ZL11 by ZOUT

DE ERFENIS VAN SPHINX SELAH SUE ZONDER GALMPUT GRIEZELEN MET TIM BURTON THOMAS MORE EN DE UTOPIE DE VOORKEUREN VAN PIET HEIN EEK ROOS EN DE VOS IN LUMIÃ&#x2C6;RE

2016

EEN

10e JAARGANG

zuiderlucht

FAMILIE

AFFAIRE PLUS: CULTUURAGENDA ZL XT 1

zuiderlucht.eu

november 2016

Bonnefantenmuseum Maastricht presenteert

Cai Guo-Qiang: My Stories of Painting Winnaar Bonnefanten Award for Contemporary Art 2016 30.09.2016 â&#x20AC;&#x201C; 01.05.2017

The Century with Mushroom Clouds: Project for the 20th Century (Nevada Test Site), 1996. Photo by Hiro Ihara, courtesy of Cai Studio.

baca gesubsidieerd door de Provincie Limburg

zuiderlucht.eu

november 2016

EXPO TRADEMARKS | STADSTRIËNNALE HASSELT-GENK (01.10.2016 – 08.01.2017)  This is the sound of TM Een nieuw licht op de identiteit van muziekartiesten als multidisciplinaire image makers

 MANUFACTUUR 3.0 Een zoektocht naar nieuwe vormen van productie in een snel veranderende wereld FORM | 25 JAAR LIMBURGS DESIGN (11.11.2016 - 22.01.2017)  Tien boeiende invalshoeken op 25 jaar design in Limburg

BELEEF C-MINE

FORM

LABYRINT Publieke kunstinstallatie van Gijs Van Vaerenbergh

PODIUM STUFF (09.11.2016)  “STUFF. The most exciting thing since dEUS” (De Standaard) KUNSTENDAG VOOR KINDEREN (20.11.2016)  Met voorstellingen en interventies van o.a. HET PALEIS en Kabinet K

CIE THOR / THIERRY SMITS - ANIMA ARDENS (05.11.2016)  Limburgse Brusselaar Thierry Smits maakt een wervelende choreografie voor elf naakte dansers

WONDERGROND IN C-MINE EXPEDITIE 29.10.2016 – 6.11.2016 & 11.11.2016 – 13.11.2016 De ondergrondse mijngangen worden omgetoverd tot de mysterieuze wereld van Fregje en haar ratje Timmy

STUFF

EVENT 5 X STAD LIMBURG (09.11.2016)  Vijf verschillende schaalniveaus van sociale woning tot vrijstaande woning, gepresenteerd door vijf architectenbureaus

Ontdek het volledige programma op www.c-mine.be

i.s.m. Architectuurwijzer

360 ISTANBUL FESTVIAL (12.11.2016 – 20.11.2016)  Festival van Mediterraanse muziek 360 Istanbul festvial

zuiderlucht.eu

november 2016

Cover: Acteur Kris Cuppens op toneel met zijn familie. Zie pagina 16. foto Jasper Groen

INHOUD

als e-paper te lezen op zuiderlucht.eu/e-paper

AFFAIRS

EDITORIAL – OVER OUDE EN NIEUWE DINGEN

TWIJFELS OVER HET ERFGOED VAN SPHINX

BOOKS

CULTURE

Het voormalige Sphinx-gebouw in Maastricht wordt gerenoveerd, maar wat doet de stad met de rest van het erfgoed van de keramiekfabrikant?

Delen van de Sphinx-collectie. foto Henk Houben

VAN UTOPIE TOT DE LAATSTE MENS Vijfhonderd jaar geleden schreef Thomas More Utopia. Anno nu wil niemand nog van utopieën weten “Ooit was regeren vooruitzien, maar nu dat dringender is dan ooit lopen politici machteloos achter de feiten aan.”

PLEASED TO MEET YOU – SELAH SUE

EEN FAMILIE AFFAIRE

BEELDSPRAAK – HET GROTE GEBAAR

Spelen voor een enthousiast publiek helpt niet tegen een depressie, ontdekte de Vlaamse zangeres Selah Sue.

Hoe is het om als acteur op toneel te staan met je vader en je twee kinderen? Acteur Kris Cuppens waagt het erop. “Ik zou nooit tegen mijn vader kunnen zeggen wat ik nu op het podium wel kan zeggen.” Selah Sue.

Museum De Domijnen in Sittard opent zijn nieuwe onderkomen met een wisseltentoonstelling uit eigen collectie. “Jota Castro maakte in 2012 het werk London Calling. Alsof hij toen al wist van de Brexit.”

zuiderlucht.eu

november 2016

EXTRA

In het nieuwe onderkomen van Lumière Cinema in Maastricht. foto Philip Driessen

JAARGANG 10 | NOVEMBER 2016

11 CULTUUR AGENDA

JÓHAN JÓHANNSSON EEN IJSLANDSE GAST 1

DE SERIEUZE FANTASY VAN TIM BURTON Het griezeluniversum van Tim Burton is zo eigenzinnig dat er een woord voor ontstond: burtonesque. “Ik word moe van mensen die zeggen dat ik alleen maar fantasyfilms maak. Fantasie is realiteit.”

DESIGN

‘ZIJN WIJ CONSERVATIEF, VOS?’ Dorine de Vos en Rosie Stapel leefden zich helemaal uit bij het ontwerpen van het nieuwe Lumière-restaurant in Maastricht. Hun inrichting getuigt van een ongewone manier van werken. “De tegelzetter stuurde ons elke morgen een appje met een foto.”

POST ZL – AUWE WIEVEN ZOMER IN BAEXEM

DE VOORKEUR VAN… PIET-HEIN EEK

Kris Cuppens. foto Jasper Groen

2 8 11 12 14 16

ZL cultuuragenda Annelise Kretschmer Best Bewaard Vondst van de maand Ondertussen in... Podium en galeries

‘Ze lieten cementmolens voorrijden en schilders langskomen. Kasteel Baexem kon wel een likje verf gebruiken.’ XT11

Hij werd wereldberoemd met zijn meubels van sloophout. In alles wat hij doet, zoekt Piet Hein Eek naar directheid, met het materiaal als uitgangspunt. “Eenvoud bereik je alleen als je het ingewikkelde onder de knie hebt.”

APPELGEBAK in Krefeld | ZUIDERLUCHT BOEKENTOP10

KIDZONLINE – HOE IS ‘T OM EEN DANSER TE ZIJN

zuiderlucht.eu

november 2016

UITNEEMBARE CULTUURAGENDA

EDITS

zuiderlucht.eu

november 2016

Nu of Nooit 2016

Finale van dĂŠ provinciale popwedstrijd van Limburg Za.10 December Poppodium Grenswerk, Venlo

www.spl.nl www.hklimburg.nl/muziek

A r t icipation werken uit de collectie van verzamelaarscollectief ART21

t/m 18 november 2016

Gustaaf Begas, 31 december 1983 Bijdrage aan Nuuks 8 (januari 1984) Nuuks was een tijdschrift met acht redacteuren en evenveel abonnees: Gustaaf Begas, Piet van Can (nr. 1/2), Piet Gerards, Joseph Kerff, Jos Muyres, Joep Schreurs, Jan Teeken en Jo Willems. Het blad werd gefotokopieerd. Tussen 1982 en 1987 verschenen 21 nummers.

Gouvernement aan de Maas, centrale hal / Limburglaan 10, Maastricht Opening donderdag 15 september, 17 uur Geopend: ma-vr, 9-18 uur / Gesloten: weekends

www.art21.nl

zuiderlucht.eu

In memoriam Gustaaf Begas

Lanaken, 13 juni 1944 â&#x20AC;&#x201C;2016 Sofia, 5 oktober 2016 november

EDITORIAL

PICASSO, MATISSE, BRAQUE, LÉGER ... www.21ruelaboetie.com

OVER OUDE EN NIEUWE DINGEN

lles moet kloppen, en je moet jezelf niet altijd zo serieus nemen. Wie het zei, weet ik niet meer, Roos of de Vos, het ging tussen neus en lippen, och, ze kunnen het allebei gezegd hebben. Roos en de Vos, dat zijn Rosie Stapel en Dorine de Vos, verantwoordelijk voor de inrichting van het restaurant van de nieuwe Lumière Cinema in Maastricht. Hun ontwerp is wars van alle trends, misschien is het wel een anti-ontwerp, met die knusse hoekjes, de Thonet-stoelen en al die op braderieën bij elkaar gescharrelde oude borden. Het was een heerlijk interview (pagina 22) dat ik met hen had, het was trouwens meer een gesprek dan een interview. Ik houd van de directheid van Rotterdammers, en van hun humor. Tegen het eind ging het over de drang naar vernieuwing onder ontwerpers; in Nederland gaat die vaak gepaard met de neiging om het bestaande af te danken. Dat is bij de inrichting van Lumière dus niet gebeurd. “Vernieuwing kun je niet veinzen”, zei Roos droogjes, “vernieuwing is ontwikkeling die ontstaat wanneer je je ergens in verdiept.” Vernieuwing komt voort uit traditie – maar wat als er weinig respect is voor die traditie? De oude keramiek die Roos en de Vos een plek hebben gegeven in het nieuwe Lumièrerestaurant is meer dan een verwijzing naar de historie van het Sphinx-aardewerk. Na het tamelijk roemloze einde van Sphinx als bedrijf, een jaar of tien geleden, wordt de vraag steeds urgenter wat er met het erfgoed van de fabriek gebeurt. Het aardewerk, de mallen, de drukplaten, de prototypen: waar bevinden ze zich? En wie doet een ultieme inspanning om ze te redden van de vergetelheid, te bewaren en bij elkaar te brengen? We stellen de vraag in dit nummer (pagina 8) maar er komt geen afdoend antwoord. Vooralsnog kijkt iedereen naar iedereen. Vernieuwing was niet iets wat Thomas More voor ogen stond toen hij 500 jaar geleden Utopia schreef, eigenlijk een geintje om de tijd te doden, een poging tot zinvol vertier. More probeerde (zie pagina 10) een oplossing te vinden voor de problemen van zijn tijd door een heilstaat te schetsen op een denkbeeldig eiland zonder privébezit en zonder materiële zorgen. Het was een nieuwe manier van denken waarvan de echo’s vijf eeuwen lang voor consternatie zouden zorgen. Inmiddels lijkt de weerklank wel zo’n beetje verdampt, getuige het anti-idealisme van hands-on-managers als Mark Rutte, en de realitysoap Utopia van John de Mol. Niet al het nieuwe verdringt het oude, zo blijkt uit de overige artikelen in dit novembernummer. Bij de opening van de nieuwbouw doet museum De Domijnen in Sittard een greep in de collectie die de afgelopen twintig jaar werd opgebouwd. Piet Hein Eek is een vernieuwende ondernemer die ontwerpt vanuit ambachtelijke tradities. Zoals iedereen die iets te melden heeft, van zangeres Selah Sue tot regisseur Tim Burton, van acteur Kris Cuppens tot de jonge dansers bij Project Sally, op de schouders staan van hun voorgangers. Zoiets noemen we cultuur, we prijzen er ons gelukkig mee.

22.09.2016 > 29.01.2017

La Boverie Luik

In samenwerking met Gemeente Lanaken, Coenen Sättele Architecten en D+A Consult.

WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

zuiderlucht.eu

naar het boek van Anne Sinclair

Stationsstraat Lanaken

‘VERNIEUWING IS ONTWIKKELING DIE ONTSTAAT WANNEER JE JE ERGENS IN VERDIEPT.’

RUE LA BOÉTIE

november 2016

Dansende decors De Pathé-bioscoop en filmhuis Lumière aan de kop van de Maastrichtse Boschstraat hebben de komende maanden concurrentie van een derde partij. Het kunstproject Life of Ornament wint het in elk geval qua schermgrootte. Tijdens de verbouwing van het Eiffelgebouw, de voormalige Sphinxfabriek, worden op de gevels beelden geprojecteerd. In megagrote projecties brengen de kunstenaars Persijn Broersen en Margit Lukács oude drukdecors van Sphinx tot leven. “Het is letterlijk hergebruik van erfgoed”, zegt curator Bart van den Boom van Viewmaster Projects. “Broersen en Lukács laten de drukdecors zelfs bewegen. Ze spelen met de designs van toen en koppelen die ook aan actualiteit: denk bijvoorbeeld aan de ooit zo populaire oriëntalistische taferelen, en de huidige angst voor alles wat uit Midden-Oosten komt .”

zuiderlucht.eu

november 2016

AFFAIRS

PAUL VAN DER STEEN

– De voormalige Sphinxfabriek in Maastricht

wordt gerenoveerd en krijgt nieuwe bestemmingen. Wat doet de stad met de rest van het erfgoed van de keramiekfabrikant? “Het provinciaal beleid is te eenzijdig gericht op publieksbereik.”

De fabrieken zijn – tamelijk

roemloos – uit de stad verdwenen. Het erfgoed van Sphinx is nog in Maastricht te vinden. Nog wel. Slechts een deel van de collectie aardewerk (bijna 64.000 stuks), moules (1423 stuks) en drukplaten (5469 stuks) heeft de gemeente Maastricht in eigendom, het wordt beheerd door Centre Céramique. Het betreft materiaal dat op het laatste moment werd veiliggesteld toen Sphinx eind 2006 verhuisde van de Boschstraat naar een nieuw complex op het industrieterrein Beatrixhaven. De overgrote meerderheid van de verzameling kreeg de gemeente twintig jaar eerder, bij het 150-jarig jubileum van Sphinx, in bruikleen. Aan de toen gesloten overeenkomst komt 1 januari 2018 een einde. Maastricht en de Zwitserse sanitairreus Geberit, die Sphinx heeft opgeslokt, zitten met elkaar aan tafel, maar waar het op uit gaat draaien, durft conservator Wim Dijkman niet te voorspellen. “Misschien wordt de bruiklenen verlengd. Eventueel komt het tot een schenking. Het is ook voorstelbaar dat Geberit de collectie te gelde wil maken.” Voorlopig houdt het bedrijf de kaarten nog tegen de borst, zegt Dijkman. “Geberit heeft het kantoor en de verkoopruimte in Maastricht gesloten, maar lijkt toch te denken aan een nieuwe showroom in de stad. Misschien willen ze daar nog iets met de collectie.” Het betekent dat plannen om in Centre Céramique een hele etage te reserveren voor Maastrichts glas- en aardewerk voorlopig nog met potlood worden geschreven. De gemeente leent op haar beurt wel weer delen van de collectie

van de Koninklijke Sphinx langzaam nieuwe bestemmingen. “Niet altijd op de beste manier”, vindt Knotter. “Zo’n Pathé-bioscoop had nooit voor het Eiffelgebouw neergezet moeten worden. Maar veel blijft toch aardig behouden.” Het is nu de tijd om ook de Sphinx-collectie weer tot leven te wekken, vindt Knotter. “Afgelopen zomer was ik in het Franse Limoges, ook een stad met een porseleingeschiedenis. Daar stond een fantastisch museum. Zoiets zou Maastricht ook te bieden moeten hebben.” De plek heeft hij al voor ogen. “Aan het Bassin staat een oude

papierfabriek met de machines er nog in. Dat zou een schitterende locatie zijn. Er is materiaal genoeg om het verhaal op een boeiende wijze te vertellen voor mensen uit de regio en bezoekers.” Het gaat hem niet alleen om de geschiedenis van het voor Maastricht bepalende bedrijf, maar ook om de rol van de onderneming bij het prille begin van de industriële revolutie in Nederland. Het keramiekverleden van Maastricht is volgens Knotter redelijk in kaart gebracht. “Het nadeel is wel dat het fragmentarische geschiedenis is. Een mooie samenvattende studie ontbreekt. Eigenlijk zou zo’n groot boek, in de trant van Mijnwerkers in Limburg. Een sociale geschiedenis (waarvan Knotter zelf een van de auteurs is, red) van een paar jaar geleden, er moeten komen. Maar ja, dat betekent dat er onderzoekers voor een paar jaar dienen te worden vrijgemaakt. Dat kost al snel een ton of twee. Dat geld krijg je lastig bij elkaar.” Ook Ernst Homburg, bijzonder hoogleraar geschiedenis van wetenschap en techniek aan de Universiteit Maastricht, vindt het hoog tijd dat er meer gebeurt met de nalatenschap van de Sphinx. De stad beschikt volgens hem over “een zeer unieke collectie. Er is in de loop der jaren heel veel van zolders en kelders verdwenen, maar er is ook ontzettend veel behouden.” Als die na het aflopen van de bruikleen zou verdwijnen, is dat een ramp. Homburg ziet nog meer bedreigingen: “Het nieuwe beleid voor cultuur en erfgoed van gedeputeerde Ger Koopmans zet heel eenzijdig in op publieksbereik. Wat het publiek leuk vindt, is leuk zat. De fundering daaronder krijgt nauwelijks aandacht. Terwijl goed onderzoek voor het behoud en het ontwikkelen van collecties van fundamenteel belang is.”

zuiderlucht.eu

november 2016

uit. Een museum in Nagasaki exposeert Sphinxproducten waarmee Regout eind jaren vijftig van de negentiende eeuw vergeefs de Japanse markt probeerde te veroveren. In de voormalige woning van de familie Regout, Boschstraat 45, zijn stukken te zien. Straks is dat ook het geval in het opgeknapte Eiffelgebouw. Directeur Ad Knotter van het Sociaal Historisch Centrum in Maastricht, beheerder van de papieren nalatenschap, vindt dat er te weinig wordt gedaan met de geschiedenis van de aardewerkindustrie in de stad. Met de renovatie van het Eiffelgebouw krijgt het stenen erfgoed

‘WAAROM GEEN MUSEUM? ER IS MATERIAAL GENOEG OM HET VERHAAL OP EEN BOEIENDE WIJZE TE VERTELLEN.’

VAN UTOPIE TOT

“HET KAN HAAST NIET ANDERS OF MAURIZIO CATTELAN, DIE UIT ONVREDE OVER DE ABSURDITEITEN IN HET EIGENTIJDSE KUNSTBEDRIJF IN HET NEW YORKSE GUGGENHEIM EEN GOUDEN TOILETPOT VOOR DE BEZOEKERS LIET INSTALLEREN, HEEFT LEENTJEBUUR GESPEELD BIJ THOMAS MORE.”

zuiderlucht.eu

november 2016

BOOKS

DE LAATSTE MENS CYRILLE OFFERMANS

– Vijfhonderd jaar

geleden schreef Thomas More zijn Utopia, als tijdverdrijf. Het begrip ‘utopie’ heeft sindsdien tal van gedaanten aangenomen. “Eens was regeren vooruitzien, maar nu dat dringender is dan ooit lopen politici machteloos achter de feiten aan.”

“Geen kroegen, geen

wijnhuizen, nergens bordelen” – een reclamebureau dat die slogan probeert te verkopen aan een land dat buitenlandse toeristen probeert te lokken, zal niet rijk worden. Of dat vijfhonderd jaar geleden principieel anders lag, zou ik niet durven beweren, zeker is wel dat er voor uitgaansgelegenheden van dit hedonistische type geen plaats was in Utopia, het denkbeeldige land dat de Britse staatsman, filosoof en schrijver Thomas More in 1516 ten voorbeeld stelt aan het vroegmoderne Engeland. Van hoe verstrekkende betekenis dat voorbeeld in de erop volgende vijf eeuwen ook zou blijken te zijn, helemaal serieus bedoeld was het niet, en dat is een belangrijke reden waarom Utopia ook voor de kritische lezer van nu nog altijd zo’n interessant gedachtenexperiment is. Het boek is in meer dan één opzicht een product van de vrije tijd. De onderhandelingen waarvoor More namens Hendrik VIII naar Antwerpen was gestuurd waren in het slop geraakt, dus zocht hij om de tijd te doden naar zinvol vertier. Dat vond hij in het schrijven van een speelse tekst waarin de serieuze onderhandelaar vrijaf en de fantasie vrij spel kreeg over een tot dan onbekend eiland waar zo ongeveer alles anders was dan in zijn geboorteland. Terwijl de tegenstelingen

daar enorm waren en het land gebukt ging onder corruptie en schrijnende armoede, was Utopia een tot in de details egalitaire maatschappij waar geen armoede, landloperij en bedelarij meer voorkwamen. Zekerheidshalve deed More het voorkomen alsof hij het verhaal niet zelf had bedacht. Hij zou het hebben opgetekend uit de mond van ene Rafaelo Hythlodaeus, een uit het Grieks afgeleid neologisme dat zoveel betekent als kletsmeier, praatjesmaker, en dat in de meest recente Nederlandse vertaling Rafaelo Babellario is geworden. Dat de (ontwikkelde) lezer diens woorden dus niet al te serieus moest nemen, stond van meet af aan vast, ook trouwens gezien de woordspelerige naam van diens op geen kaart te vinden eiland: utopia betekent ‘niet-bestaande plaats’, eutopia ‘plaats van geluk’. Het boek is niet alleen de grondlegger van een literair genre in de politieke filosofie, het heeft ook, net als het verwante Lof der Zotheid van de met More bevriende Erasmus, een sterk satirisch karakter. Hoewel Karl Marx niets moest hebben van de utopische socialisten van zijn tijd – het ontbrak hun luchtkastelen aan een degelijk wetenschappelijk fundament, vond hij – zouden de communisten in zijn kielzog veel inspiratie kunnen putten uit Utopia. Op talloze, ook de meer serieus ogende plekken gaat More te keer tegen de rijken die

elders (bedoeld is: in Engeland) “samenspannen om onder het mom van het algemeen belang hun zaakjes te regelen” en “de armen zo goedkoop mogelijk voor zich te laten werken om ze zoveel mogelijk te kunnen uitbuiten.” In de ijdelheid – daarin is hij zeer christelijk – ziet hij de wortel van alle kwaad. De rijke wil als een god vereerd worden, hij doet niets liever dan anderen commanderen of vernederen. “Hij heeft het pas naar zijn zin als hij zijn geluk kan vergelijken met andermans ellende en als hij zijn rijkdom tentoon kan spreiden om er de minder bedeelden de ogen mee uit te steken.” In het tegenrijk Utopia is het geld afgeschaft en alle bezit gemeenschappelijk. Hoewel de huizen overal hetzelfde zijn en de voordeuren geen slot hebben, zodat iedereen er kan in- en uitlopen, krijgt men om de tien jaar een nieuw huis. Ook draagt iedereen er sinds mensenheugenis al dezelfde, zelfgemaakte kleren, degelijk en praktisch maar zonder mogelijkheid zich ermee te onderscheiden. Daarnaast voert men een actieve politiek om het goud, elders hét middel om rijkdom en macht te demonstreren, een slechte reputatie te bezorgen. Het kan haast niet anders of Maurizio Cattelan, die uit onvrede over de absurditeiten in het eigentijdse kunstbedrijf een gouden toiletpot voor de bezoekers liet installeren in het New Yorkse Guggenheim, heeft leentjebuur gespeeld bij More: in Utopia zijn “alledaagse

zuiderlucht.eu

november 2016

AAD DE HAAS

ALS HET ZIELTJE ERIN ZIT Uitleg over zijn werk gaf Aad de Haas zelden tot nooit. Wel wist hij precies wanneer een werk ‘af’ was, of zoals hij het zelf zei: ‘‘als het zieltje erin zit’’.

DOMENIQUE HIMMELSBACH de vries een papieren monument voor de papierlozen

t/m 29 januari 2017 / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Aad de Haaszaal (+4)

Kunstenaars geven letterlijk een gezicht aan 60 uitgeprocedeerde vluchtelingen. t/m 27 november / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Vitrine

SPIELEREI

ROLAND SCHIMMEL

SPIELEREI is een grote tentoonstelling die kunst dichtbij het publiek brengt met kunstobjecten waarbij je iets moet doen of ondergaan. t/m 27 november / €6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / Museumzaal / +1

Muurschilderingen die inspelen op het visueel zintuig en de rusteloze beweeglijkheid van de waarneming: nabeelden en veelkleurige halo’s inbegrepen. t/m 16 juli 2017 / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Trappenhuis

KUNST OM MEE TE SPELEN

jumpin’ jack flash (2016)

SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200

zuiderlucht.eu

www.schunck.nl

november oktober 2016 2016

BOOKS

‘IN NEW BABYLON VAN CONSTANT HOEFT NIET MEER GEWERKT TE WORDEN, HET LEVEN IS ER BEVRIJD VAN ELKE HIËRARCHIE EN CENTRALE DWANG.’

gebruiksvoorwerpen en hier en daar zelfs de po’s (…) van goud en zilver.” Maar er moet wel gewerkt worden! Weliswaar is het een nadrukkelijk verklaard doel van de utopiaanse staatsinrichting om alle burgers, “voor zover het algemeen belang het toelaat, te vrijwaren van lichamelijke arbeid om zoveel mogelijk tijd te kunnen besteden aan de vrije ontwikkeling van de geest”, van het idee dat zoiets anders dan in het (bijbelse) ‘zweet uws aanschijns’ mogelijk zou zijn, is ook het meest frivole en futuristische intellect van de zestiende eeuw nog ver verwijderd. Iedereen moet er werken, ook vrouwen, edelen en bedelaars – wel jaloersmakend weinig: zes uur per dag, aan lanterfanten of tijd verkwisten heeft More een broertje dood. Dat zal, mét het kleurloze egalitarisme, de hoofdreden zijn dat Utopia in de roemruchte jaren zestig veel van zijn aantrekkingskracht verloor. In de naoorlogse decennia had West-Europa immers, zoals bekend, een ongeëvenaarde economische groei doorgemaakt, met een eveneens ongeëvenaarde, haast utopische welvaartsgroei tot gevolg: auto, tv, anticonceptiemiddelen, wasmachine, ijskast, vakantie, foto- en filmcamera kwamen binnen ieders bereik. Daarbij vormden revolutionaire ontwikkelingen in de technologie de voedingsbodem voor de meest fantastische toekomstfantasieën. Futurologen meenden dat al het werk binnenkort volledig geautomatiseerd zou zijn. Het gouden tijdperk van de spelende mens, van rijkdom zonder inspanning – eeuwen eerder al aangekondigd in volkse Luilekkerlandverhalen – was nabij. Het sprak vanzelf dat die mens van de toekomst niet in een utopiaans rijtjeshuis met tuin zou wonen, hij zou zich hebben losgemaakt van alle verplichtende, historisch gegroeide sociale en culturele bindingen, en daar hoorde een nieuwe, eindeloos vrije en flexibele leefomgeving bij. Zonder twijfel het boeiendste ontwerp daarvan is bekend onder de naam New Babylon en staat op naam van de Nederlander Constant,

beeldend kunstenaar en medeoprichter van Cobra. Met talloze tekeningen, aquarellen, schilderijen, grafieken, teksten, films en vooral duizelingwekkend complexe maquettes, allemaal gemaakt tussen 1956 en 1973, geeft dit per definitie onaffe project een tastbaar beeld van een labyrintische, in alle richtingen woekerende kunstenaarskolonie waarin van alle bindingen bevrijde mensen permanent op drift zijn. Gewerkt hoeft er niet meer te worden, het leven is er bevrijd van elke hiërarchie en centrale dwang. Van gebouwen, huizen en woningen kan niet meer gesproken worden, eerder van permanent veranderende omgevingen, van mobiele ruimten zonder eigenschappen bedoeld voor nomaden zonder eigenschappen.

Thomas More (1478 -1535)

Het is geen toeval dat de eerste grote expositie van New Babylon, recentelijk in het Haagse Gemeentemuseum, nauwelijks aandacht kreeg van de pers, terwijl er wel uitgebreid verslag werd gedaan van het gesteggel onder de erfgenamen van de kunstenaar: het utopische denken staat, vriendelijk geformuleerd, niet meer erg hoog aangeschreven. Op zijn laatst sinds de ineenstorting van het communisme, en daarmee van de impliciete utopie van het marxisme, wordt het gelijkgesteld met blauwdrukken, totalitaire visies en staatsterreur. Realisme – een eufemisme voor meegaan met de sterkste krachten – is onder politici, ook die van socialistische huize,

zuiderlucht.eu

het hoogste goed, visieloosheid niet iets om je voor te schamen. Ooit was regeren vooruitzien, maar nu dat dringender is dan ooit lopen politici machteloos achter de feiten aan; op zijn best kan worden volgehouden dat ze de vaak zelf aangerichte schade achteraf zo klein mogelijk proberen te houden. Voor de eenentwintigste eeuw is er maar één passende werktitel: regeren is repareren. Daarmee is de politicus het evenbeeld geworden van de modale burger. Hij belichaamt als geen ander Nietzsches schrikbeeld van “de laatste mens”, de mens die er onder het motto “na ons de zondvloed” vulgair, leeghoofdig en egocentrisch op los leeft, en dat terwijl de wereld als nooit tevoren behoefte heeft aan mensen die vooruitdenken en veranderingsvoorstellen doen die breken met fatale gewoonten en onverantwoordelijke levensvormen. Utopia vraagt om doordenkers, om actualiserende interpretaties en eigentijdse varianten. Die zijn er ook steeds meer, zij het vaak onder de radar van de publiciteit. Ik noem er twee. In Museum M in Leuven, de stad waar Mores geschrift in 1516 door de fameuze Dirk Martens voor het eerst werd gedrukt, is tot 17 januari een grote, vooral historisch georiënteerde expositie te zien, Op zoek naar Utopia. In Wuppertal organiseerde het aan de weg timmerende Institut für Klima, Umwelt, Energie vorige maand een grootscheepse manifestatie onder de veelzeggende titel Making Utopia possible, in het kader waarvan Michael Kopatz, projectleider van het instituut, zojuist een belangwekkend boek heeft gepubliceerd dat utopische, maar in principe haalbare voorstellen doet om de dreigende Apocalyps af te wenden. Ökoroutine heet het, verplichte stof voor iedereen die er feestelijk voor bedankt te worden gedegradeerd tot kloon van Nietzsches gemakzuchtige laatste mens. Op zoek naar Utopia. Van 20 oktober t/m 17 januari in Museum M in Leuven. mleuven.be

november 2016

CONCERTEN CONNECT

theater, muziek & performance rond familieverhalen van 31 okt t/m tot 08 nov 2016

DI 01 NOV 2016

TINDERSTICKS ZA 26 NOV 2016

Jóhann Jóhannsson

JOEP BEVING + OAKTREE + JAN SWERTS WO 07 DEC 2016

JÓHANN JÓHANNSSON

VR 04 NOV & ZA 05 NOV 2016

DANS

VR 04 NOV 2016

HET NIEUWSTEDELIJK & HOUSE CRYING YELLOW TEARS Zwischen

Zwischen © Katrijn Van Giel

DO 03 NOV 2016

Claire Croizé © Joeri Thiry

BALLET VLAANDEREN

West - Bokaer, Cunningham & Forsythe DI 15 NOV 2016

LUCILLA GALEAZZI Napoli continente DI 08 NOV 2016 JAHA KOO Lolling and rolling

KLASSIEKE MUZIEK

CLAIRE CROIZÉ/ECCE EVOL

THEATER

ZO 06 NOV 2016

HET COLLECTIEF

Le quatuor pour la fin du temps

WO 09 NOV 2016

TRISTERO

ZA 12 NOV 2016

Leave a comment

MANTELIUS ENSEMBLE, HELICON & LA PASSIONE, KATRIEN BAERTS (SOPRAAN) & BENOÎT GIAUX (BARITON) Ein deutsches Requiem

DO 17 NOV 2016

TONEELGROEP MAASTRICHT Othello

ZA 19 NOV 2016

NATIONAAL ORKEST VAN BELGIË & SERGEY KHACHATRYAN (VIOOL)

DO 08 DEC 2016

GUY CASSIERS/TONEELHUIS Toneelgroep Maastricht © Ben van Duin

Sergey Khachatryan (viool) © Marco Borggreve

De moed om te doden

Bruch, Brewaeys & Dvorák DI 29 NOV 2016

CHIAROSCURO QUARTET Rosamunde

cultuurcentrum hasselt

ONTDEK HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP WWW.CCHA.BE

zuiderlucht.eu

november 2016

Pleased t0 Meet You

ZONDER GALMPUT

S Selah Sue.

SPELEN VOOR EEN ENTHOUSIAST PUBLIEK HELP NIET TEGEN EEN DEPRESSIE.

ommige artiesten zou je het liefst alles afpakken. Hun band, hun producer, de faciliteiten van een moderne studio. Ze moeten de Rick Rubin-behandeling ondergaan: gestript worden van al hun opsmuk. Alle platen die Rick Rubin met Johnny Cash maakte, vind ik prachtig. Als je ze in chronologische volgorde achter elkaar luistert, hoor je Cash verzwakken. Langzaam zingt hij richting de dood. Volgens sommige fans ging de laatste plaat eigenlijk te ver: Cash was daar vocaal geen schim meer van zichzelf. Ik vond het in combinatie met de soms diepreligieuze teksten juist daardoor zo indringend. Rubin maakte ook twee van zulke kale platen met Neil Diamond. Prachtig. Ik dacht niet zoveel met Diamond te hebben, tot ik daar hoorde hoe ongelooflijk mooi zijn stem is, als je hem maar uit dat Vegas-pak trekt, de galm uitzet en hem opsluit met alleen een gitaar. Producer Don Was maakte ook een paar zulke platen met Kris Kristofferson. Hetzelfde verhaal. Eén man, éen instrument: genoeg. Ik had hetzelfde gevoel toen ik de akoestische versies hoorde die Selah Sue opnam van enkele van haar nummers. Alleen een piano, violen, en die stem. En heel eerlijk gezegd: zonder die violen had ik ze nóg mooier gevonden. Met zo’n stem heb je vrijwel niks anders nodig. Elke productie is eigenlijk een aantasting ervan, iedere toevoeging een afbreuk. Het kan ook komen omdat ik haar gekozen sound af en toe niet te hachelen vind. Sue klinkt af en toe net zo plastic als de vele klassen lagere zangeressen die zo’n galmput nodig hebben. In België haalde ze na haar concert in een uitverkochte Vorst Nationaal overigens het nieuws met een persoonlijke ontboezeming: ze maakte bekend aan depressies te lijden. Sterker: ze legde in een heel persoonlijk verhaal op haar Facebook-pagina uit dat ook spelen voor al die mensen niet hielp: “Ik wilde daar niet zijn. Die lachende mensen lieten me nog slechter voelen. Ik wilde van het podium rennen en verdwijnen.” Het bericht werd massaal gedeeld en geliked, en uit de reacties werd duidelijk dat ze was geslaagd in wat naar ik aanneem haar bedoeling was: laten zien dat ook ogenschijnlijk succesvolle mensen kunnen kampen met depressies. Dat het een ziekte is, die niet valt weg te strepen tegen omstandigheden die volgens anderen juist tot geluk zouden moeten leiden. Ze bleek in die zin een klassiek rolmodel in de beste zin van het woord. Ik moest er nog een paar keer aan denken toen ik de autobiografie van Bruce Springsteen las, die net zo persoonlijk hetzelfde onderwerp aansneed, en net als Selah Sue vrijuit vertelde over zijn ook nog zeer recente jaren met medicijnen en therapie. Alleen beschrijft Springsteen het podium juist als de bevrijding uit dat donkere dal, als de enige plaats ter wereld waar hij zich wél ten diepste op zijn gemak voelt, waar die zwaarte van hem afvalt. Daar heeft Selah Sue kennelijk andere ervaringen mee. En ze heeft er ook een mooie tekst over: Hope that the light will come along/ In darkest hollows I will fall. LEON VERDONSCHOT Selah Sue speelt 19 november op Jazz Out! in Heerlen

zuiderlucht.eu

november 2016

Jacoba, Jef, Jaak en Kris Cuppens tijdens de repetitie voor Zwischen. fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Jasper Groen

zuiderlucht.eu

november 2016

CULTURE

EEN

FAMILIE

AFFAIRE ALEXANDER SCHREUDER

– Hoe is het om als acteur op toneel te

staan met je vader en je twee kinderen? Kris Cuppens waagt het erop. “Ik zou nooit tegen mijn vader kunnen zeggen wat ik nu op het podium wel kan zeggen.”

Geen theater zonder familie.

Het klinkt misschien te stellig, maar kijk eens naar de duizelingwekkend vele toneelstukken die zijn geschreven over moeders en zonen, vaders en dochters, opa’s en kleinkinderen, broers en zussen. Theater lijkt uitgevonden voor het uitkristalliseren van al het moois en - vooral! - al het lelijks dat zich afspeelt in families. Dat was al zo bij de oude Grieken. En zo is het gebleven.

Geldt het omgekeerde dan ook: geen familie zonder theater? Voor Kris Cuppens (Neeroeteren, 1962) in elk geval wel. In de voorstelling Zwischen zet hij een moedige stap in zijn leven als acteur. Onder regie van Suze Milius maakt hij een voorstelling met zijn eigen gezin: hij staat op toneel met zijn vader, zijn zoon en zijn dochter. Drie generaties die de geschiedenis van ‘de Cuppensen’ aan elkaar knopen. We hebben afgesproken op een terras in Genk. Cuppens heeft een draaidag in de buurt voor het tweede seizoen van de televisiereeks Spitsbroers. Daarin speelt hij de vader van twee Genkse voetbalbroers. “Het moet niet altijd kunst zijn”, grapt hij. Als we een paar minuten later beginnen te praten over Zwischen klinken zijn woorden doordacht en gepassioneerd. “Als je kijkt naar het traject dat ik tot nu toe gelopen heb, dan zie je dat

maar ik ben ook de vader. Mijn vader was ooit zoon, en broer. Mijn zoon is nu de zoon, maar wordt straks… En ik ben dan de opa, die nu mijn vader is. In de één zie ik een stuk toekomst van de ander. In mijn vader zie ik mijn zoon en mezelf.” So far so good zou je denken, maar Cuppens’ fascinatie gaat verder. Hij wil onderzoeken wat er achter die verbondenheid schuilt. Hij wil, nee, móet

graven naar de diepe, pijnlijke wortels van zijn eigen identiteit. Als kleinzoon van een man die tijdens de oorlog collaboreerde met de Duitsers heeft hij vroeg geleerd wat het betekent om uit de groep gestoten te worden. Om dagelijks geconfronteerd te worden met de haat van andere kinderen. Hij vroeg zich af waarom hij een verschoppeling was. De andere kinderen hadden toch evenmin als hij ooit iets met de oorlog te maken gehad?! Toch was hun haat hartstochtelijk en gemeend. De rest van zijn leven zou die familiegeschiedenis hem bezig blijven houden. In 2006 maakte hij Lied, dat ging over hoe kleinkinderen worden beladen met de zonden van grootvader. “Ik begrijp wel hoe kinderen opgevoed kunnen worden om de ander te haten. Hoe je als moslim leert om neer te kijken op een christenhond, en vice versa. Of hoe het komt dat Israëli’s en Palestijnen elkaar haten. Dat gebeurt in mijn geboortedorp Neeroeteren op dezelfde manier als in het Midden-Oosten.” De grote wereld proberen te begrijpen door je eigen kleine wereld te doorgronden. Dat is Cuppens in zijn theaterwerk meer en meer gaan doen. “We verwachten van politici dat ze vrede brengen of armoede verhelpen. Ik wil een hond, mijn vrouw niet. Daar komen we maar niet uit. Als dat niet eens lukt, hoe zou de Europese regering dan kunnen

zuiderlucht.eu

november 2016

het steeds over hetzelfde gaat. Ik wist dat zelf lange tijd niet. Je kan een fascinatie hebben zonder dat je je daar bewust van bent. Bij mij is dat de familie, het gezin. Voor mij zijn dat degenen die samen rond de tafel gaan zitten, niet om te eten, maar omdat ze verbonden zijn.” Als Cuppens vertelt, wisselen stelligheid en twijfel elkaar in een vloeiende beweging af. Een theatermaker met veel vragen, in de wetenschap dat hij zelden antwoorden krijgt. Het duizelt hem als hij zich probeert te realiseren wat het betekent om deel van een familie te zijn. “Ik ben de zoon,

‘HET GAAT ER NIET ZACHTZINNIG AAN TOE ’

‘BIJ DE EERSTE REPETITIE HOORDE IK MIJN VADER WOORDEN SPREKEN DIE IK HAD GEZEGD. OVER HEM. HELEMAAL GEEN AANGENAME WOORDEN.’

slagen in veel ingewikkeldere kwesties!” Hij gelooft dat zich in een familie afspeelt wat zich in de wereld afspeelt. In Vaderland (1999) ging het over het Vlaamse collaboratieverleden. Cuppens’ eigen grootvader was al dood, maar de vader van zijn schoonvader leefde nog. Die was ook collaborateur geweest. Door die man te interviewen kon Cuppens iets begrijpen van zijn eigen grootvader. En daarmee ook iets van het Vlaamse collaboratieverleden. “Toen historicus Bruno De Wever naar de voorstelling kwam kijken, zei hij: ‘Ja, door het zo te vertellen kan je die grote, complexe context vastgrijpen, aanschouwelijk maken’.”

Als adolescent nam Kris

Cuppens het gedachtengoed van zijn vader over. Die was actief in de Volksunie, een partij die nationalisten en progressieven verenigde (en een voorloper van de huidige Vlaams-nationalistische N-VA). Wat je van huis uit krijgt aangeboden, neem je als kind klakkeloos aan. “Dan heb je goede vrienden nodig.” Of hij die had, vraag ik hem. Ja, gelukkig. En ook goede docenten. Maar vooral: boeken! Want hij is een lezer. De Joods-Amerikaanse schrijver Chaim Potok bracht nieuwe inzichten. “Ik las bij hem: als je kunstenaar bent, moet je jezelf bevrijden… Zoals de hoofdpersoon in Mijn naam is Asjer Lev, een schilder die zich moet losmaken uit zijn chassidische milieu. Dat te lezen was mijn redding.” Hij maakte zich los uit de Limburgse grond en vertrok naar Brussel. Nu, vele jaren later, ziet hij heel duidelijk dat hij zich nooit ergens thuis heeft kunnen voelen. Hij realiseert zich dat zijn wortels in Limburg liggen. “Ik kijk daar niet op neer.”

Dezelfde Chaim Potok die hem de weg uit het blikvernauwende Limburg had gewezen, spreekt over de Zwischenmensch. “Zo heb ik mij ook altijd gevoeld. Ik ben nooit ergens volledig thuisgekomen. Ik heb altijd tussen de dingen in gestaan. Zelfs in mijn familie.” Op dit moment kampt hij met een depressie. Wat wil ik nog? Wat laat ik nu achter? Heb ik nog tijd? Hij bevindt zichzelf in een overgangsfase. Met dat besef kijkt hij nu ook naar zijn naasten: allemaal Zwischenmensen. Zoon Jef is een aankomende puber, die nu aan de middelbare school begint, en met ADHD worstelt. Dochter Jacoba is net gaan studeren. Als kind van gescheiden ouders ging ze van het ene ouderlijk huis naar het andere - een kofferkind dat nooit ergens thuis was. En zijn vader, Jaak, staat tussen het leven en de dood. Hij is aan de dialyse, heeft beginnende Parkinson, had een alcoholprobleem, heeft een herseninfarct gehad… “Hij voelt zichzelf wegzinken, maar hij is er nog.” Met de voorstelling was het dus nu of nooit. “Ik zou me voor de kop schieten als ik het nu niet zou doen.” Dat, vermoedt Cuppens, realiseert zijn vader zich ook. Het is bijzonder dat dit niet aan een sterfbed hoeft te gebeuren, maar bij leven en welzijn, ook al moeten we dat laatste woord tussen aanhalingstekens zetten. Normaal gezien onderzoekt Cuppens zijn fascinaties in fictieve vorm, maar nu zet hij zijn werkelijke leefwereld op toneel. Door die verplaatsing vindt er tóch een soort fictionalisering plaats, en juist daardoor wordt het wat meer hanteerbaar. “Ik zou nooit tegen mijn vader kunnen zeggen wat ik nu op het podium wel kan zeggen. Hij zou dat nooit toestaan.” Zoals? Er komt een glimlach. Kris Cuppens wil nog niet te

zuiderlucht.eu

veel verklappen over het stuk, maar een tipje van de sluier licht hij vast op. “Het gaat er niet zachtzinnig aan toe. Er worden dingen gezegd die tot nog toe onuitgesproken bleven. Iedere familie heeft zijn ‘Geheimnisse’. De teksten die we gebruiken, komen uit interviews met ieder van ons, maar ze zijn door regisseur Suze Milius herverdeeld. Bij de eerste repetitie hoorde ik mijn vader woorden spreken die ik had gezegd. Over hem. Helemaal geen aangename woorden. In een andere context was de boel ontploft. Nu niet…” Het is paradoxaal, maar juist omdat nu de wereld als het ware erbij zit en ernaar kijkt, kan het. Die wereld, die blik van buitenaf is in eerste instantie Suze Milius. Haar werk kenmerkt zich door beelden die aanraken waar je met taal niet bij kan. Cuppens is bijzonder gelukkig met haar als regisseur. “Voor mij kan het nu al niet meer mislukken.” Waarmee hij niet bedoelt dat hij de première op zak heeft. Integendeel. Jaak (zijn vader) en Jacoba en Jef (zijn twee kinderen), zijn geen doorgewinterde podiumbeesten. Er moet dus nog hard gewerkt worden. Nee, hij wil maar zeggen hoe ongelofelijk dankbaar hij is voor wat dit project hem - nu al - gegeven heeft. Zelfs als Jaak onverhoopt ineens de kracht niet meer zou hebben om op toneel te staan. “En dat heb ik ook tegen hem gezegd.” De innerlijke noodzaak voor dit project is groter dan een garantie op succes. Zwischen, familieportret over én met drie generaties van de familie Cuppens. Op 4 en 5/11 in Hasselt, op 1/12 in Bilzen, 2/12 december in Maastricht, 9/12 in Maaseik en 10/12 in Lanaken. nieuwstedelijk.be

november 2016

Beeldspraak

HET GROTE GEBAAR

M Mark Dion, Iceberg & Palm Trees, 2007. foto Tjeu de Heus

<JOTA CASTRO MAAKTE IN 2012 HET WERK LONDON CALLING . ALSOF HIJ TOEN AL WIST VAN DE BREXIT

useum De Domijnen in Sittard heeft een nieuw huis. Gloednieuw, mag je wel zeggen. In gebouw Ligne 5, gedeeld met het filmhuis en Hogeschool Zuyd, ruikt het nog naar onlangs afgeronde werkzaamheden. Buiten zijn de werkzaamheden nog niet afgerond. Vanuit het museum biedt een groot raam uitzicht op een zandvlakte met graafmachines. Daarachter de stadswal, de Petruskerk en – als je goed kijkt – de oude behuizing van het museum. Die is vanaf nu alleen nog gewijd aan geschiedenis en archeologie. De openingstentoonstelling van de nieuwe locatie heet Collectie in Actie. Actie? Ja, actie, al komt die niet zozeer van de kunst zelf als wel van gastcuratoren Joanna van der Zanden en Jeanne van Heeswijk. Het nieuwe gebouw herbergt een paar kleinere ruimtes en een prachtige, hoge zaal. Daarin staat steeds gedurende een maand één werk uit de collectie hedendaagse kunst in de schijnwerpers. Wie snel is, kan nog gaan kijken naar Iceberg & Palm Trees van Mark Dion. Vanaf 6 november is Breaking & Fixing van Serge Onnen te zien. De inrichting van de rest van de zaal verandert mee met het thema dat door het centrale werk wordt aangereikt. Rondom dat thema worden bovendien kunstenaarscafés en andere bijeenkomsten georganiseerd. Een ander deel van de tentoonstelling is samengesteld door medewerkers en vrijwilligers van het museum. Ze mochten werk uit het depot halen dat zij graag nog eens zouden willen zien. Op briefjes leggen ze uit waarom. Ook bezoekers mogen hun reacties toevoegen. In een derde ruimte hebben de bezoekers het zelfs helemaal voor het zeggen. In een reeks workshops maken ze telkens voor een paar weken een keuze uit de museumcollectie. Actie, interactie en participatie genoeg, kortom. Maar intussen is Collectie in Actie natuurlijk ook gewoon een collectiepresentatie. En dat werd tijd. Het oude gebouw aan de Kapittelstraat bood weinig ruimte om terug te kijken op wat er in de loop der jaren was verzameld. De voortdurende wisselingen in de presentatie maken het er voor de recensent niet gemakkelijker op, maar één rode draad tekent zich af: de uitverkoren werken spreken zich uit over maatschappelijke thema’s en schuwen het grote gebaar niet. Neem Mark Dions Iceberg & Palm Trees. Het bestaat uit een ijsbeer met een pot palmbomen op zijn rug. De associatie met klimaatverandering dringt zich op. Bij nader inzien blijkt de ijsbeer ook nog met zijn poten in de olie te staan. Inderdaad, zoals de tentoonstellingsbrochure stelt: dit werk gaat over “de invloed van ons cultureel gedrag op de natuur”. Breaking & Fixing van Serge Onnen is een installatie met kaleidoscopen die onze identiteit en, tja, onze kijk op de wereld aan de orde stelt. In september stond in de grote zaal een verfomfaaide Europese vlag centraal. Scheuren in het doek werden met veiligheidsspelden bij elkaar gehouden. Jota Castro maakte het werk in 2012 en noemde het London Calling. Alsof hij toen al wist van de Brexit. De Europese Unie, scheuren, veiligheid, provisorische oplossingen: het zit er allemaal in. Maar vergeef me, is deze boodschap niet net zo karikaturaal als de meeste van de argumenten die in het huidige Europa-debat over tafel gaan? Het grote gebaar levert pakkende beelden op, maar is dat in de kunst een grotere verdienste dan in de politiek? Ik ben er niet zo zeker van. DUNCAN LIEFFERINK

Collectie in Actie. T/m 4 december 2016 in Museum De Domijnen/Ligne, Sittard. dedomijnen.nl

zuiderlucht.eu

november 2016

De serieuze fantasy van Tim Burton RONALD ROVERS

– Het speelse

griezeluniversum van Tim Burton is zo eigenzinnig dat er een woord voor werd bedacht: burtonesque. “Ik word moe van mensen die zeggen dat ik alleen maar fantasyfilms maak. Fantasie is realiteit.”

Asa Butterfield als Jake en Ella Purnell als Emma Bloom, die de bijzondere kracht heeft om gewichtsloos te worden in The Art of Miss Peregrine’s Home For Peculiar Children.

zuiderlucht.eu

november 2016

CULTURE

Vincent Malloy is seven years old He’s always polite and does what he’s told For a boy his age, he’s considerate and nice But he wants to be just like Vincent Price. Eerste regels van een gedicht van Tim Burton dat de basis werd voor Vincent.

Bewoners van Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children voor de ingang van de grot.

“Er wordt vaak aan mij

gevraagd waarom ik me zo aangetrokken voel tot buitenstaanders, en ik denk dat het is omdat veel mensen zich op enig moment in hun leven zo gevoeld hebben. Hoe populair of succesvol ze daarna ook worden, dat gevoel van ergens niet bij horen dragen ze voor altijd ergens in zich, het is in hun DNA geschreven. Dat geldt zeker ook voor mij”, schrijft Tim Burton in de introductie van The Art of Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children. Net als zijn alter-ego Johnny Depp is Tim Burton al lang geen buitenstaander meer maar behoort hij tot de gevestigde orde. Tenminste, dat denk je als buitenstaander. Wie Burtons films en frutsels bekijkt – zoals het vorig jaar in mat-zwart uitgegeven boekje Things You Think About in a Bar met 140 pagina’s tekeningen die Burton op servetjes tekende terwijl hij op reis was – vindt een duister, speels universum waar je volgens de wetten van sprookjes altijd door een rabbit hole aan de werkelijkheid kunt ontsnappen en monsters kunt verslaan. Alice in Wonderland kon onmogelijk door iemand anders verfilmd worden. Net als Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children. Auteur Ransom Riggs zal het nooit toegeven, maar als hij tijdens het schrijven ooit de stiekeme hoop heeft gehad dat het verfilmd zou worden, dan moet hij Burton in gedachten hebben gehad. Precies als Vincent Malloy in Burtons gedicht, dat in 1982 het script zou worden van Burtons eerste stop-motion animatie Vincent (zie YouTube) ervan droomt om horroracteur Vincent Price te zijn, voelt de jonge Jake dat hij niet op z’n plek is in Florida. Door de mysterieuze dood van zijn

grootvader belandt hij in een grauw dorpje in Wales, waar hij Miss Peregrine’s Tehuis voor Bijzondere Kinderen en nog veel meer geheimen ontdekt. Hollywood is een industrie en je moet oppassen dat je niet meewerkt aan het mythologiseren en dus marketen van films en filmmakers, maar Burton lijkt ‘the real thing’. Het verhaal is dat hij zich als kleine jongen, opgroeiend in het Californische Burbank, graag terugtrok op zijn kamer en naar het land van sprookjes en films verdween. Een land dat niet alleen bevolkt werd door narcoleptische prinsessen, boze tovenaars en dwergen, maar ook door Ray Harryhausens stopmotion animaties, Edgar Allan Poe’s verhalen en gemankeerde horroracteurs. Een van Burtons vroege inspiratiebronnen was het horrormagazine Famous Monsters of Filmland dat van 1958 tot 1983 verscheen en een revival kende van 1993 tot 2008. Al is griezelmagazine misschien een beter woord, want Burtons affiniteit ligt niet bij de gruwelfilms die tegenwoordig verschijnen. Burton is gefascineerd door de films van de oude Britse Hammer Studio’s met Peter Cushing en Christopher Lee en de lowbudget schlockfilms van William Castle waar Vincent Price in speelde, zoals House on Haunted Hill. Dat Burton een film maakte over Ed Wood, postuum (en enigszins voorbarig) uitgeroepen tot de slechtste regisseur aller tijden, is veelzeggend. Wood bleef zijn hele leven in film werken, ook al werd hij door zijn rammelende scripts, belabberde visuele effecten en amateuristische acteursregie overal uitgelachen. Dat Wood zich steeds als vrouw verkleedde, een levenslange fascinatie

waar hij in 1953 de film Glen or Glenda over maakte, hielp ook al niet. Maar Burton herkende Woods eigenzinnigheid, een man die ondanks alle tegenwerking zijn visie naar het scherm wilde brengen. Een krakkemikkige visie, maar een eigen visie. Burton vroeg Johnny Depp om de hoofdrol te vertolken en bracht de inmiddels overleden Wood in 1994 postuum eerherstel in Ed Wood. Ook voor Burton zelf trouwens zo vroeg in zijn carrière een behoorlijk avontuur want wie zat er op die film te wachten? Soms ligt het accent in Burtons werk meer op het bloedige en macabere, zoals in Sleepy Hollow en Sweeney Todd: The Demon Barber of Fleet Street. De laatste jaren is het speelser, maar de duisternis is zeker niet uit zijn werk verdwenen. De monsters in Miss Peregrine zijn serieus creepy. Duister of speels, het leidmotief blijft de angst dat anders-zijn een probleem is, altijd gevolgd door de geruststelling dat het eigenlijk een zegen is. Edward Scissorhands, het zachtaardige personage uit Burtons gelijknamige film die door de enorme scharen aan zijn hand niet in deze wereld lijkt te passen tot hij ze gebruikt om kunst te maken, is waarschijnlijk het personage dat het dichtst bij hem staat, de verbeelding van wat Burton in z’n ziel draagt. Maar hoe fantastisch zijn kostuums en personages en verhalen ook lijken, voor Burton is het geen fantasie. “Ik word zo moe van mensen die zeggen dat ik alleen maar fantasyfilms maak. Fantasie is realiteit. Dat is wat Lewis Carroll ons heeft laten zien.” Fantasie is realiteit. Burton is bloedserieus.

zuiderlucht.eu

november 2016

‘ZO’N RESTAURANT MOET NATUURLIJK NIET VOL KOMEN TE HANGEN MET FILMPOSTERS.’

Roos (l) en de Vos in het Lumière-restaurant. “Ik snap niet dat de stad zoveel geld en energie in dit pand steekt, en honderd meter verderop zo’n achterlijke Pathé-bioscoop neerzet.” foto’s Philip Driessen

zuiderlucht.eu

november 2016

‘ZIJN WIJ CONSERVATIEF, VOS?’ WIDO SMEETS –

DESIGN

Dorine de Vos en Rosie Stapel hebben

zich helemaal uitgeleefd bij het ontwerpen van het nieuwe Lumière-restaurant in Maastricht. “De tegelzetter stuurde ons elke morgen een appje met een foto.”

“Wat vind je van dat rode

kettinkje, Vos? Hangt het goed zo, of moet het strakker?” “Dat hoeft niet hoor.” “Nou, ietsje strakker mag wel, vind ik.” Het is kort voor de opening van de nieuwe Lumière Cinema aan het Bassin, een binnenhaventje in het Maastrichtse Sphinxkwartier. Ontwerpster Dorine de Vos is even de stad in om schoolbordkrijt te kopen bij de Hema. Ze komt terug met enkele bossen bloemen en twee vintage lampen met zwarte metalen kapjes, gekocht op de Markt. “Bij een heel onaangename man”, zegt ze, “maar dat moet je maar niet opschrijven.” Een van de lampen is bedoeld voor boven het buffet in het nieuwe Lumière-restaurant, ondergebracht in de enorme hal waar ruim een eeuw de stroom werd opgewekt van keramiekfabrikant Sphinx. Collega-ontwerpster Rosie Stapel heeft, wachtend op de terugkeer van De Vos, aan de entree een sigaretje gerookt. Eenmaal terug boven, het restaurant zit op de eerste verdieping, zegt ze: “Trouwens, Vos, heb je gezien dat er duivenpoep zit op de m van Lumière?” De Vos: “Da’s niet erg, Roos. Dat brengt vrede, en geluk.” Samen lopen ze op en neer langs de bar, op zoek naar de beste plek voor

het lampje. “Kijk nou toch”, zegt De Vos, die het snoer in handen heeft, “het schakelaartje is van bakeliet!” Het duo werd laatst opgevoerd als Roos en de Vos Interiors BV, daar hebben ze toen hard om moeten lachen. “Dan moeten we ook nog een internetsite nemen, Vos”, zegt Roos, quasi serieus. “En saggerijnig kijken op foto’s”, antwoordt De Vos met haar jolige Rotterdamse tongval. Met iets dichtgeknepen ogen, mondhoeken naar beneden, kijkt ze wazig de ruimte in. “Oh ja, Vos, zoals die twee van Studio Job”, zegt Roos. Vos, dat is ontwerpster Dorine de Vos (69), vooral bekend door de inrichting van Hotel New York in Rotterdam. Eerder had ze al haar eigen café-restaurant Schlemmer in Den Haag aangekleed. Ooit was ze twee jaar directeur van Filmhuis Den Haag, dus ze kent het metier. Dat geldt ook voor Roos, oftewel Rosie Stapel (44). Na een opleiding tot meubelmaakster deed ze Rietveld Academie, sindsdien verdient ze haar brood als art director bij theater en film en is ze filmmaakster. Haar documentaire Portrait of a Garden was begin dit jaar te zien op de Berlinale, het filmfestival van Berlijn. Samen zijn ze het ontwerpersduo Roos en de Vos, twee harde werkers die elke beslissing,

hoe klein ook, samen nemen. Dat gaat heel organische, zegt Roos. “Misschien”, zegt Vos, “omdat we vinden dat je jezelf niet altijd zo serieus moet nemen.” Anderhalf jaar geleden werden ze gevraagd om het interieur van het nieuwe Lumière-restaurant te ontwerpen. Vos: “Mijn eerste reactie was: ‘Oh nee, niet wéér het interieur van een restaurant. En Maastricht, dat is me te ver weg’.” Toen kwam de twijfel. Roos: “We besloten het af te laten hangen van de horeca, en lieten Jeroen Roording, de uitbater van het Lumière-restaurant, naar Rotterdam komen. In de stromende regen hebben we toen diverse cafés en restaurants bezocht. Om te kijken of we van dezelfde dingen hielden.” Vos: “Om succes te hebben met zo’n restaurant moet alles kloppen. Het bier, het eten en het personeel zijn zaken die wij als ontwerpers niet in de hand hebben. We vinden dat een inrichting organisch tot stand moet komen, samen met de mensen die er moeten werken. Maar zo’n restaurant moet natuurlijk niet vol komen te hangen met filmposters. Daar bemoeien we ons dan mee, net zoals art directors in een film. We hebben voortdurend overlegd, ook met David Deprez en Nico Haenen van Lumière. In zo’n proces bewaakt iedereen zijn grenzen, die moeten vloeiend in elkaar overgaan.”

zuiderlucht.eu

november 2016

zuiderlucht.eu

november 2016

DESIGN

Na de Rotterdamse kroegentocht besloten Roos en de Vos ja te zeggen tegen Maastricht. Om in alle rust te kunnen ontwerpen, huurden ze voor twee weken een huisje in het Heuvelland. Vos: “In dat huis vond ik een boekje met Parijse cafés. Op een van de foto’s daarin zag ik een klein stukje vloer van Brasserie Lipp, aan de Boulevard Saint Germain. Zoiets wilden we hier ook. Op het laatste moment hebben we toen nog kunnen regelen dat een deel van de vloer niet alleen uit beton, maar ook uit hout en tegels moest bestaan.” Roos: “Toen de tegelzetter met de vloer begon, zaten wij in Rotterdam. Dat was lastig. Hij stuurde ons elke morgen een appje met een foto, om te laten zien hoe het was geworden. Dat was belangrijk omdat er een onregelmatigheid in het patroon van die tegels zit.” Vos: “Door zo met zijn allen aan zo’n inrichting te werken, komt er energie vrij. Dat klinkt zweefkezerig, maar ’t is wel zo. Het is een soort middeleeuws Gesamtwerk geworden. Iedereen draagt zijn steentje bij.” Roos: “Misschien moeten we ons met al die meewerkende locals wel Roos en de Vos en Co noemen.”

De inrichting van het

restaurant heeft twee inspiratiebronnen: film en Sphinx. Vos: “Het restaurant in de elektriciteitscentrale is het enige deel dat nog echt industrieel uitziet.” Roos: “Het gebouw dicteert ons, meer dan dat wij hier ons ei komen leggen.” Vandaar dat het duo de laatste zes weken voor de opening bijna permanent in Maastricht was. Lange dagen maakten ze, soms van zes uur ’s morgens tot elf uur ‘s avonds. Roos: “Dan is het wel gek als de bouwvakkers om vier uur beginnen op te ruimen.” In hun ontwerp hebben ze de hal, die een nokhoogte heeft van veertien meter, ingedeeld in zeven scenes, elk met een eigen sfeer. Het spannendste was het uitpakken van de meubels, half september. Vos: “Je hebt ze zelf uitgekozen, maar het is toch altijd afwachten hoe ze in de ruimte staan.” Voor de decoratie zijn ze maanden van tevoren begonnen met het verzamelen van Sphinxattributen, vaak op braderieën en bric-à-bracmarkten, die her en der in de hal een plekje

NIET GESLOOPT MAAR GERED Filmhuis Lumière Cinema zit sinds vorige maand in het voormalige ketelhuis/ elektriciteitscentrale en de achterliggende hallen van keramiekfabrikant Sphinx, aan het Bassin in Maastricht. De hallen zouden eerst worden gesloopt, maar konden toch worden gered. Restauratiearchitect Cor Bouwstra: “Het stalen stelsel ging in reparatie, om na de bouw van de filmzalen weer teruggeplaatst te worden.” Volgens Bouwstra is de staalconstructie volledig hersteld en de bakstenen vulling zo veel mogelijk overeenkomstig het oude metselwerk uitgevoerd. Lumière heeft nu zes filmzalen met in totaal 500 stoelen. Het door Roos en de Vos ontworpen restaurant is 300 vierkante meter groot en telt 140 stoelen. Blikvanger aan de buitenkant is het tachtig vierkante meter grote terras, pal aan het water. De totale kosten van de restauratie en de nieuwbouw: ruim acht miljoen euro. (bron: Lumière)

hebben gekregen. Wat het Lumière-restaurant uniek maakt, is de belichting, rechtstreeks afkomstig uit de filmwereld. Roos: “In een film is de belichting allesbepalend. Licht moet gelaagd zijn, zodat het lijkt alsof acteurs geen rimpels hebben. Als je wat tegenlicht gebruikt, komen de bezoekers los van de achtergrond. Dan zijn het net acteurs.” Vos: “Een restaurant is een theater.” Een van de zeven sferen is die van het Parijse café. Vos: “Dat kunnen jullie toch wel hebben, in een zuidelijke stad als Maastricht?” Roos: “We wilden niet zo’n totaal doorgestyled restaurant, daar zijn er al zo veel van. Als je daar binnenkomt, denk je: ‘Aaaaarrrgggh, wat doe ik hier?’ Vandaar dat we gekozen hebben voor de klassieke café-stoelen van Thonet.” Vos: “We hebben ons laten inspireren door de plek, door wat er al was. Ook wij hebben bij eerdere ontwerpen van die tweedehands schoolstoelen gebruikt, nu wilden we weer echte caféstoelen. Ach weet je, na Thonet, Mart Stam, Prouvé en Grcic zijn alle stoelen wel zo’n beetje bedacht. Oh ja, Gispen mag er ook bij. Wat ik maar wil zeggen: het mag allemaal wel weer wat simpeler.” Roos: “De meeste dingen zijn al bedacht. Dat geldt ook voor stoelen. Toch zijn we niet nostalgisch. Of vind jij van wel? Vos, zijn wij conservatief?” Vos: “We houden van dingen die al bestaan.” Roos: “Ik denk dat we houden van romantisch.” Vos: “En van sociaal. En duurzaam.” Roos: “Vernieuwing kun je niet veinzen. Vernieuwing is ontwikkeling die ontstaat wanneer je je ergens in verdiept.”

zuiderlucht.eu

Vos: “Zo’n Thonet, die ergens in de negentiende eeuw in Wenen die heuvel opklimt om zijn stoelen naar graaf Von Metternich te brengen, hoe cool is dat?!” Tussen de Thonet-stoelen in het restaurant staat één knalgeel Eames-kuipje. Roos: “We zagen het staan in een winkel hier om de hoek. Het is een nepper, hoor, maar in de horeca slijt origineel net zo hard als namaak.” Is het mengen van stijlen typisch voor het eclecticisme van Roos en de Vos? Vos: “Pfff, al die ontwerpers die het over eclecticisme hebben… Zo doet iedereen het thuis toch ook? Mijn ouders hadden vroeger één bank die steeds opnieuw werd bekleed. En soms kwam er één nieuw stoeltje bij. Er zijn mensen die hun hele inrichting bij Ikea kopen. Over eclectisch gesproken.” We lopen nog even rond en staan stil bij de hergebruikte oude Sphinx-tegels in de kleuren blauw, groen en turquoise, bij de houten omranding van het podium die ze toch maar zwart hebben geverfd, bij de vele ruw afgekapte muren waarvan ze er op het laatste moment nog één hebben laten stuken: Roos en de Vos laten zich inspireren door het moment en de plaats. Hier, in Maastricht, op deze plek, moet hun interieur passen bij al dat prachtige, industriële erfgoed in het Sphinx-kwartier. Vos: “Ik snap niet dat de stad zoveel geld en energie in dit pand steekt, en honderd meter verderop zo’n achterlijke Pathé-bioscoop neerzet. Gelukkig kun je die zonder al te veel moeite weer slopen. Maastricht zou wat zuiniger moet zijn met een gebied als dit.”

november 2016

De kiem van een kunstenaarsoord Tekeningen van Edmond Tschaggeny (1818-1873) Emile Van Dorenmuseum - Huis van landschap en kunst

Van 16 oktober 2016 t/m 5 maart 2017

Zondag open van 14 tot 18 uur (gratis toegang) of op afspraak

zo 4 dec | 14.15 uur | Muziekgebouw Eindhoven wo 7 dec | 20.00 uur | Theater Heerlen vr 9 dec | 20.00 uur | Theater aan het Vrijthof Maastricht kaarten bestellen: www.philharmoniezuidnederland.nl

zuiderlucht.eu

S N T Y S M

wie heeft dat ook alweer gezegd?

ag, dat zoeken we zo weer eventjes 0p!

Pärt Wenn Bach Bienen Gezüchtet Hätte Mendelssohn Vioolconcert Schubert Symfonie nr 9 ‘Grote’

dirigent Clemens Schuldt

J O

Liza viool

C H T I

Ferschtman

www.emilevandorenmuseum.be

a r t i ke l g e m i s t .nl november 2016

Post ZL

AUWE WIEVEN ZOMER

H Illustratie Rowland Jones.

ZE LIETEN CEMENTMOLENS VOORRIJDEN EN SCHILDERS LANGSKOMEN. KASTEEL BAEXEM KON WEL EEN LIKJE VERF GEBRUIKEN.

alverwege de middag laten we de vruchtbare kleigronden achter ons. Akkers en weilanden gaan over in bossen en hei, hier en daar herinnert een sober kasteeltje aan post-feodale tijden toen de rijken op de kleintjes moesten letten en arme boeren voren door het land trokken die achter hun ploeg weer dichtvielen. We rijden tussen Grathem en Baexem en dan moet ik altijd aan vertaler/uitgever Frans Stapert denken. Hij erfde hier een bos van zijn vader, inclusief een bungalow en een in het groen verscholen hut. Op mijn bureau ligt nog een handgeschreven brief van hem, van veertien jaar geleden alweer, eindigend met een uitnodigende laatste zin: “Kom nog eens langs als je in de buurt bent.” Het is er niet van gekomen. Kort daarop pleegde Frans zelfmoord met het jachtgeweer van zijn vader, een erfstuk dat hij voor het eerst gebruikte. Even verderop, aan dezelfde kant van de weg, ligt een kasteeltje waar ooit de familie Van Baexem resideerde. De gracht is gedempt, in het u-vormige kasteel is een B&B, in de bijgebouwen een restaurant. Achter het kasteel is een sprezzatura onderhouden botanische tuin met zwemvijver, half overgroeide follies, slingerende paden, een pipowagen en een met veldbrandsteen gemetseld huisje waar theatermakers, muzikanten en fotografen een tijdje kunnen onderduiken om hun ding te doen, of gewoon zen voor zich uit zitten te kijken. Hier doken vier jaar geleden Anke Riesenkamp en Chris de Jong op met hun twee kinderen, wat bleekjes om de neus nog, ze kwamen van een Amsterdamse driehoogwoning. Ze lieten cementmolens voorrijden en schilders langskomen; Kasteel Baexem kon wel een likje verf gebruiken. De prachtige clematissen aan de voorgevel moesten worden verwijderd omdat ze de funderingen hadden ondermijnd. De ochtend na een met veel alcohol gevierde eerste nacht meldden zich al de eerste gasten. De weken die volgden, herinnert Anke zich, dienden zich allerlei existentiële vragen aan. Hoeveel hout heb je nodig om een kasteel te verwarmen? Zitten er echt spoken? Is dat een cercidiphyllum, en moet die worden gesnoeid? Zijn dat dassensporen? Hoe lang ben je vriendelijk tegen akelige gasten? Zijn die scheuren in de gevel nieuw? Is er nog koffie? In afwachting van de antwoorden werd de tuin onderhouden door vrijwilligers. Tuinman Klompen Theo, in blauwe stofjas en met hoedje tegen tocht en vocht, zorgt net als vroeger voor het gras, de bomen en de houtvoorraad. Hij ziet dat de jaargetijden veranderen, constateert dat het meer regent in korte tijd, en dat de winters te warm zijn. Zo veel molshopen zag hij nooit eerder; de meikevers en wormen zitten te hoog. Verklaringen voor de weersveranderingen heeft hij niet. De mens is toch al zo snel in zijn oordeel. Vier jaar na hun entree houdt Anke zich bezig met de kamerverhuur en de tuin, Chris, die zich graag beperkt tot dingen die met een b beginnen, zoals bouwen en boeken, begon uitgeverij Koppernik. Hun interesses, theater en boeken, brengen ze bijeen in Salon de Heerlijkheid. Elke twee maanden is in het kasteel een zondagse salon, deze middag is hij, vanwege de Indian Summer – unne auwe wieven zomer, zal Klompen Theo zeggen – in de tuin. Terwijl de zon voor een groene schijn zorgt en de populieren buigen voor de wind leest een in Nederweert-Eind geboren schrijver/vertaler voor uit eigen en andermans werk. Een piepjonge actrice spreidt een deken uit op een grasveldje en doet een try out van een door een bijna even jonge schrijfster geschreven theaterstuk. Na de pauze geven twee mannen met gitaar en cello een concert onder een afdak. Ik sluit mijn ogen en stel me voor hoe Frans Stapert in zijn manisch enthousiasme hier, in Salon De Heerlijkheid, zou hebben verteld over boeken van onbekende, door Stalinn vermoorde Russische schrijvers die hij had vertaald voor zijn eigen uitgeverij M Bondi. Twee literaire uitgeverijen tussen Grathem en Baexem, het zou wat zijn geweest. WIDO SMEETS

zuiderlucht.eu

november 2016

APPELGEBAK 30

de voorkeur van...

PIET HEIN EEK

Appelgebak, elk museumcafé heeft het in huis. Zoals het gerenoveerde Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld. Tenminste wanneer er verse appels zijn.

HIJ WERD WERELDBEROEMD MET ZIJN MEUBELS VAN SLOOPHOUT. IN ALLES WAT HIJ DOET, ZOEKT PIET HEIN EEK NAAR DIRECTHEID, MET

PRUIMENTIJD

HET MATERIAAL ZELF ALS UITGANGSPUNT. OVER CHAOS, OPERA EN JAMPOTJES.

Sinds de heropening, afgelopen zomer, is er geen

“G

moment van Langeweile geweest in het restaurant van het Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld. Dat hebben we van een betrouwbare bron, die we bij wijze van uitzondering graag prijsgeven. Het is Keld Mathiesen, de kok die niet te beroerd is om zelf de biologisch biertjes uit te serveren. Het Krefeldse museum is een feest, net als de collectie trouwens, het restaurant kan daar niet bij achterblijven. Daar is Keld, de naam verraadt zijn Deense herkomst, al aardig mee op weg. Naar eigen zeggen gebruikt hij vooral onbespoten producten uit de regio, trendy geklets dat we hem vergeven omdat de vis uit de Noordzee komt, da’s toch niet echt om de hoek. De koffie is geplukt door Maya-indianen in Guatemala – bestaan die nog dan? En af en toe belandt er wel eens een Deense snipper in zijn Topf, dan heeft zijn moeder hem weer van alles meegegeven. De wijnen zijn dan weer erg Duits, tot en met de Schoppenwein waar de mensen op het prachtige terras altijd zo’n gute Laune van krijgen. U begrijpt het al: Keld neemt zijn vak uiterst serieus. Dat er tussen zijn prachtige aanbod geen appelgebak zit, stelt ons teleur; we vragen aan de meester zelf hoe dat zit. We krijgen een glimlach en een antwoord: het is hartje zomer, de appeloogst is nog niet begonnen. Er zijn wel verse appels te krijgen, maar hun ‘vlees’ verkleurt al bij het opensnijden. Moeten we niet hebben. Dus wacht Keld nog een paar weken, tot de blanke appels hem in de schoot vallen. We zitten immers in de pruimentijd, dus staat een met dagverse pruimen gevuld gebak onder zijn stolp. Onze Keld heeft niets te veel gezegd, zijn Zwetschgenkuchen is uit de kunst. Voor het appelgebak komen we graag een keer terug. Als de tijd er rijp voor is – en de appels. (WS)

a zitten, hoor.” Op dat wiebelig ding in de hoek dan maar? Het kantoortje van Piet Hein Eek in de voormalige fabriekshal van Philips valt in de categorie: betreden op eigen risico. Zijn bureau is bezaaid met briefjes, boeken, slijpsel, stanleymessen en ander creatief wapentuig… Hij is verdiept in zijn mailbox om zich even later breed grijnzend te excuseren: “Sorry. Zeg het maar.” Met mode en film heeft hij niks, aldus zijn medewerkster. Oh? “Ik kijk geen films. Ik vind ze saai en manipulatief en ik krijg continu het gevoel dat ze me lopen te vermaken. Verschrikkelijk.” BOEKEN “Ons feilbare denken van de psycholoog Daniel Kahneman is het beste boek dat ik ooit gelezen heb. Ik houd van waarheidsvinding. Kahneman laat

MUZIEK “Tot mijn studie luisterde ik vooral zwarte muziek: soul, funk, jazz, disco, Afrikaans… Ik had zo’n 2000 elpees, maar ik was het huis nog niet uit of ik jatte een klassieke plaat van mijn vader: Ich habe genug, een cantate van Bach. Die vind ik nog steeds prachtig. Mijn grote liefde is opera. Ik ging

ZUIDERLUCHT BOEKEN TOP 10 Deze lijst is

samengesteld op

basis van actuele

verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en de Tribune (Maastricht).

op een verbluffende en sympathieke manier zien dat wat wij voor rationeel houden, helemaal niet rationeel is. Hij toont hoe slecht wij mensen zijn in het onderscheiden van ratio en intuïtie. We denken rationeel te handelen terwijl zoveel factoren onze beslissingen beïnvloeden. Zelf ben ik rationeel, maar ik geloof in chaos. We doen maar wat. Het is goed om je bewust te zijn van de complexiteit van factoren die onze keuzes beïnvloeden.”

zuiderlucht.eu

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Jack Thorne/J.K. Rowling - Harry Potter and the Cursed Child (1) Geert Mak – De levens van Jan Six (2)

Marcia Luyten – Het geluk van Limburg (4) Michel van Egmond - De wereld volgens Gijp (-) Griet Op de Beeck – Vele hemels boven de zevende (6) Dick Swaab – Ons creatieve brein (-) Hanya Yanagihara – Een klein leven (3) Griet Op de Beeck – Kom hier dat ik u kus (7) Bruce Springsteen – Born to Run (-) Stefan Hertmans - De bekeerlinge (-)

november 2016

EDITS

BlendR & FiltR

COLOFON

CONTRATERREUR

Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 14.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

“Zij vernietigen standbeelden, wij houden van kunst. Zij vernietigen boeken, wij zijn een land van bibliotheken. Zij brengen ons terreur, wij antwoorden met cultuur.” Het antwoord van premier Renzi van Italië op de jihad: iedere 18-jarige mag 500 euro uit geven aan cultuur.

KELDER “Ik vertrouw alleen het weerbericht en de cultuuragenda.”

Piet Hein Eek (P urmerend, 1967 ) is meubelont Zijn bedrijf is ge werper en onde vestigd in een rnemer. oude Philipsfa het complex zit briek in Eindho een meubelwer ven. In kplaats, een re een galerie en staurant, een wi een evenemen nkel, tenruimte.

Natascha Kampusch (28), die tien jaar vastzat in de kelder van haar ontvoerder, bij de presentatie van haar boek.

FOUTEN

ervan houden tijdens een vlucht naar Japan in 2006 toen ik tien uur aan één stuk naar Tosca van Puccini luisterde. British Airways had een zeer beperkt entertainmentpakket en films kijk ik niet, dus werd het Tosca. Ik werd er totaal door gegrepen, zo mooi. Daarna kwam La sonnambula van Vincenzo Bellini. Een paar cantates kende ik al via Cecilia Bartoli en Juan Diego Flórez, twee zangers waar ik gek op ben. Toen mijn favoriete aria ook nog eens bleek te gaan over een brug bij een molen vlakbij een kasteel, dacht ik: wauw, het gaat over mijn plek. Ik heb namelijk in Frankrijk op precies zo’n plek een ruïne gekocht en opgeknapt. Verbijsterend, die gelijkenis.”

“Als je een visie hebt en je wil die realiseren, zul je tegen de stroom moeten ingaan. Dat moet je leren. Daar heb ik fouten gemaakt, ik vond dat iedereen maar moest volgen.”

lijdensverhaal wordt zichtbaar in de kleuren. De huid van Jezus is zo teer, je kijkt bijna door die man heen. Van hedendaagse kunstenaars? Dan toch James Cauty. Ja, die van The KLF en de geldverbranding. Op zijn veertiende maakte hij minutieus getekende posters voor The Hobbit. Die ongelooflijke precisie en toewijding zie je ook in zijn project A Riot in a Jam Jar. Dat zijn jampotjes met miniatuurtafereeltjes erin, handgemaakt. Als je ziet hoeveel poppetjes in zo’n potje zitten… Geniaal, de perfecte combinatie van maatschappijkritiek en humor.”

ZANG “Als ik kon zingen, was ik zanger geworden. Ik houd van de directheid ervan. In deze tijd komt bijna alles in bewerkte vorm tot ons. Zang is de meest pure manier om je creativiteit over te brengen. Er zit zelfs geen instrument tussen. Nu ik erover nadenk: directheid is een thema in mijn leven. Het liefst werk ik met dat wat er is, als een rechtstreeks doorgeefluik. In deze tijd willen de mensen de wereld naar hun hand zetten, maar ik draai het liever om: ik dans naar de pijpen van de wereld.”

ARCHITECTUUR “Het Louisiana Museum in Kopenhagen is het beste gebouw dat ik ken. Ik ervaarde de kunst en de omgeving als geweldig, zonder een moment het gevoel te krijgen dat een architect zijn best had lopen doen. Wat wel zo is, natuurlijk. Geen idee wie de architect is trouwens, dat zegt al genoeg. Het is de ziekte van de architectuur: de wens om iets speciaals te bouwen, maakt dat bijna alles ruk is. De natuurlijkheid van het Louisiana maakte enorme indruk, alsof het gebouw organisch om me heen was gegroeid. Dat is toch het summum van creativiteit? Ogenschijnlijke eenvoud bereik je alleen, als je het ingewikkelde onder de knie hebt.”

KUNST “Hoewel ik zelf niet religieus ben, word ik telkens opnieuw betoverd door Christus aan het kruis van Velázquez. Het hangt in Museo Del Prado in Madrid. Er zijn ontelbaar veel schilderijen met dit thema, maar die van Velázquez… Het hele

DESIGN “Aan dit kleine Japanse sakeglaasje is niets ontworpen, maar wat mij betreft honderd procent geslaagd design. Het is van gerecycled glas, heel dun en toch sterk. Ze worden gemaakt in een klein fabriekje in Japan waar een man of vijf de hele dag rond een vuurtje zitten

Regisseur Ivo van Hove over zijn jaren bij het Zuidelijk Toneel.

PAELLA “Haal de chorizo weg. We onderhandelen niet met terroristen. Eerste waarschuwing.” Reactie op social media nadat Jamie Oliver een paella-gerecht bedacht met chorizo.

RONDKOMEN “Ik zie heel goeie ontwerpers die niet eh.. nooit eh… kunnen rondkomen. En dat ligt nergens aan. Als ik meer als mijn vader was geweest, had ik nu misschien ook wel in een schuurtje gestaan, lassend en schurend, en scheldend dat niemand mijn werk kwam kopen.” Ontwerper Maarten Baas is blij dat hij zichzelf kan bedruipen.

1493 “De waanzinnige veertiende eeuw van Barbara Tuchman. En ik lees nu 1493, van Charles Mann. Dat zou iedere middelbare scholier moeten lezen. Dan begrijpt-ie beter hoe de wereld in elkaar zit.” Ben Feringa, winnaar van de Nobelprijs voor de scheikunde, leest graag boeken over geschiedenis en heeft twee tips.

blazen. Net voor het klaar is, zuigen ze een beetje waardoor er hele kleine deukjes in de zijkant ontstaan. Daardoor passen ze perfect in je hand. Er zit niets bedachts aan en toch is het is perfect. De glaasjes zijn vrij duur, maar Japanners betalen – in tegenstelling tot wij graag voor ambacht.” ANNEMARIE STAAKS

zuiderlucht.eu

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 57 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is onontbeerlijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Maria Barnas, A.H.J. Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Said El Haji, Emile Hollman, Rowland Jones, Jeroen Junte, Gerard Kessels, Koen Kleijn, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Marente de Moor, An Olaerts, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Patricia Pisters, Ronald Rovers, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Alexander Schroder Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo ISSN: 1875-7146

november 2016

#DEWERELDVANDEDANS

Luis Pedraza Cedrón in de nieuwe voorstelling Dekbed van Project Sally. foto Tycho Merijn

HOE IS HET OM EEN DANSER TE ZIJN

LUIS PEDRAZA CEDRÓN VERTELT HET ONS: “Ik ben 26 jaar oud en kom uit Alicante, dat is een regio in Spanje. Sinds één jaar woon ik in Maastricht en dans bij het gezelschap Project Sally. Ik hoop nog lang in Nederland te blijven. Waarom? Hier is het makkelijker dan in Spanje om met het dansen geld te verdienen. Voor kunst en cultuur is er Spanje momenteel heel weinig geld. Ik ben op mijn achtste begonnen met dansen, tot ik zeventien was deed ik het als hobby. Toen oefende ik wel al vijf uur per dag, naast de schooltijd. De stap om van de dans mijn beroep te maken was wel spannend. Ik

heb mijn familie en vrienden in Spanje achter moeten laten. Mijn vriendinnetje zie ik maar één keer in de twee of drie maanden. Gelukkig kunnen we ook skypen. En Project Sally is als een familie voor me, er is een goede sfeer. Sommige voorstellingen spelen we voor kinderen vanaf vier jaar, dat is een leuke ervaring voor mij. Jonge kinderen reageren spontaan op onze bewegingen, bijvoorbeeld waarschuwen ze ons als een andere danser van achteren aan komt sluipen. Of ze lachen - dat doet ouder publiek niet zo gauw. Jongeren die danser willen worden, raad ik aan om op ballet te gaan. Daar leer je een goede techniek. Met een goede techniek kun je alle soorten dans doen, dus ook moderne dans of hip hop. Maar het is wel hard werken!”

zuiderlucht.eu

SALLY laat de kurken knallen Dansgezelschap SALLY uit Maastricht viert momenteel zijn tiende verjaardag. Reden voor KidZonLine om eens te kijken wat SALLY zoal doet! SALLY is een groep van dansers en twee choreografen. Een choreograaf bepaalt het thema van een dansvoorstelling en geeft aan hoe de dansers moeten bewegen om het thema uit te beelden voor het publiek. SALLY maakt dansvoorstellingen speciaal voor jong publiek. Maar ook volwassenen vinden de voorstellingen leuk. De groep dansers van SALLY is internationaal, dat wil zeggen dat sommige uit Nederland komen, en sommige, zoals Luis, uit andere landen.

Binnenkort verschijnt er op kidZonLine.eu een recensie door KidZonLine reporter Fleur Veugelers over de nieuwe dansvoorstelling van SALLY. De voorstelling heet Dekbed en ook Luis danst hierin mee. Hou onze website en facebook-site dus in de gaten als je Fleurs verhaal wilt lezen!

september2016 november 2016

KIDZONLINE.EU

DE FAVORIETE

MOVES VAN… NOA

FEMKE

ESMEE

(8) en (8) zijn goede vriendinnen en presenteren hun favoriete dansjes het liefst samen. Het eerste is de chassé waarbij je met één voet naar voren gaat en bij het natrekken van de tweede voet de eerste gelijk weer naar voren schiet. Je maakt dus een klein sprongetje. Ook met de chassé kun je thuis goed rond te tafel dansen, vertelt Noa. En Esmee gebruikt het om zichzelf te motiveren: “Als ik bijvoorbeeld naar de keuken moet gaan en daar geen zin in heb, doe ik het met de chassé.” Voor de foto laten ze een grappige oefening zien. Zittend vouwen ze de benen over elkaar. Het is een soort kleermakerszit, maar dan moeilijker. “Je moet je benen echt goed vouwen” is de tip van Noa. Anders werkt de volgende stap niet en zij trekt daarom nog eens extra aan haar voet. Dan richten de twee zich op en ‘lopen’, op hun knieën en handen!

(15) danst al twaalf jaar en helpt haar docente Anouk ook al bij de peuters-dansles. Zij mag bijvoorbeeld een stukje van de warming up doen. Een favoriete move van haar is een snelle halve draai naar achteren waarbij je tegelijkertijd de armen gestrekt naar boven halt. “Ik vind deze beweging leuk, omdat er veel vaart in zit.” Op de foto’s is Femke bij een typische hip hop beweging te zien. Deze is vrij moeilijk, omdat je de handen goed moet zetten, dan over je schouder draaien én je omhoog drukken. Het is de bedoeling dat beide voeten van de grond loskomen. Oef!

SILKE (11) laat een soort zijwaartse

moonwalk zien. Zij glijdt over de vloer, waarbij haar tenen naar elkaar toe staan, en daarna de hielen, daarna de tenen, enzovoort. De armen kun je ook nog mee bewegen. “Over deze move heb ik vijf weken gedaan. Elke week kom je een stapje verder. Ik heb twee keer per week les en ik oefen thuis ook nog. Ik dans bijvoorbeeld om de tafel heen.” Deze move leer je door je voeten eerst los van elkaar te bewegen, in deze volgorde: links hiel, rechts hiel, links teen, rechts teen. En dan steeds sneller, zodat de voeten tenslotte bijna gelijk bewegen.

links hiel, rechts hiel, links teen, rechts teen. Colofon Uitgever: Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht Capucijnenstraat 21 C10, 6211 RN Maastricht Eindredactie: Christiane Gronenberg / Email: c.gronenberg@zuiderlucht.eu / Telefoon: 06 10 66 12 05 Mede mogelijk gemaakt door: Provincie Limburg, Bic Multimedia en Project Sally.

zuiderlucht.eu

Ook zin in dansen? Kijk eens bij het grote aanbod van Anouk Habets van Beleef Dans op beleefdans.nl november 2016

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

collectie in actie London Calling, Iceberg & Palm Trees, Breaking & Fixing

Het derde de el van Collectie in Ac tie ‘Breaking & Fixing’ met de cale idoscoop installatie va n Serge Onne n.

6 nov t/m 4 dec locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

maarten koningsberger De bariton viert zijn 40 jarig jubileum als lied-, oratorium- en operazanger met Songs from the 17th century

zo 6 nov | 14.30 locatie: : Sint Michielskerk, Markt Sittard

syb van der ploeg en gé reinders De Noord-Zuidlijn, een inspirerend liedjesprogramma

wo 30 nov | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

Schouwburg De Domijnen

Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400

zuiderlucht.eu

november 2016