feuilleton

f e u i l l e t o n

Met bijdragen van Yannick Dangre, Ludo Diels, Pascalle Mansvelders en Anne van Wolfswinkel

Johan Tahon, Beluga Self. 2022

Dunne, kale bloemstengels

De Nederlandse schilder Ronald Zuurmond en de Belgische beeldhouwer Johan Tahon schuwen de diepgang niet. Hun verstilde figuren ontmoeten elkaar bij PARK in Tilburg. Van de negen schilderijen van Ronald Zuurmond (Den Haag, 1964) hangen er acht aan de achterwand, naast en boven elkaar. Ze hellen schuin naar voren, en twee ervan hangen zelfs in de hoeken, zoals in 1913 Zwart vierkant van Kazimir Malevitjs, het summum van de abstractie. De schilderijen van Zuurmond zijn eveneens zwart, maar niet abstract. Een aantal ervan zijn bloemstillevens, dat klinkt een stuk lieflijker dan de diepzwarte doeken met dunne, kale bloemstengels die het zijn, op de andere zijn mensen te zien. Een kind met een hond, een vrouw met een baby op schoot, twee kinderen hand in hand, een van hen houdt een geel springtouw vast. Het negende doek, No Party, hangt in zijn eentje aan een andere wand, het doet denken aan de piëta: moeder Maria die haar overleden zoon Jezus wiegt. De verf zit dik op het doek, het is donker, de mensen zijn stilgezet en in zichzelf gekeerd. Wat er diep van binnen in hen omgaat, is niet te duiden of te benoemen; dat laat Zuurmond aan ons als kijker over. Net zo is het met de mens-wezens van Johan Tahon (Menen, 1965). De sculptuur Wir überleben das Licht staat groot en wit voor de zwarte schilderijen van Zuurmond. Het beeld is opgebouwd uit delen van mensfiguren die niet bij elkaar lijken te passen, deels ondersteboven geplaatst, een groot verstild hoofd en een kleine, fragiele figuur ernaast. Het was een van de blikvangers van de tentoonstelling die Tahon in 2018 had in het Bonnefanten in Maastricht. Van de zes sculpturen in PARK zijn sommige een paar jaar oud, andere helemaal nieuw. Ze zijn onderling zeer verschillend, alleen al van formaat, maar stuk voor stuk hebben ze een krachtige, in zichzelf gekeerde aanwezigheid en suggereren ze een diepe gevoelswereld. Van het zwarte kinderkopje Park en de geknielde, met blauwwit glazuur overgoten Virgin Sun tot de jongensachtige witte figuur Kykhill: elke figuur is stilgezet in de ruimte en in de tijd, en maakt iets voelbaar van wat boven de tastbare werkelijkheid uitstijgt. In hun stilte roepen ze, net als de dichter van Psalm 130 lang geleden, uit de diepten. (AvW) Johan Tahon, Ronald Zuurmond, Uit de diepten. Van 23.04 t/m 12.6 in PARK, Tilburg. park013.nl

Hetzelfde en toch anders

Z33 in Hasselt is geen museum, maar een instelling die kunst, architectuur en design verbindt met maatschappelijke thema’s. Meer leer- en experimenteeromgeving dan een kunstpaleis. In de tentoonstelling Same Same but Different in Z33 wordt de bezoeker een blik in de keuken gegund van een Brussels architectenbureau dat zowel ontwerpt en onderzoekt, als ook een productiebedrijf runt. BC Architects & Studies is een hybride architectuurpraktijk die het bouwproces wil hervormen en de samenleving verduurzamen. Verwacht geen duizelingwekkende maquettes, maar panelen van rijst en zonnebloemen en biologische bouwstoffen als leempleister en kalkhennep. Geen ego-architectuur, maar ecologisch en circulair bewustzijn voert de boventoon. De expositie bevindt zich in de ‘oude’ Vleugel 58 waar je, als je de aangegeven route volgt, pas aan het eind aanbelandt. Hierdoor wordt de geest rijp gemaakt voor een presentatie die eerder het karakter heeft van een bouwplaats dan van een tentoonstelling die opgeleverde projecten toont. Je komt er nadat je langs foto’s, installaties en video’s bent gelopen waarin de verhouding tussen de schaarste aan grondstoffen en de impact hiervan op het milieu fraai wordt uitgediept. Duidelijk wordt dat ons systeem van bouwen allesbehalve duurzaam is door de voortdurende extractie en exploitatie van grondstoffen en mensen. BC Architects & Studies benadert het bouwen als actie én discours. Hoofd en handen. In 2018 waren ze met hun Act of Building present op de Biënnale van Venetië. Aan de hand van een door hen gerealiseerd huis in Tienen lieten ze daar zien op welke manier ze het bouwproces willen herontwerpen, met een hoofdrol voor het hergebruik van materialen en een andere manier van het gebruik van grondstoffen.

Same Same but Different is een staalkaart van internationaal gerealiseerde of in aanbouw zijnde projecten, zoals een privévakantiewoning in Wallonië waarbij ze gebruik maakten van stenen, aarde en afvalmateriaal uit de directe omgeving. In plaats van op beton is het gebouw gefundeerd op samengedrukt grind. BC Architects & Studies verricht baanbrekend werk op het gebied van circulair bouwen. In tijden dat termen als ontmoeten, verbinden en samenwerken ook sleutelwoorden zijn geworden in stadsontwikkeling en architectuur heeft het bureau de wind stevig in de rug. Participatie in het bouwproces, waarin plaatselijke en regionale grondstoffen worden gebruikt en waarbij ook de stad als ‘groeve’ van her te gebruiken materialen kan worden gezien, is even belangrijk als het betrekken van de gebruikers bij het ontwerp en de bouw van hun projecten. Bij duurzaamheid komt het niet op woorden, maar op daden aan. BC Architects & Studies laat zien dat gaat. (LD) BC Architects & Studies, Same Same but Different. Van 10.4 t/m 7.8 in Z33 Hasselt. z33.be

f e u i l l e t o n

Anna Scherbyna, Landscape With Staffage, 2022 (detail van muurschildering).

Rauw land

Niet alleen in de politiek zijn alle ogen op Oekraïne gericht, maar ook in de kunst is er aandacht voor het geteisterde land. De kunstpodia Bozar (Brussel) en M HKA (Antwerpen) slaan samen met het Europees Parlement de handen in elkaar met Imagine Ukraine, een drieluik van tentoonstellingen, activiteiten en filmvertoningen die draaien om de centrale vraag: hoe een land in oorlog te verbeelden? Het artistieke zwaartepunt van het project is in het M HKA, het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen, waar werk wordt getoond van enkele prominente Oekraïense kunstenaars. Zo zien we onder andere een recente video van Sergey Bratkov, die zijn broer, een architect, filmt tijdens het opmeten van een gebouw in het kapotgeschoten Kharkiv. De broer gaat ernstig en haast maniakaal secuur door met zijn taak terwijl buiten de stad in brand staat; het conflict tussen het persoonlijke en de wereld wordt pijnlijk tastbaar. In een andere zaal hangen indringende foto’s van Bratkov met gehavende gezichten van boksers, en momentopnames uit de opleiding van vrouwelijke rekruten in het kernwapendepartement. Er hangen ook schilderijen van Nikita Kadan. Zijn geschilderde evocaties van massa-executies grijpen, mede dankzij hun extreme, haast misplaatste esthetiek, naar de keel.

David Chychkan daarentegen probeert de hoop erin te houden. Zijn tekeningen vol spelende kinderen, arbeidsters en vrolijke motieven vormen een synthese van de Sovjeterfenis en de Oekraïense geschiedenis. Zelfs wanneer hij militairen afbeeldt, lijken die eerder goedlachs dan dreigend.

Zijn tegenhangster is Anna Scherbyna, die een indrukwekkende, in zwart-wit uitgevoerde muurtekening presenteert. De toon is grimmig, gebouwen staan schots en scheef, de afgebeelde personages maken zich uit de voeten. Verlossing lijkt ver weg - tussen de contrasterende kunstwerken van Chychkan en Scherbyna lezen we het gedicht Hopen tegen beter weten in van Lesia Ukrayinka.

In het videowerk van enkele jonge Oekraïense kunstenaars spelen identiteit en ontregeling een cruciale rol. Zo vertelt Yana Bachynska haar familiegeschiedenis aan de hand van objecten, zoals het militair uniform van haar grootvader. In Live Stream van Malashchuck en Khimei is een bataljon soldaten te zien dat dansoefeningen houdt in een museum - tot consternatie van de toeschouwers.

Imagine Ukraine is een kleine maar indringende presentatie die ons laat voelen hoe rauw, grillig en absurdistisch oorlog kan zijn. (YD) Imagine Ukrain. Van 6.5 t/m 21.8 in het M HKA. muhka.be

Kunst en politiek

Schilder Wim Schumacher weigerde na de Tweede Wereldoorlog te exposeren met kunstenaars die op de hand van het nationaalsocialisme waren

Wim Schumacher, Mevrouw D. foto Marc Pluim

geweest, zoals Pyke Koch. Beide kunstenaars zijn met hun werk wel verenigd in de kerncollectie van Museum Arnhem. De tentoonstelling Van links naar rechtsbiedt een nieuwe kijk op een eeuw neorealisme, de stroming die rijkelijk is vertegenwoordigd in de collectie van het prachtig gerenoveerde museum. Blikvangers daarin zijn kunstenaars als Carel Willink, Pyke Koch en Dik Ket, maar de in de jaren twintig ontstane stroming omvat zoveel meer kunstenaars. Waarom zijn ze zo goed als vergeten? Met het herboren Museum Arnhem ziet ook de collectie een nieuw levenslicht, aan de hand van drie openingspresentaties. Een vaste presentatie komt er niet meer, aldus directeur Saskia Bak, ‘de collectie zal steeds getoond worden in een ander perspectief zodat deze in beweging blijft’. Het museum streeft ernaar maatschappelijk relevante thema’s vanuit meerdere invalshoeken te belichten. In Van links naar rechts is de invloed van de politiek op kunst en de carrièreontwikkeling van kunstenaars opnieuw te ontdekken. Kunstenaars die kiezen voor een activistische houding zien hun bekendheid en carrière daardoor wel eens ten onder gaan – met alle gevolgen van dien voor de collectievorming van musea. In deze expositie wordt met een hedendaagse blik gekeken naar hoe eerder verzameld is. Vergeten neorealistische kunstenaars krijgen zo hun rol in de kunstgeschiedenis terug die ze op basis van hun artistieke kwaliteiten toekomt. Vrouwelijke kunstenaars in de eerste plaats, zoals de communistische Anneke van der Feer en Charley Toorop-leerlinge Berthe Edersheim. Dat het museum in een polariserende tijd terugblikt op een periode die bepalend was voor haar eigen bestaan, getuigt niet alleen van lef, maar laat ook zien waar zijn nieuwe sociaalartistieke waarden liggen. Opvattingen over de belangrijkste deelcollecties van je huis evalueren en bijstellen vraagt soms pittige keuzes – al is dat iets wat het Arnhems museum altijd al deed. Na de oorlog werd klassieke ambachtelijke kunst in de ban gedaan omdat ze te veel aan het nationaalsocialisme deed denken; omwille van de kunsthistorische waarde bleef het museum dat werk toch verzamelen. Van links naar rechts brengt niet alleen kunstenaars als Schumacher en Koch opnieuw bijeen; je vraagt je af of niet elk tijdsgewricht, dus ook het onze, behoefte heeft aan realistische kunst, ongeacht of die van boven of beneden of van links of rechts komt. (PM) Van links naar rechts. Van 13.5 t/m 23.11 in Museum Arnhem. museumarnhem.nl