ZL10

zuiderlucht 13e jaargang • 10/2019

het

gro

o

tst e cu kunst en cultuur maandblad voor ltu urb

lad

van

ned

erl

and

10

Gies Backes Frans Bevers Anne Geene Alma Mathijsen Marita Mathijsen Fenna Ograjensek

De totalitaire verleiding Nazi-design in perspectief

17 OKTOBER 2019 8 MAART 2020

Tekens van vrijheid DINSDAG 13 NOVEMBER 2018

VAN OORLOGSDOCUMENTAIRE TOT ARMANDO

Rond de herdenking van 75 jaar vrijheid brengen het Limburgs Museum en Museum van Bommel van Dam Tekens van vrijheid.

De bezoeker wordt meegenomen in een rite de passage, van geweld en dood, maar ook van vrijheid en plezier, van angst en depressie naar een grenzeloos optimisme.

Deze tentoonstelling toont indringende, grootse werken van kunstenaars en filmmakers die reflecteren op de verworven vrijheid na 1945.

De tentoonstelling roept een wereld van parallellen op tussen verleden en heden en toont een generatie-overschrijdende visie op vrijheid.

In de tentoonstelling is werk te zien uit de naoorlogse stromingen CoBrA, Liga Vrije Beelden en de Nulbeweging, en van kunstenaars waaronder Ger Lataster, Aad de Haas, Armando, Jan Schoonhoven en Shinkichi Tajiri.

De tentoonstelling sluit af met een drietal korte films, gemaakt door studenten Ian Wijnands, Jonah Reinders en Kayleigh Hanckmann waarin zij hun persoonlijke verhouding met vrijheid verbeelden. En daarmee vertellen wat vrijheid in de hedendaagse tijd voor hen betekent.

De tentoonstelling Tekens van vrijheid is te zien in het Limburgs Museum van 17 oktober 2019 t/m 8 maart 2020.

Tekens van vrijheid toont daarnaast niet één maar vier filmpremières. De documentaire die in de volksmond ‘de Puinfilm’ is gaan heten, van de makers Dré Brenneker en Baer Thiery, wordt in een nieuwe opstelling getoond. De film laat de dramatische situatie van Venlo zien na het bevrijdingsoffensief aan de Maas van oktober 1944 tot maart 1945.

DE PROVINCIE LIMBURG FINANCIERT HET LIMBURGS MUSEUM

VRIJHEID IN BEELD

schunck.nl

€ 12,95

NA DE COLUMNS NU HET BOEK Een half jaar lang schreef Wido Smeets wekelijks over zijn overleden moeder in De Limburger. De stukken zijn nu gebundeld in Dancing Queen en 26 andere verhalen over mijn moeder. Vanaf 1 oktober in de boekhandel, nu al verkrijgbaar via www.goedgerei.nl/dancingqueen

advertentie DQ_ZL.indd 1

17-09-19 16:44

S a fe Space Simeon ten Holt Een interactieve expositie

za. 12 t/m zo. 27 okt.

Opening za. 12 okt. 15.30 uur

Canto Ostinato door 8 saxofoons JAM van der AA, Maarten Bel, Aura Rendón Benger, Isabelle Bisseling, Tom Kortbeek en Roos Meerman, Christina de Korte, kunrad, Menah, Derk Müller, Rob Sweere. Curator: Jade Kerste

Nederlands Saxofoon Octet wo. 13 nov. 20:30

Willem Twee kunstruimte ‘s-Hertogenbosch WILLEM-TWEE.NL

Willem Twee poppodium ‘s-Hertogenbosch WILLEM-TWEE.NL

Beeld: Aura Rendón Benger

Foto: Merel Waagmeester

zuiderlucht 10/2019

inhoud

7 editorial — Dromen en verleidingen Toen kwam de premier, glaasje prosecco in de hand, hem omhelzen.

8

De roman trekt naar het platteland

Het dorp is een bron van malheur maar ook een enclave van rust en geluk.

13 pleased to meet you — De tribute-trend Waarom in Kerkrade naar ‘Still Collins’ gaan, terwijl Phil Collins in Nijmegen speelt?

14 bits — Wakker ‘”There There” van Tommy Orange zingt nog altijd door mijn hoofd.’

14 studio — Niets weten kan je ver brengen

Anne Geene gebruikt fotografie niet om dingen mooi vast te leggen.

16 De totalitaire verleiding. Nazi-design in perspectief

Ingezet voor een racistische ideologie kreeg nazi-design goddelijke trekjes.

20 feuilleton — Creatief met data

Graphic Matters in Breda | Gies Backes in Venlo | KNUST in Eindhoven | Rumah in Venray

22 Frans Bevers, dirigent van het oog ‘Het is de kunst om het zo te verpakken dat niemand het door heeft. ’

25 daria – Tarantino ‘Ik besloot dat dit de beste film ooit gemaakt was.’

26 De man zit nu ook in een hokje De emailwisseling tussen Marita en Alma Mathijsen.

29 post zl — Niet het beeld verandert, maar ik

Het leven kan goed zijn, merkt Wido Smeets, ook als je even verzaakt.

30 blendr & filtr — Hoe krijgt u het op?

‘Daarom moet men geen willekeur dulden in het woordgebruik.’

30 de voorkeur van — Fenna Ograjensek

‘Ik zou Beyoncé wel eens klassiek willen horen zingen.’

31 zl boekentop-10 — De sjaak 250 illegale e-boeken doen op internet zo’n 25 euro. Dat is een duppie per boek.

Cover: Luchtschip LZ127 'Graf Zeppelin', omstreeks 1933.

Fotograaf onbekend. © The Print Collector/Heritage Images Zie pagina 16.

5

wilt u ook dat zuiderlucht u maandelijks verwelkomt met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur vol verrassende reportages, puntige beschouwingen, geestverruimende interviews, spitsvondige columns en wonderbaarlijke fotografie? laat het grootste ĂŠn mooiste cultuurblad van nederland dan voortaan als eerste op Ăşw deurmat landen. elke maand opnieuw. ga naar zuiderlucht.eu/begunstigers

editorial

zuiderlucht 10/2019

advertentie

GIES BACKES I KNOW THIS PLACE 08 | 09 — 12 | 10 | 2019

Dromen en verleidingen

GALERIE WILMS WWW.GALERIEWILMS.NL

H

oe verder van huis, hoe kleiner het scherm waarvan je het nieuws moet plukken, zo lijkt het. Hoe kleiner het scherm, hoe groter de kans dat een bericht ongezien blijft.

Al helemaal wanneer het wifi-signaal minder bestendig blijkt dan beloofd.

Zo moet het zijn gegaan bij het bericht over een berekening van het Centraal Planbureau waaruit blijkt dat de culturele en creatieve sector in Nederland jaarlijks 25,5 miljard euro (3,7 procent) bijdraagt aan het bruto binnenlands product. Het is twee maal zo veel als de heilig verklaarde landbouw, en net iets minder dan het onvolprezen toerisme. Volgens het CPB is de cultuursector goed voor 320.000 banen, toch 4,5 procent van ’s lands werkgelegenheid.

Dat bericht heb ik dus gemist, deze zomer, wegens haperende wifi of dat irritant kleine k-scherm. Pas enkele weken later las ik erover in de feestrede die theatermaker Ivo van Hove uitsprak bij het in ontvangst nemen van de Johannes Vermeerprijs. Hij had prompt gedroomd over een premier die hem, een glaasje prosecco in de hand, kwam omhelzen “om te vieren dat de kunst een plek is die levensnoodzakelijk is, niet alleen in ons denken en ons gevoelsleven, maar ook voor de economie.”

De droom zal niet langer geduurd hebben dan afgelopen Prinsjesdag; Van Hove voorzag de passage meteen van een disclaimer. “Het probleem van onze huidige calculerende welvaartspolitiek is dat ze niets kan met de creatieve energie van mythen.” Vandaar ook dat er geen politicus is die zich druk maakt over kunst en cultuur. Te abstract voor de turbotaal van de talkshows.

Wees ervan verzekerd dat ook deze nieuwe Zuiderlucht boordevol mythen zit, en – vooral – met de energie die ze voortbrengen. Daarin gaat u lezen dat mythen ook voor andere doelen worden aangewend. Totalitaire regimes zijn er dol op, zo blijkt uit het omslagverhaal van Edo Dijksterhuis over zijn bevindingen bij Design van het Derde Rijk, de expositie in Den Bosch die haar schaduwen al maandenlang vooruit heeft geworpen.

De samensteller, Design Museum-directeur Timo de Rijk, heeft meer dan vermoed dat zijn geesteskind in dit land van opgelegd pandoer veel stemmen zou losmaken - tot en met een hoofdredactioneel commentaar in de Volkskrant.

Met design (in wezen: ultra-slimme communicatie) als invalshoek zoekt de expositie nieuwe antwoorden op bestaande vragen. Zoals: hoe kon het dat miljoenen mensen zich ondergeschikt maakten aan een dictatuur en zichzelf daarbij willens en wetens degradeerden tot marionetten van andermans waanzin? Denk een paar stappen verder en vraag je af hoe het kan dat miljarden mensen zich anno 2019 uitleveren aan autocratische technologiebedrijven die zich in hun brein hebben genesteld.

Ik weet het, excuus, excuus, de vergelijking gaat mank. Toch is het de moeite waard om verleidingstechnieken waar mensen aan toegeven, toen en nu, naast elkaar te leggen.

Net als de verschroeiende massahysterie die er het gevolg van is. Als Design van het Derde Rijk tot een debat leidt over de mechanismen die mensen de greep op zichzelf doen verliezen, is de expositie in Den Bosch meer dan geslaagd.

Toen kwam de premier, glaasje

Bruggen Landgoed Amelisweerd

i.s.m. Oldenburgers

prosecco in de hand, hem omhelzen.

INTERNATIONAAL STRIJKKWARTET FESTIVAL

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

MET O.A. SYLVIA HUANG, DANEL KWARTET, MUZIKALE ERFGOEDWANDELING, FAMILIEVOORSTELLING, FESTIVALCAFÉ EN NOG VEEL MEER.

QUARTZFESTIVAL.COM

books

zuiderlucht 10/2019

De roman trekt naar het platteland 8

foto Zuiderlucht

zuiderlucht 10/2019

books

De mens trekt naar de stad, de roman neigt naar het dorp, constateert YANNICK DANGRE. Van tachtiger Siebelink via veertiger Van Mersbergen tot twintiger Rijneveld: het platteland leeft, de provincie is hip.

Gerbrand Bakker, Dorsvloer vol confetti van Franca Treur, Jij bent van mij van Peter Middendorp, het Libris-winnende De heilige Rita van Tommy Wieringa, Het smelt van Lize Spit, De ommelanden van Elvis Peeters in Vlaanderen, ze vormen maar een greep uit de talrijke literaire bestsellers waar het platteland niet alleen een essentiële rol speelt maar ook zodanig wordt gethematiseerd.

Het is geen fenomeen van nostalgische auteurs van middelbare leeftijd, ook bij de jongste generatie leeft het thema volop.

De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld, Wormen en engelen van Maarten

W

van der Graaff, Birk van Jaap Robben, Kerkhofblommenstraat van Lara Taveirne, De seingever van Ann De Craemer spelen zich alle af in een dorpse en/of afgelegen omgeving, ie vindt dat de steden

die voor een belangrijk deel het denken en

in Nederland en België

handelen van de hoofdpersoon bepaalt.

al overbevolkt en

Overigens staan genoemde jonge snaken

onbetaalbaar zijn,

daarmee in schril contrast met een ander deel

zet zich maar beter

van hun generatie, zoals Niña Weijers, Hanna

schrap: tegen 2050

Bervoets, Nina Polak of Joost de Vries, wier

zal tweederde van

boeken zich veelal afspelen in een hedendaags,

de wereldbevolking in steden wonen. Die evolutie moet ons niet verbazen, we lezen immers niet

intellectueel en stedelijk milieu.

Maar toch: terwijl je zou verwachten dat

anders dan dat streken als Twente ontvolken terwijl

jonge schrijvers vooral urbane romans

de Randstad of de Vlaamse Ruit door het dak gaan.

produceren, bestaat er dus duidelijk een tegenbeweging, die bovendien ruime

Geheel in lijn daarmee is de aandacht in de media

weerklank vindt bij de lezer. Van de tachtiger

voor wat ik gemakshalve, en zonder enige negatieve

Jan Siebelink via de veertiger Jan van

connotatie, ‘het platteland’ zal noemen erg beperkt.

Mersbergen tot de twintiger Rijneveld, het

Nieuws wordt gemaakt in de grote steden en

platteland leeft. Hoe komt dat? Hoe is de

je zou er bijna automatisch aan toevoegen: het

provincie plots literair zo hip geworden?

is bedoeld voor en gaat over die grote steden.

Een belangrijke verklaring is ongetwijfeld

Krantenredacties, televisiestudio’s, de politieke

dat we, zoals men het zo graag uitdrukt, in

hoofdkwartieren, de zetels van bedrijven, ze zitten

‘verwarrende tijden’ leven. Mensen zijn op

knus bijeen in de Randstad en bedienen vooral

zoek naar houvast, en precies dat lijkt de stad

die Randstad. Er moet bij wijze van spreken al een

niet te bieden. Voortdurend komen er nieuwe

aardbeving of lustmoord plaatsvinden voor een

en meer inwoners, buurten verloederen of

verslaggeversploeg naar de provincie trekt, of het

(veel vaker) gentrificeren razendsnel door de

zou voor een item over een schattig, provinciaal-

grote vraag, koffiebars komen en gaan, kortom

exotisch fait divers moeten zijn. Sommige kranten

alles is voortdurend in beweging, en daardoor

hebben regionale pagina’s, het bestaan ervan alleen

onzekerder.

al zegt voldoende over de verhoudingen en de methodiek van denken.

De grootstedelijke context domineert het

De provincie is een stuk minder veranderlijk.

Of we het nu over echt rurale omgevingen hebben, waar de natuur en/of de religie

maatschappelijk discours, maar is dat ook zo in de

het ritme van het leven bepaalt, of over het

altijd, mits ze op haar best is, dwarse literatuur?

oerklassieke Vlaamse dorp met zijn ene slager,

Kijkend naar de romans die het afgelopen

ene café en zijn honderd roddels, alles is er

decennium zijn verschenen, kunnen we niet

toch net dat tikje stabieler dan in de grootstad.

anders dan vaststellen dat het platteland opvallend

Naar die stabiliteit verlangen veel mensen in

aanwezig én succesvol is. Boven is het stil van

een wereld waarin de dingen te snel gaan,

9

Mendelssohns Schotse hooglanden

Met Simone Lamsma naar Amerika

Haenchen brengt Bruckners Zevende

Sprankelend klassiek

Pure romantiek

Muziek die niemand onberoerd laat

Clyne / Mozart / Mendelssohn

Copland / Barber / Glanert /Brahms

Danielpour / Bruckner

do 3 okt 20.15 u / De Maaspoort Theater & Events Venlo vr 4 okt 20.00 u / Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch za 5 okt 20.30 u / Chassé Theater Breda zo 6 okt 14.15 u / Muziekgebouw Eindhoven

do 10 okt 20.00 u / Theater aan het Vrijthof Maastricht vr 11 okt 20.00 u / Theater Heerlen za 12 okt 20.15 u / Muziekgebouw Eindhoven zo 13 okt 14.15 u / Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch

vr 25 okt 20.00 u / Theater aan het Vrijthof Maastricht za 26 okt 20.15 u / Muziekgebouw Eindhoven zo 27 okt 15.00 u / TivoliVredenburg Utrecht

Heerlen en Aken 29 okt – 3 nov ‘19

6 Dagen bergfilm festival De beste bergfilms o.a. Erde, Drømmeland, Troperos, The Flying Dog, Manaslu

Exposities

o.a. Mapping the Mountains, over de historische ontwikkelingen van de (berg)cartografie

Premières en prijswinnaars

See you out there

ag, dat zoeken we zo weer eventjes 0p!

Dutch Mountain Film Festival

wanneer heeft dat erin gestaan?

Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl

a r ti ke l ge mi s t.nl

Info & tickets > dmff.eu Artikelgemist 130x190.indd 2

a r ti ke l ge mi st.nl

14-11-13 12:33

zuiderlucht 10/2019

books

De literatuur dient daar te zijn waar de wereld en de mens het ingrijpendst veranderen.

en waarin het digitale universum hen nog extra

hoofdpersonages als de auteurs geldt: they love to

en platteland fundamenteel anders

opjaagt.

hate it and they hate to love it.

denken over de (ideale) samenleving,

Een andere reden waarom het platteland aan

en dienovereenkomstig stemmen.

een illusie is om te denken dat het platteland

een literaire opmars bezig blijkt, is omdat het

Er is zelfs een soort vijandigheid

dat verlangen kan invullen. Dat beseffen

‘actueel’ is. Waar de steden eigenlijk al twee

ontstaan: de provincie voelt zich in

lezers ook wel, en schrijvers nog veel meer. De

decennia of langer ten prooi zijn aan globalisering,

de steek gelaten door de zelfverklaard

landelijke gemeenschappen die ze opvoeren

migratie en alle daaraan gelinkte problemen en

kosmopolitische stedelingen - niet zelden

vormen immers zelden of nooit een bron van

opportuniteiten, dringen die evoluties pas zeer

weggezet als ‘de elite’. Die toenemende

rust, integendeel. Het dorp en het gezin zijn een

recent tot het platteland door. Ook daar verschijnen

tweespalt ondergraaft historische

voortdurende oorzaak van tensie, eenzaamheid,

de laatste jaren migranten, Chinese winkels,

vanzelfsprekendheden en de sociale

zwijgzaamheid binnenshuis en de eeuwige

buitenlandse multinationals en noem maar op. De

samenhang; in dat opzicht is het haast

angst voor roddels buitenshuis. Verstikkende

wereld marcheert met andere woorden nu ook

vanzelfsprekend dat jonge schrijvers

familieverhoudingen, beklemmende religie, een

definitief het dorp binnen. Die transitie zorgt ervoor

ermee aan de slag gaan. Mensen als

gevoel van gevangenschap en achtergesteldheid

dat een grote groep mensen zich moet aanpassen

Treur, Rijneveld of Spit willen laten zien

zijn vaak ingrediënten in deze romans. Bijna altijd

aan de veranderde werkelijkheid; die even moeilijke

dat er ook nog een ander Nederland en

ligt juist de spanning met de stad en de wereld (om

als cruciale omschakeling is gefundenes Fressen

Vlaanderen is dan datgene dat we in de

het pauselijk te zeggen) aan de oorsprong daarvan.

voor een schrijver. Hoe hip, hot and happening de

media gepresenteerd krijgen, dat er grote

Het platteland biedt meer houvast – zij het een

steden ook mogen zijn, de grootste veranderingen

landelijke gemeenschappen zijn waarmee

beklemmende houvast.

vinden vandaag, zowel praktisch als psychologisch,

de verbondenheid niet meer wordt

plaats in de landelijke gebieden, waardoor dat als

gezocht (langs beide kanten overigens),

thema veel pregnanter wordt.

waardoor de scheiding der geesten alleen

We moeten daarbij aantekenen dat het natuurlijk

Het dorp is een bron van ongeluk, maar ook een enclave van geluk en rust.

De heilige Rita is misschien wel het beste voorbeeld

maar toeneemt. Niet voor niets eindigt

op dat vlak. Wieringa’s roman gaat over een Twents

Paul Krüzen uit De heilige Rita als een

dorp dat voor het eerst in zijn geschiedenis te

paranoïcus en pleegt de ik-persoon uit Het

maken krijgt met Chinese migranten, die moeizaam

smelt zelfmoord. Als waarschuwing kan het

voet aan de grond krijgen in de lokale economie.

tellen: de kloof wordt te groot.

Als lezer merk je de dubbelheid van dat gegeven.

Terwijl de wereldbevolking zich

Enerzijds zorgen de grote veranderingen voor

groepeert in allle aandacht naar zich toe

onzekerheid en problemen bij de oorspronkelijke

zuigende macro-steden laat de literatuur

inwoners, maar anderzijds vormen ze juist een

een tegenbeweging zien die zich richt op

bron van kansen. Zonder de nieuwe energie en de

micro-bewegingen in de periferie. Die

handelszaken die de inwijkelingen opstarten, zou

beweging kan opvallend en zelfs een tikje

Het dorp is een bron van ongeluk, maar juist

het dorp (nog verder) doodbloeden. De jongeren

anachronistisch lijken, maar is, grondiger

ook een enclave van geluk en rust. Hoewel het

ontvluchten immers hun geboortegrond, de

bekeken, heel logisch. Behalve dat de

streven van de hoofdpersoon er vaak in bestaat

gemeenschap van oude, verkalkte mensen die

literatuur vooral haar dwarse en, waarom

om uit zijn of haar eigen benauwende omgeving te

achterblijft kan niet overleven zonder nieuwe

niet, avant-gardistische zelf moet blijven,

ontsnappen, wordt die omgeving tegelijk liefdevol

impulsen. Je kan er makkelijk een parabel in zien

dient zij vooral daar te zijn waar de wereld

neergezet. Of het nu gaat om vreemdelingenhaat,

voor de toestand van het kwijnende Europa,

en de mens het ingrijpendst veranderen.

religieus geïnspireerde preutsheid, alcoholisme

tegenover de nieuwe, vitale krachten uit Azië en

Daar waar het samenleven pijn doet.

of onomwonden domheid, niet zelden wordt er

Afrika. Niet voor niets is ook Europa een literair

Politiek en artistiek: het platteland is meer

Die paradox zit steevast in dit soort boeken.

ook een andere zijde getoond en loopt het boek vol met personages die het – uiteindelijk – goed menen. Denken we maar aan de ondanks alle armoede en verslavingen immer jolige familie uit De helaasheid der dingen van Dimitri Verhulst, of zelfs aan de moordenaar uit Jij bent van mij van Peter Middendorp, een sympathieke man die in wezen uit een soort melancholie en ontsnappingsdrang een

I

thema bij uitstek dezer dagen.

dan ooit the place to be. ZL

n die hernieuwde aandacht voor het platteland speelt ongetwijfeld ook mee dat de mentale afstand tot de stad steeds groter wordt. Steden zelf gaan steeds meer op elkaar lijken, het

echte onderscheid is dat met het platteland.

We hebben het dan niet alleen over het uniforme

meisje doodmaakt. Ook bij de andere al genoemde

straatbeeld in pakweg Antwerpen en Amsterdam

auteurs blijken het telkens de omstandigheden en

(Starbucks, McDonald’s, Zara, jongeren in dezelfde

de gebreken van het eigen milieu die het gedrag

hippe kledingstijl), maar ook over de mentaliteit,

van het hoofdpersonage bepalen. Je zou dan

hetgeen je steeds duidelijker weerspiegeld ziet

ook kunnen spreken van een soort ‘nostalgische

in het politieke stemgedrag. Zowel in Nederland

verwerping’ van het platteland. Zowel voor de

als in Vlaanderen kun je vaststellen dat stad

11

Nu te zien in Cube design museum

Info & tickets cubedesignmuseum.nl Museumplein 2, Kerkrade gesubsidieerd door de Provincie Limburg

U.S. EMBASSY AND CONSULATE IN THE NETHERLANDS

zuiderlucht 10/2019

pleased to meet you

De tribute-trend

E

Still Collins

Waarom in Kerkrade naar ‘Still Collins’ gaan, terwijl Phil Collins in Nijmegen is?

en blik op de agenda van veel poppodia is een tocht langs het kerkhof: de hoeveelheid tributebands is verbijsterend hoog. ‘Coverbands’ heetten ze vroeger, maar zoals ‘alleenstaande’ veel verdrietiger klinkt dan ‘single’, werd ‘tributeband’ de nieuwe noemer.

Ooit richtte dat circuit zich vooral op het werk van artiesten die dood zijn; tegenwoordig trekken tributebands volle zalen terwijl de artiest die ze naspelen nog on tour is.

Ik ga naar iedere tournee van Roger Waters. Die speelt grotendeels werk van Pink Floyd, nu dus met een andere gitarist en zanger dan David Gilmour. Je zou kunnen zeggen dat Roger Waters een Pink Floyd-coverband leidt, maar zo ervaar ik dat niet. Waarom eigenlijk niet? Omdat hij een deel van die nummers zelf zong, en ze voor een belangrijk deel schreef?

Waarschijnlijk.

Ik verheug me op de Cro-Mags op het The Sound of Revolutionfestival in Eindhoven, maar ik ken ook veel mensen die die CroMags als een coverband zien, omdat alleen zanger Jon Joseph een origineel bandlid is. Ze vinden de andere versie van de band, geleid door de oud-bassist, beter en ‘echter’. Wanneer begint een band een coverband te worden? Bij minder dan twee originele bandleden? Bij andere originele bandleden dan de zanger?

Al is er dus een grijs gebied, ik snap werkelijk niet waarom iemand in Kerkrade naar ‘Still Collins’ (namen van tributebands: een taalkundig gruwelgenre op zichzelf) gaat, terwijl Phil Collins pas geleden in Nijmegen optrad. Waarom zou je in Maastricht naar ‘Stahlzeit’ gaan, terwijl je volgend jaar in Nijmegen de echte Rammstein kunt zien? Waarom in Someren of Lierop of Panningen gaan kijken hoe de ‘reEditors’ de Editors nadoen, terwijl de echte Editors in januari in Düsseldorf spelen? En als je dan toch een band wilt zien die heel erg op de Editors lijkt: White Lies speelt in november ook in Maastricht.

Het argument waarmee fans van tributebands altijd proberen te overtuigen, is dat deze specifieke tributeband echt heel erg op de originele artiest lijkt. “Als je je ogen dicht doet, hoor je bijna geen verschil.” Nee, en als je je oren eveneens dicht doet, dan helemáál niet meer. Het blijft een krankzinnig argument. Alsof je je partner in zou ruilen voor een dubbelganger, omdat je van veraf toch geen verschil ziet.

Wat ook veranderd is: ook gerenommeerde artiesten worden coverartiesten. Tim Akkerman is tegenwoordig te zien met het werk van Bruce Springsteen, net als Erwin Nijhoff. Marco Hovius, die ooit met 16Down volle zalen trok, staat nu Pearl Jam te coveren. Ze zullen er hetzelfde gevoel bij hebben als de popzalen die al die tributebands boeken: liever deden ze het niet, maar er moet toch geld binnenkomen.

Sinds kort is er een nieuwe categorie bijgekomen in tributeland: coverbands die zich distantiëren van het origineel. In december staat een Morrissey-tribute in de Nieuwe Nor in Heerlen. Tot voor kort heetten ze ‘Morrissey Indeed’, maar nu hun idool in verband wordt gebracht met extreemrechts, hebben ze hun naam veranderd in The Smiths Presumably. Ze verklaarden er meteen bij dat aan hun ‘eeuwige liefde’ voor Morrissey niets is veranderd. Ze willen alleen niet meer met hem in verband worden gebracht.

Hypocriet, indeed.

LEON VERDONSCHOT Stahlzeit, 12/10 in Maastricht, reEditors, 12/10 in Someren, The Sound of Revolution, 1/11 en 2/11 in Eindhoven.

13

zuiderlucht 10/2019

Wakker

T

ijdens mijn recent verblijf in Zuidoost-Azië had ik de

avonduren voor mezelf. Veel gelezen. Je kruipt als lezer in de huid van de personages die passeren, of ervaart de landen, steden en

In deel 2 van de reeks Studio, over kunstenaars en ontwerpers in hun werkomgeving, fotografe Anne Geene.

“Als je alles meteen weet te duiden, kun je nog maar op één manier kijken”

dorpjes, beschreven in meegaande vertellingen. There There van Tommy

Bits

Orange zingt nog altijd door mijn hoofd.

Gezeten op

het dakterras van mijn verblijf zag ik nogal wat westerlingen voorbij komen. In bonte kledij met touwtjes en kralen behangen op zoek naar zichzelf tussen de alom aanwezige novices, in oranje gewaad gehulde

‘Niets weten kan je ver brengen’

jonge kloosterlingen, in de prettig toegankelijke tempels en aanpalende gebouwen waar gemediteerd en gewoond wordt.

Waar in onze westerse maatschappij zo ongeveer alle geloofsovertuigingen en rituelen overboord zijn gegooid, wordt in het Verre Oosten naarstig naar vervangende spirituele oplossingen gezocht. Hoewel het systeem van leven-wonen-werken in de boeddhistische tempelordes veel overeen­komsten heeft met bijvoorbeeld het katholieke kloosterinstituut Rolduc wordt het één bewierookt en het ander verketterd.

Wellicht houdt het dwalen ons wakker.

MAT VAN DER HEIJDEN

The Endless One (2019), olie-wol-board, 45x45 cm.

14

“L

iever niet te vroeg”, stond nadrukkelijk in haar e-mail.

Het is twee uur in de middag en in het atelier van Anne Geene heerst een serene rust. Het plafond is hoog, de ramen groot.

Je bent dus geen ochtendmens?

“Misschien niet eens een mens, eerder een reptiel, een soort slang denk ik. Ik moet eerst een paar uur opwarmen in de zon voor ik aan het werk kan.”

En dan?

“Eerst de planten water geven, de

radio aan. Lezen. E-mails beantwoor­ den. Beetje lummelen. Dan begin ik.

Als ik een deadline heb voor een boek, zit er meer vaart achter, maar in het algemeen liever niet.”

Anne Geene (Breda, 1983) is fotograaf, maar een camera is in haar studio niet te bekennen. Wel liggen her en der boeken over planten, langs de wand staan kasten met archiefdozen en glazen potjes, vaak met raadselachtige opschriften: Idiotic Miracles, Micro­landschappen.

Op de vensterbank een verzameling bonsaibomen op sterk water, daarnaast een aantal plexiglazen bakken, gevuld met zand, graankorrels en een piep­ klein flamingootje.

Wat zit daarin?

“Het zijn mierenkolonies, mijn huisdieren. Ze zijn redelijk makkelijk in de omgang. Alleen als ik langer dan een week weg ben vraag ik iemand om de mieren water te geven.” Ze pakt een flesje met een doorzichtige vloeistof uit de kast. “Zie je dat minuscule witte puntje? Dat zijn mierenhersenen, op sterk water.

Gekregen van iemand die onderzoek doet naar de breinfunctie van mieren.”

Ben je zelf ook een onderzoeker?

“Zeker, maar ik stel me denk ik wat naïever op, dan kun je vaak meer zien.”

Hoe bedoel je?

“Als je alles meteen weet te duiden, kun je nog maar op één manier kijken.

Omdat ik niets weet, kijk ik anders, misschien wel scherper. Als ik met wetenschappers over een bepaalde plant praat hebben ze zó veel informatie, dat ze niet meer kunnen zien, wat ik zie.”

Wat zie jij dan?

“Een wetenschapper bekijkt een plant vanuit een gericht onderzoek. Voor mij kan een plant nog alles zijn. Zijn gewicht, zijn kleur, waar hij op lijkt.

Eigenlijk kunnen alle kenmerken de moeite waard zijn. Zo bestudeer ik bijvoorbeeld de afwijkingen tussen verschillende soorten bladeren.”

Ze pakt er een boek bij, gevuld met honderden boombladeren, keurig op de pagina’s geplakt en ingedeeld in categorieën: bladeren met een stekel aan de linkerhoek, bladeren met een inkeping in de vorm van de letter A (en de rest van het alfabet), beukenbladeren met de krulrand van een eikenblad, met een vergeelde binnenkant en groene rand, of juist andersom. “Dit zijn mijn eigen indelingen, steeds als ik er vijf heb die op elkaar lijken begin ik een nieuwe categorie. Het betekent verder niks, behalve dat het indelingen zijn die ík maak. Indelen is de basis van hoe

zuiderlucht 10/2019

‘Ik gebruik fotografie niet om dingen mooi vast te leggen’.

Anne Geene in haar studio

wij mensen de wereld zien. We delen alles in, tot in het kleinste detail. Maar iedere nieuwe categorie vraagt om een volgende subcategorie. Het is oneindig.”

Is het daarmee niet zinloos?

“Misschien? Het heeft iets tragisch.

Zo wordt elke twee jaar op een grote conferentie de officiële indeling van biologische soorten vastgesteld. De ene keer de planten, de keer erop de dieren. Deze eenvoudige indeling leidt al tot problemen. Lange tijd was alles wat bewoog een dier en alles wat stilstond een plant. Tot men planten ontdekte die kunnen bewegen en dieren die altijd stilstaan.”

Komt het door jouw voorliefde voor indelingen dat je fotograaf bent geworden?

“Fotografie is de beste methode om de wereld in stukjes te delen.

Maar ik ben zelf pas laat met fotograferen begonnen. Tijdens mijn studie cultuurwetenschappen in Rotterdam kregen we een college over postmoderne fotografie. Naar aanleiding daarvan las ik enkele filosofen die over fotografie schreven.

Toen ik die boeken uit had, dacht ik: Het is eigenlijk veel leuker om zelf dingen te maken. Ik heb toen een portfolio samengesteld, ben daarmee naar de kunstacademie in Den Haag gegaan, en werd aangenomen.”

Je gebruikt de fotografie op een nogal atypische manier.

“Ik heb niks met camera’s of techniek.

Als iemand vraagt ‘Welke camera gebruik je?’ moet ik altijd even in mijn

rugzak kijken, ik weet het echt niet. Ik gebruik fotografie alleen om dingen vast te leggen, niet om ze op een mooie manier vast te leggen. Ik vind alles even waardevol en interessant.”

Is het wel mogelijk om alles vast te leggen?

“Vermoedelijk niet. Maar in mijn eerste geslaagde project, over mijn volkstuin, ging ik wel met dat voornemen aan het werk. Ik wilde álles fotograferen wat zich in die tuin bevond. Elk insect, elke plant, elke tegel, het water in de sloot, de vogels die overvliegen. Ik dacht daar zo’n twee weken voor nodig te hebben, toen ik eenmaal bezig was bleek een jaar nog te kort. Elke tegel heeft al acht kanten, en er leeft echt van alles op 250 vierkante meter.”

Je volkstuinboek was je afstudeer­ project aan de academie, maar bereikte toch al een groot publiek.

Wat spreekt zo aan in je projecten, denk je?

“Ik vergis me soms behoorlijk in het publiek dat ik denk te hebben. Toen ik het boek over mijn tuin maakte, dacht ik dat vooral de andere leden van de volkstuinvereniging mijn boek zouden kopen. Maar ze hadden geen interesse: te duur, ze kenden de plek al en wisten bovendien al alles van tuinieren. Mijn tweede boek ging over vogels: dacht je dat ook maar één vogelaar of ornitholoog het

wilde hebben? Toch zijn ze allebei uitverkocht.”

Bij mijn vertrek haalt ze een kom met een verdord hoopje gras uit de kast. “Ik verzamel sinds een paar jaar gras van beroemde grasvelden.

Dit is de middenstip van Feyenoord, gekregen van hun grasmeester. Mocht je binnenkort een bekend grasveld bezoeken, stuur je me dan een paar sprieten?”

JOEP VOSSEBELD ♦

15

culture

zuiderlucht 10/2019

De totalitaire verleiding Nazi-design in perspectief

16

zuiderlucht 10/2019

culture

Kan design goed of kwaad zijn?

Interessanter dan moraliseren is de vraag hoe design zich tijdens het Derde Rijk kon ontwikkelen tot een totalitaire kracht. Tegelijkertijd constateert EDO DIJKSTERHUIS in het Design Museum in Den Bosch dat er zonder de corporate identity van de nazi’s geen Nederlands modernisme zou zijn, en Californisch design.

De nazi’s hadden er een handje van om beproefde ideeën te recyclen en te presenteren als eigen vondsten. De tentoonstelling Design van het Derde Rijk in het Design Museum in Den Bosch laat zien dat dat ook geldt voor hun vormgeving. Nazidesign is een samenraapsel van bestaande elementen. De basis is folkloristisch, van plomp Beiers meubilair tot de oorspronkelijk Hindoeïstische swastika en de Noordse runen die de Schutzstaffel adopteerde om zijn naam om te vormen tot het flitsende SS-logo.

Er werd stevig geput uit het classicisme, met Albert Speers tempelachtige architectuur als belangrijkste voorbeeld. En het geheel werd overgoten met een modernistisch sausje.

Het zijn drie zeer ongelijkwaardige ingrediënten die elkaar inhoudelijk ook nog eens bijten. Zo laat de Blut und Boden-romantiek zich lastig verenigen met het geïndustrialiseerde vooruitgangsgeloof van de modernisten en de onpersoonlijke esthetiek die daarbij hoort. Dat de nazi’s er toch een geheel van wisten te smeden, is al een hele prestatie. Waar ze echt vernieuwend in waren, was de toepassing van hun design. Want die was totaal. Dat begon

“W

meteen nadat Hitler in 1933 aan de macht kwam

in ging als de Sportpalastrede. De Tweede

Museum hanteert een zeer ruime definitie

Wereldoorlog bevond zich op een kantelpunt. De

van design. Volgens de voormalig hoogleraar

Duitsers waren bij Stalingrad in het nauw gedreven,

designgeschiedenis omvat de term alles in onze

de tankbrigades van generaal Rommel hadden het

leefomgeving dat ontworpen is, van sneakers en

zwaar in Noord-Afrika en de Amerikaanse vloot

douchekoppen tot gebouwen en landschappen.

stoomde op naar Midway voor de beslissende slag

Toen hij drie jaar geleden aantrad als directeur van

in Azië.

het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, en het al

en alle publieke instellingen middels de zogeheten

ollt ihr den totalen

Gleichschaltung werden omgevormd tot nazi-

Krieg?”, vroeg de nazi-

instellingen. De oorlog die zes jaar later uitbrak was

propagandaminister

daardoor nog totaler dan de Eerste Wereldoorlog.

Joseph Goebbels zijn

Met dank aan de vormgeving die een totalitaire

omvangrijke gehoor op 18

status had gekregen.

februari 1943 in een toespraak die de geschiedenis

Directeur Timo de Rijk van het Design

gauw omvormde tot Design Museum, ging hij die Goebbels dacht het onheil te kunnen afwenden

mer à boire te lijf met een top–drie van belangrijke

door het hele land in oorlogsstand te zetten.

designperiodes. Daar organiseerde hij vervolgens

Aangemoedigd door een speciaal geselecteerd

tentoonstellingen omheen.

publiek van nazi-fanatici liet hij de totale oorlog

Twee daarvan hebben we al gehad. California:

klinken als iets glorieus en eervols. Als iets nieuws

Designing Freedom, overgenomen van het Design

ook.

Museum in Londen, vertelde het verhaal van de

Maar dat was het niet. Door het inzetten van tanks

Amerikaanse tegencultuur en Silicon Valley in de

en vliegtuigen waren gevechtshandelingen in de

jaren zestig en zeventig, vormgevers van de huidige

Eerste Wereldoorlog al voorbij de grenzen van het

met Facebook en Tesla’s gestoffeerde wereld.

slagveld getrokken. Gifgas maakte slachtoffers

Daarna kwam Modern Nederland 1963-1989, over de

zonder onderscheid des persoons. Nationale

hoogtijdagen van het Hollandse übermodernisme.

economieën werden compleet afgesteld op de

De derde in de reeks is volgens De Rijk de

oorlogsinspanningen. Deze Grote Oorlog (1914-1918)

echte nummer 1, want die gaat over “de meest

staat dan ook te boek als de eerste echte totale

pregnante designperiode ooit”: het Derde Rijk.

oorlog.

De museumdirecteur vindt dat we bij het vieren

17

PODIUM EXPO 10.2019 11.2019

VR 18.10.2019 — 20:15 — KLASSIEK

MARIETTA PETKOVA C. DEBUSSY, L. VAN BEETHOVEN, P. TCHAIKOVSKY GRAINDELAVOIX DE ITALIAANS-VLAAMSE CONNECTIE ANNO 1500 / FIAMMINGHI IN ITALIA

DO 24.10.2019 — 20:15 — KLASSIEK

JOS VAN IMMERSEEL & THOMAS BAUER F. SCHUBERT - DIE SCHÖNE MÜLLERIN

advertentie

DI 22.10.2019 — 20:15 — KLASSIEK

DI 05.11.2019 — 20:15 — KLASSIEK

HAGEN QUARTETT B. BARTÓK, H. WOLF, F. SCHUBERT

DO 14.11.2019 — 20:15 — KLASSIEK

HAIOU ZHANG F. CHOPIN, F. LISZT, C. DEBUSSY, M. RAVEL

DO 14.11.2019 — 21:15 — KLASSIEK

EVGENY STARODUBTSEV A. SKRJABIN, S. FEINBERG, S. PROKOFIEV, E.A.

WO 20.11.2019 — 20:15 — KLASSIEK

MARMEN QUARET LAUREAAT 9DE INTERNATIONALE WEDSTRIJD VOOR STRIJKKWARTET BORDEAUX 2019

VR & ZA 22 & 23.11.2019 — 20:15 — COMEDY

van 75 jaar bevrijding moeten kunnen kijken naar

ALEX AGNEW (UITVERKOCHT) BE CAREFUL WHAT YOU WISH FOR

vitrines vol hakenkruizen en Jodensterren zonder

ZO 24.11.2019 — 15:00 — FAMILIE

Hij wil laten zien hoe de grote designkracht van de

automatisch te vervallen in een goed/fout-discussie.

KAPITEIN WINOKIO 15 JAAR HANDJES DRAAIEN (VANAF 3 JAAR)

nazi’s heeft kunnen uitmonden in de Holocaust, maar meer nog hoe design voor het eerst in de

ZO 24.11.2019 — 17:00 — OPENING EXPO

DE DOMIJNEN PRESENTEERT

geschiedenis zoveel vormende invloed kon hebben

(t/m 10.01.2020)

op een land, een volk, een cultuur.

DI 26.11.2019 — 20:15 — KLASSIEK

Design bestond immers nog niet zo lang.

DUO VERMEULEN-VERPOEST L. JANÁČEK, G. ENESCU, B. BARTÓK

De vroegste wortels zijn te traceren in de late

WO 27.11.2019 — 20:15 — THEATER

negentiende eeuw, met de opkomst van de Arts

DE KOE & LINEKE RIJXMAN SEKS(E)(N)

and Crafts-beweging. De ambachtelijkheid en

- 19:30: Gratis inleiding

hang naar traditie die William Morris en John

VR 29.11.2019 — 20:15 — CONCERT

AXELLE RED ELECTRO ACOUSTIC TOUR

Ruskin propageerden bleef dominant tot

foto: Axelle Red © Jan Welters

ZA 30.11.2019 — 14:00 — FAMILIE

Ingezet voor een racistische ideologie kreeg design goddelijke trekjes.

THEATER FROEFROE KILLIE BILLIE (VANAF 8 JAAR) MEER INFO EN RESERVATIE WWW.CCMAASMECHELEN.BE

ze in de jaren dertig werden ingehaald door het modernisme. Het aallereerste design was weliswaar ideologisch gedreven – romantisch en tegen industriële massaproductie – maar had geen allesomvattende invloed.

(E)ethisch

Dat veranderde onder de nazi’s, die juist wel de fabrieksmatige standaardisatie omarmden en haar koppelden aan een strakke, centralistische sturing.

Het organogram van het Duitse ontwerpproces en de NSDAP-handleidingen vol insignes en uniformen

17 OKT — 24 NOV 2019

17 OKT — 24 NOV 2019

spreken boekdelen wat dat betreft. Vormgeving werd ingezet voor praktische doeleinden die de Duitsers een logistieke voorsprong gaven op de rest van de wereld. Van de stapelbare jerrycan, de Volkswagen Kever en het snelwegnetwerk tot de vernietigingskampen die op de tekentafel tot opperste efficiëntie waren uitgedacht.

M

aar de waarlijk totalitaire inzet van design betreft minder concrete zaken.

Dan hebben we het over de schilderijen,

posters en andere zorgvuldig georkestreerde prmiddelen waarmee Hitler werd omgevormd van een herrieschopper, die in 1923 een mislukte putsch begon in een Münchense bierhal, tot een krachtig

HESTER VAN TONGERLO De Annex — Meikoel 3 — Weert Openingstijden Woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur. Koopzondagen van 14.00 tot 17.00 uur. Toegang gratis.

Powered by Gemeentemuseum Weert

staatsman. Of de in ‘nationale huisstijl’ gevatte verhalen en symbolen die van alle Duitssprekende volkeren een eenheid moesten smeden.

De nazi’s gingen nog verder. Het was Hitlers ambitie een compleet nieuwe wereldorde te ontwerpen, inclusief de nieuwe mens die daarbij hoort. De lichaamscultus die wordt uitgedragen in boekjes over gymnastiek en huidverzorging zijn daar onschuldige uitingen van, maar in hun

zuiderlucht 10/2019

culture

De nazi’s hadden er een handje van om beproefde ideeën te recyclen en te presenteren als eigen vondst.

direct verlengde liggen de kaarten met raciale typologen, aantekeningen van schedelmetingen en meer van dat soort eugenetische hulpmiddelen. Ingezet voor een racistische ideologie kreeg design goddelijke trekjes.

De Tweede Wereldoorlog geldt als het grootste scharnierpunt in de twintigste eeuw, om tal van redenen, maar vooral omdat de oorlog veel ontwikkelingen die al sluimerend aan de gang waren in een stroomversnelling bracht. Dat geldt onder andere voor industrialisatie, vrouwenemancipatie, urbanisering en de technologische revolutie.

Het geldt ook voor design. Zonder hun doordachte vormgeving hadden de nazi’s wellicht niet zo’n stempel kunnen drukken op de geschiedenis. Omgekeerd geldt ook dat het de nazi’s waren die als eersten design een allesomvattende rol in de samenleving gaven.

Na 1945 nam de rest van de wereld deze strategie over, net zoals er dankbaar

Bund Deutscher Maedel danst tijdens de Reichsparteitag 1938. foto Hugo Jaeger/Timepix/The LIFE Picture Collection/Getty Images

gebruik werd gemaakt van Duits nucleair en raketonderzoek. Zonder de corporate identity van de nazi’s zou er vijftien jaar later geen zonnig Californisch design zijn of

Nederlands modernisme. De meest beladen

people”, is Donald Trump, met zijn eigen

nazisymbolen zijn natuurlijk in de ban

opvatting van design. Een iconische portret

gedaan en roepen nog steeds heftige reacties

van de Amerikaanse first family toont de

op. Zo niet de figuratieve en romantische

president, zijn vrouw en hun zoontje in

schilderkunst die na de oorlog als besmet

een met bladgoud bekleed penthouse.

werd beschouwd maar inmiddels weer

Een Trumpiaanse invulling van het begrip

een glorieuze comeback heeft gemaakt.

‘totaal’ - waar we zelf een passend adjectief

De swastika en het runenschrift komen

achter kunnen zetten. ZL

waarschijnlijk nooit meer van hun foute imago af – op een perverse manier het bewijs hoe krachtig deze ‘logo’s’ zijn. Maar het zegt ook iets over de relevantie en impact van design, die tegenwoordig veel groter zijn dan de invloed van beeldende kunst.

Dat was al zichtbaar in de vroegste jaren van de Koude Oorlog (1947-1991).

Aanvankelijk zetten de Amerikanen jazz en abstract expressionisme in als soft power, maar de slim ontworpen Coca-Cola-flesjes en de ‘alternatieve’ jeans van Levi’s bleken veel effectievere propagandamiddelen.

Onder invloed van de rap voortschrijdende ontkerkelijking en individualisering gingen steeds meer mensen hun identiteit ontlenen aan kleding, auto’s en interieur.

Intussen is design via de huidige Culture Wars weer terug in de politiek geïnjecteerd.

Een van de belangrijkste aanjagers, hij Poster Olympische Spelen 1936. © Münchener Stadtmuseum

omschreef Amerikaanse neonazi’s als “good

Design van het Derde Rijk. Van 8/9 t/m 19/1 in het Design Museum in Den Bosch, designmuseum.nl

19

zuiderlucht 10/2019

culture

f e u i l Met bijdragen van Anneke van Wolfswinkel, Dieter van den Bergh en Wido Smeets.

gevouwen tijdschrift met een kartonnen

de Beeldcultuur worden. Maar het liep

gemaakt, hoe en waarom? - dan komt hij

tv’tje als band in het midden. De lol van

anders. Het Huis voor Beeldcultuur stierf

daarmee weg.”

het doe-het-zelf concept spat ervan af.

een stille dood, net als het Museum of the

En het zijn liefdevol gemaakte technische

Image (MOTI, voorheen Graphic Design

ontwerpers ervan overtuigen dat je ook

hoogstandjes, dat ook.

Museum) dat noodgedwongen werd

mooie verhalen kunt maken met data.

samengevoegd met het ingeslapen Breda’s

“Veel ontwerpers zijn bang voor data. Wij

tachtig: ontruimingen van kraakpanden

Museum tot Stedelijk Museum Breda.

willen die angst wegnemen.”

die eindigden in halve veldslagen,

Intussen is ‘beleving’ het adagium in de

Er zijn themabijeenkomsten, talkshows

massale protesten tegen kernwapens,

‘bourgondische stad’ die Breda wil zijn.

en masterclasses, zoals die van Wobby, de

Het ging er stevig aan toe in die jaren

felle discussies over vrouwenrechten.

Post-Westland Bode, diverse makers. (KNUST 1988)

Knus geknutseld Knus geknutselde kunst met een hoog punkgehalte, dat is KNUST. In

Van de andere kant wil Graphic Matters

Wie overleefden er wél binnen de

risograph-experts uit Tilburg. Ook zijn er

Maar de publicaties van KNUST zijn

Bredase beeldcultuur? BredaPhoto en het

(gratis toegankelijke) tentoonstellingen

nooit pamflettistisch. Ze zijn een mix

Graphic Design Festival. Dat laatste heet

met de winnende ontwerpen uit de

van tekenkunst, grafische vormgeving,

nu Graphic Matters en is tevens de motor

traditionele postercontext of Information

woordgrappen en poëzie. Soms is de toon

achter de populaire Blind Walls Gallery,

Superpower, met werk van vermaarde

kritisch, op consumentisme bijvoorbeeld,

het steeds verder uitdijende museum van

ontwerpers als Wim Crouwel, Gerd

en op grijzemuizigheid, maar het is

de Bredase straat, met intussen meer dan

Arntz, Fritz Kahn en Aaron Koblin,

nergens uitgesproken politiek.

tachtig muurschilderingen.

en Dear Data. Een jaar lang stuurden

De tijd heeft niet stilgestaan, de

De zevende editie van het tweejaarlijkse

ontwerpers Stefanie Posavec en Giorgia

de vitrines tussen de boeken in de

krakers­beweging is geschiedenis en

Graphic Matters vindt voor het eerst

Lupi elkaar wekelijks handgemaakte

keurig-klassieke bibliotheek van het

het internet heeft de DIY-cultuur

plaats in en om de Stokvishallen, een

datavisualisaties over persoonlijke

Van Abbemuseum vallen de publicaties

grondig veranderd. Maar KNUST is nog

nieuwe culturele hub in het Havenkwartier

onderwerpen. Dit resulteerde in een

van de gelijknamige Nijmeegse

springlevend. Sinds 1988 is de drukkerij

van Breda, nabij het station. Het thema:

collectie postkaarten, eerder te zien in het

underground-stencildrukkerij, veelal

onderdeel van het Nijmeegse podium

Information Superpower. Data­visualisaties

MoMA in New York.

uit de jaren tachtig en negentig, op

en productiehuis Extrapool, en heeft

zijn hierbij het uitgangs­punt. “We

door hun licht subversieve toon.

het zich ontwikkeld tot een plek waar

leven tegen­woordig met een overload

daagd om met data aan de slag te gaan. Bij

Aanleiding van de KNUST-presentatie

kunstenaars uit binnen- en buitenland

aan informatie”, zegt festival­directeur

binnenkomst krijgt eenieder een blanco

is de schenking van verzamelaar Hans

graag komen om bijzonder grafisch

Dennis Elbers, “en steeds vaker wordt

plattegrond om die zelf vorm te geven.

Kaaijk aan het Van Abbemuseum. De

werk te maken. De stenciltechniek en de

die informatie verbeeld in data. Anders

Graphic Matters. Van 20/9 t/m 27/10 in

Nijmegenaar verzamelt al vanaf begin

modernere variant risoprint oefenen een

krijgen we het niet meer binnen. We

de Stokvishallen in Breda.

jaren tachtig de kunstenaarsboeken,

grote aantrekkingskracht uit op jonge

willen mensen bewust maken van deze

graphicmatters.nl

zines, cassettebandjes, posters en

kunstenaars. Zo is de esthetiek van de

verbeelding. We zijn eerder geneigd beeld

ander drukwerk die bij KNUST uit de

recente KNUST-publicaties compleet

te geloven dan geschreven woord, maar

stencilmachine worden getoverd.

anders dan hoe het ooit begon, maar

is dat terecht? Neem Thierry Baudet die

Ook het publiek in Breda wordt uitge­

♦

Niks bijzonders

dat prachtige zachte en korrelige is nog

tijdens een Kamerdebat staat te zwaaien

hoogtij­dagen van de in Nijmegen

steeds hetzelfde.

met een gemanipuleerde grafiek. Als

behoor­lijk actieve krakersbeweging. In

KNUST. Van 1/9 t/m 15/11 in het

wij niet kritisch kijken - wie heeft het

het gekraakte Westland-Utrechtgebouw

Van Abbemuseum in Eindhoven.

Kijk naar de schilderijen van Gies

begon Jan Dirk de Wilde boekjes te maken

vanabbemuseum.nl

Backes en je ziet doodnormale dingen.

De drukkerij ontstond in 1983, de

Een omgevallen plastic tuinstoel

op een stencilmachine: een techniek die met de komst van het kopieerapparaat

achter ruit­vormig Heras-hekwerk. Een

♦

verlaten rubberboot in het groen. De

overbodig leek, maar waar nog steeds bijzondere artistieke mogelijkheden in schuilden.

Dat is goed te zien als je langs die vitrines loopt. De kleurenstencils hebben

Creatief met data

vitrine van het Chinees restaurant om de hoek. De zijkant van een caravan.

Niks bijzonders - alle reden dus om te zien wat er gebeurt als je blijft kijken.

een zachte uitstraling, een beetje korrelig.

Want du moment dat doodnormale

Aaibaar. Op een vrolijke, tegendraadse

Eindhoven heeft design, Tilburg textiele

dingen op een schilderij terechtkomen,

manier zochten De Wilde en zijn

vormgeving en podiumkunsten en

houden ze op doodnormaal te zijn.

kompanen Alfred Boland, Ania Rachmat,

Breda, euh, wat had Breda ook al weer?

Erik Odijk en Doro Krol (en anderen)

Het beeld, natuurlijk!

al die verweesde objecten, je krijgt de

naar de gekste manieren om papieren

Althans, dat was de bedoeling. De

neiging je over ze te ontfermen. Dan

dingen te maken. Een heel lang soort

Baroniestad, de negende stad van het

begint het. Het schilderij zuigt je naar

lucifersdoosje met een stuk opgerold

land, maar de 28e als het gaat om cultuur­

binnen, je wordt overmeesterd door de

papier erin. Of een kruisvormig, kunstig

aanbod – moest en zou De Stad van

20

Een tuinstoel, een boot, een caravan,

De winnende poster van Jie-Fei Yang

leegte die het ademt. Er is geen ontkomen

zuiderlucht 10/2019

culture

l e t o n Uit de barakken

naar en verblijf in Nederland.

Met Rumah onderzoeken curator Pascalle Mansvelders en kunsteducator

Ze is moeilijk te duiden, de wereld

Roel Sanders hoe kunst bij afgezonderde

om ons heen. Sommige feiten zeggen

groepen als de Molukkers een niet-

dat kunst en cultuur een belangrijke

autonome functie kan hebben.

rol spelen in ’s lands economie

Tegelijkertijd gaat de tentoonstelling, net

(zie ook pagina 7 van deze ZL),

als de vorige expositie La gabbia (over

tegelijkertijd zegt ons gevoel dat de

de zusters Ursulinen, op loopafstand van

maatschappelijke waardering voor

Odapark), over de genius loci van het

kunst nooit eerder zo laag was.

gebied: begin jaren vijftig werden zo’n

Sommigen denken dat de kunst uit

130 Molukkers gehuisvest in barakken

zelfbescherming beter ondergronds kan

in Vlakwater, op een steenworp van

gaan, dat kunst een toevluchtsoord voor

Odapark.

andersdenkenden aan het worden is.

een barak opgebouwd, een treffend,

zoek naar strategische, vaak commerciële

sfeerbepalend onderdeel van Rumah.

allianties – met het risico van verlies van

In zo’n barak in Zwartwater groeide

autonomie.

Kitty Luhulima (1956) op. Ze ging naar

De vraag wat beter is, vechten of

de kunstacademie, maar trad pas vele

vluchten, is kennelijk ook bij Odapark

jaren later naar buiten met haar werk.

aan de orde geweest. Met Art is a Shelter

Ze schildert postzegels van Molukse

begint het centrum voor hedendaagse

eilanden, en koffers – in veel Molukse

kunst in Venray aan een reeks van

huizen werden de koffers nooit

tentoonstellingen die zo’n beschutte

opgeruimd.

positie aan de orde stelt. Die benadering Gies Backes, Blue rider. Acryl op doek, 140 x 120 cm, 2019.

Midden in de expositieruimte is

Anderen zoeken het offensief, gaan op

Van Kim Pattiruhu (1982) zijn prachtig-

luidt ook een nieuwe fase in van Odapark,

verstilde video’s te zien van de trip die

dat bij het 25-jarig bestaan in 2018 ruim

ze samen met haar vader maakte toen ze

40.000 bezoekers trok. Een succes met

op zoek ging naar haar Molukse roots. Ze

aan. De schijnbare terloopsheid van wat

beladen oeuvre - waarmee elke verdere

een wrange bijsmaak, want net als bij

maakte ook een zelfportret waarop haar

we zien en de zachte tinten waarmee het

vergelijking meteen ophoudt. Bij Backes

andere kleinere beeldende kunstpodia

gezicht is ingesmeerd met pindakaas.

is geschilderd, sorteert in de ogen van

geen uitspraken, hoe omfloerst ook,

is er in Venray steeds minder geld

Half pinda, half kaas. Half Indisch, half

de kijker een tegenovergesteld effect.

over de historische en maatschappelijke

beschikbaar voor hedendaagse kunst.

Nederlands.

Bij het schilderij van een man voor een

realiteiten die ons leven bepalen. Zijn

De eerste editie van Art is a Shelter

lege speeltuin zou Tom Waits’ What’s He

artistieke actieradius beperkt zich tot

laat werk van acht Molukse/Indische

tekeningen van Ben Manusama (1957), die

Building? niet misstaan als soundtrack.

zijn directe woon- en leefomgeving – de

kunstenaars zien die niet vaak met hun

teruggrijpen op de traumatische

expositie heet niet voor niets I Know This

werk naar buiten treden. Rumah heet

gijzelingen door Molukse vrijheidsstrijders

Place.

de presentatie, Maleis voor (t)huis.

in de jaren zeventig, en in het meer poëti­

De kunstenaars, in wezen 1e, 2e en 3e

sche werk van Pieter Latul (1956-216). Toen

De schilderijen van Gies Backes (Venlo, 1977) spelen met je brein. Dat wil namelijk weten hoe die plastic tuinstoel

Backes is eerder een man van de wijk

Die verscheurdheid zit ook in de

daar komt. Waar de bestuurder van de

dan van de wereld. Het zijn de alledaagse

generatie vluchtelingen, vertellen op hun

Latul als volwassene terugging naar het

rubberboot is gebleven. Wie of wat zich

beelden die hij opzuigt, en vervolgens in

eigen manier het verhaal van hun komst

kamp van zijn jeugd, viel hem op dat alles

in die caravan bevindt. De door Backes

een vervreemdende, sterk inzoomende

veel kleiner was dan toen. De bomen, de

geschilderde scènes waar alle ballast uit

kadrering op het doek terughaalt. Zijn

barakken, alles was heel anders dan in zijn

lijkt verwijderd, waar anekdotes worden

productie is niet hoog – nóg een verschil

hoofd. Ook zijn schilderijen zijn klein.

gemeden, waar slechts zelden een mens

met eerder genoemde veelschilders. Het

Art is a Shelter/Rumah. Van 8/9 t/m 12/1

is te zien, gaan wrikken aan de in je hoofd

bij de expositie verschenen oeuvreboek

in Odapark Venray. odapark.nl

verkleefde (on)zekerheden, vooroordelen

laat het werk zien van een kunstenaar

en angsten. Ze vormen de suggestie van

die behoedzaam en bedachtzaam bouwt

een werkelijkheid die alleen in je hoofd

aan een oeuvre waarin meer aan de hand

bestaat.

is dan onze ogen kunnen zien en onze

Schildertechnisch doet Backes, met

♦

gedachten kunnen bevatten.

zijn fletse kleuren en onscherpe toets,

Gies Backes, I Know This Place. Van 8/9

denken aan Gerhard Richter en Luc

t/m 12/10 bij Galerie Wilms in Venlo.

Tuymans, grote namen met een politiek

galerierwilms.nl

Kim Pattiruhu, Pinda-kaas.

21

design

zuiderlucht 10/2019

Dirigent van het oog Frans Bevers: “De mentaliteit in de culturele wereld past me, er is geen keiharde commerciĂŤle competitie.â€? foto John van Hamond

22

zuiderlucht 10/2019

design

Hij ontwierp meer dan zeventig tentoonstellingen in Nederland en Vlaanderen. Tegenwoordig geeft Frans Bevers zijn ideeën over het vak door op de Design Academy in Eindhoven. Tegenover TWAN VAN DEN BRAND doet hij een bekentenis: “Ik ben een heel slechte museumbezoeker.”

W

aar Frans Bevers is,

Simon Crubellier 11 de centrale figuur zijn, op

arriveert met enige

de zesde etage rechts woonde wijlen Gaspard

regelmaat ook de geest

Winckler. Zie hoe de schrijver schildert, met oog

van Percival Bartlebooth.

voor detail: “Van de drie kamertjes waarin Gaspard

Hij komt overwaaien

Winckler bijna veertig jaar geleefd en gewerkt heeft

uit Parijs, huist daar in de Rue Simon Crubellier

is niet veel meer over. Zijn weinige meubelstukken,

nummer 11, op de derde etage. Om precies te zijn,

zijn kleine werkbank, zijn decoupeerzaag en

links van het trappenhuis.

zijn minuscule vijltjes zijn verdwenen. Aan de muur van zijn slaapkamer, tegenover zijn bed en

Bartlebooth is de hoofdpersoon in de experimentele

naast het venster, hangt niet meer het vierkante

roman La vie mode d’emploi, in het Nederlands

schilderij waar hij zoveel van hield: het stelde een

vertaald als Het leven een gebruiksaanwijzing. Auteur

wachtkamer voor waarin drie mannen zaten. Twee

Georges Perec, het is diens magnum opus dat Bevers

van hen stonden rechtop, bleek en vet, in geklede

inspireert, en dat doet het al heel lang. Natuurlijk,

herenjassen, met op hun hoofd een hoge hoed die

er zijn meer inspiratiebronnen, veel meer. Maar

op hun schedel geschroefd leek te zijn. De derde,

zelfs als hij op het smalle, soms schurende zadel

die ook in het zwart gekleed was, zat bij de deur in

van zijn racefiets zit en, zoals vijf jaar geleden, 6231

de houding van een meneer die iemand verwacht

kilometer dwars door Amerika rijdt, denkt hij aan

en was bezig nieuwe handschoenen aan te trekken

Perecs grote verhaal dat uitwaaiert in details.

waarvan de vingers precies om de zijne pasten.”

Vergeelde stukken maken duidelijk dat Perec

“Je moet de blik van de bezoeker regisseren”, zegt

stille invloed heeft gehad op de museale wereld.

Bevers over het vak van tentoonstellingsontwerper.

Pak NRC Handelsblad van 27 april 2001 er maar

“Het is niet de vraag welke eigenschappen je

eens bij. Daarin gaat het over de juist opgeleverde

als ontwerper nodig hebt, maar wat je in huis

vernieuwing van het Rijksmuseum voor

moet hebben om het verhaal van het museum

Volkenkunde - tegenwoordig Museum Volkenkunde

te vertellen. Het begint ermee dat je oprecht

- in Leiden. Het was een miljoenenklus waar Bevers

geïnteresseerd moet zijn.”

met zijn bureau Opera jaren aan werkte.

De krant duidt: “Leidraad bij de opstelling was

Als ontwerper dirigeert Frans Bevers (Boxtel, 1949) het oog. Hij voelt zich conceptontwikkelaar

het boek Het leven een gebruiksaanwijzing van de

en regisseur. Museumpeil, het vakblad voor

Franse schrijver Georges Perec, waarin vanuit een

museummedewerkers, schreef enkele jaren

huis in Parijs via verhalen over bewoners, kamers

geleden over hem: “Er is waarschijnlijk

en appartementen grote sprongen in tijd en plaats

niemand in Vlaanderen en Nederland die zoveel

worden gemaakt. Het boek heeft een rode draad

tentoonstellingen heeft gemaakt als Frans Bevers.”

in de vorm van de hoofdpersoon, de reiziger

Hoeveel zijn het er dan? “Vooropgesteld: ik deed

Percival Bartlebooth. Zo’n verbindend element

het samen met mijn zakelijk partner Lies Willers,

zochten de ontwerpers in de ontmoetingen tussen

met andere mensen van Opera. Als ik zeg enkele

verschillende culturen.”

tientallen klinkt dat als twintig. Het zijn er veel meer

De invloed van Perec rechtvaardigt nadere illustratie. Bartlebooth mag daar aan de Rue de

geweest. Meer dan zeventig.”

Dat aantal is de voorbije jaren niet meer

23

design

zuiderlucht 10/2019

‘Ik weet meestal goed wat ik wil. Het is de kunst om het zo te verpakken dat niemand het door heeft.’

sinds de inrichting van het Garden Café in het MoMA in New York in 1995. De vernieuwing in Leiden, een miljoenenklus, bracht na de eeuwwende nóg meer aandacht van over de grens. “We zijn er een maatje groter door geworden.”

Niet alleen culturele instellingen klopten aan. Ook de Hema kwam langs.

Bevers: “’Als je dat in Leiden kunt, kun je ook onze winkelvloer beter maken’, zei een directielid.” Het Amsterdamse Emma Kinderziekenhuis was een andere onverwachte klant. Toch bleef hij het meest werken voor musea. Het Victoria & Albert Museum in Londen, The British Museum en British Library, musea in Denemarken, Zweden, Korea, de Emiraten; de rij is langer.

“In de culturele omgeving voel ik me het beste thuis”, zegt Bevers. “De mentaliteit past me, er is geen keiharde commerciële competitie. Dat is een heel ander speelveld Het huidige Museum Volkenkunde in Leiden. De herinrichting van indertijd het Rijksmuseum voor Volkenkunde gebeurde indachtig Georges Perecs ‘Het leven een gebruiksaanwijzing’. foto Opera

dan de retailwereld.”

Tegelijkertijd is hij een ongedurige museumbezoeker. “Een hele slechte zelfs.

Slecht in de zin dat ik er snel doorheen wil. Ik moet echt door een verhaal worden gegrepen om wat langer stil te

gegroeid. Maar wie weet. In maart is hij zeventig

aandacht voor de opbouw van een tentoonstelling,

staan. Misschien ben ik daarin niet zo’n

jaar geworden, nog steeds doceert hij aan de

en het verhaal dat daar verteld moest worden.

uitzondering. Natuurlijk kijk ik wel anders

Design Academy in Eindhoven en de Haagse

Bevers verwierf projecten waar soms jaren van

dan de gemiddelde bezoeker. Ik analyseer,

kunstacademie. Onlangs kreeg hij de tweejaarlijkse

voorbereiding en ontwikkeling in gingen zitten.

let op het licht, de ruimte, de typografie,

prijs voor ontwerpers, de BNO Piet Zwart Prijs, als

“We waren geen ontwerpers die zeiden: zo moet

het taalgebruik, de materialen, op heel veel

“aanjager voor de ontwikkeling van het vakgebied”

het per se worden. We doorliepen stapsgewijs een

meer. en ik kan je zeggen: in Nederland is

en omdat hij als docent een belangrijke erflater is

proces met de betrokkenen, zodat het leek alsof de

het niveau van de ontwerpen hoog.”

van zijn vak.

inrichting op een heel natuurlijke wijze ontstond.”

In 2012 droegen Bevers en Lies Willers

snelheid 27,5 kilometer per uur) schreef hij Dagboek

Z

de leiding van Opera over, maar verloren

verpakken dat niemand het door heeft. Hoewel, dat

gebundeld. Tot nu toe is de boekencollectie

Amerika.

klinkt wat té parmantig. Laat ik het zo formuleren:

over tentoonstellingsbouw een betrekkelijk

het is soms verstandig om niet meteen te zeggen

schamele.

Hij beseft dat er aan het werkzame leven een einde komt. “Maar ze vragen me nu nog elk jaar.” Een zegen is het, ook omdat de rust niet in zijn kont wil komen. Een kont die ook veel op het smalle zadel zit. Over zijn fietstocht door de VS (gemiddelde

Met Pieter Cramer schreef hij vorig jaar ook nog

o doet hij dat nog steeds met zijn

elkaar niet uit het oog. Binnenkort

studenten. Meer begeleiden dan sturen.

werken ze weer nauw samen, in een

“Ik weet meestal heel goed wat ik

boek over hun vak waarin gesprekken

wil. Maar het is de kunst om het zo te

met internationale deskundigen worden

Pijn in het peloton, met interviews over beruchte

wat je wilt, maar om mensen mee te laten groeien.

wielerblessures en overige ellende.

Zeker jonge, internationale studenten. Geef ze de

weet Percival Bartlebooth dat nieuwe werk

kans zelf na te denken. Ik leer ook van hen.”

zullen binnenwaaien? Hun geest is vast en

Bevers beginperiode als ontwerper, de jaren tachtig, bood ongekende kansen. In Nederland

Met de herinrichting van het Rijksmuseum voor

waren het de jaren van de ommekeer, tentoon­

Volkenkunde ging het indertijd net zo. “Daar liepen

stellingen ontwerpen werd een vak. Tot die tijd was

wel tien of twaalf conservatoren rond die het niet

dat, licht gechargeerd, het werk van de conservator,

steeds met elkaar eens waren. Dat zorgt voor een

ondersteund door een handige Harrie die toevallig

spanningsveld. Dan ontwerp je éérst het proces,

voorbij kwam. Pas toen bezoekersaantallen en

hele schema’s hebben we gemaakt, en daarna pas

publieke waardering een rol gingen spelen bij

de expositie.”

het verdelen van subsidiegelden kwam er meer

24

Bevers’ bedrijf Opera was internationaal gekend

Of de bewonderde Georges Perec en wie

zeker al onderweg. ZL

zuiderlucht 10/2019

daria

tarantino T

Ik besloot dat dit de beste film ooit gemaakt was.

oen ik acht jaar oud was, verscheen Titanic in de bioscoop. Volgens de kijkwijzer was ik te jong om te gaan, dus kochten mijn ouders de film na veel gezeur op videoband.

Ik had nog nooit zoiets gezien. Leonardo DiCaprio op een boot, Leonardo DiCaprio in een auto, Leonardo DiCaprio op een stuk wrakhout. Mijn lijf reageerde op een manier die ik niet helemaal begreep. Ik besloot dat dit de beste film ooit gemaakt was.

Pulp Fiction verscheen toen ik vijf was, maar ik zag hem pas op mijn zestiende, op dvd, tijdens een blokuur Engels. Ik had nog nooit zoiets gezien. Een gangster die verkracht wordt, huurmoordenaars die over frietjes in Amsterdam praten, een vrouw die ternauwernood een overdosis heroïne overleeft. En dat alles ook nog in een nietchronologische volgorde. Mijn hersens voelden gefrituurd. Ik besloot dat dit de beste film ooit gemaakt was.

Toen de zoon van mijn vriend zestien werd, hebben we hem ook maar meteen voor de televisie gezet voor een essentieel stukje culturele opvoeding. We wilden de film huren maar volgens hem “stond ‘ie ook gewoon op Netflix”. Hij vond het “fokking vet”, maar wel “erg vintage”. Helemaal prima.

Vorig jaar maakten mijn vriend en ik een roadtrip door Californië. Na dagenlang van de rust en weidsheid in Yosemite National Park te hebben genoten, voelde Hollywood Boulevard aan als de Kalverstraat op speed. Te druk, te vol, te warm. The Walk of Fame kon me gestolen worden, ik wilde zo snel mogelijk weg. We wilden net de straat oversteken toen een verkeersregelaar ons tegenhield. Zes glinsterende oldtimers vlogen de bocht om. Toen pas zagen we dat dit hele deel van de straat tot in detail was teruggetoverd naar de jaren zestig. Van de bioscoopgevel tot de historische Time Magazines bij de krantverkoper. Een zestigtal figuranten in hippiekleding vulden de tegenoverliggende stoep. Ons gedeelte van de straat werd met dranghekken afgezet.

Niemand mocht er meer bij. En zo waren we, samen met ongeveer honderd andere achteloze passanten, per ongeluk op de filmset van Quentin Tarantino beland.

Binnen de kortste keren werden de smartphones tevoorschijn gehaald en hoorden we dat de film Once Upon a Time... in Hollywood zou gaan heten. We hoorden gefluister over Brad Pitt, Al Pacino en… Leonardo DiCaprio. Mijn vriend en ik raakten verwikkeld in een wedstrijdje om wie het vaakst kon roepen hoe ‘fokking vet’ dit wel niet was. En na een half uur geduldig wachten in de snikhete zon was ik plotseling maar twintig meter verwijderd van mijn grote jeugdheld. In een slobberig Hawaii-hemd en een haarband om z’n hoofd zat Quentin oh-mijn-god-het-is-hem-echt Tarantino op een houten krukje met zijn cameraman te overleggen. Quentin Tarantino. Op een houten krukje. Een uur lang heb ik mogen kijken naar hoe deze grootheid zijn vak uitoefende. De filmpjes staan nog op mijn telefoon, dus het is echt gebeurd. Leonardo heb ik helaas niet gezien, maar die verliefdheid hield ook maar een paar maanden stand.

Vorige week zag ik Once Upon a Time... in Hollywood in de bioscoop, en zag eindelijk de shots die gedraaid zijn op die magische dag in Hollywood. Tarantino is als een geluksamulet; volgend jaar mag ik mijn eerste film regisseren.

DARIA BUKVIĆ

25

culture

26

zuiderlucht 10/2019

Marita Mathijsen (r): “Ik heb me laten vertellen dat dit soort boekjes niet zoveel gerecenseerd wordt.” Alma Mathijsen: “Als ze denken dat ze je dan toch persoonlijk moeten aanvallen, zijn het eikels.” foto Jean-Pierre Jans

zuiderlucht 10/2019

culture

De man zit nu ook in een hokje Marita en Alma Mathijsen, moeder en dochter, emeritus-hoogleraar en schrijfster, publiceren, als essay voor de Maand van de Geschiedenis, een openhartige en nietsontziende mailwisseling over de relatie tussen de seksen. STAN VAN HERPEN zocht hen op. “Kwaad zijn is waardevol.”

W

niet meer goed komt tussen de twee. Rolverdeling: dochter de strijdbare activiste, moeder de genuanceerde, rationele wetenschapper.

Moeder Marita: “Ik had steeds de neiging om te zeggen: ‘Joh, blijf eens bij de les’. Maar ik besefte dat het associatieve springen van het ene naar het andere onderwerp juist haar kracht is.”

Dochter Alma constateert dat ze blijkbaar makkelijk in de kritische puberrol schiet. Citaat: “Allejezus, mama, je klinkt inderdaad als die engerds die voor abortusklinieken staan, foto’s in de lucht houdend van hoe de foetus er na drie maanden uitziet. (…) Je moet het echt nog beter tot je door laten dringen: het abortusrecht staat onder druk, de uitspraken die je doet dragen daaraan bij.”

Toch even voor de zekerheid: het gaat goed tussen hen? Twee meewarige joh-jij-bent-ook-niksgewend-blikken vanaf de bank. Alma: “Ons contact is gewoon intens, dat is altijd al zo geweest.”

ie zelf oudere kinderen heeft, herkent het klassiek stekelige

Marita: “Ja, intens is het beste woord, we ontzien elkaar niet.”

Alma: “Dat krijg je als je opgroeit in een huis met

discours. De moeder

mondige ouders en weinig formaliteiten. En mijn

tegen haar dochter,

moeder is ook kritisch naar mij hoor. Ze leest al

wanneer de fotograaf aan de slag wil: “Kam je nog wel even je haren, lieverd?” De dochter: “Maaammmm!”

mijn teksten en dan houdt ze zich niet in.”

Marita: “De openheid kwam vanzelf. Het zegt wat over onze relatie, maar ik vind ook dat je dit onderwerp alleen maar op een persoonlijke manier

Dochter Alma Mathijsen, even later, poserend voor het raam: “Die andere fotograaf zei: ‘Tot je moeder

kunt benaderen.”

Alma: “We zijn moeder en dochter, daar kun je niet

binnenkwam, was je heel ontspannen’.” Moeder

van weglopen. Ik zou ook niet weten hoe we het

Marita Mathijsen, quasi verontwaardigd: “Nou ja

anders hadden moeten doen.”

zeg.”

Ook in het boekje Niet schrikken mama, het essay

Marita: “Op papier ben ik tamelijk genuanceerd, zeker bij een gevoelig onderwerp als dit. Ik voelde

dat ze samen schreven voor de Maand van de

het verleden voortdurend. Als feministen de

Geschiedenis, over feminisme en de veranderende

huidige misstanden aanhalen – die ik overigens

kijk op de seksen, bekvechten de twee wel vaker

niet wil bagatelliseren – denk ik tegelijkertijd: er

volgens de gangbare regels van het moeder-

is de afgelopen honderd jaar al zoveel ten goede

dochter-duel. Bij sommige passages denk je dat het

veranderd.”

27

culture

zuiderlucht 10/2019

‘Als feministen de huidige misstanden aanhalen denk ik tegelijkertijd: er is de afgelopen honderd jaar al zoveel ten goede veranderd.’

Alma voelt zich verwant met de strijd van

naar een minder en zelfs non-binaire benadering

bekende feministen van haar generatie, zoals Sunny

van de seksen, waarbij we nog wel vrouwelijke en

Bergman, Simone van Saarloos en Sylvana Simons.

mannelijke eigenschappen onderkennen, maar een

“Ik snap de nuances van mijn moeder, maar kwaad

onderscheid tussen de twee seksen steeds minder

zijn is ook waardevol: een duidelijke stellingname

relevant wordt. Marita Mathijsen gaat slechts ten

levert een dynamiek op die cruciaal is als je wat wil

dele mee met haar dochters toekomstbeschouwing

veranderen. En kom, zo heftig en gedurfd zijn mijn

en -wens.

uitspraken ook weer niet.”

Even een surplace voor wat context. Locatie: klassiek herenhuis in Amsterdam Oud-Zuid waar

Alma: “Ik vind mijn moeders denkbeelden soms wat conservatief, haar houding echter niet.”

Marita: “Wat is conservatief? Je kunt het ook

Marita Mathijsen al decennia woont en waar Alma

standvastig noemen, vasthoudend aan waarden die

Mathijsen opgroeide. Onderwerp: hun boek Niet

zich bewezen hebben.”

schrikken mama, een mailwisseling tussen de twee,

In het kader van de Maand van de Geschiedenis, elk jaar in oktober, publiceert het CPNB een essay, veelal geschreven door bekende Nederlandse auteurs. Dit jaar is het thema Zij/Hij, over de verhoudingen tussen de seksen in heden en verleden. Het boekje Niet schrikken mama (3,75 euro) van Alma en Marita Mathijsen ligt vanaf deze maand in de boekwinkels.

Een non-binaire kijk op de seksen schuurt

afgelopen voorjaar, over de relatie tussen de seksen,

logischerwijze met het feminisme, dat bestaat op

het thema van de Maand van de Geschiedenis.

basis van een biologisch onderscheid. Alma: “Ik

Personages: Marita Mathijsen (Belfeld, 1944),

geloof in een non-binaire wereld, maar daarin

emeritus-hoogleraar Nederlandse letterkunde,

leven we nog niet. Dus kunnen we in het dagelijkse

tussen man en vrouw was thuis geen sprake:

kenner van de negentiende eeuw en onder andere

leven niet anders dan de verschillen tussen de

Marita werkte op de universiteit, Hub zorgde

bekend door haar veelgeprezen biografie van Jacob

seksen benoemen om de positie van de vrouw

overdag voor Alma en was ’s avonds op

van Lennep. Dochter en schrijfster Alma Mathijsen

te verbeteren. Hokjes heb je nodig, die bieden

pad voor de muziek. Marita: “Alma’s eerste

(Amsterdam, 1984), publiceerde enkele romans,

veiligheid en duidelijkheid. En ja, de man zit nu ook

woordje was ‘baba’, we wisten niet of ze dan

waaronder De grote goede dingen, over haar vader, de

in een hokje. Dat wekt weerstand op, maar ik zie

papa of mama bedoelde.”

violist en provo Hub Mathijsen, die overleed toen ze

niet hoe het op korte termijn anders zou moeten.”

tien was. Dit najaar verschijnt haar nieuwe roman, Ik wil geen hond zijn.

Alma in Niet schrikken mama: “Ik wil

Niet schrikken mama is niet alleen een eerlijk en

meer van ons huis terugzien in de wereld,

kwetsbaar boek, het gaat ook over een onderwerp

volgens mij is dat uiteindelijk mijn wens.”

dat veel mensen uitermate persoonlijk opvatten en

De mailwisseling leverde hen persoonlijk in

veel over feminisme en #MeToo, haar moeder is

waarover het makkelijk boos worden is. Vrezen ze

elk geval voldoende op, vinden ze. Alma zegt

als negentiende eeuw-specialist bekend met de

de reacties?

dat ze haar moeder weer ietsje beter heeft

Alma Mathijsen schreef de afgelopen jaren

Nederlandse feministen van het eerste uur – een

Marita, met een vilein lachje: “Ach, ik heb me

goede match, zo moeten ze bij de Stichting voor

laten vertellen dat dit soort boekjes niet zoveel

dagelijkse dal der plichten van verjaardagen,

de Collectieve Propaganda van het Nederlandse

gerecenseerd wordt, dus het zal wel meevallen.”

kapotte fietsen en tips voor het snijden van

leren kennen. Ze zien elkaar vaak, maar het

Alma: “De angst is er altijd. Maar ik heb

een courgette vult ook grotendeels hun

jaarlijkse Maand van de Geschiedenis-essay. Moeder

als schrijver altijd veel kracht geput uit een

gezamenlijke tijd. Het boek dwong hen

en dochter twijfelden geen moment. Samen iets

persoonlijke, kwetsbare manier van schrijven. Als

over hun relatie na te denken. Haar moeder

publiceren als bloedverwanten is bijzonder. Maar

je dichtbij jezelf blijft, kunnen ze je uiteindelijk

realiseert zich dat ze haar dochter in haar

de inhoudelijke afwegingen waren minstens zo

minder hard raken. En als ze denken dat ze je dan

jeugd meer in het keurslijf van vrouwelijk

belangrijk.

toch persoonlijk moeten aanvallen, zijn het eikels.”

rolpatronen heeft geperst dan ze dacht.

Boek (CPNB) hebben gedacht, uitgever van het

Die tegenstellingen zie je ook voortdurend terug in

M

huisvrouw, vader psycholoog – haar minihond

daar in mee. Ik hoop dat ouders zich er door

het boek.”

Mimi wordt nog steeds in zuiver Noord-Limburgs

dit boekje meer bewust van worden dat

toegesproken. Vader en moeder leven niet meer,

ze hun kinderen waarschijnlijk veel meer

emotie, die vrouwelijke kant laat ik ook in mijn

maar het ouderlijk huis is nog in de familie en de

volgens vaste gender-patronen benaderen

wetenschappelijke werk zien. Maar ik laat emoties

band tussen de negen kinderen is sterk. Marita:

dan ze denken.”

in die zin buiten beschouwing dat ik het niet over

“Als we samenkomen in het huis, worden we weer

mijn eigen emoties heb.”

allemaal kind.”

Marita: “We zagen direct de interessante tegenstellingen tussen ons bij dit onderwerp. De horizontale activistische blik van Alma versus mijn verticale historische benadering.”

Alma: “En de tegenstelling emotioneel-rationeel.

Marita: “Ik schrijf ook wel met en over

In het mailessay kruisen moeder en dochter niet

Marita: “Haar opvoeden als het mooie arita Mathijsen groeide als Marita

meisje, het vrouwelijke accentueren, haar in

Verkooijen op in het Noord-

roze jurkjes hijsen: ik beschouwde mezelf

Limburgse dorp Belfeld, ten

als geëmancipeerd, stond voor gelijke

zuiden van Venlo. Moeder was

rechten voor man en vrouw, en toch ging ik

Ook Alma bewaart vooral liefdevolle

Alma: “Ik zou het prachtig vinden als ouders en kinderen hetzelfde gaan doen als wij: naar hun eigen band kijken. En dan

alleen de degens over de stand en invulling van het

herinneringen aan haar jeugd in Amsterdam. “Er

meer specifiek naar de genderpatronen

feminisme, maar ook over het onderscheid tussen

werd hard gewerkt, maar ook genoten. De vrienden

de seksen. Alma Mathijsen gelooft nadrukkelijk dat

van mijn vader die hier muziek kwamen maken, ik

waarmee ze elkaar hebben gevormd.” ZL

de samenleving uiteindelijk moet en zal groeien

vond dat heerlijk.” Van een klassieke rolverdeling

28

zuiderlucht 10/2019

post zl

Niet het beeld verandert, maar ik

A

Het leven kan goed zijn, ook als je even verzaakt.

l een week of vijf, zes luister ik in de auto naar Radiohead. Zelfs Klara, mijn vaste partner onderweg, moet eraan geloven. Het is OK Computer, een plaat waar ik geen genoeg van krijg. Zo veel verschillende lijnen en sferen om te volgen, met immense hoogtes en onpeilbare dieptes, het houdt niet op.

Sinds het verschijnen van OK Computer in 1997 heb ik drie, vier, misschien wel vijf van dit soort grijsdraaiperiodes gehad. Ik heb het ook met Little Feat, dat wil zeggen met hun platen vóór de dood van de immense Lowell George.

Twintig, dertig, honderd keer dezelfde muziek beluisteren wordt als heel normaal beschouwd. Bij boeken ligt dat anders. Wie een e-boek leest, ziet in een hoek van het scherm een kadertje met de nog resterende leestijd. Het is niet de bedoeling dat je even opkijkt om na te denken of weg te mijmeren. Doorlezen!

Deze zomer herlas ik Johannes Bobrowski, een held uit mijn jeugd. Zou ik het nog even goed vinden als toen? Ha, het blijkt nog beter! Bobrowski heeft één roman en twee verhalenbundels op zijn naam. De roman, Levins molen, is een flonkerend, grillig boek met een vreemde plot en onvergetelijke personages. Ik zou er morgen opnieuw aan willen beginnen.

Hoeveel boeken worden de facto herlezen, zoals we muziek herluisteren?

Volgende vraag: hoe zit het met herkijken? Wie in een museum voor de derde of vierde keer voor hetzelfde schilderij gaat zitten, kan er zeker van zijn dat een suppoost is meegeschuifeld en dat de bewakingscamera boven je meekijkt. Voel je dan maar eens onschuldig.

Maar toch, herkijken loont. Elke keer als ik in het Bonnefantenmuseum ben, ga ik naar de afdeling ‘houten beelden’, naar een crucifix van Jan van Steffeswert. Er is niet veel van over: een gepijnigd hoofd en een deel van het kruis. Bij elk bezoek valt me iets anders op. Soms vraag ik me af of ik wel voor hetzelfde beeld sta. Nou en of. Niet het beeld is veranderd, maar ik. Zoals ik twintig jaar geleden, zie Bobrowski, een andere lezer was dan nu. Gelukkig maar.

In het Van Abbemuseum in Eindhoven herkijk ik, koptelefoon op het hoofd, Old House, een anderhalve minuut durende video van Rabih Mroué. Ik zie een oud gebouw instorten en weer herrijzen, steeds opnieuw, met de donkere stem van de kunstenaar als voiceover. Elke keer haal ik er iets anders uit. Het werk is onderdeel van The Way Beyond Art, een tentoonstelling die loopt van 2017 tot 2021. In het Van Abbe geen gehijg over de volgende blockbuster. Kom liever nog een keer kijken naar hetzelfde, lijkt directeur Charles Esche te willen zeggen, je kunt het onmogelijk in één keer hebben gezien. Ook niet in twee keer, trouwens.

Ik lees de programma’s van het nieuwe culturele seizoen en constateer dat ik de mustsees ook dit jaar weer niet allemaal ga halen. Wat evenmin verandert is dat ik Jan van Steffeswert weer ga begroeten, en Rabih Mroué. Ik stap in de auto, druk Klara opzij, schuif Radiohead in de speler, of Little Feat, of Youri Egorov. Op de achterbank ligt Levins molen of een ander boek om te herlezen. Ik zal zachtjes fluiten en mezelf voorhouden dat het leven goed kan zijn, ook als je even verzaakt.

WIDO SMEETS

29

edits

zuiderlucht 10/2019

De voorkeur van...

Fenna Ograjensek

Blendr & Filtr MINDER MANNEN _ “Geen probleem. Dan blijven de mensen

Ik kan door het huis dansen op Beyoncé

over die schrijven uit liefde.”

Schrijfster Nina Polak over de trend dat het aantal mannen in de

miljoen. Hoe krijgt u het ooit op? U kunt het uw kinderen nalaten

H

en in goeden doen, en er is genoeg moois

2007 stierf een studievriend van me en dat

en uw kindskinderen, maar is het voor hen niet veel beter als ze er

om op terug te kijken.

had veel impact. I.M. gaat ook over verlies.

literatuur daalt omdat er steeds minder geld te verdienen valt.

HOE KRIJGT U HET OP? _ “Straks heeft u twintig, dertig

zelf hard voor moeten werken, net als u.”

aar concertagenda voor de

boeken_ “Connie Palmen! Na I.M.

komende maanden maakt indruk.

heb ik al haar boeken gekocht en gelezen.

Sopraan Fenna Ograjensek is fit

Mooie zinnen en ook zo persoonlijk. In

Wat ik zo bijzonder vind: op televisie is ze

Columnist Frits Abrahams oppert enkele vraagsuggesties aan

muziek_ “Mijn ouders hebben nooit

journalisten die veelverdienende topondernemers interviewen.

zelf muziek gemaakt maar brachten ons

lijkt ze je beste vriendin die alles met je

er wel mee in contact. We luisterden naar

deelt.

niet erg benaderbaar en in haar boeken

LINTBEBOUWING EN ONTBOSSING _“Dat de

klassieke muziek tijdens de afwas. Vooral

lintbebouwing, de ontbossing en de verkavelingen sindsdien

met Die Zauberflöte van Mozart ging voor

Alleen op de wereld gelezen, zoals mijn

ook door ons literaire landschap zijn getrokken, hoeft niet te

mij een fantasiewereld open. Ik was nog

vader dat mij deed. We lazen dat Remi en

verbazen. Misschien heet dat vooruitgang, maar ik denk ook: we

bij de fanfare en wilde klassiek saxofonist

Vitalis het vreselijk koud hadden, dat ze

zijn iets kwijt.”

worden. Heel bijzonder dat ik binnenkort

in een mijn terecht kwamen, dat Vitalis

Schrijfster Annelies Verbeke over de onttovering van het Vlaamse

bij Opera Zuid in Die Zauberflöte zing.

stierf. Opeens dacht ik: voor het eerst leert

Ik zoek vooral variatie in muziek.

mijn zoon dat het leven hard kan zijn, ook

landschap, en daarmee die van de literatuur.

De eerste cd die ik kocht was van Bon

Mijn zoon is negen en ik heb met hem

voor kinderen. Prachtig boek.”

WELVAART EN RESPECT _ “We leven in een samenleving

Jovi en ik kan door het huis dansen op

die vermoedelijk nooit eerder in de wereldgeschiedenis zo veel

Beyoncé. Vorig jaar zijn we naar een

theater_ “Medea van Toneelgroep

vrijheid, ontspanning, welvaart en respect heeft geboden aan

concert van Anne Sofie von Otter geweest,

Amsterdam, nu ITA. Dat stuk kwam enorm

zo veel mensen. Tegelijk hangt er een zware sluier van onraad en

mijn belangrijkste inspiratiebron. Ik

binnen. Vooral ook omdat het een oud

onbehagen over de wereld.”

was meteen in tranen omdat ze zo puur

verhaal is, zulke gezinsdrama’s komen nog

René Cuperus, een van de beste columnisten van De Volkskrant, laat de

is, zo zichzelf. Ik zag haar eens in het

steeds voor. Wat bizar dat mensen daar

boel in zijn laatste column niet helemaal gerust achter.

Concertgebouw lurkend aan een flesje

nog steeds geen oplossing voor hebben

bier in de lobby terwijl ze handtekeningen

en geleid worden door de wanhoop. En De

JE HEBT ER NIETS AAN _ “Mijn belangstelling voor recensies

uitdeelde. Dat vond ik echt cool. Musici

Meiden, van dezelfde theatergroep. Voor

is een beetje aan het afsterven. Critici hebben steeds minder

worden beter naarmate ze hun eigen

een deel in het Pools. Hoe krijgen ze het

ruimte om een afgewogen oordeel te geven. Recensies zijn voor

persoonlijkheid durven laten zien.

voor elkaar? Dat stuk was zo indringend

lezers. Als schrijver heb je er niets aan.”

Dat probeer ik ook, ik probeer niet te

vanwege de stiltes, de spanning en de

Schrijver Oek de Jong over de aandacht voor literatuur in de media.

twijfelen. En ik zing geen stukken die

ongemakkelijkheid.

niet bij mijn stem passen. De Matthäus-

Wij musici gebruiken de muziek om

WILLEKEUR IN WOORDGEBRUIK _ “Ik zou als eerste het

Passion bijvoorbeeld zing ik alleen onder

emoties op te roepen, acteurs hebben

taalgebruik verbeteren. Want als het taalgebruik niet juist is, dan

de douche.

vooral woorden tot hun beschikking.

is wat wordt gezegd niet wat wordt bedoeld. En als wat gezegd

De muziek van Beyoncé vind ik lekker.

Muziek komt directer binnen bij mij, maar

wordt niet is wat wordt bedoeld, komen er geen werken tot stand,

Ze heeft een heel groot bereik; zingt heel

in theater vind ik het mooi dat ze juist

dan gedijen de kunst en de moraal niet. Gedijen deze niet, dan is

vrij. Ik wil mezelf niet met haar vergelijken

geen muziek nodig hebben. Vaak vind

er geen juiste rechtspraak. Als er geen juiste rechtspraak is, dan

maar ze heeft eenzelfde manier van

ik muziek er ook teveel aan. Misschien

weet de natie niet wat te doen. Daarom moet men geen willekeur

zingen. Bij een concert in Amsterdam

omdat ik zelf muzikant ben dat ik denk:

dulden in het woordgebruik.”

dacht ik: ik zou jou wel eens klassiek

laat mijn oren maar even vrij.”

Naar aanleiding van het voortdurende gebazel van Thierry Baudet

willen horen zingen. Ze improviseerde

citeert Tommy Wieringa Confucius toen deze werd gevraagd wat hij zou

in de hoogte en echt, het leek wel een

beeldende kunst_ “Griekse

veranderen als hij het in een land voor het zeggen zou krijgen.

Händel-aria.”

en Romeinse oudheid is echt mijn ding.

30

zuiderlucht 10/2019

edits

Boeken top 10

colofon Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen.

Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper

1 — Ilja Leonard Pfeijffer Grand Hotel Europa (2)

2 — Nicci French Een huis vol leugens (1)

Fenna Ogr aj vier jaar in ensek (Hulsberg, 19 de Florida Amerika waar ze on 79) is sopraan. Ze w G op om cult rand Opera in Mia der andere was verb oonde m uu hoornist W r in de regio te ve i. Ze richtte Opera onden aan rste illy Bessem Compact s en heeft rken. Ze is getrou wd met twee kind eren.

3 — Elisabeth Day

Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers

Het feest (-)

4 — Bart Van Loo De Bourgondiërs (3)

5 — Lucinda Riley

Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu

Zeven zussen (4)

‘Freddie Mercury vond ik geniaal.

Wat een creatieve geest!’

6 — Eva Garcia Sáenz de Urturi De stilte van de witte stad (-)

7 — Niña Weijers Kamers anti-kamers (-)

8 — Ane Riel Deze zomer zijn we in het Nationaal

om de zoveel tijd aandeed, maar

Archeologisch Museum in Napels

nu sta je dan meteen op Facebook,

geweest, dan ben ik dus echt het

dus daar houd ik wel rekening

kind in de snoepwinkel. Ik herinner

mee. Je ziet me niet drie keer in

me een beeld, je zag zelfs de

dezelfde regio met dezelfde jurk

buikrolletjes in het marmer, hoe krijg

aan.”

je dat voor elkaar, zo knap: één fout en het is naar de haaien.

We waren in Pompeï maar wat je

film_ “De laatste die ik heb gezien is Bohemian Rhapsody.

Freddie Mercury vond ik geniaal

Voor de originelen moet je naar

- wat een creatieve geest, wat

het museum in Napels, daar zie je

een stem. De persoonlijke tragiek

al die prachtige mozaïekvloeren in

raakte me het meest in die film.

zulke mooie kleuren en geweldige

De muziek was goed gedaan, al

afbeeldingen. Mijn fascinatie komt

haalt die het niet bij de echte

voort uit de verhalen die me werden

zanger. Logisch: ook Mercury was

voorgelezen.”

volkomen zichzelf.”

mode_ “Is me de laatste jaren veel

EMILE HOLLMAN

meer gaan interesseren, ook omdat ik een makkelijker figuur heb, ik was vroeger een stuk flinker. Toen alles past ga je een duidelijker keuze

The Missing Inks

maken in wat je zelf mooi vindt.

En dan wordt mode ook leuker. Ik moet er enigszins representatief uitzien natuurlijk. Operazangeressen worden nogal eens geassocieerd met chique en ouderwets. Ik hou ook van chique maar graag wat moderner, niet per se een soepjurk en ontplofte haren. Laatst zag ik een jonge meid van dertig zingen en ik dacht: kom nou, maak het niet zo ouderwets.

Vroeger had ik een paar jurken die ik

9 — David Lagercrantz Zij die moet sterven (-)

10 — Rob van Essen De goede zoon (7)

Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098

daar ziet is grotendeels nagemaakt.

was ik al blij als iets me paste. Als

Hars (-)

Bladmanager:

themissinginks.com

DE SJAAK _ Laatst hoorde ik van een leesclub die, om de kleine boekhandel te redden, zijn leesgerei voortaan via bookaroo ging bestellen.

Het kwam aardig overeen met mijn beeld van leesclubs – maar dat beeld klopt dus niet.

De leesclubdames lezen e-books, die ze illegaal downloaden van internet. Illegaal. Dat het legale e-boek in Nederland maar niet wil doorbreken (het stokt op 4,5 procent van de totale boekenomzet) komt door deze gauwdieverij. Het échte aandeel e-boeken is veel groter - al weet niemand precies hoe groot.

Een pakket van 250 illegale e-boeken doet op internet zo’n 25 euro. Een duppie per boek.

Niet zo vreemd dat er wordt geklaagd dat het legale e-book, dat grofweg de helft kost van een papieren exemplaar, zo duur is. Intussen is de reguliere boekhandel, met een omzetderving van tussen de vijftig en honderd miljoen euro per jaar, de sjaak.

Er worden waarschijnlijk geen Kamervragen over gesteld. Welke politicus brandt zich nog aan een boek – of überhaupt aan kunst? Ze zijn ook ongrijpbaar, de e-lezers, ze zijn eerder heler dan dief.

Maar toch. In andere sectoren wordt consumentencriminaliteit wél aangepakt. Als verzekeraars klagen dat ze voor honderden miljoenen worden getild, mogen ze alle twijfelachtige aangiftes doorsturen naar het OM. Het zal tijdens de koffiepauze van menige leesclub wel ter sprake zijn gekomen. (WS)

d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Twan van de Brand, Daria Bukvić, Yannick Dangre, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Oswin Schneeweisz, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Rheinische Druckmedien, Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers

Distributie:

van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten

Ursem Koeriers Venlo

Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis

—

(Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

ISSN: 1875-7146

31