Jeroen #7

THEATERMAGAZINE

JAARGANG 4 NUMMER 2 SEPTEMBER 2018

MILO RAU TIM

BURTON

FRANS POLLUX JETSE BATELAAN DARIA BUKVIĆ STIJN

DEVILÉ

NANINE LINNING GERMAINE SIJSTERMANS

PATRICK CEYSSENS

King Lear

D O O R D E O G EN VA N H U U B S TA P EL

WIJ ZIJN JEROEN

Het Parktheater in Eindhoven biedt jaarlijks een internationaal theaterprogramma met vierhonderd voorstellingen in de genres toneel, muziek, dans, cabaret en familie. In het gebouw, gelegen naast het Stadswandelpark, bevinden zich drie theaterzalen, een gezellig theatercafé en een restaurant.

De Warande is een proviciaal cultuurhuis in Turnhout met een breed programma van theater, muziek, dans, expo, familievoorstellingen, circus... Naast Belgisch talent staan er door de unieke infrastructuur ook bekende internationale artiesten op het programma. In de grote Expozaal kan je daarbovenop boeiende tentoonstellingen ontdekken.

VIA ZUID VIA ZUID, talentontwikkeling in de podiumkunsten, in en vanuit Limburg. VIA ZUID steunt beloftevol talent op weg naar de professionele beroepspraktijk en ontwikkelt samen met hen bijzondere voorstellingen en unieke projecten. Dat is een avontuur dat alleen slaagt in samenwerking met publiek én tal van partners. In gezamenlijkheid komen zo verrassende, vaak multidisciplinaire presentaties tot stand. Volg de nieuwe makers vanaf het prille begin!

Als open huis voor woord, muziek, dans en beeld kiest CCHA voor kunst als een dynamische ontmoetingsruimte tussen artiest(en) en publiek(en), houden we een vinger aan de maatschappelijke pols, ondersteunen we kunstenaars, verwelkomen we iedereen, in het bijzonder de jonge bezoeker, en bouwen we samen met (boven)regionale partners aan een brede stedelijke culturele context.

Bodosz levert maatwerk in communicatie. Op basis van meer dan 25 jaar expertise en persoonlijke netwerken staat Bodosz garant voor maatwerk op het gebied van conceptvorming, communicatieadviezen, projectmanagement en journalistieke producties.

De philharmonie zuidnederland is een waardevol en flexibel symfonieorkest in de regio ZuidNederland en daarbuiten. Het orkest voert het volledige symfonische repertoire uit en maakt zich sterk voor innovatie met vernieuwende cross-over programma’s én door de verbinding met het bedrijfsleven te zoeken. Ook educatie vormt een wezenlijk onderdeel van het orkest.

Kinderen van alle leeftijdsgroepen kunnen van dichtbij kennismaken met de kracht en magie van muziek

De voormalige mijngebouwen in Winsterslag zijn getransformeerd naar een creatieve hotspot. In C-mine cultuurcentrum kan je een volledig jaar genieten van concerten, expo’s, theater, dans, literatuur, vorming, festivals en veel meer. Splinternieuwe zalen, een exporuimte, vergaderzalen en een gezellige brasserie, de ideale plek voor een avondje uit.

Het nieuwstedelijk is het stadstheater van Hasselt, Genk en Leuven. Met theater, muziek, tekst audio en debat vertellen huismakers Stijn Devillé, Christophe Aussems, Adriaan Van Aken, Sara Vertongen en Els Theunis verhalen over het leven hier en nu. Het nieuwstedelijk heeft eigen theaterzalen in OPEK in Leuven en sinds begin 2018 met De Nieuwe Zaal ook in Hasselt.

Het volledige programma is ook in C-mine cultuurcentrum Genk te zien en op tournee.

Piet Menu heeft sinds september 2015 de artistieke leiding over Het Zuidelijk Toneel. Samen met een diverse groep theatermakers uit Nederland en Vlaanderen bouwt hij aan een open en veelkleurig theaterhuis. Ieder brengt een eigen vorm en beeldtaal in, maar wat HZT en deze makers bindt is engagement en empathie, interesse in de blik van de ander.

Toneelgroep Maastricht is één van de grote nationale toneelgezelschappen en het stadsgezelschap van Maastricht.

Artistiek leiders Servé Hermans en Michel Sluysmans verankeren het gezelschap in het Limburgse land en richten van daaruit hun blik op de wereld. Een liefdevolle blik die zich vertaalt in verrassende en muzikale voorstellingen, altijd vanuit een positief mensbeeld.

Inhoud

DEZE KEER IN THEATERMAGAZINE JEROEN 6 HET STEMPEL VAN STAPEL NA 140 ROLLEN EINDELIJK SHAKESPEARE

10 VERWEESDE OUDERS STIJN DEVILÉ OVER HET VERLIES VAN EEN KIND

12 NORDIC NIGHT(S) SIMPELE SCHOONHEID VAN MARI SAMUELSEN

14 MONSTERS MET HART VAN GOUD TIM BURTON HEEFT ZWAK VOOR OUTSIDERS

16 MILO RAU OVER VLUCHTELINGEN NT GENT KOMT NAAR EINDHOVEN

22 FEESTJE IN NIEUWE WARANDE SCHOUWBURG NA TWEE JAAR WEER OPEN

24 PHILHARMONIE IN VUUR EN VLAM BLAUWE UUR GEEFT KLEUR AAN SKRJABIN

34 COLUMN VAN DARIA BUKVIC Ć Ć 38 OOK SITTARD OMARMT VIAZUID TALENTENMAKELAARS VLIEGWIEL VOOR JONGE MAKERS

40 WONDERE WERELD VAN JETSE BATELAAN MAKER KRIJGT VRIJ SPEL BIJ HET ZUIDELIJK TONEEL

46 KIJKEN NAAR DE BUREN WIE TREKT BEZOEKERS VAN OVER DE GRENS?

9 - TOEAREG BOMBINO BLIJFT NOMADE

32 - C-MINE GENK BOUWT CIRCUS UIT

12 - NORDIC NIGHT(S) IN HASSELT

36 - GERMAINE SIJSTERMANS

18 - WEENSE KLASSIEKERS IN ROCK

37 - VAN OERS & MILIUS STELLEN VRAGEN

19 - OPERA OVER WERELDOORLOG 1

44 - POLLUX & KUIJPERS: BENDE VAN VENLO

26 - RUSHDIE BEWERKT VOOR THEATER

50 - LISS EN DE TIENDE VAN SJOSTAKOVITSJ

27 - ROLLERCOASTER VAN LINNING

52 - JONGE GASTEN IN WINTERDROOM

28 - MADE IN DE WARANDE

54 - DONKERDANSEN IN HEADROOM

30 - EX-GITARIST DEUS OVER DROMEN

56 - FLIRTEN MET FLARDEN

AGENDA 4 Theater | 20/21 Klassieke muziek | 34 Dans | 48 Pop & Jazz

SEPTEMBER 2018

COLOFON Cover: Huub Stapel foto Gregor Servais/De Beeldunie Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door C-mine cultuurcentrum Genk, Parktheater Eindhoven, philharmonie zuidnederland, VIA ZUID, CCHA/cultuurcentrum Hasselt, de Warande Turnhout, Het nieuwstedelijk, Toneelgroep Maastricht en Het Zuidelijk Toneel.

Concept: Bodosz Uitgevers Eindredactie/coördinatie: Emile Hollman Teksten: Eric Alink, Dieter van den Bergh, Judith Boessen, Daria Bukvić, Edo Dijkersterhuis, Fons Geraets, Emile Hollman, Anke Riesenkamp, Paul van der Steen en Mark van de Voort.

Vormgeving: Obidesi gn, Annebeth Nies

THEATERMAGAZINE JEROEN

3

(Advertentie)

Theater AGENDA

Heilig Hart 0p 24 oktober in C-mine cultuurcentrum Genk. foto Kurt Van der Elst

Toneelgroep Maastricht – Emma. Muzikale locatievoorstelling in schoenfabriek Emma tijdens Cultura Nova. Van 25 augustus t/m 2 september om 20.00 uur in Schoenfabriek Emma Brunssum. toneelgroepmaastricht.nl Joke Emmers/B12 – Vogelvrij. Een muzikale voorstelling over liefde, wachten en verwachten. Op 14 en 15 september om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Theater Artemis & Het Zuidelijk Toneel – Het Verhaal van het Verhaal. De nieuwe voorstelling van Jetse Batelaan, een magische wereld met Trump, Beyoncé en Ronaldo. Op 15 en 16 september in Theater Tilburg, op 22 september om 19.00 uur in Theater Kerkrade, op 23 september in Theater aan de Parade in Den Bosch en op 30 september om 14.30 uur in Parktheater Eindhoven, op 3 en 4 november in het paleis Antwerpen, op 10 november om 19.00 uur in CCHA/cultuurcentrum Hasselt, op 16 november in Chassé Theater Breda. hzt.nl Toneelgroep Maastricht - De vier heemskinderen.

Familievoorstelling over afgehakte hoofden en verdronken paarden (7+) tijdens Musica Sacra. Op 20 en 21 september om 19.30 uur en op 22 september om 13.00 en 15.00 uur in de Bordenhal Maastricht. toneelgroepmaastricht.nl Theater Rotterdam – Headroom. Visuele reis door de duisternis, tussen waarneming en verhaal. Op 27 september om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Screen. Theaterfilm door Rudy Trouvé en Simon Allermeersch waarin tijd en realiteit vervagen. Op 29 september, 2 en 3 oktober om 20.15 uur in De Nieuwe Zaal Hasselt, op 9 en 10 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk en op 27 oktober om 20.15 uur in CC Muze Heusden-Zolder. nieuwstedelijk.be Toneelgroep Maastricht - King Lear. Eén van de kleppers uit Shakespeares oeuvre met o.a. Dirk Roofthooft, Huub Stapel en Porgy Franssen. Op 2 oktober om 19.30 uur in cultuurcentrum Hasselt, op 5, 6, 7 oktober, 20 en 21 november, 10, 11, 12 december om 19.30 uur in Theater a/h Vrijthof Maastricht, op 9 oktober om 19.30 uur in Parktheater Eindhoven, op 3 november om 19.30 uur in Maaspoort Venlo, op 9 november om 19.30 uur in Munttheater Weert. toneelgroepmaastricht.nl NTGent - Compassie of de geschiedenis van het machinegeweer. Semi-documentaire van de Zwitserse theatermaker Milo Rau. Op 2 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

4 4

THEATERMAGAZINE JEROEN

november in Theater Tilburg, op 20 november in 3OCC Leuven, op 7 december in Chassé Theater Breda, op 15 januari in Theater Heerlen en op 17 januari in Theater Speelhuis Helmond. hzt.nl De Roovers/Muziektheater Transparant - Het Bezoek.

Bewerking van Het bezoek van de oude dame, met o.a.

Warre Borgmans. Op 6 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be NTGent – Compassie. De geschiedenis van een machinegeweer. Op 13 november om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be

Jacques Brel, Michael De Cock/KVS & De Munt – Mancha. De Munt en KVS slaan de handen in elkaar en doen de musical L’Homme de la Mancha herleven.

Op 5 oktober om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be Milo Rau/NTGent - Compassie - De geschiedenis van het machinegeweer. Milo Rau onderzoekt de mediterrane vluchtelingenroutes met o.a.

Els Dottermans. Op 11 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Gesprek met de regen. Voorstelling door Stijn Devillé over een echtpaar dat een nieuw leven begint. Op 13 en 14 november om 20.15 uur in De Nieuwe Zaal Hasselt. nieuwstedelijk.be

De Mannschaft - Dethleff (première). Theater over zelfdoding, eenzaamheid en aan de rand staan. Op 13 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Laika & Theater FroeFroe - De meester en Margarita. Een uitstekende spelerscast en de magie van het figurentheater maken de klassieker tot een actueel pareltje. Op 23 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Melk & Dadels. Zelfbewuste inkijk in de MarokkaansNederlandse cultuur. Op 16 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Erwin Mortier / Johan Simons / Elsie de Brauw - Verboden gebied. Vrouw in niemandsland.

Meerstemmige monoloog over de ontreddering die de oorlog met zich meebrengt. Op 16 oktober om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be Het Zuidelijk Toneel/Lucas de Man & Oscar Kocken - Bejaarden & Begeerte. Afscheidstournee na tien jaar van dit succesvolle, intieme theaterstuk over ouderen en hun lichamelijke passies. Op 18 oktober in ECI Cultuurfabriek, op 28 oktober in De Blauwe Kei Veghel, op 7 november in Theater Tilburg, op 7 en 8 december in Verkadefabriek Den Bosch, hzt.nl Toneelgroep Oostpool – Allemaal Mensen. Wie zijn we en waarin kunnen we elkaar vinden? Op 20 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Toneelgroep Oostpool & Het Nationale TheaterCinema. Over outsiders waar je op slag verliefd op wordt. Op 20 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Cie Cecilia - Heilig Hart. Anemone Valcke en Robrecht Van den Thoren in een melodrama vol ruzies. Op 24 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Haroun. Voorstelling volwassenen en kinderen, geïnspireerd op het boek van Salman Rushdie. Op 3 en 4 november om 15.00 uur in De Nieuwe Zaal Hasselt. nieuwstedelijk.be Nicole Beutler/Het Zuidelijk Toneel & Rudolphi Producties – Liefdesverklaring (voor altijd). Cast van Nederlandse topacteurs met decennia ervaring op het podium, verklaart de liefde aan het publiek. Van 5 tot 7

SEPTEMBER 2018

David van Reybrouck, Raven Ruëll en Bruno Vanden Broecke / KVS – Para. Bruno Vanden Broecke kruipt in deze nieuwe monoloog in de huid van een militair. Op 21 en 22 november om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be

Lies Pauwels/hetpaleis & Sontag - Truth or Dare, Britney or Goofy, Nacht und Nebel, Jesus Christ or Superstar. Met 7 jongeren, 3 modellen en 1 priester zet Lies Pauwels haar zoektocht naar emotionele intelligentie en authenticiteit verder. Op 27 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Trage Suikers. Soirée composée met tekst, muziek, debat, theater en audio. Op 28 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. nieuwstedelijk.be De kiezer beslist. Politiek theater op de wijze van Adriaan Van Aken. Op 28 november om 20.15 uur in Genk, locatie ntb. nieuwstedelijk.be Toneelgroep Maastricht - Thrillertrilogie deel 1: Ik rij wel. Thriller op locatie, het regiedebuut van filmmaker Pieter Kuijpers. Van 29 november t/m 30 december in Emmaus Tegelen. toneelgroepmaastricht.nl Vuur. Voorstelling over een brand in 1974 in HeusdenZolder waarbij 23 jongens het leven lieten. Op 30 november om 20.15 uur en 2 december om 15.00 uur in De Nieuwe Zaal Hasselt. nieuwstedelijk.be De Kolonie MT/Hermes Ensemble - Mevrouw Bob. Tania Van Der Sanden vertelt het verhaal van een succesvolle zakenvrouw. Op 1 december om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Hotel Modern & Arthur Sauer - De grote oorlog.

Een betere manier om oprecht stil te staan bij WO I is nauwelijks denkbaar. Op 3 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Needcompany - Oorlog en terpentij. Jan Lauwers maakte een theaterbewerking van het meeslepende epos Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans, met Viviane De Muynck in een hoofdrol. Op 5 december om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be

Redactioneel

GRENZEN

N

ederland en Vlaanderen delen één taal. Maar ze vormen daarmee niet vanzelfsprekend één cultuurgebied. Op basis van die gemeenschappelijke taal zou je verwachten dat cultuurinstellingen en makers aan weerszijden van de grens veel met elkaar samenwerken. Zou je verwachten dat Nederlanders regelmatig opdraven in Vlaamse cultuurpaleizen en vice versa.

De grens blijkt in de praktijk vaak behoorlijk hard, zo tekent Paul van der Steen op in deze editie van Jeroen, jaargang vier, nummer twee en nog altijd grensoverschrijdend. Alleen met extra investeringen en inspanningen worden er succesjes geboekt.

Als we via kunst en cultuur de grens niet over kunnen, hoe in hemelsnaam dan wel? Van de politiek moeten we het in elk geval niet hebben. Ik sprak laatst met Jan Peumans, voorzitter van het Vlaams parlement. “Om te gaan shoppen in Maastricht hebben we gelukkig geen politiekers nodig”, sneerde hij.

Kent u die mop over de tramlijn tussen Hasselt en Maastricht? Precies, die kwam er dus niet.

En toch zegt Gerhard Verfaillie, directeur van het cultuurcentrum in de Belgisch Limburgse hoofdstad Hasselt dat die mopjes met een baard over domme Belgen en gierige Hollanders in elk geval nog een onderlinge betrokkenheid suggereren.

Verfaillie is een man met een open blik, hij kijkt over de grens, kiest voor kwaliteit, maakt niet uit waar die vandaan komt. Toch constateert hij dat de nadruk steeds meer op de eigen identiteit komt te liggen. “Waarom iets uit Nederland halen, als we zelf goede, jonge mensen hebben,” hoort hij vaker dan hem lief is.

Maar als je je oor te luisteren gaat leggen hoe dat nou precies zit met die blik over de grens, dan valt dat uiteindelijk – zo zult u lezen – allemaal wel mee; er wordt veel naar elkaar gekeken en er wordt ook samengewerkt. En uiteraard wil elk cultuurhuis of orkest meer publiek.

Soms is het heel simpel. Bij C-mine in Genk presenteert men dit najaar een blockbuster over filmmaker en kunstenaar Tim Burton. Judith Boessen, zeer bekend met zijn werk, schreef er alvast een stuk over en Veerle van Bun, directrice van datzelfde C-mine gaat ervan uit dat er bezoekers van verder dan het aanpalende Nederland zullen komen.

Sinds vorig jaar is Milo Rau de nieuwe artistiek leider van NTGent. De man die de naam heeft het geweld van de wereld in het theater te brengen, legt de lat waar het om grenzen gaat een stuk hoger. In 2015 reisde hij naar conflictgebieden in Afrika en maakte er een film en een kunstproject over maar ook een theatervoorstelling voor de Schaubühne in Berlijn. Deze voorstelling, getiteld Compassie, of de geschiedenis van de mitrailleur nam hij voor zijn nieuwe werkgever in reprise. Onze compassie voor vluchtelingen houdt op bij de grenzen van Europa, stelt hij. Die foto van één Syrisch jongetje raakt ons namelijk meer dan duizend doden in de burgeroorlog van de Democratische Republiek Congo. En dat pepert hij ons met veel liefde in.

Aan engagement ontbreekt het dichter bij huis evenmin. In deze Jeroen presenteren we liefst drie nieuwe partners: de Vlaamse theatergroep Het nieuwstedelijk, Het Zuidelijk Toneel en Toneelgroep Maastricht. Voor de laatste keken huisschrijver Frans Pollux en regisseur Pieter Kuijpers nog eens goed naar de roemruchte, criminele Bende van Venlo en maakten er een stuk over. Voor de Vlamingen schreef Stijn Dévilé theater recht vanuit het eigen hart: het scheelde niets of hij was zijn dochter Lena kwijt geraakt door een val van de trap. Regisseur Daria Bukvic (opgegroeid in de buurt van Roermond) schreef een column over hoe ze via de kerk bij het theater kwam. Het zijn verhalen die voor iedereen, uit alle windstreken van de wereld, mooi en van belang kunnen zijn.

‘Kent u die mop over de tramlijn tussen Hasselt en Maastricht?’

EMILE HOLLMAN eindredacteur Jeroen

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

5

Dit najaar speelt Huub Stapel de titelrol in King Lear van Toneelgroep Maastricht. Aan dit nieuwe hoogtepunt ging een onstuimige carrière vooraf. Een Werdegang in vier bedrijven. D O O R E D O D I J K S T E R H U I S

6 6

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Theater

HET STEMPEL VAN STAPEL “I

k wil nog een jaar of dertig door hobbelen. Dan ben ik 93 en is het misschien genoeg geweest.” Aan pensioen denkt Huub Stapel voorlopig nog niet. De acteur met meer dan 140 rollen op zijn cv staat iedere maand nog op het toneel of voor de camera. “Mijn agenda is gevuld tot 2021. Er komt weer een film aan en een tv-serie, een project met Pierre Bokma. Maar daar mag ik natuurlijk nog niets over zeggen.”

Over het heden en verleden des te meer.

Harold & Maude Hij was vers afgestudeerd aan de Toneelschool van Maastricht toen Stapel in 1981 bij Mary Dresselhuys thuis op de bank zat. Het was de informele auditie voor Harold & Maude, de theatervoorstelling over de liefde tussen een negentienjarige jongeman met zelfmoordneigingen en een oudere dame.

“Ik kreeg de rol van Harold niet. Ze vonden me met m’n 26 jaar te oud.

Maar drie weken later belde Joop van den Ende – dat deed-ie toen nog zelf – met de vraag of ik nog zin had. Het was een dinsdag, ik was bij mijn moeder in Tegelen. De volgende dag stond ik in het Joods Cultureel Centrum in Amsterdam-Zuid te repeteren met de hele club. Vier weken later vond de première plaats.”

“Ik had niet eens tijd om na te denken. Er moest keihard gebeuld worden. Zelfs de première ging in een roes voorbij. Mijn moeder was voor het eerst in Amsterdam en zag mij staan tussen allemaal mensen die ze kende van tv. De kritieken waren fantastisch en de zaal zat 165 keer bomvol. Maar ik heb er nooit status aan ontleend. Aan geen enkel succes trouwens. Ik denk altijd: okee, dat was het en nu weer door, what’s next?”

“Wat ik in Mary bewonderde is hoe ze de tijd naar haar hand wist te zetten. Dat is acteren. Door geluid en stilte te manipuleren mensen laten vergeten waar ze zijn en ze meesleuren in het verhaal. Robert De Niro zei eens: zorg dat ze je niet zien aankomen. Maak het publiek nieuwsgierig naar je geheim en zodra ze denken te begrijpen waar het heen gaat, sla je een andere weg in of spring je achterop een andere fiets. Zorg dat het geheim blijft.”

De Lift Bij een van de voorstellingen van Harold & Maude zat een vriend van Dick Maas in de zaal. De filmregisseur zocht een hoofdrolspeler voor zijn horrorfilm De Lift (1983). Stapel werd gecast als Felix Adelaar, de monteur die het opneemt tegen een moorddadige, op biochips opererende lift. Hij was twee jaar eerder met een bijrolletje gedebuteerd als filmacteur in Het meisje met het rode haar maar dit was zijn doorbraak op het witte doek.

“De overstap van theater naar film heb ik heel makkelijk ‘Ik heb ook gemaakt. Ook op het toneel ben ik geen acteur van de heel grote in flops gebaren. Ik speel naturel. En ik gestaan. De had drie jaar in fabrieken gewerkt Zeemeerman, en aardappels gesorteerd – ik vreselijk. wist dus hoe je een overall draagt.”

Dan ben je “We hebben De Lift in dezelfde man, belachelijk korte tijd gedraaid, 23 met hetzelfde dagen, en met een bespottelijk talent en dan budget, nog geen acht ton. De decorwandjes wapperden en kan het toch in mijn herinnering was er zelfs misgaan.’ geen catering. Die film is gemaakt op brood en soep. Matthijs van Heijningen [de producent, ED] zat continu alles af te knijpen. Op een gegeven moment ontsloeg hij zelfs Dick. Kreeg ik een telefoontje van Dick: “Ja Huub, morgen staat er een andere regisseur op de set”. Maar dan kom ik ook niet, antwoordde ik.

Een half uur later was Dick weer aangenomen.” >>

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

7

King Lear

“Matthijs had lage verwachtingen van De Lift maar het werd een internationaal succes. Dan sta je plots op alle belangrijke lijstjes van filmregisseurs. Toch heb ik wel gemerkt dat zo’n film het etiket van vrije productie-acteur dat al aan mij kleefde nog eens bevestigde. Toen ik twaalf jaar later door Theu Boermans werd gevraagd mee te spelen in de tv-serie De Partizanen moest ik eerst bewijzen dat ik echt kon acteren.”

“De Partizanen is waarschijnlijk een van de leukste films die ik heb gedaan. Ed van Thijn in Retour Den Haag was waarschijnlijk een interessantere rol. Maar ik heb ook in flops gestaan. De Zeemeerman, vreselijk. Dan ben je dezelfde man, met hetzelfde talent en dan kan het toch misgaan.”

Napoleon op Sint-Helena Na het succes van de solovoorstelling Vrouwen komen van Venus, mannen komen van Mars werd Stapel het middelpunt van Napoleon op Sint-Helena. Hij speelde de voormalige Franse veldheer en keizer die de laatste jaren van zijn leven in ballingschap spendeert op een afgelegen eiland in de Atlantische oceaan. Bewaakt door vierduizend soldaten dicteert hij er zijn memoires en beleeft een laatste liefde.

“Die rol is heel belangrijk voor mij omdat het een bijzonder historisch figuur is. Na de Bijbel is het meeste geschreven over Napoleon. Hij was een geniale gek, die dingen heeft gedaan die je bijna voor onmogelijk houdt. Negenenveertig veldslagen, kanalen graven, het wetboek van strafrecht, huisnummers, universiteiten, de burgerlijke stand, ga zo maar door. En dat alles tussen zijn 21ste en 45ste.”

“Voor de rol liet ik me inspireren door Hitler en Mozart. Napoleon was een autocraat en een dictator, hij voelde zich onaantastbaar. Maar hij kon ook kinderlijk speels zijn. Ik ben niet in de huid van Napoleon gekropen – een goede acteur kruipt nooit in de huid van een ander - hij kroop in mij. Ook ik heb colère en dictatoriale trekken. Met de tekst en veel er omheen lezen ga ik dan wat kleien. Kijken welke kant het opgaat.

Het is overigens een zoektocht die duurt tot het einde van de laatste voorstelling. Ik blijf knagen aan de randen van de rol. Om hem nog effectiever te maken, nog helderder. Het is niet per se zo dat de laatste voorstelling daarom automatisch de beste is, maar ik ben doorgaans het meest tevreden over één van de tien laatste.”

“Tijdens Napoleon stond ik tegelijkertijd in twee andere producties.

Ik vind het leuk om hoge kunst naast trivia te zetten. Dat werkt aanvullend. Het kan druk zijn maar je doet wat je aankunt. En ik kan goed rusten. Ik kan in een stoel gaan zitten en een kwartier later wakker worden van mijn eigen gesnurk.”

8

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Dit jaar speelt Stapel de hoofdrol in King Lear.

Toneelgroep Maastricht brengt een nieuwe versie van William Shakespeare’s klassieker over een oude koning die zijn rijk wil verdelen onder zijn drie dochters maar hun karakters en motieven verkeerd inschat en daar aan ten onder gaat. Het is de eerste keer dat Stapel te zien is in een stuk van de Britse bard.

“Ik heb nooit de ambitie gehad Shakespeare te doen.

‘Het Maar de samenwerking vorig ingewikkeldste jaar met Servé Hermans in aan King Lear de voorstelling Pinkpop, een muzikaal liedesverhaal. was zo is dat hij zo goed bevallen dat toen hij zei moeilijk is te ‘ik wil King Lear met je doen’ ik doorgronden. meteen toezegde.”

“Het ingewikkeldste aan Napoleon King Lear is dat hij zo moeilijk is daarbij is te doorgronden. Napoleon vergeleken is daarbij vergeleken tamelijk helder. Maar bij Lear denk tamelijk ik telkens: waarom doet hij helder.’ dat, waarom verstoot hij bijvoorbeeld zijn dochter Cordelia, de enige die eerlijk is tegen hem? Is hij aan het dementeren?

Hoe kan je zo dom zijn? Maar daarna volgt spijt en waanzin. Dat is ook het leuke aan die rol. Je moet heel snel schakelen, van de grootste gekte naar het diepste verdriet.”

“Jibbe Willems heeft een geweldige bewerking gemaakt die het bijna makkelijk maakt om te spelen, maar zonder versimpeling. Natuurlijk ken ik de interpretaties met Mark Rietman en André van den Heuvel maar ik doe het toch zoals ik het doe. Dat is het mooie van die grote stukken: je kunt ze spelen, spelen en blijven spelen. Nu ben ik King Lear en dat is een Lear met het stempel van Stapel.”

King Lear. Toneelgroep Maastricht in coproductie met Senf Theaterpartners en Theater aan het Vrijthof. Tournee van 14 september tot en met 12 december. Op 2 oktober in CCHA/cultuurcentrum Hasselt en op 9 oktober in Parktheater Eindhoven. toneelgroepmaastricht.nl, ccha.be, parktheater.nl

De carrière van Bombino nam een waanzinnige vlucht nadat Keith Richards en producer Dan Auerlach meewerkten aan zijn album. Het beste van 2016, vond popmagazine Rolling Stone. De redactie was onder de indruk van de combinatie van ishumar (traditionele muziek), rock en reggae.

Muziek

D O O R A N K E R I E S E N K A M P E N S I E N VA N M A E L E

Eens een nomade…

Bombino.

O

m muzikant Omara ‘Bombino’ Moctara tijdens zijn wereldtour tot stilstand te brengen om even te bellen bleek nog niet eenvoudig. We volgden hem braaf in zijn kielzog en troffen hem in Zwitserland. Met zachtmoedige stem dwaalt Omara Moctara tussen de woorden, flarden en halve zinnen. Hij vertelt over zijn muziek , de strijd van de Toearegs en zijn thuis; de Sahara.

‘Nog steeds zie ik de weg voor me die we hebben afgelegd, wat we hebben doorstaan, de ellende.’

Bombino (1980) is geboren in de woestijnstad Agadez in Niger, de poort naar de Sahara.

Sinds eeuwen bestieren de Toearegs, een nomadenvolk, de kamelenroute die WestAfrika met Noord-Afrika en het Middellandse Zee gebied verbindt. Sterrenkijkers op de enige weg.

De hevige strijd voor bestaansrecht en het verzet tegen de Nigeriaanse overheid maakt dat Omara en zijn familie verschillende keren moesten vluchten.

Als muzikant wordt u gezien als voorvechter van de rechten van de Toearegs.

“Dank je. Wanneer ik een concert geef is het belangrijk om over de realiteit van de situatie te spreken. Na de tijd van de grote gevechten waarin twee van mijn bandleden het leven lieten, is er veel verbeterd maar nog steeds

is de situatie onzeker. De woestijn is gevaarlijk en er is drugshandel en uitbuiting. Nog steeds zijn er te weinig bescherming en zekerheden voor mijn volk.”

In een van uw nummers roept u op niet te luisteren naar de woorden van de vijand omdat ‘deze de ware liefde stuk zal maken’, wat is dat?

“Het echte diepe gevoel, het gemis van je vrienden. Maar ook de liefde voor de woestijn; de ruimte, het leven daar.

Het is de plaats waar ik alles heb geleerd. Ik heb het nodig om af en toe terug te keren naar de bron, daar kan ik creëren.“ Jullie tour is intensief, hoe gaat het?

“Rustig aan, het gaat goed. Eens een nomade, altijd een nomade. Ik denk aan mijn familie, mijn vrienden.

En nog steeds, nog steeds zie ik de weg voor me die we hebben afgelegd, wat we hebben doorstaan, de ellende.

Maar nu ook: de dingen die we teweeg hebben gebracht en de erkenning. De Toearegs zijn een geaccepteerde bevolkingsgroep nu maar de rechten en mogelijkheden om handel te voeren zijn niet gelijk. We zijn er nog niet.”

Bombino opent op 20 oktober een concertreeks met Afrikaanse muziek in de Warande Turnhout. warande.be

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

9

Verweesde ouders

Sara Vertongen en Tom Van Bauwel in Gesprek met de regen. foto Katrijn Van Giel

10

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

In Gesprek met de regen worstelt een koppel met het verlies van hun dochter. Theatermaker Stijn Devillé van Het nieuwstedelijk putte uit eigen ervaring. D O O R E D O D I J K S T E R H U I S

H

et is de ergste nachtmerrie van iedere ouder. Stijn Devillé was met vrouw en kinderen op een familiefeest toen plots een doffe klap klonk. Onder aan de trap lag het roerloze lichaam van zijn zesjarige dochter Lena. “In een reflex tilde ik haar op en schudde haar door elkaar. Het kind werd blauw. Ik probeerde haar te reanimeren maar had geen idee hoe. Eerst dat mondje open wrikken. Tong tussen haar tanden uithalen. Het voelt als een ballon opblazen, een bizarre gewaarwording.”

Lena heeft er niets aan over gehouden.

Na twee dagen in het ziekenhuis mocht ze met een zware hersenschudding naar huis.

“Je zou verwachten dat je dan opluchting voelt”, stelt Devillé. “Maar die opluchting kwam niet. Niet bij mij, noch bij mijn vrouw.

Niet na een dag, een week, een maand. We hadden een raar, paradoxaal gevoel van rouw voor een kind dat we niet verloren hadden. Een bepaalde, vanzelfsprekende harmonie was er niet meer. We hadden de maagdelijke staat van ouderschap verloren.”

Acht maanden lang duurde dit. Devillé, geëngageerd theatermaker en sociaal bewogen mens, verloor alle interesse voor zijn omgeving en de wereld. Het was een klein bericht in de wetenschapsbijlage van de krant dat zijn apathie doorbrak.

Ruimtelescoop Hubble bracht nieuwe kennis over de oerknal. “Toen ik dat las moest ik huilen. Het ging over iets dat groter is dan de mens. Dat ontroerde me.”

In de jaren daarna praatte Devillé en zijn vrouw amper over het voorval onderaan de trap. “We voelden een zekere schroom.

Het leek niet gepast hierover te praten, aanstellerig en pretentieus. Wel dacht ik altijd: hoe kom je het verlies van een kind te boven? De afgelopen twee jaar had ik ontmoetingen met mensen die dat daadwerkelijk is overkomen. En ik was verrast over hun onwaarschijnlijke

veerkracht. Ze gaan het leven opnieuw aan, als een soort eerbetoon aan hun kind. Dat is bijzonder troostrijk en hoopvol. Ze zetten het verlies om in iets positiefs.”

Devillé had toen net Hoop geschreven, het sluitstuk van de trilogie die begon met Hebzucht (2012) en Angst (2013). “Het meeste theater gaat toch over hoe de wereld, de mensheid naar de verdommenis gaat. Ook ik heb veel van dat soort stukken geschreven, die zwartgallig eindigen. Maar Hoop was schaamteloos optimistisch. En het publiek vond het een verademing. Dat wilde ik opnieuw.”

Een autobiografisch gegeven omzetten in theater is echter iets anders dan een maatschappelijk of politiek getint werk schrijven, ervoer Devillé. De man die gewend was maandenlang research te plegen, moest nu soul searchen. “Het is heel frappant, maar ik heb nog nooit zo snel gedacht als op het moment dat Lena viel.

In de dagen daarna heb ik aantekeningen gemaakt. Ik had verwacht dat het uiteindelijke schrijven moeilijk zou zijn, dat ik er zenuwachtig van zou worden. Maar dat bleek niet zo. Dat is in ieder geval één ding dat ik heb geleerd van dit stuk.”

Gesprek met de regen gaat over de verweesde ouders Niki en Adam. Na de dood van hun dochter verhuizen ze naar Singapore, waar Niki een baan aangeboden heeft gekregen. “Het had ook Hongkong kunnen zijn, maar in ieder geval een plek die sneller evolueert dan elders. Het snelle stadsleven contrasteert met de mentale stilstand van de hoofdpersonen. Wat ik speciaal interessant vind aan Singapore is de manier waarop ze natuur en leven volledig naar hun hand zetten. Er groeit daar godbetert een bos in een luchthaven!

Het is de hybris van de mens, die ik ergens ook heel aantrekkelijk vind. Singaporezen hebben er ook een begrip voor, kiasu, dat zoveel betekent als: streven naar het

SEPTEMBER JANUARI 2018

Theater

beste, snelste, grootste. Dat is een moeilijke omgeving voor iemand die emotioneel amper overeind blijft.”

Terwijl Niki vlucht in haar werk, wandelt Adam in de moessonregen en heeft hij denkbeeldige gesprekken met zijn dochter, die antwoordt in woorden gevormd door regendruppels. Die waterwoorden worden op het toneel geproduceerd door een negen meter lange regenprinter. Devillé had het apparaat eens gezien op YouTube, in filmpjes van commerciële autosalons. “Dan zag je het logo van Toyota in waterdruppels.

Wow, wat een schitterende technologie, dacht ik. Maar wat een povere toepassing.”

Gezien het prijskaartje van een half miljoen euro ‘We hadden was zelf een regenprinter een raar, aanschaffen out of the paradoxaal question. Maar ingenieurs van de KU Leuven konden gevoel van er ook eentje bouwen. Een rouw voor technisch hoogstandje met een kind een emotioneel effect. dat we niet “Het publiek beschouwt de machine als menselijk. Hij verloren bleek in staat ontroering op hadden.’ te wekken.”

Dat Gesprek met de regen sterke gevoelens oproept, merkt Devillé ook na afloop van de voorstelling.

“Je zou denken dat als je zelf een kind verloren hebt, je geen theatraal doorslagje van die ervaring wilt zien. Maar bezoekers putten er troost uit en zijn blij dat wij dingen bespreekbaar maken waar nooit met vrienden en familie over hebben kunnen praten. Dit stuk is meer dan alleen fictie binnen de vier muren van het theater.”

Gesprek met de regen. Het nieuwstedelijk.

Tournee van 7 november tot 27 januari. Op 13 november in de De Nieuwe Zaal Hasselt. nieuwstedelijk.be

THEATERMAGAZINE JEROEN

11

Muziekliefhebbers zijn anders gaan luisteren, constateert Mari Samuelsen. “Minder hele albums, steeds vaker een playlist die een mengelmoes van allerlei favorieten is, een soort Best of… .” De Noorse violiste speelt tijdens Nordic Night(s) in Hasselt niet toevallig net zo’n bont pakket. D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

DE SIMPELE SCHOONHEID VAN NORDIC NOIR S

amuelsen (33) wil niet krampachtig trendy zijn. Ze volgt haar hart. “Er zijn vandaag de dag extreem veel goede violisten in de wereld en er komen er nog steeds meer bij. Om je als instrumentalist te onderscheiden kun je het dan het beste dichtbij jezelf houden, je innerlijke stem zoeken.”

Filmmuziek spreekt de violiste aan. Het leidde eerder tot Pas de deux, een dubbelconcert speciaal voor Mari en haar cello spelende oudere broer Hakon, geschreven door James Horner, de man achter de soundtracks van films als Titanic en Avatar. Na de première in 2014 belandde die bijzondere compositie een jaar later op een album.

Voor haar jongste, vorig jaar verschenen soloplaat wilde Samuelsen, grote delen van het jaar toerend door de wereld, “nog meer naar huis. Die Scandinavische sound, intiem, schoon, minimalistisch maar toch edgy, hoorde ik terug in de soundtracks van de spannende Scandinavische series en films van de laatste jaren. Voor Nordic noir heb ik contact gezocht met componisten als Frans Bak (The Killing) en Uno Helmersson (The Bridge) en gevraagd of ze met me wilden werken.”

Dat bleek het geval. Samuelsen speelt op het donkere maar betoverende Nordic noir naast bestaand werk van deze mannen ook op haar lijf geschreven stukken. “Het mooie is dat je er een breder publiek mee weet te bereiken, mensen die weinig of niets weten van klassieke muziek, maar wel bekend zijn met de series.”

12

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Noordse muziek is in de opinie van Samuelsen niet iets waar de Scandinaviërs een monopolie op hebben. “Je hoort de wezenskenmerken bijvoorbeeld ook terug in het werk van componisten uit de Baltische staten. In mijn geval was het de muziek van de Est Arvo Pärt die de liefde voor die specifieke sound weer in me wakker maakte. Ik wortel in Noorwegen, maar heb minder op met de meer nationalistische klanken van iemand als Edvard Grieg, onder meer bekend van Peer Gynt. In de kern zijn wij mensen uit NoordEuropa types die het gewend zijn om eenvoudig te leven met veel ruimte en brede horizonten. Dat hoor je terug.”

De omgeving waarin Samuelsen opgroeide, een boerderij op een half uur rijden van Oslo, was niet anders. Om haar heen leek de ruimte oneindig. Op haar derde begon ze, enthousiast geworden door het cellospel van haar broer, met viool. Als ze niet oefende, speelde ze buiten.

Een strenge Russische leraar en de vraag vanuit podia in de hele wereld maakten dat Samuelsen de

‘Het is leuk om het repertoire op te rekken en op onverwachte plaatsen te spelen.’

Muziek

‘NoordEuropeanen zijn het gewend zijn om eenvoudig te leven met veel ruimte en brede horizonten. Dat hoor je in de muziek terug.’

Mari Samuelsen. foto Kaja Bruskeland

canon van vioolconcerten leerde doorgronden en uitvoerde. Ze kent haar klassiekers. “Maar het is leuk om het repertoire op te rekken en op onverwachte plaatsen te spelen. Het zal mijn rebelse geest zijn. Daarom werk ik ook geregeld samen met makers van elektronische muziek zoals Max Richter. Vorig jaar openden we samen het jazzfestival in Montreux.

Dat was iets compleet nieuws voor me. Gevraagd worden voor evenementen waar verschillende kunstvormen door elkaar heen lopen zoals tijdens de Nordic Nights in Hasselt gebeurt me ook steeds meer.”

Scandinavië is in zeer uiteenlopende kunstvormen een sterk merk.

Volgens Samuelsen valt dat terug te voeren op drie gemeenschappelijke kenmerken: “Kwaliteit, duurzaamheid en eenvoud. En dan niet zomaar simpelheid, maar een gelaagde eenvoud, waarin steeds weer iets nieuws blijkt te ontdekken. Zulke eigenschappen hebben altijd al aangesproken, maar ze doen dat in dit tijdsgewricht nog veel meer. Het milieu baart zorgen, mensen komen terug van oneindige hebzucht en ze zoeken een zekere rust.”

Nordic noir en minimalistic baroque. Mari Samuelsen en Casco Phil spelen op 26 oktober in cultuurcentrum Hasselt, in het kader van Nordic Night(s). marisamuelsen.com, ccha.be, nordicnights.be

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

13

Na de design-tentoonstelling over Charles en Ray Eames in 2017, maakt C-mine in Genk opnieuw plaats voor een prestigieus project. Nu gaat er de wereld van de Amerikaanse filmmaker, tekenaar en kunstenaar Tim Burton open. “Monsters zijn absoluut mijn ding.” D O O R J U D I T H B O E S S E N

Monsters met hart van goud W

entelende torens en trappen die zich uitstrekken tot in het oneindige.

Het sinistere silhouet van schots en scheve pinakels tegen een maanverlichte hemel. Een zachtaardig monster dat teder een wijsje speelt op een aftandse piano en kwaadaardige booswichten die stampvoetend en krijsend over de vloer rollen van woede. Business as usual in het universum van Tim Burton.

De rondreizende tentoonstelling The World of Tim Burton hield eerder halt in New York, Parijs, Tokio en wat dichterbij in het Max Ernst museum in Brühl.

Maar volgens Jo Klaps, de ontwerper die tekende voor de scenografie van de tentoonstelling, is er van herhaling geen sprake. “De lijst met werken wordt bij iedere expositie aangepast. Deels doordat Burton steeds een nieuwe selectie maakt uit zijn oeuvre, maar we hebben ook te maken met praktische obstakels. Het gaat immers om meer dan 450 werken van Burtons hand die we tonen. En dat zijn niet alleen tekeningen maar ook sculpturen, maquettes, storyboards, poppen en films.”

De gebouwen van C-Mine zijn ooit gerestaureerd als industrieel monument, maar daarmee zijn ze nog niet geschikt

14

THEATERMAGAZINE JEROEN

als tentoonstellingsruimte voor de tere kunstwerken van Burton. “Amerikanen tillen daar zwaar aan en hameren erop dat temperatuur en luchtvochtigheid stabiel zijn. We hebben dat nu opgelost door in de oude gangen van C-Mine grote boxen te plaatsen waarin we het klimaat goed kunnen beheersen.”

Klaps geeft hoog op over de ongebreidelde fantasie van deze maestro.

Burton begon zijn loopbaan als animator van tekenfilms bij Disney. Zijn films ontstaan dan ook aan de tekentafel waar hij maquettes maakt van de bizarre decors en de kleurrijke personages schetst die zijn films bevolken. In de tentoonstelling, die langs negen thematische lijnen loopt, komt dit het beste naar voren in Around the World. Burton’s levendige verbeelding zien we terug in tal van snelle schetsen en tekeningen. Bekende figuren zoals Sparky, het aandoenlijke hondje uit Frankenweenie zijn ooit ontstaan als kladje of krabbel op servetten en bierviltjes. In Influences, een tweede sectie van de tentoonstelling

SEPTEMBER 2018

wordt helder waar Burton’s artistieke roots liggen: bij de Duitse expressionistische griezelcinema van Murnau, Fritz Lang en Robert Wiene en de Hammer Horrorfilms uit zijn jeugd. De verlegen jongen uit de steriele buitenwijk van Burbank Californië koos Nosferatu en Frankenstein als zijn vroegste vriendjes, en voelde mee met deze onbegrepen randfiguren. “Monsters zijn absoluut mijn ding. Ik heb ze altijd al leuk gevonden, zelfs als kind. Ik voelde me verwant aan hen, want ik zat in de marge van de samenleving en werd verkeerd begrepen, net als zij.

Bovendien heb ik altijd een zwak gehad voor outsiders, voor degenen waarvan we denken dat ze kwaadaardig zijn, terwijl dat in feite helemaal niet zo is”, zei Burton daar in 2010 over in Interviewmagazine.

In het themadeel over The Misunderstood Outcasts komt het marginale monster naar voren als een leidmotief uit Burtons oeuvre en in bijna al zijn films neemt hij het op voor deze sympathieke griezels. Figuren zoals Edward Scissorhands, Jack Skellington uit The Nightmare Before Christmas (1993)

‘Ik heb altijd een zwak voor outsiders gehad.’

Beeldende kunst

© Tim Burton. foto Getty images

en Emily, de zombiebruid uit The Corpse Bride (2005) behoren allemaal tot dezelfde buitencategorie: de empathische monsters met het hart van goud.

Klaps ontwierp ook het Burton café, de museumbistro in het hart van het mijngebouw. Zijn inspiratie haalde hij uit Big Fish (2003), een van Burtons meer zoetgevooisde films die de wonderlijke levenswandel van Edward Bloom vertelt.

Net als de jonge Edward belandt de bezoeker in een betoverend dorpje. De cheesecake is versgebakken, de koffie geurt vers en er zijn grazige weiden om je neer te

vleien. In de film wordt Edward uitbundig verwelkomd door de meisjes van het dorp die zonder uitzondering goudgelokt en lieftallig zijn. Zij sporen hem aan om zijn schoenen uit te trekken en die in de laaghangende boomtakken te zwieren.

Daar hangen al honderden paren van andere gestrande reizigers die Edward voor gingen. Zij hoeven nergens meer naartoe want waarom zou je dit land van Kokanje ooit nog verlaten? Jo Klaps lacht: “Op die blonde meisjes na, klopt het wel zo’n beetje met de film.”

SEPTEMBER 2018

The World of Tim Burton. In C-mine Genk vanaf 15 augustus. Met ruim 400 tekeningen, films, maquettes en poppen. In het kader van de tentoonstelling organiseert Euroscoop Genk van 28 september t/m 1 oktober een Tim Burton Filmfestival. Burton zelf zal aanwezig zijn bij de opening van het filmfestival. Een beperkt aantal bezoekers en fans krijgt de kans om Tim Burton te ontmoeten tijdens een signeersessie van zijn kunstboek The Art of Tim Burton. c-minecultuurcentrum.be, euroscoop.be/genk

THEATERMAGAZINE JEROEN

15

Compassie heet de theatervoorstelling van NTGent over de vluchtelingencrisis.

Wie denkt in de titel een hint te vinden, heeft nog geen kennis gemaakt met Milo Rau, opvolger van Johan Simons.

DOOR EMILE HOLLMAN

Actrice Els Dottermans in Compassie, of de geschiedenis van de mitrailleur. foto NTGent

16

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Theater

De grenzen van compassie O

p de dag van het interview met Milo Rau (Bern, 1977) maakt VN vluchtelingenorganisatie UNHCR bekend dat er wereldwijd 68,5 miljoen mensen op de vlucht zijn, dat is een op de 110 mensen. Het beeld dat Europa overspoeld zou worden met vluchtelingen ergert Milo Rau. Liefst 85 procent van alle vluchtelingen wordt opgevangen bij de buren van landen als Congo, Myanmar en Zuid-Soedan.

Met zijn voorstelling Compassie wil Rau eerst maar eens de mensonterende omstandigheden in een juist perspectief plaatsen.

Hij reisde naar de brandhaarden om het leed met eigen ogen te zien en gesprekken te voeren met hulpverleners, geestelijken en oorlogsslachtoffers. Rau heeft de naam het geweld van de wereld het toneel op te halen.

Die reizen maakte de kersverse artistiek leider van NTGent overigens niet recent. Compassie met de intrigerende ondertitel De geschiedenis van het machinegeweer is een bewerking van de productie die hij in 2016 maakte voor de Schaubühne Berlin en die lang speelde in de Duitstalige landen.

Rau refereert aan de foto van het Syrische jongetje Aylan Kurdi dat in 2015 verdronk en levenloos aanspoelde op het strand van de Turkse toeristenplaats Bodrun. En die in rap tempo de wereld overging. “Voor dit jongetje en zijn lotgenoten voelen we compassie. Maar hoe kan het dan dat één slachtoffer aan de poort van Europa kennelijk zwaarder weegt dan duizend doden in de Congolese burgeroorlog? Hoe kan het dat onze compassie stopt aan de grens van Europa?”

Milo Rau zocht lang naar een theatervorm waarin hij al zijn vragen en sarcasme kwijt kon. Aanvankelijk schreef hij een monoloog van een hulpverlener maar voegde er een tweede monoloog aan toe, die van een vluchteling. “Die tweede monoloog had ik nodig voor de balans maar dat wil niet zeggen dat het stuk er milder door is geworden, het blijft bar.”

In de eerste versie ging het om een uit Burundi gevluchte vrouw, in de nieuwe, herschreven versie een vrouw uit de republiek Congo. Spreekt de voormalige Duitse kolonie Burundi meer aan bij het Duitse publiek en Congo meer aan bij de Belgen? “Uiteindelijk maakt het allemaal niet uit. Niemand telt de aantallen vluchtelingen en ik wil vooral laten voelen dat we met twee maten meten, wie heeft het over de drie miljoen vluchtelingen die de Congo zijn ontvlucht?”

Via de Vlaamse actrice Els Dottermans en haar Franse collega Olga Mouak (de voorstelling wordt deels boventiteld) confronteert Rau zijn publiek ondubbelzinnig met de realiteit. Hij spaart het niet. Eerder liet hij in de voorstelling Five Easy Pieces voor CAMPO Gent zeven kinderen en een volwassene het leven van Marc Dutroux naspelen. Ook maakte hij een documentaire-theater over de Noorse moordenaar Anders Breivik en liet hij het proces tegen de meiden van de feministische Russische

punkrockband Pussy Riot naspelen.

Rau kiest voor geëngageerd en polemisch theater.

Maar dat niet alleen. Eerder dit jaar lanceerde hij onder de titel The Congo Tribunal een film en een kunstproject (onder meer te zien bij Stroom in Den Haag) over het geweld tussen de rivaliserende partijen in Congo. De bedoeling: het opzetten van een tribunaal zodat de daders berecht kunnen worden. Dit allemaal onder het motto: als de politiek faalt, kan alleen de kunst nog helpen.

“Je kunt de geschiedenis van Europa niet vertellen zonder ook het verhaal van het koloniale verleden van Afrikaanse landen op te rakelen. Net als het kapitalisme heeft ook het geweld in Afrika een geschiedenis.” De recente geschiedenis is nauwelijks bij te houden, geeft Rau aan. Vandaar dat hij de oorspronkelijke versie herschreef voor NTGent. Els Dottermans vertelt het verhaal van de hulpverlener, Olga Mouak dat van de vluchteling. Ofwel, de toeschouwer krijgt de Afrikaanse genocide voorgeschoteld vanuit het perspectief van een slachtoffer en een getuige.

‘Dit allemaal onder het motto: als de politiek faalt, kan alleen de kunst nog helpen.’

“De opzet is vrij eenvoudig”, zegt Rau. “Ze houden beiden een monoloog waarin ze op elkaar reageren en aan het einde volgt een epiloog. Theater heeft alleen betekenis als de acteurs zich kunnen in leven in de waarheid van hun personages. Het is een lang proces dat vorm krijgt tijdens discussies en repetities.”

Rau vindt de titel Compassie goed gekozen omdat die erg misleidend is. “Het gaat helemaal niet om een crisis rond vluchtelingen. Het is veel groter, over de hele wereld zijn mensen in beweging en gaan ze de grenzen over. Het is een illusie dat we die migratie kunnen tegenhouden of veranderen. Onze compassie reikt niet verder dan de grenzen van Europa. In dit stuk wil ik de grenzen van onze medemenselijkheid onderzoeken.”

Compassie, of de geschiedenis van het machinegeweer.

NTGent. Op 2 oktober in het Parktheater Eindhoven, op 11 oktober in cultuurcentrum Hasselt en op 13 november in de Warande Turnhout. warande.be, parktheater.nl, ntgent.be, ccha.be

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

17

Muziek

Philharmonie zuidnederland lanceert de Haydn Chair. De Italiaanse cellist en dirigent Mario Brunello bekleedt als eerste deze bijzondere leerstoel. D O O R M A R K VA N D E V O O R T

Weense klassiekers met rockhart E

Mario Brunello. foto Joaquin Samiento

ven op de stoel van papa Haydn zitten?

Een stille droom van iedere klassieke musicus. Met de revolutionaire composities van Joseph Haydn klonk het startschot van de klassieke traditie. Symfonieën en strijkkwartetten behoren sindsdien tot het standaardmenu van iedere concertzaal.

Maar hoe moeten de Weense klassiekers van Haydn, Beethoven en Mozart heden ten dage voor het voetlicht worden gebracht?

De philharmonie zuidnederland voegt de daad bij het woord en lanceert dit nieuwe seizoen de Haydn Chair. Een nieuwe functie voor een uitzonderlijke musicus/ wetenschapper die het orkest een aantal seizoenen gaat bijspijkeren op het gebied van de Weense Klassieken. Als eerste wordt de leerstoel bekleed door de Italiaanse meestercellist en dirigent Mario Brunello (1960). Een exceptioneel musicus die nauw samenwerkte met topdirigenten als Daniele Gatti, Valery Gergiev, Riccardo Chailly, Claudio Abbado en Seiji Ozawa. In het seizoen 2016-2017 ging Brunello voor het eerst aan de slag met de philharmonie.

Er was meteen een klik, bevestigt hijzelf.

“Met dit orkest vormde ik meteen een goed geheel. Ik ben in de eerste plaats een cellist en geen doorsnee dirigent. We zijn collega’s en vrienden onder elkaar, en de muziek

staat voorop. Ik zoek orkestmusici die verantwoordelijkheid willen nemen bij het creëren van een totaalgeluid. Bij de philharmonie spreken we allemaal dezelfde taal.”

Voor Brunello is de philharmonie een perfect vehikel voor zijn eigengereide ideeën over de klassieke uitvoeringspraktijk. “Ik zoek naar een meer ritmisch gedachte, rock-klassieke aanpak van de Weense traditie. Ritme en puls worden vaak verwaarloosd in uitvoeringen van Haydn en Mozart. De focus ligt teveel op de despotische kracht van de melodie. Maar zelf denk ik dat er onder die melodische laag nog veel meer te ontdekken valt.” Ritmische structuren kunnen volgens Brunello meer onthullen over de werking van Weense klassieke composities.

“In veel Weense klassiekers hoor je een onderliggende, volhardende ‘Bij de ritmische motor. Ritme zie je ook terug philharmonie in de barok, de romantiek met haar spreken we melodische puls en de moderne muziek allemaal met haar surprise-puls.” dezelfde taal.’

Eerste proef op de som wordt een uitgebreide concertreeks eind 2018.

Brunello voert de philharmonie zuidnederland dan aan in werken van Haydn (Symfonie nr. 59), Mozart (Pianoconcert nr. 21) en als uitsmijter Tsjaikovski’s Rococo Variaties. “Een prachtig werk voor cello en orkest waarin Tsjaikovski op klassieke wijze een muzikaal thema op geheel eigen wijze varieert. Het werk is overigens naar mijn smaak heel erg Russisch, vol melancholie en met dat typische goudrandje rond de harmonieën.”

Mario Brunello en de philharmonie zuidnederland, m.m.v. Hannes Minnaar (piano), tournee 29 november t/m 9 december. philharmoniezuidnederland.nl

18

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Muziektheater

Op 10 november 1918 meldt Keizer Wilhelm II zich op het station van Eijsden als asielzoeker. Duitsland heeft zojuist de Eerste Wereldoorlog verloren en de ‘gekroonde megalomaan’ wil zich als balling vestigen in het neutrale Nederland.

Componist Jan-Peter de Graaff, librettist Yuri Robbers en regisseur Saskia Bonarius maakten er een tragikomische kameropera van. D O O R F O N S G E R A E T S

Kameropera De Grens. foto Caroline Keman

Opera over WO 1

“D

e keizer met zijn constante mood swings is een waanzinnig operakarakter, een fantastisch personage voor een componist”, zegt Jan-Peter de Graaff (25) die onderteund wordt door Opera Zuid en VIA ZUID. Volgens hem stond de Duitse keizer aan de basis van de Groote Oorlog, maar was dat niet zijn intentie. “Hij probeerde oorlog te voorkomen, maar het parlement verordonneerde: Wie a zegt moet b zeggen.”

‘Ik wil gekibbel.

Als mannen ruzie maken wordt het al snel brommen.’

Wilhelm II als tovenaarsleerling die de geest niet meer in de fles kreeg. “Weet je dat hij familie is van tsaar Nicolaas en van George IV? De Eerste Wereldoorlog is dus eigenlijk een familiedrama.

Toen ik dat ontdekte was het zonneklaar: hier moet een opera van worden gemaakt.”

De Grens is het gefingeerde verhaal van de ontmoeting tussen de keizer en de stationschef.

Een confrontatie tussen aanstichter & slachtoffer van het vierjarige moordcarnaval? Niet helemaal, aldus De Graaff. “De stationschef hoorde weliswaar de granaten ontploffen, maar woonde in het veilige Limburg. Een maand eerder was de elektrische draadversperring op de Nederlands-Belgische grens uitgeschakeld. Toen kwamen een miljoen vluchtelingen naar Nederland. De stationschef, vader van dertien kinderen, was slachtoffer van enorme voedseltekorten.”

Op die tiende november zijn de rollen omgedraaid.

Keizer Wilhelm is overgeleverd aan de grillen van een eenvoudige beambte. Jan-Peter de Graaff: “In eerste

instantie geniet de stationschef van zijn machtspositie, maar ook hij heeft geen enkele bevoegdheid. Er ontstaat een vriendschap in de wetenschap dat ze allebei zijn overgeleverd aan de grillen van anderen.”

De Grens bevat tal van verwijzingen naar de tijd van nu.

“Door dat hek met tweeduizend volt zijn mensen levend geroosterd. Dat hebben wij op ons geweten. Anno 2018 worden muren opgetrokken om vluchtelingen te weren.

Mijn boodschap is vervat in deze vraag: Wat zijn we in honderd jaar opgeschoten als we nog altijd eigenbelang voorop stellen?”

De twee protagonisten worden gespeeld door vrouwen.

Een bewuste keuze, zegt componist De Graaff. “Zo’n ongelofelijk labiel persoon als de keizer, die klinkt alsof ie ieder moment in huilen kan uitbarsten, kun je het beste laten vertolken door een bevreemdend klinkende mezzosopraan. En ik wil gekibbel. Als mannen ruzie maken wordt het al snel brommen.”

Kameropera De Grens. Een samenwerking van Stichting Leonore, VIA ZUID (talentontwikkeling in de podiumkunsten) en Opera Zuid. Première op 25 september Theater Kerkrade.

Daarna tour o.a. op 16 oktober in AINSI Maastricht, op 7 november bij November Music Den Bosch, op 10 november bij 100 jaar herdenking Eijsden (ov). viazuid.com

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

19

(Advertentie)

Klassieke Muziek AGENDA

Alena Baeva in Sjostakovitsj versus Stalin van philharmonie zuidnederland. foto V. Shirokov

philharmonie zuidnederland - Finale Internationaal Vocalisten Concours. Hartmut Haenchen steunt sterren van de toekomst. Op 15 september om 19.00 uur in Theater aan de Parade. philharmoniezuidnederland.nl philharmonie zuidnederland - Beethovens keizersconcert. Feestelijk openingsconcert met Beethovens Vijfde Pianoconcert en muziek van Tsjaikovski en Liszt. Op 21 september om 20.30 uur in Chassé Theater, 22 september 20.00 uur in Theater Heerlen, 23 september om 14.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl Cappella Amsterdam o.l.v. Daniel Reuss. Again and Again met prelude ‘De tous biens playne’. Op 27 september om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk Turnhout. warande.be De Nieuwe Philharmonie o.l.v. Johannes Leertouwer & Julien Libieer (piano) - Een idyllisch begin Beethovens 2de pianoconcerto. Start van de concertreeks met de vijf pianoconcerti van Beethoven.

Op 30 september om 15.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be philharmonie zuidnederland - Skrjabins Prometheus. Jublieumvoorstelling met Skrjabins Prometheus én Ravels Pianoconcert voor de linkerhand. Op 4 oktober om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof, op 6 oktober om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

20 20

THEATERMAGAZINE JEROEN

Roeland Hendrikx - Souvenirs de voyage.

Topklarinetist Hendrikx laat zich omringen door vier strijkers. Op 7 oktober om 11.00 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Antwerp Symphony Orchestra o.l.v. Philippe Herreweghe & Stefan Jackiw (viool) - Troost, liefde & een massief vioolconcerto. Beethoven, Schumann én het wereldberoemde Adagio van Barber. Op 7 oktober om 15.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Staatsopera van Tatarstan – Tosca. Het meesterwerk van componist Puccini over jaloezie en wraakzucht.

Op 10 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl philharmonie zuidnederland - Music & Icons. Tijdens dit i-Classics concert stap je een rituele wereld in een word je een Icon. Op 11 oktober om 20.30 uur in Klokgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl philharmonie zuidnederland - De traditie van Schubert en Mendelssohn. De ‘restauratie’ van Schuberts Tiende, Mendelssohns Reformatiesymfonie en Stephen Waarts soleert in Mozarts Vierde Vioolconcert. Op 13 oktober om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl philharmonie zuidnederland - De traditie van Schubert en Mendelssohn. De ‘restauratie’ van Schuberts Tiende, Mendelssohns Reformatiesymfonie en Stephen Waarts die soleert in Mozarts Vierde Vioolconcert. Op 14 oktober om 14.15 uur in Theater aan de Parade Den Bosch. philharmoniezuidnederland.nl SEPTEMBER 2018

Belgian National Orchestra. Op 17 oktober om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be philharmonie zuidnederland - Sjostakovitsj versus Stalin. Lijfstuk van chef-dirigent Dmitri Liss en een violiste ‘van het kaliber Janine Jansen’. Op 26 oktober om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof Maastricht en op 27 oktober om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl Hathor Consort/Marnix De Cat - The Phoenix Nest.

Consort Songs & Fantasias van William Byrd, inleiding Fred Brouwers. Op 2 november om 11.00 uur in C-mine cultuurcentrum Genk c-minecultuurcentrum.be philharmonie zuidnederland - Simone Lamsma straalt in Bruch. Het meest romantische werk uit de vioolliteratuur. Op 2 november om 20.15 uur in De Maaspoort Venlo, op 3 november om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 4 november om 14.15 uur in Theater aan de Parade Den Bosch, op 9 november om 20.30 uur in Chassé Theater en op 11 november om 14.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl Neue Philharmonie Westfalen. Op 7 november om 20.15 uur in Schouwburg de Warande. warande.be philharmonie zuidnederland - Darkness Rises. De laatste dataset die NASA van ruimtesonde Pioneer 10 ontving, is door Aart Strootman op muziek gezet.

Op 8 november om 21.00 uur in de Verkadefabriek en op 17 november om 20.30 uur in Concertzaal Tilburg. philharmoniezuidnederland.nl

(Advertentie)

Stefan Jackiw speelt Troost, liefde & een massief vioolconcerto op 7 oktober in cultuurcentrum Hasselt. foto Sophie Zhai

philharmonie zuidnederland - Liberation Concert Margraten. De kracht van Herinnering.

Op 9 november om 15.00 uur op de Amerikaanse begraafplaats Margraten. philharmoniezuidnederland.nl Opera Zuid - A Quiet Place. Bernsteins unieke opera met Broadway- en jazzinvloeden. Op 15 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Belgian National Orchestra o.l.v. Hugh Wolff & Nelson Freire (piano) - Schandalig - Beethovens 5de pianoconcerto & Le sacre. Tweede avond in de concertreeks met de vijf pianoconcerti van Beethoven.

Op 16 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Leading the South - De Smaak van de Toekomst.

Business event door philharmonie zuidnederland - met key-note speakers, diner en concert. Op 16 november om 16.00 uur in Brightlands Campus Greenport Venlo. philharmoniezuidnederland.nl La Bohème – Aalto-Musiktheater in Essen (busreis).

Puccini’s opera vol impulsieve, warmbloedige melodieën. Op 18 november om 11.30 uur vanaf Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Jef Neve String Orchestra. 4 Seasons (Vivaldi) recomposed by Max Richter. Hedendaagse bewerking van Vivaldi’s meesterwerk. Tijdens het Neve Festival op 18 november om 15.00 uur in Schouwburg de Warande. warande.be

philharmonie zuidnederland - Tsjaikovski versiert Mozart. Tjsaikovski’s Rococo Variaties (een ode aan Mozart) en Mozarts 21e Pianoconcert door ‘huispianist’ Hannes Minnaar. Op 29 november om 20.30 uur in Concertzaal Tilburg, op 1 december om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof Maastricht, op 2 december om 14.15 uur in Theater aan de Parade, op 6 december om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 7 december om 20.30 uur in Chassé Theater Breda en op 9 december om 14.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

philharmonie zuidnederland - Limburgse Kerst. Het inmiddels vermaarde meezingconcert voor het hele gezin. Op 16 december om 14.30 uur in Theater aan het Vrijthof. philharmoniezuidnederland.nl

Orchestre Philh. Royal de Liège. Op 6 december om 20.15 uur in Schouwburg de Warande. warande.be

philharmonie zuidnederland - Scandinavisch Kerst. Kerstconcert met heerlijke Scandinavische muziek van Grieg en meesterpianist Boris Giltburg.

Op 18 december om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 19 december om 20.00 uur in Theater a/h Vrijthof Maastricht, op 22 december om 20.30 uur in Chassé Theater Breda, op 23 december om 14.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

Antwerp Symphony Orchestra o.l.v. Philippe Herreweghe & Nelson Goerner (piano) - Keulen, de Rijn & Brahms. Herreweghe zet zijn Schumanncyclus verder. Op 14 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

il Gardellino o.l.v. Peter Van Heyghen - Bachs Weihnachtsoratorium. Hét Weihnachtsoratorium van Bach door dé barokpioniers van il Gardellino. Op 21 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Werner Van Mechelen en Stefaan Degand - In Flanders Fields. Eeerbetoon aan de vele slachtoffers uit WO I in muziek en poëzie. Op 14 december om 20.15 uur in Schouwburg de Warande. warande.be

Dick van der Harst & friends – Nieuwjaarsconcert.

Vijf muzikanten creëren een synergie tussen jazz, klassieke muziek en folk. Op 20 januari 2019 om 11.00 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

philharmonie zuidnederland - Romantische Kerst.

Romantisch kerstconcert met Brams’ Vioolconcert en Tjaikovski’s Vijfde Symfonie. Op 14 december om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven, op 15 december om 20.30 uur in Concertzaal Tilburg en op 16 december om 14.15 uur in Theater aan de Parade Den Bosch. philharmoniezuidnederland.nl

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

21

De Warande in Turnhout herbergt een zeer bijzondere repetitieruimte voor theater-, circus- en dansgezelschappen, de Houten Zaal. Als een gezelschap hier repeteert en het stuk in première gaat in de Warande, krijgt de voorstelling het label Made in de Warande. D O O R D I E T E R VA N D E N B E R G H

MADE IN DE WARANDE WARM NEST VOOR MAKERS

W

aar vind je een van de mooiste uitzichten van Turnhout? In de Houten Zaal van cultuurhuis de Warande. Schuif de hoge zwarte gordijnen open en je krijgt via een gigantische glazen wand een magnifieke aanblik op het kasteelpark (de ‘warande’) en het grootse twaalfde-eeuwse kasteel.

De Houten Zaal – zo genoemd vanwege de houten panelen tegen de muren - is op de tweede verdieping bovenop theaterzaal de Kuub gebouwd. Het is de fraaie oefen- en experimenteerplek van de theatermakers die werken in de schouwburg. Makers die in de Warande resideren, mogen er één tot vijf weken werken.

“Alles is hier aanwezig: de techniek, een zachte, zwevende vloer, ideaal voor dansers en acrobaten, en een tribune voor zeventig mensen”, zegt theater-, circus en dansprogrammeur Bert Heylen. “Het is een van de weinige theaterzalen waar je kunt spelen en repeteren met daglicht.

Het podium is 10 bij 12 en ideaal om te oefenen voor de grote zaal. En als je de zwarte gordijnen gebruikt heb je meteen een black box.”

Als een gezelschap repeteert in deze zaal en in première gaat in de Warande, krijgt de voorstelling het label Made in de Warande, een concept dat nu vijf jaar bestaat. “Het kunnen jonge talenten zijn zonder geld voor een professioneel lichtplan of de huur van een zaal, maar ook bekendere namen. Ze kunnen hier in alle rust werken. Maar de bedoeling is ook om een band te creëren met de makers, en dat ze het liefst later terugkomen in onze programmaboekjes.”

Een voorbeeld is de Portugese choreograaf Helder Seabra. “Die heeft

22

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

vijf jaar geleden als jong talent hier zijn eerste voorstelling gemaakt. Inmiddels is hij wereldwijd veel gevraagd, en staat hij in januari bij ons weer op het programma.” Enkele andere artiesten die bij de Warande in residentie gingen: danseres en choreografe Lisbeth Gruwez, theatermaker Kris Verdonck en de inmiddels beroemde choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui, die in 2012 Puzzle maakte in de Warande.

In het komende seizoen staan vijf voorstellingen op de rol voor Made in de Warande.

Theatertekstschrijver Paul Govaerts, docent bij Kaaiman, de theateropleiding van de Warande, gaat aan de slag met acteertalent uit de regio. Hij vroeg Piet Goddaer, alias Ozark Henry, de muziek te schrijven. Ook Fabian Thomé Duten - een Franse danser en choreograaf met een flamencoachtergrond - komt werken in Turnhout, net als illusionist en goochelaar Tim Oelbrandt en Charlotte Verlinden en Charlotte Wellens uit Turnhout, die een absurde theatervoorstelling voorbereiden met de grensverleggende jongleurs Michiel Deprez en Pieter Visser.

Theater

Red Haired Men in de Houten Zaal. foto Bart Grietens

Als laatste, but not least, komt ook Alexander Vantournhout (1989) aan een Made in de Warande-productie werken. Vanuit het WestVlaamse Roeselare streek de danser en choreograaf tot nu voor elke voorstelling een aantal weken neer in de Warande. Vantournhout doorliep een circus- en dansopleiding en opereert – met goed gevoel voor humor - op de grens van dans, acrobatie en circus en gooit hier hoge ogen mee in binnen- en buitenland. “Ik voel me nauw verbonden met de Warande”, zegt Vantournhout. “Bert Heylen was één van de eerste programmatoren van de grote huizen die mij in 2012 een residentie aanbood.

Sindsdien repeteerden en speelden we in de Warande met elke voorstelling. En sinds vorig jaar zetelt Bert ook in de Raad van Bestuur van onze compagnie. De Warande is één van de weinige toonaangevende huizen die hedendaags circus, dans, en ander hybride werk al van bij het begin af aan programmeert. Omdat het huis nu relatief goed met mijn werk vertrouwd is, volgen er vaak artistiek uitdagende gesprekken.”

Vantournhout is veel in het buitenland, zoals nu in Frankrijk, waar hij ook repeteert in black boxes. “Dat is in een laat stadium noodzakelijk, maar de Houten Zaal is in dat opzicht bijzonder, omdat ze daglicht aanbiedt, met op de tweede verdieping een prachtig uitzicht, en tegelijk ook technische mogelijkheden bezit, en verduisterd kan worden. Zo blijft onze vitamine D op peil, zijn we gelukkig, en krijgen we toch ons werk geklaard aan het einde van de dag.”

In de Warande gaat Vantournhout na drie solo’s werken aan zijn eerste groepschoreografie: Red Haired Men, geïnspireerd op het werk van de Russische absurdist Daniil Charms, die 22 november in première gaat. Een dag in de Warande ziet er voor de West-Vlaming vaak als volgt uit: “We warmen ongeveer anderhalf uur op.

Ook met zelfontworpen spelletjes zoals Phurbal, een soort van pingpong met een tennisbal. Daarna volgt er een fysieke ochtend van beweging en acrobatie. Dan koken we vaak zelf, en gaan we op zoek naar een hippe koffiebar. In de namiddag brainstormen we samen, repeteren we teksten en choreografieën.”

En ook ideaal aan een residentieplek in het theater: ”‘s Avonds pikken we als het lukt nog een voorstelling mee.”

‘De Houten Zaal is een van de weinige theaterzalen waar je kunt spelen en repeteren met daglicht.’

warande.be

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

23

Philharmonie

in vuur en vlam 24

Dmitri Liss met orkest. foto Jean-Pierre Geusens THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Muziek

Vijf jaar philharmonie zuidnederland wordt gevierd met Skrjabins droomsymfonie Prometheus . Lichtkunstenaars Blauwe Uur dragen bij aan het mystieke spektakel.

D O O R M A R K VA N D E V O O R T

E

en stralend visioen in licht, kleur en klank. De Russische componist Aleksandr Skrjabin (1872-1915) wilde niets meer en niets minder dan een totaalspektakel creëren met zijn Vijfde symfonie: Prometheus (1908-10). Van een kleurenschietend lichtorgel tot toegewijde musici in hagelwitte kostuums. Een gedicht in vuur dat nu door philharmonie zuidnederland wordt uitgevoerd tijdens een feestelijke reeks jubileumvoorstellingen in oktober. Als speciale gast is de befaamde Franse pianist Jean-Efflam Bavouzet uitgenodigd.

Prometheus was de laatste grote orkestcompositie van de excentrieke Skrjabin. Qua esprit is Skrjabins symfonie verwant aan Stravinsky’s magische balletmuziek voor De Vuurvogel, Debussy’s lumineuze impressionisme en de vroegste twaalftoonexperimenten uit die baanbrekende tijd.

In Prometheus voor groot orkest, koor, orgel en piano bundelde de Rus al zijn esoterische en filosofische ideeën. Net als veel andere intellectuelen begin twintigste eeuw was Skrjabin in de ban van occulte religies als de theosofie. God was erop uit om ons naar een hogere dimensie en ultieme perfectie te tillen. Als kunstenaar kon je dan mooi een duit in het zakje doen.

De mensheid vervoeren naar opperste extase. Dat was het hoogste doel van een kunstenaar, meende Skrjabin doodserieus.

“Ik ben God! Ik ben niets, ik ben spel, ik ben vrijheid, ik ben leven. Ik ben de grens, ik ben het toppunt”, luidde één van zijn gevleugelde uitspraken. Prometheus zou het lanceerstation worden voor een nog groter, zevendaags spektakel dat Skrjabin in gedachten had, het Mysterium. Van dit Gesamtkunstwerk is door Skrjabins voortijdige dood niet veel terecht gekomen.

Alleen een schetsmatige prelude (L’Action Préalable) is bewaard gebleven.

Een paar jaar eerder schreef Skrjabin zijn bekendste orkestwerk Le Poème de l’extase, maar met het veel minder live gespeelde,

mystieke Prometheus zou hij de extatische roes veel verder opstoken. Naast een enorm orkestapparaat stelde de componist onder meer voor om de orkestmusici in witte gewaden te hullen en met gesloten lippen te laten zingen. Daarnaast schreef hij een lichtorgel (clavier à lumières) voor, waarmee live klanken met kleuren zouden worden verbonden. Muziek als een waanzinnige synesthetische ervaring waarin alle zintuigen bespeeld moesten worden.

Veel van Skrjabins doldwaze ideeën zijn niet eenvoudig realiseerbaar, maar in het verleden is Prometheus wel eens uitgevoerd met een zelfgebouwd lichtorgel.

De philharmonie zuidnederland heeft het Nederlandse lichtkunstcollectief Blauwe Uur en Toneelgroep Maastricht gestrikt om Skrjabins Prometheus-visioen op geheel eigen wijze in vuur en vlam te zetten. Voor Blauwe Uur is het een gedroomde klus. Het collectief uit Vijfhuizen is acht jaar actief en bestaat uit grafisch ontwerper en videomaker Jos Agasi, lichtontwerper/videomaker Jurjen Alkema en decorontwerper Andrea Dröes.

De fraaie naam ontlenen ze aan de eerste voorstelling waar het drietal aan werkte.

“Die naam is meteen blijven hangen. Het blauwe uur is het moment waar de dag in de nacht overgaat. Of beter gezegd het moment waar de werkelijkheid in de droomwereld beland”, vertelt Jos Agasi. De illusionaire klankschappen van Aleksandr Skrjabin passen dus precies in hun straatje.

In het verleden werkte het driespan al voor het Ragazze Quartet en harpist Remy van Kesteren, en concertzalen als Musis Sacrum Arnhem, Tivoli Vredenburg Utrecht en het Concertgebouw Amsterdam. Voor philharmonie zuidnederland realiseerden ze het licht- en videoplan voor de voorstelling Hommage à Klaus Nomi in 2016. “Maar nu werken we met groot koor en orkest. Ontzettend stoer natuurlijk”, benadrukt Agasi. “Skrjabin hield er heerlijk megalomane ideeën op na. Daar kunnen we wel mee aan de slag.”

Blauwe Uur maakt gebruik van

SEPTEMBER 2018

videomapping, geavanceerde software en lichtdesign om een locatie, ruimte of concertzaal onder te dompelen in een adembenemend lijnen- en lichtspel.

Met videomapping worden beelden nauwgezet op ongewone objecten als uitstekende concertzaalwanden of -balkons geprojecteerd. “We gebruiken de wereld als een canvas. We hebben zelfs al projecten gerealiseerd in een duinpan. We gaan daarbij altijd associatief te werk, nooit te letterlijk.

Een hele zaal kunnen we dan in beweging zetten. Het publiek heeft echt het gevoel er middenin te zitten”, verzekert Agasi.

Voor Prometheus krijgt collectief Blauwe ‘Goh, wat Uur de vrije hand. “We zou Skrjabin hebben vooral gebruik nu dolgraag gemaakt van Skrjabins curieuze notities bij de op onze partituur van Prometheus. stoel hebben Van ‘aanzwellend’ en ‘stormachtig dan weer gezeten.’ lief’ tot ‘zegevierend’.

Intrigerende uitgangspunten waarmee we dichtbij Skrjabins totaalervaring kunnen komen.

Goh, wat zou Skrjabin nu dolgraag op onze stoel hebben gezeten”, glimlacht Agasi. Het blijft tot het laatste moment een verrassing wat Toneelgroep Maastricht en Blauwe Uur precies hebben bekokstoofd voor de jubileumvoorstellingen. Naast Skrjabins magnum opus klinkt het toepasselijke Pianoconcert voor de linkerhand van klankkleurentovenaar Maurice Ravel. Het orkest opent de feestelijke lustrumconcerten met de wereldpremière van Itinéraire d’une illusion van de Chinese eigentijdse componist Qigang Chen. Een prestigieus opdrachtwerk dat is geschreven voor de philharmonie en onder meer voor Carnegie Hall New York en Philharmonie de Paris.

Prometheus, Skrjabin. Jubileumvoorstellingen philharmonie zuidnederland o.l.v. Dmitri Liss, op 4 oktober in het Theater aan het Vrijthof Maastricht, op 6 oktober in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

THEATERMAGAZINE JEROEN

25

Theater

Theatermaker en actrice Sara Vertongen maakte een familievoorstelling van een magisch verhaal van Salman Rushdie.

“Kinderen hebben beter toegang tot de verbeelding.”

DOOR ANKE RIESENKAMP

Magie van Rushdie in theater S

alman Rushdie schreef Haroun en de zee van verhalen voor zijn zoon die zijn boeken veel te saai vond. Daarom stuurde hij hem op de rug van een eigenzinnige hop naar de vergiftigde bron van alle verhalen, in een poging om zijn geknakte vader te redden. Blauwe baarden, watergeesten en wat niet meer schieten voorbij in de oosterse nachten vol gevaren.

Sara Vertongen maakte er een familievoorstelling van voor theatergezelschap Het nieuwstedelijk waar ze ook huisactrice is.

Op het scherm zie ik Sara in Genk, ze drinkt een vroege koffie. Ze noemt Rushdie een van haar lievelingsschrijvers. In Iran spraken de geestelijk leiders in 1989 een fatwa over hem uit omdat de hij de profeet zou hebben beledigd in zijn boek De Duivelsverzen. “Vlak daarna, in een duister moment in zijn leven, schreef hij een verhaal zo rijk en zo vol leven. Een ode aan de kracht van de verbeelding.”

Sara spreekt gedreven over hoe deze kracht wordt verkwanseld. Ze haalt een scène aan waar de vader van Haroen onder druk wordt gezet door de politicus Sjah van Blabla. Hij moet verhalen gaan vertellen zodat de mensen vrolijk worden en alles geloven wat de Sjah zegt zodat ze op hem

26

THEATERMAGAZINE JEROEN

Sara Vertongen: “We onderschatten kinderen in hun vermogen om mee oplossingen te zoeken.” foto Jelle De Potter

stemmen. Vanuit Rushie’s politieke statement trekt Sara een vergelijking met de marketeers die de wereld veel mooier voorstellen dan ze is.

“Deze droomwereld is lang niet voor iedereen haalbaar en dan? Dan stort die wereld in”, legt Sara uit. Zo ontstaan spanning, agressie, en angst. Die zomaar tot ontlading kunnen komen.

Aan het begin van de voorstelling worden de kinderen van de ouders gescheiden. Beiden krijgen een verhaal op maat. De kinderen belanden in de fantastische avonturen van Haroun.

De volwassenen krijgen een inkijk in de ‘Kinderen gitzwarte binnenwereld van de vader die in hebben beter cirkels draait. “Er wordt behoorlijk wat taal door heen gejast, ook in vorm van poetry toegang tot and slam.” verbeelding Sara heeft haar hoop op de kinderen en magie.’ gevestigd. ”We onderschatten kinderen in hun vermogen om mee oplossingen te zoeken. Zij hebben beter toegang tot verbeelding en magie. Na de voorstelling verwacht ik dat kinderen hun ouders hier wat van mee kunnen geven.”

Haroun. Het nieuwstedelijk. Op 3 en 4 november in De Nieuwe zaal Hasselt. nieuwstedelijk.be

SEPTEMBER 2018

Dans

Schilder Francis Bacon leidde een heftig leven. Die turbulentie is ook te zien in de dansvoorstelling die Nanine Linning op zijn leven maakte. D O O R E D O D I J K S T E R H U I S

BACON. foto Nanine Linning

Emotionele rollercoaster

Z

ijn autoritaire vader, die wilde dat hij het leger inging, schopte hem op zestienjarige leeftijd het huis uit toen Francis Bacon (1909-1992) opbiechtte dat hij homo was. Al stelend en zich hoererend trok hij vervolgens door Europa. Als hij in de Franse stad Chantilly het gewelddadige schilderij Le Massacre des Innocents van Nicolas Poussin ziet, weet hij: ik word schilder.

Erkenning bleef echter lange tijd uit.

Gefrustreerd scheurde Bacon ieder doek dat hij als mislukt beschouwde in stukken, waarmee de puinhoop in zijn legendarisch smerige atelier alleen nog maar groter werd.

Ook toen hij wel succes had, bleef zijn leven chaotisch. Zijn latere partner George Dyer kon Bacons exorbitante levensstijl – met veel drank, gokken en woede-uitbarstingen – uiteindelijk niet aan en pleegde zelfmoord.

De turbulentie van Bacons leven is terug te zien op zijn doeken. Ze worden bevolkt door vervormde figuren, met hoofden als gedeukte aardappels en smeltende ledematen. Het was alsof de schilder zijn modellen binnenstebuiten trok. Ze dragen hun woede, angst en obsessies aan de buitenkant. Behalve hun vorm is ook de manier waarop ze tot stand kwamen zeer onconventioneel. Bacon smeerde handenvol verf op ongeprepareerd canvas en ging daarmee als het ware boetseren totdat een portret tevoorschijn kwam. Of niet.

‘Schoonheid botst hier frontaal op ontluistering.‘

Op eenzelfde intuïtieve en onderzoekende manier maakte Nanine Linning in 2005 de nu in reprise genomen dansvoorstelling BACON. Vijftien jaar oud was de choreograaf toen ze voor het eerst werk zag van de Iers-Britse expressionist. Ze was meteen zwaar onder de indruk van de manier waarop hij emoties vertaalde in lichamelijkheid. Zij op haar beurt zet Bacons zielspiegels weer om in beweging.

BACON bestaat uit drie delen, vrij naar de triptieken waar de schilder vanaf het midden van de jaren veertig beroemd mee is geworden. De choreografie is een emotionele rollercoaster van jewelste. Het begint meteen met een heftig openingsbeeld; als karkassen hangen twee dansers in de lucht. Schoonheid botst hier frontaal op ontluistering. De dansers jagen en vluchten, de hiërarchie van macht over elkaar wordt steeds opnieuw gemeten.

Het is eten of gegeten worden. Seksuele confrontaties, zelfmoord en hunkering naar intimiteit zijn de thema’s bij Linning. Ze creëerde deze voorstelling toen ze 28 jaar oud was, de leeftijd waarop Bacon voor het eerst erkenning kreeg voor zijn kunst maar meteen ook overhoop lag met zijn critici. Linnings leven bestond op dat moment uit hoge pieken en diepe dalen. Behalve een ode aan de schilder is Bacon daarom een van de meest persoonlijke stukken die ze tot nu toe maakte.

BACON. Nanine Linning. Op 2 oktober in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

27

FEESTJE Twee seizoenen was schouwburg van cultuurhuis de Warande in Turnhout dicht vanwege een ingrijpende verbouwing. Op 15 september gaan de deuren van de vernieuwde schouwburg weer open met een groot feest en een programma om U tegen te zeggen. D O O R D I E T E R VA N D E N B E R G H

H

et grote podium van de Warande ging van 12 bij 8 meter naar 14 bij 14 meter, de hoogte naar 17 meter, de capaciteit van de grote zaal van 740 naar 800, de techniek kreeg een fikse update en de artiestenloges werden letterlijk naar buiten geplaatst en zijn nu geheel “conform de luxe die artiesten tegenwoordig gewend zijn.”

De Turnhoutse schouwburg, begin jaren tachtig gebouwd, was dringend aan renovatie toe, zegt muziek- en comedyprogrammeur Tom Landeloos. “Op alle vlakken: techniek, akoestiek, brandveiligheid, grootte.”

“Begin jaren tachtig was dit echt een grote schouwburg”, vult theateren dansprogrammeur Bert Heylen aan. “Maar we werden langzaamaan een middelgrote zaal omdat we links en rechts werden ingehaald.”

Aan podiumzaal de Kuub (capaciteit: 240 zitplaatsen en 780 staanplaatsen), die pas in 2005 werd gebouwd, veranderde niks, ook niet aan kleinere Houten Zaal erboven. Heylen: “We kunnen nu onze ambitie waarmaken en de grote producties naar hier halen. Ivo van Hove kwam hier eigenlijk niet meer en ook niet de grootste producties van Guy Cassiers. Vroeger kwam het nog wel ‘s voor dat de helft van het decor in de vrachtwagen bleef omdat het niet op het podium paste.”

De Warande bediende al een grote regio, maar kan die nu nog verder uitbreiden. Vanaf het nieuwe seizoen is de schouwburg de enige in de regio die grote producties brengt. “We hebben daar ook het publiek voor, dat is het DNA van het huis.” Een voorbeeld van zo’n grote productie is de Jacques Brel-musical Mancha, op 5 oktober, die verder alleen in Luik en Brussel staat. Maar daarnaast, haast Heylen zich te zeggen, “staan we ook nog volop open voor klein, experimenteel theater. Alleen de tussencategorieproducties zijn er minder. Zeg maar wat er in Geel, Mol of Herentals al te zien is. Maar de aloude leuze van de Warande – ‘van authentiek volks tot avantgardistisch’ - daar staan we nog steeds achter.” Voorbeelden van die eerste categorie: Urbanus of de musical De Zoete Smaak der Zonde van Guido Belcanto, die 19 september in première gaat.

Komend seizoen werkt de Warande samen met drie curatoren.

28

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Pianist Jef Neve, acteur/regisseur Michael De Cock en choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui. Die laatste, kind aan huis in de Warande, programmeerde negen dansvoorstellingen, waaronder die van zijn inspiratoren Alain Platel, Wim Vandekeybus en Anne Teresa De Keersmaeker.

Ook de muziekprogrammering mag er zijn. Fier is programmeur Landeloos op de programmering van Jef Neve met klinkende namen als trompettist Enrico Rava en Jef Neve String Orchestra, en op de Afrika-reeks met onder meer Seun Kuti, Trio Da Kali & Well Quartet, Bombino en The Master Drummers of Burundi. Maar ook is er stevige hiphop van ‘t Hof van Commerce en luisterpop van Josh Rouse of Spain. “We zijn als cultuurhuis altijd een buitenbeentje geweest met ook een stevige portie pop en rock. Dat komt ook omdat er hier geen popzaal is.”

Dat geldt ook voor Opera Zuid, zegt Landeloos.

“Dat is nieuw bij ons. Bij gebrek aan gezelschappen in Vlaanderen hadden we voorheen soms schimmige Russische gezelschappen in ouderwetse kostuums met niet altijd even goede opera’s. Die tijd hebben we echt gehad.”

‘Vroeger kwam het nog wel ‘s voor dat de helft van het decor in de vrachtwagen bleef omdat het niet op het podium paste.’

Theater

IN NIEUWE WARANDE

Fractus een van de voorstellingen in de vernieuwe schouwburg van De Warande. foto Filip Van Roe

Toen de schouwburg dicht was, zat men bij de Warande niet op z’n gat. Het programma in de Kuub draaide door, er werden busreizen georganiseerd naar andere theaters en er waren locatievoorstellingen zoals het WinterWarm-festival in Kasterlee. Heylen: “Midden in de bossen, midden in de winter… Maar het werd een succes, dus doen we het komend seizoen nog een keer.”

De laatste locatievoorstelling - A Love Supreme - op het oude rangeerterrein bij Weelde-Statie, zowat op de grens met Nederland, ging half juni niet door omdat een danser ernstig geblesseerd was.

Een coproductie met Theaters Tilburg, De NWE Vorst en Fontys Dansacademie in Tilburg. Heylen: “Zeer spijtig, want we willen de banden met Nederland aanhalen. Er zijn daar podiumkunstopleidingen die we hier niet hebben, bovendien hopen we ook op meer publiek uit Nederland. De tickets zijn hier een pak goedkoper, dat moet toch een lokkertje zijn, haha. We merken dat de grens nog echt een grens is.

Dat is gek. In het no man’s land rond de grens gebeurt bovendien niet

veel op cultuurgebied.” Later in het seizoen komt er een herkansing met een coproductie van Cherkaoui, Conservatorium Antwerpen, Wim Vandekeybus en Fontys Dansacademie, een voorstelling die in de Warande wordt klaargestoomd.

Op 15 en 16 september gaan de deuren van de nieuwe Warande wagenwijd open voor een groot, gratis openingsfeest. Bert Heylen: “We hebben in het hele gebouw geprogrammeerd. Van de artiestenloges tot de kelder. Ook vragen we het publiek mee het podium op. Mensen mogen op plekken komen, waar ze daarna nooit meer gaan komen.” warande.be

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

29

Vier jaar geleden achtte Rudy Trouvé de tijd rijp om een eigen theatervoorstelling te maken. Niet dat hij uitgekeken was op zijn rol als muzikant bij theatergroep Het nieuwstedelijk, maar hij voelde de drang om zelf iets scheppen. D O O R F O N S G E R A E T S

DROMEN EN LEVENSANGSTEN

Rudy Trouvé (l) en Simon Allemeersch. foto Het nieuwstedelijk

30

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Theater

H

et resultaat is Screen: een duister, associatief, surrealistisch en absurdistisch stuk over ‘het leven en zijn tekortkomingen’. Trouvé (51), voormalig zanger-gitarist van de veel gelauwerde popformatie dEUS, spreekt van een theaterfilm.

Is dat een nieuw genre?

“Geen idee. Ik weet wel dat we – ik maak de voorstelling samen met theatermaker Simon Allemeersch – alle genres op één hoop smijten: beeldende kunst, film, performance, klassiek theater, livemuziek, maquettes en jaren 60-happenings.”

In Screen staat slechts één acteur (Pieter Genard) op het toneel. Hij speelt een wat verwarde man die zijn dromen toevertrouwt aan zijn antagonist, een ‘Faustiaanse figuur met dubieuze morele waarden’ die zich als een soort gids opwerpt. Dat personage (Warre Borgmans) staat op video. “Het is zo’n figuur die je soms zeer laat op café tegenkomt. Een vervelende dronkenlap die toch interessante dingen vertelt. Eke keer als je wilt zeggen: laat me nu alsjeblieft met rust, begint ie weer en blijf je geboeid luisteren”, aldus Trouvé.

Is de voorstelling met iets te vergelijken?

“Met een beginnende popgroep die is beïnvloed door zevenduizend andere bandjes en vervolgens een eigen stijl ontwikkelt. Omdat ik ook schilder ben zijn er invloeden te bespeuren van Peter Greenaway, Hal Hartley, David Lynch, Antonioni en Warhol. Eigenlijk putten we uit alles wat we ooit goed hebben gevonden. Ook sporen van beeldende kunst en popmuziek zijn erin terug te vinden. Dat alles wordt gekneed tot een samenhangend geheel.” Dromen spelen een prominente rol in Screen.

In de subsidieaanvraag is Rudy Trouvé openhartig over zijn persoonlijke droomervaringen waarin zich ‘veel levensangsten, onzekerheden en een verlies van grip op de realiteit weerspiegelen’.

Veel donkerte in jouw dromen.

“Zeer zeker. Het stuk is ook behoorlijk donker. Iets tussen een bonte avond en een afdaling in de hel. Er is veel om naar te kijken. En grappige dingen, omdat het leven een zeer absurde kant heeft.”

Ken je het werk van Jung?

“Ik heb dat ooit gelezen. Ik denk toen ik een jaar of vijftien was.”

Hij zegt dat dromen eerlijke projecties van jezelf zijn en jouw wezen blootleggen.

“Dat weet ik niet. Dromen zijn verwerkingsprocessen van de overdosis aan informatie waar je dagelijks mee wordt geconfronteerd. In mijn dromen zitten rare dingen. Ik heb dikwijls vervolgdromen: dan droom ik bijvoorbeeld over een straat waarin zich een cinema bevindt. De volgende keer komen die straat en cinema terug en zijn er een paar winkels bijgekomen.”

Analyseer je je dromen?

“Nee, maar ik denk er soms wel over na. Mijn voorstelling gaat ook over de vraag: wat is de juiste realiteit? De perceptie van de realiteit is sterk

persoonsgebonden. Jouw beleving van de werkelijkheid is een andere dan die van bijvoorbeeld je partner.”

Hij komt terug op zijn hoofdpersonage: de getroebleerde man die kond doet van zijn dromen. Het is ook goed mogelijk, zegt Trouvé, dat het verhakkelde herinneringen zijn van een dementerend iemand.

“Eigenlijk laten we dat in het midden.” En voegt eraan toe: “Er zijn veel overeenkomsten tussen dromen aan de ene kant en dementie en hallucinaties aan de andere kant. Ik heb er ervaring mee.”

Waarom zitten witte konijnen in het stuk?

“Dergelijke clichés gebruiken we bewust. Witte konijnen refereren aan goochelen, in feite is de hele voorstelling een trucendoos. Die doos moet je trouwens letterlijk nemen: het gaat veel over opgesloten zitten. Sartre zei: L’enfer, c’est les autres [de hel, dat zijn de anderen]. Daar ben ik het absoluut niet mee eens. Van de ander kunt ge ontsnappen, maar van u eigen nooit.”

Screen wordt omschreven als een motie van wantrouwen tegen het leven zelf. Hoe zit dat? “Wel, hoe dat ikzelf psychologisch in elkaar zit….heel mijn leven heb ik dat moeten bestuderen om er iets van te snappen. De meeste mensen aanvaarden dat als een gegeven, da’s ook wel logisch. Maar ik heb dat echt moeten bestuderen om een normaal mens te worden. Het leven heeft natuurlijk de nodige tekortkomingen: ziekte, dood, kinderen die sterven. Ook het idee dat je geboren wordt en uiteindelijk sterft vindt iedereen normaal. Ik niet. Dat is hetzelfde als meedoen aan een gezelschapsspel dat je toch niet kunt winnen.”

‘Ook het idee dat je geboren wordt en uiteindelijk sterft, vindt iedereen normaal.

Ik niet.’

Welk gevoel wilt u de bezoekers meegeven?

“Ik wil vooral dat ze een interessante avond hebben gehad. Ze hoeven het niet per se goed te vinden, maar ze moeten wel iets hebben meegemaakt. Ik geloof in de heilige opdracht van entertainment, maar wel conform míjn regels. Als je iets maakt waar mensen naar komen kijken, ben je verplicht om iets te maken dat iets is. Echt iets is.”

SCREEN Rudy Trouvé/Simon Allemeersch, een coproductie van Het nieuwstedelijk, de Singel, ARSENAAL/LAZARUS, C-TAKT, het bos. Op 29 september in De Nieuwe Zaal Hasselt en 9 en 10 oktober in C-mine cultuurcentrum Genk. nieuwstedelijk.be c-minecultuurcentrum.be

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

31

Is een circus een tent met strepen, dravende paarden, grootborstige kassa-mevrouwen en een stoffige stokoude leeuw? Het programma van Cirq’C-mine belooft dat en meer dan dat. D O O R A N K E R I E S E N K A M P

W

at is dat eigenlijk, hedendaags circus? Brecht Giels, coördinator van Cirq’Cmine: “Iedereen kent het romantische beeld van circus dat we meekrijgen uit onze jeugd. Het leeft in het collectieve geheugen. Sinds de jaren tachtig waait er een nieuwe wind. Het genre is zichzelf gaan vernieuwen vanuit een artistieke drang. Het wordt ook wel ‘nouveau cirque’ genoemd.

Het theatrale aspect kreeg meer aandacht en de acts met dieren werden overboord gegooid. In Frankrijk kregen de eerste circushogescholen vorm en nadien ook in België en Nederland. Je hebt nog altijd de autodidacten binnen de circuswereld, maar meer en meer kijken we naar professionele theatervoorstellingen. Het genre is de laatste decennia fors in opmars. Het hedendaags circus is tot volle bloei aan het

32

komen, en daar willen wij een staalkaart van bieden op ons festival.”

Muziektheatergezelschap BOT staat op jullie programma met de zeer succesvolle voorstelling Ramkoers. Hoe past dat?

“Circus bestaat uit tal van elementen. Eén daarvan is muziek. Het festival Cirq C-mine wil een bijzondere focus leggen op muziek binnen het hedendaagse circus. Muziek komt op tal van manieren aan bod.

Geluidskunst, een papieren orkest, livemuzikanten, elektronische muziek, noem maar op. Bijna in elke voorstelling op het festival krijgt de muziek een belangrijke functie. Zeker ook bij BOT. “ De zogenoemde audiomachinist Geert Jonkers is een van de vier mannen van BOT. “We spelen op theaterfestivals,

muziekfestivals, objecttheaterfestivals én circusfestivals en zijn overal een beetje een vreemde eend in de bijt, maar tegelijk horen we op al die diverse festivals thuis.”

Ruim een kwart eeuw is Jonkers maker en speler van mechanische geluidsapparaten.

Een onuitputtelijke stroom afgedankte meuk geeft hij een nieuw en luidruchtig leven.

Zijn artistieke wortels liggen bij Dogtroep en Warner & Consorten.

De Volkskrant schreef: ‘Ramkoers is een brok gebalde energie, die met alle kracht in het gezicht en gehoor van het publiek wordt geblazen.’

“Ja, Ramkoers is een energiebom. Het is ooit gemaakt in tijden van crisis, een financiële en culturele crisis, alles lag plat.

Wat je in tijden van crisis niet moet doen is

Bot Ramkoers. foto Ilton K. Do Rosario THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

RAMKOERS: LUIDRUCHTIG LEVEN

Muziektheater

‘Ach, een machine is ook maar een mens.’

jezelf opsluiten en dan maar wachten tot het overwaait. Nee, liever tegen de klippen op zien wat er mogelijk is. Wanneer we in het buitenland spelen worden de liedjes en teksten niet vertaald. De energie spreekt voor zich.”

Hoe gaan jullie te werk?

“Wanneer we met zijn vieren aan een voorstelling werken, gaan we uit van een thema. Ieder voor zich gaat daar mee aan de haal; de een bouwt een machine, de ander schrijft muziek of een tekst. Met ieder een eigen invalshoek verrassen we elkaar continu en dagen we elkaar uit.”

Jullie trademark is het spectaculaire, zelfgebouwde instrumentarium, ook wel heel mooi ‘Geräusch-Geräte’ genoemd…

“Ja, vooral Doan Hendriks en ik staan garant voor de beeldentaal en het instrumentarium. De visuele effecten die we gebruiken zijn altijd echt, zoals een zeer forse machine die dient als ritmebox: een apparaat met tandwielen, nokken en hendels. Zo’n apparaat roept altijd een enorme hoeveelheid associaties op.

Muziek maken met apparaten is voor ons spannend: een machine kan soms ook haperen. Een gevleugelde uitspraak bij ons is ‘Ach, een machine is ook maar een mens’.”

Jullie zijn goed in ‘mannenpoëzie’ las ik ergens? Wat zou dat kunnen zijn?

“Ach, ik vind me niet zo in die term.

Sommige liedjes zijn stevig en zijn recht voor zijn raap, maar er zijn ook veel liedjes

SEPTEMBER 2018

die broos en teer zijn en die recht uit het hart komen. Een zin als ‘Pak mijn hand, we gaan op reis samen door het ijs’ is een voorbeeld van de manier waarop Job van Gorkum schrijft. Taalkundig klopt het niet helemaal, maar toch snapt iederen waarover het gaat.”

Ramkoers is een succesvoorstelling zal deze ooit stranden?

“We spelen momenteel in heel Europa. In Frankrijk bijvoorbeeld zijn we welkom op vele festivals. Ramkoers blijft een feestje om te spelen, en zolang het voor onszelf ook een feestje blijft spelen we door.”

Cirq’ C-mine. Van 26 tot en met 29 oktober in en rond de voormalige mijnsite van C-mine in Genk. c-minecultuurcentrum.be

THEATERMAGAZINE JEROEN

33

(Advertentie)

Dans AGENDA

Bacon op 2 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. foto Nanine Linning

Introdans - Moderne meisjes. Werk van drie eigenzinnige choreografes van verschillende generaties.

Op 31 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Bahar Temiz/0090 – Zee. Première van een nieuwe solo van Bahar Temiz (Tur). Op 15 september om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Koen De Preter – Dancing. Voorstelling over de kwetsbare positie van de kunstenaar. Op 19 september om 21.30 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Michèle Anne De Mey & Jaco Van Dormael/Astragales - Kiss & cry. Betoverend miniatuursprookje met een mix van live dans, film en theater. Op 19 en 20 september om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Eastman/Sidi Larbi Cherkaoui - Fractus V. Op de scène zien we vijf virtuoze dansers en vier muzikanten die samen livemuziek brengen. Op 21 september om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be Meyer – Chaffaud - SOUL #2 Performers. Intiem kijkje in de ziel van zes top-performers uit verschillende generaties. Op 26 september om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Nanine Linning / NIKEIA – Bacon. Linning valt op door haar extreem fysieke en explosieve danstaal. Op 2 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

34

THEATERMAGAZINE JEROEN

Cie Thor/Thierry Smits - We Are Woman. Mannen ontdoen zich van hun mannelijke toebehoren om te onderzoeken wat vrouw worden is. Op 5 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Jefta van Dinther/Cullbergbatletten – Protagonist.

Geïnspireerd op het Berlijnse clubleven gooien veertien dansers hun lichaam in de strijd. Op 25 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be les ballets C de la B/ Alain Platel & Fabrizio Cassol Requiem pour L. Regisseur en choreograaf Alain Platel en componist Fabrizio Cassol brengen een hedendaagse interpretatie van Mozarts Requiem. Op 26 oktober om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be fuse* - Dökk. Magische mix van dans, verbluffende beelden, geluid en computerdesign. Op 3 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Company Wayne McGregor – Autobiography. Eén van ‘s werelds meest inventieve choreografen voor de 3de keer in Hasselt! Op 15 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Full Time Company / Fabian Thomé (FR) - YöY / Entre Sombras. De voorstellingen van Fabian Thomé zijn een eigenzinnige combinatie van Spaanse dans, flamenco en hedendaagse dans. Op 15 november om 20.15 uur in Kuub de Warande Turnhout. warande.be Australian Dance Theatre - The Beginning of Nature.

Geïnspireerd door het baanbrekende boek over Global Warming. Op 21 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

SEPTEMBER 2018

Alexander Vantournhout - Red Haired Men. Op de grens tussen dans, acrobatie, circus en theater creëert Vantournhout een universum waarin mensen verdwijnen en verschijnen, en verwondering en humor nooit zonder risico zijn. Op 22 november om 20.15 uur in Kuub de Warande Turnhout en op 30 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. warande.be, c-minecultuurcentrum.be Het Nationale Ballet – Giselle. Tijdloze balletklassieker over onmogelijke liefde. Op 23 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Femke en Lander Gyselinck – Flamer. Broer en zus – hij drummer, zij danseres – ruilen voor één keer van job.

Op 27 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Michèle Anne De Mey, Jaco Van Dormael & Collectif Kiss & Cry - Cold Blood. Poëtische trip vol fingerspitzengefühl en verbluffende visuele vondsten.

Op 29 en 30 november om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be Wim Vandekeybus/Ultima Vez – TrapTown. Trip langsheen orakels, weemoed, loutering en euforie met muziek van o.a. Trixie Whitley. Op 15 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Column

WEG

Geboorte van een regisseur

KROONLUCH

L

foto Jean-Pierre Jans

aatst vroeg een journalist me of ik, ondanks dat ik inmiddels in Amsterdam woon en mijn zachte g zo hard als een rasp is geworden op de toneelschool in Maastricht (oh ironie), nog iets aan mijzelf als Limburgs beschouw. Daar moest ik best een tijdje over nadenken. Na een niet zo vrolijke jeugd maar wel euforische toneelschooltijd in het zuiden, vond ik het lastig om de balans op te maken. Wat is er uit die tijd nou echt blijven kleven? Ik kon op dat moment helaas niks oorspronkelijks of grappigs verzinnen om de journalist en mezelf mee tevreden te stellen. Achteraf bedacht ik me dat ik de blits had kunnen maken met het semi-Remunjse ‘plat’ wat ik nog lichtjes beheers. Joammer.

De vraag bleef me achtervolgen terwijl ik langs de grachten terug naar huis fietste. Zwierend langs de imposante stadsschouwburg kwam ik tot de voorlopige conclusie dat ik wellicht nooit een typisch Limburgs meisje ben geworden, maar dat ik Limburg wel zeer dankbaar ben voor het zijn van decor en aanstichter van een van de belangrijkste ontdekkingen in mijn leven: mijn liefde voor het theater.

Ik betwijfel namelijk of ik zo jong mijn grote passie had ontdekt als ik niet regelmatig in de kerk had gezeten aan de overkant van mijn pietepeuterige basisschooltje. Mijn Bosnische ouders waren weliswaar een niet praktiserende katholiek en moslima met een socialistische inborst; het gemak van een basisschool op loopafstand maakte het bijkomende religieuze tintje tot een detail dat door de vingers kon worden gezien. En dus dreunde ik iedere ochtend braaf het weesgegroetmaria op.

In de kerk kon ik urenlang ademloos naar verhalen luisteren, me vergapen aan hoe een lichtstraal door het glas in lood in duizend kleuren brak en horen hoe vele stemmen samenvielen tot één goddelijke klank. Ik begreep als kind dondersgoed dat deze verhalen deels verzonnen sprookjes waren met een goedbedoelde verborgen agenda, maar ik genoot ervan om ze langzaam, binnen het tijdsbestek van de dienst, te gaan geloven. Weg te sijpelen naar een andere realiteit. In deze sprookjes werden woorden gegeven aan grote gevoelens waar ik tot dan toe geen uitdrukking aan kon geven. Ik ervoer voor het eerst, heel diep en krachtig, de troostende kracht van collectief meevoelen met andermans verhalen over pijn, eenzaamheid, verlies en vreugde. De menselijke emotie onder een vergrootglas, vermengd met een flinke scheut schoonheid en de nodige bombast. Ik viel er als een blok voor.

Van mijn ouders mocht ik me niet door meneer pastoor laten dopen, maar als goedmakertje mocht ik wel naar de amateurtoneelvereniging twee dorpen verderop. Ik liet de kerk vallen als een eentonige minnaar en bekeerde me tot mijn enige ware liefde: het theater. Mijn interesse voor wat God te zeggen had verdween als sneeuw voor de zon; in mijn nieuwe speeltuin zou ik zelf voor god gaan spelen. Van betoverde naar tovenaar. De geboorte van een regisseur.

Soms als ik mijn ouders bezoek, fiets ik nog wel eens door het dorp van mijn jeugd. Het basisschooltje is inmiddels afgebroken, de gemeente heeft gekozen voor een grote openbare school, maar de kerk staat nog fier overeind. Zwierend langs het gebouw dat in mijn herinnering veel imposanter was, herinner ik me de opkomst van mijn allereerste personage. Met een brandende kaars in mijn handen en twee iets te strakke engelenvleugels op mijn rug, liep ik met opgeheven hoofd naar het altaar om de eerste woorden uit te spreken van het jaarlijkse kerstspel. Een Bosnisch engeltje met een kerstboodschap in plat Limburgs, op zoek naar de verbeelding van iets onuitspreekbaars.

De betovering is nooit meer verbroken.

‘De menselijke emotie onder een vergrootglas, vermengd met een flinke scheut schoonheid en de nodige bombast. Ik viel er als een blok voor.’

TONEELACADEMIE MAASTRICHT

24

maart 2016

zuiderlucht.eu

DARIA BUKVIC Daria Bukvić (Tuzla, Bosnië, 1989) is regisseur. Met haar moeder vluchtte ze voor de oorlog in Joegoslavië naar Nederland. In 2011 rondde ze de Toneelacademie in Maastricht af. Bukvić brak door met Nobody Home, daarna regisseerde ze Othello voor het Nationaal Toneel. Haar laatste stuk Melk & Dadels speelt onder meer op 12 oktober in Tilburg, 16 oktober in Parktheater Eindhoven en op 23 oktober in Heerlen. melkendadels.nl

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

35

Muziek

Dat rebelse heeft Germaine Sijstermans altijd wel gehad.

Bijvoorbeeld door al vroeg te kiezen voor hedendaagse klassieke muziek. “Zoals andere leeftijdgenoten zich afzetten tegen de mainstream popmuziek door gangsta rap of heavy metal te luisteren.” D O O R E M I L E H O L L M A N

Niet in dienst van de klarinet

Germaine Sijstermans. foto David Peskens

N

iet dat Germaine Sijstermans (Heerlen, 1987) het klassieke repertoire heeft afgezworen. Ze vind het leuk om in kleine bezetting kamermuziek te spelen. Maar haar hart ligt bij het hedendaagse genre.

Met dank aan Arno Dieteren en zijn vrouw, klarinettist Paulien Dieteren die gelden als pioniers op het vlak van de hedendaagse muziek in Limburg. Van hem kreeg ze pianoles, zij gaf haar klarinetles voordat Germaine naar het Conservatorium in Den Haag ging.

“Zonder productiehuis Intro had ik al lang weer moeten uitwijken naar elders”, geeft ze aan. “Als VIA ZUID er niet was geweest dan zou mijn ontwikkeling veel langzamer zijn gegaan. Ik heb nu het gevoel dat ik een tweede master doe dankzij hun budget voor talentonwikkeling.”

Sijstermans componeert haar eigen muziek waarbij het gebruik en aankleding van de ruimte waar gespeeld wordt zeer

36

THEATERMAGAZINE JEROEN

belangrijk zijn. Tijdens de voorbije editie van Cultura Nova, september jongstleden, trad zij op temidden van door haarzelf opgezette installaties. Er was veel stilte. “Als het stil is luister je, het luisteren, het anticiperen door het publiek en de musici, het nahoren van wat er heeft geklonken vind ik belangrijk.”

Haar muziek bestaat niet per se uit melodieën of gearticuleerde ritmes, het zijn voornamelijk langere tonen, rustig qua tempo met stiltes, vooral van een zachtere dynamiek. De muziek is meestal abstract en indeterminate; niet alles in de partituur ligt vast, er is veel vrijheid voor de musici en ‘Ik ben eerst iedere uitvoering is anders. Klanklandschap, een mens, een meditatieve muziek, jazz, het zijn termen dochter, een waar Sijstermans niet aan wil. “Het is zus, een partner, vrij zacht. De ervaring van de muziek en omgeving komt uit de toehoorder zelf. daarna een Sommigen zeggen bijvoorbeeld dat je er bij artiest en weg kunt dromen, anderen worden zich juist pas daarna heel bewust van hun omgeving.” instrumentalist.’ Ze mag haar rol als musicus graag relativeren. “Ik ben eerst een mens, een dochter, een zus, een partner, daarna een artiest en pas daarna instrumentalist. Ik zie genoeg mensen die heel erg op het ambacht van het instrument gericht zijn, ze gaan eraan voorbij dat heel veel van wat er uit komt als je speelt, een product is van jouw instelling als mens wat je wilt dat er uitkomt. Ik sta niet in dienst van mijn klarinet. Mijn klarinet is maar een middel.”

Germaine Sijstermans. Op 5 oktober Pitboel Theater Sittard, 20 oktober met Mami Izumi Oortreders Festival Neerpelt en 16 december Basklarinetfestijn bij Intro Maastricht. viazuid.com introinsitu.nl germainesijstermans.com

SEPTEMBER 2018

Theater

De Epicuristische receptuur hoe te leven was uitgangspunt voor de nieuwe voorstelling van schrijver-acteur Lowie van Oers en regisseur Suze Milius. Op zoek naar antwoorden op grote vragen. D O O R A N K E R I E S E N K A M P

Over de natuur van de dingen

“W

at het plan is?” Lowie zet er zijn zonnebril voor af. Het leerdicht Rerum Natura van geluksfilosoof Epicurus was eigenlijk het startpunt van zijn schrijven maar ondertussen dringt zich een ander thema aan hem op, het zogenoemde overview-effect. “Astronauten zijn de ontdekkingsreizigers van onze tijd en van de nieuwe wereld, het heelal. Het meest fascinerende dat ze daarbuiten ontdekken is de plek waar ze net vandaan kwamen, de aarde”, zegt Lowie van Oers.

“Deze aanblik schijnt een moment van totaal inzicht teweeg te brengen waar alles ‘Prikkelend is samenvalt. Een relativering van het leven in de gedachte zijn maximale vorm. Die ervaring hangt, denk dat we de ik, samen met dat geluk waar Epicurus het over heeft. Deze draagt uit dat de mens als dood kunnen atoomstelsel er goed aan doet zich niet af laten voor te laten leiden door de angst want dat dient wat ie is’ geen doel maar houd je alleen maar wel van de na te streven innerlijke rust. Prikkelend is de gedachte dat we de dood kunnen laten voor wat ie is; deze zal nooit daar zijn waar jij bent, en andersom.”

Suze luistert van achter de zonnebril, “Lowie heeft een heel mooie, eigen, manier van schrijven waarin hij in- en uitzoomt in scènes en verhalen. Omdat het daar, in deze voorstelling, specifiek en soms letterlijk over zal gaan is het heel spannend hoe dat samen gaat vallen. Mijn rol start later. Ik doe dat ook bewust; ik ga een andere , heel persoonlijke, blik werpen op het geheel.”

Lowie vult aan: “Suze heeft een heel goede intuïtie en heeft het lef een concept los te laten en werkelijk te zien wat er gebeurt op het toneel. Ze regisseert heel precies en exact maar creëert tegelijkertijd mogelijkheden voor eigen verbeelding zonder dat het vrijblijvend wordt.”

Suze (l) en Lowie op de kade in Rotterdam. foto Anke Riesenkamp

Op de vraag wat hen dan gelukkig maakt, schiet Suze in de lach en antwoordt Lowie: “Heel veel dingen eigenlijk maar in het maakproces waarin ik nu zit hoop ik dat het lukt bij de inhoud te blijven.”

“Ja”, zegt Suze, “en dat je zo lang mogelijk in het proces kan blijven, niet denken aan de eindvorm zodat je ruimte houdt om door te zoeken…”

En dat valt dan toch weer mooi samen met de Epicuristische gedachte dat wanneer je jezelf te zeer laat af leiden door het einde, je niet toe komt aan het leven zelf…

Over de natuur van de dingen. Een samenwerking van De Nieuwe Oost en Het Zuidelijk Toneel. Première op 14 november in Arnhem en op 27 en 28 februari in De Nieuwe Vorst in Tilburg. Lowie speelt met Sanne den Hartogh en Eva Zwart.

Vormgeving: Studio Dennis Vanderbroeck. zuidelijktoneel.nl

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

37

Talentontwikkelaar VIA ZUID, Het Laagland en de gemeente Sittard brengen tijdens Wèntjerdruim (Winterdroom) een theaterroute genaamd WinterZone. Korte voorstellingen op bijzondere locaties in Sittard met voorstellingen van de jonge makers Karlijn Hamer en Hendrik Kegels . D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

Hendrik Kegels. foto Viktoryia Shydlouskaya

Karlijn Hamer. foto Joost Milde.

38

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Theater

De tijd voor het

ongewone gewone

Karlijn Hamer Al op haar vijfde wist Karlijn Hamer wat ze wilde worden: “Toon Hermans.” De videobanden van zijn shows hadden voor haar iets magisch. “Eén man die zo’n enorme zaal kon bespelen. Voor de tv voelde je al de saamhorigheid die hij wist op te roepen.

Tegelijkertijd voelde je: in die zaal is het nog specialer. Je wilde er zelf bij zijn, daar zitten.

Die gezamenlijke beleving vind ik nog steeds een van de mooiste facetten van theater.”

Hamer (Maastricht, 1989) werd niet letterlijk Toon Hermans, maar raakte wel verslingerd aan het toneel. Veel belangrijke eerste stappen maakte ze in Sittard, waar ze opgroeide, bij theatergezelschap Het Laagland, waar ze nog steeds aan verbonden is. “Tijdens workshops en zomerprojecten.”

Met negen jongeren van de talentklas van datzelfde Laagland wil ze zich nu laten inspireren door Toon Hermans (1916-2000) en “zijn kunstenaarschap en vakmanschap onderzoeken. Tegelijk is het ook een mooie manier om een brug te slaan tussen de generaties in een vergrijzende stad als Sittard. De jongeren duiken diep in de wereld van de komiek. De deels oudere bezoeker maakt kennis met een nieuwe generatie theatermakers.”

Hamer bekeek de shows van Hermans voor dit project nog eens. Opnieuw zag ze een clown van eenzame klasse. “Zijn timing is weergaloos. En hij durft de tijd te nemen.

Eerst stiltes laten vallen en dan versnellen met grap op grap, zodat mensen van hun stoel rollen van het lachen.

Nog zo’n kwaliteit: zo hard repeteren dat het uiteindelijk spontaan lijkt. Het vormt het wezen van alle toneelvormen, maar Hermans beheerste het als geen ander. Veel

van zijn programma’s eren het kleine.

Met het uiteindelijke doel om mensen aan het lachen te maken, ze een nieuw begin te geven. Precies zoals hij in de moeilijkste tijden ooit zijn moeder had proberen op te vrolijken door op de tafel te trommelen, zodat de kruimeltjes begonnen te dansen.”

Het laatste wat ze wil is Toon nadoen. “Dat lukt niemand en zeker geen vijftien- en zestienjarigen.” In plaats daarvan wil ze Hermans eren met werk in modernere en andersoortige jasjes. “Meer met een ensemble gespeeld. Liedjes a-capella gezongen. Ik wil ook aandacht geven aan zijn melancholische kant.”

Hendrik Kegels Een ode aan het alledaagse wil Hendrik Kegels maken. “Dat kan van alles zijn: een gevallen boomblaadje, een sneeuwvlok, een snoeppapiertje of een kiezelsteen. In elk geval iets waar we normaal achteloos aan voorbij lopen.”

Laten we er voor het gemak even van uitgaan dat het de kiezelsteen gaat worden.

“Het lijkt me heel fijn om dat steentje dan op een museale manier te presenteren. Het vanzelfsprekende zo laten spreken dat het pakweg twintig minuten de aandacht van de mensen weet vast te houden. Dat vergt toewijding van mij en van het publiek.”

Kegels (Antwerpen, 1996), laatstejaars aan de performance-opleiding van de Maastrichtse Toneelacademie, wil iets van de kinderlijke verwondering teugbrengen.

“Een kind kijkt naar de wolken en ziet een konijn of wat anders. Een volwassene kijkt en denkt: ‘Dat zijn wolken. Die ken ik al.’

Onze blik verliest helaas het vermogen om steeds weer met flink wat nieuwsgierigheid SEPTEMBER 2018

te observeren.”

Le petit prince van Antoine de Saint-Exupéry is het lievelingsboek van Kegels. Wezenlijk voor elke theatermaker, eigenlijk voor elk mens. “We zijn allemaal kind geweest met het ‘Ik wil ook bijbehorende vermogen aandacht tot verwonderen, maar geen volwassene geven aan de melancholische herinnert het zich nog.”

Fantasie is iets heel kant van belangrijks, vindt de Toon Hermans.‘ theatermaker. “In het onderwijs wordt het vaak afgeleerd. Een kind dat bijvoorbeeld zegt dat het God gaat tekenen, krijgt te horen dat het dat helemaal niet kan, omdat het niet weet hoe God eruitziet. In mijn voorstelling ga ik graag tegen die neiging in door het publiek uit te dagen. Vijftig procent van een stuk zien ze echt voor zich. Vijftig procent moet in het hoofd van het publiek zelf worden ingevuld. De kracht van suggestie, dat vind ik mooi. De fantasie vereren in de hoop dat we naar een wat fantasievollere samenleving toegroeien.”

Kegels maakt zijn voorstelling bij theatergezelschap Het Laagland in Sittard. Daar is hij terechtgekomen via de talentenontwikkeling van VIA ZUID. “Het fijn om in een tijd dat je als maker nog zoekende bent mensen te hebben die vertrouwen in je hebben. VIA ZUID stimuleert op een redelijk ongedwongen manier. Ze kijken naar wie jij bent, wilt zijn en proberen vanuit dat idee zo goed mogelijk te helpen.”

Wèntjerdruim. Theaterroute WinterZone, korte voorstellingen op bijzondere locaties in Sittard, door Het Laagland & VIA ZUID met theatermakers als Rita Hoofwijk, Karlijn Hamer, Mayke Roels en Helène Binder, Céline Daemen en Hendrik Kegels.

Van 27 t/m 30 dec. viazuid.com

THEATERMAGAZINE JEROEN

39

Martin Hofstra van Theater Artemis in de jeugdvoorstelling Oorlog. foto Kurt Van der Elst

40

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Theater

Zijn werk is een langgerekte oefening in verdwijnen. Weg, foetsie, zonder ophef.

Tegelijkertijd is het zijn grootste angst om zichzelf kwijt te raken. Een 25,8 kilometer lang gesprek waarin jeugdtheatermaker Jetse Batelaan zichtbaar wordt. D O O R E R I C A L I N K

VERSTOPPERTJE SPELEN ZONDER BUUT VRIJ E

chte vrouwen joggen in regenpak heette zijn eerste voorstelling. Echte mannen joggen op perron 7b zou de opvolger kunnen zijn. Tijd en locatie: een zomerochtend, 09.14 uur, station Den Bosch.

Tussen tientallen reizigers die hollend de trein naar Tilburg proberen te halen, draaft een man in witte kniebroek. Atletische gestalte, rood haar. Zijn sprint is vergeefs.

Jetse Batelaan hijgt na op een stationsbankje. Zonder vloek, verongelijkte blik of opwinding. Het is een van zijn sterkste troeven: ataraxia, de term die de Griekse filosoof Epicurus voor de onverstoorbaarheid van lichaam en geest gebruikte. Niet dat Jetse een koude kikker is. Integendeel. Maar hij voert maat in emoties. Bij een gemiste trein – en nog veel meer – kun je je maar beter neerleggen. Doe je dat niet, dan laat je de hoogmoed en de domheid winnen.

Hij houdt van het kale, verafschuwt dikdoenerij.

Ook op het toneel. Het is zijn calvinistische inslag, luidt zijn eigen verklaring. Niet dat hij in hel of hoger gelooft, eerder in het niets: “Elke religie is een overschatting van onszelf. Het is een rare aanname dat er íets zou zijn dat zich om ons zou bekommeren.” De mens acht hij evenmin bij machte om het leven werkelijk te veranderen. “We staan met grote ogen voortdurend in ons hemd. Het is

de uitdaging om dat te verduren, je te schikken en vertrouwen te hebben.” Lukt die overgave hem zelf?

Kortstondige stilte, dan: “Mezelf verliezen lukt me het best in sport en dans. Geen drank of xtc. Zulke metamorfoses zijn me te kafkaësk. Mijn grootste angst is om mezelf kwijt te raken.”

Hij haalt een herinnering op.

Negen jaar werd ie. “Voor m’n kinderfeestje mocht ik met vriendjes naar Theater Kikker in Utrecht. Er gebeurde van alles op het toneel. Maar ik was alleen maar bezig met wat ik in het licht van de spots zag dwarrelen. Al die pluisjes, die stofjes.” Op de Theaterschool in Amsterdam ging dat maar niet over. Integendeel: “Terwijl Pierre Bokma ernstig aan het lijden was, hield ik me bezig met het grote onverschillige niks dat eromheen zweefde.” Nog altijd maakt geestvervoering hem achterdochtig. In zijn werk gaat rede boven roes: “Ik voel me meer verwant met Van Warmerdam of Bernlef dan met Fellini.” >>

‘Ik voel me meer verwant met Van Warmerdam of Bernlef dan met Fellini. ’

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

41

Scene uit Hoe de grote mensen weggingen en wat er daarna gebeurde. foto Kurt Van der Elst

Treinstel 2221, op weg naar Tilburg. In veel voorstellingen schept Jetse Batelaan leegte en afwezigheid. Daarin is hij ongewild de tegenvoeter van elke god. De codezin waarmee je zijn filosofische oeuvre kunt ontsluiten: ‘In den beginne was er niets, moge dat vooral zo blijven.’ Hij laat giganten in een verlaten landschap rondstruinen [‘Reuzen’], neemt de leegte van onze koopzucht op de korrel [‘Ja, ja, ja, jullie hebben hele mooie spulletjes,’], illustreert hoe we in elkaars taal verdwijnen [‘De dag dat de papegaai zelf iets wilde zeggen’] en laat ouders met de noorderzon vertrekken [‘Hoe de grote mensen weggingen en wat er daarna gebeurde’]. Tot de radicale hoogtepunten van Jetses reduceerkunst behoren ‘Voorstelling waarin hopelijk niets gebeurt’ en ‘De onzichtbare man’, waarin dat wat ontbreekt het sterkst aanwezig is.

Toch zit het verlangen naar iets of Iets heel diep in de mens. Het is april 2015. Een weiland in Beek en Donk. Vuur- en rookpotten. Slagwerk en toetertjes.

Torens van sloophout. Op deze offerplaats van het Artemis-kunstproject De kinderen die alles weten bedenken 260 basisschoolleerlingen een alternatief scheppingsverhaal. Na elf projectmiddagen kiezen de kinderen voor het geloof in Misschien, een zwevende baby. In niets geloven, vergt volwassen moed of ontgoocheling.

Aankomst NS-station Tilburg. Op de fiets naar Het Zuidelijk Toneel. Halverwege de Koestraat: “In

42

THEATERMAGAZINE JEROEN

kunst die mij serieus raakt, is de mens vaak afwezig.”

Maar zolang de homo sapiens er nog is en voort struikelt, kun je hem maar het best bemoedigen.

Veelzeggend is Hallo Dampkring [2017], de muziektheatervoorstelling die hij met Liesbet Swings maakte. In dit requiem voor de stervende aarde klinken het Kyrie en In Paradisum uit zes boze kinderkeeltjes. Ze zingen hun aanklacht op een open veldje, tussen spandoeken en autobanden. Vanaf de tribune bieden volwassenen halfhartig repliek. Ze zingen smoezen en suszinnen uit tekstboekjes.

Apocalyptische kost? Integendeel.

Hallo Dampkring is ongemakkelijk, maar eindigt met ik-ga-het voortaan-anders-doen-contracten en een polonaise – de favoriete vorm van collectieve vooruitgang in Brabant. “Ik wil graag lessen geven in vertrouwen, in een wereld die vol paniek is”, zegt Jetse. “Ik wil positief blijven. Er is geen andere weg.”

Toch is er iets geks aan de hand. De paradox: hoe meer paniek in de wereld, des te groter de [schijn van] ingeslapenheid. In zijn Staat van het Jeugdtheater [2013] stelde Jetse dan ook bezorgd dat het jeugdtheater dreigt weg te soezen. De oorzaak: zowel makers als publiek mijden gevaar.

“De samenleving raakt getraind in het ontwijken

‘In kunst die mij serieus raakt, is de mens vaak afwezig. ’

SEPTEMBER 2018

Theater

van het onbekende. Dat is zorgelijk. Omgaan met het vreemde is een van de belangrijkste vaardigheden die je kunt leren. Voor een deel is dat ook gerechtvaardigd eigenbelang. Ooit ben je zelf de vreemde: de zwerver, de dementerende, de vieze man.”

In zijn voorstellingen duiken ze vaak op, personages die niet waterpas leven. Ook zijn eigen mond is wat scheef: de erfenis van een gezichtsverlamming. “Ik was in 2004 op wandelvakantie in Schotland. Twee weken in m’n eentje. Toen ging het mis: de rechterkant van m’n gezicht viel uit. Eén oog kreeg ik niet meer dicht.

Uitdrogend hoornvlies, wegzakkende mondhoek. Ik zag er niet uit. Ik was de zwerver geworden.” In een supermarkt in Glasgow ontdekte hij dat reddende engelen bestaan. Achter de kassa zat een oude man, die hem bezorgd vroeg of het wel goed met hem ging. Daar stond Jetse, met z’n zakje chips en andere breekbaarheid. “Het was fijn, dat hij niet schrok maar aandacht gaf. Hij legde me ook helemaal uit hoe ik met bus naar het vliegveld kon komen.”

Niet alleen de kassa-man keek voorbij decorum. Ook zijn huidige vriendin, die hij in die tijd leerde kennen. “Ik had een afgeplakt oog, het kwijl liep uit m’n mond. Maar ze bleef. Blijkbaar was ze niet bang voor de vieze man. Ze is de liefde van m’n leven. Met haar heb ik drie kinderen.”

Aankomst bij Het Zuidelijk Toneel, Ringbaan Oost. Daar werkt hij aan zijn nieuwe voorstelling Het verhaal van het verhaal, waarin een voor-christelijk volkje kennismaakt met een verhaal dat maar niet van de grond wil komen. Of lukt het toch, dankzij interventies van Beyoncé en Trump? Het is niet ondenkbaar dat wij, het publiek, de primitievelingen zullen benijden. Onze grote verhalen zijn immers ontmaskerd, verwoest, verbannen. Dat van hun komt misschien nog uit de verf. “Het is eng zonder verhaal: waar staan we na het postmodernisme? Tegelijkertijd kan het ook een pleidooi zijn voor leven zonder verhaal.

Ik gok erop dat dat een uitweg kan bieden.”

In het pand van HZT zoekt hij naar een rustige gespreksplek. Tot tweemaal toe pakt Jetse na een minuut zijn boeltje weer op. Eerst in de kantine, dan in de theaterzaal. Te druk, te onrustig. Even later vindt hij de beste verstopplek. Achter de coulissen, buiten het zicht van de wereld. Voor even houdt hij op met verdwijnen.

‘Ik had een afgeplakt oog, het kwijl liep uit m’n mond.

Maar ze bleef. ’

DIT IS JETSE Jetse Batelaan [1978, Leiden] is artistiek leider van Theater Artemis in Den Bosch. Hij wordt gezien als de belangrijkste vernieuwer in het Nederlandstalige jeugdtheater. Met zijn beeldende, compromisloze en licht-absurdistische voorstellingen harkte hij per ongeluk tal van prijzen bij elkaar. Zijn laatste voorstelling De onzichtbare man is geselecteerd voor het Nederlands Theater Festival 2018 en genomineerd voor de VSCD Mimeprijs 2018.

Werk van Jetse deze zomer: de nieuwe familievoorstelling Het Verhaal van het Verhaal – een coproductie van Theater Artemis en Het Zuidelijk Toneel – gaat op 14 september in première in Tilburg.

De reprise van Echte vrouwen joggen in regenpak speelt van 8 tot en met 12 augustus tijdens Theaterfestival Boulevard in Den Bosch.

Het Verhaal van het Verhaal. Theater Artemis & Het Zuidelijk Toneel. Op 15 en 16 september Theater Tilburg, 22 september 19.00 uur Theater Kerkrade, 23 september Theater aan de Parade in Den Bosch, 30 september om 14.30 uur in Parktheater Eindhoven, 10 november om 19.00 uur in CCHA/ cultuurcentrum Hasselt en op 16 november in Chassé Theater Breda. artemis.nl, hzt.nl

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

43

Schrijver en acteur Frans Pollux. foto’s Stephan Vanfleteren

Regisseur Pieter Kuijpers.

H

et gebeurde hun (bijna-) leeftijdsgenoten, die een jaar of 25 geleden betrokken raakten bij de Bende van Venlo.

Op dat tijdsgewricht is hun voorstelling Zwart water voor Toneelgroep Maastricht losjes gebaseerd.

Kuijpers, die eerder de film Van God los maakte over de Bende, was destijds bij het bekend worden van de omvang van het criminele netwerk en de gruwelijkheid van hun daden niet eens zo verbaasd.

“Ik groeide als puber op in het Venlo van de jaren tachtig. De zelfkant was toen nooit ver weg. Het was de tijd van de heroïneverslaving en drugshandel. De stad was er slecht aan toe en er heerste doemdenken. Je kon wel gaan studeren, maar een baan zou dat niet opleveren.”

44

THEATERMAGAZINE JEROEN

en nu liggen ondertussen voor het oprapen.

Opnieuw is VVV gepromoveerd en floreert de De jongere Pollux was tiener in een ander economie. Tegelijkertijd kost het weinig moeite klimaat. De Berlijnse Muur was gevallen, om het ongemak tevoorschijn te krabben. de economie trok sterk aan. “VVV werd “Kijk maar naar de onrust en de doden die kampioen en promoveerde naar de vorig jaar vielen in de wijk eredivisie. De stad Venlo vierde zijn Vastenavondkamp in Blerick, 650-jarig bestaan. En tegelijkertijd waar ik zelf ben opgegroeid.” kon er zoiets ontstaan als de Bende ‘Het publiek Regisseur en schrijver van Venlo. Het betrokken raken kan moet daar het begeven zich met het soms heel simpel gaan: of je even werken aan deze voorstelling iets wilt bewaren of zo.” gevoel krijgen: allebei op onbekend terrein.

Dat fascinerende gegeven van ik wil hier Voor Kuijpers is het de twee naast elkaar bestaande eerste keer dat hij aan een werkelijkheden zette hem eerder weg, maar dat toneelvoorstelling werkt. aan tot het schrijven van de novelle kan niet.’

“De bal kwam aan het rollen, Dat je stil blijft staan, in 2014 omdat ik met cameraman Rob Venloos eigen boekenweekgeschenk.

Hodselmans voor Toneelgroep Die publicatie wordt nu bewerkt tot Maastricht al promotiefilmpjes maakte. Op Zwart Water. De paralellen tussen toen een zeker moment kwam ter sprake of ik niet

SEPTEMBER 2018

Jongens waren ze –maar aardige jongens.

Uiteindelijk kwamen ze goed terecht. Pieter Kuijpers (Tegelen, 1968) werd filmregisseur en –producent, Frans Pollux (Tegelen, 1977), schrijver, zanger en presentator. Maar met één of een paar verkeerde afslagen had het gemakkelijk heel anders kunnen lopen. D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

Theater

Een thriller in het theater zin had om een keer de regie voor hen te doen.”

Twee jaar geleden stopte de filmmaker met regisseren om zich te focussen op productiewerk. “Het vervelende van filmregie is dat je heel druk bent met allerlei belangrijke bijzaken: het neerzetten van een set, de make-up, noem maar op.

Voor het goed repeteren van een scène blijft, als je geluk hebt, maar een minuut of tien over. Bij toneel ben je, stel ik me voor, veel van dat gezeik er omheen kwijt. In de vijf, zes weken van repetitie kun je een stuk samen met de acteurs echt ontdekken.”

Voor Pollux is de vorm nieuw. Hij heeft zich als schrijver aan veel gewaagd, van romans tot columns en van liedjes en revues tot toneelstukken, maar de thriller is helemaal nieuw voor hem. “Bij een novelle werk je meer vanuit het idee.

Zo’n literair verhaal kan wat gezapiger beginnen. Toneel in thrillervorm vergt dat je het publiek vrijwel onmiddellijk naar het

puntje van hun stoel laat schuiven.”

Kuijpers houdt van de thriller. “De afspraken zijn duidelijk. Het is een heel heldere vorm. Vanuit dat spannende verhaal aan de oppervlakte kun je verder, diepere lagen aanboren.”

In het klassieke toneel kom je het genre bovendien zelden tegen. Je hebt Baantjerachtige producties en moordmysteries à la Agatha Christie. Terwijl je er op een podium heel mooie dingen mee kunt doen. De toneelvorm kan het allemaal nog beklemmender maken. Zeker als je, zoals in dit geval, kiest voor een kleine, besloten en afgelegen locatie als het voormalige Trappistenklooster bij Tegelen. Het publiek moet daar het gevoel krijgen: ik wil hier weg, maar dat kan niet. En tegelijkertijd: ik wil niet weg, want ik wil weten hoe het afloopt.”

Zwart Water is het eerste deel van een thrillertrilogie die Pollux gaat schrijven en Kuijpers gaat regisseren voor Toneelgroep Maastricht . Ook de volgende delen moeten zijn gebaseerd op werkelijke

SEPTEMBER 2018

verhalen uit het Noord- en Midden-Limburgse.

Welke weten ze nog niet. Kuijpers vertelt tijdens het gesprek alvast enthousiast over een boswachter die hij onlangs op de radio hoorde vertellen over zijn stilaan kafkaëske wereld.

“Voortdurend vondsten van chemicaliën, conflicten met illegale crossers en stropers en rare regeltjes. Alles behalve de romantiek die je je bij het vak van boswachter voorstelt.

Je kunt je helemaal voorstellen hoe zo’n man doordraait.”

Abbie Chalgoum (eerder Jezus in de Tegelse Passiespelen), Toneelgroep Maastricht -actrice Judith Pol en studenten van de Toneelacademie Maastricht vertolken de rollen. Theater de Maaspoort in Venlo treedt op als coproducent.

Singer/songwriter Peter Beeker zingt bij Zwart Water. Pollux: “De manier waarop hij zijn liedjes brengt, de teksten, het dialect. Het sluit naadloos aan bij de voorstelling.”

Zwart Water. Toneelgroep Maastricht. Van 29 november tot en met 30 december te zien in Emmaus, het voormalige Trappistenklooster in Tegelen. toneelgroepmaastricht.nl, maaspoort.nl

THEATERMAGAZINE JEROEN

45

Nederland en Vlaanderen delen één taal. Maar ze vormen daarmee niet vanzelfsprekend één cultuurgebied. De grens blijkt in de praktijk vaak behoorlijk hard. “Vijftien jaar geleden was men nog nieuwsgierig naar elkaars werk.

Nu veel minder.” D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

KIJKEN NAAR DE BUREN S

tiekem een beetje terugverlangen naar de ouderwetse moppen over domme Belgen en gierige Nederlanders. Gerhard Verfaillie, directeur van cultuurcentrum Hasselt, had niet verwacht dat hij dat nog ooit zou doen. “Hoe flauw en clichématig ze ook zijn, die mopjes duiden op een onderlinge band. Anders heeft het vertellen ervan geen zin.”

Laat die band, en de culturele uitwisseling onderling, nu een stuk minder zijn dan vroeger. “Terwijl we ons als open cultuurhuis, dat de diepte wil opzoeken, geen grenzen willen opleggen. Ons maakt het niet uit of een voorstelling in Gent, Groningen of Rio de Janeiro is gemaakt.”

Verfaillie ziet diverse oorzaken van de veranderde tijdgeest: de komst van de VTM’s, de RTL’s en de SBS’en, waardoor er minder naar elkaars televisie wordt

46

THEATERMAGAZINE JEROEN

gekeken en de recente bezuinigingsgolven, fors in Nederland, iets minder ingrijpend maar nog altijd fors in Vlaanderen. “Cultuurcentra hier moesten tien tot twintig procent besparen. Dan zetten instellingen minder snel iets uit Nederland neer. Politiek is in het Vlaamse ook meer een factor geworden. De nadruk is meer op de eigen identiteit komen te liggen. Sommigen pleiten zelfs voor onafhankelijkheid. Dan is de reflex eerder: waarom iets uit Nederland halen, als we zelf goede, jonge mensen hebben?”

Nederland en Vlaanderen delen één taal. Maar ze vormen daarmee niet vanzelfsprekend één cultuurgebied. De grens blijkt in de praktijk vaak behoorlijk hard.

Theaterhuis Het nieuwstedelijk werkt aan internationalisering, maar momenteel vooral in het Engels. “We starten voor expats in België”, legt theatermaker Christophe Aussems uit. “Daar komen misschien voorstellingen in het buitenland uit voort. Maar het moet ook zinvol zijn.

We staan niet te springen om ergens voor tien man en een paardenkop te spelen en dan hier in de publiciteit uit te pakken met grote verhalen

SEPTEMBER 2018

Reportage

dat we ik weet niet waar hebben gestaan.”

En Nederland? Het nieuwstedelijk speelt er de laatste jaren twee, drie, vier keer per seizoen. Aussems herinnert zich nog hoe hij met De Queeste, dat in 2015 met Braakland/ZheBilding samenging in Het nieuwstedelijk, pakweg tien, vijftien jaar geleden wel zo’n 25 keer per jaar in Nederland speelde. “Men was nog nieuwsgierig naar elkaars werk. Nu veel minder. Of je moet strategisch Nederlandse acteurs inzetten of coproduceren.”

Praktische obstakels zijn er ook volop.

“Subsidieperiodes staan nogal eens haaks op elkaar. Dan is bij een productie voor Nederland het geld binnen en moet in Vlaanderen het besluit nog vallen, of

Piet Menu: “Een Nederlandse acteur werkt technischer, een Vlaming meer op het gevoel.”

andersom. Nederlandse theaters kunnen of willen ook zelden onze uitkoopsom betalen.

Daar spelen betekent dan automatisch spelen met verlies.”

Huub Colla probeert met zijn bedrijf CollaGe Producties de voorstellingen van Toneelgroep Maastricht (TgM) in Vlaanderen te verkopen. “Het is zowel bij de theaters als aan de kassa’s een succes. Othello en La superba waren vrijwel overal uitverkocht.

Een voorstelling als De advocaat over Bram Moszkowicz heb ik niet aangeboden. Te Nederlands.”

Colla werkte ooit bij het Mechels Miniatuur Theater. “Daarmee speelden we per seizoen zomaar twee, drie maanden lang in Nederland.

Dat bestaat niet meer. Nederland en Vlaanderen zijn cultureel wat uit elkaar gegroeid. De Vlaming kent de beste Nederlandse acteurs niet meer. De Nederlander weet niet wie de beste Vlaamse acteurs zijn. TgM >>

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

47

(Advertentie)

Pop & Jazz AGENDA

Bombino op 20 oktober om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. foto Vittorio Catti

Lizz Wright - Grace. Een van de aantrekkelijkste jazzchansonstemmen ter wereld. Op 22 september om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be José Gonzalez & The String Theory. De fragiele stem van de Zweeds-Argentijnse singer-songwriter, mét 20-koppig strijkersorkest. Op 27 september om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Michelino Bisceglia plays Tim Burton. Uniek concert waarin Bisceglia je onderdompelt in de fantasiewereld van Tim Burton. Op 29 september om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Gerard van Maasakkers - 40 jaar liedjes. Intieme avond met veelkleurige liedjes en anekdotes uit zijn oeuvre. Op 14 oktober om 14.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Charly Luske e.a. - The Story of George Michael.

Het verhaal over en de hits van George Michael. Op 18 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl René Shuman & Angel-Eye - Welcome to Graceland!

Deze Elvis Memorialshow is een spetterende muzikale reis. Op 20 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Flying Horseman + Spain. Spain brengt trage, akoestische, alternatieve rockmuziek met een vitage jazzy feel. Op 29 september om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be

Bombino. Met zachtmoedige stem dwaalt Omara Moctara Bombino tussen de woorden, flarden en halve zinnen. Hij vertelt over zijn muziek , de strijd van de Toearegs en zijn thuis; de Sahara. Op 20 oktober om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be

Johan Derksen - Keeps The Blues Alive. Muziek van Amerikaanse blueslegendes met o.a. de Haagse band The Clarks. Op 3 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Seven Drunken Nights, The Story Of the Dubliners.

Heerlijke meezingavond met hun grote hits zoals The Wild Rover. Op 24 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

t Hof Van Commerce. Met hun West-Vlaamse flow en funky beats slaagde ‘t Hof Van Commerce er 20 jaar geleden al in om de stap van underground naar mainstream te zetten. Op 5 oktober om 20.15 uur in Kuub de Warande Turnhout. warande.be

Mari Samuelsen & Casco Phil - Nordic noir & minimalistic baroque. Noorse topvioliste laat zich inspireren door Scandinavische filmcomponisten én barokmeesters. Op 26 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Don McLean. Een nostalgische trip waarin je kan meezingen op klassiekers zoals American Pie! Op 14 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Snorri Halgrímsson & Sun*Sun*Sun String Orkestra + Hugar + Rebekka Karijord. De nieuwe generatie IJslandse pop-rockartiesten én de Noorse singersongwriter Rebekka Karijord. Op 27 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

48

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Niklas Paschburg + Hior Chronik + Echo Collective plays Amnesiac - 7K! label night. Een avond lang melancholie tussen neoklassiek, ambient en elektronica. Op 9 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Enrico Rava Quintet. Tijdens het Neve Festival op 17 november om 20.15 uur in Schouwburg de Warande Turnhout. warande.be Mísia - Do primeiro fado ao último tango. Eén van de iconen van de nieuwe fado viert haar 25-jarige carrière.

Op 24 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Stef Bos – Kern. Ontroerende performance met universele thema’s zoals de liefde en ouder worden. Op 30 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Isolde (XL). Isolde Lasoen (drumster bij Daan) laat je wegdromen naar zwoele Franse avonden. Op 6 december om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be STUFF. plays Howard Shore. Dé live act van het moment gaat aan de slag met iconische filmmuziek. Op 24 januari om 20.15 uur C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Reportage

houdt daar bij de casting al rekening mee door niet alleen Nederlanders te engageren, maar ook mensen als Wim Opbrouck en Dirk Roofthooft, uitstekende acteurs en gekend in Vlaanderen.”

Ook Het Zuidelijk Toneel (HZT), dat Tilburg als uitvalsbasis heeft, komt makkelijk de grens over, zegt artistiek leider Piet Menu.

“Bij makers en spelers kiezen wij bewust voor een mix. Nederlanders zijn meer Angelsaksisch gericht. Met Belgen trek je er automatisch de Frans-Latijnse cultuur bij. Het denken verschilt, net als het gevoel voor esthetiek. Een Nederlandse acteur werkt technischer, een Vlaming meer op het gevoel. Een Nederlander vraagt zich af: Klopt het? Een Vlaming: Werkt het? Die handhaaft de zeemzoeterige strijkers als achtergrondmuziek eerder als hij merkt dat het publiek het oppikt. Uit die botsing van culturen komen mooie dingen voort.”

Menu, zelf Belg en in het verleden onder meer als directeur actief bij het Vlaams cultuurcentrum De Brakke Grond in hartje Amsterdam, betwijfelt of Nederland en Vlaanderen uit elkaar groeien. “Er is een hernieuwde interesse. Tekenend vind ik de vanzelfsprekendheid waarmee Nederlanders in Vlaamse en Vlamingen in Nederlandse talkshows zitten. Niet langer als exoot, de Bourgondische Belg of de directe Nederlander, maar gewoon als interessante gast.”

De philharmonie zuidnederland zoekt het buitenland pas sinds kort op. De eerste jaren na de fusie van Het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest focuste het muziekgezelschap vooral op de eigen streek.

“Heel bewust”, vertelt directeur Stefan Rosu. “We moesten onze positie vinden, profiel ontwikkelen. Dat deden we vooral in Noord-Brabant en Limburg met een enkel uitstapje naar de Randstad.”

Stilaan gaat de philharmonie ook de landsgrens over. “In 2017 voor het eerst op een pianofestival in Zuid-Frankrijk. Dit seizoen nemen we de reeks Meisterkonzerte in Eurogress in Aken voor onze rekening.

We spelen er zelf twee keer en nodigen voor de overige drie concerten orkesten uit

Antwerpen, Bremen en Istanbul uit. Voor spelen in België hebben we wel belangstelling, maar het kost nog moeite om de juiste partners te vinden. De philharmonie zuidnederland moet daar ook echt iets kunnen toevoegen. Structurele belemmeringen zijn er ook. Entreeprijzen liggen in België zo’n 25 procent lager dan in Nederland. Dat maakt het kostentechnisch ook moeilijker.”

Het is niet allemaal kommer en kwel. Directeur Jackie Smeets van VIA ZUID, talentonwikkelaar in de podiumkunsten in Nederlands Limburg, vertelt enthousiast over de samenwerking met Belgische partners als C-mine, Dommelhof en C-Takt bij het steunen van nieuwe makers.

“En dankzij dat netwerk lukt het ook om Vlamingen podia te bieden in Nederland en andersom.”

Cultuurhuis de Warande in Turnhout trekt ook bezoekers uit de Nederlandse grensstreek. Simpelweg omdat Tilburg en Eindhoven voor een deel van dat gebied verder weg liggen. Theater- en dansprogrammeur Bert Heylen: “Tijdens de twee jaar durende verbouwing van de Warande hebben wij ons publiek ook met bussen naar voorstellingen in Breda, Tilburg en Eindhoven gebracht. Vooral met Tilburg bestaat ‘Er is ook een mooie samenwerking: we programmeren meer in openluchtvoorstellingen op en rond de grens, Vlaanderen. we laten studenten van de Dansacademie Kijk naar het in Tilburg iets maken met Antwerpse jeugdtheater. conservatoriumstudenten, in 2020 organiseren we gezamenlijk een festival.”

Daar keken Volgens Veerle van Bun, directeur van C-mine we vroeger in Genk, hebben de cultuurbezuinigingen in echt op tegen Nederland hun sporen nagelaten. “Als ik de Nederland.’

Nederlandse schouwburgboekjes doorkijk, zie ik een traditioneler aanbod, veilig op volle zalen mikkend: veel musical, voorstellingen gebaseerd op bekende boek- en filmtitels, tributebands. In Vlaanderen is nog iets meer ruimte voor experiment. Als smaak uiteen gaat lopen, boek je ook minder snel Nederlandse makers. Er is ook meer in Vlaanderen. Kijk naar het jeugdtheater. Daar keken we vroeger echt op tegen Nederland. Nu is er een rijk aanbod van groepen in Vlaanderen.”

De Nederlandse marketing is ook veel bedrijfsmatiger, merkte Van Bun onlangs nog op een bijeenkomst met professionals uit beide landen. “Inclusief het bijbehorende jargon met termen als input en output. Wij vertrouwen meer op ons gevoel en creëren draagvlak door samenwerking met verenigingen en voorstellingen op locatie. Voor grote campagnes en uitvoerig klantonderzoek ontbreekt ook het budget.

Mond-op-mondreclame helpt, ook richting Nederland. Voor grote tentoonstellingen als de eerdere rond het ontwerpersechtpaar Charles en Ray Eames en die van dit jaar rondom het werk van filmmaker en tekenaar Tim Burton mikken we ook echt op de bezoekers van verre.”

Ondertussen koestert Van Bun de verschillen tussen Vlaanderen en Nederland. “Het maakt dat er alleen nog maar meer te zien en te horen valt in de Euregio.”

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

49

De Tiende van

Muziek recht uit het hart. Sjostakovitsj’s Tiende symfonie houdt chef-dirigent Dmitri Liss in de ban. Samen met philharmonie zuidnederland gaat hij op onderzoek uit.

D O O R M A R K VA N D E V O O R T

50

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Muziek

Dmitri S

oms herbergt één enkel muziekstuk alle emoties, herinneringen en verlangens die je koestert. Voor de Russische dirigent Dmitri Liss (1960) is die keuze al een hele tijd kristalhelder. Liss heeft zijn muzikale hart verpand aan de Tiende symfonie van voornaamgenoot Dmitri Sjostakovitsj. Eind oktober gaat Liss dit monumentale lievelingswerk dirigeren met zijn philharmonie zuidnederland. Een zorgvuldig samengesteld concertprogramma dat zinderend geopend wordt met een kleurrijk spektakelwerk van componiste Olga Victorova, de vrouw van Dmitri Liss. Daarnaast klinkt het zelden gespeelde Eerste vioolconcert van de Poolse componist Karol Szymanowski, met de Russische stersoliste Alena Baeva.

Maar het is het hoofdmenu waar de fanatieke Liss-watchers het meest benieuwd naar zijn. Sjostakovitsj’ Tiende symfonie voelt in alles aan als een persoonlijke geloofsbrief van de componist. Een werk dat in première ging ruim een half jaar na Stalins dood. In de bijna één uur durende symfonie uit 1953 lijkt Sjostakovitsj op waardige wijze de terreur van Stalins schrikbewind te verwerken. Maar het is vooral Sjostakovitsj’ innerlijke, poëtische klankwereld vol verscheurende levenstwijfel die doorschemert. Als je goed luistert ontwaar je in de vier delen – en met name het wonderschone, gedragen openingsmoderatode beklemmende duisternis van het Stalinistische tijdperk en de onzekere toekomst van zijn vaderland.

Liss raakt er zelf ook niet over uitgepraat. Aan de telefoon vanuit Jekaterinaburg vertelt hij honderduit over Sjostakovitsj’ magnum opus.

In het voorjaar dirigeerde hij het werk nog met het Philharmonisch Orkest van de Oeral in de prestigieuze Berliner Philharmonie. “Het was de eerste keer dat we er op traden en de reacties waren overweldigend.

Ik heb daar toen een heel goed gevoel aan over gehouden.” Liss is al bijna vijfentwintig jaar aan het orkest uit de Oeral verbonden. Sinds september 2016 dirigeert Liss ook de philharmonie zuidnederland. De samenwerking verloopt dermate voorspoedig dat Liss’ contract recent is verlengd tot eind 2021.

De Tiende symfonie van Sjostakovitsj stond al langer op Liss’ verlanglijstje voor de philharmonie. Een werk vol raadsels. Zoals zo vaak bij Sjostakovitsj lopen veel lijntjes door elkaar heen: persoonlijke reflecties van de componist, de hectische tijd waarin hij leefde en de in principe fabuleuze, absolute muziek die hij schreef. Pure muziek die moeiteloos zonder inachtneming van alle historische dwarsverbanden beluisterd kan worden. Liss begrijpt de associaties die veel muziekkenners opwerpen. Zelf ziet hij het stuk in een veel breder perspectief. “Sjostakovitsj wil met zijn werk vooral verklanken hoe het mogelijk is om een mens te blijven in zulke extreme omstandigheden.

Het was destijds levensgevaarlijk om teveel van jezelf te laten zien in een muziekwerk. Dat hij dat toch voor elkaar kreeg, heeft mijn bewondering voor hem alleen maar doen toenemen.”

Liss heeft de partituur van de Tiende meerdere malen op de lessenaar

laten ploffen. Hij kijkt er naar uit om het werk nu met de philharmonie in te studeren. “Iedere keer als ik de symfonie dirigeer, wordt het werk intiemer voor me.

Alsof de innerlijke gevoelens van de symfonie langzaam geopenbaard worden. Deze symfonie staat het dichtst bij me. Muziek die gaat over al je liefdes, je vrienden en de maatschappij. Het is alomvattend. Eigenlijk heb je geen woorden nodig om uit te drukken wat deze symfonie zo imposant maakt. Gewoon luisteren.”

‘Je leidde Zelf heeft Liss die tijd van tirannieke een soort onderdrukking niet meegemaakt, dubbelleven: maar de generatie van zijn ouders je officiële zat er middenin. “Mensen waar ik mee ben opgegroeid zijn door de leven én je Stalin-terreur kapot gemaakt. Later geheime privéleven.’ was er ook weinig vrijheid. Negatieve gedachten over de Russische maatschappij die ik had, heb ik voor mezelf gehouden. Je leidde een soort dubbelleven: je officiële leven én je geheime privéleven. De ware vrijheid brak voor mij en iedereen aan na de Perestrojka in de jaren negentig. Ik voelde me weer vrij om de boeken te lezen die ik wilde lezen.” Ideeën en gevoelens die Liss straks meeneemt tijdens de repetities van de philharmonie. “Mijn ervaring en liefde voor dit stuk kunnen de orkestmusici op weg helpen. Ik geloof in deze musici en hun open houding.”

Mooiste surprise van deze bijzondere concertavond belooft de ouverture. De Oekraïense componiste Olga Victorova (1960) presenteert de Nederlandse première van haar internationale orkesthit Qinglong - Azure Dragon. “Die blauwe draak is een belangrijk Oriëntaals symbool”, weet Liss. “Deze vliegende draak zegent mensen door sprankelende juwelen over hun hoofden uit te strooien. In het stuk van Olga is de vlucht van de draak te horen in expressieve golven van uitbundige klankkleuren. Bijna als Chinees vuurwerk. In het tweede gedeelte landt de draak en ontspint zich een blijmoedige oriëntaalse dans in een pittig ritme. Nog een hele klus voor het orkest.”

Tiende symfonie, Dmitri Sjostakovitsj door philharmonie zuidnederland met dirigent Dmitri Liss.

Op 26 oktober in Theater aan het Vrijthof Maastricht, op 27 oktober in Muziekgebouw Eindhoven.

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

51

Ze troffen elkaar vorig jaar op Winternights. Sindsdien werken Marie van Vollenhoven en Patrick Housen samen. Een gezamenlijke improvisatie van beeldend kunstenaar en musicus. Via techniek worden ze direct verbonden. Daarna is het uitproberen. D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

WINTERNIGHTS WINTERNIGHTS is een showcase-festival en toont work-in-progress-projecten van atypische makers, die transdisciplinair en hybride werk maken. WINTERNIGHTS heeft als doel prille projecten van beloftevol talent uit Nederlands en Belgisch Limburg voor een eerste keer met een publiek te delen. WINTERNIGHTS is het initiatief van VIA ZUID en SoAP in 2016 en uitgegroeid tot een intensief samenwerkingsproject met de Vlaamse werkplaats C-takt uit Neerpelt en Genk en Maastrichtse organisaties Intro, FASHIONCLASH, Sally Dansgezelschap Maastricht en GOTRA. Gedurende WINTERNIGHTS worden er ook makersmomenten georganiseerd, waarbij in lezingen, workshops uitwisseling en kennisoverdracht centraal staan.

Marie van Vollenhoven en Patrick Housen (midden) foto’s Maxime Jean-Baptiste

C-TAKT Vanaf 14 september is er in Genk de manifestatie C-TAKT#2, een week lang presenteren jonge makers uit binnen- en buitenland hun werk. c-takt.be

52

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Beeld & Muziek

Kunstenaar en musicus als één orkest Z

e bestaan. Mensen die klanken zien en kleuren horen. De waarnemingen van de zintuigen zijn bij hen nog vernuftiger verbonden dan bij anderen en lopen deels ook door elkaar heen. Synesthesie heet die eigenschap.

De Maastrichtse kunstenaar Marie van Vollenhoven (Amsterdam, 1983), verbonden aan VIA ZUID en de Gentse componist Patrick Housen (Genk, 1990), maker bij C-takt hebben dat bijzondere vermogen niet. Zij denkt vooral in beelden. Van jongs af aan al. Hij in geluiden. Die prikkelen hem.

Overprikkelen soms, bijvoorbeeld bij een surround-systeem.

Toch proberen ze nu hun werelden samen te voegen. Als het geen soort synesthesie is dan toch wel een symbiose.

Van Vollenhoven werkte al eerder met musici, bijvoorbeeld uit de jazz. “Maar we bleven vooral ieder ons eigen ding doen. De musici speelden. Ik reageerde. Ik tekende of schilderde. De musici reageerden. Met Patrick ga ik op zoek naar echte verbinding, ook via de techniek. Een geluid van hem leidt dan vrijwel automatisch tot een bepaald beeld bij mij en andersom.”

Housen zag daar ook de uitdaging van.

“Als componist word ik nooit zo’n goede muzikant als de violist of de saxofonist waarvoor ik schrijf”, zegt de man, die ooit als gitarist begon en onder meer actief was in de metalwereld. “Mijn kracht ligt in het onderzoek, het ontdekken van nieuwe werelden.”

Housen en Van Vollenhoven ontmoetten elkaar voor het eerst op Winternights in AINSI in Maastricht. Zij voerde op het

showcase- en makersfestival met de Spaanse toetseniste María Dominguez Perez hun gezamenlijke programma MariaMarie op, “een audiovisuele en muzikale reis met beeldende kunst, poëzie, (piano-) muziek en elektronica”. Hij werkte aan een compositieopdracht en was op zoek naar inspiratie. “Eddie Gudolf, artistiek coördinator bij C-Mine in Genk, wees me op Winternights. Daar zou ik andere jonge makers aan het werk kunnen zien middenin hun proces. En er zou ruimte voor gesprek en debat zijn.”

Na afloop van haar performance raakte Van Vollenhoven aan de praat met Housen.

“We hadden met een groep een discussie in een kring. Patrick viel me op. Hij leek een beetje de vreemde eend in de bijt, was ook in zijn eentje daar. Ik stap vaak op de loners in een gezelschap af. Ook nu. We raakten aan de praat en Patrick vertelde dat hij actief was als componist en experimenteerde met digitale geluiden.

Spontaan zei ik toen dat we moesten samenwerken. Ik zocht al een tijdje naar iemand met wie ik muziek en beeld meer kon laten samenvloeien.”

Van Vollenhoven en Housen wisselen ideeën uit via de digitale snelweg, maar de grootste stappen zetten ze op de momenten dat ze ook echt samenwerken, op Housens werkplek in Gent of in Van Vollenhovens iets grotere atelier in Maastricht.

Al een paar keer traden ze al uit die laboratoriumachtige setting voor try-outs samen met drummers van het Belgische ensemble Bl!ndman. Housen: “Kijken wat werkt en wat niet werkt. Het is zoeken naar de juiste vorm. Welke verbindingen zijn echt

SEPTEMBER 2018

zinvol? Hoe houd je het dramaturgisch ook interessant?” Volgens Housen brengt het hem bij zijn grootste kracht: “Ik word nooit zo goed als die geweldige drummer of die geweldige saxofonist. Door de juiste vragen kan ik wel zinnig onderzoek doen en nieuwe wegen proberen te vinden.”

In feite ontstaat stilaan een geheel eigen taal. “Wat we op het podium doen lijkt op de reguliere aanpak bij geïmproviseerde muziek”, legt Van Vollenhoven uit. “Een deel is vooraf bedacht, een deel ontstaat door de actie ‘Patrick viel en reactie ter plekke, me op. Hij een deel is volledig vrije leek een improvisatie. Alleen gaat het in ons geval niet om beetje de instrumentalisten, maar vreemde om een musicus en een eend in de beeldend kunstenaar.” bijt, was De twee hebben voor hun “hedendaags neuraal ook in zijn netwerk” de naam eentje daar.’

“Trigger Tribe” bedacht, een verwijzing naar de wereld van het internet. Samenwerkingen als die van hun komen op de digitale snelweg namelijk voortdurend tot stand.

En uit die artistieke ontmoetingen ontstaan net als in het geval van Van Vollenhoven en Housen nieuwe stammen met heel eigen gebruiken en een eigen taal.

Winternights 2018, Sphinx-kwartier Maastricht.

Van 20 tot en met 22 december. Housen en van Vollenhoven zijn op 20 oktober te zien tijdens het OORtreders festival in Neerpelt. viazuid.com, c-takt.be, oortreders.com

THEATERMAGAZINE JEROEN

53

DONKERDANSEN IN HEADROOM In Headroom komen twee verschillende vormen van theater maken samen. Het hypnotiserende resultaat is onnavolgbaar. Maar dat geldt misschien nog wel meer voor de weg er naartoe.

DOOR EDO DIJKSTERHUIS

54 54

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2018

Theater

H

eadroom laat zich moeilijk beschrijven en al helemaal niet categoriseren. Het is een theatrale performance met existentiële twist, een opeenvolging van stills uit een surrealistische film, een psychologische röntgenfoto van een man zonder eigenschappen. Het is een voorstelling die het associatievermogen van het publiek maximaal bespeelt. En de verwachting telkens opschort totdat hij oplost in simpelweg ervaren. Het is tevens het fusieproduct van twee totaal verschillende manieren van theater maken.

Dat hun speelstijlen sterk verschillen wisten Erik Whien en het duo Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot wel. Whiens aanpak is precies en psychologisch, gestoeld op tekst. Boogaerdt/VanderSchoot werken associatief, beeldend en trekken dingen uit elkaar. Maar de vaste makers van Theater Rotterdam kenden elkaars werk, hadden eerder in elkaars producties gestaan, en het leek ze interessant om de twee werkwijzen eens samen te voegen. “Als je dat dan doet, is het echter niet zo evident”, geeft Whien toe. Van der Schoot vult aan: “Je moet alle aannames over je eigen manier van theater maken tegen het licht houden. Het repetitieproces was een constant afpellen.”

Bij wijze van houvast vroeg Whien theatermaker Peter de Graef een tekst te schrijven. Het werden vijf monologen die een blik gunnen in iemands hoofd, meer traktaten met een melodie dan een verhaal met plot. “Het was eigenlijk een onmogelijke opdracht”, erkent Boogaerdt.

“Peter moest de rol vervullen van gemeenschappelijk midden. De tekst voelde ook exotisch. Toen we begonnen te lezen gebeurde er niet genoeg. We bleven op elkaar wachten. Vlak voor de repetities besloten we de hele tekst radicaal van tafel te vegen, en alleen de thematiek te behouden.”

Wat volgde waren twee weken in workshopachtige sfeer. “Ik heb vanuit mijn werkwijze weinig ervaring om te beginnen in die leegte dus liet ik Suzan en Bianca het voortouw nemen”, vertelt Whien.

“Na de eerste week verschenen er figuren, personages waar we op voortborduurden.”

Die hoofdrolspelers zijn echter meer vorm dan inhoud. Het zijn lege mensen, meer objecten dan subjecten. “Dat bracht ons op het idee om maskers te laten maken van onze eigen gezichten. De uitdrukking is dichtbij de persoon maar wel leger, neutraler”, vertelt Boogaerdt. “Aan het begin van de tweede week bedachten we dat die figuren achter gaasdoek moesten staan en dat ze gecombineerd moesten worden met spullen. Na een serie scènes met radiatoren wisten we: dit is de richting die we in moeten. De toeschouwer wordt actief betrokken bij het creatieve proces. Tekst en beeld komen op losse sporen binnen, het brein kneedt ze en maakt er een verhaal van. Of zoals Peter het in zijn originele tekst zei: ‘zodra alles in de vleesmolen van de hersenen komt, begint het gedonder’.”

Zo’n zoekende manier van maken botst nog wel eens met de praktische logistiek van een theatergezelschap, merkte Whien. “Het is heel abstract en je tast continu in het donker. Dan komt er een prmedewerker langs die een tekstje wil of het team van de techniek met de vraag: wat hebben jullie nodig?”

“Maar het is gelukt om in het intuïtieve proces te blijven”, constateert Van der Schoot tevreden. We werkten als mimers samen met drie acteurs, die eerder dan wij geneigd zijn eerst iets te begrijpen en in woorden te vatten voordat ze iets kunnen doen. De intuïtie had ook kunnen verdrinken. Maar nu hebben we iets gemaakt dat geen van ons had voorzien. We hebben iets nieuws aangeboord. Dat is fijn voor ons, maar ook voor het publiek.”

De makers zeggen niet bang te zijn voor spanningsloze momenten, maar ze realiseerden zich wel dat enige structuur noodzakelijk is wil het publiek niet afhaken. Dat telkens doven van het licht brengt ritme in de voorstelling. En het donker in Headroom is ook echt donker. Bezoekers zien geen hand voor ogen. Boogaerdt: “Als het licht uit is, changeren we. Donkerdansen noemen we dat. Door de totale duisternis branden de oude beelden na op het netvlies. Als het licht dan weer aangaat, lijkt de voorstelling door het gaas op een hologram. Maar het is allemaal super analoog gedaan, met klassieke theatermiddelen.”

Headroom wordt helemaal afgemaakt door de geluidscompositie van Wessel Schrik. Die bestaat uit klanken gebaseerd op het lichaam. Er wordt gesist en geslikt, een hartslag klinkt, ademhaling wordt een storm. “Het is een niet-talige vorm van verhalen vertellen, een link naar de primitieve basis van de mens”, stelt Boogaerdt. “Het doet iets met je gemoed.”

“En de voorstelling begint hier ook mee”, neemt Van der Schoot het stokje weer over. “In de ouverture, die acht minuten duurt, wordt het langzaam donker. Het geluid sterft weg en komt terug. Vier, vijf keer denk je: nu begint het. Maar dan gaat het weer door. Als het dan echt begint heb je je verwachtingen al een paar keer afgelegd. Dat helpt om het publiek open en zonder aannames te laten kijken.”

‘Zodra alles in de vleesmolen van de hersenen komt, begint het gedonder.’

Headroom. Theater Rotterdam. Op 27 september in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

SEPTEMBER 2018

THEATERMAGAZINE JEROEN

55

Roundabout van Patrick Ceyssens. foto CCHA

D

e tekenaar en schilder Patrick Ceyssens (Houthalen 1965) haalt weg.

Hij maakt zijn werken vaak aan de hand van amateurfoto’s, objets trouvés. Hij verwijdert de poserende personen, in de overtuiging dat de essentie van dat wat de mensen echt willen vastleggen ligt besloten in de berg, het bos, het monumentale interieur of exterieur dat is gefotografeerd. “Het immense, oneindige, ongrijpbare.”

Na het tekenen of schilderen is Ceyssens ongenadig voor zijn ‘werkstukken’.

Dan gaat hij verstoren, breuklijnen aanbrengen. Bijvoorbeeld door te gaan schuren. De schuurmachine op de grond bij een aantal werken in wording in zijn atelier getuigt ervan. Daarna gebeurt het volgens de kunstenaar. “Beeld en geheugen gaan door elkaar heenlopen. De

56

THEATERMAGAZINE JEROEN

kijker gaat het verwijderde zelf invullen.”

Geheel indachtig de titel van een van zijn werken: Our mind is the only canvas. “Het is bijna flirten met flarden.”

Zijn nieuwste installatie Round a roundabout #2 lijkt –net als het eerdere Round a roundabout #1– een beetje in tegenspraak met de werkwijze van de tekenaar en schilder Ceyssens, die zo vertrouwt op de kracht van suggestie.

Dit keer lijkt hij eerder toe te voegen dan weg te halen, met techniek in dit geval. Bij Round a roundabout #2 wordt het nieuwste van het nieuwste gebruikt.

“12K-opnames die beelden met een scherpte en kwaliteit laten zien die veel verder dan dat wat we normaal met het blote oog waarnemen. En dat dan 360 graden rondom geprojecteerd aan de binnenkant van een cirkel en tegelijkertijd ook nog eens aan de buitenkant ervan.

SEPTEMBER 2018

Het is een compleet nieuwe manier van gewaarworden. Mensen zien zoveel dat ze niet alles kunnen zien en keuzes moeten maken. Dat wat ze zien, zien ze anders dan ooit tevoren.” En het meest gebeurt weer in het hoofd van de kijker: op het canvas in diens hersenen.

Vanaf 21 september is in het CCHA drie ‘Wetenschappers maanden lang het retrospectief Patrick meten te veel.

Ceyssens. Van kijken Kunstenaars naar beelddenken te zien (later tijdens het meten weer IMPACT Festival ook met te weinig.’

Round a roundabout #2). Er verschijnt een bijbehorend boek waarmee met behulp van een app allerlei beelden op de smartphone en de iPad zijn op te roepen. “Alles in zijn samenhang kunnen tonen is essentieel

Kunstenaar Patrick Ceyssens is dit najaar nadrukkelijk aanwezig in cultuurcentrum Hasselt. Het maakt hem zelfs wat rusteloos. “Ik ga daar open en bloot staan omdat ik nog nooit zoveel tegelijkertijd laat zien.” D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

Theater

Flirten met flarden voor iemand zoals ik. Met alleen een traditioneel boek zou ik niet alles kunnen vertellen. Tegelijkertijd opende het schrijven ook nieuwe mogelijkheden.

Meer dan ooit ben ik me via taal gaan verhouden tot mijn werk. Zonder alles te willen uitleggen. Meer als aanvulling op het beeldende, als reflectie.”

Op de openingsdag van de expositie in Hasselt hoopt Ceyssens ook nog eens te promoveren op zijn werk en een studie van de ontvangst ervan. Kunst en wetenschap lijken misschien wat lastig te verenigen werelden, maar de aanstaande doctor vindt het achteraf logisch dat het op zijn weg kwam. Onderzoeker was hij altijd al. “Ik word begeleid door perceptiepsycholoog prof. dr. Johan Wagemans, hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij bestudeert het kijken naar kunst. Wat doet dat met

mensen? Ik heb daar ook altijd mee gespeeld. We vullen elkaar aan. Mijn andere begeleider is prof. dr. Philippe Bekaert, professor aan de universiteit in Hasselt, hij weet alles van digitale media en andere nieuwe technieken. Hij was naarstig op zoeken naar mensen die daar invulling voor konden leveren.”

Wetenschappers meten te veel, vindt Ceyssens. “Ze willen ook het niet meetbare in waarden vangen.”

Kunstenaars meten daarentegen weer te weinig, meent de Houthalenaar. “Terwijl het echt nieuwe inzichten kan geven.

Yane Beckers, studente psychologie aan de universiteit van Hasselt, schreef een masterscriptie over mijn werk, Layering in the art of Patrick Ceyssens. Ze is heel diep in de perceptie van 150 bezoekers van een tentoonstelling van werk van mij gedoken.

Vooraf denk je dan: dan ga ik iets lezen

SEPTEMBER 2018

over hoe ze tegenover abstractie staan en wat dat met hen doet, om dan vervolgens weer door te gaan naar een ander thema. Maar het ging ook heel erg over de werking van de verschillende processen die tegelijkertijd gaande zijn. Over de combinaties die gelegd worden in hoofden. En dan wordt het erg interessant.”

Ceyssens is ook nog eens van de organisatoren van het symposium tijdens het IMPACT Festival op woensdag 14 en 15 november. Het festival is een twee weken lopend euregionaal evenement dat partners uit economie, innovatie, cultuur en onderwijs samenbrengt rond het thema nieuwe technologieën en podiumkunsten. Er zijn onder meer Belgische theaterpremières te zien van Dökk van FUSE, Aether van Max Cooper, Dorian Gray van Ulrike Quade en Autobiography van Company Wayne McGregor. >>

THEATERMAGAZINE JEROEN

57

‘De beelden stonden in een loop van 24 minuten, maar sommige bezoekers bleven wel anderhalf uur.’

Het symposium focust zich daarbij op perceptie en interpretatie van beelden.

Technologie opent enerzijds heel veel mogelijkheden en kan anderzijds ook kwaadaardige verwarring scheppen.

Beelden lijken de waarheid te tonen, maar zijn in deze wereld van fake news en posttruth meer dan ooit manipuleerbaar en bruikbaar om de kijker te misleiden.

De kunstenaar benadrukt graag vooral wat beeld aan moois vermag. “Taal schiet tekort om het te beschrijven. Een simpel voorbeeld: er zijn misschien honderd soorten rood benoemd. Er bestaan miljoenen soorten.”

We zien een deel van wat ons wordt voorgeschoteld. Mensen zijn voortdurend bezig om beelden te interpreteren, zegt Ceyssens. Bewust en onbewust. “In mijn colleges beeldanalyse aan de PXL-MAD School of Arts in Hasselt geef ik vaak het voorbeeld van Steven Spielbergs film Jaws. Daarin beweegt alles en iedereen voortdurend van links naar rechts. Totdat het eerste slachtoffer valt. Dan is er opeens sprake van een beweging van rechts naar links. Merkt de kijker dat bewust op? Nee. Toch zal het iets met hem doen. Een heel ander voorbeeld is inzoomen. In feite is dat een technische mogelijkheid van een camera. Maar in beeldtaal heeft die stilaan een betekenis gekregen. Meestal: het vestigen van extra aandacht op een detail.”

Toch meent de kunstenaar dat de meeste mensen veel van hun vermogen tot beelddenken onbenut laten. “De

58

THEATERMAGAZINE JEROEN

Patrick Ceyssens. foto CCHA

meesten van hen gebruiken slechts twintig tot dertig procent. Dat is ontzettend jammer. Het zou veel meer aandacht in het onderwijs moeten krijgen. Ook omdat het beter benutten ervan doorwerkt op alle fronten, van taligheid tot wiskundig inzicht. Voor wie meer ziet, openen zich als vanzelf meer mogelijkheden. Alsof er allerlei schuifjes worden omgezet.”

Ceyssens hoopt dat zijn nieuwe werk Round a roundabout #2 ook zoiets kan bewerkstelligen. Round a roundabout #1 was zes jaar geleden al zo’n ervaring.

“Mensen dompelden zich erin onder, moesten het echt op zich in laten werken.

De beelden stonden in een loop van 24 minuten, maar sommige bezoekers bleven wel anderhalf uur. Die gingen er echt in vertoeven. Ze probeerden er steeds nieuwe dingen te ontdekken.”

Bij Round a roundabout #2 probeert Ceyssens de nieuwe technologieën niet te gebruiken om visueel te overdonderen.

SEPTEMBER 2018

“Je kan zoveel laten zien dat een kijker er gek van zou worden, als bij een stroboscopisch licht.”

Dat beoogt de kunstenaar niet. Hij wil dat mensen zelf hun keuzes kunnen maken uit de aangeboden beelden, ze zoals altijd bij zijn werk kunnen combineren met de beelden in hun hoofd.

Van kijken naar beelddenken. Patrick Ceyssens.

Promotie op 21 september om 14.00 uur in het cultuurcentrum Hasselt (CCHA). Daarna opening expositie, te zien tot en met 25 november. Het IMPACT Festival in het CCHA vindt plaats van 3 tot en met 18 november. patrickceyssens.com en ccha.be

Winternights, Sally Dansgezelschap Maastricht | foto Moon Saris

VIA ZUID, TALENTONTWIKKELING IN DE PODIUMKUNSTEN LIMBURG VIA ZUID begeleidt talentvolle makers in de podiumkunsten en ontwikkelt samen met hen bijzondere voorstellingen en unieke projecten, in en vanuit Limburg. VIA ZUID biedt beloftevolle regisseurs, performers, choreografen, schrijvers, muzikanten en crossover-kunstenaars de mogelijkheid om zich onderzoekend te ontplooien, te presenteren, ervaring op te doen, elkaar te ontmoeten en zich te ontwikkelen tot zelfstandig maker. Daarnaast bieden we het publiek de unieke kans om al vanaf het prille begin te genieten van dit aanstormend talent!

UITGELICHT JAN-PETER DE GRAAFF | DE GRENS, KAMEROPERA ISM OPERA ZUID 25 sept Première, Parkstad Limburg Theaters, Kerkrade 16 okt Ainsi, Maastricht 7 nov November Music, Den Bosch 10 nov 100 jaar herdenking, Eijsden, (o.v) 11 nov Kasteel Amerongen, Amerongen (o.v.)

BELGIË | SAMENWERKING 14-23 sept C-Takt festival | Genk TIM DE PAEPE/playField. | #2BIAS RITA HOOFWIJK | facing faces MARIO LEKO | Première Here she lies, sir 20 okt C-Takt Oortreders Festival | Neerpelt MARIE VAN VOLLENHOVEN & PATRICK HOUSEN | Trigger Tribe GERMAINE SIJSTERMANS & MAMI IZUMI | Abstrusity, for shapes and sounds

MAASTRICHT 20-22 dec Winternights | show-case festival | diverse locaties in Spinx-kwartier Maastricht HEERLEN 24 okt

Sneak Peeks | Blind date in het theater en verder op 29 januari en 23 april | Parkstad Limburg Theaters Heerlen

SITTARD-GELEEN 27-30 dec WinterZone |Wèntjerdruim Sittard Intieme wandelroute met korte presentaties van MAYKE ROELS, KARLIJN HAMER, HENDRIK KEGELS, CÉLINE DAEMEN EN RITA HOOFWIJK

MEER WETEN OVER VIA ZUID, ALLE MAKERS EN HUN WERK WWW.VIAZUID.COM

Het waren goede jongens, ze maakten goed gerei...

“Een monument van het menselijk tekort. (...)

Godmiljaar, wat kan die Wido geweldig schrijven.” ✶✶✶✶ Ad van Liempt in De Volkskrant

“Pakkende, ontstellende en soms ontroerende taferelen. (...) Je kunt niet anders dan versteld staan van de nauwgezetheid waarmee de verschillende verhaallijnen een naad­ loos geheel vormen.”

Marnix Verplancke in Trouw

www.goedgerei.nl