ZL12

12

2016

10e JAARGANG

zuiderlucht

INTERVIEWS MET: EVA

CRUTZEN PETER BEEKER GÖKHAN GIRGINOL PETER VAN DEN BRINK GER KOOPMANS PAUL COX ROY OP HET VELD + CULTUURAGENDA ZL XT 25 JAAR CARTOONS OVER HET VERDRAG VAN MAASTRICHT

Bonnefantenmuseum Maastricht presenteert

Cai Guo-Qiang: My Stories of Painting Winnaar Bonnefanten Award for Contemporary Art 2016 30.09.2016 – 01.05.2017

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

The Century with Mushroom Clouds: Project for the 20th Century (Nevada Test Site), 1996. Photo by Hiro Ihara, courtesy of Cai Studio.

baca

AAD DE HAAS

SCHUNCK* COLLECTIE ROLAND SCHIMMEL NIEUWe AANKOpen #1

jumpin’ jack flash (2016)

Uitleg over zijn werk gaf Aad de Haas zelden tot nooit. Wel wist hij precies wanneer een werk ‘af’ was, of zoals hij het zelf zei: ‘‘als het zieltje erin zit’’. t/m 29 januari 2017 / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Aad de Haaszaal (+4)

Een verrassende greep uit de recente aanwinsten uit de SCHUNCK* collectie.

Muurschilderingen die inspelen op het visueel zintuig en de rusteloze beweeglijkheid van de waarneming: nabeelden en veelkleurige halo’s inbegrepen. t/m 16 juli 2017 / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Trappenhuis

Roland Schimmel, Jumpin’ Jack Flash

Hanan Klei, The black rain is bashing my brain

t/m 10 februari 2017 / gratis / Stadhuis Heerlen

Aad de Haas, Lakei

ALS HET ZIELTJE ERIN ZIT

parkstad limburg prijs

Jonge beeldend kunstenaars exposeren

Dave de Leeuw, Bathing girl

Op zaterdag 10 december wordt voor de zesde keer de Parkstad Limburg Prijs uitgereikt. In de expositie is werk te zien van de 12 genomineerde, jonge beeldend kunstenaars die een band hebben met Limburg. t/m 19 maart 2016 / €6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / Museumzaal / -1

SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200

www.schunck.nl

Cover: Eva Crutzen. Zie pagina 34. foto Jean-Pierre Jans (beeldbewerking Obidesign)

INHOUD

12 9

10

10

als e-paper te lezen op zuiderlucht.eu/e-paper

EDITORIAL – OPSTAND? TEGEN WIE? INTERVIEW – PETER BEEKER De gitaar hoort bij mij

Peter Beeker

14

Na een kwart eeuw stopte Peter Beeker dit jaar met zijn Ongenode Gaste. Een tijdje was de Venlose rocker van de kaart, nu gaat hij met nieuwe energie verder. Buiten de provincie. WIDO SMEETS vroeg hem waarom. “Ik kan vertrouwen op mijn intuïtie.”

14

INTERVIEW – GER KOOPMANS In de rol van cultuurbarbaar Als gedeputeerde voor cultuur zorgt Ger Koopmans voor de nodige ophef. Vorige maand liet hij zien waar voor hem tot 2020 de prioriteiten liggen. PAUL VAN DER STEEN vraagt hem naar zijn motieven. “Gemiddeld begrijp ik nog steeds zelden wat ik zie.”

20

ESSAY – PAUL COX (1940-2016)

De Australische film heeft een Nederlandse vader DANA LINSSEN belicht de erfenis van de Venlose emigrant Paul Cox (1940-2016), de afgelopen zomer overleden vader van de onafhankelijke Australische film. “Mijn leven begon met oorlog en vernietiging. Laten mijn films dan de schoonheid bewaren.”

24

DE VOORKEUR VAN – ROY OP HET VELD

24

BLENDR & FILTR | ZUIDERLUCHT BOEKENTOP10

Ger Koopmans

20

Met schrijven was de hoofdredacteur van de Limburgse kranten een slow starter, met lezen niet. Hesse, Mann, Kafka, de Russen, hij las ze allemaal.

4

zuiderlucht.eu

Paul Cox

december 2016

26

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN 13 17 23 29 33 37

EXTRA

Cyrille Offermans - Open Blik Emile Hollman - Geur

FINALE

Duncan Liefferink - Dirk

VAN BOMMEL VAN DAM PRIJS / PREIS 2016

Wido Smeets - Huilen Paul van der Steen - Totem Annemarie Staaks- Dingen die (niet) voorbij gaan Peter van den Brink JAARGANG 10 | DECEMBER 2016

®

1

XT zuiderlucht.eu

12 CULTUUR AGENDA

Portret (2012), Inez de Brauw december 2016

30

26

UITNEEMBARE CULTUURAGENDA

INTERVIEW – PETER VAN DEN BRINK In het spoor van de roofkunst Een derde van de schilderijen in het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken bleek na de oorlog verdwenen. Directeur Peter van den Brink probeert ze te achterhalen, DUNCAN LIEFFERINK wil weten hoe dat in zijn werk gaat.

30 Gökhan Girginol

34

34

INTERVIEW – GÖKHAN GIRGINOL Boven op de zandhoop Acteur Gökhan Girginol groeide op in de schaduw van de Genkse mijnterrils, de cité bepaalde wie hij is en wat hij doet. HILDE NEVEN laat hem aan het woord in zijn eigen melodieuze, rijke taal. “Toen ik stopte met twijfelen, lukte het wél.”

2 8 11 12 14 16

ZL cultuuragenda Van Bommel van Dam Prijs Best Bewaard Vondst van de maand Ondertussen in...

Podium en galeries

INTERVIEW – EVA CRUTZEN Voedsel voor de ziel

Haar familie was ongerust over de afloop, maar met haar tweede voorstelling Spiritus vestigde cabaretière Eva Crutzen haar naam.

EMILE HOLLMAN zocht haar op. “Kun je sterven nadat je in Carré hebt gestaan? Nee! Ik heb dus alle tijd.”

39

POST ZL – DENKTANK Geen film, geen boeken, geen Netflix, geen Spotify. Op tv en internet alleen nieuws, scheldpartijen en selfies. Zo beter?

XT12

Eva Crutzen

5

zuiderlucht.eu

december 2016

THEATER

WO 07 DEC 2016

DO 08 DEC 2016

JÓHANN JÓHANNSSON

GUY CASSIERS/TONEELHUIS De moed om te doden

DI 13 DEC 2016

FRED HERSCH + ROBIN VERHEYEN QUARTET

Guy Cassiers

Jóhann Jóhannsson

CONCERTEN

WO 14 DEC 2016

JAKOP AHLBOM & ICKAMSTERDAM Swan lake

KLASSIEKE MUZIEK ZA 10 DEC 2016

symphoniaASSAI Nordiske lyder/Scandinavische

muziek voor strijkers ZA 17 DEC 2016

L’ARTE DEL MONDO & KNAPENKOOR GÜTERSLOH Magnificat van J.S. Bach

FAMILIE Tuning People people & De maan © Diego Franssens Tuning

Jakop Ahlbom

DANS

ZA 10 DEC 2016

TUNING PEOPLE & DE MAAN Bonte nacht (4+)

Op zoek naar een origineel geschenk voor de feestdagen?

DE THEATERBON het ideale geschenk voor cultuurliefhebbers!

DO 22 DEC 2016

AQUARIUS Magnificat van Arvo Pärt

symphoniaASSAI

ZO 8 JAN 2017 - 11 & 15 U

deFILHARMONIE & LORENZO GATTO (viool) Nieuwjaarsconcert

cultuurcentrum hasselt

ONTDEK HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP WWW.CCHA.BE

Camille Picquot, Hollow Hours (Le Temps cogne), 2016 / Puck Vonk, The Neologism of the Female Voice, 2016 / Thomas Wachholz, Untitled Billboard Düsseldorf, 2016. Photo: Alexander Romey. Courtesy Mier Gallery, Los Angeles and RaebervonStenglin, Zürich.

Marres, House for Contemporary Culture Maastricht marres.org

Marres Currents #4 Running Time

14.12.2016 — 12.2.2017

kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl

dirigent Lukasz Borowicz hoorn Rob van de Laar Berlioz Hongaarse Mars Richard Strauss Hoornconcert nr 1 Saint-Saëns Dance Macabre Johann Strauss jr. Künstlerleben Joseph Strauss Feuerfest Polka Tsjaikovski Ouverture 1812

dirigent Dmitri Liss piano Boris Berezovsky (Eindhoven) piano Andrei Korobeinikov (Heerlen) met medewerking van Adelina Hasani, viool Tsjaikovski Pianoconcert nr 1 Rimski-Korsakov Sheherazade

dirigent Enrico Delamboye regie Peter Noten dialectteksten Phil Dumoulin in samenwerking met Mestreechs Volleks Tejater en Veldeke Krink Mestreech

Russische Kerst

Limburgse Kerst Nieuwjaarsconcert Musical en meezingen

dirigent Dmitri Liss viool Sergej Krylov Prokofjev Uit Romeo en Julia: Selectie Prokofjev Vioolconcert nr 2 Prokofjev Symfonie nr 5

De vele kleuren van Prokofjev

Een feestelijk programma voor de hele familie

Een knallend nieuwjaar

Componistendag: Prokofjev

vr 16 dec | 20.15 uur Muziekgebouw Eindhoven

zo 18 dec | 14.30 uur Theater aan het Vrijthof

wo 4 jan | 20.00 uur Theater aan het Vrijthof

vr 23 dec | 20.00 uur Theater Heerlen

Vanaf 13.30 uur voorprogramma in de O.L.V. Basiliek Sterre der Zee Maastricht

za 14 jan | 13.30 uur Theater aan het Vrijthof (onderdeel van de componistendag) zo 15 jan | 14.15 uur Muziekgebouw Eindhoven

EXPO | C-mine designcentrum 11.11.2016 - 22.01.2017 gypsy things — bram boo n a ta l — w i m s e g e r s © kristof vrancken

ma-zo 10-17u c-mine.be/form

i.s.m.

8

zuiderlucht.eu

december 2016

EDITORIAL

OPSTAND? TEGEN WIE?

K

un je een editorial schrijven in het laatste nummer van het jaar, waarin we gewoon zijn terug te blikken, zonder in te haken op het grootste drama van het jaar, en van de komende vier jaar? Nee. Al de dag na de verkiezingen las ik over een opstand tegen de elites, en over journalisten die zichzelf beklaagden omdat ze het wéér niet hadden zien aankomen. Ondanks tientallen films, boeken en documentaires geloofden ze kennelijk nog steeds in the American Dream, en hadden ze nog nooit van de deplorables gehoord voordat Clinton ze benoemde. Een idee: veeg de as van je hoofd, hang het boetekleed aan de kapstok van de eeuwigheid en lees The Unwinding, vertaald als De ontluistering van Amerika, van George Packer.

Nog een idee, meer een gedachte: zou het kunnen dat we het niet zagen aankomen omdat die opstand niet bestaat? Dat Trump is verkozen door een hoax-lawine op social media?

Laten we van de afdeling hysterie overschakelen naar de afdeling facts and figures: 1. Clinton haalde ruim een half miljoen stemmen meer dan Trump, ze haalde op Barack Obama na zelfs de meeste stemmen ooit bij Amerikaanse presidentsverkiezingen. Het zou hoe dan ook betekenen dat de vermaledijde elites met méér zijn dan de opstandelingen. Curieus. Volgens Van Dale is een elite “een kleine groep van voorname mensen.”

2. Het scheelde 16.000 stemmen in Wisconsin en 127.000 in Florida, anders hadden de talkshows de rest van de week van 11/9 niet vol gezeten met somberende Amerika-kenners en een glunderende Leon de Winter, maar met vrouwen die uit hun dak gingen omdat het glazen plafond nu toch echt heus en voorgoed was geslecht.

3. Trump haalde slechts één miljoen stemmen meer dan Mitt Romney, de Republikeinse super loser van 2012 van wie we niet eens meer weten hoe hij eruit zag. Romney was een prutser, Trump doet het qua stemmenaantal weinig beter. Geen aardverschuiving, laat staan een plotse opstand tegen welke elite dan ook.

Elites zijn een geliefd mikpunt van scheldpartijen.

Ook als het over de kunsten gaat, valt het e-woord met grote regelmaat. Sinds Halbe Zijlstra is de suggestie ingeburgerd dat het maar eens afgelopen moet zijn met die elitaire kunsten. Waar is de politieke partij die eist dat die malligheid van Zijlstra (14,3 procent banenverlies, in welke andere sector wordt dat geaccepteerd?) teruggedraaid moet worden? Zonder moeite drukte de Limburgse cultuurgedeputeerde Ger Koopmans (CDA) afgelopen maand een nieuwe werkwijze van subsidiëring door; voortaan zit híj aan de knoppen. In deze Zuiderlucht vragen we hem naar zijn motieven.

Dit decembernummer straat traditioneel vol met interviews. We spraken de Venlose rocker Peter Beeker die afgelopen jaar zijn band Ongenode Gaste uit elkaar zag vallen. De jonge cabaretière Eva Crutzen beleefde in 2016 haar doorbraak, net als acteur/regisseur Gökhan Girginol. En museumdirecteur Peter van den Brink boekte zijn eerste resultaten met zijn speurtocht naar rond 1945 door Russen geroofde en verdwenen kunst uit de Akense musea.

2016 was ook het jaar van het overlijden van Paul Cox, de vader van de onafhankelijke Australische film. Amper twintig jaar oud vertrok Cox vanuit zijn geboortestad Venlo om Down Under zijn geluk te beproeven. Het was in een tijd dat emigranten nog op een enthousiast onthaal konden rekenen.

VOLGENS VAN DALE IS EEN ELITE “EEN KLEINE GROEP VAN VOORNAME MENSEN”.

Landschapsplan en ontwerp buitenruimte Landal Park de Waufsberg

GALERIE FRANK WELKENHUYSEN MAASTRICHT

QASSIM ALSAEDY

SCHILDERIJEN & KERAMIEK 27 NOVEMBER - 4 DECEMBER 11.00-18.00 UUR 5 DECEMBER - 8 JANUARI BEZOEK OP AFSPRAAK.

GALERIE FRANK WELKENHUYSEN MAASTRICHT HOOGBRUGSTRAAT 58 | 6221 CS | MAASTRICHT

06-46198841 | INFO@KUNSTEXPERT.COM | KUNSTEXPERT.COM

WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

9

zuiderlucht.eu

december 2016

10

onderdak gevonden en dat is fijn.� foto Richard Stark zuiderlucht.euPeter Beeker: “Mijn liedjes hebben december oktober 2016 2016

INTERVIEW

DIE GITAAR HOORT BIJ MIJ Na een kwart eeuw stopte Peter Beeker dit jaar met zijn Ongenode Gaste. Een tijdje was de Venlose rocker met de gruizige stem van de kaart, daarna ging hij met nieuwe energie verder. buiten de provincie. WIDO SMEETS vroeg hem waarom. “Ik kan vertrouwen op mijn intuItie.”

>> 11

zuiderlucht.eu

december 2016

PETER BEEKER H

ij was zestien, zag op een Duitse tv-zender de beroemde documentaire Don’t Look Back van D.A. Pennebaker over de Engels tournee van Bob Dylan in 1965, en wilde een gitaar. “Die film sloeg enorm bij me in. Die power, dat rauwe, dat primitieve, die akoestische gitaar. Toen wist ik: ik wil liedjes schrijven, en ik wil gitaar spelen. Punt.”

Rond 1990 is het begonnen, sindsdien is er eigenlijk weinig veranderd. Dylans stem is er met de jaren alleen maar rauwer op geworden, hij kreeg zelfs een Nobelprijs. Peter Beeker schrijft al meer dan 25 jaar liedjes en speelt gitaar. Niet zozeer die Nobelprijs, maar de ongetemde eigenwijsheid van de oude meester beschouwt hij nog steeds als een aansporing. “Alsof hij zegt: ‘Kom op, Beeker, dat kun jij ook’.”

Na maanden oefenen had hij zich de eerste akkoorden eigen gemaakt en rende de keuken van het ouderlijk huis in om voor zijn moeder en zijn zus de Kinks-hit Lola te spelen. “Het klonk natuurlijk voor geen meter”, zegt hij nu, en laat zijn bruine ogen twinkelen. Maar hij was waar hij wezen wilde. “Altijd en overal had ik die gitaar bij me, en mijn mondharmonica.

Nu breekt de hemel open, dacht ik, nu gaat mijn leven in de rock ’n roll beginnen, met optredens en liedjes schrijven. Als ik twee elpees heb uitgebracht, is het klaar. Dan heb ik 24 liedjes en kan ik eindeloos blijven spelen.”

Het is een nevelige herfstmorgen, we zitten in snackrestaurant ’t Plein in hartje Venlo. Buiten miezert het, binnen trekt de tegelvloer koud op. Peter Beeker (Velden, 1973) komt met ruime vertraging binnen. Is dat ook rock’ n roll? Of gewoon een misverstand - hij is namelijk exact een uur te laat. Dat laatste dus. Hij praat snel en makkelijk, drinkt twee koppen koffie, en neemt een tosti na. De snackbar, met de Chinese uitbater Jo-An achter de toonbank, is voor hem een tweede huiskamer. Hij woont om de hoek, in Q4, een artistiekerig wijkje aan de Maas. Eerst anti-kraak; omdat hij er nooit meer weg wil, koos hij een

12

“Alsof Dylan zegt: ‘Kom op, Beeker, dat kun jij ook’.”

paar maanden geleden voor de zekerheid van een huurhuis. “Daar krijgen ze me niet meer uit. Zolang ik de huur betaal, natuurlijk.”

De ontnuchtering na de jongensdroom met de 24 liedjes volgde snel. “Eigenlijk al na het eerste nummer. Je denkt: het is nog niet goed genoeg.

Dan ga je het tweede schrijven, en het derde, enzovoort.” Zo gaat het nog steeds. Liedjes schrijven is meer dan een goed idee uitwerken, zegt hij. “Als je weet dat het raak is, dat je iets op het spoor bent, ben je intens gelukkig. Dat duurt een dag of twee. Dan moet je gaan inkaderen, de tekst moet erbij passen, het moet echt een liedje worden. Daar moet je voor gaan zitten, dat is echt werken.” Of iets echt goed is, zegt hij, hoor je pas veel later.

Meer nog dan een liedjessmid is Peter Beeker een performer die zich op het podium, in een donkere, zwetende zaal, het beste thuis voelt.

Vijfentwintig jaar stond hij daar, met zijn band Ongenode Gaste. Zeven platen maakten ze, in wisselende samenstellingen. De laatste line up, met de twintigers Jesper Driessen op gitaar, Jim Geurts op drums, Vincent van Haperen op bas, en good old Dick Franssen (ex-Alquin) op toetsen, was de beste. “Dat heb ik de jongens ook gezegd; na hun zou Ongenode Gaste ophouden te bestaan.

Aan de andere kant, zonder de eerste bezetting was de laatste er nooit geweest.”

Er is niets zo leuk als samen in een band spelen, zegt hij, maar het schrijven van songs doet hij liever alleen. “Dan wil ik de jongens van de band een stap voor zijn.” Zijn manier van werken is al die jaren dezelfde gebleven. Hij levert een thuis

zuiderlucht.eu

opgenomen demo aan van een ‘kampvuurversie’, in het repetitiehok bouwt hij er met de band een geluid omheen.

Ruim 25 jaar na zijn huiselijke gig met Lola is Peter Beeker nog steeds een jongen met een gitaar. Oke, hij maakte zijn school af en ging in Tilburg journalistiek studeren. “Waarom?

Omdat ik niet wist wat ik wilde. Radio, tv, krant, tijdschrift, dat klonk lekker breed.” Hij werkt als verslaggever bij de provinciale omroep L1, hij vindt het superleuk werk. “Van de muziek alleen kan ik niet leven. Ik doe geen sessiewerk, daar ben ik niet muzikaal genoeg voor. En met de Gaste hebben we nooit een hit gehad. Het voordeel daarvan is dat ik niet voortdurend compromissen moet sluiten om maar in beeld te blijven.”

E

en jaar geleden kondigde zich het einde van de ‘laatste’ Ongenode Gaste aan. Ondanks aanhoudend goede kritieken en zinderende optredens. De door drie prachtige platen geplaveide weg naar Het Grote Succes bleek een doodlopende. “En dan beland je op een punt dat je het niet meer weet. Welke kant moeten we op? Het was echt zo’n moment waar je samen doorheen moet, dan heb je weer wat geleerd. Dat laatste is dus niet gebeurd.”

Wat niet hielp, was dat ze uit hun anti-kraak repetitiehok werden gezet, en dat drummer Jim Geurts naar Amsterdam verhuisde om aan het conservatorium te studeren. “Dan is het al wat

december 2016

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN

© Rowland Jones

stiller. De noodzaak lijkt ineens minder. Eigenlijk is met deze bezetting alles snel gegaan: het kwam in korte tijd, en het ging in korte tijd. Maar we zijn er goed uitgekomen. Het laatste optreden in juli was fantastisch. Iedereen liep met een brede glimlach van het podium af, ook de Gaste uit eerdere bezettingen. Zo gaat het lang niet altijd.”

Zijn analyse is rustig en verstandelijk, Beeker heeft vrede met de afloop. Dat heeft wel even geduurd. “Het was een enorme teleurstelling, ik heb er een paar maanden veel verdriet van gehad.

Alle emoties kwamen toen zo’n beetje voorbij.”

Dan, flegmatiek: “Maar zoals de grote NoordLimburgse poëet J. Poels heeft geschreven: ‘Beter verliezen dan dat je het nooit hebt gehad’.”

Hij is er beter uitgekomen, zegt hij, de jongen met de gitaar is een nieuwe weg ingeslagen.

Sinds begin dit jaar is hij met een Utrechtse band aan de slag: Woods on Fire, waarin Gaste-bassist Vincent van Haperen speelt. Beeker: “Ik had nieuwe liedjes, maar geen band om ze te spelen.

Dat wringt. We hebben samen gerepeteerd, en het klikte. In december gaan we de studio in om de songs op te nemen en verder plannen te smeden.

<‘Ik heb mezelf uitgenodigd.

Inderdaad, nu ben ik een keer de ongenode gast.’

Onder een nieuwe naam.” Woods on Fire blijft gewoon bestaan. De band, met een bedachtzame, Radiohead-achtige elektro-rock met wisselende ritmes en uitwaaierende melodieën, is bezig met het opnemen van hun tweede plaat.

En dan blijkt er, na 25 jaar, toch iets te zijn veranderd. Peter Beeker kiest niet langer zelf zijn muzikanten, maar zoekt aansluiting bij een bestaande band. “Ik heb mezelf uitgenodigd.

Inderdaad, nu ben ík een keer de ongenode gast.

Mijn nieuwe nummers hadden toch al een ander appeal, dan klopt het wel dat een andere band ermee aan de slag gaat. Wat mij betreft wordt Utrecht onze uitvalsbasis, dat is ook het meest praktische. Ben ik meteen van het ‘probleem’ af dat ik zo weinig buiten Limburg speel.”

13

Door die veranderde situatie ziet hij beter dan voorheen dat bij de Ongenode Gaste te veel naar zich toe heeft getrokken. “Muziektechnische zaken werden vaak geregeld door de andere jongens.

Opnames, arrangeren, whatever... Maar alles wat er verder bij kwam kijken, deed ik zelf, daar heb ik de anderen te weinig bij betrokken. Bewust hoor, maar ik zou dat nu niet meer zo doen.” Dan, berustend: “Och, het had allemaal zijn reden.”

Was hij te dominant misschien, bij de Gaste? “Ik vind van niet. Maar op het creatieve vlak ben ik wel de eindredacteur. Op een Peter Beeker-manier. Zo van: het is misschien niet meteen duidelijk, maar het is wel duidelijk, zoiets… Haha.” Oftewel: Peter Beeker pakt het misschien niet altijd even handig aan, maar is geen bullebak. “Als band hebben we net zoveel met elkaar gepraat als muziek gemaakt.

Iedereen had even veel te zeggen over wat er moest gebeuren. Maar als het ging over een liedje, dan… Het is wat ze van je verwachten: dat jij de doorslag geeft. Er zijn tien mogelijkheden om een song af te maken, maar er is maar één goeie.”

Is zíjn manier altijd de goeie? “Ja, want ik weet niet beter. Ik word niet gehinderd door enige muzikale bagage, ik weet niets over muziektheorie.

Als het gaat over keuzes maken, kan ik vertrouwen op mijn intuïtie, ik hoef het niet muzikaal te beredeneren. Het voelt goed of het voelt niet goed. Dat klinkt simpel, maar zo werkt het.”

Een praktijkvoorbeeld: over een Gaste-song die qua akkoorden alle kanten op vloog. “Toen zei Vincent: ‘Dat kan helemaal niet. Maar het klinkt goed!’ We kregen er geen vinger achter waarom.

Het klopt niet, maar het klinkt geweldig: dat vind ik mooi. Die andere jongens van Ongenode Gaste zijn zulke goeie muzikanten, dan kan er best ééntje tussen zitten die als een ongeleid projectiel te werk gaat.”

Die combi van intuïtie en muzikale kennis hoopt Beeker bij zijn nieuwe avontuur weer te kunnen opzoeken. Want spelen, dat kunnen ze, die Utrechtse gasten, “het zijn halve profi’s.”

Hij haalt zijn smartphone tevoorschijn en laat een demo horen van een van de nieuwe nummers, Kaap. ‘Stik de moord / dit is Zuid / weej gaon Noord’ zingt hij, dreinend en gruizig als altijd, tegen een psychedelisch tapijt van gitaren en elektronica dat bijeen wordt gehouden door een genadeloos strakke, opzwepende rockgroove.

“Vind je het donker? Het is juist een opgewekt liedje! We gaan er tegenaan.”

OPEN BLIK Vanwege een mogelijke medewerking aan een tv-film die zij voorbereidde, ontmoette ik een half jaar geleden in Amsterdam Heddy Honigmann. We wisselden opvattingen en ideeën uit en hadden allebei het gevoel dat het klikte.

Laatst was ze met haar crew bij mij thuis voor opnamen.

Omdat ze nooit te zien is in DWDD of op de zogeheten rode loper is ze bij het grote publiek relatief onbekend, ik beschouw haar sinds lang als ‘onze’ belangrijkste cineast. Dat onze moet tussen aanhalingstekens, want ze is Peruaanse van geboorte en zwerft voor haar documentaire werk over de hele wereld, altijd op zoek naar mensen die in precaire omstandigheden met moed, creativiteit en humor proberen te overleven en daar aangrijpend over kunnen vertellen. Zie onbetwiste meesterwerken als Metaal en Melancholie, O Amor Natural, Het Ondergronds Orkest, Forever en El Olvido.

Hoewel overladen met de meest prestigieuze nationale en internationale filmprijzen (in mei ontving ze de Prins Bernhard Cultuurprijs) kreeg ze bij een van haar laatste subsidieaanvragen bij het Filmfonds nul op het rekest – een regelrechte belediging. De aanvraag zou te weinig uitgewerkt zijn. Die commissie, vertelde ze me, had geen idee hoe haar films tot stand kwamen, principieel zonder dichtgetimmerd script, zoekend naar de juiste locaties en mensen, improviserend en met een open blik voor alles wat zich aan ontwapenende beelden en verhalen aandiende. Tsja, met zoveel onzekerheid konden de commissieleden uiteraard niet leven.

CYRILLE OFFERMANS

zuiderlucht.eu

december 2016

14

Ger Koopmans: â&#x20AC;&#x153;Ik roep de Limburgse bedrijven, ook de nieuwe spelers, op: doe mee! Als jullie cultuur relevant vinden, moeten jullie mee investeren.â&#x20AC;? foto Richard Stark

zuiderlucht.eu

december 2016

INTERVIEW

IN DE ROL VAN CULTUUR BARBAAR In de ruim twee jaar dat CDA-gedeputeerde Ger Koopmans over de cultuur in Limburg gaat, heeft hij voor de nodige ophef gezorgd. Vorige maand liet hij zien waar voor hem tot 2020 de prioriteiten liggen.

PAUL VAN DER STEEN vraagt hem naar zijn motieven.

“Gemiddeld begrijp ik nog steeds zelden wat ik zie.”

>> 15

zuiderlucht.eu

december 2016

GER KOOPMANS H

oort Ger Koopmans nu echt iets nieuws of veinst hij verbazing? “Die geluiden ken ik niet”, zegt hij, wanneer ik hem vertel dat een deel van de kunstwereld de gedeputeerde vooral als een machtspoliticus ziet en niet iemand met echt hart voor zijn portefeuille. De CDA’er schuift de vraag door naar de cultuurambtenaar die halverwege het gesprek is aangeschoven: “Herken jij die kritiek?”

De medewerker aarzelt even en formuleert dan een diplomatiek antwoord: “Ik denk wel dat sommige mensen je zakelijke instelling verwarren met een niet betrokken zijn.”

Koopmans: “Er moet wel geleverd worden. De belastingbetalende burger moet waar voor zijn geld krijgen. Een subsidieverstrekker moet daar streng op toezien. Ik ga ook niet beweren dat ik een grote cultuurpaus of een grote cultuurkenner ben. Toen ik een week of wat gedeputeerde was, mocht ik in Museum van Bommel van Dam in Venlo een tentoonstelling openen. Ik begon er met de woorden: ‘Interessant om hier te zijn. Ik heb er nog eens goed over nagedacht: het is 38 jaar geleden dat ik hier voor het laatst ben geweest.’

Van achter uit de zaal riep iemand: ‘Schande!’

‘Mooi dat u dat roept’, antwoordde ik. ‘Dat betekent dat u betrokken bent hierbij. Dat is mooi.

Maar misschien is het helemaal niet verkeerd dat er iemand op de stoel van gedeputeerde van cultuur zit, die eigenlijk tot die negentigduizend andere Venlonaren hoort die nog nooit in Van Bommel van Dam zijn geweest. Misschien kan ik er juist beter voor zorgen dat die negentigduizend wél gaan. Want voor je het weet, is kunstbeleid ook van de cultuurpaus voor de cultuurpaus. Dan liever af en toe de barbarenrol. Daar lijd ik niet onder.”

Ruim een kwart eeuw politieke ervaring draagt de voormalige melkveehouder en middenstander Koopmans (Velden, 1962) inmiddels met zich mee. Hij was actief op alle politieke niveaus. “Een sluwe stormram” noemde de Volkskrant hem in een portret als jong kamerlid. Een fractiegenoot typeerde Koopmans als “een kleine pitbull”. Sinds tweeënhalf jaar is het bijtertje de machtigste man in het Limburgse provinciehuis. Als gedeputeerde van Financiën beheert hij de rijk gevulde provinciale portemonnee. Een spilpositie voor de Limburgse Napoleon, die zich met de hand op de schatkist met alle beleidsterreinen kan bemoeien.

De portefeuilles sport en cultuur doet Koopmans

16

“Ja, ik zat er in 2010 bij toen er werd gesneden.”

er volgens critici vooral bij om her en der als gulle gever op te kunnen duiken.

Wat die criticasters hem ook nadragen, is zijn betrokkenheid bij het door de PVV gedoogde eerste kabinet-Rutte en de forse bezuinigingen van toenmalig staatssecretaris van Cultuur Halbe Zijlstra (VVD). Koopmans: “Ja, ik zat er in 2010 bij toen er werd gesneden. We moesten natuurlijk op talloze fronten bezuinigen. Op cultuurgebied vond ik dat toen heel verdedigbaar. Mijn beeld van de sector werd gedomineerd door veel janken. Steeds maar weer: er moet meer geld bij. Bij de protesten naar aanleiding van het snijden werd ook erg op het gemoed gespeeld. De tv op zwart. Dat soort acties. Ik kan niet zeggen dat ons dat echt raakte.

De culturele wereld was er op dat moment niet erg in geslaagd om de goede verbindingen te maken. Als gedeputeerde is dat nog steeds mijn openingszin bij elke cultuurinstelling die voor het eerst bij mij komt: “Vertel eens, hoe heb jij je vrienden georganiseerd? Hoe organiseer jij nu dat er een breed draagvlak is voor wat jij doet?

Niet: hoe zorg jij ervoor dat er heel veel mensen komen? Dat is ook interessant. Dat kan een vorm van vrienden zijn. Het was tot 2011 allemaal veel te veel naar binnen gericht.”

Sindsdien is er volgens Koopmans het nodige gebeurd. De “pijnlijke ingrepen” van destijds hebben grote gevolgen gehad en zelfs tot het verdwijnen van instellingen geleid. “Maar”, constateert hij, “kunst en cultuur hebben wel veel meer de verbinding gezocht.”

2016 was een belangrijk jaar voor de sector.

Instellingen kregen van Rijk en provincie te horen wie er de komende vier jaar op steun kan rekenen.

Het oordeel vanuit Den Haag riep bij Koopmans gemengde gevoelens op. Er blijft in zijn ogen onevenredig veel geld naar de Randstad gaan. “De

zuiderlucht.eu

verhouding blijft gewoon slecht. Die valt niet te beargumenteren. Ja, het is historisch zo gegroeid.

Maar dat is een feit, geen argument.”

Koopmans’ lobby om de financiële verdeling recht te trekken, heeft nog weinig direct effect gehad. De begeerde status van rijksmuseum voor het Bonnefanten kwam er bijvoorbeeld niet. Insiders betitelen het als een hopeloze missie, Koopmans noemt het “een zaak van lange adem. Het sijpelt langzaam door. In de bijdragen van kamerleden aan de debatten hoor je dit accent al meer terug. Misschien leidt het nog niet tot resultaat in geld maar wel in natura. Het Bonnefantenmuseum kreeg op een recente aanvraag bij het Rijksmuseum van vijftien bruiklenen voor een tentoonstelling een toezegging voor dertien werken. Je kunt nooit een op een de relatie leggen. Maar dat het kan een effect zijn van blijven hameren op hetzelfde aambeeld.”

Op den duur gaat die rijkserkenning voor het Bonnefanten er komen, verzekert Koopmans.

“Onlangs haalde de CEO van technologiebedrijf ASML in het Financieele Dagblad vernietigend uit naar het kabinet. Hij kapittelde minister Bussemaker met haar opmerkingen dat, als mensen cultuur willen, ze toch de trein kunnen pakken en naar Amsterdam kunnen komen.

Ook Willem van der Leegte junior van VDL heeft recentelijk gezegd dat een economische structuur niet zonder een goede culturele infrastructuur kan. Als dat soort mensen zulke uitspraken doen, dan komt dat wel aan.”

Tegelijkertijd wil Koopmans ook van ondernemers boter bij de vis. “Het vestigingsklimaat is niet alleen een opdracht voor de provincie. Dat is een opdracht voor ons allemaal. Ik was op bezoek in Museum Boijmans

december 2016

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN DENKTANK Op initiatief van Ger Koopmans verdwijnt komend jaar de Provinciale Advies Commissie (PAC) uit het culturele landschap. De gedeputeerde wil meer greep op de subsidiëring en heeft een Denktank Cultuur ingesteld met communicatiestrateeg en blogger Nicoline Wisse Smit als voorzitter. De denktank moet een “proactief orgaan” zijn “met creatieve, inspirerende mensen, die van buiten-naar-binnen agenderend en reflecterend” adviseren over het cultuurbeleid. De PAC-leden kunnen solliciteren naar een plek in de tank. Naar verluidt zien de meesten ervan af omdat er afgelopen jaar teveel aanvaringen met Koopmans zijn geweest.

Van Beuningen in Rotterdam. Daar vertelde directeur Sjarel Ex over het geefklimaat daar, geworteld in een lange historie. Kom ik dat in Limburg ook tegen? De grote bedrijven in de provincie hadden die cultuur van geven decennia geleden ook. Dat is minder geworden. Ik roep ze nu op, ook de nieuwe spelers, doe mee! Als jullie cultuur relevant vinden, dan zullen jullie mee moeten investeren. Trek je beurs om een keer een aankoop van het Bonnefanten mee te financieren.

Of maak een ander gebaar. Loop voorop. Of doe het gezamenlijk met anderen.”

Z

elf hakte de provincie dit jaar knopen door over de cultuurplaninstellingen, het was voor het eerst dat Koopmans zijn voorkeuren in vierjarig beleid kon omzetten. Er was voor twaalf miljoen aan budget, er was voor 22,5 miljoen aan aanvragen binnengekomen.

Bij zijn uiteindelijke voorstel aan Provinciale Staten, afgelopen maand, week Koopmans af van het advies van de uit deskundigen bestaande Provinciale Adviescommissie Cultuur (PAC). Het leidde tot veel wrevel; één commissielid stapte op uit onvrede over het ingrijpen van Koopmans.

Deze is zich van geen kwaad bewust. “Ik heb zwaar rekening gehouden met het advies van de PAC. Maar ik heb meer om rekening mee te houden.

Alleen besluiten op basis van adviezen leidt tot ravages.”

Met het motto van de 19e eeuwse liberaal Thorbecke, auteur van de grondwet van 1848, dat de politiek zich niet inhoudelijk met kunst zou mogen bemoeien, heeft de gedeputeerde niet zoveel op. “Waarom zou iedereen mee mogen doen met het debat en de politiek niet? Het gaat me niet om zeggenschap over dat wat er op de bühne wordt gebracht, wel over de randvoorwaarden waaronder wordt gewerkt. En nee, dan ben ik niet bezig met

17

bezoekersaantallen.” Volgens Koopmans gaat het hem om de inhoud. “Wat nemen de mensen mee?

Wat hebben ze eraan? Dat is belangrijk.”

De instellingen die teleurgesteld zijn in het voorstel van Koopmans hebben dat volgens hem deels aan zichzelf te wijten. Architectuurinstelling Bureau Europa was “iets te veel op Maastricht gericht. We hebben ze uitgedaagd om aan de slag te gaan met de Internationale Bau Ausstellung (IBA) in Parkstad. Dat bleef desondanks een klein onderdeel in hun programmering.”

Productiehuis Intro in Situ (muziek) vindt de gedeputeerde duur in vergelijking met vergelijkbare instellingen zoals VIA ZUID (theater).

Intro zelf beweert juist goedkoper te zijn, en een totaal ander veld te bestrijken. “Wij zijn een productiehuis en geen cultuurmakelaar”, zegt artistiek directeur Bart van Dongen. Koopmans: “Als ze zeggen dat ze hier niet mee kunnen werken, moeten ze nieuwe, creatieve dingen bedenken. En vergeet niet dat er door iets af te wijken van het PAC-advies geld is vrijgespeeld voor alle anderen, plus Jazz Maastricht en de dansers van Joost Vrouenraets. Die zouden eerst niets krijgen.”

Koopmans denkt dat hij de meeste vijanden heeft gemaakt in de erfgoedsector. “Daar ben ik heel hard geweest. Iedereen is daar erg op zichzelf, is op zijn eigen manier bezig met laten zien wat hij heeft. Op onderdelen. Eilandjes.

Samen gebeurt daar veel te weinig. Vaak wordt er voor heel veel geld veel te weinig gepresteerd.

Simpele doelstellingen als ‘Gij zult een digitaliseringsproject doen’ met het bijbehorende geld, waar niks van terechtkomt. Als ik dan optreed en mensen vinden dat bot, dan ervaar ik dat als een compliment.”

De gedeputeerde geniet van zijn cultuurportefeuille. “Ik wist heel weinig van de culturele wereld en ik heb me er helemaal ingegooid. Praten, kijken, de werkelijkheid doorleven. Ik zie van alles. Ik maak van alles mee. Mooie dingen. Spannende dingen. Dingen die ik niet snap. Dingen die ik nooit ga snappen.

Dingen die ik misschien snap. Ik had nooit dansvoorstellingen gezien. Gemiddeld begrijp ik nog steeds zelden wat ik zie. Ik vind het moeilijk te vatten. Zelfs als ik de verhalen hoor, die erbij verteld worden. Maar ik vind het wel heel mooi. En de passie spreekt me aan. Het is ook de vraag of je alles móet snappen.”

Opera en klassieke muziek blijken hem meer te raken dan hij had verwacht. “En ik heb een paar knotsgekke bijeenkomsten meegemaakt met een soort van experimentele muziek. Met zakjes ijzer die in de piano werden gegooid. Ensemble 88 heet dat gezelschap, geloof ik. Eigenlijk vond ik dat wel wat hebben.”

zuiderlucht.eu

© Rowland Jones

GEUR Alles aan ICI Paris staat me tegen.

De naam, de inrichting, de geur, die lonkende merken, de rare flesjes in overbodige doosjes en de wufte dames die overlopen van mededogen en behulpzaamheid bij dolende mannen in hun winkel. Althans, als je niet meteen zegt wat je wil. Ik loop in één streep naar de kassa en zeg: Terre d’Hermès.

Wereldrecord.

Dan zie ik bij het afrekenen een kathedraal uit zwarte doosjes komen: Zadig & Voltaire.

Krijg nou wat.

Sinds mijn scriptie op de middelbare school bewonder ik Voltaire. En reken ik personages als Candide en Zadig, nou ja, tot mijn vrienden.

Zadig, de briljante jongeling die in de gelijknamige vertelling de domheid, de willekeur en het religieus fanatisme overleeft. Het verhaal is nu net zo actueel als in 1747: vanwege zijn vrijpostige opvattingen moest Voltaire voortdurend op de vlucht.

De verkoopster slaat me met haar geur in mijn nek. “Net binnen. Dé geur van nu, van jonge ontwerpers uit Parijs.” Ze spuit schrijver en personage op een geurstrook en wappert die onder mijn neus. Van het gelijknamige boek heeft ze geen weet, maar s’ avonds ligt het weer open op mijn schoot. Dit keer met geurtrack.

EMILE HOLLMAN

december 2016

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

expositie de salon ‘ONDER DRUK’ Het program ma treft u aan op www.salonsi ttardgeleen.nl

Een samenwerkingsverband van Stichting De Salon SittardGeleen en museum De Domijnen. Naast het nieuwe werk van zestien hedendaagse kunstenaars die een binding met de Westelijke Mijnstreek hebben, is er ook meer traditioneel grafisch werk te zien. Gastcurator is kunstenaar Arno Sijben.

za 17 dec t/m zo 5 feb locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

pants down circus Let there be rock…let there be circus.

Vier jonge creatieve artiesten creëren een opwindende show.

wo 21 dec | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard

peter faber what lovers do

U kunt een hartverwarmende Rock en Roll muziektheatershow verwachten.

wo 30 dec | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst

Ligne 5, Sittard

Schouwburg De Domijnen

Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400

Expo|C-mine, Genk (BE) 18.02.2017 â&#x20AC;&#x201C; 28.05.2017

DE AUSTRALISC EEN NEDERLAN

Paul Cox: “Hoeveel momenten van extase en diepe ellende heb je aan het einde van je leven meegemaakt? Als je het bij elkaar optelt zijn het misschien maar een paar minuten.”

20

zuiderlucht.eu

december 2016

ESSAY

CHE FILM HEEFT NDSE VADER De kwetsbaarheid van het leven was zijn grootste thema.

De Venlose emigrant Paul Cox (1940-2016) werd met films als Lonely Hearts, Man of Flowers en My First Wife de vader van de onafhankelijke Australische film. Op uitnodiging van Zuiderlucht belicht DANA LINSSEN zijn erfenis. “Mijn leven is begonnen in een atmosfeer van oorlog en vernietiging.

Laten mijn films dan de schoonheid bewaren.”

“A

lles wat we doen moet op een of andere manier een zelfportret zijn. Niet om ons ego te plezieren, maar om onze natuurlijke geneigdheid te voeden om schoonheid te delen en te reflecteren op onze innerlijke waarheden.”

Dat schreef de in 1940 in Venlo geboren en in 1965 naar Australië geëmigreerde filmmaker Paul – Paulus Henrique Benedictus – Cox in 1998 in zijn ‘autobiografische reis’ Reflections. Ik kreeg het van hem nagestuurd nadat ik hem in 2002 in zijn huis in Arnhem interviewde over Innocence, een film die de herinnering oproept aan zijn debuut Illuminations uit 1976.

Het was vast geen toeval dat beide titels zo op elkaar lijken. Op een bepaalde manier doen de films dat ook, al zat er een mensenleven tussen. Het zijn allebei liefdesverhalen. Illuminations was gebaseerd op “een droom” die Cox eens had. Over een koppel dat het zwaar te

verduren krijgt nadat de vader van de vrouw sterft, en zij geobsedeerd raakt door de dood. Innocence ging over de nieuwe liefde van een ouder stel; een bescheiden taboedoorbrekende film over seksualiteit op leeftijd.

Illuminations markeerde ook de eerste samenwerking met acteur Norman Kaye, met wie hij in totaal zestien films zou maken en aan wie hij in 2005 in de documentaire The Remarkable Mr. Kaye een hommage bracht. Cox was trouw aan zijn hoofdrolspelers. Later zou hij een vergelijkbare samenwerking aangaan met acteur David Wenham, die niet alleen pater Damiaan zou spelen in Molokai (1999), maar ook in de huid van de filmmaker zelf kruipt in diens zwanenzang Force of Destiny (2015).

Ik herinner me dat gesprek met Cox nog goed. Door dat huis dat vol met klokken hing, het leek wel een museum, en waar tegelijkertijd de tijd stil leek te hebben gestaan. Je kon je voorstellen dat een van die

>>

21

zuiderlucht.eu

december 2016

OM ZICH VEILIG TE VOELEN MOET HIJ ZICH MET DINGEN OMGEVEN, ZIJN EIGEN ‘BAARMOEDER’ CREËREN

De j0nge Paul Cox aan het werk in Australië.

klokken de inspiratie moest zijn geweest voor Golden Braid (1990), de verfilming van een kort verhaal van Guy de Maupassant, waarin een man een vlecht in een antieke klok vindt en geobsedeerd raakt door de vraag welke tragische liefdesgeschiedenis daarachter zit. Klokken herbergen geheimen.

Gecombineerd met de weemoedige teneur van Innocence was dat vast de reden voor de contemplatieve toon van ons gesprek. Tussen de klokken vielen de Vincent van Gogh-achtige schilderijen op, overblijfselen van de documentaire die hij in 1987 over de schilder maakte. Allemaal door hemzelf nageschilderd. “Van Gogh on acid”, noemde een Amerikaanse collega ze. Maar in de film lijken ze heel realistisch.

GESCHIEDENIS Behalve zijn ondergoed kocht hij alles tweedehands, grapte Cox. Om zich veilig te voelen moet hij zich met dingen omgeven, zijn eigen ‘baarmoeder’ creëren, lichtte hij toe. “Dit huis ziet eruit alsof het al sinds mensenheugenis in de familie is en ik hier al een eeuwigheid woon, maar in werkelijkheid heb ik het pas een paar jaar en ben ik er bijna nooit. Ik ben van nature een eenzame reiziger en reis met slechts één kleine koffer de wereld rond. Overal waar ik kom ga ik naar veilingen waar ik spullen koop en die ik dan weer achterlaat.

Vroeger werden de dingen nog gemaakt met de gedachte dat ze lang mee moesten gaan. Tegenwoordig is alles bedoeld om weg te gooien.

Heb je weleens het binnenwerk van een antiek horloge gezien. Dat is zo precies, alsof het voor eeuwig de tijd moet kunnen aangeven.

Op het moment dat horloges batterijen kregen, is men begonnen de geschiedenis weg te gooien.”

Als amateur klokkenmaker en -restaurateur zei Cox geen grotere voldoening te kennen dan wanneer hij een oude klok weer aan de praat heeft gekregen. “Dan heb ik iets kunnen behoeden tegen de tijd.”

Is dat wat hij ook in zijn films probeert? Iets in stand te houden?, vroeg ik hem. “Ja, dat zou je wel kunnen zeggen. Zonder het al te pretentieus te laten klinken denk ik dat ik in mijn films wil veiligstellen wat het betekent om menselijk te zijn. Het enige wat de mens kan nalaten zijn kunst en geschiedenis. Mijn leven is begonnen in een atmosfeer van oorlog en vernietiging. Laten mijn films dan de schoonheid bewaren.” Paul Cox werd een maand vóór de Duitse inval in Nederland geboren.

In Illuminations verzamelde hij schetsen van herinneringen aan zijn rusteloze leven, van zijn eerste herinneringen aan zijn naoorlogse jeugd “in een Nederlandse provinciestad nabij de Duitse grens” tot de melancholische conclusie dat hij in de herfst van zijn rusteloze leven, in de aanblik van zijn moeders schommelstoel en zijn vaders gedichten een vreemdeling is geworden in zijn eigen herinneringen. Het zijn

22

zuiderlucht.eu

aantekeningen waarin hij greep probeert te krijgen op het feit dat de tijd voorbijgaat. En dat zijn eigen leven daar een symptoom van is. Zijn eerste herinnering was de Duitse bezetting, zijn laatste film Force of Destiny ging over zijn levertransplantatie en de nieuwe liefde die hij in het aanzicht van de dood nog gevonden had.

De kwetsbaarheid van het leven, de fragiele relaties tussen mensen, het is de rode draad in zijn leven en zijn werk. Aanvankelijk werkte hij in Australië als fotograaf, maar vanaf de jaren zeventig begon hij films en documentaires te maken. In totaal zo’n twintig speelfilms en bijna evenveel documentaires.

VERTROUWEN In zijn nieuwe vaderland kwam hij aan als fotograaf, en begon hij al snel films te maken. De fragiliteit van liefdesrelaties is altijd een rode draad in zijn oeuvre geweest. Seks en de dood zijn constante motieven in zijn films, vertelde hij in Arnhem. Eros en Thanatos, het klassieke begrippenpaar van de liefde en de dood. Seks confronteert je met de dood, en de dood met het leven, zei hij. “Hoeveel hoogtepunten kent het bestaan? Hoeveel momenten van extase en diepe ellende heb je aan het einde van je leven meegemaakt? Als je het bij elkaar optelt zijn het misschien maar een paar minuten. Daarom moet je je elke dag afvragen wat het betekent om te leven. Je moet je je eigen dood elke dag realiseren, elke dag de balans opmaken.”

Na Illuminations maakte hij Inside Looking Out (1977), over de nadagen van een huwelijk; gevolgd door Kostas (1979), een portret van een Griekse taxichauffeur, dat minder persoonlijk was, maar tot dan toe wel zijn meest succesvolle film in Australië. Hij gold als “de vader van de onafhankelijke film”, een echte auteur, met vaak grotendeels zelfgefinancierde films als Lonely Hearts (1982) over de prille liefde tussen een man van middelbare leeftijd en een verlegen bankemployee.

Man of Flowers (1983), over een man die zich koestert in de erotische sensaties die bloemen bij hem oproepen werd geselecteerd voor het Filmfestival van Cannes en betekende zijn internationale doorbraak.

My First Wife (1984) gaat over zijn eigen echtscheiding, en Cactus (1986) is losjes gebaseerd op de blindheid van zijn eigen moeder.

Zijn bekendste film is waarschijnlijk de al genoemde documentaire Vincent (1987), waarin acteur John Hurt de brieven van Theo van Gogh aan zijn schilderende broer voorleest. In 1989 dong hij mee naar een Gouden Leeuw op het Filmfestival van Venetië met het vluchtelingenverhaal Island, met een hoofdrol voor de Griekse actrice Irene Papas. Exile, een liefdesverhaal tussen een naar een eiland verbannen man en zijn dienstmeid, werd vertoond op de Berlinale van 1994.

Zijn grootste frustratie werd Molokai: The Story of Father Damien, een groots opgezette Belgisch-Nederlandse coproductie over de Belgische pater Damiaan die eind negentiende eeuw een leprozenkolonie

december 2016

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN

© Rowland Jones

DIRK Onlangs had ik de gelegenheid Death in Venice weer eens te bekijken. Ik heb het niet gedaan.

Ik hoef hem ook helemaal niet nog een keer te zien, want ik zie hem elke keer

Aankondiging van fototentoonstelling van Paul Cox in Melbourne in 2015.

als ik het Adagietto uit Mahlers Vijfde Symfonie hoor. Al bij de eerste ijle strijkersklanken verschijnt de kop van

opzette op Hawaï. De film werd op last van de producent opnieuw gemonteerd; Cox verloor op slag zijn vertrouwen in de filmindustrie. Een jaar later kwam hij alweer sterk terug met Innocence (2000) waarin twee jeugdgeliefden elkaar na veertig jaar weer ontmoeten. Het is een van de eerste films die vrijmoedig seksualiteit tussen oudere mensen laat zien. Met deze film keerde hij terug naar menselijke geschiedenissen zoals A Woman’s Tale (1991), een film over en voor de stervende actrice Sheila Florance, die hem waarschijnlijk de meeste erkenning bracht.

LIEFDE In 2009 werd hij zelf met kanker gediagnosticeerd, de artsen gaven hem nog een half jaar. Een levertransplantatie bracht niet alleen een nieuw leven, maar ook een nieuwe liefde voor een mede-patiënte.

Het voelgoedverhaal werd door David Bradbury in de documentaire On Borrowed Time (2011) vastgelegd, en is later door Cox zelf verwerkt tot wat zijn laatste film zou worden: Force of Destiny.

Ik was in Australië toen die film op het Melbourne Filmfestival in première ging. En gekraakt werd. Alle cinefielen die ik sprak, deed het pijn hun voormalige held af te moeten vallen met wat misschien wel zijn meest persoonlijke film was, over het verhaal wat hem van de dood had gered. Maar het sentiment was mierzoet.

Ik moest terugdenken aan dat gesprek in Arnhem, waar hij zijn werk in een politiek-humanistische traditie plaatste. “Ik maak films vanuit een politieke motivatie”, zei hij toen. “Dat klinkt misschien raar voor mensen

23

die denken dat ik een kunstzinnige filmmaker ben.”

Cox’ politieke uitgangspunten liggen niet bij een partij, een programma of een ideologie, maar op een humanistisch niveau: “De mens is een bijzonder wezen, want hij is gezegend met gevoel. Film is een middel om bij je diepere bewustzijnslagen terecht te komen.

Het probleem met de menselijke soort is dat we eens mensen waren, maar nu zijn we consumenten. Dat heeft ook het filmpubliek veranderd: het wil vermaakt worden. Ik wil in mijn films laten zien dat het belachelijk is om je dood te consumeren. Dat doe ik door kleine films te maken die níet over consumeren gaan en niet bedoeld zijn om te consumeren. Ze bieden geen instant bevrediging, maar hopelijk inzicht op de lange termijn.

En ja, dat noem ik politiek, want dat is een politieke zet.”

Dirk Bogarde. Hij kijkt peinzend voor zich uit en lijdt. Ik ook, want ik wilde Mahler, niet Dirk Bogarde. Ik stel vast dat ik Mahler Vijf mijd.

Lees ik Der Tod in Venedig, de novelle van Thomas Mann waarop Visconti’s film is gebaseerd, dan verschijnen er golfjes. Een gondel. Dirk Bogarde. Op de achtergrond klinkt zachtjes het Adagietto. Dat doe ik niet nog een keer.

Henk van Ulsen leest De dood in Venetië op 4 CD’s en verandert langzaam in Dirk Bogarde.

Naar Venetië wil ik eigenlijk ook niet meer.

Visconti heeft een klomp Mann, Mahler, Venetië en Dirk Bogarde in mijn

ANGST In essentie maakt hij altijd dezelfde film, zei Cox indertijd in Arnhem. Hij heeft de hypocrisie en de menselijke angst voor het onbekende bloot willen leggen. Door Innocence herontdekte hij het menselijk lichaam. “Mensen weten niet meer wat het betekent om elkaar aan te raken. Daarom ben ik nu met Judith Herzberg aan een script aan het schaven met de werktitel Touch. Het moet een film worden over lichamelijkheid.” Ingehaald door zijn eigen stoffelijkheid is die film er nooit meer gekomen.

hoofd neergelegd die ik nooit meer weg krijg. Het gaat alle perken te buiten, zo’n film zou verboden moeten worden.

Wel moet ik hoognodig alle andere Visconti-films nog eens zien.

DUNCAN LIEFFERINK

Dana Linssen is hoofdredacteur van Filmkrant. Ze schrijft filmrecensies voor NRC Handelsblad.

zuiderlucht.eu

december 2016

de voorkeur van...

ROY OP HET VELD DE HOOFDREDACTEUR VAN DE LIMBURGSE KRANTEN KWAM VIA EEN LOICURSUS IN DE JOURNALISTIEK TERECHT. MET SCHRIJVEN WAS HIJ EEN SLOW STARTER, MET LEZEN NIET. HESSE, MANN, KAFKA, DE RUSSEN, HIJ

PICASSO, MATISSE, BRAQUE, LÉGER ...

LAS ZE ALLEMAAL. “INMIDDELS HEB IK ALLES VAN PAUL AUSTER GELEZEN. JA, IK LEES WEL IN RIJTJES.”

www.21ruelaboetie.com

22.09.2016 > 29.01.2017

La Boverie Luik

Na zijn studie softwareontwikkeling aan

RUE LA BOÉTIE naar het boek van Anne Sinclair © Editions Grasset & Fasquelle, 2012

de TU Eindhoven loste Roy op het Veld vrachtwagens op Trade Port West in Venlo en werkte hij als suppoost bij Museum Van Bommel Van Dam. Hij bestelde een LOIcursus journalistiek omdat hij schrijven zo leuk vond.

In de kelder van zijn nieuwbouwhuis in Maastricht – waar zijn boeken staan - snelt hij door zijn loopbaan. In februari 1997 – de internethype was aanstaande - werd hij aangenomen bij een automatiseringsnieuwsblad van VNU. Een maand later zat hij voor een artikel over IBM al in het vliegtuig naar de VS.

Sittard en dacht: laat ik L1 opzetten voor het Limburgse nieuws. Eerst hoorde ik dat De Limburger werd voorgelezen vóór het ANPbulletin van acht uur en toen volgde Choco Choco. Ken je dat? Een dagelijks terugkerend spelletje; ze zetten op de redactie een rij bekertjes neer. Luisteraars kunnen bellen en als ze raden onder welk bekertje een balletje zit, krijgen ze een chocoladepakket. Ik heb dat een tijdje volgehouden, nu luister ik in de auto naar Radio 2, Radio 4 of BNR Nieuwsradio. BNR is sneller dan Radio 1 en bespaart je knerpend grind. Je weet wel, van die reportages die beginnen met: “We lopen hier…” Ben je vijf minuten verder eer je iets weet.”

RADIO “Op mijn eerste werkdag als hoofdredacteur van de Limburgse kranten, op maandag 2 mei, reed ik van mijn hotel in Maastricht naar

BEELDENDE KUNST “Na mijn studie aan de TU in Eindhoven werkte ik een jaar of drie in het weekend als suppoost in museum Van Bommel Van Dam in Venlo.

ZUIDERLUCHT BOEKEN TOP 10 Deze lijst is

samengesteld op

basis van actuele

EEN BRON VAN INSPIRATIE ‘QUILTS’ (Arnout Cosman) Geometrische patronen van 22 november t/m 30 december 2016 ‘WEARABLE ART’ (Tiel Janssen) Theaterkostuums en sieraden van 11 december t/m 9 april 2017

verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en de Tribune (Maastricht).

Kijk voor actuele informatie en activiteiten op onze website.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Elena Ferrante – De geniale vriendin (-) Stefan Hertmans – De bekeerlinge (10) Johan Crujiff – Mijn verhaal (-) Marcia Luyten – Het geluk van Limburg (3) Jolande Withuis – Juliana’s vergeten oorlog (-) Geert Mak – De levens van Jan Six (2) Hanya Yanagihara – Een klein leven (7) Bruce Springsteen – Born to Run (9) Dick Swaab – Ons creatieve brein (6) Lize Spit – Het smelt (-)

www.museumdekantfabriek.nl

24

zuiderlucht.eu

december 2016

EDITS

BlendR & FiltR

COLOFON

Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 14.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

NOBEL BOB “Je moet je plaats kennen. Alles wat de moeite waard is, neemt veel tijd in beslag. Het kost je honderd slechte liedjes voor je een goede schrijft.” van 1970) is hoofdredacteur Roy op het Veld (Tegelen, der Eer d. bla Dag gs bur Lim het Dagblad De Limburger en in ont wo Hij ieele Dagblad. werkte hij voor het Financ en heeft twee kinderen. wd rou get is , icht astr Ma

Soms kwamen er drie bezoekers. Dat vond ik echt schokkend. Waarom bestaat zo’n museum er als er maar drie mensen komen? Enkele schilderijen zijn me bijgebleven, zoals Wandelaars in een ver grasland van Gèr Boosten, Zee van Edgar Fernhout en Detail in scheepsdek van Marinus Fuit. Ik heb er niet veel verstand van maar bezoek sindsdien wel musea als ik op reis ben.”

INTERNET “Op zaterdag liggen hier vier kranten op tafel: De Limburger, de Volkskrant, de Telegraaf en het Financieele Dagblad (FD). Ik lees veel online, ik heb standaard in mijn browser allerlei webpagina’s open. Bij het Financieele Dagblad hebben we in 2004 het redactieproces radicaal veranderd omwille van de digitalisering. We moesten van de krantenreflex af. Redacteuren moesten voor de site schrijven en de eindredactie bepaalde ’s avonds wel of het ook in de papieren krant terecht kwam. Waarom zou een lezer tot de volgende ochtend moeten wachten op een stuk over het afscheid van Gerrit Zalm terwijl het al om twaalf uur ’s middags klaar is? Er was drie weken chaos en weerstand. Van de een op de andere dag verdubbelde het aantal bezoekers op onze site. Bij het FD is de krant niet meer het primaire platform. Bij De Limburger zal dat proces dat langer duren.”

FOTOGRAFIE “Het werk van Marie Cecile Thijs vind ik echt goed. Ze maakte voor het FD elke week een food-portrait, fotografeerde steeds één ingrediënt, een kikkererwt of een artisjok. Haar foto’s zijn bijna schilderijen, de belichting is fantastisch.

Soms werkt ze een hele week aan een foto.”

BOEKEN “Ik lees voor het slapen gaan, nu de biografie van een dochter van Stalin.

Toen ik hoorde dat Misplaced Childhood van Marillion gebaseerd was op een boek van Hermann Hesse ben ik alles van Hesse gaan lezen. Het was mijn ontdekking van de literatuur, daarna heb ik alles gelezen van Thomas Mann, vervolgens Kafka en de halve Russische bibliotheek, toen ik in het museum werkte. In het vliegtuig las ik Moon Palace van Paul Auster. Inmiddels heb ik alles van Auster gelezen. Ja, ik lees wel in rijtjes. Ik lees vrij veel over de Tweede Wereldoorlog. Zoals Tot de laatste man van Ian Kershaw. Over waarom de Duitsers na de invasie van de geallieerden de oorlog niet zijn gestopt.

Geweldig boek, al is het 150 pagina’s te lang en een tikkeltje te academisch.”

MUZIEK “Ik heb mijn cd’s aan de verhuizers meegegeven. Ik luister vooral via Spotify.

Dat is zo’n groot universum dat ik laatst bedacht dat ik al twee jaar niks meer van Elvis Costello had beluisterd. Ik ben een fan sinds ik hem zag op Rock Werchter in 2005. Ik hou van zijn stem. Het mooie van Spotify is dat je op basis van je luistergedrag wekelijks een lijst met aanraders krijgt. Ik luister ook graag naar klassieke muziek. Maar als popliefhebber had ik geen idee wat ik hoorde. Dan helpt zo’n Spotify-top-50 playlist van Bach wel.”

VORM “Omdat kunst vorm geeft aan vormeloze gevoelens en vermoedens, aan openbaringen die onverwoord geen openbaring waren, aan waarnemingen die het nooit tot die status gebracht zouden hebben als er geen vorm voor gevonden was.”

Begunstigers krijgen ZL voor 57 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is onontbeerlijk voor het voortbestaan van het blad.

Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers

Goede kunst is altijd relevant en geëngageerd, constateert Marjoleine de Vos bij het lezen van de jongste essaybundel van Oek de Jong.

Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Said El Haji, Emile Hollman, Rowland Jones, Gerard Kessels, Koen Kleijn, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Harald Merckelbach, Marente de Moor, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Patricia Pisters, Ronald Rovers, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Alexander Schröder Annemarie Staaks, Richard Stark, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Anna Peeters Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo

REPLIEK “Dien hem hard van repliek, negeer hem, lach hem uit, recht in die bleke smoel van ‘m, allemaal veel beter.”

Bert Wagendorp vindt dat Geert Wilders niet in de rechtszaal, maar daarbuiten bestreden moet worden.

ZEURKOUSEN “Om de zeurkousen vast voor te zijn: ik heb er meer dan honderd pagina’s uitgehaald. Dit boek kan geen pagina korter. Wat zeg ik: geen woord.”

Schrijver A. F. Th. Van der Heijden over zijn nieuwe, 1296 pagina’s tellende roman Kwaadschiks.

UP HILL “Ik probeer het mezelf altijd moeilijk te maken, elke keer weer. If there’s a flat road, I’d rather go up a hill. Dat is je verantwoordelijkheid als kunstenaar, denk ik: jezelf steeds opnieuw uitvinden. Nooit opgeven. Nieuwe wegen zoeken, nieuwe vormen.”

Kunstenaar Steve McQueen wint de Johannes Vermeer Prijs, de staatsprijs voor de kunsten.

GENRE “Volgens mij heb jij een vreemd beeld van sociaal geëngageerde kunst, alsof het een apart genre zou zijn. Kunst reageert altijd op vragen over het leven, over de maatschappij, over wie je bent, Altijd! Zelfs Van Gogh. Toen hij zijn zonnebloemen schilderde, probeerde hij daarmee een band met de wereld te creëren.

Maar ook de minimalisten waren politiek, die reageerden op de oorlog in Vietnam, op de vrouwenrechtenbeweging. L’art pour l’art bestaat niet. Kunst gaat altijd over alle aspecten van het leven.”

Kunstenaar Steven McQueen tegen interviewer Hans den Hartog Jager.

EMILE HOLLMAN

25

Bob Dylan reageert op het toekennen van de Nobelprijs voor literatuur.

zuiderlucht.eu

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief

december 2016

ISSN: 1875-7146

26

zuiderlucht.eu

december oktober 2016 2016

Peter van den Brink: â&#x20AC;&#x153;In Duitsland mag roofkunst niet tegen de geschatte marktprijs worden teruggekocht. Het maximum bedrag is tien procent vindersloon.â&#x20AC;? foto Richard Stark

INTERVIEW

IN HET SPOOR VAN DE ROOFKUNST Ruim een derde van de schilderijen uit het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken bleek na de oorlog verdwenen. Directeur Peter van den Brink probeert te achterhalen wat er met de werken is gebeurd. Met succes, binnenkort komt een van de belangrijkste schilderijen terug naar Aken. Hoe dat in zijn werk gaat vertelt hij aan DUNCAN LIEEFERINK.

>> 27

zuiderlucht.eu

december 2016

PETER VAN DEN BRINK “E

ind 2008 kregen we een tip van een Zuid-Duits echtpaar. Ze waren op de Krim geweest en hadden in Simferopol een tentoonstelling gezien met tientallen schilderijen die uit Aken afkomstig waren. In de meeste gevallen stond de herkomst er gewoon bij, open en bloot.”

Peter van den Brink werkte jarenlang als conservator oude kunst in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Sinds 2005 is hij directeur van het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken.

De in Valkenburg wonende Van den Brink heeft het er zeer naar zijn zin. Ook deze middag zit hij er ontspannen bij op zijn werkkamer aan de achterzijde van het museum. De opwinding over de ‘ontdekking’ van uit Aken afkomstige roofkunst glinstert acht jaar later nog in zijn ogen.

Zoals de meeste Duitse openbare collecties werd die van het Suermondt-Museum (de schenking Ludwig kwam er pas in 1977 bij) in de oorlog op een veilige plek opgeslagen. In Nederland ging het net zo: Rembrandts Nachtwacht en vele andere topstukken brachten de oorlog door in de grotten van de Sint Pietersberg. De meeste Akense kunst ging naar de Albrechtsburg in Meissen, niet ver van Dresden.

“Een deel van de in Meissen opgeslagen werken werd al in juni 1945 door de Amerikanen teruggebracht” vertelt Van den Brink. “Een ander deel bleef achter. Meissen lag in de Russische zone – de latere DDR. Veel kunst die zich daar bevond werd door het Rode Leger meegenomen als oorlogstrofee. De Russen hielden dat vrij netjes bij, maar Meissen was toevallig bezet door een bataljon uit Oekraïne. Die schreven niks op. Het zou verklaren waarom er van de Akense schilderijen vrijwel geen spoor terug te vinden was.”

“Alleen al voor ons museum gaat het om meer dan tweehonderd schilderijen, ruim een derde van de toenmalige collectie. Van de meeste van de vermiste werken zijn nog zwartwit foto’s beschikbaar. We weten precies wat er weg is, maar we weten niet wáár het is. Een fantoommuseum, een Schattengalerie. Onder die titel hebben we in

28

“Het waren niet alleen de Russen en de Oekraïners die schilderijen meenamen.”

2008 een catalogus van de verloren schilderijen gepubliceerd. Tegelijkertijd stelden we in het museum een selectie van de oude foto’s ten toon.

We waren het eerste museum in Duitsland dat zoiets deed. Sommige andere musea zijn veel meer kwijtgeraakt dan wij, maar het thema ligt in Duitsland heel gevoelig – nog steeds. Wie zijn wij om ons te beklagen over onze oorlogsverliezen?

Als Nederlander kan ik daar waarschijnlijk net iets vrijer mee omgaan.”

“En toen kwam die tip over Simferopol. De Krim hoorde op dat moment nog bij Oekraïne, dus dat kwam overeen met onze vermoedens.

Waarschijnlijk hebben ze aankondigingen van onze Schattengalerie gezien en toen hun tentoonstelling georganiseerd. Als proefballon, om te kijken hoe we zouden reageren.”

Vrijwel onmiddellijk reisde een Akense delegatie af naar de Krim. De WDR ging mee en maakte een reportage. Je ziet Peter van den Brink en zijn medewerkers in stomme verbazing door de zalen van het museum in Simferopol lopen. Van den Brink: “We hadden de catalogus bij ons en konden gewoon aankruisen welke schilderijen er hingen.

Het waren er 76.”

“Bij die eerste ontmoeting hebben we ons heel terughoudend opgesteld. We hebben benadrukt dat we waren gekomen om te helpen met het inventariseren en onderzoeken van de schilderijen, zeker niet om ze meteen mee terug te nemen. Die diplomatieke houding werkte goed. We mochten alles in detail fotograferen, zelfs de achterkanten.

Labels en stempels zeggen veel over de wat er met de werken gebeurd is. Het bleek dat een aantal

zuiderlucht.eu

ervan in de jaren vijftig in Kiev gerestaureerd was.”

Het bezoek aan Simferopol was het begin van een proces, maar voor een proces als dit heb je een lange adem nodig, we komen er nog op terug.

Maar eerst is het tijd voor een verhaal met een goede afloop. Van den Brink gaat er eens goed voor zitten.

“Het waren niet alleen de Russen en de Oekraïners die schilderijen meenamen. Ook Duitse burgers maakten gebruik van de chaos in de naoorlogse jaren. Een zekere Alice Tittel emigreerde in 1951 van Berlijn naar Canada. Ze had twaalf schilderijen bij zich, afkomstig uit het depot op de Albrechtsburg in Meissen. Elf daarvan

We weten precies wat er weg is, maar we weten niet waar het is.’ meldde ze aan bij de douane. Ze beweerde dat ze de schilderijen op een veiling had gekocht.

Het laatste schilderij meldde ze niet aan, ze smokkelde het ongezien naar Canada. Het was het mooiste van de twaalf, een zeventiendeeeuws bloemstilleven van Balthasar van der Ast. In 1954 verkocht ze het, geholpen door de museumdirecteur in haar nieuwe woonplaats in

december 2016

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN

© Rowland Jones

HUILEN Ontario, aan een kunsthandelaar in New York.

Via via kwam het weer in Europa terecht en wel in Wassenaar, in de collectie van Unilever-topman Sydney van den Bergh. Die verkocht het in 1972, via een Haagse kunsthandelaar, aan een verzamelaar in New York.”

“Het schilderij is sindsdien enkele malen in Nederland geweest. Ik zag het voor het eerst in 1988 op een tentoonstelling in het Prinsenhof in Delft, waar ik toen conservator was. Roofkunst was in die tijd geen thema. Het was weliswaar bekend dat er zich in Aken een vergelijkbaar schilderij had bevonden, maar men ging ervan uit dat dat een andere versie was. Ik ook, ik geef het eerlijk toe.”

“In 2004 werd de Van der Ast onverwachts aangeboden op de TEFAF in Maastricht. Nu wordt alles op de TEFAF vooraf zorgvuldig gekeurd. Tijdens de keuring stelde het Art Loss Register vast dat het schilderij wel heel erg veel leek op het vermiste paneel uit Aken. De kunsthandelaar die het namens de New Yorkse eigenaar aanbood hield vol dat het om twee verschillende schilderijen ging. Op zijn exemplaar was een vliegje te zien dat ontbrak op de afdruk van de Akense archieffoto die op dat moment ter beschikking stond. Hij trok het werk overigens wel terug. Toen we de foto in ons archief beter bekeken, bleek dat het vliegje daarop wel degelijk aanwezig was geweest, maar op de bewuste afdruk samen met een beschadiging in het negatief was weggeretoucheerd.”

H

et schilderij was hierdoor zo goed als onverkoopbaar geworden. De New Yorkse eigenaar kon in 1972 niet weten dat het om geroofde kunst ging. Een volgende koper zou zich niet meer daarop kunnen beroepen. Dat bood kansen voor Van den Brink: “In Duitsland mag roofkunst niet tegen de geschatte marktprijs worden teruggekocht. Het maximum bedrag is tien procent vindersloon. Bij de toen geldende veilingprijzen voor Van der Ast was dat hooguit een ton. Maar helaas, voor de eigenaar zou dat onvoldoende zijn geweest. Dan doe je er toch een paar dingen bij die ongebruikt in de opslag liggen, suggereerde de bemiddelende kunsthandelaar, maar daar kan ik als directeur van een openbare collectie natuurlijk niet aan beginnen. Ik ben geen marktkoopman.”

29

De onverwachte doorbraak kwam in 2012, toen een Van der Ast van vergelijkbare kwaliteit op een veiling maar liefst vier miljoen euro opbracht.

Van den Brink “Tien procent was nu ineens vier ton geworden, een bedrag dat voor de eigenaar acceptabel was. Het enige wat ik nu nog hoefde te doen was fondsen werven. Als alles meezit hangt het schilderij begin 2017 weer in Aken!” Het voegt zich dan bij een ander bloemstilleven uit de buit van Alice Tittel dat twee jaar geleden na vergelijkbare (zij het iets minder spectaculaire) omzwervingen in het museum terugkeerde.

Met de Van der Ast komt volgens Van den Brink één van de drie belangrijkste stukken uit de Schattengalerie terug naar Aken, een beloning voor jarenlange inspanningen. Het tweede is een klein winterlandschap van Claude Monet.

De verblijfplaats daarvan is bekend – het doek lijkt in het bezit te zijn van nazaten van een hoge officier uit het Rode Leger, dat kan niet toevallig zijn – maar teruggave is nog hoogst onzeker. Het derde is een groot doek met een mythologische voorstelling van Hendrick de Clerck, een Brusselse schilder van rond 1600. Ook dat schilderij werd door de Oekraïners uit de Albrechtsburg ontvoerd.

Het brengt ons terug naar Simferopol.

“Een paar jaar geleden leek in Oekraïne de politieke wil te bestaan om over de zaak te praten.

Al weet je nooit zeker of de musea zelf ook zullen meewerken. Ze willen wel graag geld en hulp, maar zitten niet op teruggave te wachten. Om de boel in beweging te brengen heb ik toen een onorthodox voorstel gedaan dat in essentie hierop neerkwam: Oekraïne zou het Duitse eigendom erkennen, maar er zouden maar vijf schilderijen daadwerkelijk naar Aken gaan. Niet de kostbaarste stukken, wel stukken die belangrijk zijn voor onze collectie. De rest zou in Simferopol blijven als langdurig bruikleen en alleen voor tijdelijke tentoonstellingen naar Aken terugkeren.”

Van den Brinks voorstel werd “aarzelend positief” ontvangen, maar is inmiddels door de geopolitieke realiteit ingehaald. De Krim hoort niet meer bij Oekraïne, maar is geannexeerd door Rusland, de directeur van het museum in Simferopol is vervangen en er zijn sterke aanwijzingen dat de Akense schilderijen naar Moskou zullen worden overgebracht. De Russische wet, in tegenstelling tot de Oekraïense, bestempelt collecties als deze onvoorwaardelijk tot staatseigendom. Teruggave, in welke vorm dan ook, staat voorlopig niet op de agenda.

zuiderlucht.eu

Sinds kort heeft Zuiderlucht een boekentop10. Fascinerend, dat soort reeksen, voer voor psychologen.

Waarom staat elke Harry Potter-titel wekenlang op nummer 1? Wie is er geïnteresseerd in het wereldbeeld van oud-voetballer René van der Gijp?

Waarom is Een klein leven van Hanya Yanagihara, volgens Volkskrantcolumniste Sylvia Witteman “een lelijk geschreven, ongeloofwaardig, melodramatisch, beurtelings saai en weerzinwekkend misbaksel”, zo’n wereldsucces?

Een boek dat zo’n lijst niet zal halen is Groene Heinrich van Gottfried Keller.

Afgelopen zomer las ik deze nu pas (en hoe!) vertaalde, bijna duizend pagina’s tellende baksteen uit 1854. Een anderhalve week durende epifanie was het. Waarom heeft die Keller er niet nog eens duizend bladzijden bij geschreven?

Laatst zei een vriendin (70) dat ze niet begreep waarom oudere mensen, mits gezond van lijf en leden, hun leven in verveelde eenzaamheid doorbrengen.

Er is nog zoveel moois te beleven, te zien, te beluisteren, te lezen!

Kellers brave Hendrik gaf me het gevoel dat ik voor het eerst een boek las. Is het de sensatie van ‘de eerste keer’ die ons drijft, of is er meer?

Ik herinner me de eerste keer dat ik Bowie hoorde, de Velvet Underground, Led Zeppelin. Een dergelijke ervaring had ik dit jaar met Jan Dibbets’ mindblowing fotoexpositie Pandora’s Box in Parijs en de bloedmooie theaterversie van Couperus’ Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan in een Duitse fabriekshal.

Vorige maand legde een vriend (74) ineens Jouw land van Cesare Pavese en Sneeuw van Orhan Pamuk op tafel. Twee boeken, zó mooi, hij had erbij moeten huilen.

WIDO SMEETS

december 2016

30

zuiderlucht.eu

december 2016

Gökhan Girginol: “In Brussel heb ik nederigheid en dankbaarheid geleerd, mijn demonen bestreden én mijn krachten ontdekt.” foto Jan Castermans / Razziphoto

INTERVIEW

BOVEN OP DE ZANDHOOP Gokhan Girginol groeide op in de schaduw van de Genkse mijnterrils, de cite is onlosmakelijk verbonden met wie hij is en wat hij doet. Girginol brak door met rollen in de misdaadreeks De Ridder en de film Problemski Hotel. HILDE NEVEN laat hem aan het woord in zijn eigen melodieuze, rijke taal.

“Toen ik stopte met twijfelen, lukte het wEl.”

>> 31

zuiderlucht.eu

december 2016

GÖKHAN GIRGINOL

E

nigszins aarzelend wacht ik Gökhan Girginol op bij het Genkse cultuurcentrum van C-mine, de voormalige mijnsite Winterslag.

Aarzelend, omdat lang onzeker was of het wel zou lukken, de vrije momenten in zijn agenda zijn schaars. Vervolgens bleek een geblutst voorhoofd roet in het eten te willen gooien. “Rennend tegen een tak gebotst. Ik had al lang geen pijn meer gevoeld, eigenlijk deed dat nog weleens deugd, al was het natuurlijk niet met opzet,” zal hij daar later over zeggen.

Bij een kop thee vraagt Gökhan (Genk, 1988) om hier niet het ‘Interview met de Turkse acteur’ van te maken. “Ik heb soms het gevoel dat anderen veel meer met mijn afkomst bezig zijn dan ik zelf. Dat is zo beperkend. Zoveel telefoontjes ik al heb gekregen met de vraag ‘Kan je auditie komen doen? We hebben een Turk nodig’, dat wil je niet weten.” Zijn standaardantwoord? “Zoek je een Turk? Ga dan maar naar de dichtstbijzijnde kebabzaak.”

Toch wordt hij vaak naar voren geschoven als spreekbuis voor andere culturen. “Alles wat je meemaakt, heb je op de ene of andere manier aangetrokken. Dat anderen me als een rolmodel of als een spreekbuis zien, is prima. Zolang ik maar trouw kan blijven aan mezelf. Maar ik wil geen merk worden, en al zeker geen reddende allochtoon van dienst. Ik wil een rolmodel kunnen zijn voor de gastjes uit de wijk waar ik vroeger woonde, maar waarom ook niet van een Jan of Jozef uit West-Vlaanderen?”

Toen hij zelf ook zo’n gastje was in die wijk, hier even verderop, in Waterschei, droomde hij er toen al van om acteur of regisseur te worden?

“Zolang ik me kan herinneren, voel ik een soort verbondenheid met de wereld. Ik ben een zoon van Turkse migranten, dus heb uiteraard altijd wel een sterke verbondenheid met Turkije gevoeld, maar dat gevoel ging veel verder. Een soort nomade voelde ik me, een indiaan. Al kan je daar als kind natuurlijk moeilijk de vinger op leggen.

Ik zie mezelf als achtjarige nog op het pleintje in onze cité in Waterschei zitten, dat vroeger de veelbetekenende naam Leegte of Boşluk droeg.

Je had er niets dan een grote zandhoop, een miniterril. Daar, bovenop die zandhoop, zat ik.

Daar voelde ik me deel uitmaken van een groter

32

“Onvoorwaardelijk geven en nemen zorgen voor balans in mijn leven.”

geheel. Dat hadden mijn ouders misschien wel kunnen vermoeden toen ze me Gökhan noemden.

Het betekent heerser van het heelal, van het universum (glimlacht). Ik wist dat ik iets te vertellen had en pikte verhalen op van de mensen om me heen die mij raakten. De plaats waar ik woonde, een smeltkroes van allerlei zuiderse nationaliteiten, was natuurlijk een erg rijke voedingsbodem. Hoe wist ik nog niet, maar ik voelde wel dat ik een brug wilde slaan naar andere mensen en talen, verbinding met hen wilde maken door te delen wat ik beleefde.”

Hoewel het gezin in een Genkse cité woonde, besloot hun vader Gökhan en zijn twee zussen naar een school in het centrum te sturen, waar vooral Vlaamse kinderen schoolliepen. “Het waren twee andere werelden, en de ene was niet beter dan de andere. En ik werd elke ochtend van de ene naar de andere wereld gebracht. Een bewuste keuze, van mijn vader vooral, die – net zoals ik nu – het gevoel had dat het ons zou beperken in ons verdere leven als we in die welomlijnde hokjes zouden blijven steken. In de keuken klonk er naast Turkse muziek ook gospel, blues. Hij voelde die verbondenheid ook. Dat maakte de confrontatie met mensen die wél aan hokjesdenken deden natuurlijk des te meer confronterend. Want het is nu eenmaal eigen aan mensen dat ze je willen kunnen vatten, en dat ze nerveus of angstig worden als ze dat niet kunnen. Ik was een vreemde eend in de bijt. Maar toch welkom overal hoor.” Lachend: “Nog steeds trouwens.”

Ondanks zijn ontluikende creativiteit, besluiten Gökhans ouders hem na het lager onderwijs toch in te schrijven in een strenge middelbare school, waar hij de richting Latijn moet volgen.

zuiderlucht.eu

Was dat niet vragen om problemen? “Dat verliep inderdaad nogal desastreus. Op mijn derde middelbaar was ik al twee keer blijven zitten. Ik kon niet aarden in dat vreselijk rigide systeem, al was ik slim genoeg.” De verlossing volgde toen hij auditie mocht doen op de kunstschool in Hasselt.

Grinnikend: “Die verliep goed, en de leraars besloten het experiment aan te gaan. Met succes!

Zij hebben me alle kansen gegeven. Vandaag nog hangen er krantenknipsels over mijn doen en laten in de school. Super toch?”

M

et zijn middelbare diploma op zak, zette Gökhan koers richting Brussel, naar de RITCS School of Arts. Een allesbehalve evidente periode. “Sowieso al bevind je je dan op een kruispunt, maak je de evolutie van puber naar volwassene door. Bovendien moest ik financieel mijn plan trekken, en kreeg mijn vader een hersenverlamming. Ik heb er nederigheid en dankbaarheid geleerd, mijn demonen bestreden én mijn krachten ontdekt.”

Fysiek was hij dan wel weg van Genk, zijn wijk en zijn mensen de rug toekeren zou hij nooit doen.

Opnieuw gaat het over die verbondenheid. “De afstand bracht me ook weer dichter bij mijn roots.

Ik maakte er ook anderen warm. Mijn manier om die verbinding te maken. Ik beloofde mezelf trouwens om na mijn studies terug te keren en wat ik geleerd had door te geven. Dat doe ik tot op vandaag. Onvoorwaardelijk geven en nemen zorgen voor balans in mijn leven.”

Als hij na zijn studies niet meteen aan een

december 2016

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN

© Rowland Jones

degelijke job - voor een interimjob als Sinterklaas of Kerstman bedankt hij vriendelijk omdat het hem een fout gevoel geeft om voor zo’n job betaald te worden - raakt, slaat de twijfel toe. Met twee onderscheidingen op zak was hij immers klaar voor de buitenwereld. Zijn verwachtingen waren hooggespannen. “Verwachting is verwarring, schreef dichter Jotie ’T Hooft. Dat was er niet naast. Natuurlijk was het normaal dat niemand op me stond te wachten, maar dat bedacht ik pas achteraf. Terug naar Genk wilde ik nog niet, mijn verhaal in Brussel was nog niet af. Ik voelde me gedesoriënteerd. En net toen ik de knop had omgedraaid en stopte met twijfelen, lukte het wél.”

“Ik wil geen merk worden, en al zeker geen reddende allochtoon van dienst.”

En of het lukte. Sinds eind 2015 lijkt iedereen de weg naar Gökhan Girginol te vinden. Het begon met een rol in de Vlaamse misdaadreeks De Ridder en de tragikomedie Voor wat hoort wat.

Vervolgens kwam de film Problemski Hotel, naar een boek van Dimitri Verhulst, op zijn pad. Voor die rol werd hij genomineerd voor een Ensor in de categorie Beste Mannelijke Bijrol. En dan was er nog de sociaal-artistieke productie Herzaman voor het Genkse cultuurcentrum, een stuk over vijftig jaar migratie.

Voor zijn eerste, grote project in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) regisseerde hij Robin Hassan Hood, een bewerking van Robin Hood.

Rode draad in zijn eigen voorstellingen? Opnieuw de wil om platgetreden paden te verlaten, en vooral niet in hokjes te denken. Hij laat je als toeschouwer proeven van al zijn ontgonnen

33

terreinen. Ballet kan prima gekoppeld worden aan breakdance, hiphop aan mystieke klanken, gevestigde theatercoryfeeën aan mensen die nooit eerder op een podium stonden, een slum uit Nepal aan een achterbuurt van Brussel. Het podium is zijn ruimte om dimensies en werelden te scheppen, om discussies te voeren ook. Daarbij laat hij zich ook inspireren door elementen uit het theater van Brecht, Beckett en beeldend theater.

“Maar alles vertrekt altijd vanuit authenticiteit.”

En dan was er natuurlijk nog Spitsbroers, een tv-serie over twee voetbalbroers. “Ik ben auditie gaan doen met een zware baard en snor”, lacht hij, “niet meteen geschikt voor de rol van een 18-19-jarig gastje. Maar ik voelde meteen een klik met het personage Ibi. Ik voelde dat ik het sterker zou kunnen maken. Heerlijk om een rol te kunnen spelen waarin ik ‘cités’ mag praten, die typische taal van mijn wijk. Ik wilde er zeker over waken om hem niet als een cliché neer te zetten en mensen niet te kwetsen.” De rol gaf hem niet alleen erkenning bij de mensen uit het vak, maar ook daarbuiten. “Ook mijn ouders hebben door die rol beter begrepen waar ik mee bezig ben.”

Minder druk lijkt het orderboekje voorlopig niet te worden. “Tot en met midden december zijn er opnames voor het tweede seizoen van Spitsbroers.

Daarna volgt het toneelstuk Nachtelijk Symposium van Eric De Volder uit 1994 dat door Mesut Arslan opnieuw wordt aangepakt voor de KVS.” Hij krijgt ook vijf jaar artistieke steun voor projecten van 0090-kunstenwerkplaats in Antwerpen en zal zijn eigen stichting Shikari oprichten, dat jager betekent. Daarmee wil hij zijn dromen najagen, zijn vele plannen én talenten stroomlijnen, bondgenootschappen helpen sluiten met de mensen met wie hij al zo vaak samenwerkte.

“De ader van de groep vertrekt onmiskenbaar hier in Genk, maar waar hij zal uitkomen? Ik ben onlosmakelijk verbonden met deze stad.”

TOTEM Waarschuwing: dit wordt een stukje bekentenisliteratuur. Met het risico dat lezers zich ernstige zorgen gaan maken over mijn midlifecrisis of mate van verkindsing.

De blanco titelpagina van mijn agenda werd het grootste deel van dit jaar opgesierd door de beeltenis van een beertje. Het was de sticker die diende als toegangsbewijs voor de overzichtstentoonstelling van Grayson Perry in het Bonnefantenmuseum. Alan Measles heet het beertje, de troost en totem van de Britse kunstenaar.

Hij vervult een centrale rol in diens artistieke universum.

Misschien belandde de knuffel voor in mijn agenda om iets van de geest van de expositie Hold Your Beliefs Lightly vast te houden. Dat wat je van beren leren kan en vooral ook van Perry.

Van de talrijke indrukken van de tentoonstelling bleef vooral de speelsheid me bij. Verwar dat niet met gemakzuchtige ironie, de hang naar camp of groteske overdaad.

Met speelsheid bedoel ik de humor en het genot waarmee Perry grenzen en mogelijkheden verkent.

Spelplezier noemen ze dat in de sport.

Een aanstekelijke en inspirerende benadering die in kunst en het publieke debat, waar velen liever wegzakken in hun loopgraven, node wordt gemist.

Het klinkt paradoxaal, maar als we ons zelf echt serieus zouden nemen, omhelsden we het speelse. Ook met een beerloze agenda doe ik in 2017 in elk geval mijn best.

PAUL VAN DER STEEN

zuiderlucht.eu

december 2016

34

Eva Crutzen: â&#x20AC;&#x153;Ik sta echt wel eens voor een voorstelling met mijn wang tegen een koude muur in de coulissen.â&#x20AC;? foto Jean-Pierre Jans

zuiderlucht.eu

december 2016

INTERVIEW

VOEDSEL VOOR DE ZIEL Haar familie was ongerust over de afloop, maar met haar tweede voorstelling Spiritus vestigde cabaretiere Eva Crutzen in 2016 haar naam. EMILE HOLLMAN zocht haar op. “Kun je sterven nadat je in CarrE hebt gestaan? Nee! Ik heb dus alle tijd.”

>>

35

zuiderlucht.eu

december 2016

EVA CRUTZEN

“Dan dacht ik: ‘Ja halló, als jullie dit niet grappig vinden, dan niet hé’.”

D

e familieband is nog steeds sterk. Na het zien van de eerste try-out van Spiritus belde haar broer bezorgd naar haar vader. “Die voorstelling was nog lang niet goed, maar dat snapte hij niet.

Dus hing mijn vader meteen aan de lijn om te zeggen dat ik geen dingen moest doen waar ik niet achter stond. Terwijl hij de voorstelling zelf nog niet eens had gezien!”

Op deze druilerige herfstdag houdt cabaretière Eva Crutzen kantoor in Caffe Oslo in Amsterdam, de stad waar ze sinds haar achttiende woont.

De telefoontjes van haar broer en haar vader vond ze vervelend. “Ik zag het als een motie van wantrouwen. Maar ze wilden me beschermen, en dat is lief.” Uiteindelijk werd Spiritus, waarin ze met verhalen en stemmen dankbaar gebruik maakt van haar Limburgse afkomst, alom bejubeld.

Crutzen: “De eerste lovende recensie heb ik ze meteen laten lezen.”

Eva Crutzen (Maastricht, 1987) nam al op jonge leeftijd zang- en danslessen. Haar moeder stierf aan kanker toen ze elf was, ze bleef achter met haar broer Boudewijn en vader Jo, een huisarts. Hij was het die zijn dochter aanspoorde na de havo niet meteen naar de toneelschool te gaan, maar eerst het atheneum te doen. “Zodat ik altijd nog als advocaat in de rechtbank kon acteren.”

Achter de sketches en de grappen in Spiritus lonkt het verlangen naar geborgenheid en samenzijn. Daarvoor gaat ze terug naar Simpelveld, waar ze in haar jeugd elke zondag haar oma bezocht. Het leven was er gemoedelijk en overzichtelijk, de kerk een mooie plek voor het vieren van gemeenschapszin. Ze schetst haar oma als een warme, huiselijke vrouw met een

36

kleedje op tafel en grote borsten waar ze zich in kon verstoppen. Feilloos overdrijft ze het Parkstadaccent.

Met haar handen gevouwen om een glas gemberthee verwerpt ze het idee dat zo’n oma aan de keukentafel een typisch Limburgs tafereel is. “Overal in Nederland zitten omaatjes met een kleedje op tafel te wachten op hun kleinkinderen.

Dat beeld herkennen ze ook in Emmen, waar ik pas speelde. Ik hou er wel van om een mooi anekdotisch verhaal te vertellen, maar er moeten ook grappen in hé, je maakt er theater van. Die combinatie van lachen en ontroerd raken, spreekt mijzelf ook het meeste aan in het theater.”

Na het atheneum ging Eva Crutzen ging niet naar de Toneelacademie, maar naar de Frank Sanders Akademie in Amsterdam. Ze koos voor cabaret omdat ze dan kan zingen en dansen, verhalen kan vertellen én in een personage kan kruipen.

De eerste voorstelling die grote indruk op haar maakte, was Industry of Love van Hans Teeuwen.

Ze was zestien. “Hij was ongrijpbaar. Tegendraads.

Ik kan zo’n rebellerende wervelwind heel goed waarderen, en al helemaal als puber had dat een enorme aantrekkingskracht op mij. En hoe hij daar stond, zijn muzikaliteit, dat beweeglijke, die personages, ik vond het magisch. In de jaren daarna heb ik hem op de voet gevolgd. Bleek hij ook nog jazz-zanger te zijn, jazz is een andere passie van mij.” Overigens is Eva Crutzen een heel ander type cabaretier dan Hans Teeuwen.

Harde grappen en cynisme zijn haar vreemd, ze verkiest zelfspot boven het afzeiken van anderen.

Over haar lengte bijvoorbeeld. In Spiritus vertelt ze over een app voor kleine mensen, een soort alarmsysteem voor kleintjes die zich uit hun

zuiderlucht.eu

huisjes en tentjes haasten op snelle crossfietsjes als andere little people in nood zijn.

Inmiddels zitten Crutzen en Teeuwen bij hetzelfde (Belgische) impresariaat. Na een voorstelling in het Capitool in Gent stelde haar booker voor hem na de voorstelling te ontmoeten.

Ze bedankte voor de eer. “Ik weet zelf hoe irritant het is als iemand na een voorstelling, terwijl je nadampt van de adrenaline, je kleedkamer binnenkomt en zegt: ‘Hoi, mag ik m even

Harde grappen en cynisme zijn haar vreemd, ze verkiest zelfspot boven het afzeiken van anderen. voorstellen’.” Volgens Crutzen is de cabaretwereld klein en overzichtelijk, is er geregeld contact en volgen cabaretiers elkaar. Waarna ze zich haast te zeggen dat ze zich met geen enkele college wenst te vergelijken.

Haar eerste voorstelling Bankzitten speelde ze zo’n 120 keer. Ook met Spiritus staat ze vaak drie keer in de week op het toneel, samen met pianist

december 2016

2016 EEN JAAR IN SCHERVEN

© Rowland Jones

Jerry Bloem. Zijn inbreng is niet te onderschatten; met een perfecte timing ondersteunt hij de voorstelling met muziek en soundbytes. In een van de scenes speelt Crutzen een gefrustreerde tennisspeelster die een monoloog voert met haar tegenspeler. Elke keer als ze tegen de bal mept, zorgt Bloem voor het geluid van het zwaaiend racket dat een bal raakt. De twee zijn perfect op elkaar ingespeeld.

Intussen kijkt Eva Crutzen al vooruit naar haar derde show. “Ik begin heel langzaam weer in een makersmodus te komen”, zegt ze. Dat betekent dat ze in het voorjaar gaat schijven, en nu aan het verzamelen is. “Ik schrijf veel op, spreek ideeën in op mijn dictafoon en noteer zoveel mogelijk als ik iets meemaak of mensen ontmoet. Ik lees veel, bekijk documentaires en analyseer films en boeken. Alles eten en opslurpen, een vriend van me noemt dat zoeken naar soulfood.”

H

aar vriend Niels van der Laan, zelf ook cabaretier, is haar eerste sparringpartner bij een nieuwe show. Ze begint met een centraal thema, maar de ervaring leert dat het in de praktijk nog een heel andere kant kan opgaan. Spiritus zou eerst een ode aan de kwetsbaarheid worden.

“De Amerikaanse onderzoekster Brené Brown heeft een studie gemaakt naar de kracht van de kwetsbaarheid. Als je je kwetsbaar durft op te stellen, kun je je beter verbinden met een ander.

Maar goed, gaandeweg ging het steeds meer over gemeenschapsgevoel. Wat niet wil zeggen dat het níet over kwetsbaarheid gaat, ik denk dat mijn personages allemaal kwetsbaar zijn. En die kwetsbaarheid zit ook in mij.”

Voelt ze zich ook kwetsbaar op het toneel?

“In het dagelijks leven voel ik me gek genoeg kwetsbaarder. Het theater is een helder kader.

Het is duidelijk wat er van me wordt verwacht en dat geeft me een gevoel van veiligheid. Ik heb het nu even niet over de try outs want dan ben je natuurlijk super kwetsbaar. Maar dit programma zit zo geramd dat ik me fijn en sterk voel op het toneel.”

“Tijdens Bankzitten werd ik nog wel eens boos als het stil bleef in de zaal. Dan dacht ik: ‘Ja halló, als jullie dit niet grappig vinden, dan niet hé.’ Nu

37

denk ik als het publiek wat stug is: ‘Oh ze vinden het spannend, ze kennen me niet, misschien zijn het stille genieters of praat ik te snel.’ Ik ga er wat empathischer mee om, laat me niet zo snel uit het veld slaan. Ik heb zelden dat ik na afloop denk: dit sloeg nergens op. Er is wel verschil in reactie op de voorstellingen, maar het mislukt nooit. Het kan wel eens voorkomen dat ik moe of brak ben, ja. Ik sta echt wel eens voor een voorstelling met mijn wang tegen een koude muur in de coulissen, maar het lukt altijd op adrenaline.”

Ze is geen cabaretière die garen spint bij de actualiteit. “Bij mij gaat het vooral om de tijdgeest.

Wat er speelt in mijn leven en wat ik om me heen zie. Ik ben geen krantenlezer. Het nieuws is me te veel en te vluchtig, misschien is het zelfbescherming. Een blad als De Correspondent vind ik dan wel weer leuk om te lezen; de politieke actualiteit trekt me gewoon niet. Ik heb twee jaar Spijkers met Koppen gedaan, in mijn eigen programma heb ik dan geen zin om de discussie over Zwarte Piet nog eens te doen. Ik denk ook niet dat ze me gauw zullen vragen voor de oudejaarsconference, daar ben ik niet genoeg geëngageerd voor. Laat dat maar aan Javier Guzman of Youp van ’t Hek, Dolf Jansen of Claudia de Breij over.”

Voorlopig wil Crutzen zich blijven ontwikkelen als cabaretière, al zingt en acteert ze ook graag.

“Toen ik net begon, was ik heel ambitieus. Ik wilde naar Carré, dat kon me niet snel genoeg gaan. Daar ben ik wel in veranderd. Ik wil nog steeds in Carré staan, vooral omdat het me dan gelukt is er te komen en dat ik mijn publiek heb opgebouwd. Van de andere kant: Kun je sterven als je in Carré hebt gestaan? Nee! Ik heb dus alle tijd. Ik ben gezond, ik kan leven van mijn werk en als ik dan af en toe nog eens een avondje kan doorzakken met mijn vrienden en mijn familie kan bezoeken, ben ik een dankbaar en gelukkig meedske.”

DINGEN DIE (NIET) VOORBIJGAAN In de Maschinenhalle van de Zeche Zweckel tikt de tijd voorbij. Zacht maar indringend, tot gek makens toe. De man van de muziek, de Geräuschemacher, speelt met zijn piep-knorgeluiden een hoofdrol vanavond. We kijken naar Die Dinge, die vorübergehen, Ivo van Hoves bewerking van Couperus’ Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan.

Het decor en het spel zijn prachtig en sinds lange tijd zit ik weer eens op het puntje van mijn stoel bij een toneelstuk.

De klassieker uit 1906 is nog steeds angstaanjagend herkenbaar. Er is in honderd jaar tijd weinig veranderd.

Na een avondje existentialistisch zwelgen, drinken we bier in de foyer.

We zijn met zijn vieren, twee mannen en twee vrouwen. Daar komt de Gerauschmacher aan. Na ontvangen complimenten wendt hij zich dankbaar tot ons groepje. Hij vraagt geïnteresseerd naar het beroep van man één en er ontstaat onmiddellijk een geëngageerd gesprek. Daarna richt hij zich vol overgave op man twee: en wat doe jij? Beeldend kunstenaar?

Fantastisch!

Visitekaartjes worden uitgewisseld.

We zijn verrast door zoveel interesse.

Eva Crutzen – Spiritus. Op 11/1 in de Arenberg in Antwerpen, op 18/1 in Theater Heerlen, op 10/2 in de Verkadefabriek in Den Bosch en op 9/3 in Schouwburg De Domijnen in Sittard. evacrutzen.nl

Dan verplaatst hij zijn blik tot ons. “En jullie zijn de vrouwen?” Wij knikken. De Gerauschmacher zwijgt tevreden, geeft de mannen een hand en loopt dan weg.

Er is inderdaad niks veranderd sinds Couperus.

ANNEMARIE STAAKS

zuiderlucht.eu

december 2016

Viewmaster Projects proudly presents

01/12/2016 – 30/4/2017 every evening 19:00 – 00:00

EXPO

Persijn Broersen & Margit Lukács

PAUL SOCHACKI KIJKEN MET GESLOTEN OGEN. DE ONZICHTBAARHEID VAN HET ZICHTBARE Sphinxcour (east side building) and Sphinxparking (west side building), Maastricht.

Two large scale projections on the Eiffel Building, Maastricht.

A time-based media reflection on the ceramic industry’s cultural heritage.

TENTOONSTELLINGSPERIODE ZONDAG 15 JANUARI 2017 – VRIJDAG 24 FEBRUARI 2017 OPENINGSUREN MAANDAG TOT VRIJDAG VAN 9 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR (GESLOTEN OP ZONDAG EN ZATERDAG 18 FEBRUARI) WOENSDAG 25 JANUARI OM 20.15 UUR GEEFT PAUL SOCHACKI IN HET CULTUURCENTRUM EEN LEZING OVER ZIJN KUNSTZINNIGE ZOEKTOCHT MET ALS TITEL ‘ALS FOTOGRAFIE, SCHILDERKUNST WORDT’.

viewmaster-projects.com

DECEMBER 2016 2017 JANUARI PODIUM/ EXPO

NINA HAVEMAN - BLUEBIRD - EXPO VERLENGD T/M 14 DECEMBER VR 2 DECEMBER 2016 - 20U15 - MUZIEK

DE HELD CLUBCONCERT

WO 7 DECEMBER 2016 - 20U15 - THEATER

BERLIN ZVIZDAL [TSJERNOBYL - SO FAR SO CLOSE] VR 9 DECEMBER 2016 - 20U15 - COMEDY

MICHAEL VAN PEEL VAN PEEL OVERLEEFT 2016

WWW.CCMAASMECHELEN.BE

Verhuisbericht Dé provinciale steunfunctie voor de Limburgse cultuursector verhuist!

Vanaf 5 december 2016 is het Huis te vinden in het Ondernemersplein Limburg te Roermond.

DO 15 DECEMBER 2016 - 20U15 - THEATER

SACHLI GHOLAMALIZAD & KUNSTZ A REASON TO TALK ZA 17 DECEMBER 2016 - 20U15 - KLASSIEK

CANTATE, HAFTCRAFT XL & KELLY POUKENS J. RUTTER: MAGNIFICAT ZO 15 JANUARI 2017 - 17U00 - EXPO/OPENING

PAUL SOCHACKI KIJKEN MET GESLOTEN OGEN. DE ONZICHTBAARHEID VAN HET ZICHTBARE WO 18 JANUARI 2017 - 20U15 - COMEDY

ADRIAAN VAN DEN HOOF NEE, HET WAS GISTEREN OOK AL LAAT ...

VR 20 JANUARI 2017 - 20U15 - THEATER

DE KOE BECKETT BOULEVARD GESELECTEERD VOOR THEATERFESTIVAL 2016 WO 25 JANUARI 2017 - 20U15 - LEZING

PAUL SOCHACKI ALS FOTOGRAFIE, SCHILDERKUNST WORDT DO 26 JANUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK

JOS VAN IMMERSEEL & THOMAS BAUER F. SCHUBERT: WINTERREISE VR 27 JANUARI 2017 - 20U15 - MUZIEK

BART PEETERS - LAATSTE TICKETS! SOLO & ZONDER PLAN

Volledig programma en tickets: www.ccmaasmechelen.be

ZO 29 JANUARI 2017 - 15U00 - FAMILIE

THEATER DE SPIEGEL NIET DRUMMEN (PEUTERS VAN 8M T/M 3 JAAR) DI 31 JANUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK

KUGONI TRIO J. DECADT, M. EYCHENNE, A. PIAZZOLLA, E.A.

www.hklimburg.nl/verhuizing foto: Peter Wijnands

Foto © Karoly Effenberger

Post ZL

DENKTANK

A

© Rowland Jones

GEEN FILMS, GEEN BOEKEN, GEEN NETFLIX, GEEN SPOTIFY. OP TV EN INTERNET ALLEEN NIEUWS, SCHELDPARTIJEN EN SELFIES. ZO BETER?>

cteur Gijs Scholten van Aschat schijnt tijdens het jubelfeestje van D66 gezegd te hebben dat hij Hans van Mierlo mist. Hij had de partijoprichter nooit horen vragen wat precies het belang van kunst is.

Over het belang van de kunsten kan wat mij betreft niet genoeg worden gesproken, maar wellicht bedoelde hij wat anders. Waarom moeten de kunsten zichzelf altijd verdedigen, terwijl iedereen het normaal vindt dat er wegen zijn, en scholen, en ziekenhuizen.

Die vergelijking maakte ik hier een jaar of drie geleden ook als. Waarom die herhaling dan?

Omdat er weinig is veranderd. We hoopten dat de indertijd door Halbe Zijlstra ingezette haatcampagne tegen de kunsten in de drollenbak van de parlementaire geschiedenis zou belanden. Maar terwijl Halbe zich alweer heeft teruggetrokken onder zijn Motörheadbanier hebben de lagere overheden zijn methode overgenomen.

Kunst en cultuur horen bij het wezen van de mens, ze vormen de mentale infrastructuur van de samenleving. Vaag gezwets? Oké. Laten we eens alle, maar dan ook álle kunstuitingen een maand lang stopzetten. Geen films, geen boeken, geen Netflix, geen Spotify. Op tv en internet alleen nieuws, scheldpartijen en selfies. Zo beter?

Trouwens, waarom noemen we bestedingen aan de nationale infrastructuur overal investeringen, behalve in de kunst en cultuur? Daar noemen we het subsidie, een ander woord voor aalmoes.

Zo belanden we bij des Pudels Kern (die is van Goethe, hij kreeg zijn hele leven subsidie), namelijk de waardebepaling. Die is bij een kunstwerk moeilijker dan bij een viaduct.

Simpelweg een constructie doormeten is er niet bij, je hebt getrainde ogen nodig, spitse oren, een fijne neus.

“Goede kunst kun je ruiken”, hoorde ik ooit, en zo is het. Goede kunst is niet (zoals een viaduct) voor vergelijking vatbaar en loopt vaak voor de troepen uit. Hoe erg is dat?

Goede kunst roept bewondering op, maar ook boosheid en irritatie. Fascinerend, maar ook lastig om tot een voor iedereen acceptabele waardebepaling te komen. Oh ja: waarde is iets anders dan nut.

Subsidies worden vaak voorafgegaan door advisering, gebaseerd op zogenaamde peer group reviews: kritische observaties door deskundigen uit de sector. Of dat de beste methode is, laat ik even in het midden, Halbe Zijlstra kon er in elk geval niet goed tegen. Hij besliste liever zelf over omvang en toekenning van de subsidies.

Probleem was dat Halbe er de ballen verstand van had, en er nog trots op was ook. Proud to be dumb! Op financiën heb je graag een minister die goed kan rekenen, bij de kunsten kun je best iemand hebben die van postduiven houdt, en van Zwarte Piet.

Twee weken geleden maakte de provincie Limburg bekend dat de adviescommissie voor cultuur wordt opgeheven. Ze wordt vervangen door een denktank. Bij een tank leg ik trouwens nooit een verband met denken – u wel? Hoe het zij, de insiders worden vervangen door outsiders. De voorzitter is inmiddels benoemd - of ze van postduiven en Zwarte Piet houdt, weten we niet; wel is duidelijk dat deskundigheid en ervaring niet tot de functieeisen behoorden.

Niet gehinderd door enige kennis van zaken, wordt dat de nieuwe norm bij het investeren in de kunsten? En wat vinden de professionals er zelf van? Houden ze hun mond, bang als ze zijn de volgende keer met lege handen te staan? Laten ze zich horen, of plooien ze zich?

WIDO SMEETS

LAATSTE KANS

T/M 12 FEBRUARI 2017

YINKA SHONIBARE MBE

PARADISE BEYOND M U S E U MHEL M OND. NL