ZL11

zuiderlucht 13e jaargang • 11/2019

het

gro

o

tst e cu kunst en cultuur maandblad voor ltu urb

lad

van

ned

erl

11

JOAN VAN BARNEVELD CHARLES DARWIN PETER FONDA ILSE DELANGE LAURA JURD MANON SMITS & PIETER VAN DER DRIFT PALOMA VARGA WEISZ LEON VAN DER ZANDEN

MARTIJN VAN DE GRIENDT FOTOGRAFEERT DE TIJDGEEST

and

NIEUWE MUZIEK TILBURG delink.nl

QUATUOR BOZZINI (CA) VICKY CHOW (CA/US) ENSEMBLE MUSIKFABRIK (DE)

19 NOVEMBER 3 DECEMBER 4 FEBRUARI

SPECTRA (BE)

3 MAART

INSOMNIO (NL)

28 APRIL

Smetana’s Moldau

Bach met Brunello I

Muziek die rechtstreeks naar het hart stroomt

De kracht van klassiek

Martinu / Elgar / Smetana do 7 nov 20.30 u / Concertzaal Tilburg vr 8 nov 20.00 u / Theater Heerlen za 9 nov 20.30 u / Chassé Theater Breda zo 10 nov 14.15 u / Muziekgebouw Eindhoven

Bach / Gorecki / Boccherin/ Haydn do 28 nov 20.30 u / Chassé Theater Breda vr 29 nov 20.00 u / Theater Heerlen LIMBURGZAAL za 30 nov 20.15 u / Muziekgebouw Eindhoven zo 1 dec 14.15 u / Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch

Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl

© JOHN MOORE, GETTY IMAGES

Foto: Yannick van de Wijngaert

Willem Twee studios ‘s-Hertogenbosch

Kom werken in onze analoge studios voor elektronische & electro-akoestische muziek

analoge instrumenten uit de jaren 50 en 60 modulaire synthesizers uit de jaren 70 en 80

16 november – 8 december

Willem Twee ’s-Hertogenbosch worldpressphotodenbosch.nl

willem-twee.nl/studios

Expo 50 jaar productdesign / C-mine Genk Locatie : C-mine designcentrum C-mine 10 bus1, 3600 Genk Openingsuren : maandag t.e.m. zondag van 10u - 19u www.c-mine.be

Fotograaf : Claire Dekens Ontwerper : Jietse Vanlandschoot Ontwikkeld in het kader van Cirkel Sector

Dan Walsh Pressing Matter

Ine Schröder en haar Archief Een Postume Samenwerking

t/m 05.01.2020

t/m 05.01.2020

Bonnefantenmuseum Maastricht beeld links: Enfin (detail), 2018, © Dan Walsh. Courtesy Paula Cooper Gallery, New York beeld rechts: Een Postume Samenwerking - Ine Schröder en haar Archief, still uit video Joep Vossebeld en Charlotte Lagro

De pers over Goed gerei: ‘Een monument van het menselijk tekort.’ **** Ad van Liempt in De Volkskrant ‘Je kunt niet anders dan versteld staan van Smeets’ precisie.’ Marnix Verplancke in Trouw

‘Een ontroerend en universeel verhaal.

Briljant boek.’ Wim Berkelaar op VPRO Radio

€ 12,95

‘Een geschiedenis die leest als een roman.’

Henk Slechte in Geschiedenis Magazine

Van de auteur van Goed gerei Een half jaar lang schreef Wido Smeets wekelijks over zijn overleden moeder in De Limburger. De stukken zijn nu gebundeld in Dancing Queen en 26 andere verhalen over mijn moeder. Verkrijgbaar in de boekhandel of online via www.goedgerei.nl/dancingqueen

advertentie DQ_ZL-v2.indd 1

23-10-19 10:55

inhoud

9 actueel — Een statement uit Stockholm Ooit een gekleurde boer gezien op het Malieveld?

10 Je doet het natuurlijk voor het boek Literair vertalen: werkweken tot 80 uur, en af en toe een lening.

13 ptmy — Ilse DeLange is oké Zolang ze maar niet samenwerkt met Armin van Buuren.

Kloostertuin Rolduc

14 bits — Het stramien Wim Crouwel had ook in huis de neiging alles recht te leggen.

14 studio — Waar je bent is niet belangrijk

Joan van Barneveld houdt van dingen zonder doel.

16

in beeld — Sta je aan of sta je uit?

Foto’s van Martijn van de Griendt in het Rijksmuseum.

18 Met Laura Jurd gaat het alle kanten op Britse trompettiste is niet gevoelig voor welke hippe golf dan ook.

20 Hoe moeten we kijken?

Een museum vol jonge Duitse schilders voelt ongemakkelijk.

Expo

24

‘Dit was ooit een fantastisch land’

Zei Jack Nicholson in Easy Rider voor hij werd doodgeslagen.

27 daria – Broadway ‘Ik stapte op m’n fiets met zijwieltjes en vertrok.’

28 feuilleton — Geblutste lijven Gemaskerd bal in Oss | Geblutste lijven in Maastricht | De Heks van Dongen in Breda | De originele Charles Darwin in Luik

30 blendr & filtr — Luister je, Wiebes?

Lucinda Riley: ‘Niet op elke bladzijde, dan wordt het te dun.’

BEELD: MUSEUM DE DOMIJNEN, RECENTE AANWINSTEN 2018 - FOTO © GERT-JAN VAN ROOIJ

DE DOMIJNEN

PRESENTEERT

OPENING ZONDAG 24 NOVEMBER 2019 – 17 UUR – BOX, GALERIE OOST, GALERIE XL

30 de voorkeur van — Leon van der Zanden

De cabaretier wil naar de kern, en wordt spiritueel therapeut.

31 zl boekentop-10 — Dikke boeken In Zwarte schuur wordt alles uitgelegd en verklaard.

TENTOONSTELLINGSPERIODE MAANDAG 25 NOVEMBER 2019 T/M VRIJDAG 10 JANUARI 2020 OPENINGSDAGEN EN -UREN MAANDAG T/M VRIJDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR GESLOTEN OP ZONDAGEN EN VAN 21 DECEMBER T/M 1 JANUARI 2020 TIJDENS DE TWEEDE WEEK VAN DE KERSTVAKANTIE SLUIT DE EXPO OM 17 UUR ORGANISATIE & LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN +32 (O) 89 76 97 97, INFO@CCMAASMECHELEN.BE WWW.CCMAASMECHELEN.BE

Cover: Martijn van de Griendt, Happinez. Zie pagina 16-17

7

büro G29

naar het museum!

Het nieuwe combiticket voor 28 musea in het hart van de Euregio Maas-Rijn. Verkrijgbaar in de musea of online op naarhetmuseum.eu.

BEGAS HAUS Heinsberg • Burgenmuseum Nideggen • Columbus earth center Kerkrade • Continium discovery center Kerkrade • Cube design Kerkrade • De Vondst Heerlen • Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich • Energeticon gGmbH Alsdorf • IKOB – Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • KuK Monschau • Kunsthaus NRW Kornelimünster • Leopold-Hoesch-Museum Düren • Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen • LVR Freilichtmuseum Kommern • LVR Rheinisches Industriemuseum Euskirchen • Museum Vieille Montagne Kelmis • Museum Zinkhütter Hof Stolberg • Museum Zitadelle Jülich • Nederlands Mijnmuseum Heerlen • Papiermuseum Düren • Römerthermen Zülpich – Museum der Badekultur • SCHUNCK Heerlen • Stadtmuseum Düren • Stadtmuseum Eupen • Suermondt-Ludwig-Museum Aachen • Thermenmuseum Heerlen • Töpfereimuseum Raeren • Vogelsang IP Schleiden Kunst

Historie

Natuur & Technologie

Dit project wordt financieel ondersteund door:

naarhetmuseum.eu

KUNST

E X P O S I T IE IN HE T K A D ER VA N 75 J A A R B E V R I J D IN G L IMB U R G .NL

Herinneringen van joodse onderduikkinderen in Limburg

75 JAAR LATER

13 S E P T E M B E R T/ M 24 D E C E M B E R 2019 Gouvernement aan de Maas – centrale hal Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen van 9 – 18 uur Gesloten tijdens weekenden Toegang gratis

zuiderlucht 11/2019

actueel

statement uit Stockholm

E

r is te weinig diversiteit in de cultuursector. Het klopt, waar je ook kijkt, het is er schrijnend blank - niet wit, dat is een anglicisme. En het wordt niet minder erg door te constateren dat het elders in de samenleving niet veel beter is.

Ooit een gekleurde boer gezien op het Malieveld?

Misschien is het een idee dat Den Haag de cultuursector het budget teruggeeft dat acht jaar geleden onder het mom van ‘financiële crisis’ werd ingenomen. Misschien is het een idee om aan die teruggave de eis te verbinden dat het geld wordt geïnvesteerd in diversiteit.

Toch houdt men in de cultuurwereld, meer dan in andere sectoren, het oor aan de grond. De #MeToo-beweging heeft ervoor gezorgd dat theater, museum en film zich meer dan ooit engageren met vrouwelijke thema’s. Ineens krijgen tal van onderschatte of decennialang in de coulissen weggestopte vrouwelijke kunstenaars de aandacht die ze verdienen.

Hetzelfde geldt voor de vluchtelingencrisis, de klimaatcrisis, het identiteitsdebat en de worsteling met het deels onverwerkt verleden. Niemand kan zeggen dat de musea, afgezien van de enkeling die toch liever naar de eigen navel blijft staren, in deze tijd met de rug naar het hier en nu staan. De Suriname-expositie in Amsterdam maakt veel los, de grote slavernijtentoonstelling, volgend jaar in het Rijksmuseum, zal het niet anders vergaan.

In Karlsruhe opent dezer dagen een grote tentoonstelling over de vervlechting van christelijke en islamitische cultuur in Centraal en Oost-Europa.

Dat de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk afgelopen maand met terugwerkende kracht de Nobelprijs voor Literatuur 2018 kreeg, past in dat beeld. De schrijfster wordt in overheidskringen gehaat omdat haar boeken het Poolse nationalisme ondermijnen door het land te beschrijven als een lappendeken van elkaar bevechtende en tegelijkertijd versmeltende volken en culturen.

Is Tokarczuk vooral in eigen land omstreden, haar collega Peter Handke, die de Nobelschrijversprijs voor 2019 mag ophalen, heeft die status wereldwijd. Handke maakte in 2006 een historische faux pas door een grafrede te houden bij de begrafenis van Slobodan Milošević, de van oorlogsmisdaden beschuldigde oud-president van Servië.

Het omfloerste mea culpa twee jaar later, in zijn boek Die morawische Nacht, vond weinig weerklank.

De cultuurwereld kan dezer dagen bezwaarlijk van een l’art pour l’art-mentaliteit worden beschuldigd – in tegenstelling tot de politiek, die ons heeft opgezadeld met een slappe-knieëndemocratie. Hoewel Abdelkader Benali het de hoogste tijd vond voor Afrikaanse of Aziatische winnaars, kan de boodschap van deze twee Nobelprijzen niemand zijn ontgaan. De jury in Stockholm heeft de aandacht nadrukkelijk op Europa willen vestigen, het wispelturige continent waar op dit moment alle mondiale crises samenklonteren, waar het lijkt alsof iedereen met elkaar in de clinch ligt en waar de EU koppig en onverzettelijk de boel bij elkaar probeert te houden.

Ze doet dat, laten we het niet vergeten, met een mandaat dat er zijn mag. Ook al heeft Brussel de schijn vaak tegen, zeven van de tien EU-inwoners willen dat de unie in de huidige samenstelling (zonder VK graag) blijft bestaan. Het statement uit Stockholm – niet wegkijken, maar doorbuffelen – lijkt me een echo daarvan.

Ooit een gekleurde boer

gezien op het Malieveld?

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

9

boeken

zuiderlucht 11/2019

“Ze is een vertaalwonder�, zegt Pieter van der Drift (r.) over zijn partner Manon Smits. foto Zuiderlucht

Je doet het natuurlijk voor het boek 10

zuiderlucht 11/2019

boeken

Werkweken tot 80 uur, en af en toe een lening. Vertalers Manon Smits en Pieter van der Drift leggen WIDO SMEETS uit hoe ze het volhouden. Over hun liefde voor het vak, het mislopen van bestsellers en de sponsoring door oma. “Ik ben niet jouw vertaler, maar je bent wel mijn schrijver.”

E

lke zondagochtend om een uur of zeven

kwetsbaar. GroenLinks stelde Kamervragen,

duikt Pieter de kelder in, waar zijn

minister Van Engelshoven beloofde 200.000 euro

werkhok is. “In alle rust twee uurtjes

extra voor het vertalerspotje van het Letterenfonds.

vertalen voordat ik met de jongens ga voetballen.

Worden de vertalers beter van die twee ton?

Heerlijk.” Eerst brengt hij zijn vrouw Manon koffie

Hoeveel verdienen ze eigenlijk, die vertalers?

op bed. Die zit dan al met de laptop op schoot. Ook

Het antwoord telt twee woorden. Niet veel.

aan het vertalen.

Manon: “Zonder haar steun zouden we het niet redden. En nog hebben we soms een lening nodig.”

Pieter: “Daarvoor kunnen we bij een vriend terecht, of bij mijn moeder. Of bij onze tweede zoon, die heeft drie bijbaantjes.”

Manon: “Onze oudste kan heel goed tekenen. Toen

Literaire vertalingen leveren 6,6 cent per woord

we vroegen of hij naar de kunstacademie wilde,

op. Bij een doorsnee boek is dat zo’n 6000 euro,

zei hij: ‘Ik heb liever een echte baan. Ik wil niet zo’n

Werkweken van zestig tot tachtig uur zijn heel

voor zo’n vier maanden werk. Als het Letterenfonds

armoedzaaier worden als jullie’.”

normaal voor het vertalersechtpaar Pieter van

een subsidie geeft, wordt het bedrag verdubbeld.

der Drift en Manon Smits. Vertalen is voor hun als

Vanuit hun vertaalbureau Pasquino werken

dan voelen ze zich heel rijk. En soms staan ze in het

ademen, al bijna dertig jaar. “Ik begin om zeven

Manon Smits en Pieter van der Drift uitsluitend

rood. Manon: “We hebben nooit een buffer, dat vind

uur, half acht”, zegt Manon, “en ga de hele dag door.

met modelcontracten, wat onder meer inhoudt

ik wel erg. We zijn in de vijftig, financieel gezien

Natuurlijk komt er wel eens iemand binnen en gaat

dat ze vanaf 4000 verkochte exemplaren royalty’s

staan we er hetzelfde voor als toen we studeerden.

er iemand weg. Dan klets je even, maar verder werk

krijgen van 2 procent van de netto-verkoopprijs

We hebben wel een pensioenopbouw…”

je de hele dag door. Als we ‘s avonds geen afspraak

van het boek. En dan zijn er nog leenrechten van

hebben, gaan we door tot elf uur.

de bibliotheken, een bijdrage per uitgeleend boek.

Het is echt een lachertje. We redden het, hoor,

Alleen bij bestsellers gaat het om bedragen die echt

zeker de laatste tijd gaat het best goed. Van die

aantikken.

6,6 cent per woord kun je natuurlijk niet leven.

Manon Smits (Horst, 1967) en Pieter van der Drift (Eindhoven, 1965) wonen met hun vier

Soms hebben ze 10.000 euro op de bank staan,

Pieter: “Dat stelt niks voor hoor, dat pensioen.

Een paar keer per jaar worden we gered. In het

kinderen in Molenhoek, net onder Nijmegen,

Manon en Pieter zijn vertalers uit het Engels en,

in een doorzonwoning tegen de rand van een

vooral, uit het Italiaans. Samen hebben ze ruim 150

voorjaar komen de royalty’s binnen, in december

natuurgebied. Drie keer per dag laten ze samen

titels op hun naam. Ondanks de werkweken tot

zijn er de Lira-uitkeringen met een bijdrage uit de

de hond uit. Eén keer raden waar ze het dan over

tachtig uur is het schraalhans keukenmeester. Over

bibliotheekgelden. Bij ons leveren de kinderboeken

hebben. “We praten ook wel over andere dingen,

de twee ton extra van Van Engelshoven zegt Manon

het meest op.”

hoor”, zegt Pieter lachend, “maar vaak gaat het toch

laconiek: “Het zijn twintig à dertig boeken extra per

over een vertaling waar we mee bezig zijn. Ook

jaar.” Ze gaan er geen cent meer door verdienen.

omdat we regelmatig samen aan één boek werken.”

Dat ze, met vier kinderen in de leeftijd van 16 tot

Het is wat ze het commerciële werk noemen.

Ze vertaalden samen de goed verkopende kinderboeken van Geronimo Stilton. En Pieter doet

Ze lezen en corrigeren elkaars vertalingen. Hun

22 jaar, van hun vertaalwerk kunnen rondkomen,

af en toe een voetbalbiografie erbij, van toppers

manier van werken is hun kracht, uitgevers krijgen

behoeft enige toelichting. Pieter: “Drie van de vier

als Neymar, Suarez, Iniesta, Totti en, recentelijk,

gecorrigeerde teksten aangeleverd. “We hebben

kinderen studeren, de jongste zit op het vwo.”

Frenkie de Jong. “Niet al te moeilijk, en leuk om te

meestal wel voor een half jaar werk”, zegt Manon.

Op een LOOT-school, met aangepaste lestijden,

doen.”

“Dat is luxe hoor, in dit vak.”

verduidelijkt Manon. “Suus wil later profvoetballer

Taalopleidingen verdwijnen, vertalers moeten op een houtje bijten. Het Expertisecentrum Literair

worden. Ze zit tegen de nationale selectie aan.”

Pieter: “Onze kinderen worden alle vier

Van literaire vertalingen alleen kunnen ze niet leven. Pieter rekent voor dat hij dan op zo’n 1000 euro per maand zou uitkomen. “Als je geluk hebt en

Vertalen sloeg afgelopen zomer alarm in een

gesponsord door mijn moeder. Voor de jongens

het Letterenfonds verdubbelt dat bedrag, zit je op

Vertaalpleidooi waarin vier problemen werden

betaalt ze het collegegeld, voor Suus betaalt ze de

2000. Als Manon hetzelfde binnenhaalt, komen we

geschetst: steeds minder studenten kiezen voor

voetbalspullen en de extra trainingen. Bij elkaar

samen op 4000 euro. Daar gaat de belasting dus nog

talenopleidingen, universitaire taalstudies worden

is dat zo’n 10.000 euro per jaar. Mijn vader is

vanaf. Maar we kunnen ervan rondkomen, ook met

geschrapt, de studie Nederlands is in het gedrang

overleden, mijn moeder kan goed rondkomen van

vier kinderen. We hebben een auto van vijftien jaar

en de financiële positie van literair vertalers is

haar AOW, en ze heeft nog wat op de bank staan.”

oud. Ik geef niet om geld, hoef geen dure vakantie

>>

11

SMUK Decoratie in de mode: een show - off

‘Financieel staan we er hetzelfde voor als toen we nog studeerden.’

12.10.19 — 08.03.20

of dure kleren. Met die commerciëlere klussen en af en toe een subsidie van het Letterenfonds erbij hebben we niet te klagen.”

VU: STEVEN VANDEPUT, LIMBURGPLEIN 1, 3500 HASSELT

“Ik had, net als in mijn studententijd, computer­handleidingen kunnen blijven vertalen”, vult Manon aan. “Daar word je, met 15 tot 20 cent per woord, wel rijker van, maar niet gelukkiger. Al zou ik graag wat meer willen verdienen met werk waar ik wél gelukkig van word.”

Ondanks de geringe verdiensten kunnen de twee zich geen leven zonder vertalen voorstellen. Ook tijdens vakanties is het vertaalwerk nooit ver weg. Pieter rijdt, Manon zit naast hem met de laptop op schoot te vertalen.

Pieter: “Eenmaal op de plek van bestemming, begin ik elke dag met twee uurtjes vertalen. Mensen vinden het raar dat ik mijn werk meeneem op vakantie. Ik vind het juist heerlijk. Het geeft voldoening voor de rest van de dag, en het verdient ook nog.” Manon: “Anders zouden we het ons niet kunnen permitteren om vier weken op vakantie te gaan. In de trein zit ik ook altijd te vertalen.” Pieter: “Manon is echt de drijvende kracht van ons bureau. Ze is twee keer zo snel als ik, en ik sta steeds weer versteld van de kwaliteit die ze daarbij levert. Ze is echt een vertaalwonder.”

D

at de royalty’s zelden een hoge vlucht nemen, komt ook door het illegaal downloaden van e-books. Pieter: “En zo onbeschaamd ook. Er gaan sticks rond met duizend titels, veel mensen

realiseren zich niet wat dat betekent. Een bevriende makelaar ging met vakantie, hij vroeg of iemand nog een stickie met boeken had. Ik heb het vergeleken met een huis dat hij verkoopt zonder dat de metselaar en de timmerman hun geld hebben gekregen. Toen snapte hij het wel.” Manon: “Het is nergens zo erg als in Nederland. Een boek is nog niet uit of je ziet de titel al op zo’n torrent-site staan.” Pieter: “Je kunt er wel wat tegen doen, hoor. De mensen moeten beseffen dat het illegaal is, dat je er een boete voor kunt krijgen. In Duitsland kregen mensen een boete van duizend euro omdat ze een film illegaal hadden gedownload. Dat komt groot in de krant, mensen worden dan meteen bang.”

Een vetpot zal het nooit worden, vertalen. Toch hopen ze nog een keer een klapper te kunnen maken. Manon heeft enkele bescheiden bestsellers op haar naam, zoals Zijde en De barbaren van Alessandro Baricco, Staal van Silvia Avallone en Kamer van Emma Donoghue. Pieter: “Met de royalty’s en leenrechten van een echte bestseller, een boek dat bijvoorbeeld 200.000 keer verkoopt, kun je als vertaler wel een ton op je rekening bijschrijven.”

Aan zo’n mazzeltje zijn ze na dertig jaar vertaalwerk wel toe. Manon

Joseph Sassoon Semah

vertelt hoe ze vlak na haar studie het eerste boek van Sandro Veronesi las en een enthousiast leesverslag naar een uitgever stuurde. Die deed er niets

Being Touched by an Angel Just Before Birth

20 okt 2019 16 feb 2020 t/m

Ligne 5, Sittard www.dedomijnen.nl

mee, maar ze kon wel Oceaan van een zee vertalen, van Alessandro Baricco, en daarna al zijn andere boeken. Ze werd ooit gevraagd om Ammaniti te vertalen. Het moest snel af, het was in de vakantietijd en ze had nog geen laptop om mee te nemen. Ze zei nee – daar heeft ze achteraf wel spijt van.

En zo viel het dubbeltje wel vaker de verkeerde kant op. In 1996 vertaalde ze het eerste boek van Elena Ferrante. Toen jaren later de grote successen kwamen, zat Ferrrante bij een andere uitgever, met een andere vertaler.

Manon: “Anders had onze bankrekening er heel anders uitgezien.”

Veronesi, Ammaniti, Ferrante, het is me nogal een rijtje. Manon: “Dan denk je toch: wat een pech elke keer.” Dan, lachend: “Toen ik Veronesi daarna een keer ontmoette, heb ik tegen hem gezegd: ‘Ik ben niet jouw vertaler, maar je bent wel mijn schrijver’.” ZL

zuiderlucht 11/2019

pleased to meet you

Uitgebeende americana

H

Ilse DeLange

Als ze samenwerkt met Armin van Buuren zwaai ik haar uit en wacht geduldig tot de geest van Austin weer haar kant opwaait

et nieuwe album van Ilse DeLange is geproduceerd door T Bone Burnett, de man achter die fantastische soundtrack van O Brother, Where Art Thou?, achter de legendarische samenwerking tussen Robert Plant en Alison Krauss, de man die albums produceerde van onder meer Elvis Costello, Elton John (een van zijn beste; die met Leon Russel samen) en van Roy Orbison.

Nogal een rijtje om tussen te staan, maar DeLange hoort er in thuis: Gravel & Dust is een van haar mooiste albums ooit, misschien wel het allermooiste. Tien uitgebeende nummers van drie en een halve minuut staan erop, kalm en warm.

Zoveel als ik hou van de americana-DeLange, zo weinig heb ik met haar popkant. Zo gauw DeLange de studio intrekt met Zweedse hitmakers, of erger nog: samenwerkt met Armin van Buuren, zwaai ik haar uit en wacht ik geduldig af tot de geest van Austin weer een keer haar kant opwaait.

Er zijn niet zoveel artiesten met meerdere gezichten, die zo ver uit elkaar liggen dat mijn liefde voor de artiest ophoudt bij het begin van zijn andere kant. Ik heb twee jaar getoerd met JW Roy, afkomstig uit Knegsel. Hij zingt zowel in het BraboNederlands als in het Amerikaans. De meeste van zijn fans gaan mee in beide talen, maar zijn bekendste fan, Johan Derksen, is dat nadrukkelijk alleen van Roys Amerikaanse werk. Over Roys Nederlandstalige nummers is Derksen duidelijk in zijn oordeel: “Kut.” Bij David Bowie vond ik zowel zijn experimenten, zijn gladde popkant uit de jaren tachtig, zijn geflirt met jungle uit de jaren negentig als zijn laatste jazzwerk mooi. Maar bij Prince hield ik vooral van de rock en de soul, en veel minder van zijn funk, wat volledig aan mijn eigen gebrekkig ontwikkelde funky kant lag.

Neil Diamond maakte enkele albums met Rick Rubin in de stijl van het laatste werk van Johnny Cash: lage stem, akoestische gitaar, meer niet. Vond ik geweldig. Toch ben ik niet naar zijn shows geweest: hij speelt live vrijwel niks van die Rubin-albums en trekt gewoon zijn glitterjas weer aan, en ik hou echt meer van de Diamond in een zwart hemd. Zoals ik van Johnny Cash ook nooit zijn kinderliedjesalbum The Johnny Cash Children’s Album uit 1975 opzet.

In 2009 zag ik Hank III, kleinzoon van Hank Williams, op het Bluesrockfestival in Tegelen. Hij speelt traditionele country, maar in zijn toegift maakte hij opeens ruimte voor allesverpulverende metal, twee kanten van zichzelf die hij op zijn albums nooit combineert, maar live dus wel. Ik hou van beide kanten van Hank III, maar hoorde daarmee duidelijk tot een zeer kleine minderheid - in elk geval op het Bluesrockfestival.

Als Ilse DeLange tijdens haar komende tournee haar volledige nieuwe album en al haar andere americana-klassiekers speelt, ben ik al blij. Als ze daarna alsnog hitpop gaat zingen, zal ik er netjes voor klappen. Een beleefd applaus, dat is al veel meer dan Hank III loskreeg in Tegelen toen hij eenmaal zijn countryhoed afzette.

LEON VERDONSCHOT

Ilse de Lange speelt op 15/11 in Venlo, op 17/11 in Heerlen, op 21/11 in Breda en op 23/11 in Den Bosch.

13

zuiderlucht 11/2019

Het stramien

N

aar aanleiding van de dood, op 90-jarige leeftijd, van typograaf

en grafisch ontwerper Wim Crouwel zond de NPO een documentaire uit waaruit bleek dat ‘het stramien’ als een rode draad door zijn leven had

Bits

Kunstenaar en muzikant Joan van Barneveld houdt van dingen zonder doel. “Vraag me niet om iets te schilderen met een boodschap, dan ruim ik liever de afwasmachine in.”

gelopen.

Een oud-collega herinnerde zich zijn perfect

vierkante sneetjes brood, belegd met exact afgesneden vierkante plakjes kaas die tijdens de pauzes werden verorberd. “Ik heb de neiging alles in mijn huis en op mijn bureau volkomen recht te leggen”, zei Crouwel zelf.

Maar er was ook twijfel, er was eigenlijk continu de vraag wanneer het stramien een esthetisch gegeven zou worden waarbinnen alle spanning weg

‘De plek waar je bent is niet belangrijk’

zou vloeien. Balanceren, wat kan nog net wel of net niet.

Zo maakte Crouwel een eigen alfabet, geheel geënt op de enen en nullen uit de computer­program­meer­taal uit de jaren zeventig. De schoonheid van de letter stond continu in gevecht met zijn betekenis, met zijn dragende rol. Maar hoewel zijn schrift moeizaam leest, ga ik persoonlijk vol voor het fantastisch vormgegeven alfabet, welke het ‘letterzijn’ volledig overstijgt en tot een iconische beeldtaal is uitgegroeid.

Bij twijfel moet je de vraag soms gewoon achterwege laten.

MAT VAN DER HEIJDEN

14

Ga toch fietsen. 2019, Potlood-papier, 32,5 x 25 cm.

V

ermoedelijk is het de verkeerde deur, de verkeerde straat, de verkeerde stad wellicht. Ik ben op zoek naar Joan van Barneveld, de schilder/muzikant die zowel in zijn beeldende als muzikale werk verwijst naar de Amerikaanse westkust: palmen, lege landschappen, eindeloze stroken asfalt en harde schaduwen.

Toch sta ik in een keurige straat in Geleen voor een huis met donker geverfde kozijnen en bruine rolluiken.

In de voortuin een paar uitgebloeide hortensia’s, naast de voordeur een porseleinen huisnummer met een bloemetjesmotief. Binnen blaft een hondje. Hier moet wel een oud vrouwtje wonen. Pas dan zie ik door de vitrage het silhouet van een drumstel. Bingo.

Je zit goed verstopt hier.

“Mensen hoeven niet te weten dat ik kunstenaar ben. Ik wil dat zelf vaak niet eens weten. Hier kan ik werken zonder dat iemand merkt waar ik mee bezig ben. Maar misschien moet ik de voortuin weer eens snoeien.

Een verwilderde tuin trekt teveel aandacht.”

Midden in de kamer staat, pontificaal tussen twee fauteuils, een drumstel. Op de grond een keyboard. Tegen de muur een hele rits gitaren. Het voelt surreëel in dit interieur, alsof je oma van de ene op de andere dag een hardrockband is begonnen. Sinds een jaar werkt Joan

van Barneveld (Veghel, 1978) vanuit zijn huis, de serre heeft hij ingericht als atelier. De helft van die ruimte wordt gevuld door een langwerpig, leeg doek op de grond.

Wat wordt dat?

“Geen idee. Het leukste is in ieder geval al gedaan. Opspannen en grondlagen opzetten, dat is fijn werk.

Nu moet er nog wat op, krijgen we dat stomme plaatje weer.”

Op de meeste van jouw werken is dat plaatje toch nauwelijks zichtbaar?

“Maar helemaal zonder plaatje kan ik niet, monochroom schilderen gaat me te ver. Ik heb houvast nodig, meestal een foto die ik heb gemaakt. Er mag niet teveel op staan. Een goed plaatje is nergens.”

Ze lijken te verwijzen naar Los Angeles. Ik herken palmbomen.

“Die schilderijen laat ik meestal zien bij mijn galerie in L.A.. Voor mensen uit Californië is er niks bijzonders aan een palmboom. Tijdens het maakproces hier in Geleen is zo’n palm heel even exotisch, daarna is het weer gewoon een schilderij met onkruid erop.”

Zou je vergelijkbare foto’s hier in Geleen kunnen maken?

“Nee, ik ken de omgeving hier te goed. Ik ging ooit naar L.A. voor de muziek. Dagenlang dwaalde ik door de stad, dan maakte ik wel 500 foto’s

zuiderlucht 11/2019

cultuur

‘Mensen hoeven niet te weten dat ik kunstenaar ben. Ik wil dat zelf vaak niet eens weten.’

Joan van Barneveld: “Je kunt beter iets maken dat gaat over waar je niet bent.”

per dag. Door het verdwalen en die hoeveelheid krijg je op een gegeven moment foto’s zonder onderwerp.

Foto’s die nergens zijn. Intussen weet ik ook daar de weg, dus dat verdwalen lukt niet meer. Ik hoef er ook niet meer zo nodig naartoe, de plek waar je bent is eigenlijk niet zo belangrijk.”

De muziek uit Californië heeft een typische signatuur. De plek lijkt te beïnvloeden wat er wordt gemaakt…

“Zo’n band als Queens of the Stone Age maakt inderdaad muziek over de woestijnen in Californië. Maar is dat zoveel anders dan Rowwen Hèze met hun Peel? Terwijl je toch beter iets kunt maken dat gaat over waar je niet bent. Ontsnappen uit de omgeving, zonder dat je zegt waarheen. Toen we begonnen met de band Viberider was dat een belangrijke motivatie. We woonden in Sittard, maar we wisten dat overal ter wereld mensen met dezelfde muziek bezig waren. De band

was onze manier om deel uit te maken van een wereldwijd fenomeen.”

Is Geleen dan hetzelfde als Los Angeles?

“Grotendeels wel. Als je je slecht voelt is L.A. net zo erg als Geleen, dus waarom zou dat anders zijn als je je goed voelt? In het begin dacht ik: ik

ga naar L.A., niemand kent me daar, dus ik kan er zijn wie ik wil. Maar al op de eerste avond viel dat tegen. Er zijn toch dingen die je nu eenmaal bent.

Wat ik trouwens wel mis is het weer.

Er is precies zo’n soort temperatuur waardoor je vergeet dat je een lichaam hebt, niet te koud en niet te warm.

Dus je kan er puur met je hoofd aanwezig zijn. Een lichaam is alleen maar gedoe, daar probeer ik aan te ontsnappen” Is schilderen dan een manier om te ontsnappen?

“Misschien het ontsnappen aan een functie? Ik wil alleen maar iets maken dat op een bepaalde manier ís, er zijn te weinig dingen die gewoon zijn.

We vullen de wereld met dingen die een functie hebben: een stoel is om op te zitten, een kwast om mee te schilderen en zo is alles wat we maken wel ergens goed voor. Ik hou van dingen zonder doel. Gewoon een ding,

meer niet. Dus vraag me alsjeblieft niet om iets te schilderen met een boodschap, dan ruim ik liever de afwasmachine in.”

Hou je daarom afstand, omdat je geen standpunt over de wereld wil innemen?

“Het betekent niet dat het me allemaal niet interesseert. Ik was ooit een echte nieuwsverslaafde, maar de geboorte van mijn kinderen heeft dat veranderd. Wat heb ik eraan om me zorgen te maken over de Amazone die in brand staat? Ik kan die energie beter steken in het klaarmaken van de lunchboxen voor mijn dochters. Een goede lunch draagt iets bij aan hun leven, een schilderij maken over het nieuws niet.”

Ben je eigenlijk wel een schilder?

“Ik bedacht laatst wat ik het liefst zou willen worden.”

En dat is?

“Assistent van een kunstenaar.

Wel bij een kunstenaar met goede ideeën natuurlijk. Dan zou ik de hele dag doeken kunnen opspannen, grondlagen zetten, zeefdrukramen klaarmaken en me verder nergens druk over hoeven maken. Heerlijk!

Maar natuurlijk, daarna ga je denken, welke kunstenaar moet dat dan zijn?

Na lang denken kwam er maar één iemand in aanmerking.”

Wie dan?

“Ikzelf dus. Maar ja. Assistent worden van jezelf, begin er maar eens aan….”

JOEP VOSSEBELD Dit is het derde deel in een reeks van vijftien over kunstenaars en ontwerpers in hun werkomgeving.

15

zuiderlucht 11/2019

Sta je aan of sta je uit?

In zijn tiende fotoboek ON/OFF geeft fotograaf Martijn van de Griendt (Eindhoven, 1970) zijn persoonlijke kijk op onze consumptie­maatschappij, waarin iedereen permanent in de ON-stand lijkt te staan - en tegelijkertijd verlangt naar OFF-momenten.

De foto’s zijn tot 19 januari te zien in het Rijsmuseum in Amsterdam. Speciaal voor Zuiderlucht selecteerde hij vier foto’s en voorzag ze van een korte toelichting.

“Ik liep een middag rond op het hoofdkantoor van bol.com. Het was vlak voor de Kerst, de drukste periode van het jaar. Ik zag Stephan tijdens een vergadering wegdromen achter zijn laptop met op de achtergrond een slideshow van maagdelijke vakantieplaatjes en een mededeling NO SIGNAL onderaan het beeldscherm. Stond hij nu ‘aan’ terwijl alles uitstond? Of was het andersom?”

“Op Lowlands 2018 maakte ik de eerste foto’s van wat uiteindelijk het thema van het boek zou worden. Drie meisjes voor een tent. Twee maken een selfie, de derde is druk met haar make up. We maken oneindig veel beelden van onszelf, zijn bezig met hoe anderen ons zouden kunnen zien, onze mobiele telefoon loodst ons door het leven en vertelt ons wie we (willen) zijn, waar we zijn, met wie en waarom.”

16

zuiderlucht 11/2019

in beeld

“Sabrina (38) en haar broer Marcel (35) doen mee met het jaarlijkse ringsteken op de brommer tijdens het Dorpsfeest in Santpoort. Het supermanpak gaat speciaal omlaag voor de foto. Beiden zijn coach, Sabrina zonder en Marcel mét psychedelische middelen. Marcel geeft zogenaamde triptherapie met magische truffels of paddo’s. ‘Genees uzelf door contact te maken met uw eigen onderbewuste tijdens een truffelceremonie’ staat te lezen op zijn website.”

“Daar stond ik dan als bijna 49-jarige man op een boerenerf in Soest om Katja Schuurman heen te drentelen. Ik zag hoe twee vrouwen haar uit een gesprek met een kind wegrukten om samen met haar op de foto te gaan. Asociaal vond ik dat. Een half uur later was ík het die haar om een gezamenlijk kiekje vroeg. Ik draaide mijn spiegelreflex richting Katja die mij innig omhelsde. Daarna opende ze de staldeuren voor de jaarlijkse koeiendans.”

Document Nederland: Martijn van de Griendt ON/OFF. Van 3/10 t/m 19/1 in het Rijksmuseum (Philipszaal) Amsterdam. rijksmuseum.nl

17

cultuur

zuiderlucht 11/2019

Met Laura Jurd gaat

Laura Jurd: “In Engelse muziek kwamen altijd al veel werelden samen.” foto Dave Stapleton

Jonge, Britse jazzmusici zijn hot. Trompettiste Laura Jurd vertelt aan PAUL VAN DER STEEN dat ze niet gevoelig is voor welke hippe golf dan ook. “Wie oog had voor de jazzscene hoorde en zag altijd al hoeveel moois hier gebeurde.”

18

zuiderlucht 11/2019

cultuur

het alle kanten op laten klinken, dat is misschien wel de

H

speelt ze nog steeds toetsen. “Op mijn vijfde begon

grootste kwaliteit van de Engelse Laura

ik met spelen. De trompet kwam toevallig op mijn

Jurd. Alleen zij kiest bij het samenstellen van een

weg. Omdat op school trompetlessen werden

pitje heeft Jurd, tevens docent compositie op een

veertienkoppig ensemble voor het combineren

aangeboden, ben ik die gaan volgen. Al snel ging ik

Londens conservatorium, ruimte voor andere

van strijkers, tenortuba, banjo en het Iraanse

van het instrument houden.”

projecten. Het idee voor een veertienkoppig

et ongewone volstrekt vanzelfsprekend

Haar eerste instrument was de piano - in Dinosaur

en de te vroeg overleden pianiste en componiste Geri Allen.”

Met Dinosaur een jaar lang op een wat lager

snaarinstrument, de santoor. En vertolkt de

ensemble, inmiddels vastgelegd op het album

29-jarige muzikante/componiste bij wijze van

Jumping Back, Stepping In, dankt Jurd aan het

uitzondering werk van anderen, dan vervagen eeuwen aan muziekgeschiedenis.

Zo speelde ze een keer tijdens hetzelfde concert een stuk van John Dowland, een Engelse luitspeler van vier eeuwen geleden, én Grandma’s Hands, een van

‘Wanneer je het even laat verslonzen, betaal je tijdens het spelen onmiddellijk een prijs.’

Londense podium Kings Place. “Dat benaderde mij in het kader van hun serie Venus Unwrapped over vrouwelijke componisten door alle genres heen.

Of ik werk daarvoor wilde maken? Een soort carte blanche. Ik had een grote zaal te vullen. Vandaar dat ik koos voor een groot ensemble. Het denken over

de bedrieglijk eenvoudig klinkende soulliedjes van

en spelen met voor mij nieuwe kleuren en ze daarna

de Amerikaan Bill Withers. Als het woord ‘eclectisch’

mengen, was de grote uitdaging.”

Jurd componeerde zoals Duke Ellington en zijn

nog niet bestond, had Laura Jurd het uitgevonden.

Inmiddels spreekt ze liever van een haat-liefde­

rechterhand Billy Strayhorn het ooit deden, op

gekeken naar Londen als het gaat om vernieu­

verhouding. “Omdat het zo’n fysiek instrument

maat, “met het geluid van de afzonderlijke musici

wen­­de improvisatie­muziek. Onder anderen

is. Wanneer je het even laat verslonzen, betaal je

in mijn hoofd. Het mooiste moment is als je ze de

saxofonisten als Shabaka Hutchings en Nubya

daar tijdens het spelen onmiddellijk een prijs voor.

compositie dan ook echt samen hoort spelen.”

Garcia, tubaspeler Theon Cross en drummer Moses

Helemaal leunen op trucs en automatismen lukt

Het pakte zo goed uit, zegt ze, dat het niet bij een

Boyd, generatiegenoten van Jurd, gaan voorop

niet. Dan val je door de mand. Tegelijkertijd is die

gelegenheidsensemble blijft. “Volgend jaar gaan we

bij wat wel de ‘New British Jazz Invasion’ wordt

moeilijkheidsgraad prettig. Die zorgt ervoor dat

opnieuw samen op tour. Geen vanzelfsprekendheid,

genoemd. Invloeden uit wereldmuziek en hiphop

ik focus hou, mijn best doe en blijf proberen om

met zo’n grote en daardoor dure groep. Ook

krijgen volstrekt vanzelfsprekend een plaats in

mezelf te verbeteren.”

Dinosaur komt dan weer tot leven. We werken al aan

De laatste jaren wordt weer met grote interesse

deze jazz. Toch relativeert Jurd het denken in

Op haar twaalfde raakte ze betoverd door Kind of

een nieuw album.”

Jurd beschouwt zichzelf als een geluksvogel. “Ik

golven of bewegingen. “In Engelse muziek kwamen

Blue, het legendarische album van Miles Davis. Kort

altijd al veel werelden samen. Wie oog had voor de

daarna maakte ze kennis met de verstilde jazz op

kreeg mooie kansen. Wat dat betreft kijk ik met

jazzscene hoorde en zag altijd al hoeveel moois hier

het ECM-label. De ijle klanken van Scandinavische

zorg naar het culturele klimaat waarin de jonge

gebeurde. Het verschil is dat de pers het nu flink

collega’s kunnen haar nog altijd bekoren. “Bij

creatievelingen na mij zich moeten ontwikkelen.

oppakt. Daarbij heeft het vorig jaar verschenen

luisteren naar anderen ben ik eerst en vooral aan

In korte tijd verdween zoveel: subsidies, podia,

verzamelalbum We Out There (2018), een staalkaart

het genieten. Het is niet zo dat ik de structuren

bijzondere opdrachten. Het is echt een kaalslag.”

van muziek van jonge Britse jazzacts, mensen op de

eronder hoor en stukken ter plaatse technisch ga

kaart gezet.”

Ook de chaos rond de Brexit vervult haar met

zitten ontleden. Dat past niet bij mij. Het staat te

zorg. “Ik heb collega’s die dat soort sociale en

Jurd rekent zich tot geen enkele ‘school’. “Ik volg

ver af van het plezier dat ik zoek in muziek. Zelfs bij

politieke ontwikkelingen omzetten in muzikale

mijn hart”, zegt ze. Als mensen zo nodig een etiket

het componeren speelt het technische meer in mijn

maatschappijkritiek en bij wie dat heel natuurlijk

op haar muziek willen plakken dan hoopt ze dat

onderbewuste. Door ervaring en opleiding beheers

overkomt. Zo’n directe aanpak zit niet in mij.

het zo iets als de vaak misbruikte term ‘authentiek’

ik de theorie en neem die min of meer automatisch

Uiteindelijk heeft alles in je omgeving zijn weerslag

is. De trompettiste wil de vrijheid hebben om alle

mee. Maar het mag nooit voorop staan.”

op wat je maakt, dus moet het straks terug te horen

kanten op te kunnen schieten. Het meeste naam

Bij de selectie van andermans repertoire voor

maakte ze met de in 2010 opgerichte vierkoppige

de EP en de optredens met het trio met drummer

formatie Dinosaur. “Synth-pop meets jazzband” is

Corrie Dick en bassiste Ruth Goller koos Jurd vooral

volgens haar de vlag die het beste de lading van die

voor aansprekende melodieën. “Sterke liedjes

groep dekt. Maar met andere ensembles wil ze op

die ook overeind blijven zonder tekst, zoals de

andere momenten net zo makkelijk de klassieke

composities van Bill Withers en John Dowland en

kant op kunnen.

instrumentale jazzstukken van gitarist Bill Frisell

zijn in mijn eigen werk. Maar wat? Ik heb echt geen idee.” ZL

Laura Jurd Trio, op 20/11 in de grote zaal van C-Mine in Genk. c-minecultuurcentrum.be laurajurd.com

19

cultuur

20

zuiderlucht 11/2019

Moritz Schleime, Painters Corner XI, 2019. Olieverf op doek, 50 × 40 cm. © Laden für Nichts

zuiderlucht 11/2019

cultuur

Hoe moeten we kijken?

Een museum vol jonge schilderkunst voelt ongemakkelijk, constateert BEN VAN MELICK. Kijken curatoren, kunstenaars of kunsthistorici anders? “Onzekerheid levert spanning op.

Goed gevoel in een museum! Maar de twijfels blijven.”

Z

elden heeft de schilderkunst zo in de

de nieuwe media én in een ongedeeld Duitsland -

belangstelling gestaan als nu. Wie de recente

onderscheidende kenmerken waarvan ze de invloed

tentoonstellingsagenda’s van de Nederlandse

met opzet niet wilden duiden. Tonen, dat wilden

musea bekijkt, duizelt het. Ik doe een greep:

ze. In een land, in musea waar de schilderkunst

Marlène Dumas in Eindhoven, Chérie Samba in

altijd prominent aanwezig was, in een tijd waarin,

Sittard, David Lynch in Maastricht, Helen Verhoeven

ondanks de talrijke doodsverklaringen in het

in de Hermitage, Raquel van Haver en Maria Lassnig

verleden, het schilderen wereldwijd springlevend is.

in het Stedelijk, Armando en Kiefer in Voorlinden,

De keurmeesters bezochten alle ateliers en legden

Pieter de Hooch in Delft, moderne realisten in

naar eigen zeggen hun theoretische en ideologische

Museum More in Gorssel.

bagage af. Ze selecteerden met het blote oog, in dit geval een geoefend oog.

Wordt het in dit bombardement van museale

kijken: de betekenis van een kunstwerk en de

te beseffen wat je ziet en wat er met je gebeurt als

kwaliteit ervan zijn volledig en alleen in het werk

je een schilderij in ogenschouw neemt? Moeten

zelf te vinden. Close reading, close looking. Dat is

de geschriften van Susan Sontag, John Berger en

durven in een tijd waarin het de verhalen zijn die de

Mieke Bal over zien en kijken, over interpretatie en

kunst betekenis geven. Ik probeer de curatoren te

betekenis van het beeld, weer van de plank?

volgen in hun voornemen: gewoon weer oog in oog

Eerst maar eens naar Bonn, eens kijken hoe ver je Sumi Kim, Zonder titel, 2018

Dat is terug in de tijd. Dat betekent formalistisch

schilderkunst weer tijd je te wapenen, opnieuw

komt met het blote oog. Daar, in het Kunstmuseum,

met de schilderijen, kijken wat dan gebeurt.

Een eerste wandeling door de zalen verwart.

is de tentoonstelling Jetzt! Junge Malerei in

Verwondering raakt aan twijfel. De kunstwerken

Deutschland te zien, en het is een enerverende

krijgen alle ruimte op de witte wanden om te

ervaring. Het verlangen gezien te worden spat van

schitteren óf te detoneren. Het ordeningsprincipe

de muren. Drieënvijfig jonge in Duitsland werkende

lijkt: optimale museale schoonheid in de

kunstschilders, geboren in de jaren tachtig,

confrontatie van stijlen.

tonen wat ze in hun mars hebben. Het museum

Het is alsof je in een weelderige zomertuin loopt.

presenteert ruim 170 schilderijen, geen installaties,

Kleurrijke vormenrijkdom te hooi en te gras, maar

geen conceptuele kunst en geen multimedia. Het

geraffineerd geschikt: het hele veld tussen figuratief

pure schilderen, met verf, op het platte vlak dat aan

en abstract staat in bloei. Je beleeft een geheel

de muur kan, daar gaat het hier om.

en onderscheidt nog weinig. Sommige werken

“Ein Schnitt durch die momentane Gegenwart”, dat

dringen zich meteen aan je op: bijzonder geslaagd

stond de curatoren, die voor drie musea (behalve

of bijzonder mislukt. Maar je realiseert je al snel dat

in Bonn ook in Wiesbaden en Chemnitz) werk van

je in zo’n pandemonium weinig of geen houvast

meer dan 200 kunstenaars selecteerden, voor ogen.

vindt om je waardeoordelen te staven. Wat explosief

Ze waren simpelweg benieuwd naar het werk van de

werkt op de zintuigen of wat pardoes in je brein

eerste generatie kunstenaars die opgroeide én met

buitelt, daar val je voor. Smaak speelt opeens weer >>

21

Nu te zien in Cube design museum

Info & tickets cubedesignmuseum.nl Museumplein 2, Kerkrade gesubsidieerd door de Provincie Limburg

U.S. EMBASSY AND CONSULATE IN THE NETHERLANDS

© Designed and photographed by Michelin

zuiderlucht 11/2019

cultuur

Bankrekening leeghalen en de grootste kamer van je huis uitruimen, floepte in mijn hoofd. een rol; het vertrouwde vraagt om voorrang.

Zo imponeerden mij enige abstracte

Wilden, die zich afzetten tegen lege abstractie, conceptuele kunst en performance art. Kunstenaars

expressio­nisten die de essentie van visuele

die wilden laten zien dat ook in het oude ambacht

schoonheid van vlak en lijn en kleur raakten.

het deficit van mens en samenleving tot uitdrukking

Pure esthetiek. De uitstraling van ernst en

kon komen. Nee, er schuurt hier niets.

ambachtelijkheid, de rust en overtuiging in

Ondanks alle blote ogen loop je, op de keper

het werk van bijvoorbeeld Franziska Holstein,

beschouwd, toch in een verhaal rond. Het verhaal

Paula Baader en Sumi Kim maakt je stil, maar

van hoe aan de academies van Berlijn, Leipzig,

wekt ook begeerte op. Bankrekening leeghalen

Düsseldorf, München en Hamburg gedacht wordt

en de grootste kamer van je huis uitruimen,

over beeldende kunst, over schilderkunst. Alle

floepte in mijn hoofd.

exposanten zijn door professoren opgeleid,

G

sommige zijn ‘Meisterschüler’, getraind in het

oed gemaakt, dat geldt misschien wel

moderne denken en kijken. Verstandige mensen,

voor alles wat er hangt, maar evenzeer

21e-eeuwers. Dat wil zeggen: geen realisme

springt in het oog het oppervlakkige

of aanverwante zaken. Slechts een enkele

spel met vorm en kleur in veel werk, zelfs

vertegenwoordiger van wat je magisch realisme

zichtbaar in het affiche van de expositie.

zou kunnen noemen, een paar figuratieve schilders.

Dat voelt ongemakkelijk. Zie ik het niet?

Geen portretten, stillevens of landschappen, of je

Ik ben geen curator, beeldend kunstenaar

moet die genres wel zeer ruim definiëren. Veel van

of kunsthistoricus. Kijken die anders? Die

wat eens formeel onderzoek werd genoemd: lijn- en

onzekerheid levert spanning op. Goed gevoel in

kleurexperimenten. Academiekunst gaat over vorm.

een museum!

Modern vakmanschap en traditionele esthetiek. Vrij

Geen museale of theoretische boodschap dus

braaf eigenlijk, geen wereldveranderende toorn of

Lydia Balke, A Stained Mattress. Two Frozen Bodies. One Shattered Life.

(Hibernation Battlefield II), 2017. Olieverf op doek, 230 × 160 cm. © kunstenares

die de blik richt en het verstand in werking

alle kunstconventies overhoop gooiende woede.

zet. Puur kijken, opgaan in de show die de

De omvangrijke catalogus, die ook de werken in

bloei van de jonge Duitse schilderkunst viert.

Chemnitz en Wiesbaden bevat, bevestigt ook nog

Ook kunsthistorische duiding ontbreekt.

het oude inzicht dat het plaatje volstrekt iets anders

Geen enkele herinnering bijvoorbeeld aan de

is dan het object aan de wand. De echo van het

van Haver, iets jonger, die op geheel eigen wijze

laatste explosie van het nieuwe schilderen in de

kijken volgens Susan Sontag.

gepassioneerd de toon zetten en een nieuwe vorm

jaren zeventig en tachtig, de Wilden of Nieuwe

Valt er geen enkele dissident te bespeuren? Er zijn

vinden voor hun betrokkenheid bij kunst en wereld,

een paar schilders die uitdrukkelijk over mensen

vind je niet op deze expositie. Een vrijblijvende

vertellen en personages opvoeren, zoals Moritz

show: gebrek aan authenticiteit, noodzaak, dus aan

Schleime, Lydia Balke en vooral David Lehman die

intensiteit. Kunst volgens de regels van het spel. De

de show steelt met kleurige karikaturale horror.

korenbloem aan de rand van de akker, de tulp in de

Voor hun provocerende geschilderde doeken die

vaas, even mooi en van eenzelfde relevantie.

zich laten lezen als een strip verzamelen zich de meeste bezoekers.

Opvallend zijn ook de schilders die teksten of

Deze Duitse schildersgeneratie biedt de museumbezoeker niets nieuws. Of ze wat te vertellen heeft? Ik heb het niet gezien. Mogelijk

tekstflarden als beeldend materiaal inzetten, bij wie

ligt hun engagement verborgen in schoonheid. Het

schrift en beeld gelijkwaardig zijn. Met name bij

blote oog is een illusie. Om te begrijpen wat we zien

Alexander Pröpster keer je steeds weer terug, óf om

als we kijken, kunnen we niet zonder theorie. Zien

de lappen tekst die hij in zijn schilderij geschreven

is interpreteren, betekenis geef je in een historische

heeft te ontcijferen, óf om de begoocheling te

en ideologische context. De boeken van Berger,

ondergaan dat beeld en tekst samenvallen in een

Bal en Sontag zijn daarbij onmisbaar. Werk aan de

nieuw picturaal geheel. Van afstand monumentale

winkel! ZL

kunst, dichtbij bijzonder vormgegeven literatuur.

Hier werkt op verrassende wijze close reading optimaal.

Maar toch, de indruk beklijft. Jetzt! toont bedachte kunst, vooral resultaat van een intellectuele exercitie. Kunst van nadenkers, in het beste geval met een virtuoze hand, maar in een Franziska Holstein, Zonder titel, 2018

stramien. Het type lefgozer zoals de Nederlandse generatiegenoten Helen Verhoeven en Raquel

Jetzt! Junge Malerei in Deutschland. Van 19/9 t/m 19/1 in Kunstmuseum Bonn. Schilderijen van ruim vijftig Duitse kunstenaars van de generatie ‘80. kunstmuseum-bonn.be

23

cultuur

zuiderlucht 11/2019

‘Dit was ooit een fantastisch land’

Alleen al vanwege Jack Nicholson, hier achterop bij Peter Fonda, is de belofte van Easy Rider nooit helemáál in rook opgelost.

24

zuiderlucht 11/2019

cultuur

“We blew it”, zegt Wyatt tegen zijn kompaan Billy in Easy Rider, de klassieke roadmovie uit 1969.

KEVIN TOMA vraagt zich af wat Wyatt, alias Peter Fonda, daarmee bedoelde. “Kijk uit het raam en zeg me dat we het níet hebben verknald.”

T

wee mannen op hun motor, dwars door de VS. De zon in het gezicht, de wind in het haar. Voor hen uit de eindeloze highway, om hen heen de woestijn, de bergen, de leegte. Na een lange rit van Los Angeles naar New Orleans zitten

Wyatt (gespeeld door Peter Fonda) en Billy (Dennis

benzinetank van Wyatts Harley Davidson zit vol

hun drugsgeld teren ze net zo gretig op kapitaal

Hopper) bij te komen aan een kampvuur. “Weet je

met goed verstopte 100 dollarbiljetten. Hij en Billy

en hebzucht als iedereen. “We blew it”, zegt hij bij

Billy… we hebben het verknald”, zegt Wyatt.

vertrekken van Los Angeles richting Florida, waar

hun laatste nachtelijke kampvuur, we hebben het

ze samen willen gaan rentenieren. Ze willen ook per

verknald. Billy heeft geen idee waar Wyatt op doelt.

Peter Fonda, die samen met regisseur Hopper

se op tijd tussenstop New Orleans bereiken, zodat

Ook als kijker denk je: we waren toch net zo lekker

het scenario voor Easy Rider schreef, heeft die

ze daar het Mardi Gras-festival kunnen meemaken.

op weg?

legendarische uitspraak nooit helemaal willen

Onvervalste toeristenpensionado’s zijn het, reizend

uitleggen. “Ik bedoelde het als een raadsel dat op

met choppers in plaats van met een camper.

allerlei dingen van toepassing is”, zei de 79-jarige

Toch duurt het in Easy Rider een flinke tijd voordat

Die drie woorden ze doen iets geks met de film.

Wanneer de twee de volgende ochtend opnieuw op hun motor stappen en de camera opnieuw met

Fonda in een van zijn allerlaatste interviews, een

het hippievernis helemaal is afgebladderd, voordat

hen door het weidse Amerikaanse landschap sjeest,

dikke maand voor zijn dood op 16 augustus.

de idylle van de reis definitief is verbleekt en de

hebben de vertrouwde beelden iets van hun energie

Een mooie vrijbrief voor enkele liefdevolle

ruwe stuwkracht van Steppenwolfs Born to be

en optimisme verloren. Je gelooft er simpelweg niet

speculaties. Wat is er nou eigenlijk verknald,

Wild is uitgewerkt. Het liedje klinkt meteen bij

meer helemaal in. In plaats van vrolijke vrijbuiters

volgens biker Wyatt?

de allereerste rit van het duo, en de songtekst

zie je mannen die een illusie najagen. “A man went

zuigt zich volledig vast aan hen. Billy en Wyatt

looking for America. And couldn’t find it anywhere”

vrijheid uitdrukt, dan moet het dit klassieke

zijn geboren om wild te zijn, om de wereld te

– het stond in 1969 niet voor niets op de Easy

tafereel uit Easy Rider zijn. De mens die het juk

omhelzen en nooit te sterven. Easy Rider, dat in de

Rider-poster.

van de maatschappij heeft afgeschud en zich al

allereerste montage maar liefst drie uur duurde,

motorrijdend openstelt voor het landschap, voor

gaat gulzig mee in die extase. Neem alleen al die

mineurakkoord eindigt: Billy en Wyatt, die achteloos

de ander, voor alles wat op zijn pad komt en ook

prachtige, cirkelende camerabeweging, waarmee

door een stel voorbij rijdende rednecks overhoop

weer achter zijn rug verdwijnt: die mens zouden we

cinematograaf László Kovács de horizon van

worden geknald. Die dubbele moord komt bijna

allemaal wel willen zijn, al is het maar voor even.

Monument Valley aftast, en je met eigen ogen de

letterlijk uit de lucht vallen en maakt door zijn

zon ziet ondergaan. Op zulke momenten omhelst de

plompverloren, arbitraire karakter nog steeds een

film ook zelf de hele wereld.

verpletterende indruk. Maar eigenlijk was dit het lot

Als er één beeld is dat de totale existentiële

Helaas werkt het iconische beeld uit Easy Rider vooral aanlokkelijk en jaloersmakend als je niet de hele film hebt gezien. Als je niet weet dat bikers

Maar de betovering houdt geen stand. De mannen

Geen wonder dat Easy Rider met een keihard

dat de Easy Riders al steeds te wachten stond.

Eind jaren zestig hadden de grote Amerikaanse

Billy en Wyatt geen bezitloze hippies zijn, maar

zijn op een dwaalspoor, en Wyatt is de eerste om

drugssmokkelaars die hun vrijheid hebben gekocht

dat te beseffen. Hoe hardnekkig ze zich ook mogen

filmstudio’s het contact met het jonge filmpubliek

met een flinke lading Mexicaanse cocaïne. De

afzetten tegen de Amerikaanse maatschappij, met

volledig verspeeld. Terwijl de buitenwereld het

>>

25

cultuur

zuiderlucht 11/2019

Dat Easy Rider als spotgoedkope, nihilistische Hollywoodproductie nog altijd opvalt, bevestigt hoe uitzonderlijk de film met de jaren is gebleven. roerige toneel was van studenten­protesten, de counter­culture en de burger­rechten­ beweging, bezorgde de bioscoop brave kost als Hello, Dolly!, de musical met Barbra Streisand, en de zoveelste John Wayne-western (True Grit). Dennis Hopper en Peter Fonda zagen een heel andere Amerikaanse cinema aan de horizon. “We hebben onvervalst Amerikaanse kunstfilms nodig”, stelde Hopper in 1965.

Peter Fonda, in een interview van augustus dit jaar: “Ik zei tegen mezelf: de hippies hebben hun literatuur, hun kleren, hun kapsels, kunst, muziek en poëzie... Wat hebben ze nog niet? Een film, verdomme! Een film die hen toebehoort.”

Die kunstzinnige hippiefilm werd Easy Rider, gemaakt voor een schijntje onder de vleugels van studio Columbia Pictures, maar wereldwijd goed voor een opbrengst

Het dramatische slot van de film.

van zestig miljoen dollar. Eindelijk een film die overtuigend inhaakt op de frustraties en verlangens van de Amerikaanse jeugd,

blijvende invloed op Hollywood gehad. Easy

en welkom aan de mannen verschijnt, wordt van

schreven de verlichte recensenten van toen.

Rider was de allereerste Hollywoodfilm met een

de ene kampvuurscène naar de andere steeds

Eindelijk een film die de realiteit recht in het

soundtrack vol reeds bestaande rocknummers,

duisterder en gevaarlijker. “Dit was ooit een

gezicht kijkt.

niet alleen van Steppenwolf maar ook van The

fantastisch land”, zegt George. “Ik begrijp niet

H

Byrds, The Band en Jimi Hendrix. Het bijbehorende

wat er verkeerd is gegaan.” Even later wordt hij in

et kritische en commerciële succes van

album werd een gigantische hit en zette daarmee

zijn slaap doodgeslagen door de mannen van het

Easy Rider schudde de studio’s wakker,

de standaard voor talloze andere Hollywood-

wegrestaurant.

en opeens kregen jonge honden als

soundtracks. Alleen ontbreekt bij die navolgers dan

Bob Rafelson (Five Easy Pieces, 1970),

weer vaak de subtiele relatie tussen beeld, muziek

woorden (“We blew it”) te interpreteren als een

en songtekst die Easy Rider zo kenmerkt.

cynisch commentaar op de hele Amerikaanse

Peter Bogdanovich (The Last Picture Show, 1971), Martin Scorsese (Mean Streets, 1973) en

Belangrijker nog: Easy Rider is de film die Jack

Het is dus niet vergezocht om Wyatts enigmatische

samenleving. Een commentaar ook dat, doordat

Francis Ford Coppola (The Conversation, 1974)

Nicholson tot eeuwige ster maakte. Nicholson,

het zo impliciet en weinig concreet is, een tijdloos

alle artistieke vrijheid om hun blik op Amerika

als de alcoholistische advocaat George die zich

karakter aanneemt en makkelijk blijft gelden

in celluloid om te zetten. New Hollywood,

goedgemutst bij Billy en Wyatt voegt, geeft

voor het Amerika van nu. Dat was in elk geval

zo is de jaren zeventig renaissance van de

het verhaal hart en ziel en maakte de film ook

de draai die Peter Fonda eraan gaf wanneer hem

Amerikaanse mainstream cinema gaan heten.

toegankelijk voor niet-hippies. “Fonda is lichtelijk

naar de betekenis van dat ene geheimzinnige

sinister en Hopper ietwat gemeen en gespannen”,

zinnetje werd gevraagd. Steeds weer spoorde hij

duur. Met dank aan Steven Spielbergs

schreef de recensent van filmtijdschrift Film

zijn gesprekspartner aan uit het raam te kijken “en

haaienhorror Jaws (1975) en George Lucas’

Quarterly destijds, “maar bij een charmante

zeg me dat we het níet hebben verknald.” Hij zei

ruimtespektakel Star Wars (1977) vond

dronkaard weten Amerikaanse toeschouwers

het in 2009, in 2018 en, voor het laatst, in 2019. De

Hollywood al snel een nóg beter recept voor

tenminste waar ze aan toe zijn.” Alleen al vanwege

ene keer doelde hij op de klimaatcrisis, de andere

succes: de zomerblockbuster. Dat recept –

Nicholson is de belofte van Easy Rider nooit

keer op de nog altijd verschrikkelijke armoede en

hapklaar, lekker vet voer voor de massa – is

helemáál in rook opgelost.

rassentegenstellingen onder de bevolking, of op het

Helaas was die wedergeboorte van korte

nog altijd niet helemaal uitgewerkt, en dreef

Easy Rider is zowel een liefdesverklaring aan

desastreuze bewind van president Trump.

Méér uitleg wilde hij niet geven. Sommige raadsels

de kleine, eigenzinnige, onafhankelijke

als een klaagzang op Amerika. De vredige alles-

navolgers van Easy Rider weer terug naar de

is-mogelijk-sfeer van het begin slaat gaandeweg

blijven nu eenmaal het sterkst als je ze onopgelost

marge van de filmindustrie. Dat Easy Rider als

om in dreiging en geweld. Tegenover het warme

onopgesmukte, spotgoedkope, nihilistische

onthaal dat Billy en Wyatt krijgen van een

laat. ZL

Hollywoodfilm nog altijd opvalt, bevestigt

godsvruchtige boerenfamilie, of de kinderlijk

alleen maar hoe uitzonderlijk de film met de

gelukkige hippiecommune die ze vlakbij de Rocky

jaren is gebleven. Het had zo anders kunnen

Mountains bezoeken, staat de onverholen xenofobe

lopen.

vijandigheid van locals in een wegrestaurant in

Toch heeft de film op twee manieren een

26

Louisiana. Het landschap dat overdag zo open

zuiderlucht 11/2019

daria

Broadway M

Ik stapte op m’n fiets met zijwieltjes en vertrok zonder paspoort in de richting van de Gerelingsplas.

Doei doei.

ijn ouderlijk huis ligt aan een Limburgs graanveld. Als kind was ik er heilig van overtuigd dat aan de andere kant van dat graanveld Amerika lag. Mijn ouders deden vrij weinig om dit idee te ontkrachten. Bij een dochter met een al te levendige fantasie blijf je bezig (Nee, papa is geen kroonprins van een Indianenstam, nee echt niet. Wist je trouwens dat de oorspronkelijke bewoners van Amerika helemaal geen monarchie… etc.). Dus iedere keer als mijn lieve vader of moeder iets hadden gedaan wat me pislink maakte, stapte ik ostentatief op m’n fiets met zijwieltjes en vertrok zonder paspoort in de richting van de Gerelingsplas. Doei doei.

Toen ik een jaar of tien later mijn liefde voor de toneelkunst ontdekte, werd het mijn grote droom om Broadway te bezoeken. Vreemd genoeg duurde het nog anderhalf decennium voor ik een ticket naar New York kocht, en duurt het nog drie hele weken voor ik eindelijk ga ronddwalen in het Amerikaanse theatermekka. Koukleumen in de rij voor de lastminute ticketshop, een beetje verdwalen, en dan voorstellingen bezoeken die al jarenlang tot de nok toe zijn uitverkocht.

Voor wie geen behoefte voelt om de Atlantische plas over te steken maar wel wil genieten van internationaal toptheater, biedt Carré een mooie uitkomst. Onder de noemer ‘Broadway in Carré’ halen ze daar originele succesvoorstellingen voor een paar weken naar Amsterdam. Zo zag ik er afgelopen week eindelijk The Book of Mormon.

Een satirische, blasfemische en bovenal hilarische musical van de makers van South Park en Frozen, die over de hele wereld verkooprecords verbrak met een bizar verhaal over mormoonse jongens op zendingsmissie in Oeganda. ‘Africans are African, but we are Africaaa!’ Religie, kolonialisme en het ‘witte-redder-complex’ worden in twee onwaarschijnlijk vermakelijke uurtjes met de grond gelijk gemaakt. Ik heb lang niet zo dubbel gelegen bij een voorstelling. En samen met mij nog zo’n 1500 mensen. Een gouden greep van Carré.

Wanneer u dit leest, is de speelperiode van The Book of Mormon helaas afgelopen.

Als troost kunt u 4 tot en met 16 augustus 2020 alvast in uw agenda omcirkelen.

Het heerlijke Everybody’s Talking About Jamie wordt voor twee weken ingevlogen.

Een coming of age-verhaal over een 16-jarige jongen uit een Noord-Engels stadje die zich op spectaculaire wijze ontpopt tot zijn ware zelf. De krant Independent kopte zijn (vijf sterren-)recensie zeer toepasselijk: ‘Een Billy Elliot voor het genderfluïde tijdperk’. Maar verwacht geen politiek drama, Everybody’s Talking About Jamie is een feelgoodvoorstelling pur sang - maar wel op z’n 2020’s: met drag queens én meiden in hijab.

Ik raad u van harte aan om in augustus de trein te pakken voor een lange Amsterdamse zomerdag of minivakantie met deze voorstelling als hoogtepunt. Als de show u tegenvalt, stuur gerust een boze brief naar Zuiderlucht.

Ondertussen bereid ik mij voor op de overkant van het graanveld: hotdogs, bagels, en het met zes Tony Awards bekroonde Dear Evan Hansen. Ik kan niet wachten.

DARIA BUKVIĆ

27

zuiderlucht 11/2019

cultuur

f e u i l Met bijdragen van Anneke van Wolfswinkel, Dieter van den Bergh en Wido Smeets.

kunstenaars hém of ze mee mochten doen. “Zo’n vorm is echt een uitdaging, heb ik gemerkt. Sommige kunstenaars smeerden de ogen dicht, of zetten hem op z’n kop. Katinka Lampe, die portretten schildert, heeft het masker helemaal egaal gemaakt en er vervolgens een portret op geschilderd. Roos Holleman maakte er een eivorm van, bedekt met felgekleurde veertjes.”

Alleen al voor het ophalen van de maskers, uit ateliers van Groningen tot Zeeland en van Den Haag tot Oostelbeers, heeft hij zo’n 2600 km gereden. En bij veel kunstenaars was hij al twee, drie keer eerder langs geweest, Het masker van Karen Sargsyan voor Sign of the Times. foto Peter Cox

nieuwsgierig naar de voortgang. “Wat ik fantastisch vind, is dat er bekende namen bij zitten, zoals Marc Mulders en

Gemaskerd bal

Roy Villevoye, maar ook veel jongere en minder bekende kunstenaars. Samen vormen ze een mooi tijdsbeeld van de

Vogelveren, raffia, speelgoedautootjes, spanbanden, purschuim en o ja, af en

kunst van nu.”

Op zijn onderarm heeft hij een tatoeage

Paloma Varga Weisz, Bumpman. foto Zuiderlucht

toe ook verf: de kunstenaars die een

laten zetten van het basismasker. Voor

masker maakten voor de expositie

altijd draagt hij die langgerekte vorm

niet gekruisigd, maar na hun berechting

man vol builen. Een beeld dat niemand

Sign of the Times in Museum Jan

met ongelijke ogen en een smalle neus

met dikke touwen vastgesnoerd aan

onberoerd zal laten.

Cunen in Oss hebben alles uit de kast

bij zich. “Het betekent heel veel voor mij

palen, als afschrikwekkend voorbeeld

getrokken. Geen twee maskers lijken op

dat al die kunstenaars belangeloos zoveel

voor hun omgeving. De derde vrouw zit

was afgewezen volgde Paloma Varga

elkaar, terwijl de basisvorm bij iedere

aandacht en tijd gegeven hebben aan

op een plateau, haar benen bungelen

Weisz (Mannheim, 1966) een opleiding

kunstenaar dezelfde was.

deze maskers. Deze verzameling moet

over de rand, onder haar kleding

ambachtelijk houtsnijwerk. Daarnaast

Eindhovenaar Frank van der Linden is

altijd bij elkaar blijven, en zal mij als het

steken zes handen. Ze is aan die barre

kreeg ze les van haar vader, een

initiatiefnemer van het project. Hij is al

goed is overleven.”

realiteit ontstegen. Haar gezicht,

Hongaars-joodse kunstenaar die tijdens

jaren een stille kracht in de kunstwereld:

Sign of the Times, 5/10 t/m 26/1 Museum

sereen en berustend, lijkt verdacht

de oorlog ternauwernood ontsnapte aan

hij doet transportwerk voor beeldend

Jan Cunen Oss. museumjancunen.nl

veel op de Madonna del Parto van

de nazi’s en daar voor de rest van zijn

Piero della Francesca, een fresco van

leven een trauma aan overhield.

kunstenaars, werkt als inrichter van exposities en heeft inmiddels ook een

♦

aardige kunstverzameling. Eerder vroeg hij kunstenaars een vaas te bewerken voor zijn ‘Vaasotheek’, die onder andere

Geblutste lijven

te zien was in De Pont in Tilburg. “Toen

een hoogzwangere vrouw uit 1460 of

Nadat ze aan de kunstacademie

Een theatraal hoofdwerk als Galgenfeld

daaromtrent, tegenwoordig te zien in

als introductie kan de aandacht

Monterchi.

wegnemen van de rest van een oeuvre.

Het in lindenhout gesneden

Dat is hier gelukkig niet het geval. In de

gelaat komt regelmatig terug in

tweede zaal loop je tegen Foreign Body

dat afgerond was, begon het al snel

De eerste zaal is een gongslag die alles

de overzichtstentoonstelling van

aan, een staaltje middeleeuws aandoend

weer te kriebelen”, vertelt hij. “In een

stillegt. Drie lichamen op in rul zand

Varga Weisz in het Maastrichtse

houtsnijwerk van amper 20 centimeter

etnografiegalerie, waar ik voor werk, vond

geslagen ruwhouten palen. Het werk

Bonnefantenmuseum. Zoals in

hoog, een zittend vrouwenlichaam

ik die maskers zo fascinerend, en het viel

heet Galgenfeld. Ontkomen aan de asso­

Bumped Body, een sculptuur van een

dat doorboord is met een bot dat doet

me op dat een aantal kunstenaars ook

ciatie met Golgotha, de heuvel bij het

hoogzwangere vrouw. Het gelaat is

denken aan een penis. Niet minder

met maskers bezig was. Na lang zoeken

oude Jeruzalem waar Jezus, met twee

van gepolijst lindenhout, haar bolle

confronterend dan Galgenfeld, ten bewijze

vond ik een goede vorm, een masker uit

misdadigers links en rechts naast hem,

buik is verzilverd. Een meesterwerk,

dat Varga Weisz het ook zonder de grote

Gabon.”

zou zijn gekruisigd, is er niet meer bij.

de expositie – die vooral ouder werk

gebaren kan.

Vooral met dit werk maakte Paloma

laat zien – is ernaar vernoemd. Even

De rest van het parcours, tot het

een mal, en Peter Manders maakte de

Varga Weisz naam op de Biënnale van

verderop zit, op een krukje, een niet

eveneens theatrale Glory Hole, een

maskers van gegoten witte klei. Van

Venetië in 2005. Bij haar zijn het geen

minder indrukwekkende tegenhanger,

peepshow in een hermetisch afgesloten

der Linden vroeg 32 kunstenaars om

mannen, maar vrouwen die ter dood zijn

de in hout gesneden en vervolgens van

Alpenschuur, laat het subtielere werk

een masker te bewerken, soms vroegen

gebracht. Niet drie, maar twee. Ze zijn

zuurstokkleuren voorziene Bumpman, een

van Varga Weisz zien, met veel geblutste

Keramiste Marlies Crooijmans maakte

28

zuiderlucht 11/2019

cultuur

l e t o n lichamen in hout en terra cotta. En niet

museum (samen met Van Goghhuis

te vergeten haar aquarellen die vaak

Zundert) met meer dan honderd werken

als ideeënvorming fungeren voor haar

weer opgerakeld: Dongen – tussen

houtsnijwerk waarvan we, zeker in een

Tilburg en Breda – was een van de eerste

museum met zoveel middeleeuwse

kunstenaarsdorpen van Nederland.

beeldensnijders in de collectie, graag wat

Het waren niet de minsten die vanaf de

meer hadden gezien.

tweede helft van de 19e eeuw afreisden

Paloma Varga Weisz - Bumped Body. Van

naar het toen nog nietige Dongen:

6/10 t/m 2/2 in het Bonnefantenmuseum

behalve Israëls waren dat bijvoorbeeld

in Maastricht. bonnefanten.nl

August Allebé, Max Liebermann en Suze Robertson. Onder de grote rivieren

♦

vinden deze tijdgenoten van Van Gogh een romantisch en sprookjesachtig

De schilders van Dongen

decor dat nog niet is aangetast door de moderne tijd – denk aan ambachtslieden als wevers en kantklossers – en een landschap dat lijkt op dat van de schilders

Volgens Darwin hebben dierlijke en menselijke uitdrukkingen dezelfde oorsprong. foto Zuiderlucht

De originele Charles Darwin

Van een ‘Dongense school’ was echter

ervan, in de tijd gezien niet meer dan een passant. Darwins evolutietheorie sloeg met één klap de bodem onder het christelijke scheppingsverhaal weg.

uit de Gouden Eeuw.

Aardappelen? Boven de rivieren aten ze

is, maar hooguit een minuscuul onderdeel

De klimaatcrisis, zei een man laatst

De tentoonstelling Darwin, l’original

nog liever hun schoenzolen op. Niet in

geen sprake, weet museumdirecteur

in een straatinterview, komt door de

in La Cité Miroir in Luik is interactief,

het Brabantse Dongen, zo legde Jozef

Dingeman Kuilman. “Wel van individuele

kantelende aarde. Op het noordelijk

speels en toegankelijk en maakt het

Israëls in 1882 vast op zijn Boerengezin

geesten met eigen opvattingen. Het

halfrond wonen veel mensen. Op het

intellectuele traject dat Darwin in zijn

aan de maaltijd. Het schilderij bracht

verhaal van Dongen is een diffuus,

zuidelijk halfrond, in Afrika en zo,

leven doorliep buitengewoon inzichtelijk.

een zekere Vincent van Gogh op het

versnipperd verhaal. Dit is een poging

wonen er, door al die wegtrekkende

De bekroning van Darwins rijpingsproces

idee om nog meer aardappeleters in

dat verhaal bij elkaar te krijgen. Met een

vluchtelingen, steeds minder. Daardoor

als onderzoeker en denker is On the

Brabant te gaan schilderen.

direct lijntje naar Van Gogh, die zich

is alles gaan verschuiven, ook het

Origin of Species, een boek dat even

Het werk van Israëls kon met de nodige

weer liet inspireren door de Dongense

klimaat.

revolutionair was als de beschrijving van

moeite geleend worden van het Van Gogh

schilders.”

Mogelijk maakt hij deel uit van de 150.000

het zonnestelsel door Copernicus, ruim drie eeuwen daarvoor.

Museum en staat nu (goed beveiligd)

Behalve uit eigen collectie (zoals De

Nederlanders die menen dat de aarde

te pronken in het Stedelijk Museum

Spinster van Liebermann en het onlangs

plat is. Het is een gedachte die terrein

Breda, op de expo De Heks van Dongen.

aangeschafte Het Kleine Sint-Jorisgilde in

wint: eind september was in Amsterdam

onderzoeken. Eer hij halverwege zijn

Ondertitel: Een kunstenaarsdorp in de

Dongen van Allebé) komen de getoonde

een congres voor wereldwijde flat earth-

onderzoeksmissie was met de Beagle,

19e eeuw. Want wat velen allang weer

werken van onder meer Van Gogh

denkers. Het is niet bekend of er die dag

een reis rond de wereld in 1741 dagen,

waren vergeten, wordt door het Bredase

Museum, Rijksmuseum, Dordrechts

ook gebrainstormd is over de vraag wat

had hij de scheepsbibliotheek van 404

Museum en uit Düsseldorf. Niet al het

zich aan de onderkant van die platte

boeken leeggelezen en moest hij vanuit

spul uit Dongen was terug te halen

aarde afspeelt.

Londen nieuwe lectuur laten opsturen. On

Darwins leven bestond uit boeken en

naar Breda. Zoals Schusterwerkstatt van

Twijfel geldt als het begin van alle

the Origin of Species publiceerde hij pas

Liebermann, dat in de Nationalgalerie

kennis. Wie zich tegendraads opstelt,

in 1859, bijna een kwart eeuw later. Het

in Berlijn hangt. “Die krijg je met geen

kan historisch gezien rekenen op pek

waren met verdere studie en onderzoek

mogelijkheid daar weg.”

en veren, levenslang huisarrest of erger.

gevulde jaren.

Oh ja, hoe zat het met die heks? Zowat

Copernicus en Galileï, de mannen

Dat is anders dan na een uurtje internet­

alle schilders in Dongen kwamen een

die tegen het denken van hun tijd in

surfen gaan staan roeptoeteren over een

keer uit bij de boerin, waarzegster en

beweerden dat de aarde om de zon (en

kantelende aarde en de vluchtelingen die

toverkol Pietje Verhoef. Een oud vrouwtje

zijn eigen as) draait en niet andersom,

er de schuld van zijn. Als tegenhanger

met kromme rug en opvallende muts, dat

wisten er alles van. Het verschil met de

van dit ‘nieuwe denken’ is de expositie in

maar wat graag poseerde. Wat wil een

tegendraadse flat earth-denkers van

Luik, die laat zien hoe consciëntieus een

19e-eeuwse impressionist nog meer?

tegenwoordig is dat ze geen zaagsel

klassieke wetenschapper als Darwin te

De Heks van Dongen en Dongen

in hun hoofd hadden. Twijfel brengt

werk ging, zeldzaam goed getimed.

Revisited (een actuele terugblik), 12/10

ons alleen verder als er kennis aan ten

Darwin, l’original (De originele Darwin).

t/m 26/1, Stedelijk Museum Breda.

grondslag ligt.

Van 12/10 t/m 2/2 in La Cité Miroir in

stedelijkmuseumbreda.nl

Een van de grootste tegendraadse

Luik. expodarwin.be

denkers in de historie is Charles Darwin ♦ Suze Robertson, Portret van een oude boerenvrouw.

Collectie Kunstmuseum Den Haag

(1809-1882) die duidelijk maakte dat de

♦

mens niet het centrum van de schepping

29

zuiderlucht 11/2019

Blendr & Filtr NA 75 JAAR _ “Hoe steenrijk we ook zijn, veel invloed op de wereld buiten Nederland hebben we niet, en anders dan precies 75 jaar geleden kunnen we er ook niet op rekenen dat andere wereldmachten klaar staan om ons te helpen.”

Journalist Joris Luyendijk mist bij het kabinet de grote keuzes over klimaat en geopolitiek.

DUISTERE DINGEN _ “Zo gebeurden er tijdens de Verlichting of de Eeuw van de Rede ook veel duistere en onredelijke dingen.

En gedurende de Romantiek ging het er zeker niet voor iedereen romantisch aan toe.”

Ewoud Sanders legt uit dat historische benamingen (net als domkoppen trouwens) van alle tijden zijn – én handig in het gebruik. En die Gouden Eeuw, die dekt echt wel de lading.

De voorkeur van...

Leon van der Zanden

Hoe groter je ego, hoe kleiner je leven “Niet omdat ik dat wil worden,

H

kan komen. Zolang je je ego vooropstelt,

ontslagen te worden. Die mensen zijn er niet bij gebaat om heel

maar omdat ik mijzelf tot in de kern wil

des te kleiner wordt je bestaan. Eigenlijk

mindful een rozijn op te eten, ze hebben behoefte aan politieke en

onderzoeken.” Het kleurt de culturele

gaat het over wat je zielsbestemming is

sociale verandering.”

voorkeuren van Leon van der Zanden die

in dit leven. Allemaal verhalen die mij tot

Schrijver Ronald Purser schreef een boek over hoe het kapitalisme baat

onlangs stopte als cabaretier.

tranen roeren.”

boeken en podcast_ “Toen

theaterbezoeker. Misschien omdat ik zelf

ik nog toerde, ‘las’ ik ontzettend veel

op het podium heb gestaan. Wie ik wel

empathie, inzicht in verschillen, oog voor details die het algemene

luisterboeken. Ideaal voor onderweg. In

volg, is cabaretier Daniël Arends. Voor mij

beeld op de kop zetten – luister je, Wiebes? – om gevoel voor dat

het verlengde daarvan heb ik onlangs

is hij de meest moedigste en spannendste

alles te ontwikkelen heb je kunst en de humanoria nodig.”

het fenomeen podcast ontdekt. Brand

cabaretier van het moment omdat hij

Bas Heijne maakt zich boos op de brekebenen Van Engelshoven en

in het landhuis heb ik net uit. Het is een

op het podium volledig zichzelf durft

Wiebes die de geesteswetenschappen nog verder willen uitkleden.

podcast van theatermaker en acteur

te zijn. In mijn eigen carrière was dit

Simon Heijmans met een mooie mix van

altijd een zoektocht: hoe kan ik mijzelf

TE DUN _ “In mijn laatste manuscript kwam het woord ‘really’

culturele uitingen: het is hoorspel-achtig,

zijn en toch mensen in de zaal theater

7.976 keer voor. Ik moest er helemaal opnieuw doorheen om bij

er zit onderzoeksjournalistiek in, hij

bieden? In dat contact met de zaal wil ik

elke ‘really’ te kijken of het eruit kon of anders omschreven kon

houdt interviews en vertelt verhalen. Maar

zo echt mogelijk zijn. Echtheid is zoveel

worden. Soms besluit ik wel eens op een pagina tien woorden te

hij neemt je als luisteraar ook mee in de

krachtiger, ik wil geen nep. Daniël slaagt

schrappen. Dat kan altijd, maar niet op elke bladzijde, dan wordt

stappen die hij zet en in alle twijfel die

daar heel erg in, vind ik. Spannend omdat

het te dun.”

hij tegenkomt in zijn zoektocht om het

hij zaken benoemt die niemand durft uit

Bestsellerschrijfster Lucinda Riley verkocht – tot nu toe – dertien miljoen

mysterie te ontrafelen: een brand in een

te spreken. Geheel tegen de code in durft

boeken uit haar Zeven zusters-reeks.

landhuis in Vught waarbij de excentrieke

hij bijvoorbeeld collega-cabaretiers te

eigenaar om het leven komt. Zijn

noemen die hij slecht vindt. Hij kan dit

BELASTINGPARADIJS _ “Als de Nederlandse premier mij zou

kunstcollectie van ruim 200 schilderijen

doen omdat het bij hem gebeurt vanuit

vragen hoe jullie criminele probleem is op te lossen, zou ik hem als

en zijn vermogen van 160 miljoen euro is

de juiste intentie. Niet uit jaloezie of uit

eerste zeggen: doe wat aan je rol als belastingparadijs.”

na zijn dood verdwenen.

een groot ego maar omdat hij het echt zo

MINDFUL _ “Mensen maken zich het meest zorgen over hoge werkdruk, gebrek aan ziektekostenverzekering, ze zijn bang om

heeft bij de miljardenindustrie die mindfulness heet.

LUISTER JE, WIEBES? _ “Instinct, onderscheidingsvermogen,

Schrijver Roberto Saviano (Gomorra) vindt Londen en Amsterdam veel corruptere plekken dan Napels en Lagos.

ij heeft net zijn opleiding tot

naar je ziel te kunnen zijn. Hoe nederiger

spiritueel therapeut afgerond.

je durft te zijn, hoe meer het leven tot je

Voor mijn studie spiritueel therapeut

theater_ “Ik ben niet zo’n

ervaart. Je voelt bij hem dat het voortkomt

heb ik Op weg met de Bhagavad Gita

uit een rake observatie. Dat vertrouwen

van Mansukh Patel gelezen, de heilige

heeft hij ook van zijn publiek.”

ERBIJ HOREN _ “Je wordt gedwongen ergens bij te horen en dat

schrift van de hindoes maar dan in een

is precies de basis van iedere fascistische organisatie.”

nieuwe, compacte en toegankelijke

theatercollege_ “Theatermaker

Volgens de in 1991 gevluchte schrijfster Dubravka Ugresic is het huidige

versie. Prachtig. Het verhaal gaat over

George van Houts deed jaren onderzoek

Kroatië een fascistische staat.

nederigheid en de kunst om dienstbaar

naar 9/11. De conclusie die hij daaruit

30

zuiderlucht 11/2019

en verder

colofon Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen.

Online: zuiderlucht.eu

Boeken top 10

E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers

1 — Rutger Bregman Leon van de jaar zijn la r Zanden (Helmon at d, regisseert ste voorstelling al 1977) speelde eind s hi Opperman j de show Heimwee cabaretier. Momen vorig teel die in janu va ari in prem n cabaretduo Spru ijt en ière gaat.

De meeste mensen deugen (-)

2 — Margaret Atwood De testamenten (-)

3 — Oek de Jong Zwarte schuur (-)

4 — Huib Modderkolk

‘Beroemd worden is alleen maar afleiding’ maatschappij leren wij dat het

In een theatercollege. Theatraal is

ego het belangrijkste is. Alles wat

het weinig. Hij geeft echt les, met

we doen is altijd gericht op de

presentatie en een aanwijsstokje.

vraag: wat kan ik hiermee, wat

Het is wel heel interactief want als

brengt het mij? De rode draad

luisteraar kun je op elk moment

van de serie is Freuds theorie

reageren. Ik heb net deel 1 van

van de psychoanalyse en hoe die

zijn voorstelling Kom Plot gezien.

door de jaren heen door banken,

Binnenkort volgt deel 2.”

overheden en bedrijven wordt

film_ “Nu ik niet meer op tournee ben, heb ik meer tijd. Met mijn

gebruikt en misbruikt om ons te kunnen sturen.”

kinderen ga ik elke maand naar de

muziek_ “Op het gebied

bioscoop. Ga ik met een vriend of

van muziek ben ik niet zo

mijn vrouw, dan zoek ik toch graag

vernieuwend. Ik luister vaak naar

de betere films op. De documentaire

Radiohead. Of Michael Jackson. Bij

Diego Maradona stond al even op

Radiohead voel ik mij thuis. Muziek

mijn lijstje. Het is van dezelfde

die niet bedacht of gemaakt voelt,

regisseur die ook de documentaire

maar natuurlijk. De muzikanten

heeft gemaakt over Amy Winehouse.

gaan kanten op met gevoelens

Heftige verhalen, over hoe het aan de

waar ik zelf niet zo snel kom: soms

andere kant van de roem gaat. Dat

schrijnend, met een depri randje.

beroemd worden, wat ik ook heb

Dat gaat diep maar in hun muziek

nagestreefd als cabaretier, is eigenlijk

voel ik mij daar volkomen veilig in.

allemaal afleiding. Dat heeft niks te

Ik probeer mijn liefde voor deze

maken met wat je hier op de aarde

muziek over te brengen op mijn

komt doen. Maradona wilde ook

vier kinderen maar dat lukt nog

vader zijn en een liefhebbende man,

niet helemaal. Ze hebben helemaal

maar dat werd onmogelijk door het

niks met Radiohead. De oudste

leven dat hij leidde.

twee vinden Michael Jackson wel

Een vriend van mij is filmmaker.

cool. Het nummer Thriller schijnt

Hij wees mij laatst op een prachtige

op school een revival te kennen.

documentaire van de BBC, gewoon

Dat vind ik dan wel weer leuk.”

te zien op YouTube. Dus nu kijk ik The Century of the Self. In onze

ADRIENNE PETERS

6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91

Het is oorlog maar niemand

0031 6 10 661 205

die het ziet (-)

c.gronenberg@zuiderlucht.eu

5 — Griet Opdebeeck Let op mijn woorden (-)

6 — David Lagerkrantz Zij moet sterven (9)

heeft getrokken deelt hij met ons.

Capucijnenstraat 21 C10

7 — Ilja Leonard Pfeijffer Grand Hotel Europa (1)

8 — Margaret Atwood De dienstmaagd (-))

9 — Maarten ‘t Hart De nachtstemmer (-)

10 — Lucinda Riley Zeven zussen (5) DIKKE BOEKEN - Serieus onderzoek ontbreekt, maar Er Wordt Beweerd dat dikke boeken beter verkopen dan dunne. Uitgevers, naarstig op zoek naar die ene witte plek in een weerbarstige markt, handelen ernaar. Dus wordt de letter groter, de bladspiegel breder, de interlinie ruimer – en het aantal pagina’s groter. Een héél dik boek kan, nog voor het af is, zelfs in drieën worden gedeeld.

In 2012, vlak voor de dikke-boekentrend, schreef Oek de Jong het formidabele Pier en oceaan, 803 pagina’s in old school vormgeving, dus met normale letter, normale bladspiegel en normale regelafstand. En nu is er de opvolger, Zwarte schuur, bijna 500 bladzijden, qua vormgeving van hetzelfde ouderwetse laken een pak.

Ook qua inhoud en stijl is Zwarte schuur een klassieker: geen cliffhangers, geen herhaling van afgewogen pakketjes porno om de lezer bij de les te houden. Geen retorisch spierballenvertoon ook, of groteske metaforen, maar een op bedaarde toon verteld verhaal. Elke observatie, elke gedachte, elke zijsprong wordt tot de draad uitgetrokken. Niets blijft verhuld, alles wordt uitgelegd en verklaard.

Zo werd Zwarte schuur in alle opzichten een ouderwets dik boek. (WS)

Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 6 28 646 578 k.winkelmolen@zuiderlucht.eu Max Majorana 0031 6 26 789 236 m.majorana@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Twan van de Brand, Daria Bukvić, Yannick Dangre, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Oswin Schneeweisz, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Rheinische Druckmedien, Düsseldorf

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

31

EN VERDER IN SCHUNCK:

LAT - living apart together over collectieve woonvormen t/m 30 nov 2019

aad de haas als een tor op een tafelblad t/m 2 feb 2020

fotografie Roelant meijer Saharazand /oneindig zwart t/m 1 jan 2020

christie van der haak knisper, kansper, knoesper t/m 15 mrt 2020

u bevindt zich hier - de geschiedenis van het glaspaleis t/m 31 dec 2020

mural george kortsmit homage to the soul t/m 31 dec 2020

schunck.nl