ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δραµατική Ποίηση Σοφοκλέους Αντιγόνη Παπαζάνη Αγγελική Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης (ΠΕ 02) 1ο ΓΕΛ Χαϊδαρίου
l
Διδακτικοί Στόχοι Δραµατικής Ποίησης
l
l
l
l
l
Η διδασκαλία επιδιώκει την επαφή των µαθητών µε αυτό το συναρπαστικό γραµµατειακό είδος της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας. Είναι σηµαντικό να εντάξουν την τραγωδία στην ιστορική εξέλιξη της Αρχαίας Ελληνικής γραµµατείας και να συνειδητοποιήσουν τη σχέση της µε τα άλλα γραµµατειακά είδη. Στόχος είναι να γνωρίσουν τη δοµή και τα µέρη της τραγωδίας µε τη θεατρική διάσταση και την αντιστοιχία τους µε τα µέρη και τη διάρθρωση των σύγχρονων θεατρικών έργων. Επιδιώκεται να µπορέσουν να νιώσουν πότε ο ήρωας είναι τραγικό πρόσωπο και να διακρίνουν την έννοια της ύβρης, της άτης, της νέµεσης, του τραγικού, της τραγικής ειρωνείας και της “από τραγωδίας ηδονής”. Να συλλάβουν τα διαχρονικά παιδευτικά µηνύµατα της τραγωδίας και την ανταπόκρισή τους σε αιώνια υπαρξιακά προβλήµατα του ανθρώπου, ώστε να τα µετουσιώσουν σε δυναµογόνα σπέρµατα ζωής.
Μαθησιακοί Στόχοι l
l
l
Οι µαθητές ασκούνται στην προσέγγιση ενός ποιητικού κειµένου, κάτι που προϋποθέτει αναγνώριση των βασικών συντακτικών δοµών του µε παράλληλη επισήµανση λεξιλογικών και γραµµατικών στοιχείων (εµβάθυνση στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα). Επειδή το έργο έχει λογοτεχνικό χαρακτήρα που λειτουργεί παράλληλα µε τη θεατρική διάσταση, οι µαθητές ασκούνται στον εντοπισµό τέτοιων στοιχείων. Διευρύνεται η ικανότητά τους µέσω της διερευνητικής δραµατοποίησης να σχηµατίζουν µια συνολική άποψη για τις καταστάσεις,καθώς γίνονται οι ίδιοι δηµιουργοί και θεατές συµβάντων έχοντας πάντα ως εφαλτήριο το κείµενο του Σοφοκλή.
Μέθοδοι l
Κειμενοκεντρική
l
Ομαδοσυνεργατική
l
Θεατροπαιδαγωγική
Ας μην ξεχνάμε ότι : Αν μου πεις κάτι, θα το ξεχάσω Αν μου το διδάξεις, θα το θυμάμαι Αν με αφήσεις να ασχοληθώ μαζί του, τότε θα το μάθω. (Βenjamin Franklin)
Στίχοι 280-331 1ο Επεισόδιο Ειδικότεροι γνωστικοί στόχοι l
l
l
l
Η κατανόηση της προσωπικότητας, της κοσμοθεωρίας, της στάσης ζωής του Κρέοντα. Η κατανόηση της αξίας της προσωπικής επιλογής. Η βιωματική πρόσληψη των εννοιών και των στάσεων των ηρώων που προκύπτουν από την ανάλυση των στίχων αυτών. Προσωπική συμβολή στην ερμηνεία της δράσης του Κρέοντα και απόκτηση ατομικής στάσης απέναντί του (ενεργή μάθηση).
Έκταση Χρονικής διάρκειας Σχέση µε το A.Π.Σ. l
l
l
Η χρονική διάρκεια εφαρµογής του σεναρίου εκτείνεται σε 6 διδακτικές ώρες. Οι στόχοι της διδακτικής πρότασης ανταποκρίνονται στο ισχύον Πρόγραµµα Διδασκαλίας της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Η διδασκαλία µπορεί να διανθιστεί µε τη χρήση θεατρικών τεχνικών που θα συµπληρώσουν τις όποιες άλλες µεθόδους διδασκαλίας (µετωπική, οµαδοσυνεργατική κ.τ.λ).
Πορεία Διδασκαλίας
Πορεία Διδασκαλίας [1] ΑΦΟΡΜΗΣΗ Απαραίτητη είναι η σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα (τους στίχους 162 - 222, που δίνονται σε µετάφραση). Οι ερωτήσεις εστιάζονται : Στη διαγραφή του ήθους του Κρέοντα, όπως αυτό προκύπτει από τις προγραµµατικές δηλώσεις του. l
Στους λόγους για τους οποίους οδηγήθηκε στη περιβόητη διαταγή του. l
Στη στάση του χορού απέναντι στον Κρέοντα τις επιθυµίες που αυτός εκφράζει. l
και
Πορεία Διδασκαλίας [2] l
l
l
Παρουσίαση νέου- καθορισµός θέµατος. Προτείνεται η ανάγνωση των στίχων από το διδάσκοντα µε ανάγνωση παραστατική και καθαρή. Στη συνέχεια δίνεται από το διδάσκοντα η µετάφραση. Αυτό µπορεί να γίνει και παράλληλα. Θέµα: Ο Κρέοντας µε τρόπο προσβλητικό προς το χορό δίνει τη δική του ερµηνεία για την ταφή, τονίζοντας ότι πίσω από αυτήν την κίνηση βρίσκεται το χρήµα.
Πορεία Διδασκαλίας [3] Διάρθρωση ενότητας. Η ενότητα διαρθρώνεται σε δύο µέρη.
l
Ο διδάσκων ζητάει από την ολοµέλεια να διατυπώσει τα βασικά σηµεία της πλοκής και όλοι µαζί αναζητούν πλαγιότιτλους για τις υποενότητες. l
Πορεία Διδασκαλίας [4] Ο διδάσκων οφείλει να εξοµαλύνει το κείµενο, όπου κρίνει απαραίτητο για την καλύτερη κατανόηση από τους µαθητές. Ενδείκνυται η χρήση της συνθετικής και αναλυτικής µεταφραστικής µεθόδου. Η συνθετική θα χρησιµοποιηθεί, όπου το κείµενο είναι απλό . l
Η αναλυτική, όπου είναι δυσκολότερο και απαιτεί αναλυτικότερη µορφολογική επεξεργασία. Σε αυτήν την περίπτωση είναι αναγκαίες οι συντακτικές και γραµµατικές επισηµάνσεις σε συνδυασµό µε τα γλωσσικά σχόλια του βιβλίου, που βοηθούν την κατανόηση του κειµένου και τη µεταφραστική διαδικασία. l
Πορεία Διδασκαλίας [5] ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 1η Υποενότητα (στ.280-314). Συντακτική εξοµάλυνση.
l
Πορεία Διδασκαλίας [6] Γραµµατικές/λεξιλογικές επισηµάνσεις. παῦσαι: Προστακτική αορίστου του ρ. “παύοµαι”. Διάκριση από το απαρέµφατο αορίστου “παῦσαι” της ενεργητικής φωνής. l
µεστῶσαι : Απαρέµφατο (αορίστου) αντί ρήµατος στη χρονική πρόταση. Επισηµαίνονται τα οµόρριζα “µεστός” ... l
κἀναθήµατα : ετυµολογία (<τίθηµι). Να επισηµανθούν τα οµόρριζα (θέση, θετός...) l
διασκεδῶν: µτχ µέλλοντα του “διασκεδάννυµι”. Η σηµασία του είναι “διασκορπίζω”. Προβληµατισµός γύρω από τις έννοιες “διασκέδαση, διασκεδαστής”. l
εἰσορᾷς: Οµόρριζα στα Ν. Ελληνικά (όραση, ιδέα, όψη) που προκύπτουν από τα θέµατα ορ-, ιδ- και οπ- αντίστοιχα. l
Πορεία Διδασκαλίας [7] l
l
l
στέργειν: να επισημανθούν τα ομόρριζα στη Ν. Ελληνική στοργή, στοργικός, φιλόστοργος, άστοργος. παρηγμένους: μτχ παθητικού παρακείμενος του ρήματος “παράγομαι”. ἔβλαστε: β' αόριστος και όχι παρατατικός του ρήματος “βλαστάνω”.
Πορεία Διδασκαλίας [8] l
Στο τέλος της γλωσσικής εξομάλυνσης της υποενότητας οι μαθητές καλούνται με συντομία να παρουσιάσουν τα βασικά σημεία της επιχειρηματολογίας του Κρέοντα και να διατυπώσουν την ερμηνεία που δίνει για την ταφή του πτώματος.
Πορεία Διδασκαλίας [9] 2η Υποενότητα(στ. 315-331) Συντακτική εξομάλυνση δῆλον εἶ αντί δῆλος εἶ. Το “δῆλον” μπήκε κατά έλξη από το “λάλημα”. l
λάλημα = κατηγορούμενο στο υπ. σύ.
l
ἐκπεφυκὸς= κατηγορηματική μετοχή. Συμφωνεί με το “λάλημα” l
ποιήσας : κατηγορηματική μτχ από το “εἰμί ” που εννοείται. l
Πορεία Διδασκαλίας [10] Γραμματική/λεξιλογική εξομάλυνση ἴω: υποτακτική ενεστώτα του έρχομαι.Υπόμνηση της κλίσης του συγκεκριμένου ρήματος και των ιδιαιτεροτήτων του. l
l
ἐξερεῖθ’ ὅτι < ρ. ἐξαγορεύω. Μέλλοντας
ληφθῇ: υποτακτική παθητικού αορίστου. Ομόρριζα :λήψη (όχι έλλειψη), λαβή... l
ἐλθόντα: κατηγορηματική μετοχή.
l
Πορεία Διδασκαλίας [11] l
Στο τέλος της γλωσσικής εξομάλυνσης της υποενότητας οι μαθητές καλούνται να παρουσιάσουν τα βασικά σημεία του διαλόγου Κρέοντα – φύλακα, δίνοντας κυρίως βάρος στις αντιδράσεις του φύλακα απέναντι στην αυταρχικότητα τουΚρέοντα.
ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΩΝ Φύλλο εργασίας 1ης οµάδας Να καταγράψετε τα επιχειρήµατα µε τα οποία ο Κρέοντας απορρίπτει την ερµηνεία του χορού (στ. 278-279). l
Να δηλώσετε το είδος των µετοχών:
l
ΜΕΤΟΧΕΣ πυρώσων (286) σείοντες (291) παρηγμένους (294) εὑρόντες (307) ἐλθόντα (329)
ΕΙΔΟΣ
Φύλλο εργασίας 2ης οµάδας • Ποια κακά καταλογίζει ο Κρέοντας στο χρήµα; Να γραφούν οι τύποι των ρηµάτων που ζητούνται: l
ΡΗΜΑΤΑ
ΖΗΤΟΥΜΕΝΟΙ ΤΥΠΟΙ
Ἐφευρεθῇς (στ.281)
(β' εν.πρστ)
Ἐδειξεν (300)
(γ'πληθ. ορ.πρκ.π.φ)
Μάθητε (311)
(β' εν.προστ.)
ΌΌψει (329)
(γ'εν.ευκτική)
Ληφθῇ (328)
(γ' εν.πρστ.)
Φύλλο εργασίας 3ης οµάδας l
l
Σε αυτήν την ενότητα διαγράφεται το ήθος του Κρέοντα .Σκιαγραφήστε τον ήρωα λαµβάνοντας υπόψη και τις δύο υποενότητες. Στη συνέχεια, έχοντας υπόψη τους στίχους 162-277 που προηγήθηκαν, επισηµάνετε τυχόν αλλαγές στη διάθεση ή στη συµπεριφορά του. Να γράψετε τύπους της Ν. Ελληνικής οµόρριζους µε τις αρχαιοελληνικές λέξεις που δίνονται στον παρακάτω πίνακα. ΑΕ παῦσαι σείοντες ἵστασθαι ληµµάτων ὀφείλω
ΝΕ
Φύλλο εργασίας 4ης οµάδας
Ο Κρέοντας είναι βέβαιος ότι την εντολή του την παραβίασαν πολιτικοί του αντίπαλοι. Τι συνέβη όµως στην πραγµατικότητα και τι είναι αυτό που εµποδίζει τον Κρέοντα να αντιληφθεί την αλήθεια;
l
Στις δευτερεύουσες προτάσεις που ακολουθούν να δηλωθεί το είδος και ο συντακτικός τους ρόλος:
l
Φύλλο εργασίας 5ης οµάδας Να επισηµάνετε τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το ήθος του φύλακα, όπως παρουσιάζεται στο διάλογό του µε τον Κρέοντα (315-331). Σε ποια ψυχολογική κατάσταση βρίσκεται και γιατί;
l
Να συνδέσετε κάθε φράση της Α στήλης µε το λογοτεχνικό σχήµα της Β' στήλης που της αντιστοιχεί.
l
Παρουσίαση Εργασιών Οµάδων l
Οι µαθητικές οµάδες ανακοινώνουν τα αποτελέσµατα της εργασίας τους στην ολοµέλεια της τάξης. Επειδή ο χρόνος είναι περιορισµένος, ανακοινώνονται µόνο οι απαντήσεις των ερωτήσεων κατανόησης και ερµηνείας, που κρίνονται καθοριστικές για την ερµ ηνευτική προσέγγιση του κειµένου και την προσέγγισή του µε θεατρικές τεχνικές που θα ακολουθήσει.
Θεατροπαιδαγωγική προσέγγιση [1] l
Η καρέκλα των αποκαλύψεων (hot seating) : ΈΈνας από τους μαθητές αυτοβούλως αναλαμβάνει το ρόλο του Κρέοντα. Κάθεται μπροστά στους άλλους , που -εκτός ρόλουδημιουργούν ένα ημικύκλιο, προκειμένου να αρχίσουν να του θέτουν ερωτήσεις.
Προσοχή: Δεν εμπλέκονται σε συζητήσεις μαζί του. Διατυπώνουν μόνο ερωτήσεις που δε σχεδιάστηκαν από πριν. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται το ενδιαφέρον με το αποκαλυπτικό ή και το εξομολογητικό κλίμα που δημιουργείται ενώ ενισχύεται και η ενεργητική ακρόαση.
Θεατροπαιδαγωγική προσέγγιση [2] l
Περίγραμμα χαρακτήρα (role on the wall):
O διδάσκων - εμψυχωτής καλεί τους μαθητές να σχηματίσουν το περίγραμμα του Κρέοντα και του φύλακα. Δύο από τα παιδιά ξαπλώνουν πάνω σε χαρτί “του μέτρου” και κάποιοι αποτυπώνουν το περίγραμμά τους. ΈΈχοντας πια μπροστά τους τα περιγράμματα κάνουν τα εξής: α) έξω από το περίγραμμα ο κάθε μαθητής γράφει αυτά που ήθελε να πει στον Κρέοντα και στον φύλακα. β) αλλάζουν οπτική γωνία και μέσα πια στο περίγραμμα γράφουν ως Κρέοντας ή ως φύλακας όσα ο κάθε ήρωας θα ήθελε να πει.
Θεατροπαιδαγωγική προσέγγιση [3] l
Φωνές συνείδησης:
ΈΈνας μαθητής αυτοβούλως αναλαμβάνει το ρόλο του Κρέοντα. Οι υπόλοιποι χωρίζονται σε ομάδες και στέκονται ο ένας απέναντι από τον άλλο σηκώνοντας τα χέρια ψηλά, σαν σπαθιά, και ενώνοντάς τα. Δημιουργείται έτσι ένας διάδρομος μέσα από τον οποίο θα περνάει ο “Κρέοντας”. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής κάθε μαθητής τού ψιθυρίζει τη γνώμη του για τη διαταγή. Δηλαδή, κάποιοι προσπαθούν να του αλλάξουν γνώμη, ενώ κάποιοι ενισχύουν την ήδη ληφθείσα απόφασή του.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Διαµορφωτική Αξιολόγηση Ο διδάσκων αξιολογεί µε βάση: α) την επιτυχία των διδακτικών στόχων. β) τον τρόπο λειτουργίας της οµάδας µέσα σε συνεργατικό πλαίσιο. γ) την προθυµία και τη συµµετοχή των µαθητών. δ) συγκεντρώνει τα φύλλα εργασίας και τα διορθώνει, έχοντας έτσι και πλήρη εικόνα της δουλειάς που έγινε οµαδικά.
Επέκταση σεναρίου/ ερευνητικές εργασίες l
Θα ήταν δυνατό κάποιες οµάδες σε συνεννόηση και µε την καθοδήγηση του καθηγητή να αναλάβουν µικρές σε έκταση εργασίες, για να παρουσιάσουν επιµέρους θέµατα ή πτυχές του επεισοδίου. Ενδεικτικά παρουσιάζουµε :
“Ο Κρέων έχει τη δική του θεωρία για την πολιτική ανυπακοή. Θεωρεί ότι αυτή παρακινείται από το χρήμα. Αυτή είναι η γλώσσα των πολιτικών. Παρουσιάζοντας ο Σοφοκλής τον Κρέοντα να μιλά σαν πολιτικός ικανοποιεί την ειρωνική του διάθεση. Ο Κρέων δείχνει πως ο ίδιος είναι τύραννος και οι τύραννοι συχνά βασίζουν την δύναμή τους στην αγάπη των άλλων ανθρώπων για το χρήμα. Ο Κρέων αποδίδει στους άλλους ό,τι θα ταίριαζε στον εαυτό του. Αποτελεί μέρος της πλάνης μέσα στην οποία κινείται και αυτό δείχνει πως η τυραννική του ιδιοσυγκρασία βρίσκεται μέσα του σε ενάργεια. ΌΌπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, χαρακτηριστικό του τυράννου είναι να δυσπιστεί προς τους φίλους του. Ο Κρέων είναι ο αυθεντικός τύπος του ΤΥΡΑΝΝΟΥ.” C. BOWRA Λαμβάνοντας υπόψη σας τους στίχους που διδαχθήκατε να δικαιολογήσετε την άποψη του C.BOWRA.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία l
l
l
l
Οδηγίες ΥΠΑΙΘΠΑ για τη διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων, σχολικού έτους 2012-2013. Η Αξιολόγηση των µαθητών της Β'Λυκείου στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραµµατεία, Τεύχος Α', Κ.Ε.Ε, Αθήνα 1998, σελ. 63-76. Δειγµατική διδασκαλία αποσπάσµατος από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στα πλαίσια της εισαγωγικής επιµόρφωσης 2ου ΠΕΚ Αθήνας (3-11-2009) µε οργανώτρια τη σχολική σύµβουλο κα. Αγάθη Γεωργιάδου. Παιδαγωγική του Θεάτρου, Σίµος Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2010.
Τέλος παρουσίασης
Παπαζάνη Αγγελική Φιλόλογος