ZL12

zuiderlucht 13e jaargang • 12/2019

het

gro

ots te c kunst en cultuur maandblad voor ult uur bla dv an ned erl and

12 ist e H n a a k v y a r ue oud imp q i n B Maz o n M rte ke’ a Ma é ‘Sha n Vév ti Tja Ran

z

d n o

s g a

d n i ­k

a n i t ni r a a s o M Has ani l u Pa soud Hass s i Ma mud man a h Ma win Z Par

n e r e

inhoud

zuiderlucht 12/2019

colofon Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis

3 actueel — Normaal Bij het zich door de hele stad verspreidende licht van festival Glow zal elke Piet een regenboogpiet lijken.

4 interview — Monique van Heist ‘Het draaide erop uit dat ik getrouwd ben in een jurkje van Zara.’

8 interview — Maarten Boudry ‘Pessimisme oogt diepzinnig, optimisme lijkt te wijzen op een gebrek aan kritisch denkvermogen.’

2019 2019 een jaar jaar in een in scherven scherven

verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen.

Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via

7

dieter van den bergh

Dansbaar

zuiderlucht.eu/begunstigers Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zuiderlucht.eu

12 interview — Vévé ‘Shake’ Mazimpaka ‘Als je schildert ben je alleen in je kotteke. Je móet nadenken.

Heel confronterend.’ essay — 75 jaar na de Bevrijding Wij zondagskinderen – eerste, tweede of derde generatie – zullen het nu zelf moeten doen.

16

in beeld — Horizon Foto’s van Stéphanie Roland van kinderen en de al dan niet mentale omgeving waarin ze zich bevinden.

20

21 daria — Afschminken Eindelijk een echte Zwarte Piet in het dorp. Hij vulde met zijn familie gemakkelijk een hele stoomboot.

22 interview — Ranti Tjan en Paulo Martina ‘Toen vroeg de presentator: “Willen alle mensen met een kleur hun hand opsteken?”’

26 interview — Massoud en Mahmud Hassani ‘Het is een mooi ding om een gruwelijk onderwerp aan te kaarten.’

31 blendr & filtr — Onze vijanden Zadie Smith: ‘Die mensen die ons dag en nacht schaduwen via onze iPhones zijn onze vijanden.’

31 zl boekentop-10 — Geen geld ‘Na mijn schooltijd kon ik alle boeken lezen die ik maar wilde lezen.

Herkent u die vrijheid?

11

daria bukvić

Arcade

Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu

15

yannick dangre

Bitterzoet

Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur:

19

annemarie staaks

De Wende

Dieter van den Bergh 0031 654 966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 628 646578

25

wido smeets

Verhalen

k.winkelmolen@zuiderlucht.eu Max Majorana 0031 626 789236 m.majorana@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu

29

adrienne peters

Russen

ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Joyce van Belkom, Twan van de Brand, Daria

31

paul van der steen

Geloof

Bukvić, Yannick Dangre, Marleen Daniëls, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Rheinische Druckmedien, Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie:

Coverfotografie: Joyce van Belkom, Koen Broos, Marleen Daniëls

2

Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

actueel

advertentie

zuiderlucht 12/2019

Kloostertuin Rolduc

Normaal

E

r waart een spook door het land, het spook van Zwarte Piet. In kranten lees ik over een ‘Pietenrevolutie’ die zich vanuit de grote steden uitstrekt over de periferie.

Zo is Zwarte Piet volgend jaar niet meer welkom tijdens de Sinterklaas-intocht in Eindhoven: donkerder dan een roetveeg is niet langer toegestaan. Bij het zich door de hele stad verspreidende licht van festival Glow zal elke Piet al gauw een regenboogpiet lijken.

Eindhoven is een lichtend voorbeeld. Even verderop is het verzet hardnekkig. Daar willen de mensen dat alles bij het oude blijft. Het ware conservatisme, we kennen het van andere thema’s, heeft zich verschanst op het platteland. In het Limburgse Echt zegt de beheerder van een Pietenbrigade in de krant dat er gedurende het Sinterklaasseizoen hooguit één of twee keer wordt gevraagd naar ‘roetveegpieten’. “We krijgen juist de vraag om ‘normaal’ te blijven, niets te wijzigen of te veranderen.” Piet is er nog pikzwart, en dat willen ze zo houden.

De essentie van de pietendiscussie – dat de symboliek achter een soevereine, melkwitte Sint en zijn dommige, pikzwarte knecht Piet niet meer van deze tijd is – komt in het artikel niet eens ter sprake. Laat staan de empathie met de mensen die zich door schoensmeerzwarte Pieten geschoffeerd voelen.

Trouwens, wiens feestje is dit eigenlijk?

Is er íemand die denkt dat het een vijfjarige wat uitmaakt dat zo’n Pieterman niet zwart maar blauw, schemergrijs of in regenboogkleuren is geschminkt?

In deze ZL vertelt Daria Bukvić over haar jeugd op het Limburgse platteland. Daria groeide op in de buurt van Echt, het dorp van de schoensmeervaste Pietenbrigade, waar op de lagere school een Somalische jongen bij haar in de klas zat. Hoe die jongen werd benaderd, ook buiten het Sinterklaasseizoen, laat zich raden.

Twintig jaar later blijkt er niet veel veranderd, ook niet in de ‘progressieve’ Randstad, waar Surinaamse ouders hun kinderen in de eerste week van december binnen houden om ze te beschermen tegen vernederende grappen van de andere kinderen in de buurt. Hoort dat ook bij de Sinterklaastraditie?

In dit decembernummer treft u naar ZL-gewoonte geen lijstjes aan met de beste boeken, platen, films, games, theateruitvoeringen et cetera van het jaar. Daarvan zijn er elders al genoeg. En zou het u verder helpen wanneer ik hier opschreef dat voor mij het beste Nederlandstalige boek van 2019 hetzelfde was als dat van 2018 en 2017, namelijk Alle vogels van Koos van Zomeren?

Het laatste nummer van het jaar bestaat, als vanouds, vooral uit interviews. We spraken uitgebreid met Monique van Heist, Maarten Boudry, Vévé ‘Shake’ Mazimpaka, Ranti Tjan en Paulo Martina en Massoud en Mahmud Hassani. In het hart van dit nummer beschrijft Cyrille Offermans in Wij zondagskinderen de staat van onze samenleving, 75 jaar na de bevrijding.

Ten slotte: ook afgelopen jaar kregen we weer veel waarderende woorden voor Zuiderlucht, waarvoor dank. Als gratis, onafhankelijk maandblad voor kunst en cultuur gaan we onze veertiende jaargang in. Daarbij helpt het wanneer u ons financieel blijft steunen. Elke bijdrage die Zuiderlucht laat voortbestaan, telt: uw bijdrage als begunstiger (zie www.zuiderlucht.eu/begunstigers) of als gift, ten name van Stichting Zuiderlucht, NL55 SNSB 0936779675 o.v.v. ‘donatie 2019’ is zeer welkom.

Een zalig uiteinde en een opwekkend begin van 2020 liggen in het verschiet.

tijdens festival Glow zal elke Piet

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

Regie Ola Mafaalani Muzikale leiding Karel Deseure

A MIDSUMMER NIGHT’S DREAM

Orkest philharmonie zuidnederland Tip voor de feestdagen: geef een onvergetelijke opera-avond cadeau!

TOURNEE: 15.05.20 > 16.06.20 TICKETS: www.operazuid.nl

BENJAMIN BRITTEN

al gauw een regenboogpiet lijken.

De medewerkers van boekhandel De Tribune bedanken iedereen voor de loyaliteit en steun bij de doorstart.

interview

4

zuiderlucht 12/2019

Monique van Heist: “In de mode gaat het óf over misstanden in de productie, de dramaverhalen over Bangladesh, óf het gaat over de glamour van de rode lopers en de grote sterren.” foto Marleen Daniëls

zuiderlucht 12/2019

Monique van Heist

Mode in de moestuin

Elk jaar twee collecties, dat vond modeontwerpster Monique van Heist gekkenwerk. In 2009 besloot ze om tien jaar lang aan één collectie te werken. In haar atelier in Halsteren maakt ze met ANNEKE VAN WOLFSWINKEL de balans op.

“Ik zou hard op mijn bek gaan, óf het zou een succes worden.”

H

et is koud binnen. In het grote

stoffen uitzoeken, passen en perfectioneren. “Ik wil

Ittervoort waar ze opgroeide. Haar moeder kon niet

fornuis dat dienst doet als

dat het kledingstuk een soort vanzelfsprekendheid

naaien, twee tantes wel, en met wat naailessen lukte

verwarming ruist het houtvuur.

heeft. Maar het is best ingewikkeld om die eenvoud

het haar al gauw om zelf kleding te maken. Met

Friese witjes op de wand boven

te bereiken. Mijn handschrift zit hem in de details:

voorbeelden uit de Burda en de Knip, of afgekeken

het keukenblok, terracottategels

hoe wijd een mouw precies is, welke vorm een

van te dure kleren in winkels. Het duurde niet

op de vloer: ze zijn pas gezet, maar lijken er altijd al

zak heeft, hoe de ronding van een kraag is. Ik wil

lang voordat ze ook kleding voor vriendinnetjes

geweest te zijn. Door de ruit is de moestuin te zien,

eigenlijk dat als mensen mijn kleding zien, denken:

maakte. “Dat je kleding zélf kan maken van een

één laatste rode appel hangt nog aan een tak. “De

Ja! Dat is precies wat ik al heel lang wilde hebben!”

lap stof, ik vind dat magisch. Die fascinatie heb

En warempel: het eindresultaat lijkt verrassend

ik voor alle ambachten. Heb je wel eens zelf een

appels zijn te klein gebleven dit jaar, we moeten nog wat beter leren snoeien”, zegt Monique van Heist. Ze

veel op het tekeningetje dat nog in haar

brood gebakken? Dat is toch geweldig? Pas een

draagt drie lagen kleding, op de broek na allemaal

notitieboekje staat: een paar lijnen, hop, hop: jasje.

paar jaar geleden hoorde ik een mooi verhaal over

eigen ontwerp. De korte jas van donkerblauwe wol

Eigenlijk heeft Monique van Heist (Haarsteeg,

mijn overgroot-oma. Zij had weinig geld, maar

valt ruim en wat hoekig, met een eenvoudige rij

1972) zich er altijd over verbaasd dat mensen

bestudeerde de dure kleding die ze in etalages zag.

knopen en grote opgestikte zakken.

niet op een normale manier over mode lijken te

Dan kocht ze een lap stof en maakte het zelf perfect

kunnen praten. “Het gaat óf over misstanden in de

na. Ja!, dacht ik toen ik dat hoorde, het komt dus

Ze legt uit hoe zo’n jas tot stand komt, van idee

productie, de dramaverhalen over Bangladesh, óf

ergens vandáán!”

tot ding. “Ik wilde een jas die je binnen kunt

het gaat over de glamour van de rode lopers en de

dragen, maar die er niet uitziet alsof je je jas hebt

grote sterren. Ik vergelijk het vaak met eten, dat is

modewereld. “Zeven seizoenen, denk ik. Maar al

aangehouden. Ik zoek de ontwerpuitdaging: als je

net zo alledaags als kleding. Over koken heb je de

snel voelde ik een enorme onvrede. Ik stak zo veel

dit model uitvoert in dunnere stof, zou je het als

meest uiteenlopende boeken en tv-programma’s. De

tijd in die ontwerpen, waarom moet ik daarna wéér

pyjama kunnen dragen, dat vind ik nou net zo leuk.

oorsprong van producten, slimme kooktechnieken,

iets nieuws maken? Ik besloot: of ik hou ermee op,

Van dit jasje heb ik toevallig een schetsje gemaakt,

waar de chef zijn wilde sla plukt, alles wordt

of ik ga het helemaal anders doen. Ik nam me voor

maar meestal begin ik meteen het ding te maken.”

besproken. Waarom kan dat over mode dan niet?”

om tien jaar lang te werken aan één collectie, die

Dan volgt het maken van de patronen uit karton (“Ik hou wel van dat technische”), het bijschaven,

Ze was een jaar of acht toen ze voor het eerst achter de naaimachine ging zitten, in het Limburgse

Ze heeft het geprobeerd, meedraaien in de

gestaag zou groeien, en waar geen enkel ontwerp uit zou verdwijnen. Zo begon mijn eigen merk

>>

5

Rondleiding mèt filmbeleving

Open call for entries

Zo. 24 nov. en 29 dec.

2019

Design Challenge Expositie (Re)design Death 11 feb. – 25 okt. 2020

Who wants to live forever?

Ontwerp jij een conversation piece dat onze bezoekers aan het denken zet over wat het betekent om eeuwig te leven? cubedesignmuseum.nl/ designchallenge

gesubsidieerd door de Provincie Limbur g

U.S. EMBASSY AND CONSULATE IN THE NETHERLANDS

Info & tickets cubedesignmuseum.nl

zuiderlucht 12/2019

‘Ik stak zo veel tijd in die ontwerpen, waarom moet ik daarna wéér iets nieuws maken?’

Hello Fashion: ik wilde op mijn manier de mode

Ze loopt even naar buiten om een paar

weer gaan omarmen.”

houtblokken te halen. Op het pleintje dat

In die tien jaar heeft ze zo’n negentig stukken

het atelier scheidt van het woonhuis is haar

ontworpen. Ze maakt wel nieuwe varianten: andere

man Lewis aan het werk met een stapel

stoffen, andere prints, maar de ontwerpen blijven

tegels en een slijptol. “O ja”, zegt ze, als ze

hetzelfde. “Ik zou óf heel hard op mijn bek gaan, óf

het hout in de kachel legt, “we kunnen niet

het zou een succes worden.”

naar de wc, hij heeft net de pot eraf gehaald.”

Het laatste gebeurde. Sterker nog, ze krijgt nu

Ze haalt haar schouders op. “Ik loop de tuin

vragen van winkels of ze bepaalde kledingstukken,

wel in als ik het niet kan ophouden.” Drie

soms helemaal uit de beginperiode, weer kunnen

jaar geleden verhuisde zij met haar man

bestellen. Haar meest succesvolle kledingstuk gaat

en zoontje van Rotterdam naar Halsteren,

nog verder terug: de legging. Er hangt er een aan

bij Bergen op Zoom. “We wilden zelf meer

een kledingrek in het atelier. Zwarte rekbare stof,

ruimte en rust. En ik wilde graag dat mijn

subtiel ingezette broekzakken, pijpen die aan de

zoontje zou kunnen opgroeien met de natuur

bovenkant wat losser zitten zodat ie altijd mooi

en de ruimte om hem heen, zoals ik dat zelf

valt. “Hier leef ik eigenlijk van, dit is al vijftien jaar

in Limburg had als kind. Het is heerlijk om

een bestseller. Ik vind het ook zo logisch om lang

tussen het werken door even naar buiten te

dezelfde collectie te hebben. Want ga maar na: jij

kunnen lopen, de moestuin in, even in de

gaat toch ook niet ieder seizoen je complete imago

zon zitten.” Ze somt op wat er allemaal in die

omgooien? Op een gegeven moment ben je er wel

tuin staat: “Tomaten, paprika, komkommer,

achter wat je graag draagt, welke ‘look’ bij je past. Er

maïs, snijbiet, courgette, uien, aubergine – ik

zijn nu steeds meer andere, vooral kleinere merken

zou er meer tijd aan willen besteden, maar

die op een vergelijkbare manier werken.”

ik heb ook al gemerkt dat je er met weinig

De jassen, broeken, overhemden, rokken en jurken die aan de rekken hangen hebben allemaal

onderhoud ook prima uit kunt eten.”

Ze leert het moestuinieren van de buren

die schijnbare eenvoud. Veel stukken zijn ook

(“Je kan hier op het platteland niet zeggen:

bedoeld voor zowel vrouwen als mannen. Er

jouw kop staat me niet aan dus ik ga wel naar

zijn zelfs winkels waar haar kleding alleen bij de

een ander, héél verfrissend”), uit boeken,

herenafdeling hangt. “De eenvoudige vormen

en gewoon door een beetje logisch naar de

van herenkleding vind ik veel interessanter dan

planten te kijken. Over de tuin spreekt ze

vrouwenkleding. Daar zit vaak zoveel gedoe aan,

met dezelfde combinatie van geestdrift en

coupenaadjes hier en dingetjes daar. En het is

nuchterheid als over haar kledingontwerpen:

waar dat mijn ontwerpen vaak oversized en wat

wat gááf om dit zelf te kunnen, maar laten we

hoekig zijn. Maar ik vind het spannend om met

het vooral gewoon hebben over hoe je het

tegenstrijdigheden te werken: als je een ruim

nou doet.

vallend kledingstuk uitvoert in een heel soepele

Tien jaar na de start is Hello Fashion

stof, kan het de vorm van het lichaam juist wél heel

afgerond, de labels in haar kleding dragen

mooi laten uitkomen. Of ik bedenk met opzet iets

alleen nog haar eigen naam. Wat nu? ,,Die

wat heel lelijk is, een bepaalde print bijvoorbeeld.

collectie vormt een archief, een basis waar

Dan ga ik toch proberen om de schoonheid die daar

ik nog heel veel uit kan putten. Maar dan

ook in schuilt, naar boven te krijgen in een ontwerp.

op een vrijere manier. En er is weer ruimte

Daar zie ik ook humor in.”

voor nieuwe dingen. Ik ga een boek maken,

Z

een soort combinatie van een doe-het-

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

Dansbaar Bij ons op voetbal ging je van de C, hup, naar het eerste elftal, omdat er voor de A en de B niet genoeg jongens waren. Of, in mijn geval, naar het tweede, omdat het eerste te hoog gegrepen bleek. Stond je als jochie van vijftien ineens op het gras met van die nietsontziende knoepers.

Een van hen was import, hij kwam uit Amsterdam. Die moest wel verstand hebben van het echte leven. Hij gaf me een zwart TDK-bandje. Dit was geen Boer Harms en Vrouw Haverkamp, zoveel was duidelijk. De band op kant A noemde zich de B52’s, die van kant B de Ramones. Dít was dus echte muziek. Raar en snel, stoer en opwekkend en – voor wie er een nanoseconde voor openstaat – gruwelijk dansbaar.

De wereld lag aan mijn voeten, letterlijk, want wat bleek: in een mysterieuze bar-dancing, veilig verstopt in een oud stoomgemaal buiten ons dorp, kwamen ze elk weekend van heinde en verre om op dit soort muziek te dansen. Het werd mijn thuishonk, tot afgrijzen van mijn ouders.

Zonder dat cassettebandje (Johan, bedankt nog hé!) had ik onlangs, dertig jaar later, niet in een oud-krakershol in Rotterdam staan dansen bij een feestje van een band die al veertig jaar buiten de gebaande paden opereert: The Ex. Snel, stoer en opwekkend en – voor wie er een nanoseconde voor openstaat – gruwelijk dansbaar.

Een band die op dit feestje niet had misstaan, was het eigengereide La Fille d’Ernest, rond de onvermoeibare Vévé Mazimpaka. Voor meer over die Ernest en haar dochter, zie pagina 12 van deze Zuiderlucht.

e zal nooit iets maken dat ze zelf niet aan

zelf- en kookboek, maar dan over mijn

DIETER VAN DEN BERGH

zou trekken, en ze draagt vrijwel dagelijks

kledingontwerpen. Mét patronen. Niet van

haar eigen kleding. Behalve de dag waarop

mijn bestseller natuurlijk, maar ik heb zo

⧓

ze trouwde, bijna zeven jaar geleden. “We trouwden

veel mooie ontwerpen liggen. Ik heb altijd

vooral uit praktische overwegingen, omdat onze

een soort democratisch gevoel gehad bij

zoon op komst was, gratis op woensdagmorgen. Ik

Hello Fashion: ik zou het geweldig vinden als

was hoogzwanger, en ik probeerde wat kleren van

mensen mijn ontwerpen zelf gaan maken.

mezelf. Maar door die buik stond het allemaal voor

Met dat boek wil ik eigenlijk zeggen: kijk, nu

geen meter. Ik had nog maar een paar dagen, en kon

is het van jullie.” ZL

niet zo helder nadenken. Het draaide erop uit dat ik getrouwd ben in een jurkje van de Zara.”

7

interview

zuiderlucht 12/2019

Een verbeterlijke optimist 8

Maarten Boudry, voor de een te rechts, voor de ander te links, maar altijd een naĂŻeveling. foto Koen Broos

zuiderlucht 12/2019

Maarten Boudry

Als kind lag hij wakker van ontbossing en verwoestijning. In Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat zette filosoof Maarten Boudry zich afgelopen jaar af tegen de doemdenkende tijdsgeest.

ADRIENNE PETERS sprak hem in een Gents café. “Bij sommige standpunten zal Thierry Baudet instemmend knikken.”

N

ooit eerder leefden we zo lang,

omschrijft naar het personage van de optimistische

horizon wenkt, dan ruim je alles en iedereen uit de

gezond, vrij, welvarend en vredig

filosoof uit het werk Candide van Voltaire. Een van

weg die dat einddoel verhindert”, aldus een citaat

als vandaag en toch laten we ons

zijn verklaringen: pessimisme oogt diepzinnig en

uit het boek.

gijzelen door het pessimisme van

intelligent, optimisme lijkt te wijzen op een gebrek

de doemdenkers. Gaan we niet ten

aan kritisch denkvermogen.

onder aan stijgende zeespiegels, dan worden we

Boudry zet zijn pleidooi stevig aan. Ongelijkheid

Zijn allergie voor pessimisten en ‘azijnpissers’ zoals hij ze noemt, ontstond ergens in zijn tienerjaren, toen hij op de middelbare school een

onder de voet gelopen door radicale moslims. Dat

kan wenselijk zijn wanneer het mensen tot

klaagzang las over het onderwijs. “Leraren die

tussen 1990 en 2015 meer dan een miljard mensen

ondernemen en dus vooruitgang aanzet. De

steeds meer autoriteit verloren, de kwaliteit van het

uit extreme armoede ontsnapten of dat in 2018

oplossing op klimaatgebied ligt voor het oprapen

onderwijs die met rasse schreden achteruit holde,

wereldwijd 120 miljoen mensen toegang kregen tot

als we maar positief staan ten opzichte van

de jeugd die niet deugde, blabla. Ik weet nog dat

elektriciteit, lezen we nergens.

kernenergie en ander technologisch vernuft. En wie

ik mij zo stoorde aan de teneur van het stuk.” Hij

denkt dat onze samenleving nog even racistisch is

herinnert zich ook een discussie met een vriend die

als vroeger, heeft geen historisch besef.

opperde of het niet beter zou zijn een bom te gooien

Het zijn voorbeelden van de wet van de onzichtbaarheid van vooruitgang zoals filosoof

Hoe is hij zo zeker van zijn zaak? “Vooruitgang is

op Afrika als oplossing voor de overbevolking.

Maarten Boudry (Moorslede, 1984) ze beschrijft in

geen geloof, maar eerst en vooral een kwestie van

Knettergek werd Boudry ervan.

zijn boek Waarom de wereld niet naar de knoppen

waarneembare feiten”, zegt Boudry in het Gentse

Een van de redenen waarom hij nu doet wat hij

gaat. Slecht nieuws maakt veel meer indruk dan

café waar we hebben afgesproken. “Historische

doet en zijn net breed uitgooit, is om ideologische

goed nieuws - dat zich meestal langzaam en

cijfers leren ons nu eenmaal dat we er enorm op

tegenstellingen in het maatschappelijke debat

onzichtbaar ontwikkelt. Een tsunami dendert in één

vooruit zijn gegaan. In de Middeleeuwen hadden

te doorbreken. De doem-of waanbeelden waar

keer over het land, de wederopbouw duurt jaren.

we vijftig keer zoveel kans vermoord te worden als

mensen respectievelijk van wakker liggen of

De wet van behoud van gezeik is in deze ook van

nu. Zelfs met een foutmarge op dit cijfer is het nog

dromen, worden gekleurd door hun eigen

toepassing. Hoe goed het ook gaat, we willen ons

steeds een spectaculaire daling. En de gedachte dat

ideologische opvattingen. “Mensen die heel

het recht blijven voorbehouden dat klagen mag.

de armoede, niet te verwarren met ongelijkheid,

pessimistisch zijn over het ene probleem, kunnen

in de wereld blijft toenemen, is totaal tegenstrijdig

volkomen laconiek zijn over het andere. Waar links

met wat de cijfers laten zien.”

de rampscenario’s over het klimaat bloedernstig

In zijn boek breekt Boudry een lans voor het vooruitgangsdenken. Als je gelooft dat iets mogelijk is, dan gaan mensen zich er ook voor inspannen,

Hij ontkent niet dat we wel degelijk te maken

neemt terwijl rechts ze weglacht, is het bij islamisering precies omgekeerd.”

denkt hij. En inspannen moet, want vooruitgang

hebben met problemen op het gebied van het

gaat niet vanzelf. Anders had hij geen boek

klimaat en de islam; hij wil ze liever aan de kaak

hoeven schrijven. Maar al blijft hij deze boodschap

stellen zonder te vervallen in doemdenken. Want

hangen, hoe meer de andere kant er niks van

herhalen, dan nog stapelt hij in de ogen van velen

doemdenken leidt tot fatalisme. Of we slaan door

moet weten. Met zijn boek hoopt hij die impasse

denkfout op denkfout. Voor de een is hij te rechts,

naar de andere kant, met utopische waanideeën,

te doorbreken. “Thierry Baudet en zijn aanhang

voor de ander te links - maar altijd een naïeveling.

en die zijn net zo gevaarlijk. “Als je er oprecht

zullen instemmend knikken bij mijn kritiek op

Een dr. Pangloss in Luilekkerland, zoals hij het zelf

van overtuigd bent dat de perfecte wereld aan de

de doembeelden over het klimaat. Als ik op die

Hoe meer de ene kant aan de doemklok gaat

>>

9

schunck.nl

zuiderlucht 12/2019

‘In de Middeleeuwen hadden we vijftig keer zoveel kans vermoord te worden als nu’

goodwill kan rekenen dan hoop ik dat zij ook mijn

een natuurlijke, blanke superioriteit; volgens

opvattingen over de seculariserende islam serieus

hem is het een kwestie van tijd voordat de rest

nemen.”

van de wereld volgt. De aantrekkingskracht

Behalve dat pessimisten worden gezien als

is daarvoor te groot, denkt Boudry. China is

waarom we makkelijk aan het doemdenken

vooruitgegaan ondanks het communistisch

slaan. Zoals de diepgewortelde neiging van ons

systeem, niet dankzij. En DDR-burgers

brein om ons te richten op negatief nieuws. Uit

riskeerden hun leven omdat achter het IJzeren

eigen ervaring weet Boudry dat die neiging niet

Gordijn de vrijheid van het kapitalisme lonkte.

Boudry noemt zichzelf een verbeterlijke

wereld naar de knoppen ging. Hij groeide op in

optimist: het gaat ons goed, hetgeen betekent

het Belgische Roeselare in de jaren negentig. Zijn

dat we alle kansen hebben om het nog

moeder werkte als ergotherapeut in een rusthuis,

beter te maken. Vooral het rijke Westen mag

zijn vader bij de sociale dienst van een ziekenhuis.

deze handschoen oppakken. Waar collega-

Echte wereldverbeteraars: alternatief, links,

vooruitgangsdenker Rutger Bregman,

milieubewust. Zijn vader ging naar Tunesië en Haïti

auteur van De meeste mensen deugen, in De

voor ontwikkelingshulp terwijl de kleine Maarten

Correspondent opteert voor de harde hand van

thuis tijdschriften van Greenpeace las. “Wat ik

Vadertje Staat om drastische veranderingen

daarin las, daar lag ik echt van wakker”, bekent hij.

door te voeren, pleit Boudry voor effectief

“Ontbossing van 300 voetbalvelden per seconde,

altruïsme. Geïnspireerd door denkers als

het oprukken van de Sahara, milieuvervuiling, de

William MacAskill en Peter Singer komt ook

uitputting van grondstoffen. Zeker op ecologisch

hier de wetenschap om de hoek kijken, want

vlak had ik het gevoel dat we de wereld om zeep

effectieve altruïsten investeren in goede doelen

aan het helpen waren. Maar niemand vertelde mij

waarvan de effectiviteit wetenschappelijk

toen dat er ook zoveel voetbalvelden aan bossen per

onderzocht en bewezen is. Niet om er een goed

seconde bijkomen.”

gevoel aan over te houden maar om het grootst

Nog steeds kan hij wakker liggen van de

mogelijke verschil te maken. Zelf besteedt

ontbossing, maar de oplossing is volgens hem niet

Boudry tien procent van zijn inkomen aan

om de economische groei te stoppen. Integendeel.

goede doelen.

Hoe welvarender mensen worden, hoe meer ze

Arcade

van de liberale democratie en het kapitalisme

intellectuelen, zijn er ook psychologische redenen

onoverkomelijk is. Als kind dacht hij zelf dat de

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

Filantropie als oplossing voor alle

zich om het milieu gaan bekommeren. “We moeten

wereldproblemen? Het zal zeker niet alles

er dus vooral voor zorgen dat de arme landen zich

verhelpen, geeft Boudry toe. Regimes ga je

kunnen ontwikkelen. Want, om Indira Gandhi te

niet democratiseren door geld te storten, maar

citeren: niets is vervuilender dan armoede. De

er is nog steeds zoveel basale ellende in de

plastic soep in de oceaan komt voor het merendeel

wereld, zoals kindersterfte, malaria en extreme

daar vandaan, omdat zij nog geen systemen hebben

armoede, dat geld daar zeker in kan helpen,

ontwikkeld om al dat plastic te recyclen.”

meent hij. Mits goed besteed, want neem

D

belastingen: met twee procent van ons BNP

e oorsprong van de vooruitgangsspurt legt

aan ontwikkelingshulp gaan we de wereld niet

Boudry bij de Verlichting in de 18e eeuw.

redden. In de ideale wereld heeft een Bill Gates

De tijd dat de menselijke rede het won

niet zoveel macht als nu, maar Boudry is toch

We kunnen er lang of kort over lullen, het culturele hoogtepunt van 2019 blijft toch gewoon Duncan Laurence op het Eurovisie Songfestival. U denkt nu misschien dat ik een grapje maak. Of dat er nog een ironische twist komt. Niks van dat alles. Geen boek, film, voorstelling of wolkenpatroon liet me dit jaar zo lelijk huilen als die Tilburgse jongen met een glazen microfoon in zijn hand.

U moet begrijpen dat ik uit de Balkan kom en de liefde voor het songfestival er bij mij dus met de paplepel in is gegoten.

Mijn ouders hadden een broertje dood aan het traditionele Nederlandse gezeur dat ieder jaar ons grote muziekfeest dreigde te verpesten, dus keken we, zoals het een echte migrantenfamilie betaamt, via onze satelliet naar de Bosnische uitzending met een grote bak popcorn op schoot. Drie keer stemmen voor Bosnië, drie keer stemmen voor Kroatië, popcorn bijvullen, en tijdens het pauzenummer ruziemaken over de ultieme top drie. Mijn Limburgse jeugd in een notendop.

Maar ondanks het feit dat ik met mijn driedubbele nationaliteit ieder jaar meerdere kansen had op winst, zag ik nooit een van ‘mijn’ landjes het songfestival winnen. De laatste overwinning was namelijk vlak voor mijn geboorte in 1989, toen de Joegoslavische groep Riva zegevierde met het nummer Rock me baby.

Een van de laatste stuiptrekkingen van een Joegoslavisch eenheidsgevoel. En toen, dertig jaar later, was Duncan daar, met zijn piano en zijn engelenstem, die voor even al mijn wonden heelde.

van het geloof in een God die alles bepaalde. Rede,

blij dat hij er is. “Met zijn miljarden dollars heeft

wetenschap en technologie zijn de sleutel, wat

hij dingen gedaan die geen enkele overheid

Boudry betreft, die op 22-jarige leeftijd cum laude

doet, zoals de ontwikkeling van toiletten die

DARIA BUKVIĆ

afstudeerde. Al maken we de koolstoftax - waar hij

in alle ontwikkelingslanden kunnen worden

overigens voor is - nog zo hoog, dan staan morgen

geïnstalleerd zonder stromend water of

echt niet alle vliegtuigen aan de grond. En met het

elektriciteit. Je hoeft geen miljardair te zijn om

⧓

aanpraten van vliegschaamte gaan we de grote

bij te dragen aan vooruitgang. In Nederland en

klimaatverandering niet bewerkstelligen. De echte

België behoren we tot de vijf procent van de

doorbraak zal moeten komen van een structurele,

beste verdieners wereldwijd. Wij kunnen veel

doortastende oplossing en het zijn technologische

meer doen om mensen aan een betere wereld te

innovaties die deze doorbraak zullen brengen.

helpen dan nu.” ZL

Dat de Verlichting een West-Europees fenomeen is, kan niet worden beschouwd als het resultaat van

11

interview

12

zuiderlucht 12/2019

Vévé ‘Shake’ Mazimpaka: “Op ieder paneel kan ik zo een song van onze band plakken.” foto Marleen Daniëls

zuiderlucht 12/2019

Vévé 'Shake' Mazimpaka

De dochter van Ernest

Vévé ‘Shake’ Mazimpaka schilderde het ‘Lam Gods’ van de gebroeders Van Eyck naar de 21ste eeuw. Het is haar levenswerk én een eerbetoon aan haar vader, vertelt ze aan DIETER VAN DEN BERGH. Ook oud-dictator Mobutu, David Hockney en de lokale kroegbaas komen erin samen.

V

ader Ernest werkt bij de Delhaize

van het Lam Gods van Jan en Hubert van Eyck.” Vévé

begonnen, figuratief. Met mijn manier van

en heeft een vroege dienst gehad.

maakt een versie die verwijst naar het lot van haar

schilderen zou ik alles wegschilderen, dus bleef

Daarna gaat hij op café nog iets

vader. De dader ging destijds na een korte straf

het figuratief. Het werd als vanzelf heel naïef, in

drinken, zoals zo vaak. Plots wordt

vrijuit, dus wat nou rechtvaardige rechters?

van die felle kleuren zoals in populaire Congolese

hij aangevallen door een man, die

Op de versie van Vévé zit niet de rechter op het

schilderkunst. Dat was goed.”

Eén negatieve reactie kwam er. “Een leraar islam

hem een nekslag geeft. Het blijkt een vergissing,

paard, maar Mobutu, de corrupte oud-president

de man, deels gevoed door racistische motieven,

van Congo, daarachter Lumumba, de Congolese

zei: “Je gebruikt het idee van God en doet daar

is op zoek naar iemand anders. Maar het kwaad is

nationalist die de verlosser had moeten worden,

oneervolle dingen mee.” Ik dacht oeioei, moet ik

geschied: Ernest Mazimpaka, begin veertig, raakt

maar vermoord werd. Ook vader Ernest, afgebeeld

daar nu ook rekening mee gaan houden? Maar ik

verlamd en zal nooit meer kunnen lopen. Dochter

in een rolstoel, staat erop, in de rol van geheimagent

zie dat helemaal niet zo, ik wil niemand op de tenen

Véronique is dan 16 jaar. “Ik weet het nog precies”,

Ernest J. Bond, op zoek naar het verdwenen paneel.

trappen.”

Vévé woont sinds kort met haar man, muzikant

zegt ze 35 jaar later in weelderig Vlaams, “Purple Rain

Ze krijgt de smaak van het schilderen weer te

van Prince draaide in de bioscoop.” Het voorval met

pakken en besluit, na veel positieve reacties, om

Mark Vanbinst - alias Urundi Lack en voor intimi

haar vader zal de rest van haar leven bepalen.

ook de andere panelen van het Lam Gods te gaan

Lakke - in Ottenburg, een dorp tussen Leuven en

schilderen, althans háár versie daarvan. Ook op

Waver, net aan de Vlaamse kant van de taalgrens.

Véronique Mazimpaka (Elsene 1967), die zich later

ware grootte, in kaders van dik vier bij zeven

Moeder Juliette woont even verderop in de straat. Ze

Vévé (een benaming voor voodootekens) gaat

meter. Twintig panelen, tot nu toe, met de titel Le

vertelt hoe haar gehandicapte vader in instellingen

noemen en de bijnaam ‘Shake’ krijgt (vanwege haar

pouvoir se mange seul, waarin mensen uit haar eigen

op afgrijselijke plekken terecht kwam, tussen

crossover-afkomst en -ideeën), is het enige kind van

leven en uit de “verborgen geschiedenis” van haar

geestelijk gehandicapten en hoogbejaarden, terwijl

een Vlaamse moeder en Congolese vader. Ze groeit

vader figureren. Van haar moeder als Eva tot David

hij mentaal fit was. “Ik wil ruimte”, zei hij tegen zijn

op rond Brussel en gaat schilderkunst studeren

Hockney (“de meeste kunstenaars zijn zo serieus,

dochter. “Een eigen woning, en jij gaat daarvoor

aan Sint-Lukas. Maar van schilderen komt weinig

hij niet”) als Aston Martin-rijder, van zichzelf als

zorgen.”

terecht, de zorg voor haar verlamde vader neemt

zingende engel tot dubreggae-pionier Lee ‘Scratch’

te veel tijd. “Vanaf het voorval met mijn vader was

Perry als oppermachtige, en van de Congolese

op haar Lam Gods staat afgebeeld, kwamen ze in

ons gezin verscheurd. Mijn moeder had last van

rumbagitarist Bavon Marie Marie als ridder van

Ottenburg terecht. Vévé: “Toen het huis voor mijn

psychoses, ik heb veel verantwoordelijkheden voor

Christus (zijn muziek klonk op haar vaders

ouders klaar was, zaten we een keer met z’n drieën

mijn vader van haar overgenomen.”

begrafenis) tot Mariake van Tongeren, gekend van

aan tafel. Het leek of het gewicht van al die jaren

haar frietkot in Leuven, als Maria. Het Lam Gods

zorg van mijn schouders viel. Van mijn zestiende

werd bij Vévé een zwart schaap.

tot mijn veertigste, het was een opeenstapeling.

Pas eind 2015, een jaar na de dood van haar vader, denkt Vévé weer serieus aan schilderen. “Er kwam een oproep om een nieuwe versie te maken van het in 1934 gestolen paneel De rechtvaardige rechters

“Van huis uit schilder ik abstract, dit was plots iets heel anders. Ik ben met kleine Bic-tekeningetjes

Via een lokale cafébaas, een oude vriend die ook

Zonder te weten had ik mezelf helemaal weggecijferd.”

>>

13

C-mine December PODIUM Arsenaal/Lazarus - Race 06.12 ----- theater ‘NUFF SAID FOR LIFE 07.12 ----- humor/muziek Peter De Graef, Lynn Van Royen & Thomas Janssens - Het Koninkrijk van Henry Darger 11.12 ----- theater

Jeff Buckley’s “Grace” 25th Anniversary met o.a.

Gary Lucas (US), Portland, Lara Chedraoui (Intergalactic Lovers) 13.12 ----- muziek Robrecht vanden Thoren - De Hoogste Berg 14.12 ----- humor S.O.L.I.D.A.I.R Samen tegen Armoede 15.12 ----- muziek Het Nieuwstedelijk - Hybris 16 & 17.12 ----- theater

EXPO

----- tot 05.01 Stadstriënnale Genk/Hasselt — Screen it Architectuurwijzer: Housing Apart Together Designing Designers: 50 jaar productdesign in Genk

meer info op c-minecultuurcentrum.be

zuiderlucht 12/2019

‘Ik zag niet dat mijn vader zwart was en mijn moeder blank, dat moesten anderen me vertellen.’

Wanneer komen de kindjes, was toen de vraag.

juist bewaken. Ja, het is ingewikkeld soms.”

“Nooit, besloten we, want dan zouden al die

Kunst mag dan van levensbelang zijn voor Vévé,

verantwoordelijkheden opnieuw beginnen.”

de muziek is dat ook. Eind jaren tachtig, een paar

Vader Ernest ligt op het kerkhof op een steenworp

jaar na het incident met haar vader, begon ze

van hun huis. Hij werd 73. “Had ik nooit voorspeld,

met (oud-)leden van The Scabs, Red Zebra en The

gezien zijn lichamelijke gesteldheid.” Zijn geest

Wolf Banes de band La Fille d’Ernest, die punk en

is in huis overal aanwezig. Bijvoorbeeld op de

rammelende rock mixte met Afrikaanse muziek

doeken, die na omzwervingen via Gent, Leuven en

zoals Congolese rumba. N’est tu pas la fille

Maasmechelen op de bovenverdiepingen liggen

d’Ernest, ben jij niet de dochter van Ernest? vroeg

te wachten op de volgende expositie, komend

iemand aan haar. Voilà de naam van de band

voorjaar in Maaseik, waar de Van Eycks werden

- tevens het eerste eerbetoon aan haar vader. Het

geboren. Behalve het Van Eyck-jaar is 2020 ook het

debuut, geproduceerd door Jean-Marie Aerts (TC

jaar dat Congo zestig jaar onafhankelijk is.

Matic) werd een bescheiden succes, de straffe

In haar atelier werkt Vévé aan nóg meer panelen, de voorbereidingen doet ze op de computer. In de woonkamer staan Congolese beelden, ook

single Tout Bouge werd later terecht als classic toegevoegd aan de annalen van de Belpop.

La fille d’Ernest, waar ook haar man Lakke in

terug te vinden op haar Lam Gods, naast gitaren en

speelt, is terug, maar eigenlijk nooit gestopt. “We

versterkers van haar man. Op de grond een beeld

zijn nooit echt gehoord”, vindt ze zelf. Te rock-

van een gorilla, die voorkomt in het Virunga-park,

’n-roll voor wereldmuziek, te exotisch voor rock.

in de regio waar haar vader opgroeide. “Vlak voor

“Iemand zei: je kunt geen Afrikaanse muziek

zijn ongeluk zei hij dat hij van plan was me nog ’s

spelen op witte gitaren.” Inmiddels is het moment

mee te nemen naar wat hij ‘het Zwitserland van

wél rijp, merkt Vévé. “En daar zijn we klaar voor.”

Afrika’ noemde. Hij heeft er geen gemakkelijke

In februari speelt de band in de AB in Brussel, en

tijd gehad: zijn vader had hem in de steek gelaten,

er ligt een nieuwe plaat: Electric Field Recordings.

toen hij vier was overleed zijn moeder. Rond zijn

De cover is een detail van haar Lam Gods. En zo

zestiende, in de tijd dat het in Congo rommelde,

komt alles weer samen. “Op ieder paneel kan ik zo

is hij met een aangetrouwde oom naar Brussel

een song van onze band plakken.”

gekomen. Hij is in dienst gegaan, waardoor hij de

Vévé en Lakke hebben allebei een fulltime baan:

Belgische nationaliteit kreeg.”

zij als docent op de kunstacademie in Mechelen,

I

hij als ambtenaar op een gemeentehuis. “In het

n Congo is ze nooit geweest. Zal er ook niet

weekend en ’s avonds doen we onze goesting,

snel van komen. “Het rommelt nog steeds daar.

en dat is precies goed. We hebben alle artistieke

Ik durf niet. Ik ken er ook niemand. Door de

vrijheid, hoeven geen water bij de wijn te doen.”

situatie thuis heb ik nooit de vrijheid gehad om er

Samen runnen ze ook nog een nieuwe (punkrock)

over na te denken, zo van: we gaan de vlieger ’ns

band: Aardvarken.

pakken om daar te gaan kijken.”

Eén keer was ze in Afrika, in Ivoorkust, rond

Hoewel ze door de zorg voor haar vader jarenlang niet aan schilderen toekwam, lukte

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

Bitter­zoet Tijdens de vorige kerstvakantie haalde ik na een druk najaar mijn leesschade in met enkele boeken die al lang op mijn lijstje stonden, en toen gebeurde er iets wonderlijks: ze bleken stuk voor stuk goed. De titels ervan kan ik me, behalve Pfeijffers Grand Hotel Europa, ironisch genoeg niet herinneren, maar dat is volledig te danken aan de roman die daarna kwam. Nu kijk ik altijd wel uit naar de nieuwe geesteskinderen van Houellebecq, maar Serotonine blies me werkelijk van mijn sokken. Dan heb je een paar echt goede boeken achter de kiezen, het kruim van ons taalgebied, aangevuld met een paar internationale toppers, en dan lees je Houellebecq en voelt het alsof je op tv naar Messi zit te kijken: hij is gewoon nóg eens vijftig procent beter dan al die andere supersterren.

Dat de recensies daarbij niet altijd goed waren, is wat mij betreft onbegrijpelijk, maar uiteindelijk haast louter aan MeToo te wijten, aangezien ‘vrouwvriendelijkheid’ tegenwoordig blijkbaar een criterium is in boekbesprekingen. Literaire criteria lijken bijkomstig, terwijl dit ontegensprekelijk Houellebecqs beste, meest rijpe werk is. Het is een soort ‘laat’ boek van een stervende westerse man, die gelaten zijn beschaving ten onder ziet gaan en zich op een punt bevindt waar ‘de historische voorwaarden voor het geluk’ simpelweg niet meer aanwezig zijn. En net als bij Oscar Wilde denk je op elke pagina: hij heeft verdorie gelijk. Lees dit boek. Laat dit jaar ten onder gaan in bitterzoet smakende schoonheid.

kunstproject X-Africa, met Walter Verdin en leden

muziek maken wél. “Allez, dat is gemakkelijk hè,

van Zap Mama. Het was een verwarrende ervaring.

je pakt een micro, drinkt een pint en repeteert

“Les deux blancs noemden ze Lakke en mij daar.”

wat: je hoeft niet na te denken. Als je schildert

Afkomst doet er toe, zegt Vévé, onder haar dreads

ben je alleen in je kotteke, je móet nadenken,

gehuld in een trui met ‘Ali’, verwijzend naar het

heel confronterend. Dat lukte niet. Nu ik terug

legendarisch boksgevecht in Kinshasa in 1974,

aan het schilderen ben, aan wat voelt als mijn

YANNICK DANGRE

maar ze gaat niet haar hele identiteit aan Afrika

levenswerk, ben ik veel losser, het plezier is terug,

ophangen. “De eerste drummer van onze band was

ik amuseer me zelfs. Ook al is dit ook een manier

blank, maar klonk als een Afrikaan. Als je mij hoort

van rouwen denk ik. Tiens, het leven is zinloos,

⧓

praten, hoor je een blanke. Mijn vader zei altijd:

dat bedacht Sartre al, maar je kunt het voor jezelf

N’oublie jamais ta couleur de peau, vergeet nooit

zo inkleuren dat het lijkt alsof het toch nog een

de kleur van je huid. Maar tot mijn tiende zag ik

héél klein beetje de moeite waard is.” ZL

niet eens dat mijn vader zwart was en mijn moeder blank. Dat moesten anderen me vertellen. Toen iemand tegen me zei: “Die kleuren die jij gebruikt

La Fille d’Ernest speelt op 9/2 in Anciènne Belgique in Brussel.

zijn echt Afrikaans”, was ik echt op mijn tenen

De expositie in de Sint-Catharinakerk in Maaseik staat

getrapt. Maar hij had gelijk. Die kleuren wil ik nu

gepland voor mei/juni 2020

15

essay

zuiderlucht 12/2019

Wij zondags­k Lange tijd werd CYRILLE OFFERMANS door zijn moeder een zondagskind genoemd. Gedurende de naoorlogse welvaartsgroei voelde dat ook zo.

Inmiddels kraken maatschappelijke instellingen in hun voegen en dringen totalitaire systemen de samenleving binnen. “We zullen het nu echt zelf moeten doen.”

V

ijfenzeventig jaar geleden begon de bevrijding van Nederland bij het ZuidLimburgse grensplaatsje Mesch. Van meet af aan ben ik er, weliswaar niet in Mesch maar wel in Zuid-Limburg,

bij geweest. Maar of dat voldoende is om me als ervaringsdeskundige te kwalificeren inzake het thema ‘bevrijding’ en misschien zelfs ‘vrijheid’, zoals ik in een paar recentelijk teruggevonden, van de heldendaden en schoftenstreken druipende lagere-schoolopstellen uit die tijd leek aan te nemen, lijkt voorbarig.

16

zuiderlucht 12/2019

inderen kinderen

75 jaar na de Bevrijding

mijn hele generatie, ben ik pas later gaan beseffen.

Dat wil zeggen: in de jaren vijftig, zestig en zeventig, toen het doodnormaal leek dat we alsmaar nieuwe wonderlijke spullen in huis haalden die ervoor zorgden dat we ons bij de verhalen van onze ouders over de zwaarte van het bestaan, vroeger, voor de oorlog, ach, zo gruwelijk lang geleden, nauwelijks nog iets konden voorstellen. Radio, al dan niet met ingebouwde pickup, populaire muziek, films, kauwgum met plaatjes van Roy Rogers en Rita Hayworth, telefoon, centrale verwarming, badkamer, fototoestel, typemachine, televisie, bandrecorder, vaatwasmachine, ijskast, auto – al die dingen kwamen als een geschenk uit de hemel, of, realistischer, uit het land dat daarvan de seculiere belichaming was, Amerika, het land van de onbegrensde mogelijkheden.

En voor ons, jongeren, ook nog eens net op tijd, zonder voorafgaande perioden van kleinerende armoede en jaloers verlangen, want arm hebben we ons nooit gevoeld en van die rijkdommen hadden we bij gebrek aan betrouwbare oceaan overstijgende informatie geen benul. Zondagskinderen waren we, en niet eens allemaal aardige zondagskinderen. Het geluk lachte ons toe, het daarbij passende wereldbeeld was dat van Luilekkerland. Dat daarin ook een fataal, infantiliserend, karakter- en moraalondermijnend element schuilging konden we nog niet bevroeden.

Pas toen die periode van snelgroeiende welvaart ten einde liep, realiseerden we ons hoe uitzonderlijk die eerste naoorlogse decennia waren geweest. Niet alleen in Duitsland was er, met dank aan de Amerikanen, sprake van een ‘Wirtschaftswunder’. Vergelijkbare economische ontwikkelingen vonden in heel West- en Zuid-Europa plaats, al sprak men in het hardnekkig gelovige Italië nog van een ‘miracolo economico’ en in Frankrijk, naar een boek van Jean Fourastié uit 1979 en eveneens in passende stijl, van ‘les trente glorieuses’.

Kenmerkend voor die dertig glorieuze jaren (19451975) was de combinatie van toenemende materiële welvaart en maatschappelijke vrede. Een boek als

Alleen al de toevalsfactor met het oog op de

dat ze er meer mee bedoelde. Misschien

dat van de in 1934 naar Amerika gevluchte Hongaar

omstandigheden van mijn geboorte is te groot

herinnerde ze zich de dag waarop zij en

Karl Polanyi, The Great Transformation (1944), hielp

om er meer algemene inzichten aan te kunnen

mijn vader, een paar angstige maanden na

om dat beter te begrijpen. Het genocidale geweld in

ontlenen. Als de bevalling van mijn moeder

D-day, de kanonschoten van de oprukkende

het hart van beschaafd Europa moest in hoge mate

bijvoorbeeld een paar kilometer in oostelijke

geallieerde legers in Normandië hadden

het gevolg zijn van het alle zekerheden ondermijnend

richting had plaatsgevonden, was mijn

gehoord – een euforische dag ongetwijfeld,

kapitalisme. Voor Polanyi ging het daarbij, behalve

geboorte onherroepelijk getekend door de

de bevrijding zou nog hoogstens een kwestie

om werkloosheid en armoede, primair om de in

erfzonde van het nazisme, terwijl ik nu, zo heb

van weken zijn. Dat zullen ze die avond

Het communistisch manifest nog bijna bejubelde

ik het me tenminste als tien- of twaalfjarige

in bed onbeschroomd voor de gevolgen

vernietiging van sociale gemeenschappen en historisch

voorgesteld, vanaf de conceptie een kind van

hebben gevierd; een van die moeilijk te

gegroeide waardensystemen.

de bevrijding ben.

voorziene maar onherroepelijke gevolgen

Volgens mijn moeder was ik een

was mijn geboorte.

zondagskind. Ik ben in april 1945 geboren, op

Hoezeer ik een zondagskind was, en ik niet

een zondag, dat klopt, maar ik had het gevoel

alléén trouwens, het geldt op zijn minst voor

Dat inzicht won onder naoorlogse politici en economen, al dan niet met dank aan Polanyi, snel veld, zelfs in Groot-Brittannië en de VS, de geboortelanden van het moderne kapitalisme. Ontwrichtende

>>

17

essay

zuiderlucht 12/2019

Telefoon, centrale verwarming, badkamer, fototoestel, typemachine, televisie, bandrecorder, vaatwasmachine, ijskast, auto – al die dingen kwamen als een geschenk uit de hemel.

De protestbeweging van de late jaren zestig en de vroege jaren

in frustratie als ze niet wordt gemotiveerd

zeventig kan generaliserend nog

door een rationele, inhoudelijke wil tot

het best worden gezien als een lang

verandering.

uitgesteld vervolg op de Franse

In dat verband moet de vroege, ook

Revolutie. De ‘derde stand’ was het

praktisch georiënteerde kritiek van Provo en

er indertijd om te doen een eind te

anderen op de ‘consumptiemaatschappij’ met

maken aan de bevoogding door een

ere worden genoemd. Vrijwel tegelijk met

parasitaire aristocratie en een aan

de stortvloed van luxeproducten waarmee

haar gelieerde priesterklasse; ze

de op volle toeren draaiende economie het

wilde het beheer over de belastingen

alledaagse leven begon te vergemakkelijken,

en daarmee de zeggenschap over de

groeide het besef dat het bevrijdende effect

inrichting van het land. De 68’ers,

daarvan gelijk opging met een dreigende

de ‘soixante-huitards’, eisten de

verslaving. Al in 1957 beschreef Vance Packard

verbeelding aan de macht. Anders,

in The Hidden Persuaders hoe de dienst aan de

minder ongeduldig geformuleerd:

klant betaald wordt met vrijheidsberoving.

zij wilden experimenteren met

In 1964 deed Herbert Marcuse die kritiek in

levensvormen die door vermolmde

One-Dimensional Man in neomarxistische

autoritaire structuren werden

termen dunnetjes over: het consumentisme

verhinderd.

leidde tot kolonisering van de verlangens,

In beide gevallen ging het om een

tot lethargie en conformisme. Een paar jaar

bevrijdingsbeweging. Autoriteiten

later maakten wij, zondagskinderen van

die repressieve structuren in stand

het eerste uur, er geestdriftig vertalingen en

hielden moesten het veld ruimen.

roofdrukken van.

Écrasez l’infâme! – Verbrijzel het

De kritiek op de consumptiemaatschappij

systeem! Universiteiten werden

had nog een andere dimensie. De

in democratische zin hervormd

antikoloniale oorlogen in Afrika, Zuid-

en inhoudelijk gemoderniseerd;

Amerika en Zuidoost-Azië, en vooral het

vrouwen streden, niet zonder

beschamende, op tv te volgen Amerikaanse

succes, voor gelijke rechten;

geweld in Vietnam, dwong tot een

homoseksuelen en andere seksuele

perspectiefwisseling die leerde dat de

economische ontwikkelingen moesten

minderheden eisten erkenning; het seksuele leven

rijkdom van het noordelijke halfrond in hoge

samengaan met compenserende, beschermende

werd mede dankzij de anticonceptiepil bevrijd

mate werd betaald met de armoede van het

maatregelen voor de bevolking; toekomstig

van zijn eenzijdige reproductieve functie en werd

zuidelijke halfrond. En dat veranderde niet

onheil kon alleen worden voorkomen als het

het brandpunt van een narcistische, hedonistische

wezenlijk na de bevrijdingsoorlogen. In

wildwestkapitalisme van staatswege werd

massacultuur; kerken verloren in korte tijd

economisch opzicht werd de afhankelijkheid

gereguleerd en aan banden gelegd. In de

hun geloofwaardigheid, hun aanhang en hun

in postkoloniale gedaante, via allianties

jaren vijftig schijnt zelfs Milton Friedman,

machtspositie, waarmee er een abrupt en in zijn

met corrupte machthebbers ter plaatse,

de latere kampioen van het ongebreidelde

consequenties nog altijd niet verwerkt einde kwam

voortgezet, tot op de dag van vandaag.

neoliberalisme, voorstander te zijn geweest van

aan anderhalf millennium christelijke Europese

een zekere regulering van de markt.

cultuur.

Zondagskinderen waren wij dankzij de

18

van oude vormen en gedachten leegloopt

Maar leefden we nu in de beste van alle mogelijke

H

et is het oude liedje: het zuiden levert grondstoffen en

algehele sociaaldemocratisering van de politieke

werelden? Dat viel nog te bezien. De dageraad van

verhoudingen, waarvan de verzorgingsstaat

het socialisme liet nog even op zich wachten – te

het product was. Maar werkelijk tevreden

lang, in de ogen van de Jacobijnse fracties van het

waren we nog niet. Te vaak liepen we nog tegen

studentenprotest in de voormalige oorlogslanden

levende relicten aan uit voor-democratische

Duitsland en Italië. In het spoor van Robespierre

tijden, te vaak verdwaalden we nog in

en Lenin meenden de leden van de RAF en de

onteigeningspolitiek van de multinationals

bureaucratische doolhoven en hiërarchische

Brigate Rosse dat de aanval op het systeem moest

uit de rijke wereld, niet meer zelf kan

spiegelpaleizen, te vaak werden we, kortom, in

beginnen met de moord op de representanten

voorzien.

onze bewegingsvrijheid nog belemmerd door

ervan: captains of industry en politici. Elders, zeker

oude vormen en gedachten. Die moesten eraan

in Nederland, was de avant-garde van het protest

op. Al die nagenoeg gratis thuisbezorgde

geloven. Eind jaren zestig – maar het gistte al

aanzienlijk vreedzamer, ludieker en pragmatischer,

waren en diensten blijken allerminst gratis.

veel eerder – ging de beuk erin.

doordrongen ook van het besef dat de bevrijding

Ze worden betaald door de ongelukkigen

schromelijk onderbetaalde arbeidskrachten ten behoeve van het noorden. Tevens dient

het als afzetgebied en dumpplaats voor alles waarin het, als gevolg van de wurgende

Anno 2019 dringen de conclusies zich

zuiderlucht 12/2019

in de sweatshops van Bangladesh en de

nationaal product werden de enige

kobaltmijnen in Congo. Ze bestendigen grove

parameters van welvaart.

mondiale tegenstellingen en veroorzaken wereldwijd ecologische rampspoed.

Daarenboven ondermijnen al die op ‘onze’

Nu alle maatschappelijke instellingen rechters, advocaten, politieagenten, ziekenverplegers, chirurgen, boeren en

waren en diensten de laatste resten

bouwers optrekken naar Den Haag, zoals

van onze autonomie. Met hun instant-

ze in andere landen andere symbolische

bevrediging verlammen ze al in het vroegste

plekken bezetten, schrikt men wakker. Te

ontwikkelingsstadium de kinderlijke

lang hebben politici de problemen ontkend

wilskracht, het vermogen om nee te zeggen

en oplossingen voor zich uitgeschoven,

en het aanbod te weigeren. Onwaarschijnlijk

ze zijn hen, en ons niet minder, boven

dat zij nog ooit het zelfvertrouwen krijgen om

het hoofd gegroeid. De dienst wordt

in verre, vreemde werelden en in soevereine

uitgemaakt door oncontroleerbaar en

onverschilligheid voor geld of roem hun

aan niemand verantwoording schuldig

talenten te ontwikkelen. De dramatische

flitskapitaal, verweesde burgers trekken

ondergang van de leescultuur, een halve

zich terug in wat ze als hun laatste

eeuw na de hoogtijdagen ervan in de korte

zekerheid beschouwen: het mythische

zomer van de anarchie, is daarvan de meest

bastion van hun oorspronkelijke en

opzienbarende indicatie.

onvervalste identiteit.

Met de vrijheid is het wereldwijd slecht

wisten we het al sinds de jaren zestig,

gesteld. Poetin noemt het een overschat

wetenschappelijk onderbouwd sinds de

begrip. Trump, Xi Jinping, Erdogan,

vroege jaren zeventig. In 1972 rekende de

Bolsonaro en Salman bin Abdulaziz doen

Club van Rome ons voor dat de grenzen van

alles om de vrijheidslievende intelligentsia

de groei waren bereikt, de oliecrisis van

te discrediteren of uit te schakelen.

het jaar erna drukte ons nog eens met de

Systematische dataroof door Google en

neus op de feiten. Maar de waarschuwingen

Facebook wordt door hen gekopieerd,

van sociaaldemocraten als Jan Tinbergen,

wat ze ermee doen, staat vooralsnog in

Sicco Mansholt en Joop den Uyl waren aan

het teken van controle, niet zelden met

dovenmansoren gericht. Achtereenvolgende

totalitaire trekken. Europese regeringen

generaties politici betoonden zich

hebben de ontworteling en vernietiging

voorstander van het laissez-faire-kapitalisme.

van sociale gemeenschappen moedwillig

Hun hoogste politieke wijsheid: ‘passen op de

bevorderd, hun beschermende taken

winkel’ – de trots beleden visieloosheid van

moedwillig verwaarloosd. Frustratie

Mark Rutte staat in een rijke traditie.

en agressie richten zich als vanouds op

De implosie van het communisme in Oost-Europa leek hun gelijk te bevestigen: de staat moest zich zo weinig mogelijk

De Wende

kraken in hun voegen, nu leraren,

meest persoonlijke wensen afgestemde

Dit alles is niet nieuw. In grote lijnen

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

‘vreemdelingen’ en ‘vreemd’ gedrag van elk soort.

De beschamende realiteit vijfenzeventig

Een half jaar lang ging ik alleen de deur uit voor wat moest. In augustus was het mooi geweest. Alsof ik op een andere planeet landde, betrad ik het festivalpark.

Met ingedronken moed wurmde ik me naar voren om Wende Snijders te zien.

Terwijl achter me duizenden mensen nietsvermoedend feestvierden, werd ik betoverd door een verleidelijk dier dat zong, danste, stampte en schreeuwde alsof haar leven, en dat van ons allemaal, ervan afhing. Haar lijf en haar woorden - vurig en vlijmscherp - werden één. Na afloop gooide ik me neer in het smerige festivalgras. Ik voelde me herboren. De pijn was weg en bleef weg. Het jaar kon beginnen.

Na de Wende stonden de sluizen voor vrouwelijk heldendom open. Zo kwam Lana del Rey (niet meer aan gedacht sinds Video Games) terug in mijn leven. Dankzij Norman Fucking Rockwell!! vergeet ik haar nóóit meer. Fijn ook dat ze op dat album verdergaat waar Wende was gebleven: “I’m the lightning, the thunder, kind of girl who’s gonna make you wonder who you are and who you’ve been.”

Ook begon ik in Benjamin Mosers biografie van Susan Sontag. Überintellectueel Sontag, “die uit een aardappelschil nog een theorie wist af te leiden”, was gefascineerd door regisseur Antonin Artaud, die geloofde in “harmonie tussen dierlijke impulsen en het intellect.”

De “breuk tussen taal en vlees” moest worden geheeld.

Artaud had erbij moeten zijn die avond in het park; had hij kunnen zien hoe Wende dat probleem even beestachtig als elegant de wereld uithielp.

met de economie bemoeien, dan zou de

jaar na de Tweede Wereldoorlog: Joden

welvaart uiteindelijk ook de minderbedeelde

voelen zich in Frankrijk, Duitsland,

bevolkingsgroepen bereiken. Liberalen

Nederland – landen die flagrant in strijd

vergaten de inzichten van Adam Smith over

met de realiteit pochen op hun ‘joods-

de beschermende en stimulerende rol van

christelijke’ beschaving – niet meer

de overheid; de lessen over het ontstaan

veilig en emigreren naar Israël. Zeker is

ANNEMARIE STAAKS

van het Europese fascisme waren ondanks

dat we ditmaal niet hoeven te rekenen

al het officiële ‘Nie wieder’ nooit geleerd.

op bevrijdingslegers uit het Westen. Wij

De profeten van het neoliberalisme in VK en

zondagskinderen van de eerste, tweede,

⧓

VS bepleitten grootscheepse deregulering,

derde generatie – nog steeds, ondanks

liberalisering en privatisering van de

alles – zullen het nu toch echt zelf moeten

economie, de Europese sociaaldemocraten

doen.

volgden hun voorbeeld enthousiast.

ZL

Vooruitgang werd identiek aan economische groei; economische groei en het bruto

19

in beeld

zuiderlucht 12/2019

Horizon In haar consequent in diepblauwe tinten uitgevoerde fotoboek Event Horizon/l’Horizon des Événements wil Stéphanie Roland (Brussel, 1984) voorbij aan tijd en ruimte en kijkt ze voorbij de horizon van deze eeuw. Voor elk jaar van de 22e eeuw heeft ze een pagina ingeruimd. Ze laat foto’s zien van kinderen en de al dan niet mentale omgeving waarin ze zich bevinden. Andere bladzijden blijven, behalve het oplopende jaartal als paginering onderin, leeg. En blauw.

Stéphanie Roland, Event Horizon/ l’Horizon des Événements. Uitgeverij The Eriskay Connection, Breda. Prijs: 30 euro. eriskayconnection.com The Eriskay Connection is op 8 december op de Beurs van Bijzondere Uitgevers in Paradiso, Amsterdam.

20

zuiderlucht 12/2019

daria

Afschminken

D

‘eindelijk een echte zwarte piet in het dorp. hij vulde met zijn familie gemakkelijk een hele stoomboot.’

eze column gaat over Zwarte Piet. Ik zeg het maar alvast, zodat u halverwege niet voor verrassingen komt te staan en dit met liefde gemaakt tijdschrift tegen iemands hoofd slaat.

Heeft u de bladzijde al omgeslagen? Nee? Fijn dat u er nog bent. Ik wil u graag meenemen naar Midden-Limburg, november 1999. De recente komst van een Somalische familie met negen kinderen naar ons dorp stemde me vrolijk. We waren niet meer de enige vluchtelingen in de buurt. De blikken van achterdochtige ouders waren voor even niet meer op mij gericht. De verlegen Somalische jongen die voorin de klas plaatsnam leek aanvankelijk in niets op mij, maar vreemde vogels klikken nou eenmaal met andere vreemde vogels. Overleven in de eenzaamheid van de vijver, u kent het wel.

Het Sinterklaasjournaal was in die tijd mijn Bijbel, dus onderzocht ik de mogelijkheden van een loopbaancarrière als Zwarte Piet. Ik had mijn ouders sinds hun komst naar Nederland wel eens afkeurend over het fenomeen horen praten, maar ik begreep niet wat er nou in vredesnaam af te dingen viel op een stel altijd vrolijke acrobaten die gratis snoep uitdeelden. Tot ik in de schoolpauze een paar klasgenootjes tegen ons Somalische vriendje aangeplakt zag staan. Hun vettige kinderhanden in zijn haar. Eindelijk een echte Zwarte Piet in het dorp. Hij vulde met zijn familie gemakkelijk een hele stoomboot. Ons vriendje kromp voor onze ogen ineen. Niemand zag het, we waren allemaal verblind door onze goede bedoelingen. Een jaar later verhuisde hij met zijn familie naar Engeland. Een ander soort vijver, een ander soort eenden.

In de loop der jaren heb ik veel soortgelijke en nog ergere (kinder)verhalen uit eerste hand gehoord. Ik heb mijn zwarte en witte collega’s in hun vreedzame protest met eieren bekogeld, bedreigd, bespuugd en hardhandig gearresteerd zien worden. Ik heb een vriendin die haar half-Surinaamse kinderen binnen laat spelen in de eerste week van december om ze te beschermen tegen de vernederende grappen van buurkinderen.

Ik heb in 2015 het advies van de Verenigde Naties over het aanpassen van deze traditie landelijk genegeerd en bespot zien worden.

En nu de belangrijkste stap lijkt te zijn gezet, de landelijke intocht en het Sinterklaasjournaal voor het eerst helemaal Zwarte Piet-vrij, zie ik velen in de Randstad achterover leunen alsof de strijd al is gestreden. Alsof het dorp waar ik ben opgegroeid in december niet nog steeds volhangt met afbeeldingen van vaders en moeders in blackface en gouden oorringen. Ik heb een groot deel van mijn leven in Limburg én in de Randstad gewoond en ik weet serieus nog steeds niet wie er nou precies een groter bord voor zijn kop heeft. Wat ik wel weet is dat Sinterklaas niemand pijn doet, en Zwarte Piet wel. Ik weet ook dat er geen weg meer terug is. Als je als land volwassen wordt en naar je eigen zwarte pagina’s durft te kijken, kun je ze niet meer omslaan voordat je de hele tekst hebt gelezen én begrepen. En als je niet durft, zullen zij die daar het hardst door geraakt worden je er met engelengeduld aan blijven herinneren dat het tijd is om je ogen te openen. Om voor eens en voor altijd af te schminken en ons ware gezicht te laten zien.

Blijken we meer op elkaar te lijken dan we denken.

DARIA BUKVIĆ

21

interview

zuiderlucht 12/2019

‘Diversiteit hoort in je dna te zitten’ 22

Ranti Tjan (l.) en Paulo Martina: “In de urbanwereld speelt huidskleur geen enkele rol. En wat een kwaliteit! Ze battlen over de hele wereld. Wie weet dat in Nederland buiten die scene zelf?” foto Joyce van Belkom

zuiderlucht 12/2019

Ranti Tjan en Paulo Martina

Er is te weinig diversiteit in de cultuurwereld, luidde afgelopen jaar (opnieuw) de klacht.

PAUL VAN DER STEEN sprak met Ranti Tjan en Paulo Martina, twee niet-blanke directeuren van cultuurinstellingen. Ze vinden het een vermoeiend debat. “Willen alle mensen met een kleur hun hand opsteken?”

“L

uister, ik kan dit:

Paolo Martina, zoon van een een Antilliaanse

“Het CBS onderscheidt westerse en niet-westerse

Rrrrrrrrrrr! Rrrrrrrrrrr!”

vader en een Nederlandse moeder deelt het

allochtonen. Japanners worden gerekend tot

Ranti Tjan, directeur van

geboortejaar 1964 met Tjan. Hij werd op Curaçao

de westerse allochtonen. Dat is hilarisch. Als

keramiekwerkplaats

geboren. Van zijn komst naar Nederland herinnert

er één cultuur anders is dan de westerse, dan

Sundaymorning@ekwc in

hij zich vooral de aankomst: “Het was herfst, ik

is het wel de Japanse. Wat moet je met zulke

Oisterwijk, laat zijn r flink rollen. “Er zijn weinig

keek uit het vliegtuigraampje en dacht: ‘Hoe is het

containerbegrippen?”

Chinezen die dat kunnen, hoor. Daarvoor heb ik

mogelijk dat een wereld zo grijs kan zijn?’”

heel veel logopedie gehad. Omdat mijn ouders

Even typerend vinden ze het om getypecast te

Martina vertelt over een ervaring tijdens het laatste Museumcongres: “Toen het ging over

vonden dat je dat moet kunnen. Meer dan je best

worden voor een interview over diversiteit in de

diversiteit en inclusiviteit vroeg de presentator:

doen hoort bij onze culturele diversiteitsbagage.”

kunst. Tjan overwon zijn tegenzin vanwege “mijn

‘Willen alle mensen met een kleur hun hand

zwak voor Zuiderlucht” en “omdat ik Paulo weleens

opsteken?’ Dus ik stak mijn hand op. ‘Nee, jij niet’,

Paulo Martina, sinds dit jaar directeur van Museum

wilde ontmoeten”. Martina: “Ik ga niet denken:

zei , ‘jij bent wit’.” Tussen schatergelach door voegt

van Bommel van Dam in Venlo, herkent dat.

nu moet ik op de bres gaan springen voor alle

hij toe: “Nou ja, ik zag wel wat bleek. Ik had weinig

“Volgens mij zei danser/acteur Donald Jones ooit:

mensen met mijn kleur. De discussie over dit thema

geslapen.”

‘Ik moest altijd beter zijn dan de rest om even ver

vermoeit me. Ik heb toegezegd omdat het kennelijk

te kunnen komen.’ Dat onderschrijf ik.” Hij verwijst

nog steeds een issue is.”

naar zijn verre achterneef, de Olympische sprinter

“Het diversiteitsbeleid in de culturele sector is

Tjan, in de pers wel eens beschreven als “zwarte museumdirecteur”, vraagt hoeveel mensen in de zaal hun hand opstaken. “Ik geloof vijf”, antwoordt

Churandy Martina. “Als hij medailles haalt, is hij

faliekant mislukt”, betoogden theaterdirecteur

Martina. Tjan wil weten hoeveel mensen er in de

Nederlander. Zodra iets fout gaat, draait dat. Jonge

Clayde Menso en Melle Daamen, voormalig

zaal zaten. Martina denkt even na: “Oef…Er waren

Antillianen in Rotterdam die bij een steekpartij

directeur van de Amsterdamse Stadsschouwburg in

zeker driehonderd mensen.”

betrokken zijn, worden meteen gelabeld. Mijn

augustus in de Volkskrant. Alle nota’s en subsidies

vader drukte me altijd op het hart: ‘Paulo, jij bent

ten spijt bieden kunstpubliek en -directies volgens

de eerste die ze oppakken. Zorg dat je beter bent,

hen een vergelijkbare aanblik: wit en vergrijzend.

voorbeeld bent, nog beter je best doet dan de

Echte verandering komt in de ogen van Menso

kunstgeschiedenis ging studeren, waren we in ons

anderen. Anders red je het niet’.”

en Daamen slechts tot stand door “opgeven van

jaar met z’n twintigen: twee jongens en achttien

hegemonie” en “het delen van macht en middelen”.

meisjes”, vertelt Tjan. “In dat jaar, 1986, waren er

Dat betekent ook oog hebben voor verbreding

bijna geen vrouwelijke museumdirecteuren. Pas nu

van het aanbod, planmatig en niet, zoals meestal,

zie je dat veranderen. Op de een of andere manier

onderstreept Tjan. “’Waar kom je vandaan?’ En dan:

projectmatig. Desondanks lijkt minister Ingrid van

komen we in de buurt van evenwicht. De vrouwen

‘Maar waar kom je écht vandaan?’”

Engelshoven (D66) in het vergezicht Uitgangspunten

hebben, zonder quota, laten zien dat het kan.”

Er is ook relativering. Martina: “Die houding wordt een deel van je.”

Altijd weer dezelfde vragen, dát is pas erg,

Vijf op driehonderd, zulke verhoudingen moeten toch tot enige bezorgdheid leiden?

Tjan en Martin pleiten voor geduld. “Toen ik

Cultuurbeleid 2021-2024 weer uit vertrouwde vaatjes

Het cultureel diverser worden van de leiding van

genoegen. Zijn ouders, Chinezen uit Indonesië,

te tappen: een beetje meer van dit en beetje minder

kunstinstellingen zal meer tijd kosten, waarschuwt

kwamen begin jaren vijftig in Rotterdam studeren,

van dat, en alles komt goed.

Tjan. “Als je in mijn familie echt intelligent bent,

“Scheveningen”, antwoordt Tjan met sardonisch

en gingen daarna nooit meer weg uit Nederland.

Het denken in categorieën roept aversie bij Tjan.

ga je natuurkunde studeren. Ben je iets minder

>>

23

Design van het Derde Rijk t/m 19 januari 2020

büro G29

Koop nu je tickets op designmuseum.nl

naar het museum!

Het nieuwe combiticket voor 28 musea in het hart van de Euregio Maas-Rijn. Verkrijgbaar in de musea of online op naarhetmuseum.eu.

BEGAS HAUS Heinsberg • Burgenmuseum Nideggen • Columbus earth center Kerkrade • Continium discovery center Kerkrade • Cube design Kerkrade • De Vondst Heerlen • Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich • Energeticon gGmbH Alsdorf • IKOB – Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • KuK Monschau • Kunsthaus NRW Kornelimünster • Leopold-Hoesch-Museum Düren • Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen • LVR Freilichtmuseum Kommern • LVR Rheinisches Industriemuseum Euskirchen • Museum Vieille Montagne Kelmis • Museum Zinkhütter Hof Stolberg • Museum Zitadelle Jülich • Nederlands Mijnmuseum Heerlen • Papiermuseum Düren • Römerthermen Zülpich – Museum der Badekultur • SCHUNCK Heerlen • Stadtmuseum Düren • Stadtmuseum Eupen • Suermondt-Ludwig-Museum Aachen • Thermenmuseum Heerlen • Töpfereimuseum Raeren • Vogelsang IP Schleiden Kunst

Historie

Natuur & Technologie

Dit project wordt financieel ondersteund door:

naarhetmuseum.eu

KUNST

zuiderlucht 12/2019

‘Op de een of andere manier komen we in de buurt van evenwicht. De vrouwen hebben, zonder quota, laten zien dat het kan.’

intelligent, dan doe je wiskunde. Als je heel erg

dat Venlonaren er last van hebben altijd

ambitieus bent en je wil rijk worden, kies je

geassocieerd te worden met Geert Wilders,

economie. Als je goed voor de mens wilt zijn,

die man met dat rare haar. Zelf associeer ik

ga je geneeskunde studeren. Langzaam maar

Venlo helemaal niet met meneer Wilders.

zeker zakt het dan wat af: de minder slimmen

Daarom zoek ik voor mijn museum naar

gaan voor een taal, dat opent perspectieven op

andere verhalen. Die ga ik vinden.”

een baan als docent. Of die worden – nog erger

Tjan: “Voor ons is aansluiting zoeken

– jurist.” Lachend: “De sukkeltjes zoals wij worden

bij Oisterwijk veel minder een issue.

geparkeerd bij kunstgeschiedenis. Dus op een

Sundaymorning@ekwc is geen stadsmuseum,

gegeven moment komen we allemaal aan de beurt.

wij opereren internationaal. Keramisten

Dat vloeit voort uit de wil om te emanciperen.

en andere kunstenaars uit de hele wereld

Wie gaat er nu kunstgeschiedenis doen? Mijn

komen hier een aantal weken werken. Maar

jongste neefje verdient vier, vijf keer zoveel als ik.

we zijn ook geen eiland; mensen mogen hier

Dat vind ik helemaal niet erg. Maar dat is wel het

dag en nacht komen kijken. Een gast van ons

vooruitzicht. Als je kiest voor die culturele sector

uit New York maakte speciale huizen voor

moet je enorm veel passie hebben en hartstikke

wilde bijen. Er hangen er nu een aantal op de

dom zijn. Toen ik als curator bij het Centraal

gevel; zoiets opent meteen het gesprek met

Museum in Utrecht begon, moest ik mijn vader

voorbijgangers. Een van de kunstenaars ging

uitleggen wat dat was. Pas vanaf het moment dat ik

het dorp in. In het café zeiden ze: ‘Je bent niet

in Gouda museumdirecteur werd, begon het in zijn

van hier, kom er eens bij zitten’.”

ogen nog ergens op te lijken.”

Kijk goed waar jongeren mee bezig zijn,

A

zegt Martina. Via bestuurswerk voor het

ls kunstinstelling de veranderende en

landelijk Fonds voor Cultuurparticipatie

verkleurende maatschappij binnenhalen

dook hij in de urban wereld, er ging een

zou volgens Tjan en Martina automatisch

wereld voor hem open. “Huidskleur speelt

moeten gaan. “Diversiteit hoort in je dna te zitten”,

er geen enkele rol. En wat een kwaliteit! En

vindt de Venlose museumdirecteur. “Als directeur

hoe internationaal! Ze battlen over de hele

van Museum Dr8888 in Drachten begon ik een

wereld. Wie weet dat in Nederland, buiten die

project met mbo-leerlingen. Dat was gewoon puur

scene zelf?”

praktisch. In Drachten heb je een heel groot ROC.

In 2020 zal, met de eerste tentoonstelling

Daar zit veel talent. Een beetje museum doet daar

over slavernij in het Rijksmuseum, het

iets mee. Als Drachten een universiteit had gehad,

debat over het koloniale verleden opnieuw

had ik die bij een project betrokken. Maar iets met

opleven. “Heel goed”, vindt Martina. “Ik ben

mbo’ers, dat was zó bijzonder, riep iedereen. Dan

geen voorstander van praten in termen als

denk ik: Waarom?”

‘schuld’. De slavenhouders destijds waren

Tjan: “Toen ik in 2004 museumdirecteur werd,

schuldig, niet de nazaten. Maar het hele

dacht ik niet: ‘Hé, ik ben de eerste niet-blanke

verhaal moet wel vertaald blijven worden.

museumdirecteur van Nederland.’ Ik was bezig

Zonder de begrippen of benamingen plots

om de collectie op te zetten, te beheren, te

weg te poetsen.”

behouden, presentaties te maken. Een van de eerste

Tjan trekt een vies gezicht bij het

tentoonstellingen heette Nederland I, omdat Gouda

Amsterdam Museum dat het begrip ‘Gouden

een spannende stad is waar veel mensen wonen met

Eeuw ‘in de ban deed, en alleen nog maar

verschillende achtergronden. Er wonen alleen al

spreekt van ‘de zeventiende eeuw’. “Het is

zevenduizend Marokkanen. Dus heb ik geprobeerd

goed dat je erover discussieert, maar gooi

mensen met verschillende achtergronden te

‘Gouden Eeuw’ niet zomaar weg. Het is zó’n

betrekken bij het museum. Vandaar Nederland I.

mooie term.”

Er werden kunstenaars uitgenodigd met een

ZL

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

Verhalen “Hoe komt het dat jij altijd leest?”

Met een grijns veegt Salvatore van Bar Centrale het tafeltje schoon waar ik neerstrijk met een boek onder de arm.

In een setting van travertijn tegels, strak gesnoeide ligusterbomen en door een metalen buis met elkaar verbonden hardstenen zuiltjes ben ik de enige.

“Een boek is fijn gezelschap”, zeg ik. “Het is bescheiden, loyaal en stelt zelden teleur.”

“Je kunt elkaar toch ook gewoon verhalen vertellen?”, zegt Salvatore als hij even later een Aperol Spritz en een bakje pinda’s op het witmarmeren tafeltje schuift.

Hij gaat zitten en grijpt naar zijn Huawei.

“Ha”, zeg ik, “jij leest ook.”

Hij kijkt naar de lege stoelen om hem heen.

“Ik verveel me.”

Achter hem prijkt een handgeschreven A4'tje met ‘Cedesi attivita’. Salvatore houdt ermee op. Het terras blijft te vaak leeg. De verhalenvertellers laten het afweten.

Een dag later heb ik er afgesproken met Deborah, een kunstenares die net haar autobiografie heeft geschreven. Nu nog een uitgever - in haar woonplaats New York draaien tienduizenden aspirant-schrijvers dezelfde pirouette.

Laatst nam ze deel aan een ‘elevator pitch’: met 800 lotgenoten mocht ze drie minuten over haar boek praten. Zeven literair agenten gaven haar hun visitekaartje. Nu komt de tweede horde: 50.000 volgers op social media. Eerder neemt een uitgever je niet serieus. Een boek moet vóór de lancering viral gaan.

“Gaat lukken”, zegt Deborah, doordrenkt als ze is met het optimisme-gen van haar thuisland. Dan vertelt ze me haar levensverhaal, uit de categorie waargebeurd-maar-geen-mens-die-het- gelooft.

Ik wel. Mai Spijkers mag me bellen.

bi-culturele achtergrond. Volgens mij is bijna

WIDO SMEETS

iedereen bi-cultureel in de kunst. Diversiteit moet

⧓

een soort natuurlijkheid zijn zonder erover na te hoeven denken dat het beleid is. Of dat je het moet nastreven.”

Zoek naar de verhalen in de omgeving van het museum, is het devies van Martina. “Ik merk

25

interview

zuiderlucht 12/2019

Hoe maak je de wereld groter?

26

Massoud en Mahmud Hassani en hun moeder Parwin Zamani (rechterpagina). “Het begon als een artistiek proces, je hebt een idee en bedenkt pas later wat je ermee zou kunnen doen.” foto Marleen Daniëls

zuiderlucht 12/2019

Massoud en Mahmud Hassani

Om landmijnen te ontmantelen bedachten Massoud en Mahmud Hassani een drone waarvan een eerder model werd aangekocht door het MoMA in New York.

JOEP VOSSEBELD zocht ze op in hun werkplaats waar ook hun moeder, auteur van het eerste Afghaanse kookboek, aanschoof. “Het is een mooi ding om een gruwelijk onderwerp aan te kaarten.”

(1958) een Afghaans kookboek uit: Moeders gerechten.

voor elektriciteit en leidingen uittekende. “Het

Naar hun zeggen was het voor het eerst dat

bedenken van dergelijke installaties was eigenlijk

Afghaanse recepten in een boek waren gebundeld,

de taak van de Russische hoofdingenieur”, vertelt

dat ze überhaupt werden opgeschreven. Komend

Parwin. “Toen de Russen vertrokken, kreeg ik

jaar verschijnt het vervolg, met recepten uit alle

die baan, hoewel ik er geen opleiding voor had.

zeven provincies van Afghanistan.

Ik wist wat ik moest doen omdat ik af en toe had

Moeder Parwin heeft er dan tien jaar aan gewerkt.

meegekeken, eigenlijk net als met koken.”

“Koken leer je in Afghanistan niet uit boeken, dat

Ontstond daar, Massoud, in je moeders

leer je van je moeder of schoonmoeder”, zegt ze.

laboratorium, jouw fascinatie voor processen en

“Het zijn recepten die al eeuwenlang mondeling

ontwerpen?

worden doorgegeven. Maar door de oorlog is

“Zou kunnen, maar het begon al eerder, met een

veel van die traditie verloren gegaan. Door de

liefde voor beweging. Voor dingen die kunnen

gerechten op te schrijven hopen we een stukje

rollen, rijden, of vliegen. Hoe iets kan bewegen door

van onze cultuur in leven te houden en ze door

de wind. Als kind in Kabul maakte ik speelgoed

te geven aan nieuwe generaties. Toen we aan het

voor mezelf, jaren later aan de Design Academy

eerste boek begonnen, moesten we nadenken over

vond ik die liefde terug. Ik deed onderzoek naar

de doseringen. Hoeveel milliliter van dit? Hoeveel

vogels, bijvoorbeeld naar de vleugelopbouw van

gram van dat? Van al die gerechten, die ik altijd

de arend. Allemaal dingen die van pas komen bij

e Afghaanse keuken is een

op gevoel had gemaakt, woog ik de ingrediënten

de drones die we nu ontwerpen, maar toen had ik

langzame keuken. Gerechten

zo nauwkeurig mogelijk af. Daarna kookte ik alles

geen idee waarom, ik vond het gewoon interessant.

kosten tijd, worden wekenlang

een tweede keer, om er zeker van te zijn dat alles

Op basis van het speelgoed dat ik vroeger maakte,

voorbereid, moeten dagenlang

klopte.”

ontwierp ik een soort bal die werd voortbewogen

pruttelen en nog uren stomen.

Dat klinkt als een soort laboratorium.

door de wind. Tegen een docent vertelde ik dat

Op schijnbaar willekeurige momenten moet er een

Massoud: “Mama is afgestudeerd als chemicus. Ze is

door harde windvlagen ons speelgoed wel eens in

handje kruiden worden toegevoegd. Of een paar

heel goed in de analyse van chemische processen,

een mijnenveld belandde, dan konden we er niet

blaadjes uit een blikje helemaal rechts: ‘Alleen

zo werkt ze ook in de keuken. Voor het nieuwe boek

meer bij. En op dat moment bedacht ik dat we een

voor feestdagen’. Komen er gasten eten? Begin dan

gebruiken we gerechten die ze zelf als jong meisje

bal ook groter en zwaarder zouden kunnen maken,

minimaal een week van tevoren. “Slow cooking is

overal in Afghanistan kreeg voorgezet, het was een

zodat hij de landmijnen zou kunnen opblazen. Het

in Afghanistan geen modeverschijnsel of trend,

tijd dat je nog makkelijk kon rondreizen. Na al die

uiteindelijke ontwerp was functioneel bedoeld, een

eten bepaalt er het levenstempo”, vertelt Mahmud

jaren herinnert ze zich die recepten nog precies.”

ontmijningsbal uit goedkope materialen die ook

D

Ook Massoud en Mahmud hebben heldere

in armere gebieden gebruikt zou kunnen worden.

leven we om te werken. In Afghanistan leef je om te

herinneringen aan hun moeders werkplek in

Maar het begon in eerste instantie als een artistiek

eten.”

Kabul, hoewel ze pas 10 en 8 jaar oud waren toen ze

proces, je hebt een idee en bedenkt pas later wat je

Afghanistan moesten ontvluchten: het laboratorium

ermee zou kunnen doen.”

Tien jaar geleden bracht zijn broer Massoud

in een grote Russische fabriek, de hydraulische

Was dat het moment dat jullie je gingen verdiepen

(1983), toen nog student aan de Design Academy

persen die ze gebruikte voor materiaalonderzoek,

in de problematiek van landmijnen?

in Eindhoven, samen met moeder Parwin Zamani

de enorme vellen kalkpapier waarop ze schema’s

Mahmud: “Op het moment dat Massoud afstudeerde >>

Hassani (1986). “Het grote verschil: in Nederland

27

De pers over Goed gerei: ‘Een monument van het menselijk tekort.’ **** Ad van Liempt in De Volkskrant ‘Je kunt niet anders dan versteld staan van Smeets’ precisie.’ Marnix Verplancke in Trouw

‘Een ontroerend en universeel verhaal.

Briljant boek.’ Wim Berkelaar op VPRO Radio

€ 12,95

‘Een geschiedenis die leest als een roman.’

Henk Slechte in Geschiedenis Magazine

Van de auteur van Goed gerei Een half jaar lang schreef Wido Smeets wekelijks over zijn overleden moeder in De Limburger. De stukken zijn nu gebundeld in Dancing Queen en 26 andere verhalen over mijn moeder. Verkrijgbaar in de boekhandel of online via www.goedgerei.nl/dancingqueen

advertentie DQ_ZL-v2.indd 1

14 december t/m 19 januari

23-10-19 10:55

CERAMIC ON THE SPOT,

Feel the ekwc vibe!

Bij Artots en Willem Twee kunstruimte artots.nl | willem-twee.nl

Beeld: Marga Knaven | Reschedule, 2018

Alicia van der Aa, Yasser Ballemans, Mariëlle van den Bergh, Cristiana Vignatelli Bruni, Dorine Camps, Brian Coutinho, Mels Dees, Katherina Heil, Netty van den Heuvel, Manita Kieft, Marja Kennis, Marga Knaven, Bastienne Kramer, Joris Link, Tilmann Meyer-Faje, Adriaan Rees, Anton Reijnders, Henk van Rooij, Roger Ruhulessin, Rob Ruimers, Isidoor Wens.

De Annex — Meikoel 3 — Weert Openingstijden woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur. Koopzondagen van 14.00 tot 17.00 uur. Toegang gratis.

Powered by Gemeentemuseum Weert

zuiderlucht 12/2019

‘Bij windvlagen belandde onze bal wel eens in een mijnenveld. Dan konden we er niet meer bij.’

aan de Design Academy was ik net klaar met mijn

En nu, werkt het?

marketingstudie. We besloten samen het bedrijf

Massoud: “Na acht jaar zijn we zover dat we

Mine Kafon op te zetten.”

serieus in productie kunnen gaan, dat men overal

De Mine Kafon Ball, door Massoud ontworpen op

Russen

ter wereld onze drones kan gaan inzetten. Nu

de Design Academy, werd als sculptuur aangekocht

kunnen we echt beginnen.”

door het Museum of Modern Art in New York. De

Mahmud: “Ergens hoop je dat we door onze

bal bleek uiteindelijk niet betrouwbaar genoeg

techniek uiteindelijk werkeloos worden, omdat

om op grote schaal in te zetten, maar leverde de

de mijnenvelden verdwijnen. Dat we zelfs

broers wel veel internationale aandacht op. Daarna

Afghanistan kunnen helpen.”

begonnen ze aan de ontwikkeling van drones om

Massoud: “Maar tegen die tijd hebben we zoveel

mijnen te ontmantelen, waarvan ze inmiddels

kennis over de techniek, die kun je overal

drie varianten hebben. Vanuit de lucht brengen de

inzetten.”

drones, uitgerust met hooggevoelige camera’s, de

Door het opruimen van de landmijnen willen

mijnen in kaart waarna ze tot ontploffing kunnen

de broers hun geboorteland teruggeven aan de

worden gebracht.

Afghanen. Hun moeder deed iets vergelijkbaars

Mahmud: De eerste jaren hebben we vooral

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

met de oprichting van een stichting om Afghaanse

besteed aan bewustwording. Hoe groot is het

schoolmeisjes te helpen. Het idee werd geboren

probleem, welke regio’s hebben er het meeste last

toen ze een paar jaar geleden heel even terug was

van, wat zijn de oplossingen die op dit moment

in Kabul. “Ik herkende de stad nauwelijks”, vertelt

gebruikt worden? De cijfers die je dan verzamelt

ze, “alles was veranderd. Ikzelf blijkbaar ook. Toen

zijn moeilijk te bevatten. Er liggen ongeveer 100

ik een taxi wilde nemen, noemde de chauffeur een

miljoen landmijnen begraven over de hele wereld.

absurd hoge prijs. ‘Waarom?’, vroeg ik. ‘Omdat je

Dan heb je het dus over een oppervlakte ter grootte

een buitenlander bent’, antwoordde hij. Ik bezocht

van Europa dat onbegaanbaar is. Een land als

een meisjesschool met 2500 leerlingen die drie

Angola is voor de helft bedekt met mijnenvelden.

computers moesten delen. Hun schoolspullen

Het is vooral een psychologisch effect. Als je op een

zaten niet in een tas, maar in plastic zakken. Ik

voetbalveld één landmijn verstopt, zal niemand

zag zussen die één schrift moesten delen, de een

daar meer willen voetballen. Je ontneemt mensen

mocht tijdens de ochtendles voorin schrijven, de

zo hun land.”

ander schreef ’s middags achterin. Ik heb zelf in

M

mijn jeugd veel kunnen studeren, dus ik vond dat

assoud: “Bij een probleem van deze

ik moest helpen.”

omvang werkt het niet om de cijfers te

Waarom alleen meisjesscholen?

tonen, daar worden mensen alleen maar

“Jongens hebben al een belangrijkere positie

Lasha staat in ‘zijn’ theater. Het Shota Rustaveli Staatstheater in Tbilisi. Een paar minuten geleden, in een koffiezaakje op de Rustaveli Avenue, raakten we aan de praat, nu volgen we hem op onze privétour. Hij klimt op de bühne waar hij speelde in Richard III, een uitvoering die naar zijn zeggen internationaal hoge ogen gooide. Momenteel repeteert hij voor een bijrol in de Georgische versie van Platoon. Geen Shakespeare, maar schieten tegen de Russen.

Mijn blik gaat omhoog naar het balkon aan het andere eind van de zaal. Het is daar waar Christine ooit knielde voor de macht van de Sovjet-Unie en boog voor haar lot.

Als maîtresse van Lavrenti Beria, de Heinrich Himmler van de USSR, werden keuzes voor haar gemaakt. Tijdens de opera Norma mocht ze met haar hoofd tussen zijn knieën alvast proeven van dat voorrecht.

Ik kan in Tbilisi niet anders kijken dan door de ogen van de personages uit Het Achtste Leven. Het boek kreeg een speciaal plekje in de rugzak, ter grootte van een extra paar schoenen. De 1300 pagina’s konden op geen enkele andere plek gelezen worden dan waar het verhaal zich afspeelt: Georgië. Bij het lezen over Christine en haar familie trekt een roerige eeuw geschiedenis voorbij. Op het einde van het boek sterft ze op de barricades, tijdens een demonstratie tegen de Russische overheersing.

We volgen Lasha door de coulissen naar buiten. Aan de overkant van het theater waar hij met een sigaret in zijn hand afscheid van ons neemt, bestormen demonstranten twee weken later met geweld het parlement.

Woedende Georgiërs houden de Rustaveli Avenue drie dagen gegijzeld. Totdat de Russische politicus die ‘hun’ parlement voorzit, opstapt. De Russen, altijd weer de Russen.

moedeloos van. Het is te groot, het is uitzichtloos.

in het gezin. Ze krijgen een zo goed mogelijke

Als we in het huidige tempo doorgaan met

opleiding, misschien zelfs een laptop of telefoon.

opruimen, hebben we nog 1100 jaar nodig om alle

Meisjes niet, die moeten later gewoon trouwen

landmijnen te verwijderen. Wat wel werkt is een

en het huishouden doen, dus waarom zou je in

verhaal, een beeld, om mensen te overtuigen dat er

hen investeren? Om te voorkomen dat het geld

wel degelijk oplossingen zijn. De bal, gebaseerd op

voor andere dingen werd gebruikt, besloot ik

kinderspeelgoed, voortgedreven door de wind, is

alleen maar schoolspullen te sturen. Het eerste

ons verhaal. Het is een mooi ding om een gruwelijk

jaar konden we zo meer dan 500 rugzakken met

onderwerp aan te kaarten. En het werkt, via de

schoolspullen doneren aan een meisjesschool in

Mine Kafon Ball kregen we uitnodigingen van over

Kabul. Mooie zwarte rugzakken, met schriften,

de hele wereld, zo is hij ook in het MoMA terecht

pennen en potloden. Een paar maanden later

gekomen. We kwamen in contact met financiers,

bleek dat sommige ouders de rugzakken van hun

overheden en andere partijen die ons konden

dochters hadden afgenomen en aan hun zoons

helpen.”

hadden gegeven. Om te zorgen dat de spullen bij

Mahmud: “Behalve een idee moesten we ook een

meisjes terechtkomen, hebben we vanaf toen alle

ADRIENNE PETERS

bedrijf ontwikkelen. Je hebt technici nodig, je moet

tassen in roze laten maken, met de prinsessen van

weten welke leveranciers betrouwbaar zijn en je

Frozen erop. Dat werkt heel goed.”

hebt tijd nodig om aan te tonen dat je techniek

Massoud: “De rugzakken worden lokaal in

⧓

werkt. Onze klanten zijn toch vaak van Defensie,

Afghanistan geproduceerd, met soms iets teveel

die werken niet met iets dat zich niet bewezen

creativiteit. Zo had een deel van de rugzakken

heeft.”

twee logo’s, van Adidas én van Nike.” ZL

29

PODIUM EXPO 12.2019 01.2020

DI 03.12.2019 — 20:15 — KLASSIEK

RATAS DEL VIEJO MUNDO RIONS NOIR - CD-PRESENTATIE

WO 04.12.2019 — 20:15 — KLASSIEK

SPIEGEL STRIJKKWARTET J. SUK, L. JANÁČEK, A. DVOŘÁK ANNE TERESA DE KEERSMAEKER & ROSAS FASE

ZO 08.12.2019 — 20:15 — CONCERT

NATALIA & JEF NEVE THEATERTOURNEE

DI 10.12.2019 — 20:15 — LEZING

MICHIEL VOS DONALD TRUMP: VISIONARY OR CRAZY?

FOTO © RINEKE DIJKSTRA - DE PANNE - 7 AUGUSTUS 1992 - 1992 DE DOMIJNEN

Expo

DO 05.12.2019 — 20:15 — DANS

WO 11.12.2019 — 20:15 — THEATER

TOM LANOYE, KOEN DE SUTTER & NTGENT WIE IS BANG (19.30U: INLEIDING)

DO 12.12.2019 — 20:15 — KLASSIEK

KUGONI TRIO ESSENCE - CD-PRESENTATIECONCERT

ZO 15.12.2019 — 20:15 — CONCERT

YEVGUENI 20°20°20 MORGEN VERSE SNEEUW

WO 15.01.2020 — 20:15 — KLASSIEK

ROELAND HENDRIKX & BOHO STRINGS RULE BRITTANIA – NIEUWJAARSCONCERT

VR 17.01.2020 — 20:15 — THEATER

DE ROOVERS MELANCHOLIA - IVANOV IS DOOD ! LEVE IVANOV !

(A. TJECHOV) (19.30U: INLEIDING) ZO 19.01.2020 — 15:00 — FAMILIE

BEELDSMEDERIJ DE MAAN DE TUIN VAN DE WALVIS (VANAF 5 JAAR)

DO 23.01.2020 — 20:15 — KLASSIEK

JERUSALEM QUARTET W. A. MOZART, D. SJOSTAKOVITSJ, L. VAN BEETHOVEN

VR 24.01.2020 — 20:15 — CONCERT

HERMAN VAN VEEN 75 - DAT KUN JE WEL ZIEN DAT IS HIJ …

DE DOMIJNEN PRESENTEERT

MARINA ABRAMOVIĆ & ULAY - ROGER BALLEN - FERNANDO BRYCE - ANTON CORBIJN - BEN D’ARMAGNAC - JASPER DE BEIJER - FOLKERT DE JONG - PAUL DE NOOIJER - BAS DE WIT WIM DELVOYE - RINEKE DIJKSTRA - MARK DION - DESIRÉE DOLRON - CHARLOTTE DUMAS MARLENE DUMAS - JIMMIE DURHAM - HENK EBERSON - SIDI EL KARCHI - ÖYVIND FAHLSTRÖM ROMY FINKE - TOTO FRIMA - KIM GORDON - BETSY GREEN - SIGURDUR GUDMUNDSSON NI HAIFENG - KATI HECK - TEUN HOCKS - FLORENTIJN HOFMAN - ZHANG HUAN - FABRICE HUBERT - MICHEL HUISMAN - GERMAINE KRUIP - HANS LEMMEN - EDWARD LIPSKI - BJARNE MELGAARD - AERNOUT MIK - CARLO MISTIAEN - ERWIN OLAF - HANS OP DE BEECK - MARC PELTZER - A.R. PENCK - LIZA MAY POST - PIPILOTTI RIST - CLARE ROJAS - LAURA SAMSOM ROUS - LYDIA SCHOUTEN - NANCY SPERO - GRETE STERN - BEREND STRIK - JOHAN TAHON SHINKICHI TAJIRI - TANAKA - ED TEMPLETON - SALLA TYKKÄ - LEONNE VAN DE GAAR - MARJO VAN KNIPPENBERG - INEZ VAN LAMSWEERDE - WIJNAND VAN LIESHOUT - ERWIN WURM CURATOREN HERMAN MAES & MARC MILISSEN

ZO 26.01.2020 — 17:00 — OPENING EXPO'S

foto: Wie is bang © Lex de Meester

POLLIE GREGOOR ONDERWEG … EEN BLOEMLEZING MANU VANDEREYCKEN STELT TENTOON DO 30.01.2020 — 20:15 — KLASSIEK

ENSOR STRIJKKWARTET & MONA VERHAS F. SCHUBERT, H. VIEUXTEMPS VOLLEDIG PROGRAMMA WWW.CCMAASMECHELEN.BE

TENTOONSTELLINGSPERIODE 25 NOVEMBER 2019 - 10 JANUARI 2020 ORGANISATIE & LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN (B) +32 (O) 89 76 97 97, INFO@CCMAASMECHELEN.BE WWW.CCMAASMECHELEN.BE

Een bloedstollend meesterwerk

Een kerstconcert om van te snoepen

Mozarts Requiem

Tsjaikovski’s Notenkraker

Schubert / Mozart

Mendelssohn / Tsjaikovski

do 5 dec 20.00 u / Eurogress Aachen Aken vr 6 dec 20.00 u / Theater aan het Vrijthof zo 8 dec 14.15 u / Muziekgebouw Eindhoven

do 12 dec 20.15 u / Muziekgebouw Eindhoven vr 13 dec 20.30 u / Chassé Theater di 17 dec 20.00 u / Theater aan de Parade wo 18 dec 20.30 u / Concertzaal Tilburg do 19 dec 20.00 u / Theater Heerlen za 21 dec 20.15 u / Concertgebouw Amsterdam

LAATST E KAA R T E N

Limburgse Kerst: Ze hadden hun schaapjes geteld

6+

Kerst voor het hele gezin Kerstverhaal en meezingconcert za 21 dec 19.00 u / Schouwburg De Domijnen Sittard zo 22 dec 14.30 u / Theater aan het Vrijthof

Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl

combi-adv Zuiderlucht Requiem/LimbKerst/Notenkraker 228x160.indd 1

01-11-19 12:56

en verder

zuiderlucht 12/2019

Blendr & Filtr

2019_een 2019_een jaar in in jaar scherven scherven

Boeken top 10

ZELFSTANDIGEN IN OPSTAND _ “Ik dacht: moeten we niet gewoon allemáál in opstand komen - loonslaven én zzp’ers? Want het is toch eigenlijk van de zotte dat mensen zzp’er moeten worden, dat meer dan een miljoen mensen in Nederland hun zekerheid moeten opgeven omdat bedrijven hun winsten aan aandeelhouders geven, in plaats van aan de mensen die hun bedrijf maken tot wat het is.”

Journaliste Japke-d. Bouma over een essentie die we bijna waren vergeten.

1 — Rutger Bregman De meeste mensen deugen (1)

2 — Dirk De Wachter De kunst van het ongelukkig zijn (-)

3 — Griet Op de Beeck Let op mijn woorden (5)

4 — Oek de Jong Zwarte schuur (3)

5 — Ilja Leonard Pfeijffer

BLEEKJES, DIE BEATLES _ “Hun zogenaamde revolutionaire studiotechniek en orkestratie liepen achter bij die van onder andere The Beach Boys, tekstueel hadden ze niet half zoveel te zeggen als The Kinks, de geroemde complexiteit was een lachertje vergeleken met Zappa’s Mothers of Invention en hun rock-’n-rollrepertoire ziet wat bleekjes naast dat van The Rolling Stones.”

Gijs van Engelen plaatst enkele kanttekeningen bij de heiligenverering van The Beatles.

Grand Hotel Europa (7)

6 — Jean-Yves Ferri Asterix 38: De dochter van de veldheer (-)

7 — Ilja Leonard Pfeijffer Ondraaglijke lichtheid (7)

8 — Fokke Obbema De zin van het leven (-)

9 — Alma Mathijsen Niet schrikken mama (-)

KOERDEN _ “Ze hielpen ons niet in de Tweede Wereld­­­oorlog.”

10 — Stefan Brijs Zonder liefde (-)

VS-president Trump legt uit waarom de Koerden ineens door de Turken mogen worden uitgerookt.

MIJN LEERLING KARL OVE _ “De methode van mijn leerling Karl Ove Knausgård is autobiografisch, akkoord, maar hij maakt daar iets nieuws en anders van. Zijn manier van schrijven maakt zijn boeken bijzonder, níet het gegeven dat alles wat hij beschrijft ook in werkelijkheid heeft plaatsgevonden.”

Schrijver Jon Fosse over het hoe en wat van het schrijven.

ONZE VIJANDEN _ “We wisten niet wat ze waren, niet wat ze konden, het maakte ons niet uit. Handig, een plattegrond-app, leuk, een app die zegt welk liedje er speelt.

Dat er ook geluisterd wordt naar alles wat we zeggen, en dat dit te gelde werd gemaakt, daar kwamen we later pas achter. We hoeven ons niet te schamen dat het kapitaal ons gigantisch dupeert, maar die mensen die ons dag en nacht schaduwen, via onze iPhones, moeten we zien als vijanden.”

Schrijfster Zadie Smith over de zegeningen van de iPhone.

LEZEN - HET PROBLEEM _ “De problematiek van de processie­rups maakte dit jaar aanzienlijk meer los in politiek en media dan de pijnlijke constatering in tal van rapporten dat er werkelijk een probleem is met lezen in ons land.”

Henk Pröpper over het onderwijs streven naar ‘21st century skills’ en de twee miljoen laaggeletterden in Nederland.

GEEN GELD – Het was druk in het café. We deelden een tafeltje met twee pensionado’s, waardoor het ineens een gemêleerd gezelschap was, met een kunstenaar en een schrijver wiens jongste boek op tafel lag. De kunstenaar, ietwat melig, greep zijn kans en prees het boek aan bij de pensionado’s.

De vrouw nam het ding ter hand, bekeek het en gaf het aan haar man. De verantwoordelijkheid woog zwaar. Hij begon meteen te bladeren.

De kunstenaar hernam zijn rol. “De schrijver zit naast u”, zei hij. “Hij wil het graag voor u signeren.” Hij noemde de prijs. “Geen geld toch?”

De man richtte zich tot de schrijver. “Uw naam komt me bekend voor”, zei hij.

De schrijver keek verbaasd op.

De vrouw wenkte de kelner voor de rekening, haar man zocht een uitweg. “Vroeger, op school, moest ik veel boeken lezen. Dat is killing voor je leesplezier. Herkent u dat?”

De schrijver knikte. “Na mijn schooltijd kon ik alle boeken te lezen die ik maar wilde lezen.

Niets moest nog, alles mocht. Herkent u dat?”

De vrouw reikte haar man zijn jas aan. Ze stonden op, bedankten ons voor het gezelschap en trokken verder. (WS) Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

Geloof Eind oktober probeerde een man brand te stichten bij een moskee in Bayonne en schoot twee mensen neer. Hij was 84, een niet alledaags gegeven in een wereld die gewend is aan terroristen in testosteronbommetjesleeftijd van 16 tot pakweg 35 jaar.

Het werd nog verwarrender toen het radionieuws dezelfde avond ’s mans motief meldde: hij wilde de brand in de NotreDame wreken. Daar bleef het bij. Een deel van de luisteraars zal er de bevestiging in hebben gehoord dat er werkelijk een islamitische aanslag op de kathedraal te wreken viel.

Zo vatten de nog smeulende complot­ theorieën van direct na de brand steeds opnieuw vlam. Iets te onoplettend restaureren kon de oorzaak niet zijn, nee, de moslims hadden het gedaan. Of de joden.

Of God zelf wilde in de Goede Week zijn teleurstelling in de westerse beschaving laten blijken.

Niks gewone fik. Het moest een symbolisch inferno zijn. Voor zover nog nodig heeft de Notre-Dame zich definitief bewezen als topkunstwerk: je kunt er werkelijk alles in zien.

De ergste nablussers moeten nog komen: de godjes die hun plasje willen doen over het gehavende monument. Hoeveel schade volgt nog door bedrijven en miljardairs die met dank aan vrijwel ontbrekende belastingen nu de Sinterklaas uithangen? Of door presidenten en burgemeesters die naar goed Frans gebruik hun eigen ‘piramides’ willen nalaten, desnoods op bestaande gebouwen?

De religie waaraan de Notre-Dame haar bestaan dankt, mag in dit deel van Europa op sterven na dood zijn, geloven doen we nog even graag als vroeger. Twijfel wordt gereserveerd voor – al dan niet ongemakkelijke – waarheden.

PAUL VAN DER STEEN

⧓ 31

2018. Foto: Oak Taylor Smith

Afbeelding: Jan Hendrix, The Yagul tapestries III (Detail),

Jan Hendrix Tierra Firme

26 november 2019 - 26 april 2020

Bonnefantenmuseum Maastricht