FEUILLETON

f e u i l l e t o n

Met bijdragen van Dieter van den Bergh, Gerrit van den Hoven en Wido Smeets

Leven in het antropoceen

Het is geen toeval dat veel recente films en boeken handelen over aardbewoners die op zoek gaan naar een nieuwe, leefbare planeet. We zijn immers hard bezig de onze kapot te maken. Volgens wetenschappers bevinden we ons in een nieuw tijdperk: het antropoceen. Nooit eerder was de invloed van de mens op zijn leefomgeving en de natuur zo groot – met alle gevolgen van dien. In rap tempo verdwijnen plant- en diersoorten. Het klimaat verandert, de wereldbevolking is op drift. Veel mensen realiseren zich dat het rap anders moet. Voor anderen blijft het een ver-van-mijn-bed show; de mensen met de waarschuwende vinger zijn voor hen onheilsprofeten die het leven lastig en verwarrend maken. De expositie n Museum Helmond is zo’n onheilsprofeet. Fotograaf Edward Burtynsky en filmmakers Jennifer Baichwal en Nicolas de Pencier reisden vijf jaar lang de wereld over om plekken vast te leggen waar de invloed van de mens het meest zichtbaar is. Niet om te beschuldigen, maar om te onthullen, zoals ze zelf zeggen. Een groter bewustzijn is het begin van verandering. Met drones en camera’s laat het trio de ernst en omvang van het slagveld zien. Indrukwekkend is een film over de potasmijn Oeralkali bij Berezniki in Siberië. Een mijn van monsterachtige afmetingen waar geboord wordt naar potas, kaliumzouten die gebruikt worden voor kunstmest. Lang voor de oorlog in Oekraïne hadden de drie makers er al problemen met de autoriteiten. De beelden van de enorme afgravingen in Noordrijn-Westfalen waar complete landschappen inclusief dorpen moeten verdwijnen voor de winning van bruinkool, zijn ronduit schokkend. De vaak adembenemende schoonheid van de in Antropoceen getoonde foto’s en films is verraderlijk. Bij de foto van een fosformijn in Florida duurt het even eer je ontdekt dat het prachtige groen een giftig fosformeer is. Vanaf grote hoogte lijkt een in okertinten gevatte foto van een kopermijn in Arizona een indrukwekkend abstract schilderij.

Antropoceen nodigt uit tot goed kijken en nadenken. Na al die haarscherp gedocumenteerde aanslagen op de planeet sta je buiten, kijk je op je mobiele telefoon en stap je in je auto. En je realiseert je: met deze planeet zullen we het toch moeten doen. (GvdH) Antropoceen, het tijdperk van de mens. Van 9.4 t/m 11.9 in Kunsthal Museum Helmond. museumhelmond.nl

Hilde De Decker, Tandenstokers en bekers. foto Tom Cornille

Hoe word je een diamant

Peperdure diamanten, zilveren en gouden sieraden en juwelen en andere blingbling: je hebt er wat mee of het kan je gestolen worden, zoals vorige maand op de kunstbeurs Tefaf in Maastricht gebeurde. In Antwerpen lukt het DIVA, het in 2018 gefuseerde Diamantmuseum en Zilvermuseum, heel aardig om op eigenzinnige wijze interesse op te wekken voor het onderwerp. Nu het museum wordt verbouwd is er nu op de Grote Markt, in de voormalige VVV, een pop-up. Een aardig zoethoudertje totdat het museum op 9 december weer heropent aan de Suikerrui. Naast het verhaal van de geschiedenis van Antwerpen als diamanthoofdstad van de wereld, het winnings- en bewerkingsproces (denk slijpen, ciseleren, graveren) en de prijsbepaling zijn er uiteraard blinkende edelstenen te zien – omwille van de veiligheid zijn het vooral replica’s. Ook is er een ereplek ingericht voor het art deco-servies Gioconda van Philippe Wolfers, in 1925 te zien op een kunstexpo in Parijs in het paviljoen van Victor Horta. Spannender wordt het als talentvolle zilversmeden en kunstenaars op niet voor de hand liggende wijze met het edelmetaal aan de slag gaan. Zoals de Belgische kunstschilder Gilbert Swimberghe (bekend van zijn driehoeken in gekleurde vakken), die een abstract juweel fabriceerde, of Max Gielis die een werktuig van zilver maakte, al is (bewust) onduidelijk wat je met het werktuig kunt. Van de ingelijste bekers met tandenstokers achter glas van Hilde De Decker is dat wel duidelijk, al zal zilver niet echt lekker stoken. Ook geheel in lijn met het Belgische surrealisme is het Panamarenkoachtige ‘rotor’- hangertje van Rembrandt Jordan, met zilver, staal en kristal - turritella agate om precies te zijn. Wat als we de juwelen niet kunnen dragen omdat ze onaf zijn, vraagt Andreea Cojocaru zich af met behulp van halve ringen en halve parelsnoeren. Zijn wij als consument dan nog bereid er iets voor te betalen? Interessant weetje: wie lid wil worden van de Antwerpse Diamantbeurzen dient van onbesproken gedrag te zijn; zelfs vreemdgaan kan reden voor weigering zijn. En als je geen geld hebt om een diamant aan te schaffen, kun je ook een diamant wórden - als je dood bent. De koolstof die overblijft na verbranding van je lichaam kan onder hoge druk en grote hitte in een laboratorium tot een diamant worden geperst. (DvdB) Work in Progress. Van 22.3 t/m 26.11 in DIVA Pop Up, Grote Markt 13 in Antwerpen. divaantwerp.be

f e u i l l e t o n

De verschrotting van de toekomst

Het duurt even tot het werk van Pii tot je doordringt, maar dan is het ook goed raak. Pii Daenen (Steyl, 1950) gebruikte in zijn leven tal van (bij)namen; als kunstenaar hanteert hij alleen zijn voornaam. Hij verwisselt ook graag van gedaante; in het retrospectief Pii Files 505 in Museum van Bommel Van Dam in Venlo komt hij als jager voorbij, herinnerend aan een performance in Centre Pompidou in 2008, en als visser, een hilarische foto van de kunstenaar in een megaaquarium. Pii als boer had ook gekund, gefascineerd als hij is door (de productie van) voedsel. Zo maakte hij een reeks werken met afbeeldingen van de magen van beroemdheden als Pythagoras, Descartes en Darwin. In Pii-Files 505 staat ook een tafel met vergulde, van bestek voorziene laptops waarvan de schermen zijn gevuld met zaden en vruchten. Laptop Diner heet het werk, dat verwijst naar de wereldwijde onlinehandel in basisvoedsel in bestuurskamers. ‘Wat we eten is vooraf bepaald’, staat er als toelichting bij, ‘meestal door mensen die ervan profiteren.’ Een andere tafel is gedekt met een in bijenwas gedrenkt bestek; Pii maakte het werk na een onderzoek naar het gedrag van bijen onder imkers in zijn geboorteplaats Steyl. In een nis hangt, achter kippengaas, een tikkende klok. De slinger is een stronk prei.

Pii-Files 505 is een verstilde, consciëntieus vormgegeven presentatie die doet vermoeden dat het hier (ook) gaat over schaarste. Over dat we met zijn allen boven onze stand leven, dat we, hardleers als we zijn, daar geen afstand van kunnen doen. Een van de blikvangers is de IJstafel - dat wil zeggen, wat ervan over is. Vanaf de opening van de expositie is de tafel gaan smelten. Wat resteert, op de vloer, zijn de scherven van de borden en het bestek: een stilleven van wat overblijft als we niet weten te voorkomen dat er nog meer smeltende gletsjers naar beneden denderen. Pièce de résistance van Pii-Files 505 is Geplette kinderkamer (2022), de door cineast Rob Hodselmans in een ijzingwekkende video vastgelegde verschrotting van een aluminium kinderkamer die jarenlang in Pii’s atelier stond. Ook hier ligt het resultaat uitgestald op de vloer. Kijken we hier naar de restanten van een gefnuikte droom? Of is dit wat er overblijft van onze toekomst? (WS) Pii-Files 505. Van 29.3 t|m 28.8 in Museum Van Bommel Van Dam in Venlo. vanbommelvandam.nl

Gevallen vaas in heidelandschap

Maartje Elants (1977) moet wel diep gezucht hebben toen haar werd gevraagd of ze wilde reageren op het werk van Emile van Doren (1865-1949) in het aan hem gewijde museum in Genk. Veel raakpunten leken er niet te zijn. Waar Elants narratieve schilderijen maakt met vrouwen in de hoofdrol, was Van Doren gespecialiseerd in landschappen. Elants: ‘Ik maakte nooit landschappen, voor mij zijn interieurs belangrijk.’ Toch zei Elants ja. Ze nam twee werken, Sneeuwlandschap en De heide in bloei van Van Doren mee naar huis en bestudeerde twee maanden lang intensief diens schildertechniek. Vervolgens maakte ze, gebruikmakend van wat ze bij Van Doren ontdekte, twee schilderijen. Op de eerste verdieping van het museum hangen de vier doeken bijeen. Het resultaat is verbluffend. De aan de Amsterdamse Rietveld-academie als fotograaf opgeleide Elants heeft met Van Doren in het achterhoofd twee schilderijen afgeleverd die naadloos in haar oeuvre passen en tegelijkertijd recht doen aan de meer dan een eeuw oude landschappen van Van Doren. ‘Kijk naar die penseelvoering van Van Doren’, zegt ze, ‘die is met al die kleine penseelstreken heel modern voor die tijd. Dat heb ik gebruikt in mijn schilderijen.’ Haar Onder volle maan is niet alleen qua penseelvoering gebaseerd op Van Doren, ook het kleurenpalet komt

Maartje Elants, Naast gevallen vaas (2022)

overeen. Er is zowaar een klein landschap te zien, inclusief de vale zon die ook op Van Dorens De heide in bloei figureert – en toch is het helemaal Elants. Op haar tweede schilderij, Naast gevallen vaas, gebeurt iets soortgelijks. Er zit een vrouw op de grond en er ligt een gevallen vaas. Wat er is gebeurd, is aan de kijker. Het is typisch Elants, intiem en mysterieus. Zo lijkt De heide in bloei van Van Doren zich voort te zetten in de vloerbedekking en de jurk van de vrouw. In de andere kamers van het museum, het vroegere woonhuis van Van Doren, hangen diens werken naast recente schilderijen van Elants. Die doeken werden niet voor de expositie gemaakt, de onderlinge samenhang is daardoor minder groot. Toch is ook daar zichtbaar dat Elants en Van Doren elkaar versterken. De respectvolle aanpak van Elants maakt, mede dankzij de foto’s van Selma Gurbuz die het proces voorbeeldig vastlegde, Binnen Buiten tot een geslaagde dialoog. (GvdH) Binnen Buiten, een schilderdialoog tussen Maartje Elants en Emile van Doren. Van 22.5 t/m 2.10 in het Emile van Dorenmuseum in Genk. emilevandorenmuseum.be