10
2016
10e JAARGANG
zuiderlucht
A.H.J. DAUTZENBERG A L M A MAT HIJSE N MARENTE DE MOOR
OVER GRENZEN
ART
21
+
+
+
JEROEN EVERTZ
DAVID DEPREZ
+
ROBERT
CRAY
SEM
SHAYNE 1
+
CULTUURAGENDA ZL XT
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Oud ontmoet nieuw In de voormalige elektriciteitscentrale annex ketelhuis van de oude Sphinxfabrieken is nu het nieuwe Lumière gevestigd. In de centrale hal, waar vroeger de stoom en stroom werden opgewekt voor de fabriek, is een monumentaal restaurant/café met 150 zitplekken en uitzicht over de binnenhaven van het Bassin. De inrichting door Roos en de Vos Interiors maakt Lumière Cinema Restaurant Café tot een sfeervolle en intieme ontmoetingsplek met grootstedelijke uitstraling. De grote iconische kroonluchter, de romantische kleurrijke scènes, de lange feesttafel, de sierlijke bar… een nieuwe hotspot in Maastricht.
2
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Events
Lumière Cinema Maastricht is verhuisd én bestaat 40 jaar.
Za 15 okt, 19.30
Grand Opening voor publiek door Hadewych Minis. Met feestelijke première TONI ERDMANN, dé Duitse verrassing van het afgelopen filmfestival van Cannes. Zo 16 okt, 13.30 Filmconcert The General Nieuwe filmscore door Kevin Toma, gecomponeerd ter ere van 40 jaar Lumière.
De Grand Opening van het nieuwe filmtheater in de oude energiecentrale van de Sphinxfabrieken wordt gevierd met een publieksfestival dat twee weken duurt.
Zo 16 okt , 15.30 De Held Boekverfilming van Jessica Durlacher’s bestseller, inclusief nagesprek met de auteur.
Vr 21 okt, 20.00 Taxi Driver restored anniversary version van de onverwoestbare klassieker van Martin Scorsese.
Heimat
Za 22 okt, 21.00 Filmconcert B-MOVIE ORCHESTRA
Premièrefilms
Het indrukwekkende Duitse drama 24 WOCHEN, de nieuwe frères Dardenne, de langverwachte verfilming van A.F.Th. van der Heijden’s TONIO, Gouden Palm winnaar I, DANIEL BLAKE en twaalf andere toptitels.
Live soundtrack bij fragmenten uit cultfilmklassiekers boordevol sex, horror, superhelden, scifi en space echo.
Ma 24 okt, 19.30 Karin Wiertz Programma korte films van en met Karin Wiertz, leerling van Frans Zwartjes en animatiepionier in de jaren zestig en zeventig.
40 Jaar Lumière
Op 14 oktober is het exact veertig jaar geleden dat ‘Filmhuis Maastricht’ werd opgericht. Dat gaan we vieren met een feestelijk jubileumprogramma.
Special Selection
Een prettige grabbelton van documentaires, animatiefilms, verrassende shorts van eigen bodem, festivalontdekkingen en nieuw werk van notoire buitenbeentjes zoals Werner Herzog, Guy Maddin en Chantal Akerman.
Cinekid + meet & greet Paul van Loon Wo 26 okt, 10.00 – 18.00 Grijp naar de sterren in een magische virtual reality installatie, meld je aan voor de workshop animatie of schud handjes met de enige echte Paul van Loon, die persoonlijk de jarige DOLFJE WEERWOLFJE komt inleiden. Natuurlijk presenteren we ook de nieuwste kinder- en familiefilms, zoals UILENBAL en SIV GAAT LOGEREN.
Adres Lumière Cinema Restaurant Café Bassin 88, 6211 AK Maastricht
Openingstijden zondag t/m donderdag 11.00 — 01.00 u vrijdag & zaterdag 11.00 — 02.00 u
Tickets Koop je tickets via www.lumiere.nl of reserveer via +31 (0)43 321 40 80
3
zuiderlucht.eu
Di 25 okt, 20.00 Euregion shorts i.s.m. Cinesud Over film maken in de euregio. Met vertoning van korte films, waaronder SPOETNIK van de in Limburg geboren regisseur Noël Loozen, en Q&A’s met gasten.
Woe 26 okt, 19.30 Cinekid festival met Paul van Loon De leukste kinderfilms, workshops en handjes schudden met Paul van Loon
Vr 28 okt, 20.00 Première Vincent Opnieuw een Vlaamse topfilm van de makers van AANRIJDING IN MOSCOU, in aanwezigheid van hoofdrolspeelster Barbara Sarafian.
Za 29 okt & zo 30 okt 11:30 Heimat – Eine Deutsche Chronik Marathonvoorstelling van de familiekroniek van Edgar Reitz over de lotgevallen van de inwoners van het fictieve Duitse dorpje Schabbach.
Ma 31 okt, 19.30 Slotfilm Première EEN ECHTE VERMEER in aanwezigheid van regisseur Rudolf van den Berg.
oktober 2016
Cover: Annunciation (detail) van Kiki Smith. Zie pagina 30.
INHOUD
10
als e-paper te lezen op zuiderlucht.eu/e-paper
16
AFFAIRS
7
EDITORIAL - Landjepik
BOOKS
8
AAN HET IJZEREN GORDIJN
Op de Eperheide staan grenspaaltjes met de Belgische driekleur. Niemand die erom maalt. Russen daarentegen nemen hun grenzen erg serieus, weet MARENTE DE MOOR.
12
UITSLUITING
16
DE ROES VAN ROOD
CULTURE
20 22
Man Ray - Sans titre, vergroting voor Project for a tapestry (1925-26).
“Het leven is niet symmetrisch, dus waarom zou mijn haar dat zijn?” ALMA MATHIJSEN belandde als vrijwilliger in een zwerverscafé. Van de grenzen van je gemoed naar de grenzen van de welvaartsstaat. Grenzen zijn er ook op moreel gebied. Neem de liefde. A.H.J. DAUTZENBERG schreef er een dialoog over. “In je hoofd kun je met mij vrijen. Gevaarloos. Geen schuldgevoelens. Masturberen is niet verboden.” CALAISFORNIA Voor zijn afstudeerproject reisde fotograaf Sem Shayne af naar het illegale vluchtelingenkamp The Jungle bij het Franse Calais.
ALLE STUKKEN VERZAMELEN
22
Je kunt in je eentje een kunstcollectie opbouwen, maar je kunt ook gezamenlijk verzamelen. De leden van Art21 inspireren elkaar tot het kopen van kunst, de aangekochte werken rouleren onder de leden.
4
zuiderlucht.eu
oktober 2016
30
EXTRA ANDERS
PRODUCTIE
DRAAIEN IN Z33
John Wesley - Untitled (Islamic), 2009.
27
29 DESIGN
30 29 EDITS
34
PLEASED TO MEET YOU – Dan maakt hij maar zin LEON VERDONSCHOT zocht het op: Robert Cray speelt altijd Right Next Door. “Omdat het nog steeds een geweldig nummer is, of uit dankbaarheid dat het zijn carrière lanceerde.” BEELDSPRAAK – Verdwalen Wat ik opschrijf, komt niet overeen met wat ik zie, concludeert DUNCAN LIEFFERINK bij de collages van Jeroen Evertz. “Voor de uitzinnige opstapelingen die hij creëert, ontbreken de woorden.”
HET WONDER VAN KREFELD
Na zes jaar gedwongen sluiting is het Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld weer open. WIDO SMEETS ging kijken en zag welk belang Krefeld, ondanks alle sociale problemen, hecht aan beeldende kunst.
JAARGANG 10 | OKTOBER 2016
®
1
XT zuiderlucht.eu
10 CULTUUR AGENDA
oktober 2016 Mixer, 2014. foto Tilen Speič Hacking Households,
UITNEEMBARE CULTUURAGENDA 2 8 11 12 13 14 16
ZL cultuuragenda Toshio Shibata Best Bewaard Vondst van de maand Podium en galeries Ondertussen in... ZuiderLeven
DE VOORKEUR VAN… DAVID DEPREZ
De Maastrichtse filmhuisdirecteur heeft, zo constateerde EMILE HOLLMAN, een broertje dood aan conceptuele kunst en ontdekte onlangs dat hij van harmonie houdt.
34
ZL BOEKENTOP 10 | APPELGEBAK in Centre Pompidou BLENDR & FILTR | Zuid-Nederlandse
37
POST ZL – Zekerheidje Nederland geeft dertien miljard euro per jaar uit aan surveillance. En er is niemand die durft te zeggen: “We gaan onze felbevochten vrijheden niet opgeven. Fuck you!”
38
KIDZONLINE – Spielerei in Heerlen
5
zuiderlucht.eu
oktober 2016
XT10
Oproep Kunstenaars met Grafiek De Salon Sittard-Geleen organiseert van 17 december 2016 t/m 5 februari 2017 in samenwerking met DeDomijnen haar tweejaarlijkse expositie voor hedendaagse kunst in het nieuwe museum van DeDomijnen in Sittard. De expositie wordt samengesteld met grafisch gerelateerd werk van kunstenaars, die op een of andere wijze een band hebben met de Westelijke Mijnstreek. DeDomijnen presenteert tevens grafisch werk uit de eigen collectie. OPROEP Wilt u uw kunstwerken presenteren aan een grote doelgroep? Dan biedt De Salon u de kans om deel te nemen aan deze unieke tentoonstelling. Aan de tentoonstelling zal bovendien een educatief element worden verbonden en u maakt kans op de nieuwe SalonPrijs. * Uiterlijk vóór 20 oktober reageren naar info@desalon.nl
Voor uitgebreide informatie over De Salon kijk op
ag, dat zoeken we zo weer eventjes 0p!
wie heeft dat ook alweer gezegd?
www.salonsittard-geleen.nl
a r t i ke l g e m i s t .nl 6
zuiderlucht.eu
oktober 2016
EDITORIAL
NEPALTOURS.NL MAASTRICHT UNIEKE ‘FESTIVAL REIS’ DOOR HET PRACHTIGE NEPAL. WIE GAAT ER MEE?
LANDJEPIK
22 FEB. – 15 MRT. 2017
Kunst, cultuur, dag-wandelingen, goede hotels, twee kleurrijke festivals. Kleine groep (max 16). Ook individuele arrangementen mogelijk.
I
Keizer Karelplein 5 - 6211TC - Maastricht info@nepaltours.nl - Tel. 06 55 89 74 85
n de inleiding van haar recent verschenen boek Vieren van vrede herinnert de filosofe Lotte Jensen ons er nog eens aan hoe zeer de mens geneigd is tot oorlog. Zelfs de vredesakkoorden die in de loop der eeuwen werden gesloten, zijn eigenlijk verpakte oorlogsverklaringen. “Er staat namelijk altijd wel een compromis in dat voor een van beide partijen ongunstig uitpakt; de wonden zullen dooretteren en onherroepelijk tot een schending van het verdrag leiden.” De neiging tot oorlogsvoeren zit ook diep verankerd in de individuele mens. Van riddertoernooien tot schaken, van voetbal tot war games, mensen hebben de neiging om met elkaar in gevecht te gaan. Met dien verstande dat het ene gevecht het andere niet is. Bettine Vriesekoop zei ooit dat een oorlog nog altijd beter achter een pingpongtafel gevoerd kan worden dan op het slagveld. De verlichtingsfilosoof Jean-Jacques Rousseau ging op zoek naar de ratio achter dat gedrag; hij meende dat de ellende is begonnen toen iemand een hekwerk plaatste om een gebied dat hij voortaan als het zijne beschouwde. Het is maar een deel van het verhaal; feit is dat vervolgens ook groepen mensen aan landjepik gingen doen. Vanaf de 19e eeuw verschansten de nieuwe natiestaten zich achter al dan niet met elkaar afgesproken grenzen. Bedoeld als een garantie voor vrede zijn die grenzen, nog steeds, regelmatig reden tot oorlog. Het thema van de Maand van de Geschiedenis, traditioneel in oktober, is dit jaar ‘Grenzen’. Voor dit nummer van Zuiderlucht hebben we drie schrijvers gevraagd daar hun gedachten over te laten gaan, en zich daarbij niet te beperken tot de staatkundige benadering ervan. Marente de Moor ontdekte op de Eperheide een verdwaalde Belgische grenspaal als relikwie uit vervlogen tijden; in Rusland daarentegen, zo’n beetje haar tweede vaderland, wordt er helemaal niet gegrinnikt om een grenspaal, ook al staat die in het ijzig koude niemandsland bij de Noordpool, aan de grens met Noorwegen. A.H.J. Dautzenberg tast de grenzen af in de relatie tussen man en vrouw, daar gaat het een stuk subtieler aan toe dan wanneer Poetin de Krim binnenvalt, of Oekraïne. Alma Mathijsen ten slotte beschrijft haar ervaringen in een Amsterdamse gaarkeuken, op (of over) de grens van onze verzorgingsstaat. Er is geen douane, er staan geen hekken, er liggen geen rollen prikkeldraad. Wie eroverheen gaat, belandt in een gebied waar (bijna) niemand zich verantwoordelijk voor voelt. Ook de voor fotografie gereserveerde spread-pagina’s in deze ZL gaan over grenzen, in dit geval gesloten grenzen. De jonge Maastrichtse fotograaf Sem Shayne trok naar het grootste vluchtelingenkamp van Europa, bij Calais, en maakte er een indringende reportage die hij – veelzeggend - Calaisfornia noemde. Verder in dit nummer een reportage over het gerestaureerde Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld, een portret van de kunstverzamelaars van Art21 en de culturele voorkeuren van David Deprez, directeur van de net naar een prachtige nieuwe locatie verkaste Lumière Cinema in Maastricht. Van de overige items pik ik er kortheidshalve ééntje uit: de ZL-boekentoptien, die duidelijk maakt hoezeer onze boekenconsumptie wordt bepaald door de televisie. En dat mensen over de grens, in Vlaanderen, weliswaar dezelfde taal spreken maar heel andere boeken lezen. Komt vast ook door de televisie.
Vlindertuin
Wonen Limburg Huis
BETTINE VRIESEKOOP ZEI OOIT DAT EEN OORLOG BETER ACHTER EEN PINGPONGTAFEL GEVOERD KAN WORDEN DAN OP HET SLAGVELD.
WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Op de Eperheide staan grenspaaltjes met de Belgische driekleur. Niemand die erom maalt. Russen nemen hun grenzen erg serieus, weet MARENTE DE MOOR uit eigen ervaring. En dat is een hele klus, Rusland grenst aan achttien landen.
De Russische marine is nog steeds actief in de Noordelijke IJszee. foto AFP
8
zuiderlucht.eu
oktober 2016
GRENZEN
TUSSEN DE SPIJLEN VAN HET IJZEREN
GORDIJN
Toppunt van zelfspot: dat
je aan het Drielandenpunt carnaval viert in een uniform van de Sovjet-Russische grenstroepen. En dan niet zo’n samenraapseltje van de dumpstore, maar een echte, waarin je zelf hebt gediend, een pekske dat je de eerste twee jaar van je volwassen leven hebt vervloekt. De carnaval na onze verhuizing naar Zuid-Limburg was een gure, dus die drielaags gesteven wollen mantel kwam goed van pas. Laarzen en broek ontbraken, maar de koperen koppelriem vonden we nog terug, net als de pet en het jasje. Met de medailles. Zo liep Tolik Smirnov, sergeant van de sovjetgrenstroepen 1985-87, aan de arm van een Volendams meisje (dat ik in het echte leven nooit ben geweest, helaas) mee in de optocht van Vaals. Ach, die Russische bittere lach door de traan, kom er nog maar om. Die zomer hadden we Boertsj bezocht, een vriend die aan een nog onherbergzamer grens had gediend, maar nu in de Bourgogne als God op de zak van een Française leefde. Kom op, zei ik, maak ik een foto van jullie. “Hoe moeten we kijken”, vroeg Boertsj, zijn arm in die van zijn vriend hakend, “Europees of Russisch?” Russisch natuurlijk. De foto heb ik nog. Twee grimmig fronsende koppen op de voorgrond van een Frans gedekte tafel. “Heb jij de vijand ooit gezien, toen?”, vroeg Boertsj aan Tolik. “Ik bedoel, die van de overkant, die zo stond te popelen om ons land te infiltreren?” Want dat was officieel de taak van de grenstroepen: de Sovjet-Unie beschermen tegen kwaadwillenden van buitenaf. Dat het in de praktijk meestal andersom was, dat de grenssoldaten steeds vaker zelf overliepen, was een goed bewaard taboe. De bewaking van de Sovjetgrenzen stond onder auspiciën van de KGB, daar kwam je niet zomaar terecht. Niet zonder trots vertelde
Tolik hoe hij op het schoolplein al in de gaten werd gehouden, hoe zijn leraren notities maakten van zijn leiderskwaliteiten, en hoe die notities mee hadden gewogen bij zijn selectie voor militaire dienst. Zo ging dat in die tijd. Dat er daarna een andere tijd aanbrak, die van de Perestrojka, waarin hij schijt kreeg aan het socialisme, zijn haar liet groeien en drummer werd, was van later zorg. Maar toen, in 1986, boven de 69e breedtegraad, piekerde hij er niet over om terug te zwaaien naar die NATO-Noorse schimmen op hun ski’s. Boertsj had een heel ander verhaal. Hij was geen streberig kind geweest, mocht dus niet bij
POETIN HEEFT AAN ZEVENTIEN MILJOEN VIERKANTE METER NOG NIET GENOEG EN ONTKETENT EEN OORLOG OM EEN PERCEELTJE VAN DE BUURMAN de elitetroepen, maar werd boven Archangelsk in een helikopter geladen en in de complete nutteloosheid op Nova Zembla neergekwakt. Twee jaar op je buik in de sneeuw, onder de volle duisternis of, de andere helft van het jaar, het onvermoeibare licht. Eens per maand werd er een voedselpakket gedropt maar niemand die de moeite nam om te landen en eens te kijken hoe het ervoor stond met die jongens. Uiteindelijk zagen ze eruit als Robert Falcon Scott in zijn laatste dagen. “Mijn baard was nog langer dan nu”, zei Boertsj, “wie maakte het wat uit! En kwám er maar eens een indringer op bezoek, we
hadden hem met open armen ontvangen.” Van de Sovjetgrenzen zijn er nog ruim zestigduizend kilometer over. Rusland grenst aan achttien landen, waaronder de Verenigde Staten en China. Ga er maar aan staan. Je zou denken dat een kilometer meer of minder dan niet meer uitmaakt. Dat je nou hier, rondom het platgetreden Drielandenpunt, wel eens een paaltje verschuift (op de Eperheide zijn ver voorbij de gietijzeren pilaren uit 1843 houten paaltjes met de Belgische driekleur in Nederlandse bodem geslagen. Wat mot dat?) maar Poetin heeft aan zeventien miljoen vierkante meter nog niet genoeg en ontketent een oorlog om een perceeltje van de buurman. Vergeet ook de expeditie van 2007 niet, waarbij twee onderzeeërs een Russische vlag op de olierijke zeebodem onder de Noordpool plantten: hebbes! Overigens heeft het Russisch imperialisme, van Ivan de Verschrikkelijke tot het Rode Leger, zelden een schip nodig gehad. Zo bleven de koloniën keurig binnen boord en klonk er geen onvertogen woord over het uitbuiten van die arme Kareliërs, Lakken of Tartaren. Of wat te denken van die rare losse vlok midden in Europa? Toen ik in 1992 naar Litouwen wilde rijden, bleef bij Kaliningrad, ooit Koningsberg, de slagboom omlaag. Niet omdat ik geen visum had, maar omdat ik een kwartier te laat was. De enclave bleek een sluitingstijd te hanteren van stipt 18:00 uur. Jarenlang was Kaliningrad de inzet van een eis die Poetin deelt met Erdogan: visumvrij reizen door Europa. Nu mogen Kaliningraders alleen de Poolse grens oversteken om te winkelen, een privilege waar de economie in Gdansk goed van profiteert. Zo’n uitzondering op het Schengenverdrag kent ook de Noors-Russische grens. Met een speciale pas slaan Noren goedkoop Russische benzine in, terwijl de Russen taxfree shoppen in Kirkenes. Het klinkt allemaal heel gemoedelijk, maar voorlopig is
>>
9
zuiderlucht.eu
oktober 2016
kunst om mee te spelen
#12
28 AUG T/M 27 NOV 102016
zuiderlucht.eu
oktober 2016
GRENZEN
SERGEANT SMIRNOV DOET ER HET ZWIJGEN TOE. FEIND HÖRT MIT, OOK ALS JE BELT MET WHATSAPP.
Marente de Moor. foto Jürgen Bauer / Suhrkamp Verlag
Loekasjenko’s Wit-Rusland het enige land waarmee Poetin vreedzaam en bilateraal grenzenvrij verkeer onderhoudt. Nog vóór de annexatie van de Krim schond hij al grenzen in alle windrichtingen, van de Georgische tot de Japanse, maar om de een of andere reden ontstond daar niet zoveel ophef over. Andersom gaat die nonchalance niet op. Buitenlandse infiltratie staat onverminderd hoog op de taakomschrijving van de grenstroepen, die ook nog steeds onder de veiligheidsdiensten vallen. In de Poolregio alleen al zijn er de afgelopen drie jaar twintig posten bijgebouwd. Die omvatten meer dan een wachthokje en een rol prikkeldraad. Tot de ‘pogranzona’ hoort niet alleen de grensstrook, maar ook de dorpjes er omheen, met gewone burgers die in de Sovjet-Unie speciale documenten droegen om van en naar hun huis te komen. Die zones hoefden niet aan landsgrenzen te liggen, maar omsingelden ook de gesloten steden in het binnenland; wapens- en andere rotzooi producerende oorden als Arzamas-16 en Perm-76. De grenssoldaten hebben hun eigen bakker, dansorkest, feestdag (28 mei) en krant. In de editie uit 1987 lees ik een lofrede op korporaal Damir Achmadulin, de kok die altijd “strak en accuraat” te werk gaat, aan wie “elke kameraad een voorbeeld moet nemen”, en een eindeloze, minuscuul afgedrukte lofrede van Gorbatsjov over de helden van de poolcirkel in de Grote Vaderlandse Oorlog. Want als je bij de grenstroepen dient, ben je ook bewaker van ‘s lands ideologie. Die propagandalessen waren een warme afwisseling van de trainingen in de sneeuw, als ik Tolik mag geloven, en een mooi moment om weg te doezelen. “Heb je er niets van opgestoken?” “Weet ik veel.” “Ik lees hier dat jullie ook subversieve lectuur moesten onderscheppen. Waar kwam die dan vandaan?”
11
“Geen idee. Het is lang geleden.” Hij wil niet praten, voel ik door de telefoon. Ik wil weten hoe het zit met die controle-volgstrook, een speciale, arbeidsintensieve grondbewerking aan de grens, waardoor die praktisch onbegaanbaar werd. Cryptisch. “Nou, gewoon, dan kon je de grens niet over zonder sporen na te laten.”
Maar die laat je toch sowieso
achter, in de sneeuw? Ik moet denken aan de smokkelklomp: de Kuifje-achtige uitvinding die in Limburg en Zeeland werd gebruikt om de commiezen op het verkeerde been te zetten. De zool van zo’n klomp zat er namelijk andersom op geplakt, zodat het leek alsof het spoor van de smokkelaar landuitwaards leidde, in plaats van andersom. Een ongemakkelijke zucht aan de andere kant van de lijn. Sergeant Smirnov doet er het zwijgen toe. Feind hört mit, ook als je belt met Whatsapp. Er is bijna twintig jaar verstreken sinds we ons verheugden over de meest krankzinnige schending van de Russische grenzen sinds Matthias Rust met zijn zweefvliegtuigje op het Rode Plein landde. Het was zomer in Sint-Petersburg, 1995. Boez, de tubaspeler, belde ons wakker. “Je gelooft het nooit. De Azart ligt in de Neva.” Net als Boez kenden we dit schip uit de Amsterdamse haven. Een roestige vleetlogger met toeters en bellen, zoals een boom op het dek met een fiets erin. De bemanning bestond uit theateren potsenmakers, de kapitein, August, was een echte nar - met toeters en bellen dus - en in het ruim kon je tot laat stampen op Slavische feestjes. Dat dit anarchistisch gevaarte nu midden in SintPetersburg lag, geloofde ik inderdaad niet meteen. Maar het was toch zo. Het narrenschip had de gok
zuiderlucht.eu
genomen om vanuit de Finse golf door te varen, en gewonnen, want in de Russische wateren had niemand naar ze om gekeken. Geen controle, niks. Pas toen ze pontificaal voor het Winterpaleis lagen, kwam iemand eens polshoogte nemen. Die middag werden ze naar het Cultuurpark gesleept. Ik trof August nadat hij een voorstelling had gegeven voor Russische kinderen. Een beetje teleurgesteld, dat niemand hem naar zijn papieren had gevraagd. Want dan had hij zijn prachtige ‘vaarbewijs voor de gansche wereld’ kunnen laten zien - een gekalligrafeerde rol perkament, ondertekend door koningen en keizers! Tijden zijn veranderd. Perkament heeft plaats gemaakt voor digitale vingerafdrukken. En die NATO-Noorse schimmen op de 69e breedtegraad willen nu weer een hek gaan plaatsen. 200 meter lang, 3,5 meter hoog. Niet tegen de Russen, maar tegen vluchtelingen uit het Midden-Oosten, die nu zelfs de poolcirkel trotseren om Europa binnen te komen. Marente de Moor (Den Haag, 1972) debuteerde in 2007 met De overtreder, een roman over een SovjetRussische grenssoldaat. Onlangs verscheen een herdruk van haar Petersburgse vertellingen.
oktober 2016
Een gaarkeuken in Parijs in 1929. foto hetgeheugenvannederland.nl
12
zuiderlucht.eu
oktober 2016
GRENZEN
UITSLUITING “Het leven is niet symmetrisch, dus waarom zou mijn haar dat zijn?” ALMA MATHIJSEN voelde zich depressief, ging als vrijwilliger in een gaarkeuken werken en belandde in een zwerverscafé. Van de grenzen van je gemoed naar de grenzen van de samenleving.
Soms gaat het niet zo goed.
Dat gebeurt, het kan duizenden redenen hebben en soms heeft het er geen een. Drie jaar geleden was het mijn jaar waarin het niet zo goed ging. Het zonlicht kon zo hard naar binnen schijnen, ik vond de kracht niet om op mijn benen te staan en naar buiten te lopen. Alles wat ik voorheen met plezier deed, kostte me nu moeite. Ik kon niet meer inzien waarom ik überhaupt iets zou ondernemen, alles leek zinloos. Mijn armen worden zwaar als ik eraan terugdenk.
Op een aanzienlijk goede dag zat ik achter mijn laptop op zoek naar iets. Ik wist zelf niet goed wat, iets waarvan ik zeker zou weten dat het een goede keuze was. Iets waarvan zelfs ik, in mijn staat, kon inzien dat het in elk geval geen kwaad zou doen. Ik vond een vacature voor een gastvrouw/ gastheer bij een soepkeuken aan Kloveniersburgwal in Amsterdam. Elke maandagavond zou ik soep uitdelen aan “mensen met sociale en psychiatrische problemen, dak- en thuislozen en verslaafden” van acht tot tien uur ’s avonds. De beschrijving trok me aan, die vroeg immers om “affiniteit met de doelgroep”. Dat had ik, zeker op dat moment. Altijd hield ik al van mensen die de wereld niet begrepen zoals de rest dat leek te doen. Ik stuurde een brief met motivatie. Na een paar dagen kreeg ik te horen
dat ik op gesprek mocht komen, en aldaar werd ik aangenomen. De nachten werden korter, het was al donker. Op het bankje aan de gracht werd bier gedronken en rijkelijk gelachen. Zo’n schaterlach waaraan je kunt horen dat de eigenaar zijn remmen jaren geleden is verloren. Voor de ingang van het zwerverscafé hingen mannen in lange jassen rond, ze praatten met elkaar in een taal die ik niet kende, het klonk Oost-Europees.
HIJ SLURPTE ZIJN HELDERE SOEP EN SPRAK MET NIEMAND, TOTDAT IEMAND ZICH IN HET NAUW GEDREVEN VOELDE. DAT WAS IK. “Hallo”, zei een van hem, met een accent, hij maakte een buiging toen duidelijk werd dat ik naar binnen wilde lopen. “Hoi”, zei ik nog wat verlegen terug. In de hal lag een man van twee meter op een afgedankt houten bankje, zijn voeten staken uit.
Omdat ik niemand anders zag, vroeg ik aan hem waar ik heen moest. “We moeten helemaal nergens heen”, antwoordde hij, “de overheid moet zich erbuiten houden.” Ik vervolgde mijn weg naar binnen en belandde in het café. Aan de kantoortafels zaten tientallen mannen, sommige voerden hevige discussies, anderen waren hun telefoon aan het opladen, twee van hen zaten achter de vaste computers, achter de bar zag ik een man die naar me zwaaide. Dit was Johan, de vrijwilliger die elke maandag dienst draaide. Hij schoof de pot koffie naar me toe. “Weet je hoe je koffie moet zetten?” Ik knikte en begon. “Eigenlijk mogen er maar vier schepjes in, maar ik doe altijd iets meer”, zei Johan, “anders proeft het niet eens naar koffie.” Ik volgde zijn voorbeeld en gooide er drie schepjes bovenop. Ik durfde hem nog niet te vragen waarom dat normaal gesproken niet mocht, misschien omdat de organisatie liever niet had dat de gasten teveel cafeïne binnen kregen of misschien was het wel om geld te besparen. Toen de koffie pruttelde stond er een rij klaar. Mijn eerste gast had een grote glimlach, zijn halflange blonde haar sloeg hij jongensachtig achter zijn oren, hij knikte een aantal keer vriendelijk. Zijn ogen schoten schichtig weg toen ik oogcontact probeerde te maken. “Koffie of thee?’”, vroeg ik.
>>
13
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
collectie in actie London Calling, Iceberg & Palm Trees, Breaking & Fixing
4 sep t/m 4 dec locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
museumschatjes II Landjutten. Bijzondere archeologische vondsten uit het museumdepot.
t/m 30 okt locatie: : Museum De Domijnen, Historie en Archeologie Kapittelstraat 6 Sittard
kolderietjes toon hermans Een tentoonstelling met werk van Toon Hermans. Ervaar zijn liefde voor het leven in gedichtjes, liedjes, tekeningen en schilderijen.
t/m 30 okt locatie: Museum De Domijnen, Historie en Archeologie Kapittelstraat 6 Sittard
de grote geschiedenisshow Prominenten worstelen zich door hun eigen verleden en de geschiedenis van Nederland met o.a. Jos Palm, Nelleke Noordervliet e.a.
21 okt 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
14
Museum De Domijnen Historie en Archeologie
zuiderlucht.eu
Kapittelstraat 6, Sittard
Schouwburg De Domijnen
oktober 2016
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
GRENZEN
Alma Mathijsen. foto Humphrey Khouw
Hij wees naar de koffiepot. Ik plaatste een kopje onder de tuit en drukte op de knop bovenop, gloeiend hete koffie spoot over mijn hand. “Auw!”, gilde de man. Even schrok ik bij de gedachte dat ik misschien ook over zijn handen had gemorst, maar hij had niets. Deze man gilde voor mij. De meeste mensen zouden vragen of het gaat, terwijl het klaarblijkelijk niet gaat. “It’s auw”, zei hij. Terwijl ik mijn hand onder de kraan stak, glimlachte ik naar hem. Toen pas had ik door dat het voor het eerst in weken was dat ik weer kon lachen. De week erna mocht ik de soep uit delen. Een gammele man van boven de zestig in een beige trenchcoat en een coltrui liep naar de bar, hij was broodmager, de rimpels in zijn gezicht waren eerder geulen dan lijnen. “Zou ik iets mogen vragen?” Ineens zag ik dat hij geen tanden had. “Wat voor soep serveren jullie vandaag?” “Chili con carne”, zei ik. “Hartelijk dank”, zei de man en liep terug naar zijn stoel. Johan leunde naar mijn oor en fluisterde: “Hij zal er nooit zelf om vragen, maar maak voor hem maar een zakje cup-a-soup, de rest kan hij niet kauwen.” Nadat de soep was uitgeserveerd, bracht ik een kop kippenbouillon naar de gammele man. “Dat is heel vriendelijk van u”, zei hij. In stilte at hij zijn soep en nam afscheid toen hij aan het eind van de avond weer vertrok. Elke week verschenen dezelfde gezichten, soms bleef iemand een paar weken weg om dan weer vrolijk op te komen dagen. Aan de rechterkant van de balie zat altijd dezelfde groep mannen. Een vlotte jongen met naar achteren gekamd haar in een staart kwam hier vaak, hij was al jaren werkloos. De gezelligheid van zijn collega’s die hij miste, vond hij op deze plek. De meest opmerkelijke van de groep was André. Een man van in de vijftig met pretogen, hij vertelde grootse verhalen waarvan ik
15
me afvroeg of ze verzonnen waren, in ieder geval verveelden ze nooit. Die avond kwam hij binnen met een nieuw kapsel, de rechterhelft van zijn kop was kaal. En de linkerhelft van zijn baard had hij afgeschoren. Wat er over was gebleven van zijn lange haar en vlassige baard presenteerde hij met een trots gebaar. “Het leven is niet symmetrisch, dus waarom zou mijn haar dat zijn?” zei hij wanneer ik hem koffie inschonk. “Waarom wil iedereen altijd saai zijn?”, vroeg hij. Hij verwachtte een antwoord. Ik haalde mijn schouders op. “Wist je dat ik honderdvierentachtig slangen heb?” Ik schudde mijn hoofd. “Ze zijn nu uit logeren bij een vriend.” Ik moest lachen omdat ik het voor me zag. “Ik ben dakloos, maar mijn slangen niet.”
Langzaam
maar zeker durfde ik meer dingen te ondernemen. Ik ging steeds meer naar buiten en liet me niet meer tegenhouden wanneer ik droevig was. Het was prima om naar buiten te gaan als het niet goed met me ging, door dat te verbergen maakte ik het alleen maar erger voor mezelf. Het was de dag dat ik me dat realiseerde dat er voor het eerst iets gebeurde in het zwerverscafé dat me angst inboezemde. De lange man, hij had een succesvolle carrière kunnen hebben als de dubbelganger van Harrison Ford, had een slechte bui. Ook hij kwam elke maandag, meestal riep hij iets over de AIVD en dan kalmeerde hij weer zodra hij een kom soep kreeg. Dit keer ging het niet zo. Meestal deel ik de soep pas uit als ik weet dat alles klaar staat en iedereen ongeveer tegelijk kan eten. Dit keer was de tweede pan soep nog niet klaar, de eerste raakte op vlak voor ik bij Harrison Ford was. Ik wist dat het fout was. Tien minuten later was de tweede pan pas klaar, ik snelde naar hem toe. Maar ik was te laat.
zuiderlucht.eu
“Deze is anders.” Hij stond op, hij torende hoog boven me uit. “Nu hoeft het niet meer.” Zijn schreeuw klonk ijzig, zijn ogen keken recht door me heen. “Nu hoeft het allemaal niet meer.” Zijn hand klemde een stoel vast, hij wilde hem door de ruimte smijten, Johan rende op ons af. Ik deinsde naar achteren. Ik weet niet hoe, maar Johan wist hem te kalmeren. Ik daarentegen hijgde na achter de bar. De gammele man stond op van zijn cup-a-soup en liep naar me toe. “Het is meer blaffen dan bijten”, zei hij en liep met een theelepeltje in zijn hand weer naar zijn plek. Zijn stem was zacht en tegelijk stroperig, ik geloofde hem meteen. Na een jaar bij het zwerverscafé te hebben gewerkt, kwam er een mail. De organisatie had besloten met de uitdeelavonden te stoppen, omdat de gasten vooral bestonden uit niet-Nederlanders. Daar was het café niet voor opgericht. Het verbaasde me, het maakte me zelfs boos, dat er buiten medeweten van zowel de gasten als de vrijwilligers om een besluit was genomen op basis van uitsluiting. Ik ben gestopt omdat het moest, ik sloot die periode af met een bitterzoet gevoel. Het ging beter met me, maar het zwerverscafé was er niet meer. Later hoorde ik dat de gammele man, wiens naam ik nooit leerde, een protestbrief naar het bestuur had gestuurd om de sluiting aan te vechten. Ik herinner me hoe hij daar elke maandag zat, zijn heldere soep slurpte en met niemand sprak, totdat iemand zich in het nauw gedreven voelde. Dat was ik. De derde roman van Alma Mathijsen (Amsterdam, 1984) heet Vergeet de meisjes en verschijnt komend voorjaar. Ze publiceert o.a. in nrc.next, Mister Motley, Das Magazin en Zuiderlucht.
oktober 2016
Man Ray - Sans titre, vergroting voor Project for a tapestry (1925-26).
16
zuiderlucht.eu
oktober 2016
GRENZEN
DE ROES VAN
ROOD
Grenzen zijn er ook op moreel gebied. A.H.J. DAUTZENBERG schreef een dialoog over de liefde. “In je hoofd kun je met mij vrijen. Gevaarloos. Geen schuldgevoelens. Masturberen is niet verboden.”
“Je bent wel
boos. Ik zie het aan je ogen.” “Nee, ik ben niet boos. Ik ben moe. Het wordt allemaal zo groot. Zo ingewikkeld.” “Ik had het niet moeten vertellen.” ‘Maar dat heb je wel gedaan.” ”Ja. Brigitte zag het aan me. Zij zag dat we gezoend hadden.” “Ik kan me voorstellen dat zij aan je zag dat je je hart wilde luchten. Dat heeft ze gezien. Zij kent jou natuurlijk als geen ander.” ”Misschien wel, ja. Je bent boos, dat hoef je toch niet te ontkennen.” “Ik blijf het egoïstisch vinden om je partner met je schuldgevoelens op te zadelen. Zij heeft er tenslotte geen zak mee te maken.” “Zij is mijn vriendin.” “En ik ben een vriendin. En jij bent Roger. En zo zijn we allemaal wat.” “Ik vind het moeilijk om geheimen voor haar te hebben.” “Dat blijkt.” “Daar kan ik toch ook niks aan doen.” “Geheimen maken het leven juist aangenaam. Zonder geheimen is het leven nauwelijks te verdragen.” “Ik bedoel… Wij hebben gezoend, dat is méér dan een geheim.” “Waarom kun je dat dan niet koesteren?” “Ik had het niet moeten vertellen. Je hebt gelijk. Het is veel te groot nu.” “Zadelt zij jou op met háár schuldgevoelens? Wie weet wat zij allemaal uitspookt. Ik hoop dat zij wel de moed kan opbrengen om haar geheimen mee het graf in te nemen.” “Ik ben dus niet moedig?”
17
“Je zoent met mij, heerlijk, heerlijk, eindelijk weer passie in mijn leven, voelt je vervolgens schuldig, om god weet wat voor reden, moraal dit, moraal dat, en met een biecht wil je verlost worden van de pijn. Waarom willen mensen toch altijd zo snel mogelijk verlost worden van pijn, pijn levert toch ook wat op, een kwestie van doorzetten. En nu heeft ook zij pijn, en jij dus nog meer pijn, en klaag je daar tegen mij over. Alsof ik daar schuld aan heb?” “Boos!” “Ja, ik word hier boos van. We hadden het fijn samen. Een onschuldige flirt. Een keertje zoenen, misschien nog een keertje, gewoon fijn. Geen seks, gewoon een beetje aandacht voor elkaar. Vriendenplus. En nu is er een Probleem. En ik ben onderdeel van dat Probleem. Veroorzaker zelfs.” “Dat is niet waar. Het is iets tussen Brigitte en mij.” “Geloof je dat zelf?” “Ik had het niet moeten zeggen.” “Maar dat heb je wel gedaan, Roger. Weg magie. Hallo problemen!” “Voor jou is het blijkbaar simpel. Je zoent met iemand anders en kunt dat prima scheiden van je relatie. Ik zit zo niet in elkaar.” “Ik kan dat inderdaad scheiden. Ik kan liefde voelen voor iemand anders, zelfs lust, zonder dat dit mijn relatie schaadt. Ik heb een groot hart. Of een egoïstisch hart, zo je wilt.” “Nee, ik vind jou geen egoïst.” “Ik denk dat Brigitte daar anders over denkt.” “Zij neemt het míj kwalijk, niet jou. Ík heb haar bedrogen, niet jij.” “Bedrogen. Hoor je wat je zegt. Bedrogen. Het gaat even wat minder met je relatie, je ontmoet iemand met wie het klikt, je zoekt warmte, krijgt ook warmte, fijn, kracht, zelfvertrouwen, en
vervolgens plak je daar een label op: bedrog.” “Ja, dat is gek. Dat het zo werkt. Heb jij dat dan niet?” “Nee.” “Helemaal niet?” “Nee. In mijn fantasie heb ik seks met verschillende mannen. Is dat bedrog? Ik wil hopen dat Sander ook zulke fantasieën heeft. Die gun ik hem van harte. En als hij die een keertje in de praktijk brengt, hoop ik niet dat hij mij daarvan op de hoogte stelt. Als hij een schuldgevoel heeft, prima, dat mag hij hebben, het is zijn leven, maar ík wil dat niet voor hem oplossen. Die pijn moet hij zelf dragen. Na de lusten ook de lasten.” “Wij hadden toch meer dan een klik?” “Ja.” “Dus?” “Dus wat? Ik vond jou bijzonder. Intelligent, mooi, lief, zacht. Ik wilde je graag beter leren kennen.” “Je spreekt in de verleden tijd.” “Ik blok die gevoelens nu af. Liefde maakt blind. Ik wil niet de oorzaak zijn van een relatiecrisis. Je hebt een gezin.” “Dat had ik ook toen wij elkaar kusten.” “Je sprak ook warm over je gezin. Ik luisterde graag naar je verhalen over je kinderen. Zelfs naar je verhalen over je vrouw.” “Vriendin.” “Je vrouw. Zij is meer dan je vriendin. En terecht. Ik luisterde graag naar je verhalen. Ik snap ook goed dat het moeilijk is om na al die jaren nog passie voor elkaar te voelen. Je zat in een dip, hunkerde naar liefde. Ik zat ongeveer in dezelfde situatie, dus ik hapte. We gaven elkaar energie, op een onschuldige manier, onze relaties zouden daarvan profiteren, zo zag ik dat, en zo voelde dat ook, we konden onze vriendschap uitbouwen, met respect voor elkaars
>>
zuiderlucht.eu
oktober 2016
OPENINGSWEEKEND SEIZOEN 16-17 C-MINE CULTUURCENTRUM GENK 29/09/16 30/09/16 01/10/16 01/10/16 01/10/16 02/10/16 02/10/16
Walpurgis I Mitridate - Opera Toneelhuis I De kinderjaren van Jezus - Theater Jasper Steverlinck I concert - Pop Radouan Mriziga I 3600 - Dans This is the Sound of TM I Expo Familiedag I Oh-Lala-Ontbijt, Radio Oorwoud, Cie Frieda en nog veel meer 7 Fingers I Bosch’ Dreams - Circus
INFO EN TICKETS tickets@genk.be - c-minecultuurcentrum.be
18
zuiderlucht.eu
oktober 2016
GRENZEN
A.H.J. Dautzenberg. foto Maartje van der Moer
relatie, even elkaar aantrekken, troosten en weer verder. Totdat…” “Ik het vertelde. Sorry.” “Je hoeft je niet te verontschuldigen. Het gaat zoals het gaat. Maar het is natuurlijk wel jammer. Jij hebt opeens een relatiecrisis, terwijl je ontzettend veel van Brigitte houdt.” “Hoe zit dat dan bij jou?” “Bij mij? Sander is graag op zichzelf, net als ik. Het is niet voor niks dat we niet samenwonen. We hebben allebei behoefte aan een eigen leven.” “En aan een gemeenschappelijk leven.” “Zeker. We houden van elkaar.” “Zullen we even naar het park gaan? Dit is geen terrassengesprek.” “Dat is goed, maar ik ga je niet zoenen.” “Mag ik even mijn hoofd op je borst leggen?” “Dat is niet verstandig.” “Alleen maar even liggen. Ik wil je voelen.” “Maar niet gaan strelen.” “Is het zo erg?” “Ja. Straks vertel je het weer aan Brigitte en wordt jullie probleem nog groter.” “Ik vertel niets meer.” “Er valt ook niets meer te vertellen. Er wordt niet meer gezoend.” “Mag dit?” “Ik ben een kussen, meer niet.” “Sorry.” “Je snapt het best.” “We hadden het wel fijn, hè?” “Ja.” “Ik voelde elektriciteit als je me aanraakte. Mijn lichaam schokte. Ik had dat lang niet gevoeld. Fijn. Kleine elektrische schokjes.” “Ja.” “Ik heb dat nu ook een beetje. Je voelt zo vertrouwd.” “Dat heb ik ook, maar het kan niet meer. We moeten die gevoelens afblokken. Verliefdheid is projectie. Een projectie van verlangens. Fantasie. Dat gaat vanzelf weer over.”
19
“Ik vind het moeilijk.” “Dat is het natuurlijk ook.” “Ik weet niet of het me lukt om jou los te laten.” “Je hebt kinderen. Je kunt ze niet in de steek laten. Je hebt een gezin.” “Ik wil mijn kinderen ook helemaal niet in de steek laten.” “Heel goed.” “Maar ik wil niet bij elkaar blijven omdat het zo hoort. Omdat het praktisch is. Dat vind ik moeilijk.” “Als je kinderen neemt, dan krijgt je leven een praktische invulling. Zo gaat dat. Ik zie het overal om me heen. Kinderen hebben houvast nodig. Als ouders moet je dat organiseren.’ ‘En als dat ten koste gaat van je eigen geluk?” “Je kinderen zijn een groot deel van dat geluk. Zij komen op de eerste plaats. Tot ze het huis uit zijn, ben je er voor hén. Daarna draaien de rollen om, soms, als je geluk hebt.”
’WAAROM WILLEN MENSEN TOCH ALTIJD ZO SNEL MOGELIJK VERLOST WORDEN VAN PIJN, PIJN LEVERT TOCH OOK WAT OP.’ “Is dat de reden dat jij geen kinderen hebt?” “Een van de. Niet strelen, zei ik.” “Ik kan niet van je afblijven.’” “Je moet sterk zijn.” “Dat zei je de vorige keer niet.” “De vorige keer keek je vrouw ook niet mee.” “Vriendin.” “Ook goed. Het kan niet meer, Roger. Als jij straks thuiskomt, kijkt zij in jouw ogen. Als we nu gaan zoenen, heb je een probleem. En zij. Jullie. Dat wil ik niet op mijn geweten hebben.” “Dat snap ik.” “Houd dat dan vast.”
zuiderlucht.eu
“Wat ben je streng?” “Iemand moet het zijn.” “Ik weet niet hoe het verder moet.” “Waarmee?” “Mijn leven.” “Gewoon verder leven. Volgens mij heb je een lieve, intelligente vrouw. Het gaat even wat minder tussen jullie, maar dat is tijdelijk. Twee kinderen, allebei een drukke baan, dat kost veel energie. Probeer de positieve kanten te zien en bouw die uit.” “Ik heb zin om met je te vrijen.” “In je hoofd kun je met mij vrijen. Gevaarloos. Geen schuldgevoelens. Masturberen is niet verboden.” “Heb je met mij gevreeën?” “Zeker.” “Was het fijn?” “Zeer.” “Als ik nu niks aan Brigitte had verteld, zou je dan met me vrijen?” “Dat weet ik niet. Waarschijnlijk niet.” “Vanwege Sander?” “Ook. En ik heb geen zin in gezeik. Seks leidt meestal tot gezeik.” “Is dat zo?” “Roger, ik vind dit niet verstandig.” “Je huid is zo zacht.” “Maak het niet moeilijker dan het is. Ik probeer me in te houden.” “Ik vind dat je respectvol met me omgaat. Dat waardeer ik.” “Ik doe mijn best.” “Ik had het niet moeten vertellen.” “Maar je hébt het verteld.” Van A.H.J. Dautzenberg (Heerlen, 1967) verschijnt in november bij Uitgeverij Atlas Contact De dag dat de gieren buigen.
oktober 2016
DE EUROPESE DROOM Voor zijn afstudeerproject aan de Maastrichtse kunstacademie reisde Sem Shayne
Cuijpers (Kerkade, 1994) af naar het illegale vluchtelingenkamp The Jungle in Calais. Aanleiding was de negatieve berichtgeving in de media over dit kampement, een 21e eeuwse sloppenwijk in het welvarende Europa. Sem wilde graag een eigen oordeel kunnen vormen en besloot de vluchtelingen zelf op te zoeken. Hij woonde, werkte Ên fotografeerde in het kamp. Zo ontstond de fotoreeks Calaisfornia, the European Dream. De foto’s schetsen een absurde plek waar twee van elkaar vervreemde werelden elkaar ontmoeten: die van de vluchtelingen die zich hun Europese droom heel anders hadden voorgesteld, en die van de Europeanen die op tv alleen maar een nachtmerrie zien.
Calaisfornia van Sem Shayne is op 15 en 16 oktober te zien bij grafisch ontwerpbureau Zuiderlicht, Kommel 18, als onderdeel van MUAS #4, een reeks kunstpresentaties op onverwachte plekken in Maastricht. muas.nl semshayne.com
20
zuiderlucht.eu
oktober 2016
GRENZEN
21
zuiderlucht.eu
oktober 2016
ALLE STUKKEN
Gert Beijer, Alphons Tonino, Marie-Ellen Dingen en Hans van Luijk (vlnr) van Art21. foto Ruben Reehorst
22
zuiderlucht.eu
oktober 2016
CULTURE
VERZAMELEN DUNCAN LIEFFERINK
– Je kunt in je eentje een kunstcollectie
opbouwen, je kunt ook gezamenlijk verzamelen. In een collectiecollectief. De zeven leden van Art21 inspireren elkaar tot het kopen van kunst, de aangekochte werken rouleren onder de leden. En nu en dan schaffen ze iets aan wat bij niemand in huis past.
In de hal van het Gouvernement
in Maastricht staat een reusachtig, rechthoekig, deels afgebrokkeld blok steen op drie zwevende zuilen. De steen lijkt eeuwen geschiedenis te weerspiegelen. Het is een tafereel dat niet waar kan zijn – totdat je ontdekt dat het blok niet van steen is, maar van piepschuim. De zuilen zijn van gips en kunnen draaien. Het paradoxale geheel heet Disposition en is een sculptuur van David Jablonowski. Disposition is het gezamenlijk bezit van zeven mensen, verdeeld over vier huishoudens. Onder de naam Art21 kopen ze samen kunst. De aangekochte werken verkassen één keer per jaar van het ene huis naar het andere. Verandering van spijs doet eten – dit geldt ook voor kunstconsumptie. Maar nu komt het rare: Disposition is zo omvangrijk dat het bij geen van de leden van het collectief in huis past. En het gaat om behoorlijk grote huizen, ga daar maar vanuit. Wat brengt een groepje mensen ertoe samen een kunstwerk te kopen dat ze geen van allen kwijt kunnen? Hans en Raquel van Luijk verzamelden oude kunst, ruwweg uit de zeventiende tot de negentiende
eeuw. “Ik besteedde niet veel aandacht aan de achtergronden”, vertelt Hans van Luijk. Hij runde een bedrijf in human resources, had het daar druk mee en kocht gewoon wat hij mooi vond. Te oordelen naar de inrichting van zijn historische landhuis, net over de grens bij Maastricht, lukte dat niet onaardig. In 2000 verkocht hij zijn bedrijf en begon cursussen te volgen bij kunstdocent Ko van Dun. Gaandeweg raakte Van Luijk steeds meer geboeid door de hedendaagse kunst: “Oude kunst is mooi, dat vind ik nog steeds, maar we leven nu. Als je op zoek bent naar kunst die iets te vertellen heeft over je eigen tijd, dan kom je toch bij hedendaagse kunst uit.” Maar laten we wel wezen: overzichtelijk is de wereld van de hedendaagse kunst niet. Er is heel erg veel, alles kan en alles mag, maar wat is kwaliteit? Carrières worden gemaakt en gebroken in luttele jaren, galeries en beurzen spelen een bepalende en soms bedenkelijke rol, hoe vind je hierin je weg? Samen met mede-cursist Alphons Tonino vatte Van Luijk het plan op een groepje te vormen en samen op te trekken. Docent Ko van Dun: “Ze hadden het hele traject gevolgd, van
oude kunst tot hedendaags. En toen kwamen ze bij mij met de vraag of ik als adviseur en begeleider wilde optreden. Voor mij was dit een prachtige bevestiging dat je wel degelijk begrip kunt kweken voor moderne kunst, een bevestiging van mijn rol als kunstdocent.” Bij Alphons Tonino, orthopedisch chirurg in ruste, en zijn echtgenote Ariane, zelf een niet onverdienstelijk schilder, zit de kunst sinds jaar en dag in de familie. In kasteel Geulle, dat zij sinds de jaren zeventig bewonen, hangen oudere en nieuwe kunst zij aan zij. Gert en Nicole Beijer traden wat later toe tot het collectief. Beijer was tot 2003 topman van retail group Macintosh (met ketens als Kwantum, Dolcis, Belcompany) en bezat een indrukwekkende collectie expressionisten en fauvisten uit het begin van de twintigste eeuw. Marie-Ellen Dingen was nog niet aan een eigen verzameling toegekomen: “Ik ben wat jonger dan de andere leden van het collectief. Ik had het druk met het opbouwen van mijn praktijk als huidarts en met de kinderen. Maar ik kwam wel vaak in het museum.” Vijf tot tien keer per jaar gaat de groep op stap: naar kunstbeurzen in Bazel, Brussel of Londen,
>>
23
zuiderlucht.eu
oktober 2016
DO 27 T/M ZA 29 OKT 16
DO 27 OKT 2016
NEON DANCE Empathy BAROKKSOLISTENE The image of melancholy TERJE ISUNGSET IJsconcert
festival uit het Noorden
VR 28 OKT 2016
VERNERI POHJOLA QUARTET + ODDARANG ZA 29 OKT 2016
HET HOUTEN HUIS, OORKAAN & NORDLAND VISUAL THEATRE Onbekend land (6+) POST UIT HESSDALEN, MUZIEKTHEATER TRANSPARANT & WINTERVUUR Poolnacht EXEC + SØREN JUUL + LIIMA Geysir © The Icelandic journey
THEATER
KLASSIEKE MUZIEK DI 04 OKT 2016
JEAN RONDEAU, LEONARDO GARCIA ALARCÓN & THOMAS DUNFORD Triosonates van J.S. Bach ZA 08 OKT 2016
BL!NDMAN [SAX] & REITZE SMITS (ORGEL)
WO 12 OKT 2016
Water and fire/Händel revisited
SANJA MITROVIC
I am not ashamed of my communist past
DO 13 OKT 2016
DO 20 OKT 2016
LE CONCERT OLYMPIQUE & ALEXANDER MELNIKOV (PIANO) Mendelssohn
DE WARME WINKEL
De Warme Winkel speelt De Warme Winkel
ZO 30 OKT 2016
Zvizdal - [Chernobyl - So far so close]
BRUSSELS PHILHARMONIC & KATIA VEEKMANS (PIANO) Moessorgski, Tsjaikovski & Brahms
De Warme Winkel © Sofie Knijff
Jean Rondeau
MA 31 OKT 2016
BERLIN
cultuurcentrum hasselt
ONTDEK HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP WWW.CCHA.BE
24
zuiderlucht.eu
oktober 2016
CULTURE
David Jablonowski, Disposition, 2009.
‘JE KIJKT BEWUSTER ALS JE JE EROVER MOET PRATEN.’ langs galeries of op atelierbezoek. Suggesties voor nieuwe aankopen komen vaak van Ko van Dun, maar ook van de leden van het collectief. “In het begin bestond nog wel eens de neiging werk te kopen dat alleen maar ‘mooi’ was”, vertelt Van Dun glimlachend, “maar dat is steeds meer verschoven naar kunst die echt betrokken is op de wereld van nu.” Wat dat precies inhoudt is dan weer niet zo makkelijk te zeggen. Feit is dat de collectie van Art21 op dit moment enkele tientallen werken omvat en dat daar erg weinig schilderkunst bij zit. Veel werk heeft een conceptuele inslag en er zijn relatief veel installaties, fotografie en video. De foto-installatie Green is More Than Just a Color van Anouk Kruithof, bijvoorbeeld, verwijst naar de promotieactiviteiten van Amerikaanse bedrijven. Een drietal sterk vergrote Instagram-foto’s van de 27-jarige Amalia Ulman, de meest recente aankoop van Art21, geeft commentaar op het wegvallen van de scheidslijnen tussen privé en publiek onder invloed van de sociale media. Besluiten neemt de groep gezamenlijk. Als ze het niet eens zijn, wordt er gestemd. Ko van Dun heeft geen stemrecht, maar er wordt wel heel goed naar hem geluisterd. Zou het kunnen dat Art21 ongemerkt bezig is de gedroomde collectie van Ko van Dun op te bouwen? Van Dun: “Je ziet onmiskenbaar mijn hand in deze collectie.” Het budget van Art21, waaruit de reizen, het honorarium van Van Dun en natuurlijk de aankopen worden betaald, bedraagt een kleine
25
zeventigduizend euro per jaar. Dat is niet niks. Nieuwe leden zijn in principe welkom, maar ze moeten in de groep passen én ze moeten de jaarlijkse bijdrage kunnen opbrengen. Anderzijds is dit een budget waarmee je door galeries tenminste enigszins serieus genomen wordt. Het collectief richt zich vooral op werk van jonge, aankomende kunstenaars en probeert met hen ook een duurzame relatie op te bouwen. Van veel kunstenaars zitten meerdere werken in de collectie. Met sommigen is zelfs een vriendschappelijke band ontstaan. “Anouk Kruithof attendeert ons soms op kunstenaars die ook in de collectie zouden passen”, vertelt Hans van Luijk. “Je komt in aanraking met een heel andere wereld”, zegt Marie-Ellen Dingen. “Mijn werk als arts is wat je noemt evidence based. Kunstenaars gaan op een veel vrijere manier met de werkelijkheid om.” Telkens andere kunst in huis, kunst van hoge kwaliteit bovendien, nauwe relaties met kunstenaars: het is allemaal prachtig. Maar vraag je de leden van Art21 wat ze nu het allerbelangrijkste vinden, dan is het de discussie binnen de groep. “Door Art21 heb ik beter leren kijken”, zegt Marie-Ellen Dingen. “Je kijkt bewuster als je je erover moet praten”, zegt Gert Beijer. “Je groeit als groep langzaam naar elkaar toe”, zegt Alphons Tonino. Dat proces blijkt heel ver te gaan. Marie-Ellen Dingen: “Zelfs als je hebt tegengestemd, blijkt zo’n werk achteraf toch heel interessant te zijn.” “We hebben een keer
zuiderlucht.eu
lijstjes gemaakt van stukken die eventueel uit de collectie verwijderd zouden kunnen worden”, vertelt Ko van Dun. “We kwamen allemaal tot ongeveer hetzelfde lijstje.” Een paar jaar geleden deden Gert en Nicole Beijer hun expressionisten en fauvisten van de hand: “Die collectie verder uitbouwen zou ons wel heel erg in de wereld van het grote geld hebben gebracht. Daar hadden we geen zin in.” Ze legden zich toe op hedendaags werk: “Een groot voordeel van eigentijdse kunst is, dat je contact kunt hebben met de kunstenaars zelf. Toen we verhuisden hebben we ze allemaal tegelijk uitgenodigd om hun werk opnieuw op te hangen. We hebben samen gegeten, gedronken, een geweldige dag! Ook voor de kunstenaars zelf trouwens, want die lijden toch vaak een eenzaam bestaan.” De eigen verzameling van de Beijers heeft als thema ‘oude vormen in een nieuwe gedaante’ - een invalshoek die losstaat van Art21, maar toch wel weer past bij David Jablonowski’s blok van piepschuim. Die past prima in de groepscollectie, waarin nog vier andere werken van hem zitten. Disposition is een sleutelwerk in zijn oeuvre; de leden van Art21 moeten naar hun eigen tentoonstelling in het Gouvernement om het te zien. Articipation. Werken uit de kunstcollectie van het verzamelaarscollectief Art21. Van 16 september t/m 11 november 2016 in het Gouvernement (Provinciehuis) in Maastricht. art21.nl
oktober 2016
JANNEL
WAS HERE on the road again
EXPOSITIE STUDENTEN JANNEL 2013-2014
OPENING
Viewmaster Projects
ZONDAG 9 OKTOBER 2016
presenteert
OM 15.00 UUR
VAN 9 T/M 30 OKTOBER 2016 ELKE ZAT & ZON 14.00U - 17.00U KUNSTRUIMTE 7TIEN49
KAMP 10 TE NUTH
WWW.7TIEN49.NL
Episode #3
Ms. Candelabra’s Platform of Light Wineke Gartz
van WERK VAN Rob Badenberg Jo Bartholomé Carry de Boer Iet Henrotte Stella Houtvast Paul Kern Sophie Ladenstein Annemiek Lintzen Stan Mélotte Gertie Meys Margreet Mommertz Elly Paulissen Riet Peters Jan de Rooy Anette Schneider Julia Schmidt Liza Tsinoeva Jo Wauben Corrie Wertz Paulette Zierz-Kremer Inge van der Boom-Keemink
24.09.16 tot 30.06.17
De ruimtelijke videokunstinstallatie is te zien vanaf de straten rondom de voormalige Brandweerkazerne, van 24 september 2016 t/m 30 juni 2017, iedere avond van zonsondergang tot 23.00 uur. Capucijnenstraat 21, Maastricht.
SUPPORT ‘4ARTALWAYS’
JANNEL
www.viewmaster-projects.com Met dank aan: Mondriaan Fonds / Stimuleringsfonds Creatieve Industrie / Gemeente Maastricht / Sphinxkwartier / IPAL
WWW.4ARTALWAYS.NL
EXPO
OKTOBER NOVEMBER 2016 PODIUM
DO 6 OKTOBER - 20U15 - KLASSIEK
TOMASZ RITTER - PIANOTUNE 2016 C.P.E. BACH, R.SCHUMANN, E.A DO 6 OKTOBER - 21U15 - KLASSIEK
MARCELLA CRUDELI - PIANOTUNE 2016 D. CIMAROSA, F. CHOPIN, D. SCARLATTI WO 12 OKTOBER - 20U15 - THEATER
DE ROOVERS DE GOUDEN DRAAK (R. SCHIMMELPFENNIG) ZA 15 OKTOBER - 20U15 - MUZIEK
OZARK HENRY HARMONY IS PARAMOUNT DO 20 OKTOBER - LEZING
ANEMONE VAN ZIJL MUZIEK EN EMOTIE ZO 23 OKTOBER - 20U15 - KLASSIEK
ARTIS QUARTETT WIEN & MARKUS SCHIRMER E. VON DOHNÁNYI, F. KREISLER, A. VON ZEMLINSKY ZO 30 OKTOBER - 15U00 - FAMILIE
TUNING PEOPLE & DE MAAN BONTE NACHT (VANAF 4 JAAR) BEELD: THE BLUEBIRD, OLIEVERF OP DOEK
DI 8 NOVEMBER - 20U15 - PERFORMANCE
NICK STEUR FREEZE!
DI 8 NOVEMBER - 21U15 - DANS
LISBETH GRUWEZ & MAARTEN VAN CAUWENBERGHE LISBETH GRUWEZ DANCES BOB DYLAN
NINA HAVEMAN — THE BLUEBIRD SCHILDERIJEN EN TEKENINGEN
WO 16 NOVEMBER - 20U15 - THEATER
JAN DECORTE/ BLOET, COMP. MARIUS & KAAITHEATER NE SWARTE (J. DECORTE) ZA 19 NOVEMBER - 20U30 - JAZZ
PETER VAN HUFFEL’S GORILLA MASK
TENTOONSTELLINGSPERIODE ZONDAG 25 SEPTEMBER - ZONDAG 30 OKTOBER Info en tickets: www.ccmaasmechelen.be Foto © Luc Depreitere
OPENINGSUREN MAANDAG TOT VRIJDAG VAN 9 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR (GESLOTEN OP ZONDAG, UITGEZONDERD OP 30 OKTOBER) WWW.CCMAASMECHELEN.BE
26
ZA 19 NOVEMBER - 21U45 - JAZZ
TEUN VERBRUGGENS B.O.A.T. ZA 26 NOVEMBER - 15U00 - FAMILIE
FIGURENTHEATER FROEFROE GRIETJE (VANAF 7 JAAR) DI 29 NOVEMBER - 20U15 - THEATER
zuiderlucht.eu
TONEELHUIS | GUY CASSIERS DE MOED OM TE DODEN (L. NORÉN)
oktober 2016
Pleased t0 Meet You
DAN MAAK JE MAAR ZIN
E Robert Cray
IK VOND HET WEL COOL, MAAR MIJN GEZELSCHAP WAS WOEST: HOE DURFDEN ZE DAT NUMMER WEG TE LATEN?
en paar maanden geleden speelde een singer-songwriter uit Ohio in Nederland die hier in zijn lange loopbaan nog nooit had gespeeld. Hij zou hier ooit spelen, meer dan twintig jaar geleden. Ik nam de trein vanuit Geleen naar Amsterdam, om voor de Melkweg een briefje voor het raam te zien hangen: het concert Marc Cohn vanavond is helaas geannuleerd. De kans is groot dat de vorige alinea leidde tot een gegraaf in het geheugen, vervolgens een “Oh ja! Die van Walking in Memphis” (tot zover de vreugde), en vervolgens een herinnering aan die schofterig slechte cover van dat nummer van Cher. Het kan erger. Het kan bijvoorbeeld dat mensen denken dat het origineel van Cher is. Of nóg erger: dat er mensen bestaan die alleen die plastic versie kennen, in plaats van die van vlees en bloed en tranen van Cohn. Het was een prachtige avond, dat concert van Marc Cohn, een paar maanden geleden voor een uitverkochte bovenzaal van TivoliVredenburg, vol mensen die reageerden alsof ze net als ik zich hier heel lang op hadden verheugd. Uiteraard speelde hij Walking in Memphis. Op de muziekgoudmijn setlist.fm kwam ik geen enkel concert van Cohn tegen sinds 1991 waar hij dat nummer niet heeft gespeeld. (Cher heeft het 479 keer live gespeeld, zag ik er. Zoals Carice van Houten al uitriep in Zwartboek: “Houdt het dan nooit op?”) Er zijn bands die hun meest populaire nummer haten. Van Jim Kerr van Simple Minds is bekend dat hij Don’t You (Forget About Me) zelf geen goed nummer vindt. Toch spelen ze het altijd. Armand was nog steeds trots op Ben Ik Te Min, maar baalde van de mensen die alleen dát nummer van hem kenden en zijn hele optredens zagen als een aanloop ernaartoe. Ben je verplicht je grootste hit te spelen? Ik was ooit bij een optreden van Killing Joke en ze speelden Love Like Blood niét. Ik vond het wel cool, maar mijn gezelschap was woest: hoe durfden ze dat nummer weg te laten? Ze wisten toch dat iedereen daar voor kwam? Ik zei dat ze het misschien zelf beu waren. Mijn gezelschap antwoordde met een lange monoloog, die zich laat samenvatten als “Dan máák je maar zin.” Ik moest denken aan dit alles, toen ik zag dat Robert Cray naar Maastricht komt. En checkte het meteen. Right Next Door: eerste keer gespeeld in 1986 op het Montreux Jazz Festival in Zwitserland, laatste keer op 4 september 2016, zijn laatste optreden waarvan de setlist is bijgehouden. En daartussendoor zo te zien ook altijd. Doet het de gitarist, zanger en songwriter Robert Cray recht zijn hele oeuvre terug te brengen tot één nummer? Totaal niet. Zou hij altijd zin hebben om het te spelen? Misschien wel, omdat het gewoon nog steeds een geweldig nummer is, met dat goed gevonden, spannende “It’s because of me…”. Of uit dankbaarheid dat het nummer zijn carrière lanceerde. Beter een one hit wonder dan een no hit wonder. Misschien ook niet. Maar Cray blijkt dus ook van de school die dan maar zin máákt. LEON VERDONSCHOT The Robert Cray Band speelt 13 oktober in de Muziekgieterij in Maastricht. muziekgieterij.nl
27
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Fotomanifestatie Limburg Foto
Foto expositie, lezingen van topfotografen & portfoliobesprekingen 21 t/m 30 oktober Media Groep Limburg Sittard
foto: Rob Driessen
Hollandse Modernen www.hklimburg.nl/limburgfoto
De Collectie Veendorp uit Groningen 29.10.2016 − 29.01.2017
SUERMONDT-LUDWIG-MUSEUM AACHEN www.suermondt-ludwig-museum.de
28
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Beeldspraak
VERDWALEN
E
Jeroen Evertz, Egotripping at the Gates of Hell (Empire State of Mind), 2010.
WAARSCHIJNLIJK KIJKEN MENSEN HEEL VAAK NAAR LICHAAMSDELEN, OM ALLERLEI EVOLUTIONAIRE REDENEN.
en uitdaging voor het waarnemingsvermogen, dat is het werk van Jeroen Evertz. Jeroen Evertz (Trintelen, 1973) maakt collages waarop verschrikkelijk veel te zien is. Het was nu mijn bedoeling met een paar rake trefwoorden duidelijk te maken wát er dan te zien is. Bijvoorbeeld: vogels, een man (een middeleeuwse soldaat misschien) met een hertenkop, een man met een vrouwenbeen, een ouderwetse tape-recorder, een zonsondergang, een onderzeeër (of is het toch een vis) met een stuk of tien koppen, een rompje met een kometenstaart, een... tja, hier ergens moet het ophouden. Wat ik opschrijf komt niet overeen met wat ik zie. Voor de fantastische wezens en de uitzinnige opstapelingen die Jeroen Evertz creëert, ontbreken domweg de woorden. Geen prettige vaststelling voor iemand die schrijvend door het leven gaat. Als beeldende kunst moet laten zien wat je niet in taal kunt vatten, dan is Evertz daarin wis en waarachtig geslaagd. Ondertussen hebt u hier niets aan, want u weet nog steeds niet wat er te zien is. Ik doe een tweede poging en realiseer me dat ik niet alleen afhaak bij de beschrijving van Evertz’ werk, maar eigenlijk ook niet weet hoe ik ernaar moet kijken. Laten we het eens over de intellectuele boeg gooien: wat is de betekenis, wat heeft de kunstenaar met zijn werk te zeggen? Evertz bouwt zijn collages op uit fragmenten van plaatjes uit boeken en tijdschriften. Nu en dan zit er ergens een lik verf of duikt er iets drie-dimensionaals op: een stokje, een paar kralen, een knoop. Desgevraagd steekt hij een verhaal af over hergebruik van materialen, over ‘feiten’ die in een andere context ineens een andere betekenis krijgen, over verschillende realiteiten die naast elkaar bestaan, over schijn en werkelijkheid. Klinkt goed. Maar om eerlijk te zijn: als ik voor Evertz’ werk sta, word ik zo in beslag genomen door de realiteit van het knip- en plakwerk, dat de achterliggende en belendende realiteiten mij even ontglippen. Misschien is het beter om de aandacht te richten op de ‘materialiteit’ van de collages. De beeldfragmenten zijn niet, zoals in de meeste collages, over elkaar heen geplakt. Alle onderdeeltjes zijn zorgvuldig uitgesneden en aan elkaar gepast, als in een mozaïek of een legpuzzel. Hoe beter je kijkt, hoe meer verrassingen je tegenkomt. Bloemen blijken te zijn opgebouwd uit schubben, boven een ‘echt’ oog zit een plantaardig ooglid. Wekenlang knutselt Evertz aan een collage met het formaat van een paar A4-tjes. Kijken naar de wonderbaarlijke voorstellingen, verdwalen in de eindeloze details. Niets lijkt eenvoudiger, maar zelfs dat lukt maar half. De blik vaart zijn eigen koers. Na een tijdje stel ik vast dat ik eigenlijk vooral naar mezelf kijk, naar de dingen waaraan mijn oog zich wenst te hechten: stukken huid, lichaamsdelen. Waarschijnlijk kijken mensen heel vaak naar lichaamsdelen, om allerlei evolutionaire redenen. Maar ik blijf ook hangen op stukken plant en bloem en op architectuurfragmenten. Vermoedelijk wordt uw blik gevangen door dingen die ik niet eens heb opgemerkt. Het komt erop neer dat ik u helemaal niet kán vertellen wat er te zien is in Evertz’ collages. Dat kunt u alleen maar zelf zien. DUNCAN LIEFFERINK Jeroen Evertz presenteert recent werk op 15 en 16 oktober tijdens MUAS #4, een reeks kunstpresentaties op onverwachte plekken Maastricht. Zijn werk is die dagen te zien bij maandblad Zuiderlucht, Capucijnenstraat 21 C10 (Brandweer, eerste verdieping) in Maastricht. muas.nl
29
zuiderlucht.eu
oktober 2016
HET WONDER VAN KREFELD
Eerste zaal van de expositie Das Abenteuer unserer Sammlung I met werk van onder anderen Thomas Ruff. foto Kunstmuseen Krefeld
30
zuiderlucht.eu
oktober 2016
DESIGN
WIDO SMEETS
– Na zes jaar
gedwongen sluiting is het Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld weer open. Ondanks de hoge werkloosheid en de sociale problemen laat Krefeld, hoe armlastig ook, zien welk belang de stad hecht aan beeldende kunst.
Het beeld van Kaiser Wilhelm met spelende kinderen. foto Zuiderlucht
Statige
herenhuizen, voorname winkels en een hotel omringden de Karlsplatz in Krefeld toen er in 1897 het Kaiser Wilhelm Museum verrees: met zijn oplichtende gevels van gele tufsteen op een donkere sokkel van basaltblokken had het boven zijn omgeving uitstekende gebouw de allure van een Italiaans renaissancepaleis. De krawattenstadt Krefeld kon zich eindelijk meten met de andere in omvang en welvaart groeiende steden van het Ruhrgebied. Van de aristocratische omgeving van toen is nog weinig over. Het standbeeld van naamgever Kaiser Wilhelm, pal naast het museum, kijkt uit op aan het spit draaiende kippen in het Hühnerhaus. Zou de versteende keizerlijke blik naar rechts of naar links kunnen draaien, hij zou zich verwonderen over de gokkers bij Wettannahmen GmbH en de multiculturele clientèle bij tweedehandswinkel Alessa, zadenhandel Hoffman, Bequemschuhhaus Grifka, kapster Steffi (‘Cut for Cut’), Karl’s Naturkost en Thaimassage Wellness. En dat terwijl het standbeeld van de keizer jarenlang ín het museum stond, waar hij in een nis, halverwege de brede trap van dooraderd travertin en bloemrijk marmer, de gegoede burgerij verwelkomde die zich kwam laven aan de verheven wereld van de kunsten. Het museum kwam er trouwens niet zonder slag of stoot. Er was veel tumult over de locatie: de Karlsplatz was een drukbezochte ontmoetingsplek in het stedelijke leven, er werden week-en jaarmarkten
gehouden, circussen sloegen er hun tenten op en voor de katholieke processies was het een uitmuntende verzamelplaats. Het stadsbestuur liet de protesten links liggen en schreef doodleuk een architectenprijsvraag uit met de Karlsplatz als bouwlocatie. Er kwam geen winnaar uit de bus, wel een nummer twee en drie. De opdracht werd, nadat hij de inzendingen had kunnen inzien, toegekend aan Hugo Koch, architect, aannemer en lid van de gemeenteraad.
De heropening wordt zo’n beetje gevierd als een wonder – en daar is alle reden toe. De bouwkosten van bijna 433.000 mark werden op 20.000 mark na opgebracht door de Krefeldse burgerij; de teller begon te lopen toen Marianne Rhodius, telg uit een steenrijke familie van textielfabrikanten, alvast 100.000 mark inlegde. Zo’n crowd funding was niet ongewoon in die tijd, zelfs niet in het nog verre van geïndustrialiseerde Nederland waar van grootschalige industrie zoals in Duitsland geen sprake was. Tien jaar eerder had een groep welgestelde burgers ervoor gezorgd dat in Amsterdam het Concertgebouw kon worden gebouwd.
Krefeld was eind 19e eeuw een stad die het goed ging. Staal- en textielindustrie floreerden, met name de textielbaronnen hadden de stad veel voorspoed gebracht. Ze richtten zich op de duurdere stoffen, zoals fluweel, zijde en brokaat – vandaar de naam Krawattenstadt. Nog steeds biedt Krefeld een keer per jaar onderdak aan mode- en dansshows en presentaties van modeontwerpers; de glitter en glamour kunnen echter niet verhullen dat de meeste fabrieken inmiddels dicht zijn en de stad, met een werkeloosheid van bijna twaalf procent, grote sociale problemen heeft. De naoorlogse schaarste ging niet aan de Karlplatz, waar alleen het museum de bombardementen van 1944 had overleefd, voorbij. Lange tijd fungeerde het museum als verzamelgebouw van allerlei gemeentelijke diensten. Onder directeur Paul Wember, die Mies van der Rohes modernistische stadsvilla’s Haus Lange en Haus Esters als musea gaat gebruiken, breekt vanaf de jaren zestig een nieuwe tijd aan. Het Kaiser Wilhelm Museum wordt grondig verbouwd en gerestaureerd. Het pompeuze trappenhuis verdwijnt, de keizer wordt van zijn sokkel gehaald en verdwijnt in een opslag waar hij vijftien jaar later pas uitkomt. Ook artistiekinhoudelijk gaat Wember voortvarend te werk. In de drie Kunstmusea die Krefeld met de annexatie van de Mies-villa’s rijk is, geeft hij de avantgarde van die jaren een podium. Krefeld liep voorop, Wember was een pionier, ook in de regio;
>>
31
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Een aan Jan van Steffeswert toegeschreven Anna-te-Drieën. foto Zuiderlucht
Museum Ludwig in Keulen en K20 in Düsseldorf, tempels van de hedendaagse kunst, moesten nog worden gebouwd. Samen met de al eerder verworven moderne klassieken, grofweg de generatie wier werk onder de nazi’s entartet was verklaard, maken de tegellichters van de jaren zestig en zeventig deel uit van de tentoonstelling Das Abenteuer unserer Sammlung I die na de heropening van het Kaiser Wilhelm Museum, afgelopen zomer, te zien is. De nieuwe openstelling wordt zo’n beetje gevierd als een wonder – en daar is alle reden toe. Van de vijftien jaar die de vorige maand teruggetreden directeur Hentschel de baas was, had hij de eerste zeven jaar geen budget en de daarop volgende acht jaar, vanwege de renovatie, geen gebouw. In de museumwereld was Krefeld nog net niet geschrapt als kunststad. Daarbij moest het museum in de zomer van 2006 een tijdje dicht wegens ijsvrij: in de zalen met bovenlicht was het zo warm dat bij sommige schilderijen de verf van het doek dreigde te druppen. Kort daarop probeerden krachten in de stad gedaan te krijgen dat een schilderij van Monet werd verkocht om de noodzakelijke restauratie van het museum te bekostigen. Verzamelaar Walther Lauffs, wiens collectie door het museum werd beheerd, had er kennelijk weinig fiducie in en bracht zijn schilderijen naar Sotheby’s om te worden verkocht. „Een drama, een treurspel, een overval, een schandaal van de eerste orde”, tekende de Westdeutsche Zeitung op uit de mond van een vooraanstaande kunsthandelaar. Alle zonden lijken vergeven en vergeten bij de pracht en praal die nu in het Kaiser Wilhelm Museum te zien is. In Das Abenteuer
32
Het nieuwe trappenhuis van het Kaiser Wilhelm Museum. foto Kunstmuseen Krefeld
unserer Sammlung I hangt ook het op de valreep toch maar niet verkochte Londres. Le parlement, een van de befaamde schilderijen die Claude Monet tijdens zijn verblijf in Londen rond de eeuwwisseling bij uiteenlopende weersomstandigheden van Westminster Palace maakte, keurig op zaal. Net als tal van tijdgenoten. En niet te vergeten werken van de avant garde van de jaren zestig en zeventig die de slimme Wember indertijd binnenhaalde. Bij elke aankoop die hij deed voor de Sammlung Lauffs bedong hij bij de kunstenaar een tweede werk voor het museum. Hij bouwde er een collectie mee op waarmee hij andere kunstmusea in het Ruhrgebied het nakijken gaf.
Wembers inspanningen krijgen
extra glans als je weet dat hij moest woekeren met een aankoopbudget van 30.000 mark per jaar. Het hielp dat hij, zoals hij bij de heropening van het museum in 1969 tegen Der Spiegel zei, twee vuistregels hanteerde: “Hedendaagse kunst is de kunst die niets kost” en “hedendaagse kunst is de kunst die niet wordt begrepen”. Met zijn goede neus voor kwaliteit strekte dat eerste hem tot voordeel bij zijn aankopen; zo kocht hij begin jaren zestig een Yves Klein voor 500 mark. Vanwege het tweede motto werd hij verketterd, vooral door de regionale pers. Die begreep weinig van Wembers aankoopen
zuiderlucht.eu
expositiebeleid, en maakte er gehakt van. Net als Wember bijna vijftig jaar geleden viert het Kaiser Wilhelm Museum de heropening met een tentoonstelling uit eigen collectie. Nóg een parallel: de rijkdom van de collectie contrasteert met de nog steeds vrijwel lege aankoopportefeuille. Er is ook een – pijnlijk – verschil: Wember had een rijke ondernemer/ verzamelaar met wiens marken hij op pad kon. In het Krefeld van nu zijn geen rijke entrepreneurs meer die, zoals Walter Lauff, als mecenas willen optreden. Hetgeen niet wil zeggen dat de opvolgers van Wember met de armen over elkaar hebben gezeten - integendeel. Door, al sinds de tijd van Joseph Beuys, als podium te fungeren voor studenten van de Kunstacademie in Düsseldorf heeft het museum steeds de vinger aan de pols van de actualiteit weten te houden: met de schilderkunst, maar ook conceptuele kunst, de Neue Realisten (Richter, Polke) en de fotografie. Het zijn zwaartepunten in de collectie die in Das Abenteuer unserer Sammlung I vaak bij elkaar worden getoond. Zo is de paukenslag van de tentoonstelling een zaal vol fotografie met werk van Thomas Ruff, Andreas Gursky, Hermann Pitz, Francois-Marie Banier en Bert Teunissen, verderop komen we ook Jan Dibbets en Jeff Wall tegen. Een aangename verrassing is de kwaliteit van het eigentijds realisme, met schilderijen van Michael von Ofen, Stefan Kürten en Karin
oktober 2016
DESIGN
Mamma Andersson. Het blijft verbazingwekkend welke nieuwe wegen de schilderkunst steeds opnieuw weet in te slaan. De meeste indruk maakt de tentoonstelling wanneer uiteenlopende tijden en disciplines bijeen worden gebracht, zoals in de ruimte waar kunst en schepping met elkaar worden verknoopt. Zoals Kiki Smith dat doet met Annunciation uit 2008, een zittende figuur die een hand omhoog steekt. Is het een begroeting, of een bezwering? Is de boodschap welkom, of wordt die afgeweerd? Er hangt nog een schilderij van Aertgen van Leyden, De aanbidding van de drie koningen uit 1536, drie keramische Putti (2011) van Anne Chu, een aan Jan van Steffeswert toegeschreven Annate-drieën en twee eveneens in hout uitgesneden koninklijke bustes van een middeleeuwse meester uit Keulen. Zo komen de boodschappers van alle kanten op je af, ze brengen geestelijke en materiële verwijzingen mee en zijn spannender dan de social media, de boodschappers uit onze tijd. Wat ook fijn is: in deze zaal met oude en nieuwe kunst kun je de boodschappen in alle rust zelf destilleren en tot je laten komen - of niet. De
De Karlsplatz wordt dan omgedoopt tot Joseph Beuysplatz. In Krefeld heeft de oude aristocratie het definitief afgelegd tegen de nieuwe kunst. wel vaker geformuleerde gedachte die zich hier aan je vastklampt is dat religie en kunst nogal wat gemeen hebben. Op de tweede verdieping brengt de tentoonstelling een ode aan twee grote Krefeldse zonen: Joseph Beuys (1921-1986) en Johan Thorn Prikker (1868-1932). Beuys is in Krefeld geboren en had er lange tijd zijn atelier, de in Den Haag geboren Prikker gaf ooit les aan de Kunstnijverheidsschool in Krefeld. Begin jaren twintig maakte hij vier grote muurschilderingen in het museum, Kindheit, Jugend, Mannenalter en Reifes Alter. De nazi’s konden weinig begrip opbrengen voor zijn scherp gemodelleerde,
33
John Wesley, Missouri Compromise (1976), acryl op doek. foto Zuiderlucht
Lebensaltercyclus, reden voor het museum om de schilderingen in 1939 weg te timmeren achter houten wanden. Van 1949 tot 1976 werden ze weer getoond, daarna ging er een laagje gips overheen; het museum wilde alleen nog naoorlogse kunst tonen. Voor de nu afgeronde renovatie en de huidige tentoonstelling, die gebouw én collectie tot een avontuur hebben verklaard, zijn de imposante wandschilderingen weer in de oude glorie te zien. Er volgt nog een tweede en mogelijk een derde expositie waarbij zal worden geput uit de 14.000 werken tellende collectie van het museum. De kelders zijn rijk gevuld in Krefeld, de portemonnee blijft leeg. De renovatie viel met 17,7 miljoen euro duurder uit dan begroot en er is geen Bürgerschaft meer die de portemonnee trekt. Voor grote aankopen en tijdelijke expositie is geen budget; eerst moet de verloederde omgeving op de schop. Rond het museum komt, net als vroeger, een klein stadspark waar het standbeeld van de keizer een nieuwe plek krijgt: hufterproof opgeborgen in een kast van plexiglas. De Karlsplatz wordt dan omgedoopt tot Joseph Beuysplatz. In Krefeld heeft de oude aristocratie het definitief afgelegd tegen de nieuwe kunst.
Johan Thorn Prikker werkt aan een muurschildering (1923).
Das Abenteuer unserer Sammlung I. Van 2 juli t/m 5 februari in het Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld. kunstmuseenkrefeld.de
zuiderlucht.eu
oktober 2016
APPELGEBAK 29
de voorkeur van...
Appelgebak, elk museumcafé heeft het in huis. Zoals in Centre Pompidou in Parijs, waar je misschien wat langer moet wachten, maar dan heb je ook wat.
DAVID DEPREZ DAVID DEPREZ HEEFT EEN BROERTJE DOOD AAN CONCEPTUELE KUNST, VERSPILDE VIJF JAAR MET HET LUISTEREN NAAR THE
ZACHT & AFGEROND
SISTERS OF MERCY EN ONTDEKTE BIJ HET INRICHTEN VAN HET NIEUWE LUMIERE DAT HIJ VAN HARMONIE HOUDT. “GEEN IDEE OF DAT WEL OF NIET IN ZWANG IS IN DE KUNSTWERELD.”
In een lange rij wachtenden voor een museum, zeker als je er al vóór de openingstijd bent gaan staan, schiet er van alles door je hoofd. Zoals de pro’s en cons van IS bijvoorbeeld. Een voordeel van het uitdijende IS-oeuvre is dat door de aanslagen een hotelkamer in Parijs eindelijk weer betaalbaar is. Nu de cafés en restaurants nog. Een nadeel is dat de rij voor Centre Pompidou, waar we dus in staan, maar langzaam in beweging komt, ook als de deuren open zijn. Voor de acht miljoen bezoekers per jaar hebben de Fransen twee (2) poortjes voor metaaldetectie klaargezet vandaag althans. Eigenlijk staan er twee rijen, samen zo’n 150 meter lang. Eentje voor stervelingen die, zoals wij, op de bonnefooi komen, de andere voor wise guys die via internet alvast een ticket hebben bemachtigd. Omdat je niet via internet door een detectiepoortje kunt, is er ook voor hen slechts één poortje beschikbaar. Over de vrijheid valt te twisten, maar qua gelijkheid en broederschap werkt IS onmiskenbaar met de Franse slag. Nog een voordeel van die lange rij buiten is dat het binnen heerlijk rustig is. Hoewel, op de vijfde verdieping staat bij de Paul Klee-expositie een rij met een wachttijd van dertig minuten. We lopen door, is er iets van Klee dat we nog niet eerder zagen? Verder is Centre Pompidou een van de prettigste oorden om een dag kwijt te spelen. Het appelgebak waarmee je zo’n dag afrondt heet hier moelleux aux pommes. Dat moelleux moeten we, ondanks zes jaar Frans op school, oui, il y a longtemps, toch even opzoeken. Het blijkt te vertalen als ‘zacht’. Een stof kan moelleux zijn, een penseel, een wijn en een stem. Verder bestaan er ook nog zoiets als contours moelleux, zachte, afgeronde lijnen. Allez, daar kunnen we wel wat mee, in het diepst van onze gedachten. (WS)
H
et was in het ‘oude’ Lumière aan de Bogaardenstraat in Maastricht dat David Deprez als student verslingerd raakte aan film. Zijn interesse is veel breder dan film, zegt hij, maar de mogelijkheden zijn beperkt. Vanwege de net afgeronde verhuizing van Lumière naar de historische Timmerfabriek, en zijn kinderen van negen en zeven. MUZIEK “Het is bizar om te ontdekken hoe alles teruggrijpt op de kindertijd. Mijn moeder heeft haar hele leven muziek gemaakt en zong in een koor. Ze nam me als kind mee naar een Händelconcert, en al ga je daarna weer verder met je speelgoed, dat maakt indruk. Als je me vraagt welke muziek ik mooi vind, dan ben ik zo terug in mijn
kindertijd. De laatste tijd luister ik weer meer naar klassieke muziek. Ik ervaar dat als een soort van thuiskomen. Mijn ouders draaiden ook heel veel Leonard Cohen. Als ik zijn muziek hoor, dan is dat troostrijk. Zijn laatste tournee ben ik drie keer gaan luisteren. Ik ben opgegroeid in de nineties, met grunge, Nirvana, Primus en Rage Against the Machine maar ik realiseer me dat ik door mijn ouders altijd met één voet in de vorige generatie heb gestaan. Al heb ik mijn hele muzikale opvoeding verkloot door vijf jaar lang uitsluitend naar The Sisters of Mercy te luisteren.” FILM “Mijn vader was meer met film bezig dan ik destijds doorhad. Hij nam ons mee naar Au revoir les enfants van Louis Malle. Mijn eerste bioscoopervaring
BOEKEN TOP 10 | OKTOBER 1 2 basis van actuele verkoopcijfers van 3 de boekhandels 4 Dominicanen (Maastricht), Grim 5 (Hasselt), Krings 6 (Sittard), Malpertuis 7 (Genk), Van Piere (Eindhoven), Bij 8 het Raethuys/ Plantage (Heerlen) 9 en de Tribune 10 Deze lijst is
Jack Thorne/J.K. Rowling - Harry Potter and the Cursed Child (1)
samengesteld op
Geert Mak - De levens van Jan Six (-)
Hanya Yanagihara - Een klein leven (3) Marcia Luyten - Het geluk van Limburg (2) Saskia Noort - Huidpijn (5) Griet Op de Beeck - Vele hemels boven de zevende (-) Griet Op de Beeck - Kom hier dat ik u kus (-) Lize Spit - Het smelt (7) Elena Ferrante - De geniale vriendin (4) Sander Donkers - Hay (-)
(Maastricht).
34
zuiderlucht.eu
oktober 2016
EDITS
BlendR & FiltR
RIJP “De Derde Wereldoorlog is al begonnen. De tijd is eenvoudig rijp.” Anonieme bezoeker van de IJzerwake, de jaarlijkse bijeenkomst van Vlaamse nationalisten.
KRITIEK
•
“Als ik een slechte kritiek krijg, ga ik daar niet dood aan. Ik schuif het niet opzij, ik neem het ter harte, maar ik lijd er niet onder. Van mijn mislukte voorstellingen heb ik uiteindelijk het meest geleerd.” Regisseur Ivo van Hove in de Volkskrant.
David Deprez (O udenaarde, 1976 ) studeerde cultuurwetens chappen in Maa stricht en is nu artistiek direct eur bij Lumière Cinema. Hij wo met vrouw en ont twee dochters net over de gren Eben Emael. s, in
was ET, die vergeet je nooit meer. Maar ik ontdekte de film pas hier in Lumière als student door regisseurs als Robert Altman en Jim Jarmusch, en dan vooral Dead Man en Down by Law. De beleving van film is voor mij zeker zo belangrijk als de film zelf. Je betreedt een ruimte waar het licht uitgaat en waarin je je vrij kunt bewegen. Ik ben een alleseter, maar geen klassieke cinefiel die alles wil weten. Het gaat mij om film in relatie tot mijn persoonlijke ontwikkeling: Vertel mij welke film je mooi vindt en ik vertel je wie je bent dát principe.” INTERNET “Dankzij illegaal downloaden hebben nog nooit zoveel mensen films gezien, en het gekke is dat het bioscoopbezoek blijft toenemen. Illegaal downloaden is diefstal, het is gek dat de overheid er niet tegen optreedt. Ik heb internet nodig, maar probeer beducht te zijn voor die hapsnapcultuur. Op Twitter staat wat er vandaag over Trump is gezegd. Het slaat nergens op, maar ik lees het wel. Ik kijk naar de samenvatting van de Olympische hockeyfinale terwijl ik er niks mee heb, een halve minuut later like ik iets op Facebook en beantwoord ik e-mails. Het lukt me gelukkig wel om mijn telefoon uit mijn slaapkamer te houden. Ik koop nog wel eens een elpee als ik zeker weet dat ik die dertig jaar ga koesteren en een cd omdat er nu eenmaal een speler in mijn auto zit. Ik maak veel gebruik van Spotify, een verschuiving van eigendom naar
ANGST
•
“Angst en wantrouwen kost onze maatschappij miljarden. Terwijl je bij aanslagen net moet inzetten op wat vertrouwen creëert: onderwijs, cultuur.” Filosoof en psychiater Damiaan Denys in De Standaard.
streamen. In mijn studentenkamer had ik mijn favoriete cd-hoesjes tegen de muur geplakt. Dat zit nu allemaal in de telefoon. Een verademing.”
VERLOREN
•
“Vernieuwing is iets wat zich voordoet. Als je ernaar streeft, is het al een verloren zaak.” Kunstenaar Hans Op de Beeck in De Standaard.
RADIO “Ik luister steeds vaker naar Klara Late Night. Vooral om nieuwe ontdekkingen te doen. Ik zit nu in A Winged Victory for the Sullen-fase. Rustige ambientmuziek.”
KWIJT
•
“Kinderen de straat op sturen en dan maar zien wat ze doen, is te vergelijken met een euro in een gokmachine gooien. Die ben je kwijt.” Tv-presentator/lunchroomeigenaar Ajouad El Miloudi
BEELDENDE KUNST “Hans-Peter Feldmann is een fotograaf die van verzamelen, ordenen en opnieuw weergeven van gevonden beelden zijn levenswerk heeft gemaakt. Mijn gebrek aan actuele kennis wil ik graag compenseren met spielerei die toont dat kunst in alledaagse dingen schuilt. Het gaat om hoe je naar de dingen kijkt, maar misschien is het ook wel een manier om te zeggen dat ik aan conceptuele kunst een broertje dood heb. En ik moet John Stezaker vermelden! Zijn werk vat alles wel zo’n beetje samen. De best denkbare mix tussen film, speelsheid, schoonheid, zelfs een vleugje van de Belgische cartoonist Jeroom.” DESIGN “Met Nico Haenen, zakelijk directeur van Lumière, was ik in Villa Augustus in Dordrecht, een grand-café en hotel in de oude watertoren en het ernaast gelegen pompgebouw. Het barstte er van het filmhuispubliek terwijl er geen filmhuis te bekennen is. We zijn op zoek gegaan naar de ontwerpers die dit voor elkaar hebben gekregen
35
over opgroeien in Amsterdam-Oost.
FAMILIE
•
“Ik filmde bovengemiddeld veel in Brabant. Bij ons werd er niet veel gepraat. Door het filmen probeerde ik, denk ik, te doorgronden hoe mijn familie in elkaar zat.” Filmmaker Michiel van Erp.
en kwamen uit bij Dorine de Vos. Die heeft zowel mijn als Nico’s favoriete horecaplek in Nederland ingericht: Hotel New York in Rotterdam. Bleek ze ook nog eens directeur van het filmhuis in Den Haag te zijn geweest. Door haar werkwijze ben ik me bewuster gaan worden van de eigenheid en kwaliteit van materialen, zoals hout of staal. Het gebruik van goed materiaal is ontzettend belangrijk. Ik heb tijdens de verbouwing van Lumière ontdekt dat ik van de harmonie ben. Geen idee of dat wel of niet in zwang is in de kunstwereld.”
COLOFON
Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 14.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 57 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is onontbeerlijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Uitgever: Bodosz / Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Maria Barnas, A.H.J. Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Said El Haji, Emile Hollman, Wim Jacobs (Brussel), Jeroen Junte, Gerard Kessels, Koen Kleijn, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Marente de Moor, An Olaerts, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Patricia Pisters, Ronald Rovers, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo ISSN: 1875-7146
EMILE HOLLMAN
zuiderlucht.eu
EDITS
oktober 2016
VAN
JOHANNES BENDZULLA INEZ DE BRAUW MAY HEEK CHRISTOF JOHN
VAN DAM PRIJS/PREIS 2016
MARLEEN KAPPE DAMARIS KERKHOFF MAGDALENA KITA CHARLOTTE KOENEN RENS KRIKHAAR ANNA SZERMANSKI
Elke drie jaar reikt Stichting van Bommel van Dam een aanmoedigingsprijs uit aan een veelbelovende professionele kunstenaar jonger dan 35 jaar uit Nederland of NordrheinWestfalen. Sinds de eerste editie in 1977 is aan de uitreiking van de prijs een tentoonstelling gekoppeld.
MIKO VELDKAMP
Alle drei Jahre verleiht die Stiftung van
RIET WIJNEN
Bommel van Dam einen Förderpreis an einen vielversprechenden Künstler bzw. eine Künstlerin unter 35 Jahren, aus den Niederlanden oder NRW. Bereits seit der ersten Verleihung im Jahre 1977 ist der Preis mit einer Ausstellung verbunden.
Museum van Bommel van Dam, Deken van Oppensingel 6, Venlo
8 oktober tot en met 31 december 2016
Open di t/m zo van 11 tot 17 uur
8. Oktober bis zum 31. Dezember 2016
WWW.VANBOMMELVANDAM.NL
AKEN LEEFT GESCHIEDENIS
Ar ticipation
Een stad – een cultuurroute
16 september-11 november 2016
s au th Ra re nt e Ce agn lem ar Ch
us ha as & Gr m r Do mme a tzk ha Sc
rC pe Su sng m itu eu Ze us m en uv m u Co use & M en e nn rin ru Vit nb e se ch Eli ogis l äo ch Ar
werken uit de collectie van verzamelaarscollectief ART21
Gouvernement aan de Maas, centrale hal / Limburglaan 10, Maastricht Opening donderdag 15 september, 17 uur Geopend: ma-vr, 9-18 uur / Gesloten: weekends
www.art21.nl www.route-charlemagne.eu
36
zuiderlucht.eu
oktober 2016
Post ZL
ZEKERHEIDJE
D
<‘WE GAAN ONZE FELBEVOCHTEN VRIJHEDEN NIET OPGEVEN. FUCK YOU!’
umoulin was een zekerheidje voor goud, noteerde de sportredacteur in het eerste weekend van de laatstleden Olympische Spelen. Maar helaas, Tom werd tweede. De journalistieke teleurstelling droop ervan af: alsof de wielrenner hem iets had beloofd, en niet had geleverd. Dat Dumoulins aanwezigheid (hij had een gebroken pols) en zijn tweede plek alleen al een klein wonder waren, speelde geen rol in de afweging bij de redacteur – die zelf trouwens niet in Rio was. Hij tikte zijn stukje, die dag en alle Olympische dagen erna, thuis, of op de redactie. De Olympische dagen erna waren ook al geen feest. Er werden weinig zekerheidjes binnengehaald, door de media alvast op het schild gehesen toppers stelden teleur, het waren mindere, nou ja, onbekendere goden die goud haalden voor Team NL – eigenlijk was die naam nog de grootste miskleun van de Spelen. De toon van de sportredacteur sprak boekdelen: we worden niet graag teleurgesteld. Hoe comfortabeler ons leven, hoe minder we van verrassingen houden. Toen Tom geen goud haalde, vonden we hem ineens een stuk minder leuk. Net als Dafne, die pardoes kut zei toen ze slechts zilver haalde. Gelukkig duwde haar manager haar de dag erna naar het Heineken House – er moesten nog sponsorcontracten worden verzilverd - en kon er alsnog een lachje vanaf. Van Epke kregen we een foto voorgeschoteld waarop hij letterlijk op zijn bek ligt. “Flying Dutchman Flat on his Face”, kopte The Guardian. Weg controle, terwijl controle juist is wat we willen. Controle is de fetisj van de moderne mens, niet alleen bij sportbeleving. We raken overmeesterd door de alom tegenwoordige angst (IS! Terreur! Islam! Boerkini!) die ons uit zekerheden bestaande leventje bedreigt. Overheden, bedrijven en media doen daar even hard aan mee – alsof ze in hetzelfde complot zitten als die mafkezen in Raqqa. Die controle wordt ons aangeboden door massasurveillance en big data. “We bouwen een soort supercomputer die ons vertelt wat we moeten doen. Een nieuw totalitair systeem. Een dictatuur van data”, constateerde de Delftse hoogleraar Dirk Helbing een tijdje geleden. Er zijn minder terreuraanslagen dan twintig jaar geleden, maar de beeldvorming is anders. Omdat we denken dat we terreur onder controle kunnen krijgen, stemt ons parlement dezer dagen over nieuwe wetgeving die de overheid meer toegang geeft tot data van individuele personen. Angst wordt politiek misbruikt, het gebeurt al eeuwen, en we laten het opnieuw gebeuren. We wachten nog steeds op de eerste IS-gerelateerde aanslag in Nederland, maar wie heeft Plasterk of Rutte alvast horen zeggen wat de burgemeester van Melbourne een paar jaar geleden zei na een aanslag? “We gaan onze felbevochten vrijheden niet opgeven. Fuck you!” Ze durven niet, Plasterk, Rutte en al die anderen. Liever geven we, op hun voorstel, dertien miljard euro uit per jaar aan ‘veiligheid’, aan het managen van de angst. Bedenk eens wat je met dertien miljard zou kunnen doen om het vertrouwen in de samenleving terug te brengen, om het onderwijs te verbeteren, in plaats van het verder aanwakkeren van het onderlinge wantrouwen. Toch een geruststelling: de wereld is te ingewikkeld om te kunnen regeren met digitale data. “We kunnen niet eens de verkeerslichten in een stad optimaliseren”, zegt Helbing sarcastisch. Dat is wat we tijdens de Olympische Spelen zagen bevestigd: de chaos, het toeval en de domme pech laten zich niet beteugelen. Niet door Maurits Hendriks en zijn medaillespiegel, noch door sportredacteuren, noch door de makelaars in angst en hun groeiende gevolg, noch door politici met hun miljarden. WIDO SMEETS
37
zuiderlucht.eu
oktober 2016
KIDZONLINE.EU Wat ik zo leuk â&#x20AC;&#x2DC;vond aan deze expositie, is dat je echt met de kunstwerken kunt spelen en ze kunt veranderen. Daardoor krijg je het gevoel dat je zelf ook een beetje kunstenaar bent.
â&#x20AC;&#x2122;
SPIELEREI Vaak mag je in een tentoonstelling niets aanraken. De kunstenaar heeft iets geniaals bedacht, en jij mag ernaar kijken, maar meer ook niet. Nu is er een uitzondering, de tentoonstelling Spielerei bij Schunck in Heerlen. Thijmen Hermans (10) heeft die voor KidZonLine uitgeprobeerd. Ik vond Spielerei een hele leuke en leerzame expositie. Het coolste vond ik dat ik voor het eerst een virtual reality bril op mocht. Dat gaat zo. Er is een stoel waarop je moet gaan liggen. Als je dat gedaan hebt moet je de man of vrouw achter de balie even roepen en die doet je dan een virtual reality bril en een koptelefoon op. Dan zie je jezelf als man of vrouw (kind kan niet, dat is wel jammer). Je kan om je heen kijken en je ziet dat je aan het strand bent. Boven en achter zie je palmbomen, voor je de zee en achter je een bos. Er is ook een ventilator (om de wind na te bootsen) een warmtelamp (om de temperatuur na te bootsen) en op de virtual reality bril zit iets voor de geuren, al heb ik die niet geroken.
38
Verder staat er bij Spielerei een springveerstoel, dat is een stoel met in plaats van poten een springveer, waar je ook echt op mag zitten. En je kan ook op schoenen lopen met bijvoorbeeld veren eronder (jammer genoeg zijn die te groot voor kinderen). Er is ook een soort ton waar je in kan lopen. Naast je hangt een camera die je filmt (maar het niet opslaat) en die is wederom verbonden met een beamer en dan zie je jezelf vlak voor je lopen in die ton. Helaas zijn er ook kunstwerken waar je niet aan mag komen. Ik snapte wel waarom: ze kunnen snel kapot. Het zou zonde zijn als dat zou gebeuren, dus let even op als je gaat dat je hier rekening mee houdt. Wat ik zo leuk vond aan deze expositie, is dat je echt met de kunstwerken kunt spelen en ze kunt veranderen. Daardoor krijg je het gevoel dat je zelf ook een beetje kunstenaar bent. Zeker bezoeken dus deze expositie, want niet alleen jij, maar ook je ouders zullen het heel leuk vinden. Spielerei, mee te maken van 28 augustus t/m 27 november in Schunck in Heerlen. schunck.nl
zuiderlucht.eu
Reporter Thijmen Hermans met een virtual reality bril.
september oktober 2016 2016
#SPELENISLEUK TEST JE KENNIS! Hoe goed is je GAMESwoordenschat?
WIST JE DAT...
Test je kennis van woorden die in digitale spellen gebruikt worden. Ook leuk om met je ouders te doen want de kans dat jij wint is hoog. ;)
… DIEREN OOK SPELEN? Dieren spelen, net als de mens, om uit te proberen wat ze kunnen en waar de grenzen van anderen liggen. Men zegt dat hoe intelligenter een dierenras is, hoe meer het speelt. Bijvoorbeeld jonge apen verzinnen veel spelletjes. En die lijken trouwens vaak op de spelletjes van mensenkinderen!
van Pandora Humphreys-Power
1. Rutger
3. OnneDi Dionne staat bekend om haar “leuk of meuk”. Zij test het nieuwste speelgoed en geeft de producten een “Leuk” of “Meuk”.
OnneDi.
Eindredactie: Christiane Gronenberg / Email: c.gronenberg@zuiderlucht.eu / Telefoon: 06 10 66 12 05 Mede mogelijk gemaakt door: Provincie Limburg, Bic Multimedia en Schunck Heerlen.
39
zuiderlucht.eu
Djamila
Djamila vertelt over haar leven in Amerika. Zij test ook producten, vooral eten en heel vaak snoep. Bijvoorbeeld snoep uit de jaren tachtig!
Colofon Uitgever: Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht Capucijnenstraat 21 C10, 6211 RN Maastricht
Vink
Rutger staat bekend om ‘Furtalen’, het vertalen van Engelse liedjes naar Nederlands en andersom.
2. Meisje 1. negatief! Het betekent vertraging en komt het meest in online-games voor, bijvoorbeeld door trage internetverbinding. 2.Een figuur (vaak concurrent) die door de computer gespeeld wordt. Komt van het woord ‘robot’. 3. Een spel met veel actie en vaak ook geweld. Je beleeft het spel uit het perspectief van een schutter. 4. Een fout in de software van een spel. De makers bieden dan vaak een gratis ‘patch’ aan, dat is software die de fout alsnog repareert. 5. Een beginneling. Een ander woord is ‘newbie’. 6. Staat voor Experiene Points, dus ‘ervarings-punten’. Hiermee wordt het aantal opdrachten geteld dat je voltooid hebt of concurrenten die je hebt weten te verslaan. 7. Een op een. Het staat voor ‘player versus player’. Andere mogelijkheden zijn PvE (player versus environment, de speler tegen zijn omgeving) of ‘multiplayer’ spellen, waarbij soms honderden personen zijn aangesloten. 8. Grafische spelfiguur die jou vertegenwoordigt in het spel. Vaak kun je de avatar zelf vorm geven.
...IEMAND DIE SPEELT NIET ZO GAUW IN DE GEVANGENIS BELANDT? De wetenschapper Stuart Brown heeft een onderzoek gedaan met achtduizend strafgevangenen, mensen die iets verkeerds hadden gedaan. Hij wilde weten óf en hoeveel deze mensen gespeeld hadden toen ze jong waren. Browns onderzoek toonde aan dat mensen bijzonder agressief kunnen zijn als ze een jeugd hebben gehad waarin ze (bijna) niet mochten spelen. Door te spelen, leer je met je gevoelens omgaan, ook met de negatieve. Als je een keer bij een potje ganzenbord verliest, word je misschien boos. Door dan nog een keer te spelen, merk je dat het niet het einde van de wereld is als je een keer niet de beste bent. Spelen biedt je altijd een nieuwe kans! Je kan bijvoorbeeld je tactiek aanpassen en uitproberen wat een ander gedaan heeft. Wanneer iemand boos wordt op jou bij een spel, leer je ook waar de grenzen van andere mensen liggen. Ze kunnen boos op zichzelf zijn, omdat ze een fout hebben gemaakt. Maar ook op jou, omdat je je bijvoorbeeld niet aan de spelregels hebt gehouden...
1 Is een lag iets positiefs of negatiefs? 2 Wat is een bot? 3 Wat voor soort spel is een ego-shooter? 4 Wat is een bug? 5 Wat is een noob? 6 Wat is XP? 7 Hoe speel je als je PvP speelt? 8 Wie of wat is een avatar?
Top 3 vloggers
oktober 2016
Bonnefantenmuseum Maastricht presenteert
Cai Guo-Qiang: My Stories of Painting Winnaar Bonnefanten Award for Contemporary Art 2016 30.09.2016 â&#x20AC;&#x201C; 01.05.2017
The Century with Mushroom Clouds: Project for the 20th Century (Nevada Test Site), 1996. Photo by Hiro Ihara, courtesy of Cai Studio.
baca gesubsidieerd door de Provincie Limburg
40
zuiderlucht.eu
oktober 2016