-
PORÓWNANIE MATRYC To zdjęcie ilustruje różną powierzchnię kadru w przypadku pełnoobrazkowej (full-size) i mniejszej (APS) matrycy. Widzicie tu różnicę powiększenia dla tych dwóch sensorów. Odległość robocza i wartości ekspozycji w przypadku obu aparatów były takie same. Zdjęcie na górze: Kodak DCS 14/nx, obiektyw Micro Nikkor 105mm, RAW przekonwertowany do TIFF Zdjęcie na dole: Nikon D100, obiektyw Micro Nikkor 105mm, format NEF (format RAW Nikona) przekonwertowany do TIFF
15
fotografów pewną zaletę. Należy jednak rozważyć inne aspekty – choćby głębię ostrości. Na przykład: jeśli na klasyczny aparat 35 mm i cyfrową lustrzankę z mniejszą matrycą założymy ten sam obiektyw z tak samo nastawioną ogniskową i ustawimy je w identycznej odległości od fotografowanego obiektu, wówczas głębia ostrości będzie u cyfrówki mniejsza. Jeśli zaś użyję tego samego obiektywu, a z klasycznym aparatem będę stać bliżej obiektu tak, by w wizjerach obydwu aparatów był taki sam obraz (przy jednakowo nastawionej ogniskowej), wtedy głębia ostrości u lustrzanki cyfrowej będzie większa. A to dla makrofotografii jest przydatne. Lecz jeżeli chcecie ustawiać poziom głębi ostrości drugiego planu i wykonywać zdjęcia wielkości plakatu używając cyfrówki z mniejszym sensorem, wówczas może pojawić się problem.
Obiektywy szerokokątne Szerokokątne obiektywy również cierpią na wydłużanie ogniskowej. Na przykład, obiektyw 24 mm po uwzględnieniu przelicznika 1,5 będzie miał kąt widzenia odpowiadający ogniskowej 36 mm. Producenci rozwiązują ten problem tak, że konstruują cyfrowe odpowiedniki szerokokątne, których pole widzenia odpowiada aparatowi na film.
Przejście na cyfrówkę: kwestia finansów Fotografia cyfrowa w porównaniu z konwencjonalną oferuje bogactwo przeróżnych udogodnień. Bezspornie najważniejszym atutem są zasadniczo mniejsze wydatki na eksploatację. Oprócz ceny za materiał i jego obróbkę, film wymaga staranniejszego przechowywania, pojemników na negatywy, nalepek, pudełek i registratury, nie wspominając o konieczności poświęcenia mnóstwa czasu na niezbędną ewidencję. Cyfrowa fotografia te potrzeby (z wyjątkiem potrzeby dobrej organizacji plików na dysku) eliminuje. Choć może się stać tak, że ulegniecie efektownej propagandzie techniki cyfrowej i przestaniecie zauważać jej wady. Chociaż wydatki eksploatacyjne w przypadku aparatów cyfrowych mogą być niższe, to ceny ich samych są dużo wyższe, a zwłaszcza ceny dobrej jakości lustrzanek cyfrowych. Jeżeli jednak zużywacie ogromne ilości filmu, początkowe nakłady mogą się w krótkim czasie zwrócić. Typowa lustrzanka z sześcioma lub ośmioma megapikselami zwykle kosztuje dwukrotnie więcej niż porównywalny aparat na film, niemniej jednak średnioformatowe profesjonalne aparaty z 16 czy 22 megapikselami kosztują krocie. Ze względu na to, że cyfrowa fotografia jest
16
Część pierwsza – wyposażenie fotografa
w znacznej mierze w ciągłym rozwoju technologicznym, wydatki amortyzacyjne na lustrzankę cyfrową w porównaniu z aparatem na film są o wiele wyższe, a jeżeli chcecie dotrzymać kroku ostatnim technicznym trendom, będziecie musieli swoje wyposażenie co kilka lat uaktualniać.
Od filmu do cyfry Jeśli macie już aparat z akcesoriami i kilkoma obiektywami, zapewne zechcecie zostać wiernymi jednej marce. Na początku pracy z aparatem cyfrowym może to oczywiście oznaczać znaczne wydatki. Należy jednak pamiętać, że w dłuższej perspektywie inwestycja w aparat cyfrowy z pełnowymiarowym sensorem może być rozwiązaniem długofalowym. To, że będziecie mogli używać tych samych obiektywów i w ten sam sposób, co do tej pory, jest wielką zaletą – oznacza mniej wydatków, gdyż nie trzeba kupować całego zestawu nowych obiektywów. Dzięki temu przejście z filmu na cyfrówkę stanie się łatwiejsze i tańsze.
Ukryte wydatki w przypadku cyfrówek Z aparatami cyfrowymi wiążą się pewne ukryte nakłady finansowe. Obejmują one zakup kart pamięci – większość cyfrowych lustrzanek sprzedawana jest bez nich. Karty pamięci mają różne pojemności: najpopularniejsza jest karta z pojemnością 2 GB, istnieją też większe (16 GB). Należy zaopatrzyć się w co najmniej dwie karty, ponieważ okazuje się to przydatne w przypadku, gdy dojdzie do uszkodzenia jednej z nich lub gdy nie będziecie mieć w terenie możliwości zapisywania ich zawartości na bieżąco.
Dodatkowe akcesoria do cyfrówek Jeżeli rozważacie przejście na aparat cyfrowy, będziecie potrzebować szybkiego komputera, zwłaszcza wtedy, gdy będziecie pracować z wielkimi plikami pochodzącymi z aparatów profesjonalnych. Te często dają fotografie o wielkości 40 czy 50 MB. Ważna jest szybkość komputera i wielkość pamięci RAM. Im więcej, tym lepiej – 512 MB to absolutne minimum, zaleca się 1 GB. HDD z 80 GB na początek zupełnie wystarczy. O ile nie będziecie zdyscyplinowani w edytowaniu zdjęć, Wasz dysk szybko się zapełni. Wszystkim zdjęciom powinno się robić kopie bezpieczeństwa, w przeciwnym razie bowiem grozi katastrofa. Dla profesjonalisty zarabiającego swoją pracą na życie kilka godzin przy komputerze nie powinno mieć większego znaczenia – jest to coś, czego nie musicie robić fotografując na film. Mój komputer pracuje w systemie RAID, ma trzy dyski twarde i automatycznie wykonuje kopie bezpieczeństwa danych z pierwszego na kolejne dwa. Jeden z nich mogę wyjąć i schować w bez-
piecznym miejscu na wypadek awarii komputera, pożaru czy kradzieży. Bez względu na to, jak jesteście ostrożni, komputerowe kopie bezpieczeństwa nie są tak bezpieczne, jak film schowany do szafy czy szuflady. Należy sobie także uświadomić, że media do przechowywania danych od czasów dyskietki zmieniły się ogromnie. Mamy już doświadczenie z dyskami kompaktowymi, napędami ZIP czy DVD, a ostatnio też z dyskami zewnętrznymi. I wszystko to w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Kolejna dekada z pewnością przyniesie jeszcze większe zmiany, co oznacza, że długoterminowe przechowywanie obrazów w formie elektronicznej może w większości przypadków przysporzyć więcej zmartwień, niż archiwizacja filmu. Ponadto będziecie potrzebować wysokiej jakości monitora – najlepiej typu Trinitron – do edycji i obróbki zdjęć. Ja sam używam dziewiętnastocalowego Mitsubishi Diamond Pro. Coraz bardziej rozpowszechnione monitory LCD, których cena ostatnimi czasy znacznie spadła, wciąż nie są tak dobre i nie przystosowują się tak łatwo, jeśli chodzi o korzystanie z różnych rozdzielczości. Klasyczny monitor CRT nadal jest wartościowym pomocnikiem w pracy nad fotografiami. Szereg tych urządzeń o bardzo dobrej jakości można dzisiaj nabyć za przystępną cenę.
Inne za i przeciw Z cyfrówką związane są kolejne za i przeciw. Jedną z największych zalet jest to, że można swoje zdjęcia zobaczyć natychmiast, wyłapać błędy i w razie konieczności zdjęcie powtórzyć. Możliwość przeglądu wyników naszej pracy jest przydatnym udogodnieniem (zwłaszcza w terenie). Z drugiej jednak strony, ekran LCD jest trochę za mały. Powinno się go używać do wizualnej kontroli kompozycji. Niezbędna jest także kontrola histogramu każdego zdjęcia, ponieważ zawiera informacje ważne dla ekspozycji. Niektórzy niedoświadczeni fotografowie tego nie robią – albo się tym nie chcą zajmować, albo nie mają rozeznania w histogramie. W każdym razie wyraźnie odróżnia to cyfrówki od aparatów na film, w przypadku których trzeba najpierw dokończyć rolkę filmu, a następnie czekać na jego wywołanie. Cyfrowe obrazy można obejrzeć na monitorze i wydrukować w ciągu paru minut. Da się je edytować przy pomocy przeróżnych programów, w których z łatwością możemy poprawić pewne błędy i zastosować efekty specjalne. To może oznaczać dużo czasu spędzonego przy komputerze.
CYFROWA LUSTRZANKA NIKON D70 Nikon D70 to typowa lustranka cyfrowa średniej klasy z 6,1 megapikselami. Wytwarza zdjęcia o rozdzielczości 3008x2000 pikseli. Minimalną czułością ISO jest 200. Ten aparat jest więcej niż wystarczający, jeśli chodzi o jakość i wydajność dla fotografów, którzy nie wymagają wielkoformatowych fotografii i nie potrzebują publikować swej pracy za pośrednictwem agencji.