zuiderlucht
cultuurblad voor de zuidelijke Nederlanden
11 jaargang • 11/2017 e
11
AHJ Dautzenberg over sjieke Limburgse literatuur De vete tussen Hendrik Wiegersma en Joep Nicolas Vijftig jaar gemasseerd door de media De Geluksvogel van Misak Terzibasiyan & Little Steven, Raoul Steffani, William Shakespeare, Michael Wolf, Eric Vloeimans, Gijs Scholten van Aschat, Hadassah Emmerich
Het mysterie Martin Margiela
Fiets Bike Fahrrad Dé expo voor de fietsfan
Laatste maand! Nog te zien t/m 3 dec.
Ook in Cube Everything You Always Nu in Cube Wanted to Know About Toilets* t/m 14 jan. 2018
Info & tickets cubedesignmuseum.nl
gesubsidieerd door de Provincie Limburg
ver rij k
advi eze nv oo
ste n
un rk
e
ss
f ie
c
papier en digit aa es ( l) zin ga
pe
ie rat
f verrijke n
m
ix
aren coö ervn journalistieke propera j e c jkoncepte te t n co ö
d
Bodosz
m a
end verheld s s lo g media master er p cl a o in
g
s
ren va ement
ankelijk toeg d chering projectm er n e det a an a
toega n rend de he vormgeving ide ke e ë n e li el grafisc n
e
s s e nd opullto uur catalog ve d c ust n n st e ek r h
ideeën concepten journalistieke producties bodosz.nl
kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl
chef-dirigent Dmitri Liss mezzosopraan Christianne Stotijn
dirigent Kristiina Poska concept en techniek installatie CREW
dirigent Claus Peter Flor cello Quirine Viersen Berlioz Ouverture King Lear Fauré Elegie voor cello en orkest Saint-Saëns Celloconcert nr 1 Schumann Symfonie nr 3 ‘Rheinische’
Andriessen Miroir de Peine Mahler Symfonie nr 6 ‘Tragische’
Dmitri Liss doorgrondt Mahler
Music & Technology
vr 27 okt | 20.15 u Muziekgebouw Eindhoven
wo 1 nov | 20.30 u Klokgebouw Strijp-S Eindhoven
za 28 okt | 20.00 u Theater aan het Vrijthof Maastricht
do 2 nov | 20.30 u Klokgebouw Strijp-S Eindhoven
Quirine Viersen speelt Franse juwelen do 9 nov | 20.00 u | Heerlen vr 10 nov | 20.30 u | Breda za 11 nov | 20.15 u | Eindhoven zo 12 nov | 14.15 u | ’s-Hertogenbosch
inhoud
zuiderlucht 11\2017
AFFAIRS
7
editorial – Golden boy
12 Het gekwetste hart Overspel verbrak de vriendschap tussen de schilders Joep Nicolas en Hendrik Wiegersma. Ze
“Nu weten we het weer: het is weliswaar
legden hun pijn vast in een eigen versie van De
belangrijk dat kinderen lezen, maar het mag niks
Judaskus. WIDO SMEETS bekeek in Deurne beide
kosten.”
schilderijen.
BOOKS
8 Straatvechten om literair prijsje Schrijver ANTON DAUTZENBERG werd gevraagd
16 Universum is Steffani goed gezind De jonge bariton Raoul Steffani wordt gezien als een van de grootste zangtalenten van ons land. MARK VAN DE VOORT zocht hem op. “Ik koos niet voor de muziek, de muziek koos voor mij.”
mee te dingen naar een nieuwe Limburgse literatuurprijs. In zijn antwoord schetst de schrijver een onversneden beeld van de provinciale cultuurpraktijk.
19 Praten op de planken Wat blijft er over van Shakespeare als je zijn taal hergebruikt? “Bruurs! Who de fòk has made a rolling stone / Of Daddy York, onze geliefde pa?
CULTURE
11
ptmy – De leugen van de pop “Little Steven zou opboksen tegen dat boven
Cover: Martin Margiela. Zie pagina 26.
4
/ Is this the apple of his eye, ons bruur, / Het Schoon Rolandke, met papier gekroond?”
20 Compressie
menselijke standbeeld dat ik inmiddels voor hem
Michael Wolf fotografeerde overvolle metro
had opgericht, opgebouwd uit dankbaarheid,
wagons in Tokio. Kan de mens in een moderne
vermenigvuldigd met 33 jaar romantisering.”
megapolis zijn waardigheid behouden?
DESIGN
zuiderlucht 11\2017
inhoud
34 Strijders voor kunst en knaken
39 ZL Boekentop10
Gijs Scholten van Aschat en Eric Vloeimans
“Waarom zoveel mensen naar een boek
zoeken naar het verlangen van de ziel. PAUL
grijpen over incest? De vraag stellen is haar
De architectuur van basisschool De Geluksvogel
VAN DER STEEN praat met hen. “Er gaat te veel
beantwoorden. Met die dooddoener kunt u thuis
wordt geroemd door zowel kenners als
aandacht naar prestigeprojecten waar de politiek
gezellig alle kanten op.”
gebruikers. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL sprak
zich op af kan trekken.”
22 Een gebouw dat past als een jas
met architect Misak Terzibasiyan. “De trots van kinderen, dat is het mooiste compliment.”
26 Het mysterie Martin Margiela Bij Martin Margiela ging het maar om één ding:
37 Post ZL “Na een met liberaal-christelijke jokkebrokkerij gevulde inleiding gaan in het nieuwe regeer akkoord 371 woorden over kunst en cultuur.”
kleding. De rest wilde hij verbergen, zelfs de naam van zijn eigen modemerk. THOMAS SNOEIJS duikt in de mist rondom de spoorloos verdwenen modepionier uit Genk.
38 Blendr & Filtr “Na drie jaar toneelschool dacht ik: het heeft geen nut – maar dat is niet erg. Toneel is alleen maar liefde. Kun je je een leven zonder
EDITS
30 Gemasseerd door de media
voorstellen?”
38 De voorkeur van ...
Vijftig jaar geleden verscheen The Medium is the
Hadassah Emmerich die tegenover EMILE
Massage van Marshall McLuhan. THEO PLOEG
HOLLMAN bekent gefascineerd te zijn door
neemt zijn eerste druk nog eens ter hand. “In 1967
duistere krachten. “Je hebt geen leven als je je
las het als een spannende oefening in een denk
alleen maar aan je impulsen overgeeft.”
bare toekomst. In 2017 gaat het boek over nu.”
5
WO 08.11.2017 - 20:15 THEATER
BEHOUD DE BEGEERTE TEN OORLOG - VAN EN MET TOM LANOYE
24 NOV — 31 DEC
PODIUM EXPO NOVEMBER DECEMBER 2017
INLEIDING OM 19.30U
DO 16.11.2017 - 20:15 LEZING
MARC ERKENS - VENSTER OP DE WERELD WAAR MUZIEK ECHT OVER GAAT
ZA 18.11.2017 - 20:15 MUZIEK
DELLA BOSIERS, BERT VERBEKE EN JELLE CLEYMANS ZING-VECHT-HUIL-BID-LACH-WERK-ENBEWONDER — RAMSES SHAFFY HOMMAGE
ZO 19.11.2017 - 15:00 FAMILIE
SCHIPPERS&VANGUCHT/HETPALEIS WAT ER GEBEURDE TERWIJL DE MUSSEN DE POLKA DANSTEN (VANAF 8 JAAR)
DI 21.11.2017 - 20:15 KLASSIEK
ANNELIEN VAN WAUWE & LUCAS BLONDEEL R. SCHUMANN, A. BERG, M. WEINBERG, E.A.
DO 23.11.2017 - 20:15 DANS
SALVA SANCHIS, ANNE TERESA DE KEERSMAEKER / ROSAS A LOVE SUPREME
DI 28.11.2017- 20:15 THEATER
DE ROOVERS ARABISCHE NACHT (R. SCHIMMELPFENNIG)
INLEIDING OM 19.30U
DO 30.11.2017 - 20:15 KLASSIEK
PAVEL HAAS QUARTET I. STRAVINSKY, M. RAVEL, A. DVOŘÁK
OPENING EXPOSITIE VRIJ 24 NOV: 18.00 — 20.00
VR 01.12.2017 - 20:15 COMEDY
WIM HELSEN ER WORDT NAAR U GELUISTERD
DO 07.12.2017 - 20:15 THEATER
ARSENAAL/LAZARUS SPEELT CAMUS
INLEIDING OM 19.30U
ZA 16.12.2017 - 20:15 KLASSIEK
MUSICA AMPHION & ILSE EERENS A. SCARLATTI, A. CORELLI, G. F. HÄNDEL, E.A.
KERSTCONCERT
PROGRAMMA EN KAARTVERKOOP WWW.CCMAASMECHELEN.BE foto: Tom Lanoye © Filip Van Roe
ravage
editorial
zuiderlucht 11\2017
Zuiderlucht gedenkt
Leo Benders (1948-2017)
Golden boy
een man met een onvoorwaardelijke liefde voor de kunsten en de mensen die zich ervoor inzetten.
K
oos Meinderts kreeg vorige maand de Gouden Griffel, “de belangrijkste kinderboekenprijs van Nederland”. De schunnige fooi van 1500 euro die hij als geldprijs mee naar huis kreeg, geeft aan hoe belangrijk Nederland het vindt dat kinderen lezen. Je kunt zo’n prijs natuurlijk weigeren, maar dat vindt de uitgeverij niet leuk: itempje op het journaal, stukkie in de krant, zonder publiciteit geen verkoop. Al vraag ik me af of weigeren niet méér publiciteit oplevert. Een ander nieuwtje over literaire prijzen: de VSB stopt met sponsoring (25.000 euro) van de naar de bank genoemde poëzieprijs. We kijken uit naar de opvolger. Poëzie mag dan een niche zijn waar geen droge kruimel wordt verdiend, het is wél een sprankelende niche, vol bravoure, talent en jeugdige liefhebbers. En dan nu een echte primeur, voor wat het waard is: er dient zich een nieuwe, Limburgse literatuurprijs aan, in januari uit te reiken tijdens het Festival Sjiek - zo heet het, echt waar. Er liggen 2500 euro’s klaar voor de winnaar die minstens vijf relevante titels moet kunnen overleggen én bereid moet zijn daarmee langs de scholen te trekken. Allemaal voor 2500 euro, iets meer dan anderhalf keer het minimum loon. Bruto. Nu weten we het weer: het is wel belangrijk dat kinderen lezen, maar het mag niks kosten. Over prijs en festival is in de aanloop veel ‘gezeik’ geweest, zoals dat in deze contreien heet. Vanwege de achterkamertjes zouden we er weinig van hebben gehoord, ware het niet dat organisator Paul Weelen afgelopen voorjaar schrijver Anton Dautzenberg vroeg om in te zenden. Hoe dat ging, beschrijft Anton in deze Zuiderlucht in twee hilarische maar au fond treurigstemmende brieven aan Weelen. De brieven maken deel uit van zijn nieuwe boek Ik bestaat uit twee letters dat komend voorjaar verschijnt. Met prijswinnaars loopt het zoals we weten niet altijd goed af. In de smakelijke coverstory Het mysterie Martin Margiela beschrijft Thomas Snoeijs de loopbaan van een van de golden boys van de Vlaamse mode van de jaren negentig. Naar aanleiding van een documentaire over Margiela doet hij uit de doeken hoe snel diens ster rees, hoe weinig hij tegelijkertijd moest hebben “van slanke tailles, opgeheven neuzen, belerende vingerhoedjes, drank, drugs en de overige aanstellerij in de modewereld”, hoe Maison Margiela in 2003 werd verkocht en met hoeveel weemoed modekenners nog steeds herinneringen ophalen aan de man die na de verkoop van zijn label van de ene op de andere dag verdween. Niemand weet waarnaartoe. Nou ja, niemand. Zijn broer, die in Genk een kapperszaak heeft, schijnt het te weten, maar die houdt de lippen stijf op elkaar. Ten slotte. Mocht u Zuiderlucht digitaal lezen via issuu.com en daar het oktober nummer hebben gemist: waarschijnlijk waren het de schunnige foto’s in die editie die niet door de issuu-beugel konden. Schunnige foto’s? Scoor een papieren versie van ZL10 en oordeel zelf over ons fotobeleid en de Amerikaanse internetcensuur.
schunnige foto's? Scoor een
met Mieneke Bakker tekst Mieneke Bakker en Wiel Beijer regie Servé Hermans eindregie Ludo Costongs en Dionne Hendriks
papieren Zuiderlucht en oordeel zelf over ons fotobeleid en de Amerikaanse internetcensuur.
Ich bau dir ein Schloss wo 29 noV /m 17 dec – Bordenhal, Maastricht www.toneelgroepmaastricht.nl
Via Belgica meubel landgoed Château St. Gerlach
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
books
zuiderlucht 11\2017
t a a r t s n e t h c e v n e e om r i a r e lit e j s j i r p 8
Anton Dautzenberg: "Hoe heet die eigenaardige dans ook alweer, met die lat? O ja, limbo. Hoe toepasselijk."
zuiderlucht 11\2017
books
Via email werd Anton Dautzenberg uitgenodigd mee te dingen naar een nieuwe Limburgse literatuurprijs. In zijn antwoord schetst hij een onversneden beeld van de provinciale cultuurpraktijk. “Ik kom vermoedelijk uit op een uurloon waar de gemiddelde ambtenaar zijn bed niet voor verlaat.”
Woensdag 24 mei 2017, Schaesberg, Eikske
Twee: Limburgs is weliswaar een erkende
Een zéér bescheiden (bruto) bedrag voor een
(minderheids)taal, maar de tientallen dialecten
tweejaarlijkse provinciale prijs, maar ik ken de
verschillen enorm. Ik ken Heerlenaren die het
status van de kunst, van de literatuur. Wat me wél
Kirchröadsj Plat niet verstaan, laat staan kunnen
verbaast, is dat aan de (schamele) geldprijs een
ierbij mijn reactie op de opmerkelijke
lezen – en dat binnen een straal van hemelsbreed
reeks tegenprestaties wordt gekoppeld. Over de
mail die je me enkele dagen
pakweg vijf kilometer. Bovendien wordt het dialect
invulling kunnen jullie nog geen details geven, maar
geleden stuurde. Ik probeer de
vaak gebruikt (lees: misbruikt) om het chauvinisme
dat het de laureaat veel tijd gaat kosten, is duidelijk.
taal- en stijlfouten te negeren en
te vieren en het Calimero-complex te voeden. Wij en
Alloceer ik het prijzengeld aan de tegenprestaties,
concentreer me op de inhoud. Het
zij. Het individu verdwijnt (noodgedwongen) in een
dan kom ik vermoedelijk uit op een uurloon waar
TaalPlatform (“een overlegorgaan bij het Huis
collectieve identiteit. Je zult begrijpen dat ik geen
de gemiddelde ambtenaar zijn bed niet voor verlaat.
voor de Kunsten Limburg, waarbij alle taal- en
ijveraar ben van het vertroetelen van dialecten.
Een bizarre constructie die het beleidsmatige
Beste Paul Weelen,
H
letterkunde-organisaties van Limburg zijn
Dan de literaire prijs, de hoofdreden waarom
karakter van de prijs onderstreept. “Daaraan voldoen wellicht enkele boeken van
betrokken”) heeft van de Provincie Limburg de
je me mailt. Hij wordt in 2018 uitgereikt aan “het
opdracht gekregen een nieuw literair tweetalig
beste Nederlandstalige prozawerk/roman waarin
uw hand.” Die zin kan ik niet goed plaatsen.
(“Limburgs/Nederlands”) festival te organiseren
Limburg op enige wijze wordt gerepresenteerd en
Waaraan? Aan het niet kunnen geven van details?
met als belangrijk onderdeel de uitreiking van een
dat is gepubliceerd tussen 1 juli 2015 en 1 juli 2017.”
En de zin die daarop volgt is voor mij eveneens
literatuurprijs. Een overlegorgaan kreeg van de
Vanwaar de toevoeging “roman”? Mag ik daaruit
in duisternis gehuld: “boeken die voldoen aan
provinciale overheid de opdracht... De gezamenlijke
concluderen dat verhalen- en essaybundels niet in
onze eisen”? Welke eisen? Dat Limburg op enige
literaire organisaties kwamen dus niet zélf op
aanmerking komen? Dat zou jammer zijn, er zijn
wijze wordt gerepresenteerd? (Op enige wijze?)
het idee, maar moeten het wel uitvoeren. Dat
al genoeg convergerende labels die de literatuur
(Gerepresenteerd?) Dat de boeken tussen 1 juli 2015
getuigt niet van een assertieve, laat staan creatieve
uithollen.
en 1 juli 2017 zijn gepubliceerd? (In mijn geval zijn
instelling. Waarom niet zélf een origineel project
De volgende passage vormt de kern van je
dat er vier.) Waar ik eveneens zeer benieuwd naar ben: is al
bedacht? Literatuur is in mijn ogen een kunstvorm
mail: “De prijs is een geldbedrag van €2500,-. We
die eigenzinnigheid, transgressie, vernieuwing
verwachten wel van de winnaar deelname aan
bekend wie in de jury plaatsneemt? Ik vermoed
en onversneden hartstocht propageert, het is
een middelbare schoolproject waaraan enkele
dat het weer de usual suspects zijn – Limburg is
geen pr-machine van de Provincie. Dat beseffen
schooloptredens verbonden zijn. Daar het de eerste
gezagsgevoelig, ik schreef het al – en ik weet uit
jullie natuurlijk ook; ik meen uit je mail te kunnen
keer is dat we deze prijs opzetten, kunnen we
ervaring dat zij mijn werk niet onbevooroordeeld
opmaken dat het TaalPlatform met de opdracht in
over de invulling hiervan nog geen details geven.
willen/kunnen lezen. ‘Martijn’ en mijn kritische
de maag zit, het enthousiasme is in elk geval ver te
Daaraan voldoen wellicht enkele boeken van uw
houding vallen niet goed in de Limburgse aarde – ik
zoeken. Gezagsgevoeligheid zal de doorslag hebben
hand. Graag zouden we vijf exemplaren ontvangen
ben een provocateur, een dader, een leugenaar, een
gegeven.
van de boeken die voldoen aan onze eisen.”
viezerik en bovenal een nestbevuiler. Ik verwacht >>
9
books
zuiderlucht 11\2017
’Je zult begrijpen dat ik geen ijveraar ben van het vertroetelen van dialecten.’
bovendien dat ook de middelbare scholen niet
vertegenwoordigen toch “alle taal- en letterkunde-
voor uitkomt. Een bizarre constructie die het
op mij zitten te wachten; ik heb inmiddels vijftien
organisaties van Limburg”? Hoe dan ook, jullie
beleidsmatige karakter van de prijs onderstreept.”
boeken gepubliceerd, maar ik ben nog nooit door
vonden het blijkbaar niet nodig om je licht op te
Daar is geen woord Spaans bij.
een middelbare school in Limburg uitgenodigd
steken bij organisaties die wél ervaring hebben met
Je van een uitroepteken voorziene mededeling dat
om een lezing of gastles te komen verzorgen. Dat
het organiseren van een literaire prijs – ik kan er zo
je géén ambtenaar bent, neem ik voor kennisgeving
zegt wel iets, lijkt me zo. Als pr-instrument voor de
een tiental noemen.
aan. Ik heb niets tegen ambtenaren, maar ik ben
Limburgse literatuur ben ik volkomen ongeschikt.
Opnieuw een citaat uit je mail: “De vele
dan ook niet in een straatgevecht met de Provincie
(En daardoor uitermate geschikt, al vergt het hogere
vraagtekens die we hebben kunnen wellicht
verwikkeld. Vervolgens schrijf je dat je een eerlijke
wiskunde om dat uit te leggen.)
ook door jouw uitgebreide antwoord en in
boterham probeert te verdienen. Welke passage uit
samenwerking met een eventuele winnaar later
mijn mail heeft je tot deze getuigenis verleid? Het
kritisch is, maar zie het als een blijk van
worden opgelost.” Dus ook jullie hebben de nodige
lijkt wel een biecht, Paul. Nou vooruit, ik verleen je
betrokkenheid – of niet, dat mag natuurlijk ook.
vragen, maar daar gaan jullie pas achteraf – “later”
hierbij de absolutie. Tien weesgegroetjes en je mag
Ik woon nu tijdelijk in Schaesberg en het valt me
– mee aan de slag. Eigenaardig. Beantwoord die
weer fier rechtop over straat.
opnieuw op hoe laag de lat ligt. Die moet echt
vragen gewoon vóóraf, dat zal zowel de kwaliteit als
omhoog. En nu iets minder streng geformuleerd: die
het draagvlak ten goede komen.
Paul, ik realiseer me dat mijn reactie behoorlijk
kán echt omhoog. Limburg is een mooie provincie,
Je schrijft dat het evenement een lange
Dan je laatste zin: “Ik zie wel of en wat je instuurt.” De lat ligt inderdaad laag. Ik weet niet of ik daar onderdoor wil kruipen, want dat lijkt me de
ik bewaar er goede herinneringen aan en ik kom
voorgeschiedenis heeft, “deels in behoorlijk wat
bedoeling, erover springen is geen kunst. Hoe heet
er graag, maar door amateurisme, nepotisme, een
straatvechterij met de provincie, maar daar hoef
die eigenaardige dans ook alweer, met die lat? O ja,
op serviliteit gerichte distributie van autoriteit,
jij niet van op de hoogte te zijn.” Dat ben ik nu
limbo. Hoe toepasselijk. (Om over de metafysische
berusting, lapschwanzerei en lange tenen verwordt
dus wel. Dank daarvoor. (Ik vermoedde al zoiets.)
connotaties van ‘limbo’ nog maar te zwijgen...)
zij langzaam tot de karikatuur die zij (niet) in de
Het amuseert me dat jullie een straatgevecht
spiegel wil zien.
voeren met de Provincie, daarna van diezelfde
Lodewijk van Deyssel. Hij beschrijft het gevoel
Provincie opdracht krijgen om een literaire prijs
dat een Hollandse jongen overvalt wanneer hij
ik de Abdij van Rolduc. Ik moest denken aan de
te organiseren, die klus met tegenzin accepteren,
met de trein in Zuid-Limburg arriveert om zijn
passage in Vervlogen jaren waarin Frans Erens
tot de conclusie komen dat jullie helemaal niet
intrek te nemen in een katholiek jongensinternaat.
herinneringen ophaalt aan een gepensioneerde
weten hoe je zoiets moet aanpakken en vervolgens
Zoals je weet, baseerde Van Deyssel zich op zijn
Pruisische majoor die de abdijkerk niet wilde
maar wat aanmodderen, voor de vorm. Dan krijg je
jeugdervaringen, hij bracht drie jaar door op het
verlaten. Snikkend zat hij in de kerkbanken en
dit: “We willen fictie een prijs geven, het liefst een
gezagsgetrouwe Rolduc, de kleine republiek uit de
verlangde terug naar de vervlogen kinderjaren die
roman, maar stuur een verhalenbundel in.” Je geeft
titel.
hij op Rolduc doorbracht.
hiermee expliciet aan dat jullie een roman willen
Tot slot een anekdote. Afgelopen zondag bezocht
Ik herlees dezer dagen De kleine republiek van
“En nou ware ze allemaal weg, daar-ginter
bekronen. Waarom eigenlijk? En wíe wil dat? De
gebleeve, en in dit rare land kon ‘et alleen maar naar
Provincie, de stuurgroep, het overlegorgaan, de
voor hem zijn. Zijn beenen knikten bijna in mekaâr,
betrokken literaire organisaties, de jury? Het heeft
naar den grond, hij had een leegte in zijn kuiten,
Warme groet,
dus geen enkele zin om een verhalenbundel in te
een onhongerige krimping van zijn maag naar zijn
Anton Dautzenberg
sturen.
keel.” Kinderangsten, zeker, maar je weet hoe het
Lang leve de (Limburgse) literatuur!
—
Je benadrukt in je mail dat de juryleden
met de vrije Van Deyssel in Zuid-Limburg, in dat
onafhankelijk zijn en “bij geen enkele ruzie
rare land, is afgelopen. In de geciteerde passage
betrokken.” Dat straatgevecht met de Provincie,
kondigt het onweer zich al aan.
Zondag 28 mei 2017, Schaesberg, Eikske
zijn ze daarvan op de hoogte? En zo ja, hoe werkt
Beste Paul,
D
dat is ós Kirchroa, went ‘t zingt en laacht. Zunt
opdrachtgever en heeft blijkbaar nogal wat wensen.
boaver ós ooch de wólke al ins jrauw, da dunt vier
Iets anders. Uit je mail meen ik op te kunnen
zinge, verdrieve vier ze jauw. Zet ‘m op!
ank voor je antwoorden, al hebben
maken dat je moeite hebt met begrijpend
die niet geleid tot meer duidelijkheid.
lezen. Ik weet dat je een kenner bent van het
Lauwwarme groet,
Verre van. Je schrijft dat de richtlijnen
Kirchröadsj Plat, maar verwaarloos estebleef het
Anton Dautzenberg
van de stuurgroep “nogal warrig”
Standaardnederlands niet. Je schrijft dat je het
zijn, “aangezien we allemaal geen ervaring
niet met me eens bent dat “een auteur méér moet
hebben met het organiseren van een literaire
verdienen dan de gemiddelde ambtenaar.” Dat
prijs.” De stuurgroep? Is dat een afvaardiging
beweer ik helemaal niet. Ik schreef dat het me
van de Provincie? En die warrigheid, is die nu
verbaast dat aan een (schamele) prijs (nog nader
het gevolg van jullie onervarenheid of van de
in te vullen) tegenprestaties worden gekoppeld.
richtlijnen? Ik vind het overigens curieus dat
“Alloceer ik het prijzengeld aan de tegenprestaties,
jullie – “allemaal”, schrijf je – geen ervaring hebben
dan kom ik vermoedelijk uit op een uurloon
met het organiseren van een literaire prijs; jullie
waar de gemiddelde ambtenaar zijn bed niet
10
‘t Sjunste óp de welt, wat der Herjod had jemaad,
dat dan door in de jurering? De Provincie is de
Deze twee brieven maken deel uit van Ik bestaat uit twee letters, het dagboek dat Anton Dautzenberg tijdens zijn vijftigste levensjaar bijhoudt en dat eind mei 2018 verschijnt in de reeks Privé Domein bij de Arbeiderspers.
zuiderlucht 11\2017
pleased to meet you
De mooie leugen van de popmuziek I
Steven van Zandt. foto Amanda Brown
Het klonk als een bende waar je bij wilde horen. Ik tenminste wel.
n oktober vorig jaar had ik meer zenuwen voor aanvang van een concert dan ik in lange tijd had gevoeld. Het leek zelfs een beetje op de zenuwen die ik voelde in de nazomer van 1983, toen ik naar het eerste concert van mijn leven ging. Mijn muziekliefde is toen geboren, in De Hanenhof in Geleen, zo heb ik het altijd ervaren. En nu zou de man die me die liefde schonk voor het eerst sindsdien weer optreden met een vergelijkbare band, vijftienkoppig, inclusief een complete blazerssectie. Alleen de naam van die band al: Disciples of Soul. Het klonk als een bende waar je bij wilde horen. Ik in elk geval wel. Ontelbare malen had ik Steven van Zandt alias Little Steven na dat optreden in 1983 gezien en gehoord, op het podium meestal als rechterhand van zijn jeugdvriend Bruce Springsteen. Daarbuiten als rechterhand van Tony Soprano in de briljante serie The Sopranos. En als radio-dj bij zijn eigen Underground Garage, dat een paar jaar lang net als mijn programma door radiozender Kink FM werd uitgezonden, waardoor ik hem opeens mijn collega mocht noemen. Maar wat hij altijd bleef, boven alles, was de man met wie het allemaal begon. Met datgene dat hij nu in Londen, in 2016, voor het eerst in 33 jaar opnieuw ging doen: optreden met een eigen, grote band, die teruggreep op de traditie van zowel rock ’n roll als soul. Ik was zenuwachtig, simpelweg omdat ik me er zo op verheugde. Meer dan ooit als een kind, als het kind dat ik was toen ik hem voor het eerst zag, het kind dat voor het eerst voelde wat het losmaakt als zaallichten doven, het intro klinkt en een schim opduikt in al die rook op het podium. Maar ik was ook zenuwachtig omdat ik bang was dat het zou tegenvallen. Gek genoeg niet zozeer míj, maar dat het hém zou tegenvallen. Dat het niet heel druk zou zijn, of de mensen niet enthousiast genoeg, of dat het publiek te onbekend zou zijn met zijn nummers. Het is een raar mechanisme van de fan: dat je jezelf medeverantwoordelijk voelt voor iets dat totaal je verantwoordelijkheid niet is. Tegelijk had ik een enorm vertrouwen in Little Steven: hij zou niet tegenvallen, hij zou opboksen tegen dat bovenmenselijke standbeeld dat ik in mijn hoofd inmiddels voor hem had opgericht, opgebouwd uit dankbaarheid, vermenigvuldigd met 33 jaar romantisering. En verdomd. Hij was nog beter dan ik had gehoopt. Ik snapte met terugwerkende kracht waarom mijn muziekliefde indertijd bij hem begon: omdat die vijftien mensen op dat podium twee uur lang demonstreerden hoe fijn het is samen muziek te maken. En toen maakte hij een nieuwe plaat, Soulfire, die fantastisch was, en stond ik op 25 juni in Carré voor een concert dat ik nooit meer vergeet, samen met mijn buurman Jack uit Geleen die mij in 1983 ook meenam. En zo leek alles te kloppen, en niets ooit minder te worden of op te houden. Dat is natuurlijk niet zo, dat is een leugen. Het is de grote leugen van de popmuziek, en precies de reden dat ik er zo van hou. LEON VERDONSCHOT Little Steven and The Disciples of Soul, op 30/11 in 013 in Tilburg.
11
culture
12
zuiderlucht 11\2017
zuiderlucht 11\2017
culture
Het gekwetste hart dat nooit meer helen zal Overspel en verraad verbraken de vriendschap tussen de schilders Joep Nicolas en Hendrik Wiegersma. Hun nooit meer bijgelegde brouille legden ze ieder vast in een eigen versie van De Judaskus. WIDO SMEETS ging naar Deurne om de twee schilderijen te bekijken. “Vriend, waartoe zijt gij hier gekomen?”
I
k zal je een foto sturen van dit doek, schrijft
hij een solo-expositie in het Stedelijk Museum
Hendrik Wiegersma in december 1930 aan zijn
Amsterdam, tien jaar later zal hij Nederland
Parijse maîtresse Jeanne Nijs over het bijna
vertegenwoordigen tijdens de Biënnale van Venetië.
voltooide schilderij De aanklacht. Hij laat alvast weten dat het doek “droef is, en somber
Een van zijn innigste kunstenaarsvrienden is Joep Nicolas (1897-1972), die voor de expositie in het
als zijn maker. ‘t Is wél sterk, hoe kan ’t ook anders
Stedelijk het affiche ontwerpt; diens vrouw is een
waar al mijn schilderen zoo zuiver mijn leven is.”
zus van Jeanne. Terwijl Wiegersma met zijn Parijse maîtresse uitstapjes maakt, vindt zijn vrouw Nel
Het schilderij gaat over een allesverterende ruzie
troost bij Joep Nicolas. Ook zij krijgen een relatie.
met zijn vriend Joep Nicolas. Twee jaar later schrijft
Nicolas’ vrouw Suzanne weet ervan en heeft er
hij Jeanne over een werk met dezelfde thematiek en
vrede mee. Zij is, gezien haar affaires met de dichter
belooft haar opnieuw een foto te sturen. “Amice, ad
Adriaan Roland Holst en de beeldhouwer Ossip
quid venisti”, parafraseert hij Jezus’ woorden gericht
Zadkine, evenmin eenkennig.
aan Judas, “vriend, waartoe zijt gij hier gekomen?”
ongewoon in deze kringen. Wat niet wil zeggen
met zijn vrouw aangelegd. Het schilderij krijgt als
dat alles even gladjes verloopt. De furie die bij
titel De Judaskus.
Wiegersma loskomt als hij van de affaire hoort, zal
Hendrik Wiegersma (1891-1969) vestigt zich in 1917 Joep Nicolas, Portret Hendrik Wiegersma (ca 1928), inkt op papier, het enige werk van Nicolas dat Wiegersma niet vernietigde.
Promiscuïteit en ménages à trois zijn niet
Die vriend, Joep Nicolas, is zíjn Judas: hij heeft het
hij zijn leven lang bij zich houden. Hij kondigt aan
als huisarts in het Brabantse Deurne. Geïnspireerd
met pistolen naar Groet te komen, waar Nicolas
door de kunstenaarsvrienden die hij in zijn landhuis
woont. Deze neemt de dreiging zo serieus dat hij
over de vloer krijgt, begint hij midden jaren twintig
een tijdlang onderduikt bij de familie van zijn
ook zelf te schilderen. Met succes. In 1928 heeft
vrouw in Sint-Truiden.
>>
13
culture
zuiderlucht 11\2017
Joep Nicolas, De Judaskus (1931), detail. Olieverf op doek.
Joep Nicolas, Schikgodinnen (1965). Gemengde techniek.
Hendrik Wiegersma, De Judaskus (1932). Olieverf op doek.
Roermond om daar het glas-in-loodatelier van zijn
niet. Hij laat de glas-in-loodramen in zijn huis,
vader over te nemen dat ondanks de economische
een cadeau van Nicolas bij zijn koperen bruiloft,
crisis goed draait. Hij leidt het luxueuze leven
verwijderen en vernietigt al diens werken die hij
van de geslaagde kunstenaar-zakenman en reist
in bezit heeft. Op één na: een getekend portret
regelmatig naar Amsterdam, Parijs en Brussel om
van hem als arts en kunstenaar. “Sapiens ipse sibi
vrienden te ontmoeten.
fortunam fingit” staat erop: een wijs man creëert
In zijn Roermondse atelier maakt hij, vooral voor kerken, glas-in-loodramen en ontwikkelt nieuwe
zijn eigen geluk.
en een schilderij met verraad als thema. In het
D
artistieke gevolgen daarvan vormen het centrale
schilderij De Judaskus heeft hij naast Jezus en Judas
Ze vechten het uit via hun advocaten. Als Nicolas
thema van de tentoonstelling De Judaskus.
zichzelf en Wiegersma afgebeeld in een, zo lijkt het,
kandidaat is om directeur van de Rijksacademie
Vriendschap en verraad van Joep Nicolas en Hendrik
afgeweerde omhelzing. Wie wie is, blijft onduidelijk.
in Amsterdam te worden, vraagt Wiegersma de
Wiegersma in museum De Wieger in Deurne,
Neemt Nicolas hier zichzelf op de korrel?
minister voor een ander te kiezen. In de omgang
technieken, onder andere voor muurdecoratie van glaspanelen. Maar de affaire laat hem niet los. In 1931 voltooit hij kort achter elkaar een gouache Het conflict tussen Wiegersma en Nicolas en de
gevestigd in het voormalige woonhuis van de
Ook de gekwetste Wiegersma stort zich met een
aar blijft het niet bij. Hij laat Nicolas observeren door een privédetective en probeert te beletten dat zijn oude vriend
een grote opdracht in de Nieuwe Kerk in Delft krijgt.
met vrouwelijk studenten zou Nicolas niet te
huisarts-kunstenaar. Volgens Lex van de Haterd, de
ongekende energie op zijn werk. Hij schildert
Wiegersma-biograaf die de expositie samenstelde
naakten (een rode draad in zijn oeuvre), De
en de begeleidende catalogus schreef, leidde de
aanklacht, De Judaskus en andere doeken met al
de enige die Nicolas trouw blijft. De rest kiest, niet
ruzie tot een ongekende explosiviteit bij de twee
even omineuze titels als Het duet en Het geheim. Zijn
zelden geïntimideerd, voor Wiegersma. Over zijn
kunstenaars.
werk is somberder en donkerder dan ooit, en hij
niet te temmen wraakzucht kan hij zich alleen bij
weet het. “De tijd”, schrijft hij aan Jeanne, “schenkt
Jeanne uiten. “Mijn oog”, schrijft hij haar, “loert
me niets dan haat.” Zich daaraan onttrekken lukt
op hem, alle uren, mijn hand oefent zich elke dag.
Joep Nicolas verhuist met zijn vrouw Suzanne en hun twee dochters naar zijn geboorteplaats
14
vertrouwen zijn. Van hun vriendenkring is Adriaan Roland Holst
zuiderlucht 11\2017
culture
uitgelaten, soms zwaarmoedig.” Onberedeneerde woedeaanvallen tegen zijn vrouw Suzanne wisselt hij af met liefdevolle spelletjes met zijn twee dochters. “Luisteren doet hij weinig”, schreef zijn vriend Godfried Bomans over Nicolas. “Ten eerste, omdat niemand aan het woord komt en ten tweede door de overtuiging dat de ander hem toch beamen zal.”
N
oodzakelijkerwijs blijft Nicolas’ glas-inloodwerk in De Wieger onderbelicht. Of dat erg is? In een nogal hagiografisch
gestemde museumdocumentaire uit 2014 wordt hij afgeschilderd als de grote vernieuwer van de glasschilderkunst – maar zijn experimenteerdrift is eerder technisch dan artistiek van aard. In De Wieger valt op hoe Nicolas, ondanks zijn wereldse inslag, ook in zijn schilderwerk moeilijk loskomt van religieuze en mythische thema’s. Uit sombere, in aardse kleuren geschilderde werken met titels als De Judaskus, De ontbinding, Prijs der idealen en Eind der illusie blijkt hij met zijn oude vriend Wiegersma een weinig optimistisch wereldbeeld gemeen te hebben. Het katholicisme drukte in die tijd zwaarder op de mensen dan menigeen vermoedt. Soms weet hij die zwaarte te doorbreken en schemert een soort opluchting door. Dan zien we werken die veel moderner ogen dan de misantropie die Nicolas elders tentoonspreidt. Het fijne van deze expositie is dat deze contrapunten in zijn oeuvre nu eens vol in het licht komen te staan, zoals de houtsneden uit zijn beginjaren, de van levens- en tekenlust getuigende, kleurrijke werken Harlem, Actress en Schikgodinnen en de portretten van Gisèle en Matthew Huxley, inderdaad de zoon van de grote Britse schrijver, die getrouwd was met een andere
Joep Nicolas, Gisèle (1946). Tempera.
zus van Suzanne Nicolas. Zonder de familiaire last die hem naar het glasschilderen dwong, had Joep Nicolas wellicht meer uit zijn kunstenaarsleven weten te halen, iets Ha, dat gekwetste hart dat nooit meer helen zal,
minst geleden onder de brouille. Hij schildert twee
waarvan hij zich zeer bewust was. In 1940 schreef
dat altijd bloedt, dat steeds zijn wonde houdt,
werken over de ruzie en gaat verder met zijn leven
hij vanuit New York aan Gisèle: “Ik ken de grote
dat geboren is om lief te hebben en haten moet,
– dat vanwege nieuwe amoureuze verwikkelingen
teleurstellingen als je vrijelijk wilt gaan schilderen
den eeuwigen, fellen, nooit te temmen haat bezit,
een nieuwe wending zal nemen. Wanneer hij zich
na zoveel jaren glasramen te hebben gemaakt. Dat is
tegen hem, hem, hem, die eens… Ik zweer het bij de
maar niet los kan maken van zijn leerlinge Gisèle
niet eenvoudig. Ik heb mijn leven daarmee verpest.
goden.” Bij die eed is het gebleven, tot fysiek geweld
van Waterschoot van der Gracht, vertrekt het gezin
Ik had een goede kunstenaar kunnen zijn. Nu ben ik
tussen de twee voormalige vrienden is het nooit
Nicolas, met de oorlogsdreiging en de behoefte
een geoefend vakman, niet meer.”
gekomen.
aan een nieuwe artistieke omgeving als officiële
Het zwaartepunt van de Judaskus-expositie ligt bij
redenen, naar Amerika. Vandaar blijft Nicolas
Joep Nicolas, wiens werk de hele bovenverdieping
verliefde brieven schrijven aan Gisèle, een niet
wordt gegund. Wat conservator Van de Haterd
alleen in naam aristocratische verschijning, die hij
beschrijft in de catalogus, overigens een betere
tweemaal portretteert.
leidraad dan de fragmentarische zaalteksten, wordt hier zichtbaar: van de twee heeft Nicolas het
ZL
Nicolas heeft een instabiel karakter, schrijft Van de Haterd in zijn catalogustekst, “soms is hij
De Judaskus. Vriendschap en verraad van Joep Nicolas en Hendrik Wiegersma. Van 24/9 t/m 14/01 in museum De Wieger in Deurne. dewieger.nl
15
zuiderlucht 11\2017
culture
Het universum is Raoul Steffani goed gezind 16
Raoul Steffani: “Schumann staat het dichtst bij mij. Ik vind Schumann emotioneler, waar Schubert vaak een meer beschouwend karakter heeft.� originele foto Marco Borggreve
zuiderlucht 11\2017
culture
De jonge bariton Raoul Steffani wordt gezien als een van de grootste zangtalenten van Nederland. MARK VAN DE VOORT zocht hem op. “Ik koos niet voor de muziek, de muziek koos voor mij.”
R
aoul Steffani, de naam zelf klinkt
natuurlijk ook een rol.” Met een tevreden glimlach:
varieert van zangtechnieken en ademtips tot aan
al als muziek. De rijzende ster
“Op de een of andere manier is het universum me
mijn carrièreplanning.” Lachend: “Al vindt ze dat
in baritonland zit er relaxt bij
goed gezind.”
laatste geen lekker woord.”
en glimlacht minzaam op de
Steffani volgde zangopleidingen aan de
Volgend jaar komt zijn debuut-cd uit bij Challenge
conservatoria van Tilburg en Amsterdam, waarna
Records, altijd een belangrijk moment in de carrière
Steffani is nu eenmaal geen gangbare achternaam
hij voor twee jaar vertrok naar Wenen. Daar
van een klassiek muzikant. Het wordt een cd met
in Nederland. Een overblijfsel van Italiaanse
kreeg hij les kreeg van bariton Peter Edelmann en
liederen van Jean Sibelius, Alban Berg en zijn grote
voorouders, maar dan wel van ver terug, is het
stortte hij zich vol overgave in het rijke klassieke
favoriet Robert Schumann. Een groot deel van
enige wat de jonge zanger weet. “In het buitenland
muziekleven van de stad. Nog altijd bezoekt hij er
de composities zal hij ook vertolken tijdens zijn
valt mijn naam in elk geval goed op. Maar het
dolgraag concerten van zijn zanghelden, zoals Anne
recital begin november op Festival Vocallis. “Veel
klinkt waarschijnlijk exotischer dan de herkomst
Sofie von Otter en Bryn Terfel. “Ik pik er altijd wel
mensen houden het bij Schubert, maar voor mij is
daadwerkelijk is. Ik moet er toch eens onderzoek
even een opera of liedrecital mee.” Niet iedere jonge
Schumann de kroon op het liedrepertoire. Hij staat
naar gaan doen.”
zanger doet dat, beseft hij, maar hij vindt het van
het dichtst bij mij. Hij is emotioneler, waar Schubert
wezenlijk belang voor zijn ontwikkeling. “Een kleine
vaak een meer beschouwend karakter heeft.”
opmerking. Hij hoort het wel vaker,
Met de loopbaan van Steffani gaat het ontegen
nuance in het overbrengen van emotie, een finesse
zeggelijk crescendo. Vorig jaar beleefde de jonge
in de podiumpresentatie; je leert altijd wel iets.”
van de Dutch Classical Talent Tour. Ook opera staat
bariton een kroonjaar. Hij sleepte als eerste mannelijke vocalist de prestigieuze, tweejaarlijkse Elisabeth Evertsprijs voor veelbelovend Nederlands muziektalent in de wacht. En hij won het Grachtenfestival Conservatorium Concours 2016. De prijzenregen helpt hem op weg. “Ik krijg ineens meer kansen om me te laten horen,
‘Als zanger ben je zo gefixeerd op je instrument, ik merk het meteen als er iets met mijn stembanden is. Ik ben heel braaf geworden.’
op het menu, waaronder The Rape of Lucretia van Benjamin Britten en Mozarts populaire Così fan tutte tijdens de Nationaal Jeugd Orkest Muziekzomer 2018. Als romantische, lyrische bariton is Steffani’s stem nog steeds in ontwikkeling. “De zangkunst is een waarachtig ambacht, stapje voor stapje bouw je jouw instrument op. Ik ben vanaf mijn zeventiende
zoals in het Concertgebouw. Een luxe, ik weet het, maar tegelijkertijd plan ik mijn concerten
In april 2018 toert Steffani door Nederland met zijn liedbegeleider, pianist Daan Boertien, in het kader
Hij kreeg privélessen van dezelfde Anne Sofie von
pas echt serieus gaan zingen en Pavarotti zei dat het
vaak al jaren vooruit, omdat ik zoveel mogelijk
Otter en van Elly Ameling, en volgde masterclasses
tien jaar duurt voor je een echte zanger bent, dus ik
afwisseling in mijn repertoire wil. Liedrecitals,
bij zijn held Thomas Hampson. “Met Hampson heb
heb nog een paar jaar.”
opera, concertwerken en het vaak verwaarloosde
ik nog regelmatig contact, dat vind ik nog steeds
operette-genre; ik wil me ontplooien als een breed
ongelofelijk”, vertelt de 25-jarige vol verwondering.
“Als zanger ben je zo gefixeerd op je instrument,
inzetbare zanger.”
Maar het is vooral de vermaarde zangpedagoge
ik merk het meteen als er iets mee aan de hand
Steffani is met de jaren ook bewuster gaan leven.
Margreet Honig die volgens Steffani cruciaal is voor
is. Ik ben heel braaf geworden.” Hij eet zo gezond
een muzikaal nest. Zijn ouders hebben “keurige
zijn razendsnelle ontwikkeling. Hij wordt al vijf jaar
mogelijk. Liefst elke ochtend verse gemberthee
kantoorbanen”, zoals hij het zelf zegt, ze hebben
gecoacht door de inmiddels 79-jarige zanggoeroe,
bijvoorbeeld, goed voor de stembanden. Stoom
hem ook nooit gepusht om voor de klassieke
die gewild is bij vocalisten van over heel de wereld.
afblazen kost hem geen moeite. “Ik reis graag
muziek te kiezen. “De liefde voor zang komt echt
Steffani is één van haar laatste zangstudenten.
en ik ga ook als het even kan lekker uit eten met
uit mezelf. Ik koos niet voor de muziek, de muziek
“Margreet is mijn grote steun, ik heb een blind
vrienden.” Hij klopt op zijn buik. Hij is nu nog
koos vooral voor mij. Ik kan dat niet goed uitleggen,
vertrouwen in haar. Ze werkt op een heel intuïtieve
mager, zegt hij, want hij let op wat hij eet. Lachend:
zo heeft het altijd gevoeld, als een onontkoombare
manier, ze kan van die hele kleine aanwijzingen
“Maar gelukkig mag je als bariton wel over een
passie.” Over zijn succes: “Timing en geluk spelen
geven waardoor alles ineens op zijn plek valt. Dat
bodem beschikken.”
Raoul Steffani (Sittard, 1992) komt allerminst uit
ZL 17
O P L I C HT E N
18.11
26.11
Upcycling atelier & shop
C-mine Genk
c-mine.be onbetaalbaar.com
Met het project ‘OPLICHTEN’ transformeert ONBETAALBAAR samen met C-mine afgedankt materiaal tot nieuwe voorwerpen. Wandel binnen in het atelier en bewonder de creaties in de shop. En wie weet ga je met een uniek designstuk naar huis.
28 oktober
18 november 2017
FESTIVAL MET MEDITERRANE MUZIEK EN LITERATUUR
ONUITPUTTELIJK
C-mine cultuurcentrum Genk www.360istanbul.be
cultuur centrum Stad Genk
zuiderlucht 11\2017
culture
Shakespeare of Lanoye? Maakt het wat uit? Voor de lezer wel!
Praten op de planken H
et regent Shakespeare-stukken om me heen. Op tal van manieren, en in alle gevallen afwijkend van de oorspronkelijke stukken, wordt het werk van de 16e eeuwse dichter en toneelschrijver op de bühne gebracht. Het Nationale Toneel raast door de theaters met Het Verzamelde werk van Shakespeare. In minder dan twee uur komt ’s mans complete oeuvre voorbij. Fantastisch theater, even kolderiek als tragisch: de handeling en thema’s in slapstick-snelkookpan, en toch diepmenselijk. Echt, de glimlach wijkt niet van je lippen. Geweldige acteurs. Maar Shakespeare? Tom Lanoye met Ten Oorlog, de verkorte versie van Shakespeares koningsdrama’s, hij vervoert je, je wipt van de ene op de andere bil. Maar ’t blijft zeuren in mijn hoofd. Is zijn amalgaam van al dan niet zelf verzonnen Vlaams, Nederlands en Engels, van rap, straat- en literaire taal vol vuur gebracht, van dezelfde aard en kwaliteit als van het genie uit Stratfordupon-Avon? Kijk en luister je naar Shakespeare of naar wat Lanoye daarvan maakt? En, maakt dat wat uit? De literatuurgeschiedenis is een Fundgrube vol verhalen. Schrijvers en
theaterlui cirkelen als kraaien boven het corpus van overgeleverde teksten die op hun beurt ook weer aan andere teksten ontleend zijn. Hamlet, Lucifer, Max Havelaar naverteld, wat zou het? Het theaterpubliek is er inmiddels aan gewend. Maar niet iedereen is enthousiast. Er zijn auteurs die de uitvoering van hun stukken notarieel laten vastleggen, Samuel Beckett deed dat bijvoorbeeld. De Angelsaksische toneeltraditie is wars van bewerkingen, en termen als plagiaat en auteursrecht zoemen vaak hinderlijk rond. Wat is wezenlijk voor Shakespeare? Stof en plot vind je ook in vergelijkbare stukken van toen en nu, de dramatische opbouw is niet altijd even sterk, de personages bewegen zich op het randje van karikaturen, de strijd om de macht en om de liefde is uitvergroot, het wemelt van overbodige rollen, en sommige stukken zijn regelrechte miskleunen, zeggen de geleerden. Het genie zit ‘m in de taal, de poëtische taal, zeggen de fans. Grootmeesterlijke woordkeus, fascinerende beelden, de zinnen dansen op sublieme maat. Daarin schuilt het grootse van Baz Luhrmanns verfilming van Romeo en Julia: het uitgepuurde verhaal in futuristische setting, de dialoog in de oorspronkelijke, jambische verzen. Wat blijft er over van Shakespeare als je zijn taal hergebruikt, aantast of herschept? Bruurs! Who de fòk has made a rolling stone Of Daddy York, onze geliefde pa? Is this the apple of his eye, ons bruur, Het Schoon Rolandke, met papier gekroond? Voor deze Lanoye vallen we in katzwijm. Dát is poëzie, dát is praten op de planken, zegt Lanoye in zijn toneelbewerking van Klaus Manns Mephisto. Praten op de planken, de taal tot leven wekken, het is de Vlaamse taalkunstenaar wel toevertrouwd. Bravoureuze dictie, gedurfde timing, hij is er een meester in. Hij rekt en strekt, geselt en liefkoost de
taal, werpt ze van zich en haalt ze aan. Hij bezielt de taal en geeft haar daarmee het aureool op dat moment de enige juiste te zijn: wat gezegd wordt, kan niet anders worden gezegd. Dat is een illusie - de talloze versies in talloze talen bewijzen dat - maar juist die uitstraling geeft haar de kracht van poëzie, het genre waarin elk woord onvervreemdbaar op de juiste plaats staat, vastgeklonken is in de vorm. Taal met de kracht van poëzie: is dat poëzie? Retorica is de kunst van het overtuigen. Zij is de instrumententas van de reclame, van redenaars, politici, vertellers, theatermakers en andere verleiders. Retorische kunstgrepen maken een tekst effectief. De dichtkunst zoals wij die sinds de vorige eeuw kennen, is daar wars van. Daar zijn woorden tot hun hardste kern teruggebracht om de enig juiste uitdrukking van wat heel diep woelt of glinstert zwart op wit te krijgen, daar bieden dezelfde woorden de lezer zeeën van betekenis. Daar is de eenzame lezer schatgraver, daar staat niemand op de planken om te helpen, te sturen of te imponeren. De hardcore lezer wil dat ook niet. Poëzie is van een andere orde dan poëtisch taalgebruik, bezield of gekunsteld. Stel je voor dat iemand gaat sleutelen aan De danser van Martinus Nijhoff, van dat sonnet een nieuw kunstwerk maakt. Alleen de eerste strofe al: Onder mijn huid leeft een gevangen dier Dat wild beweegt en zich naar buiten bijt, Zijn donker bloed bonst, zijn gedrongen spier Trilt in krampachtige gebondenheid. Shakespeare of Lanoye? Maakt het wat uit? Voor de lezer wel! Die wil op eigen kracht de diepte in. En soms ligt hij dwars, desnoods vóór de tekst. BEN VAN MELICK
19
culture
20
zuiderlucht 11\2017
Niks is wat het lijkt, meldt Stadsmuseum Helmond bij de tentoonstelling MixedZone, over kunst “waarin (sub) culturen, gender, af- en herkomst en identiteit een rol spelen.� Deze foto stamt uit de veelgeprezen serie Tokyo Compression van de Duitse fotograaf Michael Wolf, die zijn camera decennialang op het moderne stadsleven richtte. Voor deze serie fotografeerde hij de taferelen in de overvolle metrostellen op een klein metrostation in Tokio. Zijn centrale vraag: kan de mens in een moderne megapolis zijn identiteit en waardigheid behouden? (SvH)
Compressie
MixedZone, van 10/9 t/m 18/02 in Kunsthal Museum Helmond. museumhelmond.nl
zuiderlucht 11\2017
culture
21
design
zuiderlucht 11\2017
EEN GEBOUW DAT PAST ALS EEN JAS
22
zuiderlucht 11\2017
design
Het gebouw van basisschool De Geluksvogel in Limmel-Maastricht wordt geroemd door architectuurkenners en gebruikers. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL ontmoet de Eindhovense architect Misak Terzibasiyan. “De trots van kinderen op hun eigen gebouw, dat is het mooiste compliment.�
De Geluksvogel. foto Daan Dijkmeijer/UArchitects
23
design
zuiderlucht 11\2017
“Als je die verbinding met de natuur kwijtraakt – wat blijft er dan over? Een abstracte, steriele omgeving. Dat is heel armoedig.”
A
ls je de bovenverdieping van de school bereikt, ga je vanzelf fluisteren. Kinderen zitten verspreid over de ruimtes, alleen of in groepjes, gebogen over boeken en schriften.
iPads in vrolijk gekleurde beschermhoezen liggen onder handbereik. Schuifwanden staan open, lokalen zijn er eigenlijk niet. Iedereen kan elkaar zien en naar elkaar toe lopen. Toch is het er opmerkelijk rustig. Hier wordt geleerd. Het schoolgebouw van De Geluksvogel ligt aan de rand van de Maastrichtse wijk Limmel en is opgetrokken uit lichtgrijze baksteen, met op de bovenverdieping een markante houten omlijsting die lijkt te zweven tussen hemel en aarde. Het gebouw is ontworpen door UArchitects, het Eindhovense bureau van architect Misak Terzibasiyan, die medeoprichter Emile van Vugt vorig jaar zag vertrekken. In februari werd de school opgeleverd, een half jaar later kreeg Terzibasiyan de Victor de Stuersprijs, een tweejaarlijkse prijs van de gemeente Maastricht voor verrijkende architectuur. Behalve de prijs van de vakjury kreeg het gebouw ook de publieksprijs. Dat maakt nieuwsgierig: wat maakt De Geluksvogel zo bijzonder? “Het gebouw is als een jas die past”, zegt Anouk Willems, directeur van De Geluksvogel.
De gevel van De Geluksvogel toont de binaire code van enen en nullen en verwijst naar het digitale onderwijs.
Een groepje moeders staat te praten bij het keukentje, maar verder is de benedenverdieping leeg. De onderbouwleerlingen zijn vanmiddag vrij. Vanaf de open ruimte in het midden kun je in alle omliggende ruimtes naar binnen kijken;
gebouw zijn een tastbare vertaling van de
te geven. “Het gebouw past bij de manier waarop
de wanden hebben grote ramen, sommige zijn
onderwijsvisie van De Geluksvogel. Digitaal
wij onderwijs willen geven. Het is een droom die
opzij geschoven. Verrijdbare zitbankjes staan
onderwijs en natuureducatie zijn belangrijke
werkelijkheid geworden is.”
in een kring, in een nis bij een groot raam
pijlers, geïnspireerd door de ideeën van de Steve
is een speelgoedrestaurantje ingericht. Hier
JobsSchool van Maurice de Hond. “Een echte
ingenomen door een stellingkast die uitpuilt van
geen klassieke gang met klaslokalen en dichte
Steve JobsSchool zijn we niet”, relativeert Willems,
de bouwmaterialen: plankjes in verschillende
deuren, maar 'ateliers' voor taal, rekenen en
“wel krijgen alle leerlingen een iPad in bruikleen.”
houtsoorten, talloze baksteenvarianten, allerlei
andere vakken, bemand door vakleerkrachten
De leerlingen komen vooral uit gezinnen in de
afwerkmaterialen voor wanden en vloeren.
die lesgeven aan kinderen van verschillende
volksbuurten Limmel en Nazareth, waar toegang
Terzibasiyan: “Ik neem vooraf altijd stalen mee naar
niveaugroepen. “Alles in deze school is flexibel”,
tot tablets en een 'mediawijs' gebruik van internet
opdrachtgevers, om ze de materialen te laten zien,
zegt Willems. “Kinderen uit niveaugroep 3
niet altijd vanzelfsprekend is. “We werken ook met
voelen en ruiken. Er is niets belangrijker dan de
kunnen gewoon nog met het speelgoed van de
papieren boeken en schriften, zodat iedere leerling
zintuiglijke ervaring van een gebouw. Van buiten en
kleuters spelen als ze dat willen, omdat ze de
bewust de vorm kan kiezen die voor hem of haar
van binnen.”
ruimte delen.”
het prettigst werkt.”
De Fins-Armeense Misak Terzibasiyan (Helsinki, 1964) kwam op zesjarige leeftijd met zijn ouders
Ook leerkracht Marloes Vreuls vindt de open
Vooral in de buitenruimte met boomstammen,
ruimte prettig. “Omdat je elkaar als leraren bezig
zand, wilgentenen en houtsnippers is te zien dat
naar Nederland. Hij verwierf de Nederlandse
ziet, ervaar je bewust dat je samen aan het werk
de natuur een belangrijke plek inneemt. De school
nationaliteit, studeerde aan de TU Eindhoven en
bent. Je voelt je gezamenlijk verantwoordelijk
wil energieneutraal en afvalvrij functioneren.
richtte in 2003 UArchitects op. Zijn Finse wortels
voor alle kinderen.”
Vreuls en Willems zijn vol lof over de manier
zijn nog voelbaar in zijn werk, zegt hij, bijvoorbeeld
waarop Terzibasiyan hun ideeën heeft weten vorm
in het combineren van baksteen en hout. “Ik heb
De flexibiliteit en transparantie van het
24
Eén wand in het kantoor van UArchitects wordt
zuiderlucht 11\2017
design
Interieur van De Geluksvogel.
in Finland vaak de puur zintuiglijke gebouwen
De Geluksvogel is dat de virtuele en de natuurlijke
bezocht van Alvar Aalto. Hij combineerde de typisch
werkelijkheid samenvallen. Het zoeken naar die
Finse houtskeletbouw met baksteen, wat een heel
symbiose zie ik als een belangrijke ontwikkeling
rijk contrast geeft.”
in onze tijd. En voor kinderen is de zintuiglijke
Bij De Geluksvogel gaf hij die twee materialen een speciale betekenis. “De baksteen is verticaal
ervaring van de natuur al helemáál belangrijk.” “Geluk” is een groot woord, maar Terzibasiyan
gemetseld, en door de afwisseling van de vlakke
gebruikt het zonder aarzeling of ironie. Geluk
kant en de andere kant (waar een inkeping in zit)
ervaart hij in Finland, zegt hij. “De uitgestrekte
ontstaat een patroon dat lijkt op de binaire code:
bossen en meren, die zijn zo rustgevend. We leven
enen en nullen. Zo verwijst de buitenkant van het
steeds meer in een digitale wereld, maar als je die
gebouw naar het digitale onderwijs dat zich binnen
verbinding met de natuur kwijtraakt – wat blijft er
afspeelt. Binnen heb ik juist veel hout gebruikt, als
dan over? Een abstracte, steriele omgeving. Dat is
verbinding met de natuur rondom de school.”
heel armoedig.”
Van sterarchitecten heeft Terzibasiyan naar eigen
“Geluk, dat is ergens binnenkomen en je weldadig
zeggen niet zo'n hoge pet op. En over theoretische
voelen, ontspannen. Hoe iemand zich voelt in
stijlopvattingen in de architectuur haalt hij zijn
een ruimte wordt bepaald door de zintuigen:
Misak Terzibasiyan (Helsinki, 1964)
schouders op. Een goede architect werkt niet voor
de lichtinval, de akoestiek, de materialen die hij
studeerde in 1991 af aan de TU Eindhoven.
zijn ego, is zijn overtuiging. Alles draait om de
aanraakt, de geur die hij ruikt.” Om die reden
Van 1996–2003 werkte hij bij Architecten
gebruiker: “Ik wil gebouwen maken waarin mensen
gebruikt hij graag hout in zijn gebouwen. Iedereen
aan de Maas in Maastricht. Daarna richtte
zich gelukkig voelen.”
ervaart een houtgeur als weldadig, als huiselijk. Dat
hij met Emile van Vugt architectenbureau
kun je vermoedelijk terugvoeren tot de prehistorie,
UArchitects op. Vorig jaar publiceerde hij het
ntwerpen is voor hem een ambachtelijk
denkt hij, het zit in ons DNA. “Het mooie is dat je
boek Context_Textures.
creatief proces: hij tekent veel met de
de kinderen op De Geluksvogel vaak onbewust met
Gerealiseerde projecten:
hand. Natuurlijk, tekenprogramma's op de
hun handen aan die houten lambriseringen ziet
2013 Brede school 't Hofke, Eindhoven
voelen.'
2014 Strandwachterspaviljoen, Nesselande
O
computer, virtual reality, hij gebruikt het allemaal, maar slechts als hulpmiddel. De pen in de hand
Geluk is voor hem ook: een kind dat graag naar
2015 Sportcentrum Zaanstad-Zuid, Zaanstad
die over het papier gaat, dáár begint het mee. “Dat
school gaat. En wie geluk heeft, wil het delen.
2017 Basisschool De Brug, Bocholt (B.)
werkt in je hersenen anders dan werken op een
Terzibasiyan vertelt hoe hij een tijdje geleden bij
2017 IKC De Geluksvogel, Maastricht
scherm, het doet iets met je ruimtelijk inzicht.
de school aankwam en er kinderen op hem af
Met het ontwerp van De Geluksvogel
Met de hand kom je tot heel andere oplossingen,
kwamen. “Die kinderen weten helemaal niet wie
won Terzibasiyan dit jaar de American
er ontstaat meer verrassing. Dat zie je uiteindelijk
ik ben, voor hen ben ik gewoon een voorbijganger.
Architecture Prize en de Victor de
terug in het gebouw.”
Ze riepen blij: ‘Meneer, meneer! Dit is ónze school!’
Stuersprijs.
De opdracht voor de Maastrichtse school was hem op het lijf geschreven. “Wat ik zo mooi vind bij
Die trots op hun eigen gebouw, dat is het mooiste compliment dat ik kan krijgen.” ZL
25
design
zuiderlucht 11\2017
Het mysterie Martin Margiela
Duvet coat, ontwerp van Martin Margiela.
26
zuiderlucht 11\2017
design
In zijn hoogtijdagen trok hij een zwarte verfstreep over het hoofd van zijn modellen. Bij ontwerper Martin Margiela ging het maar om één ding: kleding. De rest wilde hij verbergen, zelfs de naam van zijn eigen merk. THOMAS SNOEIJS duikt in de mist rond de modepionier uit Genk.
Martin Margiela zelf, nee, die vind je nergens.
J
e vindt hem in zijn kledingstukken. In
minder weemoedig op. Veel van zijn vrienden en
de beste modezaken ter wereld, op de
medewerkers doen voor het eerst hun verhaal,
pagina’s van elk relevant modeblad, aan
mensen die ronddwalen in het gat dat de Grote
het lijf van rocksterren en presidents
Ontwerper heeft achtergelaten - nostalgie gedijt
vrouwen. Maar Martin Margiela zelf, nee, die vind je
goed in een vacuüm. Vraag de betrokkenen naar
nergens.
‘de persoon’ Martin Margiela en ze antwoorden met verwijtende zuchten; geen mens haalt het in
In het begin van zijn carrière wilde hij nog weleens
zijn hoofd om de muren rondom de ontwerper te
beleefd naar het publiek zwaaien, ter afsluiting
slopen. “Martin had altijd problemen met de pers”,
van een modeshow, maar bij het krieken van zijn
verklaart zijn rechterhand (en medeoprichter van
carrière hield hij ook dat voor gezien. Weg van
Maison Margiela) Jenny Meirens in de film. “Hij
de modepers. Weg van de aandachtgeile cultuur
werd echt kwaad als journalisten hem persoonlijke
die de modewereld in de vroege jaren negentig
vragen stelden. Het moest over zijn werk gaan. Toen
domineerde. Martin Margiela (Genk, 1957) wenste de
besloot hij: ik stop met het geven interviews. Daar is
mensheid nog maar op één manier toe te spreken:
hij nooit meer op teruggekomen.” En zijn beeltenis?
middels zijn ontwerpen, kledingstukken waarop hij
We moeten het doen met schaarse paparazzi-
een blanco label naaide, want zelfs de naam van zijn
foto’s uit de jaren tachtig. Google zijn naam en je
modehuis (Maison Margiela) vond hij het afdrukken
krijgt korrelige foto’s. Margiela backstage bij een
niet waard.
modeshow: een boomlange kerel, zwart gelokt,
Toch wist iedereen wat dat witte label betekende: dit is een Margiela. En anders verraadden zijn idiote maar o zo draagbare ontwerpen dat wel. De
Iggy Pop-shirtje. Een gelaarsde punker tussen de fashionistas. Al bij zijn debuut in 1988 zwaaide hij met de
beroemde dekbedjas, bijvoorbeeld (‘duvet coat’).
sloophamer. Afgestudeerd aan de fameuze mode
Of de Tabi-boot, een ‘hoefschoen’ met een splitsing
academie van Antwerpen, waar enkele jaren voor
tussen de tenen. Tussen 1988 en 2009 ontwierp
hem de beroemde Antwerpse Zes (met onder andere
Margiela honderden radicale stukken. Tot hij het
Van Beirendonck, Van Noten, Demeulemeester)
anonimiseren in het extreme trok en ook zichzelf
hun opleiding afrondden, en tot wasdom gekomen
liet verdwijnen.
bij Jean-Paul Gaultier (als assistent-ontwerper),
Hij schijnt nog ergens in Parijs, Genk of God-weet-
presenteerde hij zijn eerste collectie in een Parijse
waar te wonen, maar dat maakt de geïnterviewden
achterbuurt. Zonder catwalk, zonder topmodellen
in de nieuwe documentaire We Margiela er niet
en zonder first row-seats voor de chique gasten
>>
27
design
zuiderlucht 11\2017
Hij ontwierp honderden radicale stukken. Tot hij het anonimiseren in het extreme trok en ook zichzelf liet verdwijnen.
De leest van Margiela's beroemde Tabi-boot.
- die daar heel boos om konden worden. “Een ontregelende show”, volgens Geert Bruloot, modepublicist en een van de eersten die Margiela omarmde met zijn schoenenboetiek Coccodrillo (Antwerpen). “De modellen liepen gewoon tussen het publiek. Het gezicht bedekt, om alle aandacht te vestigen op de kleding. Martin brak radicaal met Gaultier en sloot zich aan bij de Japanners, die destijds de modeconventies op hun kop zetten met minimale presentaties.” Bruloot zag de genialiteit in de houtjetouwtje werkwijze van Margiela. Hoe hij modellen door de verf liet denderen, om zo de voetafdruk van zijn Tabi-boots te exposeren op de vloer. Of hoe hij van straat geplukte vrouwen opschaalde tot haute couture-modellen. Instructie: “Je doet maar
Modellen van Margiela tijdens de pauze van een modeshow in 1996.
wat je wilt.” Ontregelend, vond Bruloot, “je voelde dat er grenzen werden verschoven.” Breken met wat reeds gedaan was, daar zou Margiela een carrière van maken.
28
Breken met het modewereldje vol slanke
Boijmans van Beuningen in Rotterdam, waar We
wilde meer maken dan mooie kleertjes”, zegt Van
tailles, opgeheven neuzen, belerende
Margiela op 22 oktober in première ging. “Mode
Kesteren.
vingerhoedjes, drank, drugs en overige
draait nog veel meer om identiteit dan andere
aanstellerij. Goede kleren, daar was het
kunstvormen. Je bént wat je draagt. Daardoor
dan is het wel het oeverloze gehannes met de
hem om te doen. Een broek voor meneer,
zijn ontwerpers vaak wat terughoudend met
commercie. De naam Martin Margiela rolde
een jas voor mevrouw, maar dan niet zo
buitensporig werk. Des te groter was de schok
veelvuldig over modebewuste tongen in de jaren
godsgruwelijk saai als de stukken die hij
toen Margiela debuteerde.” De Genkenaar keerde
negentig, maar geld was er niet. Nooit eigenlijk.
over de catwalks van Milaan, Londen en
de mode binnenstebuiten, letterlijk, hij verknipte
Volgens Bruloot is het simpel in de mode-industrie:
Parijs zag flaneren. “Voor modeontwerpers
hele kledingkasten om die vervolgens weer kriskras
“Of je kiest voor de mainstream, of je bouwt aan een
is het moeilijk om volstrekt autonoom te
aan elkaar te naaien. Desconstructivisme ging dat
collectie met visie en inhoud. In het laatste geval
werken”, analyseert designconservator
al snel heten, voortgekomen uit Margiela’s obsessie
zal je altijd met kleine collecties werken en blijft er
Annemartine van Kesteren van Museum
voor vorm, materiaal, structuur en techniek. “Hij
weinig te tellen over.”
Als de documentaire We Margiela iets laat zien,
zuiderlucht 11\2017
design
en de Spaans-Britse John Galliano als hoofdontwerper. Het laat zich raden welke Margiela de modefanatici omarmen. Maison Margiela is niet meer wat het was - platter, minder gewaagd. En dat geldt eigenlijk voor heel de modewereld. “Het is alleen nog maar marketing”, meent Bruloot, waarin hij niet wordt tegengesproken door een jonge, bekende modeondernemer als Martijn Nekoui. “Het is makkelijk om te zeggen dat het vroeger allemaal beter was, maar de heersende cultuur is inderdaad snel, snel, snel. Haast elke dag verschijnen er nieuwe collecties, die worden gelijk gepromoot op Instagram en via een knipperende bestellink verkocht.” De modewereld kan dus wel een Martin Margiela gebruiken, concluderen ze samen, een conceptueel denker in de kakofonie van massaconsumptie en logo’s. Maar de hoop op een terugkeer is pover, dus koesteren
Jenny Meirens in een still uit de documentaire We Margiela.
ze zijn invloed maar. Nekoui: “Al vanaf de academie stuit je voortdurend op de naam
Breken van wat reeds gedaan is, daar maakte Margiela een carrière van. Breken met het modewereldje vol slanke tailles, belerende vingerhoedjes, drank, drugs en overige aanstellerij.
Margiela. Gender-neutrale kleding? Maakte hij toen al. Een Chinees met flaporen op de catwalk? Niets nieuws. Collectief werken? Maison Margiela was er een voorbeeld van.” En zo moet elke rebellerende ontwerper concluderen dat de Genkenaar hem voor is geweest. Je kunt niet om hem heen, zijn invloed is overal. In winkels en in bladen, op modescholen en op catwalks. Maar Martin Margiela zelf, nee, die vind je
Veel visionair geachte kenmerken van Maison
geworden met zijn Diesel-spijkerbroeken en niet
Margiela waren eerder een kostenbesparing dan een
beschroomd om miljoenen te betalen. Margiela zou
artistiek statement. Margiela herwerkte kleren van
in dienst blijven als ontwerper, Meirens vertrok en
de vlooienmarkt (deconstructie!), presenteerde zijn
zou tot haar overlijden (in juli dit jaar) leven van een
werk in metrostations (wauw, vernieuwend!) en
royaal pensioen. “Ik denk dat Martin het resultaat
plukte zijn modellen van de straat (maatschappelijk
van ons werk pas zag toen we de boel verkochten”,
statement!), maar in feite was er domweg geen geld
zegt ze in de film. “Dat bedrag bewees hem dat we
om het anders te doen. Wat Margiela en Meirens
toch wat waard waren.”
siert, is hun keuze om met die beperkte middelen
Onder leiding van Rosso hikte het modehuis met
toch te volharden, als voortijdse indie-kids tussen
groeispurten van underground naar big business.
de popsterren.
Van een merk voor progressieve madammen naar
D
nergens.
ZL
het huismerk van Kanye West, die dat soepeltjes at wil niet zeggen dat het jipper-die-jee
cultiveerde in zijn hit Niggas in Paris: “What’s Gucci
is om als wereldberoemde ontwerper
my nigga /what’s that jacket, Margiela.”
van een minimumloon te moeten leven. “Martin heeft enorm afgezien
Wat Martin Margiela er zelf van dacht? Geen idee, in 2009 vertrok hij alsnog met de stilste
door onze financiële situatie”, onthult Meirens in
trom denkbaar. Sindsdien bestaan er twéé Martin
de film. “Zijn geloof in de industrie ging verloren.”
Margiela’s: links de vroeg-gepensioneerde cultheld,
Tót Maison Margiela in 2003 werd verkocht aan
rechts het miljoenenbedrijf dat zijn naam draagt,
de Italiaanse ontwerper Renzo Rosso, steenrijk
met een omzet van 100 miljoen euro (2014)
We Margiela van Mint Film Office, te zien in Natlab (Eindhoven), Lumière (Maastricht), Verkadefabriek (Den Bosch), Cinecitta (Tilburg) en C-Mine (Genk).
29
zuiderlucht 11\2017
edits
Gemasseerd door de media
Marshall McLuhan. Zijn manier van denken ligt soms tegen het absurde aan, toch is er geen speld tussen te krijgen. foto Yousuf Karch
30
zuiderlucht 11\2017
edits
Vijftig jaar geleden verscheen The Medium is the Massage van Marshall McLuhan, die begrippen als websurfen en global village bedacht. THEO PLOEG neemt zijn eerste druk nog eens ter hand. “In 1967 las het als een spannende oefening in een denkbare toekomst. In 2017 gaat het boek over nu.”
“W
at als hij gelijk heeft?
heen. En die verandering valt ons zwaar. Dat is in
veranderingen te brengen in de omgeving van de
Veronderstel dat hij
een notendop de boodschap van The Medium is
gebruiker. Dat is waar het McLuhan om gaat: media
is wat hij lijkt – de
the Massage: An Inventory of Effects. Met het boek
veranderen onze perceptie van de werkelijkheid
belangrijkste denker
breekt McLuhan in 1967 door naar het grote publiek.
doordat ze onze omgeving veranderen. De telefoon
sinds Newton,
Hij wordt een graag geziene gast op Canadese,
maakt het bijvoorbeeld mogelijk iedereen met een
Darwin, Freud,
Amerikaanse en Australische televisiezenders. Zijn
telefoonaansluiting te bellen. De ander is altijd
Einstein and Pavlov?”, schrijft de Amerikaanse
rol is die van stoorzender, verteller van fantastische
bereikbaar en dat gegeven verandert de manier
schrijver en journalist Tom Wolfe over Marshall
verhalen en luis in de pels van de heersende orde.
waarop we ons eigen leven en uiteindelijk de
McLuhan, direct na het verschijnen van The Medium
Een beetje de rol die tegenwoordig de Sloveense
maatschappij inrichten. Hebben we dat niet door?
is the Massage in 1967.
filosoof Slavoj Žižek bekleedt. Ook hij wordt
Dan veranderen we, kort door de bocht, in slaven
in academische kringen verguisd, maar is in
van de media die we gebruiken. Zeg maar de situatie
progressievere kringen een superster.
van vandaag de dag.
De meningen over het boek zijn verdeeld. De
In Understanding Media geeft McLuhan tientallen
academische wereld heeft de Canadese literatuur hoogleraar drie jaar eerder, bij het verschijnen van Understanding Media: The Extensions Of Man in de ban gedaan: niet wetenschappelijk genoeg, te vergezocht ook. Maar reclamemakers, ontwerpers
"Het kostte me 27 minuten om de paperback uit te lezen.
standpunten kracht bij te zetten. Daarbij schroomt hij niet er van alles en nog wat bij te halen. Het maakt zijn verhaal bij uitstek postmodern: een bundeling van fragmenten die los van elkaar en in
en vrijdenkers omarmen de ideeën van McLuhan
willekeurige volgorde zijn te lezen. Hij beschrijft
en zien in hem een visionair. Journalist Marvin Kitman is in 1964 een van de weinigen die weigert
voorbeelden van oude en nieuwe media om zijn
Met zijn belangrijkste boek Understanding Media
niet alleen ons onvermogen om werkelijk te
een standpunt in te nemen. Maar als hij The Medium
toont McLuhan zich al een uitstekend verhalen
begrijpen welke invloed media op ons en onze
is the Massage leest, bekent hij kleur. In zijn recensie
verteller. Naar een sluitend theoretisch model is het
cultuur hebben, hij neemt ook een voorschot op de
voor The New York Times: "Het kostte me 27
vergeefs zoeken. Wel introduceert hij een aantal
toekomst. Zo beschrijft hij een toekomstig medium
minuten om de paperback uit te lezen. Daarna kon
interessante manieren van kijken naar en denken
dat een verlengstuk van ons bewustzijn zal worden:
ik niet anders dan concluderen dat ik het volledig
over media. Dat een medium een extensie van een
computers aan elkaar gekoppeld die een netwerk
eens ben met alles dat McLuhan de afgelopen jaren
menselijke eigenschap is bijvoorbeeld. Zo is een
vormen over de hele wereld en daarbij iedereen met
heeft beweerd."
auto een extensie van de voet: we bewegen ons er
iedereen verbinden.
Nieuwe media zorgen voor nieuwe zintuigelijke
sneller mee voort en komen er verder. En dat het
Ondanks kritiek van collega’s oogst McLuhan
ervaringen, die er op hun beurt weer voor zorgen
niet gaat om de boodschap die een medium brengt,
veel lof. Synthesizer-pionier Morton Subotnick
dat we anders omgaan met de wereld om ons
maar dat het medium zélf de boodschap is door
noemt het werk van McLuhan zijn voornaamste >>
31
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
ecovention europe Expositie
t/m 7 jan 2018 locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
la mort de louis XIV Film drama
do 26 okt | 20.00 zo 29 okt | 15.45 wo 1 nov | 20.00 locatie: Filmhuis De Domijnen Ligne 3 Sittard
martin ĹĄimek
Ĺ imek Ontmoet - Theaterinterviews
wo 8 nov | 20.15 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
arjan van erkel Vrijheid van denken en doen
vr 24 nov | 20.15 A
locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst
Ligne 5, Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
zuiderlucht 11\2017
edits
Mensen zullen zich weer aangetrokken voelen tot stammen en zich vastgrijpen aan iets dan hen een identiteit verschaft. Geweld is daarbij onvermijdelijk.
De auto als medium
computernetwerk dat de wereld met elkaar verbindt, is er gekomen. Het vertrouwen
De meerduidigheid bij de ideeën
in oude instituten als overheid, onderwijs,
van Marshall McLuhan begint al
nieuwsmedia, kunst en wetenschap
bij de titel. 'Massage', is dat geen
is, zoals McLuhan voorspelde, sterk
tikfout, moet dat niet ‘message
verminderd. Met onze smartphones zijn
zijn? Ook in de tekst van de
we onderdeel van een wereldwijd netwerk
eerste druk staat ‘massage’. Het
dat een continue stroom aan informatie,
leidde tot zoveel verwarring
emoties en gevoelens produceert. Wat
dat ooit een conferentie werd
dat precies met ons doet, weten we nog
gehouden over dit thema.
niet zo goed. En dus benaderen we die
Volgens Eric McLuhan, de zoon
nieuwe wereld met modellen die we nog
van de schrijver, was het een
kennen uit de oude wereld. Ook daar heeft
drukfout. “Toen Marshall de druk
McLuhan een mooie metafoor voor: terwijl
fout zag, zei hij: “Laat maar staan.
we de toekomst inrijden, kijken we door
Het is geweldig zo, precies in de
de achteruitkijkspiegel naar het verleden.
roos.”De nieuwe titel zou passen
Daar komt weinig goeds van.
bij de inhoud van zijn visie van de beïnvloeding door de media die veel weg heeft van een massage.
Van The Medium is the Massage werden wereldwijd meer dan een miljoen exemplaren verkocht.
In een befaamd geworden Playboyinterview in maart 1969 uit McLuhan zijn zorgen. Nee, hij voorziet geen
Bij McLuhan is elke vorm van
rooskleurige toekomst. Wel eentje waarin
technologie een medium, ook
alle zekerheden wegvallen, mensen zich weer aangetrokken voelen tot stammen
een auto. Die heeft niet alleen effect op wat we doen, maar ook
op een vreemde manier logisch. Zijn manier van
en zich zullen vastgrijpen aan alles dat
op hoe we onze omgeving zien.
denken ligt soms tegen het absurde aan, toch is
hen een identiteit verschaft. Geweld zou
De biotoop van een automobilist
er geen speld tussen te krijgen. Dat fascineert.
daarbij onvermijdelijk zijn. Niet Orwells
is veel groter dan van iemand
McLuhan is ook nog eens een gemakkelijk prater
1984 of Brave New World van Aldous Huxley,
die uitsluitend te voet gaat. Zo
met een charismatische uitstraling. Zijn veelvuldig
maar The Medium is the Massage laat ons
‘masseren’ media onze leefwereld
optreden in de media én die vreemde maar
en de manier waarop we die
aantrekkelijke ideeën maken The Medium is the
begrijpen waarom 2017 is zoals het is. ZL
ervaren.
Massage in de jaren zestig tot een commercieel succes. Van het boekje worden wereldwijd meer dan een miljoen exemplaren verkocht. In Nederland loopt het minder storm. Understanding Media wordt vertaald, het boek verschijnt in 1967 onder de titel
inspiratiebron. Socioloog Jean Baudrillard gooit na
Mens en media bij uitgeverij Ambo. Daar blijft het
lezing ervan zijn marxistische ideeën overboord en
bij; Nederland valt niet voor de Canadese denker: te
schrijft uiteindelijk het invloedrijke Simulacres et Simulation (1981). The Medium is the Massage is niet zomaar een populaire uitleg van McLuhans ideeën. Samen met grafisch vormgever Quentin Fiore gaat hij op zoek naar nieuwe manieren om verhalen te vertellen. Zo heeft het boek geen begin en geen einde. Een
W
vaag en te excentriek. oody Allen geeft de ‘Dr. Spock of Pop Culture’ een kleine rol in zijn film Annie Hall (1977) en begin jaren negentig grijpen de internet-pioniers van
Silicon Valley terug op het werk van de Canadees.
inleiding en conclusie ontbreken. Dat zorgt anno
Het nieuwe technologieblad Wired benoemt hem
2017 bij studenten nog steeds voor hoofdbrekens.
tot beschermheilige, door McLuhan bedachte
En dan zijn er de grafische uitspattingen van Fiore.
termen als ‘websurfen’ en ‘global village’ raken
Foto's, tekeningen, typografische experimenten: ze
in zwang. In 1998 richt de Nederlands-Canadese
versterken soms de kracht van de boodschap, maar
wetenschapshistoricus Kim Henry Veltman het
zorgen ook voor verwarring. Neem alleen al de titel:
Virtual Maastricht McLuhan Institute op, dat sinds
is het nu ‘massage’ of ‘message’? Zie ook het kader
2004 een virtueel bestaan leidt.
bij dit stuk. Toch voelen de ideeën van McLuhan, een theorie kun je het samenraapsel niet noemen, voelen
Bij verschijning las The Medium is the Massage als een spannende oefening in een denkbare
The Medium is the Massage: An Inventory of Effects van Marshall McLuhan en Quentin Fiore, 1967, Bantam Books.
toekomst. In 2017 gaat het boek over nu. Dat
33
edits
zuiderlucht 11\2017
Strijders voor kunst en knaken 34
zuiderlucht 11\2017
edits
Gijs Scholten van Aschat en Eric Vloeimans zoeken de komende maanden samen naar het verlangen van de ziel. PAUL VAN DER STEEN onderhoudt hen over muziek en cultuurpolitiek. “Er gaat te veel aandacht naar prestigeprojecten waar de politiek zich op af kan trekken.”
E
ric Vloeimans lepelt een bord
Dat werd het programma Duende, waarvoor
soep naar binnen. Dan komt Gijs
Scholten van Aschat onder meer het werk van
Scholten van Aschat binnen. “Hé
Fernando Pessoa aandroeg. Op de toneelschool
blazerd!” roept hij en ze vallen
in Maastricht maakte hij eind jaren zeventig
elkaar in de armen. De acteur heeft
voor het eerst kennis met het werk van de grote
zijn eerste klus van de dag er al
Portugese dichter. “Het was het begin van mijn
op zitten. “Een gesprek bij de Sociaal-Economische
liefde voor poëzie. Het spel dat Pessoa speelt
Raad.” Sinds begin september is Scholten van Aschat
met heteroniemen, de afsplitsingen van zichzelf,
voorzitter van de Akademie van Kunsten, een
de prachtige dichtregels met hun bedrieglijke
denktank die vecht voor een betere positie van de
simpelheid. ‘Aan de vooravond van nooit vertrekken
kunsten in de samenleving.
/ Hoeft men tenminste geen koffers te pakken’. Of: ‘Geef me nog wat wijn, want het leven is niets.’ Via
Na het interview spreekt Vloeimans zijn
Pessoa kwam ik op het spoor van andere dichters,
bewondering uit voor de manier waarop Scholten
zoals Carlos Drummond de Andrade. Ook zijn werk
van Aschat die rol combineert met zijn toch al volle
zit nu in de voorstelling.”
agenda. “En hij verwoordt het ook zo goed.” De twee leerden elkaar kennen via Eric Vaarzon
verbonden te voelen bij muziek uit Zuid-Europa
Morel, de flamencogitarist. Vloeimans kende hem
en de Balkan. “Het lijkt wel of er meer ruimte
al jaren, ze maakten een programma rond Sketches
voor fantasie wordt geboden. Amerikaanse
of Spain van Miles Davis en Gil Evans en werkten
improvisatiemuziek is het meest populair omdat
samen aan een opera over de schilder El Greco.
de Amerikanen - net als op andere terreinen – hun
“We hebben een muzikale klik. De ruimte die hij
product het slimst uitventen. Maar voor mij is
normaal voor flamencozangers laat, is nu voor mijn
jazz geen genre, het is gereedschap, een taal. Je
trompet.”
neemt je rugzak vol kennis en ervaringen mee het
Scholten van Aschat werd voor een openlucht voorstelling in Apeldoorn aan de gitarist gekoppeld. “Het zou iets met poëzie en muziek worden. Allebei Eric Vloeimans, Gijs Scholten van Aschat en Eric Vaarzon Morel. foto Merlijn Doomernik
Eric Vloeimans (Huizen, 1963) zegt zich sterk
podium op, om alles vervolgens los te laten en te vertrouwen op je intuïtie.” Tijdens zijn optredens met de twee Erics voelt Gijs
namen we teksten mee naar de repetitie, de middag
Scholten van Aschat (Doorn, 1959) zich muzikant
voor het optreden. ’s Avonds stonden we twee uur
tussen de muzikanten. “Als je wilt dat het samenspel
op het podium en dat ging geweldig. Terwijl we
een cumulerend effect oplevert, moet je je ego opzij
maar een paar uur hadden geoefend. Toen hebben
durven zetten. Dat betekent soms ook dichtregels
we afgesproken om in de toekomst echt iets samen
laten vallen. Ook uit nieuwsgierigheid bijvoorbeeld,
te gaan doen.”
dan wil ik weten waar ze muzikaal naartoe gaan. >>
35
edits
zuiderlucht 11\2017
‘De druk om te scoren is enorm. Een kutoptreden kan eigenlijk niet. Terwijl dat zó leerzaam is: zelf tot de conclusie komen dat het klote was.’
van het leven. Als alles op zijn plek valt, kan op het
jongetje met mijn trompet onder de
podium iets heel moois ontstaan.”
snelbinders naar de muziekschool,
Om alles op zijn plek te laten vallen, moeten
daar werd ik geïnspireerd.
de randvoorwaarden in orde zijn - en juist
Diezelfde muziekschool is nu een
daar schort het in toenemende mate aan in de
bedrijfsverzamelgebouw van ZZP’ers.
cultuurwereld, waarschuwt Scholten van Aschat in
Dat kan niet anders dan als los zand
zijn hoedanigheid als voorzitter van de Akademie
aan elkaar hangen. Zo jammer.”
van Kunsten. De denktank telt zo’n vijftig leden,
Scholten van Aschat vindt dat
onder wie ‘wereldmerken’ als architecte Francine
kunstonderwijs een structurele plek
Houben, choreograaf Hans van Manen, violiste
moet krijgen in het lesprogramma
Janine Jansen en de couturiers Viktor & Rolf. “Ook
van scholen. “Kijk naar waarmee wij
in het theater beschikken we in Nederland over
Nederlanders ons nog onderscheiden:
veel wereldspelers. De Nationale Opera is het beste
met creativiteit, nieuwsgierigheid. En
operahuis ter wereld. Of denk aan het Nederlands
kunst prikkelt niet alleen de fantasie,
Dans Theater en Toneelgroep Amsterdam. Maar zelfs
maar zorgt ook voor empathie en
op het hoogste niveau is het voor velen sappelen
bezieling.” ZL
met jaarinkomens van rond de vijftienduizend euro. Er hoeft niet per se meer kunst te komen, er moet wel fatsoenlijk worden betaald.” Vloeimans ziet hoe de ruimte voor jonge kunstenaars om zaken uit te proberen alsmaar Gijs Scholten van Aschat : "Er hoeft niet per se meer kunst te komen, er moet wel fatsoenlijk worden betaald.” foto Merlijn Doomernik
kleiner wordt. “De druk om te scoren is enorm. Het moet meteen goed zijn, een kutoptreden kan eigenlijk niet. Terwijl dat zó leerzaam is: zelf tot de conclusie komen dat het klote was, daarvan leren en jezelf verbeteren.”
V
loeimans heeft, bij al zijn waardering voor Scholten van Aschat, grote twijfels over de effectiviteit van diens pleidooi. “Iedereen zit zo in zijn eigen bubbel.
Gijs sprak er in het televisieprogramma Buitenhof schande van dat leden van grote orkesten nog Goed luisteren en je steeds weer aanpassen is een
moeten bijschnabbelen om het hoofd boven water
vereiste. Eric blaast soms alleen maar lucht. Als
te houden. Hij vergeleek dat met een chirurg die na
ik dan nog drie regels tekst heb, breng ik ze als
een geslaagde operatie vraagt: ‘Hebt u thuis nog wat
losstaande woorden zonder intonatie. Om het te
te metselen?’ In de bubbel van Volkskrant-lezers
laten accorderen.”
en Buitenhof-kijkers kwam de boodschap denk
Het Spaanse woord ‘duende’ staat voor de emotie,
ik wel aan. Maar toen ik de uitspraak deelde via
de ‘soul’ die je kunt voelen bij muziek – flamenco
sociale media kreeg ik ook een agressieve reactie
in het bijzonder - of andere vormen van artistieke
van een vrouw. Wat we ons wel niet verbeelden als
expressie. Soms wordt duende ook wel vertaald als
kunstenaars? Dat zij ook drie banen had gehad om
dionysische bevlogenheid, maar dat doet Scholten
te overleven.”
van Aschat te veel denken aan een alcoholische
Toen hij vorig najaar de Muziekprijs van het Prins
roes. “Terwijl de controle er altijd is”, bezweert hij.
Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant in ontvangst
“Spelen creëert juist een hyperbewustzijn. Ik kan
nam, spuwde Vloeimans zijn gal over het uitgeholde
prima de diepste emotie van een stuk overbrengen
muziekonderwijs. “Ik was ook uitgeroepen tot
en tegelijkertijd denken: hé, die blouse van die
‘ambosschadeur’, hing ik ineens overal op billboards
toeschouwster op de derde rij heb ik net voor mijn
langs de weg. Het ging me steeds meer tegenstaan.
vrouw gekocht.”
Te veel aandacht gaat naar prestigeprojecten
Voor hem is duende meer een uitdrukking van
waar de politiek zich op af kan trekken. Naar die
melancholie. “De Duitsers spreken van ‘Sehnsucht’,
natuurbrug in Den Bosch. Of het Jeroen Boschjaar.
in het Portugees heet het ‘saudade’. Het gaat om het
Maar Jeroen Bosch is het verleden, waar moet de
verlangen van de ziel, het zoeken naar de essentie
Jeroen Bosch van de toekomst naartoe? Ik fietste als
36
Duende met Eric Vaarzon Morel, Gijs Scholten van Aschat en Eric Vloeimans, o.a. in Den Bosch (6/11), Nijmegen (12/11) en Eindhoven (18/11).
zuiderlucht 11\2017
post zl
Doe normaal! en gewoon! N
illustratie Rowland Jones
Benieuwd hoe deze cheerleaders van de joods-christelijke beschaving in 2033 het tweede millenniumfeestje gaan vieren.
a alle Belgische records te hebben verbroken heeft Nederland een regering. Een half jaar politiek kwartetten leverde een regeerakkoord op voor de gewone, normale Nederlander, meldde de nieuwe premier - die ook al de oude was. Het begrip ‘gewone, normale Nederlander’ is minder eenvoudig dan het lijkt, we mogen daar niet te licht over doen. Bij onze premier is een ik al snel te dik. Hij denkt dat het zetels oplevert al je appelleert aan normaal en gewoon doen – een misverstand, zo blijkt op de sociale media. Als iemand hem op deze basiswaarden aanspreekt, zoals Geert Wilders ooit deed - “Doe eens normaal, man!” - wordt hij boos. Dan is hij als debater op zijn best, en zegt: “Doe jíj eens normaal!” Bij de heiligverklaring van de Nederlandse volksaard is het dringen geblazen. Sinds de normale Nederlander door de premier is ingepalmd, claimt Sybrand Buma de gewone Nederlander. De Friese regentenzoon houdt zó van gewoon dat hij een paar jaar geleden zijn middelste naam schrapte. Hij heet namelijk Sybrand van Haersma Buma. Dus zetten de premier en hij zich nu samen in voor de gewone, normale Nederlander zoals we die kennen van vóór de islamofobie, liever nog van vóór de oorlog, toen begrippen als homo’s, transgenders en allochtonen nog niet waren vrijgegeven. Hoewel archeologisch bewijsmateriaal ontbreekt komt de gewone, normale Nederlander rechtstreeks voort uit de joods-christelijke beschaving. Daar vallen volgens Sybrand Van Haersma Buma ook de Grieken en Romeinen onder. Foutje, die horen er net zo min bij als de eskimo’s en de rohingya. Wat de premier en Sybrand van Haersma Buma vergeten te vermelden - foutje 2 – is dat het joodse smaldeel binnen die beschaving sinds het jaar 33 met vuur, zwaar en uiteindelijk zyklon B is bestreden, en dat dit jaarlijks wordt weggemoffeld met stramme stilteminuten voor glimmend zwarte, marmeren monumenten. Benieuwd hoe deze cheerleaders van de joods-christelijke traditie in 2033 het tweede millenniumfeestje gaan vieren. De partijen van de premier en Sybrand van Haersma Buma – héérlijke naam – hebben de afgelopen jaren uitgedragen dat de gewone, normale Nederlander niets te verwachten heeft van de kunsten. Het nieuwe, 68 pagina’s dikke regeerakkoord onderstreept dat nog even. Na een met liberaal-christelijke jokkebrokkerij gevulde inleiding (“De culturele sector is er na een periode van flinke hervormingen in geslaagd om nieuwe geldstromen, nieuw publiek en verrassende samenwerkingsvormen te vinden”) zijn er 371 woorden vrijgemaakt voor kunst en cultuur, minder dan 0,001 procent van het totaal. In de sector gangbare begrippen als theater, beeldende kunst en literatuur worden angstvallig gemeden. Wel heeft Sybrand van Haersma Buma geregeld dat er 325 miljoen extra is gereserveerd voor de redding van leegstaande kerken, en worden de komende drie jaar busladingen ik-heb-een-potje-met-vet zingende kinderen naar het Rijksmuseum in Amsterdam vervoerd waar ze op het Museumplein foto’s van kotsende en hun roes uitslapende Britse toeristen posten op instagram. De dag erna storten ze zich klassikaal op het Wilhelmus, een van de beroerdste stukken die de Nederlandse taal heeft voortgebracht. Ineens wordt alles duidelijk, en val ik voor het visionaire denkwerk van Sybrand van Haersma Buma. Dit is hoe je gewone, normale Nederlanders kweekt. WIDO SMEETS
37
edits
zuiderlucht 11\2017
De voorkeur van... Hadassah Emmerich
Blendr & Filtr
‘Duistere krachten trekken me aan’
GROETEN OP STRAAT _ “Buiten het Twitterriool bestaat er een Holland waar mensen elkaar nog beleefd groeten op straat. Een land zonder schuimbekkende tourettes, digitale potloodventers en poeptaartensmijters.” Mopperknuffel Arthur van Amerongen keert opgelucht terug naar zijn ballingsoord in Zuid-Portugal.
H
aar eigen werk gaat
dat boek ben ik eigenlijk weer trots
voor, zegt Emmerich
geworden, bizar hè? Luijten is erin
verontschuldigend,
geslaagd precies te beschrijven waar
daarom komt ze te weinig toe
dat achtergestelde gevoel vandaan
aan het bezoeken van concerten,
komt. De geschiedenis van zanger
eigenschappen van de Russische mens in zich.”
voorstellingen of de bioscoop. Wel
en mijnwerkerszoon Jack Vinders is
Russische minister van cultuur Vladimir Medinski over de uitvinder van het
bezoekt ze veel tentoonstellingen.
herkenbaar, mijn opa werkte ook in
wapen waarvan de producent nu ook Kalasjnikov-T-shirts en nepgeweren
“Er zijn hier veel grote internationale
de mijn. Het boek gaat net als mijn
produceert.
galeries. Vanuit de VS en Frankrijk
werk over identiteit en de wijze
wordt er naar Brussel gekeken, er valt
waarop je jezelf los worstelt om jezelf
hier veel te ontdekken.”
te vinden.”
BEELDENDE KUNST _ “Als jonge
Indonesische afkomst begon op de
kunstenaar werd ik geïnspireerd
middelbare school. Ik las romans over
DE RUSSISCHE MENS _ “Michail Kalasjnikov verenigt de beste
OMDAT HET KAN! _ “Je koopt geen cassettebandjesfabriek om er rijk
“De zoektocht naar mijn
van te worden. Waarom wel? Omdat het kan!” Thomas Baur kocht de laatste cassettebandjesfabriek van de Benelux.
IN PLAATS VAN MARX _ “In plaats van de werken van Marx, Engels
door René Daniels. Dat spel van beeld
vrijgevochten vrouwen die van alles
en Lenin lieten ze hun kroost de boeken lezen die ze zelf in hun jeugd
en taal vind ik heel bijzonder. Later
uitprobeerden, zoals Geen gewoon
hadden verslonden, van Cervantes, Balzac, Dickens, Maupassant, Goethe,
werd de Afro-Amerikaanse schilder
Indisch meisje van Marion Bloem. Heel
Heine, Tolstoj, Poesjkin tot Lermontov.”
Kerry James Marshall heel belangrijk.
broeierig. Ik schreef haar een brief, we
Michel Krielaars legt uit hoe de bolsjewieken van het eerste uur onbewust verraad
Toen ik in 2004 in Londen studeerde,
hebben nog steeds contact.”
pleegden aan de revolutie.
exposeerde hij in het Camden Arts
“Ik herlees nu De Stille Kracht van
Center. Ik was zelf erg bezig met de
Couperus. Ik wil iets doen met
vraag hoe ik mijn achtergrond en
die beroemde douchescène, het
iets goeds te verzinnen. Je hoeft maar het tegenovergestelde te bedenken
identiteit in mijn schilderijen kon
vrouwelijk lichaam is belangrijk in
van wat er gebouwd wordt en het is al een miljoen keer beter. “
verbeelden, dat was niet makkelijk.
mijn werk. In dat boek wordt de
Kunstenaar/architect John Körmeling over de treurigstemmende werkelijkheid
Mede onder invloed van het werk van
spanning tussen de islamitische
als inspiratiebron.
Marshall heb ik With love from Batik
en de westerse wereld heel goed
Babe kunnen maken in het GEM in
beschreven. Die spanning merk ik
Den Haag. Hij is een sterke, technisch
ook in Brussel: er zijn hier zoveel
Wees nooit tevreden, maar tel je zegeningen. Dat was de rode draad in zijn
goede schilder die de grafische
verschillen tussen mensen, we moeten
burgemeesterschap.”
aspecten van zijn comics gebruikt in
samen door dezelfde schooldeur en
Wethouder Kasja Ollongren over de overleden burgemeester Eberhard van der
zijn schilderijen. Door de ontmoeting
toch bespeur ik soms, als ik in de
Laan.
met zijn werk kon ik mijn eigen
metro stap, bij mezelf een zekere
knoppen veel verder opendraaien. Ik
angst. Terwijl ik open en ruimdenkend
hou van werk waarin de schilderkunst
wil zijn.”
IETS GOEDS VERZINNEN _ “Het is nu juist makkelijker dan ooit om
TEL JE ZEGENINGEN _ “Hij raakte eigenlijk altijd de juiste snaar.
ALLEEN MAAR LIEFDE _ “Na drie jaar dacht ik: het heeft geen nut – maar dat is niet erg. Toneel is alleen maar liefde. Kun je je een leven zonder voorstellen?” Acteur Phi Nguyen zocht op de toneelschool lange tijd naar het nut van toneel.
INCASSOCOWBOYS _ “Vlak de absurde boeterente op het te laat
wordt opengetrokken.”
boeken _ “Het geluk van Limburg
muziek _ “Vooral soul, funk, zwarte muziek. Mijn moeder draaide
van Marcia Luyten heeft me op een
Motown-platen toen ze van mij in
drastische manier geraakt. Als tiener
verwachting was. Stevie Wonder,
betalen van verkeersboetes en nota’s van de Belastingdienst niet uit.”
dacht ik vaak: waarom moest ik
Living for the City, over een jongen die
Sheila Sitalsing vindt dat niet alleen commerciële incassobureaus maar ook de
uitgerekend in Limburg geboren
naar de stad gaat in de hoop op een
overheid (die 36 euro boete claimt als iemand vier km te hard rijdt) moet worden
worden? Limburg was de plek waar
beter leven, maar wordt uitgekotst en
aangepakt.
het allemaal níet gebeurde. Door
gediscrimineerd. Heel aangrijpend.”
38
zuiderlucht 11\2017
edits
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en
Boeken top 10
Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is belangrijk voor
1 — Griet Op de Beeck
Kunstenar na Maast es Hadassah Em m ri Maastrich cht, Antwerpen erich (Heerlen, , 19 Vorst, waat neergestreken Londen, Berlijn en 74) is in r is een hee ze woont met de Brusselse dee weer vr eerste ge l chaotische stad iend en kinderen lgemeente zicht, maa .H . “B r ik ben er et was geen liefd russel e gehecht aan gera op het akt.”
Het beste wat we hebben (-)
2 — David Lagercrantz
Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht
4 — Arthur Japin Kolja (-)
5 — Fleur van Groningen Leven zonder filter (-)
6 — Ken Follet
“Ik luister graag naar Alicia Keys,
trekt me aan. Wel, alleen in de
de positie die zij belichaamt tussen
film dan, je hebt geen leven als
wit en zwart, haar gemengde
je je alleen maar aan je impulsen
identiteit, dat maakt haar tot een
overgeeft. Het gaat over de
bruggenbouwer. Mother's Finest, Baby
macht van een oudere man die in
Love, blaast me altijd van de sokken,
Parijs de schrijver wil uithangen
net als Because the Night van Patti
over een meisje met wie hij een
Smith.
heftige relatie krijgt. Als hij haar
De eerste platen van Tori Amos heb
dumpt, neemt ze wraak. Polanski
ik heel veel gedraaid. Fascinerend
spit heftig in de psyche van zijn
hoe iemand zo kwetsbaar kan zijn
personages, net als in Rosemary’s
en zich toch staande kan houden.
Baby, die film heeft me ook nooit
De combinatie van haar klassieke
meer losgelaten. Ik zag Bitter Moon
achtergrond, indringende teksten
in een periode dat mijn leven op
trotse koploper van toen, Alfred Birneys De tolk van
en sensuele aanwezigheid vond ik
zijn kop stond. Toen begaf ik me op
Java is in één klap weggevaagd. Zelfs Marcia Luytens
uniek.”
paden die ik anders niet snel zou
wel iets met grote, industriële
Mazzel tov (3)
8 — Yuval Noah Harari Sapiens (2))
9 — Jamie Oliver 5 ingrediënten (-)
10 — Aya Sabi Verkruimeld land (-)
V
olgende keer zal alles anders zijn, voorspelde een boekverkoper vorige maand, dan zijn de
zomeraankopen er toch echt uit. En zo is het. De
evergreen Het geluk van Limburg is verdwenen. De grote schoonmaak leverde acht nieuwkomers op. De meest opvallende, de uit Italië overgewaaide van de maand bij DWDD. Veel meer heb je niet Door het tromgeroffel in de media eisten ook
grootheidswaan. Ik heb dat zelf
Arthur Japin en Griet Op de Beeck de bij hun
ook een beetje, ik wil op grote is nu in een voormalige ijsfabriek. Ik
7 — Margot Vanderstraeten
nodig.
en megalomane gebouwen, met
oppervlaktes schilderen. Mijn atelier
Kingsbridge 3: Het eeuwige vuur (-)
hype De acht bergen van Paolo Cognetti, werd boek
EMILE HOLLMAN
The Missing Inks
moet het een beetje ruig hebben.”
status passende plek op. Waarom zoveel mensen naar een boek grijpen over - zo is het althans in de publiciteit gezet - incest? De vraag stellen is haar beantwoorden. Met die dooddoener kunt u thuis gezellig alle kanten op.
“Toen ik in Londen voor het eerst
Met het naderen van de herfst dienen zich ook
langs de Thames liep, sloeg ik
Adres:
schaduw zocht (-) De acht bergen (-)
architectuur _ “Ik heb
worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers
Millennium 5: De man die zijn
3 — Paolo Cognetti
bewandelen, dat speelt ook mee.”
het voortbestaan van het blad. Begunstiger
0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Stan van Herpen 0031 6 18148859 s.vanherpen@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Dieter van den Bergh, Daan Borrel, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), Emile Hollman, Rowland Jones, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Ben van Melick, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Theo Ploeg, Ronald Rovers, Sjeng Scheijen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Thomas Snoeijs, Richard Stark, Paul van der Steen, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters
de zelfhulp- en kookboeken weer aan, in deze
Grafisch ontwerp:
lijst vertegenwoordigd door Fleur van Groningen
Andrea Bertus / ontwerpburo bertus
en Jamie Oliver. De laatste is zo beroemd dat de
Ik dacht: ik wil wonen in een stad
Druk:
uitgever niet eens de moeite heeft genomen om
RBD Düsseldorf
waar zoiets staat.”
over een pakkende titel na te denken. (WS)
Bankrekening:
film _ “Bitter Moon van Roman
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele
Distributie:
verkoopcijfers van de boekhandels Grim (Hasselt), Krings
Ursem Koeriers Venlo
(Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven),
—
Standaard (Turnhout) en De Tribune (Maastricht).
ISSN: 1875-7146
achterover bij het zien van het Tate Modern. Dat een gebouw dat kan hè.
IBAN NL55SNSB 093 67 79 675
Polanski. Een psychologische thriller met een duister, erotisch kantje. Die duistere krachten van mensen, dat
www.themissinginks.com
39
THE END OF SITTING
‘Zitten is het nieuwe roken’! SCHUNCK* presenteert een nieuwe openbare werkplek. Een innovatief concept van Rietveld ArchitectureArt-Affordances (RAAAF) op het snijvlak van welzijn & zorg, werken, vormgeving, architectuur en beeldende kunst. Kom en probeer het zelf uit! vanaf 16.10.2017 / SCHUNCK* Glaspaleis / +1
Beeldend Boek Biënnale: Thé Tjong-Khing
KAPKAR / Zuidmuur & KAPKARTOFUD # Noordvitrine
interactieve Beleefroute
Tentoonstelling met de mooiste werken van een van Nederlands belangrijkste illustratoren.
Installaties van Frank Havermans aan en in het SCHUNCK* Glaspaleis.
Theatrale wandel-, luister- en beleefroute die de belangrijkste historische plekken van Heerlen tot leven brengt.
tot 14.01.2018 / € 4,00 / SCHUNCK* Glaspaleis / museum -1
tot 12.11.2017 / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis
€ 3,50 / verkrijgbaar bij VVV en o.a. SCHUNCK* Glaspaleis
SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200
www.schunck.nl