in beeld

foto's Kim Zwarts

Tien jaar geleden bezocht fotograaf Kim Zwarts (Maastricht, 1955) het woonhuis van architect Jan de Jong in Schaijk, gelegen in de uiterwaarden van de Maas tussen Den Bosch en Nijmegen. Bekend als hij, ook professioneel, is met de eigentijdse architectuur werd hij gegrepen door de verstilde ruimtes in de woning. De Jong had er in 1960 een door hemzelf ontworpen Engels landhuis uit 1947 voor laten slopen. Hij verving het, onder de indruk als hij was van de ideeën van architect/monnik Hans van der Laan door iets totaal anders. De vanuit het Zuid-Limburgse klooster Mamelis opererende Van der Laan had zijn ideeën verwoord in het boek De architectonische ruimte uit 1977. Architectuur diende méér te zijn dan een mooie gevel met daarachter een goed functionerend gebouw, vond hij. Het was de taak van de architect om afgebakende ruimtes te creëren die niet alleen veiligheid, maar ook beschutting, rust en ordening boden. Dom Hans van der Laan (1904-1991) ontwikkelde er een ingewikkeld stelsel van maatvoering en verhoudingen voor, samengebracht in ‘het plastische getal’; zelf vergeleek hij het met de zoektocht naar het uit de schilderkunst bekende vormprincipe van de gulden snede. Als navolger was Jan de Jong (1917-2002) zo mogelijk nog strenger in de leer dan Van der Laan zelf. Zijn woning in Schaijk, tot haar dood in 2019 bewoond door zijn weduwe Riek, is een sacraal aandoend, naar binnen gekeerd ensemble van ruimtes met de ascetische sfeer van een klooster. In de foto’s die Zwarts tussen 2012 en 2019 maakte is die sfeer van bezielde verstilling van het stilaan wat onderkomen complex in de van hem bekende sobere stijl gevangen. Zijn foto’s zijn nu samengebracht in het boek Le jeu des marges, met teksten van de vorig jaar overleden architectuurcriticus Hilde de Haan. Ze had Hans van de Laan diverse malen ontmoet en uitgebreid gesproken. Haar nog onaffe teksten werden na haar dood voltooid door haar dochter Georgia Kareola. Het boek is een eerbetoon aan zowel Jan de Jong als zijn inspirator Hans van der Laan. De door de eerste in de omlijsting van een deur in zijn woning gebeitelde tekst verwoordt het adagium van hun beider oeuvre: ‘Het betaamt een wijs architect de ruimte te ordenen als dak voor het lichaam en een uitzicht voor de geest.’ (WS)

Hilde de Haan + Georgia Kareola, Le jeu des marges. Portret van het Jan de Jonghuis in Schaijk. Fotografie door Kim Zwarts. Uitgeverij Architectura & Natura, Amsterdam 2022.