zuiderlucht
maandblad voor kunst en cultuur
11 jaargang • 12/2017 e
12
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
ecovention europe Expositie
3 sep t/m 7 jan locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
hendrik groen Pogingen iets van het leven te maken - Toneel
zo 10 dec | 14.30 uur locatie: Schouwburg De Domijnen, Mgr. Claessensstraat 2, Sittard
liesbeth List, de musical
met RenĂŠe Wegberg als Liesbeth List
do 21 dec | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen, Mgr. Claessensstraat 2, Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl
Wiener Sängerknaben
Limburgse Kerst met de
dirigent Kevin John Edusei piano Hannes Minnaar
dirigent Dmitri Liss piano Arthur en Lucas Jussen
Abrahamsen Statifications
Glass Dubbelconcert voor twee piano’s en orkest
(Nederlandse première)
Mozart Pianoconcert nr 22 Beethoven Symfonie nr 8
dirigent Enrico Delamboye koor Wiener Sängerknaben
dirigent Dmitri Liss viool Lei Wang Tsjaikovski Symfonie nr 4 Tsjaikovski Vioolconcert
(Nederlandse première)
Tsjaikovski Symfonie nr 4
Limburgse Kerst met de Wiener Sängerknaben
Tsjaikovski’s Kerst
di 19 dec | 20.00 u Theater Heerlen
zo 17 dec | 14.30 u | Theater aan het Vrijthof Maastricht
do 21 dec | 20.30 u Concertzaal Tilburg
vr 22 dec | 20.30 U uIT V E R KO C H T Chassé Theater Breda
zo 17 dec | 19.00 u | Theater aan het Vrijthof Maastricht
za 23 dec | 20.15 u Muziekgebouw Eindhoven
Hannes Minnaar Kerst met speelt Mozart de Jussens za 16 dec | 20.00 u Muziekgebouw Eindhoven
van 30 nov tot 10 dec in theaters in Brabant en Limburg
DESIGNWEEKEND ROERMOND OPENING TENTOONSTELLING
design is my RELIGION is my design
Vrijdag 1 december 17.30 uur
ECI Roermond www.designismyreligion.nl
BEKENDMAKING WINNAAR
LIMBURG DESIGN AWARD Zondag 3 december 15.00 uur
Cuypershuis www.limburgdesignaward.nl
En verder... exposities, rondleidingen, een exclusieve preview met de conservator, muziek door klavecinist Mario Sarrechia en de route ‘Vormgeving in het voetspoor van Pierre Cuypers’.
inhoud
zuiderlucht 12\2017
7
12
editorial - Al dat moois
20
"Hun verhalen leveren fascinerende discussiestof op, het zijn mooie cadeaus om onder de kerstboom, na de oh’s en de ah’s over de hebbedingetjes, met familie en vrienden te bespreken."
8 Kunst is een vak
Op je kop de wereld over In eigen land een goed bewaard geheim, daarbuiten wereldtop. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL sprak de
Ook lokaal heeft de kaalslag in de cultuursector huis
in beeld - Van meisje naar jongen
gehouden. Maar in het Zuid-Limburgse heuvelland ligt
ZL-fotograaf Jasper Groen volgde de transgender Eric
een enclave die wél in kunst investeert. Mede door de
voor, tijdens en na zijn coming out. Van de portretten
vasthoudendheid van twee ambtenaren. WIDO SMEETS
verschijnt nu het boek Eric*. Fotograaf Erwin Olaf: “Jasper
zocht hen op. “Effe stoefen, zeggen de Vlamingen dan.”
fluistert in een tijdperk waarin iedereen schreeuwt.”
16
22
streetdancers van The Ruggeds in hun studio - nog steeds op Strijp-S in Eindhoven. “Wat is nou mooier dan vanuit hier met je vrienden de hele wereld over reizen?”
Weg met de curator Opvoeders in design
Cover: Nora EL Koussour. Zie pagina 32. foto Richard Stark
4
Bij veel tentoonstellingen draait het niet om de kunst zelf, maar om het verhaal van de curator, constateert
Design redt de wereld niet, maar stimuleert wel maat
EDO DIJKSTERHUIS. Hij betreurt die curatorenepidemie
schappelijke vernieuwing. EDO DIJKSTERHUIS sprak Niels
en verwelkomt het tegengif, afkomstig van de
van Eijk en Miriam van der Lubbe die Kasteel Het Loo gaan
kunstenaars. “Damien Hirst is zelf een totaalkunstwerk
herinrichten. “Een concept bedenk je op zondagmiddag,
geworden.”
de rest van de week ben je bezig het uit te werken.”
28
zuiderlucht 12\2017
inhoud
36
2017
Een jaar in scherven
11
emile hollman
Zuiver
— 15
cyrille offermans
Koekoeksjong
— 19
Langs de afgrond
stan van herpen
Leemte
Jan Swerts krijgt het leven niet cadeau. Zelf heeft
beeldspraak - Romp op pootjes
hij Asperger, zijn zoon gaat gebukt onder Tourette.
Een opwekkend gezelschap is het niet dat
— 25
Zijn vrouw ging bij hem weg en zijn moeder kwam te
kunstenaar Jerry Kowalsky uit Berlijn heeft mee
overlijden. Gelukkig, vertelt hij tegen EMILE HOLLMAN,
genomen. Op dit moment stelen zijn beelden de
keerde de liefde terug in zijn leven.
show in Odapark Venray.
32
38
Blendr & filtr
dieter van den bergh
Koning
— 31
wido smeets
Religie
— 35
thomas snoeijs
Magneetje
is dat er publiek is voor toneel, in elke stad. Het
— 39
is aan de schouwburgen om deze op de been te
krijgen.”
Acteur Hans Croiset: “Mijn stellige overtuiging
39
paul van der steen
Dictatuur
—
Zuiderlucht boekentop10 “Het hysterische #metoo-tribunaal stortte zich ook op de al tien jaar dode schrijver. Zo belandde
Ze won een Gouden Kalf voor haar rol als radicaliserende moslima in de film Layla M. Tijdens de opnames ontpopte
Wolkers als seksist alsnog op een postuum opgerichte brandstapel.”
tekening Rowland Jones
Gewoon Nora ze zich tot een geëngageerd actrice, vertelt Nora El Koussour aan PAUL VAN DER STEEN. “Tof als mensen mij als inspiratiebron zien, maar daar ben ik niet op uit.”
5
wilt u ook dat zuiderlucht u maandelijks verwelkomt met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur vol verrassende reportages, puntige beschouwingen, geestverruimende interviews, spitsvondige columns en wonderbaarlijke fotografie? reis dan met ons mee via zuiderlucht.eu/begunstigers en het mooiste cultuurblad van nederland landt voortaan als eerste op Ăşw deurmat, elke maand opnieuw
editorial
zuiderlucht 12\2017
Buitenring Parkstad Limburg knooppunt Reijmersbeek
visualisatie Geonius
Al dat moois “I
k ben gewoon Nora, iemand met nog veel meer identiteiten dan alleen de Nederlands-Marokkaanse”, zegt actrice Nora El Koussour in het mooie interview dat Paul van der Steen met haar heeft in deze laatste Zuiderlucht van 2017. Ze wil niet, zoals dat tegenwoordig heet, worden ‘geframed’, ze wil juist los komen van het hokjesdenken om zich in vrijheid verder te ontwikkelen. Zo bekeken zou anti-framen het thema kunnen zijn van deze ZL, als altijd in december een interviewnummer. De breakdancers van The Ruggeds, de cultuurambtenaren Juliette Sinkó en Marcella Pinckers, het ontwerpersduo Van Eijk en Van der Lubbe, fotograaf Jasper Groen, muzikant Jan Swerts en kunstenaar Jerry Kowalsky, ze zijn net als Nora El Koussour bezig om bestaande denkpatronen te doorbreken. Hun verhalen leveren fascinerende discussiestof op, mooie cadeaus om onder de kerstboom, na de oh’s en de ah’s over de hebbedingetjes, met familie en vrienden te bespreken. Laat het deze feestmaand niet uitsluitend over materiële zaken gaan. Dat bruggetje wil ik graag bewandelen om u als vaste lezers te wijzen op de unieke positie van Zuiderlucht. Elke maand verspreiden we 20.000 gedrukte exemplaren onder de liefhebbers in Zuid-Nederland en Vlaanderen, digitaal hebben we een vergelijkbaar bereik. Al bijna elf jaar maken we een journalistiek onafhankelijk cultuurblad dat ook nog eens gratis is. Nu weet u net zo goed als ik dat gratis niet bestaat. In een uitgemergeld cultuurlandschap waar van een aantrekkende economie niets te merken is, kost het veel moeite om de ZL-formule overeind te houden. Vandaar dat ik - we gaan er een decembertraditie van maken - u wil wijzen op de mogelijkheid om ons een financieel steuntje in de rug te geven. Als onze missie en de manier waarop we die in ZL vervullen u aanspreekt, neem uw random reader ter hand en maak een bedrag dat u past over naar rekeningnummer NL55 SNSB 0936 7796 75 tnv Stichting Zuiderlucht o.v.v. ‘ondersteuning 2018’ Zo maakt u mede mogelijk dat we in onafhankelijkheid kunnen blijven schrijven. U kunt dan blijven lezen over mensen die vastgeroeste denkpatronen willen doorbreken en in vrijheid willen werken aan een beter bestaan, en aan alle mooie gedachten, boeken, theaterstukken, kunstwerken en films die zo’n houding kan opleveren.
Het zijn cadeaus om onder de
kerstboom, na de oh’s en de ah’s over de hebbedingetjes, met familie en vrienden te bespreken.
Inspiratie: landschap t/m 14 januari 2018 Expo C-mine Genk Met werk van Stijn Cole Stefan Peters Jonas Van Steenkiste Charlotte Peys Pieter Geenen Koen Broos Kristof Vrancken Tripot
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
zuiderlucht 12\2017
V.l.n.r. Virgil Dey (‘Skychief’), Tawfiq Amrani, Andy Tjong-Kim Sang (‘Duzk’), Niek Traa, Jessy Kemper (‘Jazzy Gypz’), Roy Overdijk. foto Richard Stark
8
zuiderlucht 12\2017
OP JE KOP DE WERELD VEROVEREN In eigen land een goed bewaard geheim, daarbuiten wereldtop. De streetdancers van The Ruggeds maakten dit jaar hun debuut in het theater. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL sprak ze in hun studio - nog steeds op Strijp-S in Eindhoven. “Wat is nou mooier dan vanuit je thuisbasis met je vrienden de hele wereld over te reizen?”
>>
9
zuiderlucht 12\2017
H
et meest
Gypz) voorstelt “die move beter zo te doen”, doen ze
Niek: “Ik sta tegenwoordig ook heel anders in een
indrukwekkend
het zo. Ze zijn gefocust maar tegelijk ontspannen.
battle. Het kan me minder schelen of ik win of niet,
in de theatershow
Een overleg over de techniek van een beweging gaat
ik doe gewoon mijn ding. Ik geniet er weer echt van.
Adrenaline van
naadloos over in een grapje. Even dollen, en weer
En we willen ook met shows bij de besten horen.
The Ruggeds is
door. Als Niek moet nadenken, gaat hij op één hand
Er zijn een paar superbekende showdansers, zoals
misschien wel het
staan, draait erop rond met zijn benen wijd, springt
Salah, Jabbawockeez of Wrecking Ball Orchestra;
moment als Virgil,
weer op zijn voeten en hop, daar gaan ze weer. De
wij willen dat The Ruggeds ook in dat rijtje worden
alias Skychief, een
danser die even geen rol heeft, kijkt aandachtig toe,
genoemd.”
enorme, hangende
vouwt af en toe gedachteloos zijn armen rond zijn
lamp vastgrijpt
benen, draait een rondje, maakt een koprol, gaat
Willen jullie die battlecultuur veranderen?
en heen en weer
weer zitten en kijkt verder. B-boy ben je van teen tot
Niek: “Je ziet al een counterculture opkomen. We
slingert, vlak
kruin, ook als je niet aan het breaken bent.
organiseren zelf Break Junkies, een two-on-two
boven de hoofden op de voorste rijen. Adrenaline
battle die een bepaald soort dansers trekt, die het
is één grote rush, een werveling van breakdance
minder uitmaakt of ze winnen of niet. En op festival
en acrobatiek, intense muziek en uitgekiende
The Notorious IBE in Heerlen doen we de Crash
lichteffecten. De adrenalinekick is voelbaar, maar
Bandicoot, een competitie waarbij het niet uitmaakt
er is nog meer. De jongens hebben vooral lol op
als je valt. Er zijn veel dansers die echt zieke moves
het podium: de blikken die ze uitwisselen, een schouderklop na een goed gelukte powermove. Ze dagen elkaar uit tot nóg extremer footwork, een nóg snellere headspin. Jongens zijn ze - aardige jongens. Maar bovenal vrienden. In de internationale breakdance-scene heeft de Eindhovense crew The Ruggeds een indrukwekkende reputatie. Al meteen vanaf het moment dat Niek Traa (Spoordonk,1989) in 2005 met een paar maten de groep begon, ging het hard. Op battles in Nederland en daarbuiten gingen ze er met de prijzen vandoor. In 2014 wonnen ze hun eerste wereldtitel op de UK B-Boy Championships,
’Bij een battle heb je maar dertig seconden om te laten zien wat je kunt. In het theater heb je een uur.’
kunnen, maar die nooit laten zien omdat het risico te groot is dat ze vallen en dan de battle niet winnen.” Het is lunchpauze, ze eten fish'n chips bij een tentje in de buurt. Niek checkt wie hem komt helpen verhuizen en vervolgens ontspint zich een discussie over ieders favoriete fruit. “Wie de peer niet in zijn fruit-top-5 heeft staan, vertrouw ik niet man”, zegt Roy. Hartstochtelijk verdedigt Andy (alias Duzk) Tjong-Kim Sang de mango, Sjoerd roept de banaan uit tot het meest praktische fruit en Niek is met geen mogelijkheid van de sinaasappel af te praten. Virgil (Skychief) Dey schuift aan en brengt kalm maar gedecideerd de framboos in stelling,
in 2016 werden ze voor de derde keer Nederlands
tot ontsteltenis van Roy. Zoals ze met Adrenaline op
kampioen. Elk crewlid heeft zijn eigen individuele
het podium staan - lol maken, elkaar uitdagen en
stijl, van footwork tot powermoves, samen dwingen
overtroeven – zo zitten ze hier ook aan tafel.
ze wereldwijd bewondering af. Waarom de stap naar het theater?
Hebben jullie eigenlijk nog een leven naast The
veroveren ze nieuw terrein: het theater. De show
Sjoerd (alias Stepper) Poldermans: “Als je begint
Ruggeds?
Adrenaline ging dit jaar in première in hometown
met breaken, kun je daar lang veel uitdagingen in
Niek: “Ja, met mijn vriendin en mijn familie, maar
Eindhoven. Inmiddels hebben ze zowat alle theaters
vinden. Maar als je op hoog niveau battlelt, is er
The Ruggeds is wel een extreem ding. We zien elkaar
in Nederland van binnen gezien. En intussen gaat
minder ruimte voor creativiteit. Bij een battle dans
heel veel, we zijn hechter dan de meeste families.
het battelen gewoon door.
je twee, misschien drie keer, en dan heb je maar
Helemaal nu we meer eigen werk maken, dat is
dertig seconden om te laten zien wat je kunt. In het
super intensief.”
Inmiddels zijn The Ruggeds tien man sterk en
In de trainingszaal op een bovenverdieping van een oude fabriek op Strijp-S, het voormalige Philips-
theater heb je een uur.”
hoofdterrein, zitten zeven b-boys op de parketvloer
Roy Overdijk: “In een battle moet je een bepaalde
Als je zo intensief met elkaar optrekt zijn conflicten
voor een spiegelwand. Niek – breedgeschouderd,
‘foundation’ laten zien, je moet op de muziek
onvermijdelijk lijkt me…
brede lach – telt af, tikt de maat, zet een paar
reageren, alle technieken tonen. Als je daar even
Niek: “Klopt. We zijn allemaal gelijkwaardig in onze
passen en draait zich om. In stilte, de muziek
geen zin in hebt en je eigen ding wilt doen, lig je er
creatieve inbreng. Discussiëren is goed, en dat doen
hoeft nog niet aan. De andere jongens doen mee:
direct uit en dans je die dag helemáál niet meer. In
we veel, maar dan is het soms ook moeilijk om
vijf twee drie vier, zes twee drie vier, backflip. De
het theater kun je gewoon doen wat je wilt.”
knopen door te hakken. Inmiddels spreken we bij
choreografie zit in hun hoofd en lijf, maar de moves
Sjoerd: “Ik doe zelf veel footwork, in de training kan
een nieuw stuk van tevoren af wie de choreograaf
en de timing moeten nog beter.
ik daar echt heel ver in gaan. Roy kan super lenig
is. Als dat Roy is, kijkt hij naar het hele proces, en
bewegen, Niek kan veel op zijn handen, iedereen
niet alleen naar wat hij zelf in dat stuk wil doen. En
gelijken. Als Roy zegt “zullen we die turn eens zus
heeft z'n specialisme. Dat kunnen we in de show
de anderen accepteren het dan ook makkelijker als
proberen”, doen ze het zus, als Jessy (alias Jazzy
allemaal uitdiepen.”
hij de beslissingen neemt.”
Niek leidt de training, maar als gelijke onder
10
zuiderlucht 12\2017
2017
Als het privé niet lekker met iemand gaat, hoe
erheen, niet om te battelen dit keer,
werkt dat dan door in de crew?
maar voor een openingsshow, van
Niek: “Daar hou je rekening mee, net als in een
vijf minuten. Eén doel hebben ze:
gezin. Het mooie is dat je zelf ook op de steun
het publiek volledig overrompelen,
van de anderen kunt rekenen als het even niet zo
vanaf de eerste seconde. Sjoerd:
opschiet. Probeer maar eens twaalf jaar lang stoer te
“We gaan hier echt niet meer weg.
doen, dat hou je niet vol.”
Wat is er nou mooier dan vanuit
N
je thuisbasis met je vrienden van
iek speelde een rol in de Britse
vroeger samen de hele wereld over
speelfilm Street Dance 2, Justin
te reizen?” ZL
Bieber koos The Ruggeds voor de videoclip van de Skrillex en Diploremix van zijn hit Where Are Ü Now. Hebben ze er ooit aan gedacht om hun geluk in de VS te beproeven?
Niek: “Een paar jaar geleden heb ik overwogen om in LA te gaan wonen, of in Londen. Maar de crew hier was toen ook al superhongerig om dingen te doen. Zij hebben me eigenlijk hier gehouden. En nu denk ik: waarom zouden we ooit nog ergens anders heen gaan? De gemeente Eindhoven is ook altijd super ondersteunend geweest. We zitten nu sinds 2012 met Skatepark Area51 en de BMX-hal in dit gebouw. Er is een woontoren op deze plek gepland, de hoogste van Eindhoven. Eerst was het plan om ons gebouw plat te gooien, maar nu gaan ze de woontoren over ons heen bouwen. Haasje-Over noemen we hem.”
‘Probeer maar eens twaalf jaar lang stoer te doen, dat hou je niet vol.’ Andy: “Ken je die twee huisjes in Amsterdam tegenover het centraal station, waar het Victoria Hotel omheen gebouwd is? Nou, zoiets dus.” Niek: “Het is het mooiste compliment van de stad
tekening Rowland Jones
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
Zuiver —
EMILE HOLLMAN
“Wacht maar”, hijgde Methusalem aan de bar van een donker hol waar we net op Prince hadden gedanst. “Als het 1999 is, ben je net zo’n ouwe zak als ik.” Zo lang ken ik hem al. Sindsdien zien we elkaar precies een keer per jaar. In een restaurant. Waar we in één avond het voorafgaande jaar bespreken. We nemen de beste wijn mee die we hebben gedronken en doen elkaar de drie mooiste cd’s van het jaar cadeau. Met onze levens zijn we meestal snel klaar: same shit, different year. Dan hebben we zes muzikale minicolleges voor de boeg. 2016 was een vreselijk muziekjaar, we konden het bijna schriftelijk af doen met Bowie, Cave, Cohen en Radiohead. En een kruisje achter Prince en youngblood Leon Russell. Methusalem schoof met een delphische blik zijn laatste troef tussen de sushi. Hij liet zijn hand nog even op het hoesje liggen. Triomfantelijk veegde hij alle grootheden van tafel met The Slow Show. Nooit van gehoord. Al in de auto op de terugweg viel ik voor hun album Dream Darling. Onmogelijke stem, blazers, strijkers, een koor, woorden soms zo zwaar dat je ze je brein in moet tillen. De bevrijding zit opgesloten in muziek. Everything is Changin’ zingt Rob Goodwin; vasthouden, loslaten, behouden wat onverwoestbaar en zuiver is. Plaat uit 2016 die de soundtrack van 2017 werd.
˚
Eindhoven aan ons. Een compliment in de vorm van een woontoren.” Sjoerd haalt zijn schouders op, staat op om te gaan. Terug naar de trainingszaal. Volgende week is de BC One World Final in Amsterdam. Ze gaan
11
zuiderlucht 12\2017
Marcella Pinckers (l) en Juliette Sinkó: “Musiceren, tekenen, toneelspelen, het zijn vakken die je moet leren, net als rekenen, lezen en schrijven.” foto Richard Stark
12
zuiderlucht 12\2017
KUNST IS EEN VAK Ook op lokaal niveau heeft de kaalslag in de cultuursector huisgehouden. Maar niet overal. In het Zuid-Limburgse heuvelland ligt een enclave die moedig standhoudt en juist wél in kunst investeert. Niet door een geheim toverdrankje, maar door de vasthoudendheid van twee ambtenaren. WIDO SMEETS zocht hen op. “Effe stoefen, zeggen de Vlamingen dan.” 13
zuiderlucht 12\2017
H
et was een bijzonder
jeugdconservatorium (piano). Het huisje staat vol
in Heusden-Zolder. Hij heeft zijn hele leven
sollicitatiegesprek dat
keramiek van haar moeder, aan de muur hangt een
geschilderd. Dat doet hij nu na zijn pensionering
Juliette Sinkó drie jaar
schilderij, een jeugdwerk van haar vader.
nog steeds.”
geleden met de wethouder
Ook Marcella Pinckers, haar ‘partner in crime’ op
Opgegroeid in Heusden-Zolder wist Juliette na haar
cultuur voerde. Een open
de gemeentelijke cultuurafdeling, is aangeschoven.
18e niet hoe snel ze het Vlaamse platteland moest
gesprek, met als conclusie
Het is woensdag, haar vrije dag. Haar zoontje Lieven
verlaten. Ze studeerde cultuurwetenschappen
dat ze de kans kreeg om
(2) wordt ter plekke opgevangen door Boris, met wie
in Maastricht en deed de toneelschool in
van de tijdelijke baan
hij midden in de woonkamer een berg inderhaast
Amsterdam. Sindsdien werkt ze als zelfstandige in
waarvoor ze was gekomen
aangerukte Lego-blokjes te lijf gaat.
de kunsteducatie. Na haar scheiding ging ze terug
een vaste te maken.
Het cultuuraanbod van Eijsden-Margraten, om die gemeente gaat het hier, mocht er zijn: een gerenommeerde kunstroute, een expositie, succesvolle harmonieën, kunstprojecten op scholen. Het was alleen niet zo goed zichtbaar allemaal, en er was geen gezamenlijk beleid. Vol vuur vertelde Juliette Sinkó hoe het anders zou kunnen. Hoe al die initiatieven met elkaar verbonden zouden kunnen worden, hoe mensen van het ene initiatief geïnteresseerd zouden kunnen raken in het ander, hoe je kinderen op school warm kunt maken voor kunst en je daarmee zoveel andere inwoners van Eijsden-Margraten mee kunt krijgen. Juliette, die vijftien jaar ervaring in Nederland en Vlaanderen en een ransel vol praktijkkennis
naar Vlaanderen. Ze werkte in Brussel, Mechelen en Heusden en merkte hoe belangrijk het is dat kunst
‘Het is ongelooflijk hoeveel kunstenaars en musici in deze gemeente wonen.’
meebracht, kreeg de aanstelling en ging
Eijsden-Margraten als beleidsambtenaar cultuur.
standaardreactie: “Als ík erop zit te wachten, geldt
Samen met nog een vrouwelijke collega vormen ze
dat voor een heleboel mensen met mij.” Zoals de
de afdeling cultuur in Eijsden-Margraten. “Ik denk
bezoekers die naar de jaarlijkse expositieroute
dat dit heel bijzonder is”, zegt ze. Ze vergelijkt de
Plateaukunst komen, naar het tweemaandelijkse
situatie met buurgemeente Gulpen-Wittem. Daar is
kunstcafé of naar de schrijverslezingen in de
één ambtenaar, die er naast de portefeuille toerisme
bibliotheek. “Ik vind het mooi om te zien hoe het
een paar uurtjes cultuur bij doet. Voordat ze naar Eijsden-Margraten kwam, werkte
stapje verder durft te gaan”, zeg ze. “Waar ik níet
Marcella Pinckers zeven jaar bij de provincie,
op zit te wachten, zijn kunstenaars en musici die
waar ze had geleerd hoe je beleid tot praktijk
dingen op maat gaan maken, omdat ze denken
kunt maken. “Omdat je bij een gemeente ook
dat het publiek dat van hen verwacht. Dan krijg je
zelf betrokken bent bij de uitvoering, heb ik hier
eenheidsworst.”
gesolliciteerd”, legt ze uit. “Je kunt meehelpen de
Inmiddels heeft Juliette haar vaste aanstelling als
programmering. Zo’n centrum werkt meestal nauw samen met de plaatselijke scholen, men beseft dat het noodzakelijk is je publiek zelf op te leiden. Bij mijn terugkeer naar Nederland in 2014 ben ik erg geschrokken. Op gemeentelijk niveau is er nog amper cultuurbeleid. Allemaal wegbezuinigd.” Marcella Pinckers (Maastricht, 1984) studeerde European Studies, onderbroken door een half jaar kunstgeschiedenis en filosofie in Fribourg (Zw.) – “daar kon ik mijn Frans verbeteren.” Terug in Maastricht deed ze een master cultuurbeleid en belandde ze na een stage bij de provincie Limburg op de cultuurafdeling. Met haar vriend begon ze soepbar. Inmiddels is er een nieuw concept op een
Marcella kwam een half jaar na Juliette naar
ze te horen van collega-ambtenaren. Haar
niveau wordt opgekrikt en iedereen elke keer een
gat heeft een cultureel centrum met een eigen
enkele jaren geleden Soup Solo, een galerie annex
voortvarend van start. Aanvankelijk ontmoette ze scepsis. “Wie zit daar op te wachten?”, kreeg
een vruchtbare voedingsbodem heeft. “Elk Vlaams
cultuur naar een hoger plan te tillen én je staat
andere plaats in Maastricht: Wasbar Centrifuge, wassen, drogen, lunch, diner en drankjes.
Z
e is gek op dans. “Als ieder meisje danste ik vroeger zelf ook, ik liep op spitzen, deed aan jazzballet en tapdansen. Nog steeds zou ik het liefst elke dansvoorstelling in de regio willen zien.” Geschiedenis was vroeger haar
favoriete vak op school, ze houdt van kostuumfilms en historische romans, van Arthur Japin bijvoorbeeld. En van de hedendaagse sprookjes van Haruki Murakami, “hij is mijn favoriete schrijver.” Haar voorkeuren van nu deed Marcella op als
buurtcoach kunst en cultuur, en trapt ze al drie
heel dicht bij de mensen.” Vanaf het begin klikte
kind. Om die reden, vindt ze, kun je niet vroeg
jaar flink op het gas in Eijsden-Margraten. Soms
het met Juliette. “We zijn ons werk op elkaar gaan
genoeg met kunsteducatie beginnen. Vandaar de
roept de wethouder weleens “wow!” “Dan weet
afstemmen. Ik denk dat ook dat afwijkend is van
‘pilot’ kunsteducatie die ze met Juliette opzette
ik dat ik te snel ga, en dat ik even moet dimmen”,
andere gemeenten.”
en die intussen voor vier jaar is verankerd in twee
zegt ze aan haar keukentafel in Keer, een van de
Als kind had Juliette Sinkó (Nijmegen, 1972) geen
basisscholen in Eijsden-Margraten. Zowel de
vijftien dorpen die Eijsden-Margraten omvat. Een
paplepel nodig om zichzelf te overvoeren met
kunsteducatie als de naschoolse cursussen worden
jaar geleden streek ze er na veel omzwervingen
kunst, het ouderlijk huis liep ervan over. “Ik kom uit
gegeven door lokale kunstenaars.
neer in een tot woonhuis verbouwde schuur.
een familie van artsen en kunstenaars. Mijn moeder
Samen met haar 14-jarige zoon Boris. Hij zit op het
was keramiste, mijn vader ontvluchtte Hongarije na
musici hier wonen”, zegt Juliette. “We zetten
vwo en is net aangenomen - Juliette: “Effe stoefen,
de Russische inval in 1956, studeerde geneeskunde
ze in bij de educatie en nodigen hen uit in het
zeggen de Vlamingen dan” - op de vooropleiding
in Nijmegen en werkte daarna als radioloog
kunstcafé. Daar staan professionals en amateurs,
14
“Het is ongelooflijk hoeveel kunstenaars en
zuiderlucht 12\2017
2017
tekening Andrea Bertus
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
zich gaan verkleden, gek gaan doen,
Cijfers
scenes gaan maken. Bij ons leren ze drie basistechnieken: stem, beweging en verbeelding. Als ze gaan spelen, moeten
De 432 leerlingen van de basisscholen De Cramignon en Sint Martinus in EijsdenMargraten krijgen per schooljaar 144 uur kunsteducatie. Er worden drie vakken gegeven: toneel, muziek en beeldend. Dat geldt ook voor het naschoolse aanbod. De lessen worden gegeven door negen kunstenaars uit eigen gemeente, ze werken samen in de stichting EduArt. Eijsden-Margraten geeft per jaar 675.595 euro uit aan kunst en cultuur, inclusief de bibliotheken, exclusief erfgoed. Dat is 26,58 per inwoner. Vergelijkingen met andere gemeenten gaan mank omdat de definities teveel verschillen.
ze in groepjes naar elkaar kijken en samen met de docent dingen leren benoemen.” Marcella: “Musiceren, tekenen, toneelspelen, het zijn vakken die je moet leren, net als rekenen, lezen en schrijven. Dat misten we in de oude programma’s. Daar werden de creatieve vakken vaak als middel ingezet om de geschiedenis- of rekenles wat op te leuken.”
I
n het Nederland van nu ontbreekt de basis, zegt Juliette. “Als kinderen thuis noch op school in aanraking komen met kunst, wordt de kloof alleen maar groter. Ze groeien op met het idee dat kunst stom is – omdat ze
het niet kennen.” Ze ondervindt het zelf, zegt ze, als toneelliefhebber. “Meestal ga ik alleen, om te voorkomen dat degene naast me halverwege begint te zuchten. Ik was laatst bij The Fountainhead van Toneelgroep Amsterdam, dan neem ik dus echt niemand mee. Ik vond het
oud en jong, op één podium, en is de cirkel rond.”
fantastisch.”
Bij die ontmoetingen in het kunstcafé schemert
Des te meer geniet ze ervan om
ook de grotere ambitie van het educatiebeleid
liefhebbers en twijfelaars bijeen te
door. Marcella: “We geloven dat je door langdurige
brengen in het kunstcafé waar de
kunsteducatie op scholen een publiek ontwikkelt
plaatselijke concertpianist Peter
met interesse in kunst en cultuur. En dat er weer
Caelen mini-masterclass geeft, waar de
waardering ontstaat voor het vak en de kunde van
vermaarde trompettenbouwer Hub van
de kunstenaar.” Daar zijn de twee het over eens: het
Laar uit Margraten vertelt over zijn werk,
probleem in Nederland is dat er weinig waardering
waar ook elke keer literatuur besproken
is voor kunstenaars, dat er te weinig publiek is. En
wordt en lokale artiesten een plekje
dat begint bij een tekortschietend kunstonderwijs.
krijgen. “Het is een podium voor het
Van een leien dakje ging het trouwens niet in
artistieke aanbod in deze gemeente. Én
Eijsden-Margraten. Toen ze begon, vertelt Juliette,
daarbuiten, om te laten zien dat er nog
schoot het educatieaanbod alle kanten op. Er
meer is”, zegt Marcella. Een plaatselijk
was niemand die controleerde wat er gebeurde,
koor is er even welkom als een topartiest,
niemand die zicht had op de resultaten. Dan kwam
voegt Juliette toe. “Het is juist die
‘s middags een kunstenaar langs met doeken waar al
spanningsboog die het zo leuk maakt. De
lijnen op stonden. De leerlingen kleurden die in, de
amateurs kunnen na afloop zeggen dat ze
kunstenaar voegde ze samen tot een kubus waarna
met echte professionals op het podium
- surprise! - de afbeeldingen van de schooldirecteur
hebben gestaan. Zo trekt iedereen elkaar
en de burgemeester verschenen.
een beetje mee.” ZL
Juliette: “Aan het eind van de dag kwamen de ouders kijken en riepen: waauw.” Marcella: “Terwijl de kinderen alleen maar vakjes hadden ingekleurd. Ze hadden niks geleerd.”
Koekoeksjong — CYRILLE OFFERMANS
De P.C. Hooft-prijs voor beschouwend proza is dit jaar toegekend aan Bas Heijne. Laat ik er geen doekjes om winden, ik vind dat een aanfluiting. Wat mij betreft is die toekenning aan de NRC-columnist minstens zo controversieel als die van de Nobelprijs voor Literatuur aan Bob Dylan. Het is niet dat ik zijn columns niet waardeer. Ik lees ze elke week, vaak met instemming, hoewel ik zijn gehamer op gemeenschapszin en de noodzaak tot het zoeken van verbinding achterhaalde en onwenselijke romantiek van christelijke snit vind. Maar de P.C. Hooft-prijs is een literaire prijs, en met literatuur heeft het werk van Heijne nauwelijks nog iets te maken. In zijn jonge jaren schreef hij weliswaar twee weinig opzienbarende romans, maar dat is lang geleden, Heijne heeft de laatste jaren bij herhaling te kennen gegeven dat hij niet meer veel ziet in literatuur, dat de invloed die literatuur nog heeft op maatschappelijke ontwikkelingen hem te gering is. Het meest nadrukkelijk heeft hij die visie uiteengezet in het boekje Echt zien (2011). Daarin beweert Heijne weliswaar “hartstochtelijk te zijn blijven geloven” in de roman, maar blijkt er zelf steeds minder verzot op. Sterker, het lezen gaat vaak gepaard met “weerzin”. Aansprekende voorbeelden noemt hij niet. Liever klopt hij zichzelf op de borst: romans leren hem niks meer, zegt hij, zijn “eigen ervaring was die van de auteur vooruit.” Dank je de koekoek, romans van na de Tweede Wereldoorlog komen in zijn betoog nagenoeg niet voor, verder dan Couperus is hij nooit gekomen.
˚
Juliette: “Bij toneelles zie je vaak dat kinderen
15
zuiderlucht 12\2017
Niels van Eijk en Miriam van der Lubbe: “Nederlandse designopleidingen lopen genadeloos achter op het gebied van vaardigheden.� foto Richard Stark
16
zuiderlucht 12\2017
OPVOEDERS IN DESIGN Design gaat de wereld niet redden, maar Niels van Eijk en Miriam van der Lubbe, die Kasteel Het Loo gaan herinrichten, willen met hun ontwerpen wel maatschappelijke vernieuwing stimuleren. EDO DIJKSTERHUIS sprak met hen. “Een concept bedenk je op zondagmiddag, de rest van de week ben je bezig het uit te werken.” 17
zuiderlucht 12\2017
V
anaf station Eindhoven
de kikker die prins werd. Van der Lubbe:
de bus richting
“De opdracht was: een zo duur mogelijk
Helmond. Uitstappen
ding maken. Een belachelijke vraag
naast de kerk van
natuurlijk. Maar door zoveel mogelijk
Geldrop en dan
Indonesische handwerklui zo lang mogelijk
nog twaalf minuten
aan het werk te houden, kreeg het betekenis.
lopen. Watertje over,
Kijk, daar worden wij blij van. Ook al hebben we er
woonwijk in, langs
geen cent aan verdiend.”
een rijtje garages. Niet
Van Eijk en Van der Lubbe kennen elkaar van
Tafel uit project Godogan (2006).
“We wilden meer, groter”, vult Van Eijk aan, die de herinrichting van het Muziekgebouw Eindhoven
bepaald de locatie
de Design Academy Eindhoven. Eerst werden
in 2010 als voorbeeld aanhaalt. “Het gaat niet
waar je een van de
ze een stel, pas later partners in een studio.
alleen om het meubilair maar ook om de ruimte,
belangrijkste ontwerpbureaus van Nederland
Productontwerpers zijn ze. Althans, dat is waar ze
de mensen in die ruimte en hoe ze hem gebruiken.
verwacht. En toch, op de gevel staat: “Wij zijn Van
voor gestudeerd hebben. Hun naam is ondertussen
Dan ga je dus richting architectuur. Maar andersom
Eijk & Van der Lubbe, kom maar binnen.”
verbonden aan meer dan een paar ontwerpen die
denken we ook kleiner, specifieker: hoe beleef
inmiddels gelden als designklassiekers. Zoals Van
je een avond hier. En dan is ook het kopje koffie
De klus die ze afgelopen jaar binnenhaalden,
Eijks afstudeerproject Cow Chair, een stoel gemaakt
belangrijk en de kleding van het personeel – tot aan
illustreert hun status: de inrichting van het
van een koeienhuid die nat om een mal wordt
de manchetknopen toe.”
gerenoveerde Paleis Het Loo. Zelfs in een land
gespannen en keihard opdroogt. En wat te denken
waar de laatste jaren niet wordt gekeken op een
van de hoogbouwvariant van het vogelhuisje of Me
inmiddels realiseerde, is lang. Met veel
museumverbouwinkje meer of minder, geldt deze
and My Beretta, een handtas waar de contouren van
tentoonstellingsontwerpen: de sokkels van
uitbreiding als een operatie van de buitencategorie.
een pistool in te herkennen zijn.
piepschuim bijvoorbeeld in de keramiekexpo
Vanaf begin volgend jaar wordt er drie jaar lang
Toch hadden de twee al snel de ambitie om meer
De lijst projecten die het bureau
Ceramix in het Bonnefantenmuseum in Maastricht.
gegraven en gebouwd om vijfduizend extra
te zijn dan productontwerpers. Van der Lubbe: “Dat
Maar ook een complete lijn voor Volvo, om de
vierkante meters te realiseren. Kaan Architecten
er al zo vreselijk veel gemaakt wordt, is natuurlijk
veranderende beleving van het autorijden te
tekende voor de stenen en het beton, Van Eijk & Van
problematisch. Het gaat ons daarom niet zozeer om
visualiseren. Of de transformatie van een oud
der Lubbe kreeg de interieuropdracht.
de spullen, maar om de ideeën erachter.”
kantoorpand in Heerlen tot een ‘smart service campus’.
“Dit soort aanbestedingen gaat doorgaans
Elke opdracht begint met een vraag. “Maar
vooral over geld en maar een heel klein beetje
vaak is die vraag een aanname”, constateren de
over kwaliteit”, vertelt Niels van Eijk (Someren, 1970). “Maar hier was het andersom. Paleis Het Loo erkende dat wij als ontwerpers een extra laag kunnen toevoegen. Wij moeten het historisch monument met de verstilde nieuwbouw verbinden. En dat vanuit de menselijke maat: wat maak je mee als bezoeker?” De inrichting van Paleis Het Loo is waarschijnlijk hun grootste opdracht tot nu toe. Maar in dat soort kwalificaties wil Miriam van der Lubbe (Nijmegen, 1972) niet denken. “Een project is zo groot als de impact die het heeft. Het moet van betekenis zijn en iets toevoegen. Of het nu gaat om een taleninstituut, een zorghotel voor vierhonderd revaliderende patiënten of een museum waar jaarlijks vijfhonderdduizend bezoekers komen.” De invulling van het begrip ‘impact’ is voor hen niet statisch, dat bewijst het onorthodoxe project Godogan uit 2006 wel. Voor de beroemde Friedman Benda Gallery in New York bedachten Van Eijk en van der Lubbe een luxueuze tafel van Amerikaans notenhout, bedoeld voor de verzamelaar die alles al heeft. De prijs is variabel. Hoe hoger het bedrag dat de toekomstige eigenaar wil betalen, hoe groter
’De eerste keer dat we de Dutch Design Week organiseerden, waren er vijfhonderd bezoekers. En dan hadden we onszelf twintig keer geteld.’
ontwerpers. “Opdrachtgevers komen dan met een halve oplossing. En het is aan ons om de vraag te bevragen, om te komen tot de ziel van de vraag. Dat stopt ook niet na de eerste fase, dat gaat door tot het einde van het project.” Inderdaad, daar moet zo’n opdrachtgever maar zin in hebben. Als die denkt in termen van ‘grote stappen, snel thuis’, haken Van Eijk en Van der Lubbe af. “Je hebt natuurlijk bureaus die dan een ordner van de plank trekken en zeggen: wat vindt u van deze? Maar zo kunnen en willen wij niet werken.”
H
et designduo houdt van veelomvattende projecten en levert het liefst ontwerpen af waar je meerdere betekenissen aan kunt koppelen. Maar hoe leg je dat uit in een markt die gedijt bij etiketten en direct herkenbare
handschriften? “Onze diversiteit is een voordeel en tegelijkertijd een nadeel”, erkent Van der Lubbe. “Tien jaar lang dachten we: we moeten kiezen.
het oppervlak dat Indonesische houtsnijders
Architectuur, ruimtelijk ontwerp of productdesign.
bewerken met afbeeldingen van het sprookje over
Maar al die dingen hebben elkaar nodig. En toen
18
zuiderlucht 12\2017
2017
noemde iemand ons ‘all round ontwerpers’. Dat
organiseerden waren er vijfhonderd
was een opluchting. Het dekt de lading van wat we
bezoekers”, herinnert Van der Lubbe
doen.”
zich. “En dan hadden we onszelf twintig
Op hun website noemen ze zich ‘conceptdenkers’.
keer geteld.” Het evenement groeide
Maar elke zweem van zweverigheid draaien ze
uit tot een week en is met de bijna
resoluut de nek om. “Een concept bedenk je op
vierhonderdduizend bezoekers in 2017 het
zondagmiddag, de rest van de week ben je bezig het
grootste nationale kunstevenement.
uit te werken”, stelt Van der Lubbe. “Dat is wat er mis
“Als je ziet wat er allemaal gepresenteerd
is met de Nederlandse designopleidingen. Die lopen
wordt, kun je niet anders dan heel
genadeloos achter op het gebied van vaardigheden
blij worden”, vindt Van der Lubbe. “De
omdat alles gericht is op het ontwikkelen van
ideeënrijkdom is enorm en er wordt
concepten. Nederlandse ontwerpers zijn heel
ingegaan op daadwerkelijke problemen en
goed in het oprekken van allerlei grenzen en het
actuele vraagstukken: gezondheidszorg,
bevragen van die grenzen. Maar het onderwijs heeft
big data, intimiteit, noem maar op. Eerst
onvoldoende connecties met de industrie en de
werden er alleen maar ideeën getoond,
ontwikkelingen in de praktijk.”
nu gaan ontwerpers echt op zoek naar
Die praktische vaardigheden zijn uiteindelijk wel nodig om dingen te maken. Want hoeveel
oplossingen.” Niet dat zij geloven dat ontwerpers
vraagtekens en kritische kanttekeningen Van Eijk
antwoorden hebben op alle grote vragen
en Van der Lubbe ook zetten bij ‘spullen’, het gaat in
en dat design de wereld gaat redden.
hun werk uiteindelijk wel om de fysieke omgeving.
Van Eijk: “Maar het wezenlijk belang van
“Een product is de inleiding tot een gedachte, de
creativiteit wordt inmiddels alom erkend.
sleutel om een idee te ontsluiten”, formuleert Van
Evenals het feit dat je vraagstukken
der Lubbe het. Om te worden aangevuld door
gezamenlijk moet aanpakken. Dat
haar partner: “Als je het te abstract maakt of zelfs
impliceert overigens niet dat wij geloven
immaterieel, raak je je publiek kwijt.”
in democratisch ontwerp. Van gepolder
Zelf hebben ze sinds 2011 een eigen productlijn:
kan weinig goeds komen. Om creativiteit
Usuals. “Wij ontwerpen producten in dienst
in goede banen te leiden heb je een stevige
van een groter geheel, maar er rollen dingen uit
visionair nodig. Een dictatortje.” ZL
projecten die een langer leven verdienen. Het label
tekening Rowland Jones
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
Usuals bevat nevenproducten van de studio, maar functioneert ook als ideeënreservoir.” Iedere werkweek begint voor hen met een plenair halfuurtje: alle tien de medewerkers van de studio op maandagochtend met de koppen bij elkaar. Niet om de weekplanning te bespreken, maar om de films, tentoonstellingen, boeken of wat dan ook te bespreken waar ze op dat moment door gegrepen zijn. Het meest interessante item wordt gedeeld via social media, want waarom niet meteen de wereld laten meeprofiteren? Van Eijk en Van der Lubbe zien zichzelf meer als
Leemte —
STAN VAN HERPEN
Na decennia oefenen lukt het me geregeld om bij kunst een al dan niet zelfverkozen orde in mijn hoofd los te laten. Toch blijft de neiging tot ordening en oordeel zich opdringen. Zo betrapte ik me er laatst op dat ik de film Loving Vincent zat te beoordelen aan de hand van een matrixje: vier vakjes met ‘concept’ aan de horizontale (goed of slecht) en ‘uitvoering’ (goed of slecht) aan de verticale kant. In dit geval was het oordeel: concept goed, uitvoering slecht. De kunst die mij het meest beroert, laat zich niet in rationele mallen vatten: muziek, een dichtregel, de blik van Scarlett Johansson. Veelal zijn het grootse details, kleine doorkijkjes op het onbenoembare: een krabbel van Jan Schoonhoven, drie gitaarnoten door Marc Ribot of een abstract filmfragment van Nathaniel Dorsky. Daar komt geen concept aan te pas. Ook niet aan dé kruimel van dit jaar, een zin, van Frans Kellendonk, die ik enkele maanden geleden las in zijn essay Beeld en Gelijkenis (1983). “Ik heb in het hart van de schepping een leemte ontdekt waar God, als hij bestaat, mooi in zou passen.”
˚
opvoeders dan als designsterren. De kennis en ervaring die ze opzuigen, willen ze ook delen. Zo stellen ze een ruimte op de Eindhovense cultuurenclave Strijp-S zes maanden per jaar ter beschikking aan net afgestudeerde ontwerpers. De gebruikers van deze zogenaamde Snelkookpan mogen gedurende die tijd onbeperkt om advies en tips vragen. “Wij hebben veel geleerd van de generatie voor ons”, stelt van Eijk. “Dus geven we die kansen en mogelijkheden graag door.” In 2000 stonden ze aan de wieg van de Dutch Design Week. “De eerste keer dat we het
Tweety Tower (1997).
19
zuiderlucht 12\2017
Eric* wordt op 6 januari om 20.00 uur gepresenteerd in boekhandel Kartonnen Dozen, Draakplaats 34 in Antwerpen. Het boek is te verkrijgen via ericthebook.com Zie ook jaspergroen.com
20
zuiderlucht 12\2017
in beeld
Van meisje naar jongen Vijf jaar lang volgde Zuiderluchtfotograaf Jasper Groen de Spaanse transgender Eric: voor, tijdens en na zijn coming out. Het heeft hem van observerende fotograaf tot activist gemaakt, zegt hij. “Niet dat ik overal op de barricades sta, maar ik geloof dat zichtbaarheid van transgenders een belangrijke stap is op weg naar acceptatie en respect.” Op de hier getoonde foto’s is het verschil in houding van Eric te zien, zegt Groen. “Met bril onzeker, niet gelukkig, vol twijfel en reserves. Met blauw shirt: zelfverzekerd, krachtig. Het eerste portret is gemaakt vlak voordat hij zijn ouders inlichtte, het tweede nadat zijn ouders na enkele moeilijke maanden hem toch accepteren zoals hij is. Eric voelt zich meer man dan vrouw, maar vindt het belangrijk om met genderrollen te spelen, ook in het openbaar. Vandaar de nagellak op de middelste foto. Daarmee raakt hij wel eens in de problemen. Een tiener spuugde hem in de metro in het gezicht en riep 'tranny'. " Met 44 van zijn portretten stelde Groen het boek Eric* samen. Er staat ook een selectie uit brieven en chats tussen model en fotograaf. De foto’s van Groen zijn sober. Ze worden getekend door daglicht en een neutrale achtergrond. Fotograaf Erwin Olaf zegt hierover op de achterflap van het boek: “Jasper fluistert in een tijdperk waarin iedereen schreeuwt.”
21
zuiderlucht 12\2017
22
Onderdeel van Damien Hirsts tentoonstelling Treasures from the Wreck of the Unbelievable tijdens de BiĂŤnnale van VenetiĂŤ. foto Irene Fanizza
zuiderlucht 12\2017
essay
Weg met de curator Bij veel tentoonstellingen draait het tegenwoordig niet om de kunst zelf, maar om het verhaal van de curator, constateert EDO DIJKSTERHUIS. Hij betreurt die curatorenepidemie en verwelkomt het tegengif van de kunstenaars. “Damien Hirst is zelf een totaalkunstwerk geworden.”
H
et is een geliefd spelletje onder
boodschap dat de kunst ondergesneeuwd raakte.
betreft een perfect voorbeeld. Vanaf de eerste editie
kunstnerds: favorieten van oude
Tegelijkertijd viel het niet mee om te bepalen wat
in 1955 was het vijfjaarlijkse evenement politiek
Documenta’s vergelijken. Johan
die boodschap nu eigenlijk inhield.
gemotiveerd. Het werd gelanceerd als uitstalkast
Grimonprez’ video Dial H-I-S-T-O-R-Y,
Documenta 14 ging over een heleboel dingen,
voor de westerse moderne kunst – lees: Amerikaans
profetisch in het licht van 9/11, popt
van genderidentiteit en klimaatverandering tot
abstract expressionisme en aanverwanten – die
meteen op als een van de hoogtepunten
historische representatie en censuur. Ze werden
had getriomfeerd over de nazi-ideologie en
van Documenta 10 in 1997. Vijf jaar later
door elkaar gehusseld en uitgestrooid over een
haar veroordeling van iedere niet-figuratieve
bracht de megatentoonstelling in Kassel ons de
paar dozijn locaties die soms zo moeilijk te vinden
kunstvorm als ‘entartet’. Documenta fungeerde
overweldigende tekeningeninstallatie van Raymond
waren dat je als bezoeker het idee kreeg van een
ook als uithangbord van het kapitalisme en het
Pettibon. Van 2007 herinneren we ons Romuald
speurtocht zonder beloning aan het einde. Het
Marshallplan, opererend vanuit het provinciestadje
Hazoumè’s Dream, een sloep gemaakt van jerrycans
kwam, op z’n zachtst gezegd, de kunstbeleving
Kassel, op een steenworp van het toenmalige
– de echte vluchtelingenstroom moest toen nog
niet ten goede. Of zoals Jeni Fulton, hoofdredacteur
IJzeren Gordijn.
op gang komen. De editie van vijf jaar geleden,
van kunst- en modetijdschrift Sleek, constateerde:
Hoe sterk of zelfs bepalend die onderstromen
nog vers in het geheugen, roept een stroom aan
“Zodra politieke of ethische motieven de artistieke
ook waren, ze waren precies dat: onderstromen.
herinneringen op. Het windje dat Ryan Gander liet
inzet overvleugelen, resulteert dat in een
Ze werden bezoekers niet ingewreven of als een
waaien in het Fridericianum. De heftige portretten
tentoonstelling waarin kunst niet beschouwd wordt
saus over de werken uitgegoten om ze daarmee te
van Zuid-Afrikaanse lesbiennes van Zanele Muhdi.
als kunst maar als een voetnoot bij een verzameling
reduceren tot illustraties. De expressieve kracht
Of het adrenaline verhogende hiphopoptreden dat
postkoloniale theorieën.”
van het individuele kunstwerk – en daarmee: de
Als artistiek mislukt project is Documenta 14
autonome positie van de maker – bleef intact.
geen geïsoleerd incident, maar symptomatisch
De laatste drie, vier edities ligt de focus op de
En Documenta 14? De opening was amper acht
voor een trend. Tot voor kort golden grootschalige
tentoonstelling als geheel, de expositie als meta-
maanden geleden maar het geheugen weigert nu
kunstmanifestaties vooral als etalages voor de
kunstwerk waarbinnen schilderijen, sculpturen,
al dienst. Niet één werk is blijven hangen, geen
stand van zaken in de kunst. Hier werden de
video’s en tekeningen de status hebben van
favoriet die kon worden opgeslagen in de mentale
beste, meest innovatieve, vooruitstrevende of juist
bouwstenen.
bibliotheek. De jongste Documenta was stroef,
tijdperkbevestigende werken getoond. Natuurlijk
academisch, bloedeloos en middelmatig. Directeur
was de keuze niet objectief, ideologie kleurt de
ontwikkeld. Recensies gaan zelden nog over
Adam Szymczyk legde zoveel nadruk op de
definitie van wat excellent is. Documenta is wat dat
individuele kunstwerken maar vrijwel altijd over >>
Tino Sehgal ensceneerde in een pikdonkere schuur.
De kunstkritiek heeft zich parallel hieraan
23
zuiderlucht 12\2017
curatoren die ‘ouderwetse’ tentoonstellingen maken. Een voorbeeld is Kasper König, die met Skulptur Projekte Münster een van de hoogtepunten van afgelopen zomer neerzette. Laat er geen twijfel over bestaan: ook König heeft een groot ego, maar als directeur houdt hij zich op de vlakte en smoort hij kunstenaars en kunst niet in zijn behoefte om ook zelf van alles te beweren. Dat maakt van Skulptur Projekte Münster een echte uitstalkast voor de stand van zaken in de kunst. Het evenement wordt sinds 1977 iedere tien jaar gehouden, tal van werken uit eerdere edities zijn door de gemeente Münster aangekocht. Ze staan dwars door de stad als een soort openluchtarchief dat de evolutie van de hedendaagse beeldhouwkunst documenteert. De werken in de 2017-editie verschillen
Romuald Hazoumè, Dream. foto Le Monde
enorm van de modernistische monumenten die Judd, Oldenburg of Rückriem door de jaren heen in Münster achterlieten. Zo plaatste Hito Steyerl een installatie in een retro-futuristisch
het raamwerk dat ze bij elkaar houdt. Zo kan het
Zou de kunst niet alleen moeten gaan óver de
bankgebouw waarmee ze het gebruik van robots
gebeuren dat tentoonstellingen met geweldige
wereld, maar ook ván die wereld moeten zijn?
voor oorlogsvoering becommentarieert. Mika
werken een middelmatige beoordeling krijgen
Door kunst te presenteren als een bubbel los van
Rottenberg projecteerde in de opslagruimte van
omdat het verhaal er omheen slap is. Andersom
het dagelijks leven lijkt Macel recht tegenover
een leegstaande toko een video over migranten die
zijn er presentaties die vijf sterren scoren vanwege
Documenta-curator Szymczyk te staan, die kunst
via tunnels de grens oversteken. En Pierre Huyghe
een overtuigend narratief dat functioneert
in een secundaire, reagerende en ondergeschikte
transformeerde een overdekte ijsbaan tot de set van
als schitterende verpakking voor een soms
rol jegens de ‘echte wereld’ plaatst. Maar bij nader
een apocalyptische sciencefictionfilm. Deze werken
blaartrekkend saaie inhoud.
inzien trappen ze beiden in dezelfde valkuil. Zowel
snijden verschillende onderwerpen aan, maar
bij Macel als bij Szymczyk is de viering van de kunst
schetsen samen de contouren van de hedendaagse
de vertelkunst van curatoren. Elke zichzelf
eerst en bovenal een verhaal, een concept om alle
wereld en het antwoord hierop van de kunst. Het
respecterende stad heeft tegenwoordig een
individuele werken te omvatten. En die werken zijn
is de kunst zelf die hier spreekt, niet de dwangbuis
biënnale, van Istanbul tot Panama-stad en van
over het algemeen van middelmatige kwaliteit.
van de curator.
Het internationale biënnalecircuit draait op
Caïro tot Ushuaia. Ze presenteren zogenaamde ‘high concept shows’ die de problemen van de
e zwakke edities van Documenta en de
verzameling landenpaviljoens nog steeds een
D
parade is van nationale hoogtepunten, een soort
spreekt van een “curatorenepidemie” en gaat
Wereldtentoonstelling voor kunst, is de rol en
voor de wortels ervan terug naar Documenta 5
invloed van de biënnaledirecteur er sinds 1980
in 1972. Directeur was toen Harald Szeemann, die
steeds groter geworden.
zichzelf met deze tentoonstelling lanceerde als
hedendaagse maatschappij aan de kaak stellen. Zelfs de ‘moeder aller biënnales’, die van Venetië, heeft zich ontwikkeld in die richting. Hoewel de
Soms gaat het goed, zoals bij Massimiliano
Biënnale van Venetië dit jaar inspireerden de Duitse criticus Stefan Heidenreich tot het schrijven van een opiniestuk met de titel Weg met de curatoren. Hij
‘stercurator’. Documenta 5 was een historische
De curator is een deejay die het werk van anderen mixt en de uitkomst presenteert als het resultaat van zijn eigen intellectuele creativiteit.
Gioni in 2013 en Okwui Enwezor twee jaar later.
editie, een aardverschuiving in de kunstwereld.
Maar Christine Macel bakte er dit jaar niet veel
Tot die tijd bestond het werk van curatoren uit
van. De holle frasen in het catalogusvoorwoord
produceren en faciliteren, onzichtbaar en achter
betekent echter niet per se een terugkeer naar de
waren al een indicatie: de wereld staat in brand
de schermen. Szeemann maakte van een expositie
tentoonstelling als een verzameling losse werken
en het humanisme ligt onder vuur. Erger nog
een ‘totaalkunstwerk’ met de curator als de spin
die elk hun verhaal vertellen. Een overtuigend
was haar statement dat de biënnale “is gemaakt
in het tentoonstellingsweb. Inmiddels opereert
overkoepelend verhaal is nog steeds mogelijk,
met kunstenaars, door kunstenaars en voor
de hedendaagse curator als de deejay van de
bewees The Boat is Leaking. The Captain Lied, een
kunstenaars…” En het publiek dan? Zijn wij, de
kunstwereld, die het werk van anderen mixt en
groepstentoonstelling die afgelopen zomer te zien
kijkers, enkel passieve toeschouwers die zich
samplet en de uitkomst presenteert als het resultaat
was in Fondazione Prada in Venetië. Udo Kittelmann
vereerd moeten voelen met het inkijkje dat ons
van zijn eigen intellectuele creativiteit.
stond in de catalogus vermeld als curator, maar
wordt gegund in de kunstenkeuken?
24
Natuurlijk zijn er nog steeds ‘ouderwetse’
Afscheid nemen van het curatormodel
het waren de deelnemende kunstenaars wier
zuiderlucht 12\2017
2017
tekening Rowland Jones
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
stem je hoorde. De theatrale installaties van Anna Viebrock dienden als decor en klankbord voor de fotografie van Thomas Demand en de films van Alexander Kluge. Het is een voorbeeld van perfecte interactie tussen drie kunstenaars die gelijkwaardige rollen spelen, die samen een ‘totaalkunstwerk’ neerzetten en zich daar duidelijk door gesterkt voelen. Thomas Demand, de Duitse kunstenaar die zijn werk nimmer toelicht, vond het in Venetië geen enkel probleem om een afgebeelde archiefkast toe te schrijven aan nazipropagandist Leni Riefenstahl of een afgebeelde tuin te identificeren als het uitzicht van Tamerlan Tsarnaev, beter bekend als de Boston Bomber. De tekstuitleg verlaagt het werk niet tot educatiemateriaal, iets waar kunstenaars als de dood voor zijn, maar voegt juist iets toe aan de beleving. Een vaporetto-tochtje verderop was een nog extremer voorbeeld van een ‘post-curatorial exhibiting’ te zien: Treasures from the Wreck of the Unbelievable van Damien Hirst. Een megalomane solo die draaide om een consequent uitgewerkt verhaal over
De jongste Documenta was stroef, academisch, bloedeloos en middelmatig.
een kunstverzamelaar uit de oudheid wiens gezonken transportschip met topstukken recentelijk werd herontdekt. De met kleurrijk koraal bedekte
vondsten werden in het Punta della Dogana en Palazzo Grassi tentoongesteld als archeologische topstukken. Er waren genoeg niet al te subtiele hints – Mickey Mouse en Yo-Landi Vi$$er van rapgroep Die Antwoord zijn bijvoorbeeld te herkennen – maar het geheel zag er overtuigend genoeg uit om bezoekers te laten twijfelen over de authenticiteit. Zo bezien levert de tentoonstelling commentaar op de post-feitelijke realiteit waarin we ons tegenwoordig bevinden. Het is een satirische parodie op de manier waarop de geschiedenis en haar weergave worden gemanipuleerd. In zijn bronzen beelden vermengt Hirst stijlen en symbolen van Azteken, Grieken, Egyptenaren en Babyloniërs tot een realistisch geheel. Joseph Goebbels, niet te beroerd om leentjebuur te spelen bij de Indiase of Scandinavische mythologie, zou er jaloers op zijn geweest. Natuurlijk, Hirst overspeelt zijn hand en overvoert zijn publiek, zoals hij eigenlijk altijd doet. Maar dat doet niets af aan de conceptuele kracht van deze tentoonstelling. Bovendien is het een knap staaltje ‘kunstenaars aan de macht’. Hirst laat zich niet framen door derden maar eigent zich de positie van curator
Koning —
DIETER VAN DEN BERGH
Zonder die muzikale journalist uit Heerlen bij wie ik inwoonde, had ik 25 jaar terug - als student journalistiek én fan – nooit in Turnhout om de tafel gezeten met Guido Belcanto. Charmezanger uit de Noorderkempen, in 1953 geboren als Guido Versmissen. Cavalier seul. Zeerover zonder boot. Man van lichte zeden. Ex-travestiet, met spijt. Koning én clochard. Met een fraai zoveelste album op zak (Liefde & Devotie) vlamt Belcanto nog steeds op de bühne, zo mochten we laatst aanschouwen in een vol Cultureel Centrum in Berchem. Voor het grote publiek is hij een zonderling, maar wel eentje met stiekem tal van Vlaamstalige classics op zak. Maar een echte hit, die scoorde hij nooit. Dit najaar leek het dan toch te gaan lukken, met Johnny vergeet me niet, een tintelfrisse remake van een muffige cover van een uitgekauwd rock-’n-roll-lied van de Tilburgse kermisartiest Henk van Broekhoven, alias John Spencer. Alleen Belcanto komt ermee weg. Waar Spencer reeds in 1976 de Vlaamse Top 17 binnendrong met Call It Love, bereikte ook onze favoriete Belse zanger met zijn versie van ‘Johnny’ nummer 17. Van de Tipparade. Amai.
toe. Nu is de kameleon van de kunstwereld nooit tevreden geweest met een bescheiden rol als kunstproducent. In de jaren negentig ontpopte hij zich als promotor van de Young British Artists. Hij runt zijn studio als een zakenman en speelde voor kunsthandelaar door een records brekende veiling van zijn eigen werk te organiseren. De opbrengst gebruikt hij om werk te verzamelen van onder andere Picasso, Bacon en Warhol. In Treasures from the Wreck of the Unbelieveable
˚
speelt hij al die rollen tegelijkertijd. Hirst is zelf het totaalkunstwerk geworden. Hij zal vast mensen in dienst hebben om het licht te regelen of te zorgen dat de beelden in de juiste volgorde staan. En wie weet, misschien noemt hij ze wel curatoren. ZL
Dit essay verscheen eerder in het Engels op Artslant.com
25
Everything You Always Wanted to Know About Toilets*
Cube design museum Cube is het eerste museum van Nederland gewijd aan design. Een bezoek geeft inzicht in het proces van design, inspireert en stimuleert actief mee te denken over de vormgeving van de wereld.
Verwacht in Cube
*But Were Afraid to Ask Shoes Een expositie over hoge hakken, comfortabele flats, sex appeal, obsessie en design van schoenen.
Verlengd t/m 14 jan. ‘18
Februari 2018
Info & tickets cubedesignmuseum.nl
Mede mogelijk gemaakt door:
Museumplein 2 6461 MA Kerkrade
gesubsidieerd door de Provincie Limburg
Inhoudelijke partners: Fotografie: David Peskens en Joost Vrouenraets
THE END OF SITTING. ‘Zitten is het nieuwe roken!’ SCHUNCK* presenteert een nieuwe openbare werkplek. Een innovatief concept van Rietveld ArchitectureArt-Affordances (RAAAF) op het snijvlak van welzijn & zorg, werken, vormgeving, architectuur en beeldende kunst. Kom en probeer het zelf uit op de eerste etage van het SCHUNCK* Glaspaleis! vanaf 16.10.2017
Beeldend Boek Biënnale Thé Tjong-Khing
the post-industrials
now is a different back then
Tentoonstelling met de mooiste werken van een van Nederlands belangrijkste illustratoren.
Tentoonstelling over de subculturen van het postindustriële Heerlen, waarin nieuwe generaties hun eigen weg vonden.
Fotografietentoonstelling van Liza Wolters (Landgraaf, 1992) met een selectie uit haar jonge oeuvre in relatie tot nieuw werk, gemaakt in Heerlen.
tot 14.01.2018 / € 6,00 / SCHUNCK* Glaspaleis
tot 14.01.20118 / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis
tot 14.01.2018 / € 6,00 / SCHUNCK* Glaspaleis
SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200
www.schunck.nl
zuiderlucht 12\2017
Jan Swerts: “Het lijkt wel of iemand gezegd heeft: we gaan die twee superhard naaien.” foto Richard Stark
28
zuiderlucht 12\2017
LANGS DE AFGROND Jan Swerts krijgt het leven niet cadeau. Zelf heeft hij Asperger, zijn zoon gaat gebukt onder Tourette. Zijn vrouw ging bij hem weg en zijn moeder overleed. Gelukkig, zo vertelt hij tegen EMILE HOLLMAN, keerde de liefde terug in zijn leven. “Het voelt een beetje hypocriet dat ik een trauma bezing dat achter mij ligt.”
29
zuiderlucht 12\2017
J
an Swerts woont
als parasitair, luid lallend, marginaal, vervelend
van Asperger, dat had ik als kind al, maar daar
weer in zijn ouderlijk
en opdringerig wezen. Ik speel tegen de constante
werd toen geen etiket op geplakt. Ik dacht: ik
huis, in een slaperige
druk en overprikkeling waar ik heel gevoelig voor
schrijf zelf wel een paar apocalyptische scènes en
buitenwijk van Sint
ben. Concerten vind ik zalig, maar het liefst met
maak er muziek bij. Daar waren ze bij Universal
Truiden. Hij wijst
niemand in de zaal.”
niet enthousiast over. Tja, en toen haalde de
naar de plek waar
“Voor de meeste artiesten is optreden geld
werkelijkheid de fantasie in met een aantal ontrafelende en degoutante gebeurtenissen.”
vroeger de piano
verdienen, maar ik heb al een job hè. Dus toen de
stond. Hij was een
Ancienne Belgique me vroeg om een optreden, zei
“Vanaf zijn tweede levensjaar vertoonde mijn
ziekelijk kind dat
ik nee. Dat hadden ze nog niet eerder meegemaakt.
zoon Jef vreemd gedrag. Ik herkende het: weinig
niet graag sportte
Ze voelden dat ik stress kreeg van het idee van
inlevingsvermogen en fantasie, onvoorspelbaar
en liever wegdook
een optreden en gaven me vier jaar carte blanche.
gedrag. Eerst vond ik het niet erg, met mij is het na
in strips, boeken en
Het heeft nog anderhalf jaar geduurd voor ik het
mijn adolescentie ook wel goed gekomen. Ik zou
muziek. Zijn ouders
aandurfde.”
een goede gids voor hem kunnen zijn. Maar opeens
stuurden hem naar de muziekschool. Daar ontdekte
kwamen die tics: het syndroom van Gilles de la
hij dat hij pianospelen fijn vond, “maar niet dat
Tourette. Ik wist dat het meer inhield dan schelden.”
exact naspelen van Bach of Vivaldi.” “Als je dat lang
“Toen hij vijf jaar was, is het geëxplodeerd, vooral
genoeg hebt gedaan, mag je improviseren”, zeiden
de mate waarin hij het had was heel confronterend.
zijn ouders.
Hij luisterde vooral naar heavy metal, terwijl hij op de piano urenlang minimalistische motieven speelde waarmee hij zichzelf in trance bracht. “Dit lijkt een beetje op Wim Mertens”, zei zijn vader, waarna Jan in de bibliotheek een paar cd’s van Mertens ging halen. Diens After Virtue vindt hij nog
’Concerten vind ik zalig, maar het liefst met niemand in de zaal.’
Hij moest zichzelf meppen tot hij helemaal blauw zag, sloeg met zijn hoofd tegen de muur. Hij kon daar niet mee ophouden en bleef maar vragen: ‘Wat gebeurt er met mij?’ Van de een op de andere dag was hij een ongeneeslijk ziek en gehandicapt kind. Da’s levenslang hè. Met medicatie maak je een zombie van hem. Hoe bizar. De relatie tussen Jef en mij is altijd heel intens geweest en dan blijkt
altijd een meesterwerk. “Samen met alles van Joni
de aandoening ook nog genetisch. Zijn zus kan het
Mitchell is dat het beste wat ooit gemaakt is. Groter
dus ook krijgen. Ik heb mijn klein, lief manneke dit gegeven. Mijn vlees en bloed zit te creperen in dat
dan Young en Dylan.” Zelf speelde hij vooral piano “Toen kwam platenmaatschappij Universal met
lijf en ik kan hem niet helpen. Erger nog: door mijn
zo. “Ik heb helemaal niet het gevoel dat ik een
een contract. Ik had net nee gezegd tegen Warner
Asperger kan ik hem niet verdragen. Als hij vocale
muzikant ben.”
omdat ze daar alles wilden bepalen. Bij Universal
tics heeft, word ik knettergek. Ik moet ervoor
mocht ik artistiek volledig vrij zijn: wanneer ik
vluchten. Mijn hele leven is eigenlijk een zoektocht
Germaanse talen en doceert aan de universiteit van
de plaat zou maken, de lengte ervan, het aantal
naar de beste oordopjes.”
Hasselt. Zijn eerste cd, Weg (2010), uitgebracht in
muzikanten dat meewerkte en de keuze van de
eigen beheer, maakte hij over plekken en straten
studio. Ik had niet het gevoel dat ik uit mijn eigen
die belangrijk voor hem waren. Hij stuurde de plaat
leven een plaat kon plukken, dus maakte ik in 2013
naar een paar landelijke kranten, maar hoorde niets.
een muzikale studie van kunstenaars die gedreven
“Totdat Christophe Verbiest van radiozender Klara
worden door melancholie. Omdat ik een extreme
de plaat begon te draaien. Toen kwamen ze ineens
fascinatie voor de schoonheid van de eindigheid
allemaal.”
heb.”
als hij zich “gestresseerd” voelde. Dat is nog steeds
Jan Swerts (Sint Truiden, 1977) studeerde
“Er kwamen vragen om optredens. Daar had ik
“Na die plaat dacht ik: het is goed geweest.
“A
ls Jef doof was geweest, of blind of geen benen zou hebben - ik spreek niet
geen zin. Om beginnen maak ik geen ambiance-
Via Universal kon ik muziek componeren voor
muziek. Mijn werk is heel autobiografisch, dat
horrorfilms. Ik ben zot van post-apocalyptische
delen met grote groepen mensen kwam mij voor als
films, ik ben verslaafd aan B-zombiefilms. De eerste
onnatuurlijk. Dat vind ik eigenlijk nog steeds. Het
keer dat ik The Night of the Living Dead van Romero
zijn zeer intieme gedachten en emoties. Klappen,
zag, was een ongelofelijke ervaring. Heel lang heb
dansen, amuseren, dat doe je met mijn muziek
ik de wens gehad dat de wereld zou vergaan. Dat
hebben; zijn ziekte heeft de slechtst mogelijke
allemaal niet. Ik kan mensen ook niet verbluffen
ik wakker zou worden en dat er stilte was, de mens
complementariteit met de mijne. Het lijkt wel of
met virtuositeit op een instrument, zoals in de
weg, geen drukte, geen triviale ‘chit-chat’, geen
iemand gezegd heeft: we gaan die twee superhard
klassieke muziek. Je kunt mijn muziek neoklassiek
verwoesting van ecologie. En dat ik dan nog zo’n
naaien. Je houdt extreem veel van elkaar maar kunt
noemen, heel verstild en contemplatief.”
drie, vier dagen had kunnen rondlopen in een door
elkaar niet verdragen door die aandoening. Mede
een radioactieve wolk beneveld Sint Truiden.”
daardoor is mijn huwelijk op de klippen gelopen.
“Ik ben erg misantropisch, ik hou van de mens als hij zichzelf weg kan cijferen om kunst of filosofie of humor te creëren, maar ik hou niet van de mens
30
“Het gevoel dat de wereld te druk is, is bij mij heel sterk. Zal te maken hebben met het syndroom
voor hem hè, ik spreek voor
mezelf - dan had ik hem kunnen helpen. Maar nu kan dat niet. Ik kan niet met onvoorspelbaarheid om gaan, ik moet in extreme mate overzicht
We konden het verdriet niet delen.” “In die periode lag ook mijn moeder op sterven.
zuiderlucht 12\2017
2017
Dus ben ik terug naar Sint Truiden gekomen om
hypocriet dat ik een trauma bezing dat
mijn vader bij te staan. Mijn moeder had al jaren
al eventjes achter mij ligt.”
kanker en veel pijn en kreeg onze pijn er nog eens
“Het schaduwland gaat mee in mijn
bij. Mijn ouderlijk huis werd een nachtmerrie-
leven, onbevangen geluk zal niet meer
huis en zelfs mijn jongenskamer was een plek van
mogelijk zijn. Maar de afgrond gaapt
aftakeling en erosie geworden. De laatste weken
niet meer. Ik hoop eigenlijk de komende
voor de dood van mijn moeder waren zwaar, ik
tien jaar geen plaat meer te maken; als
kwam in een totaal niemandsland terecht. Je wordt
die behoefte er wel is, zit er opnieuw
er waanzinnig van. Ik wilde eruit stappen, maar dat
een kink in de kabel. Maar de kans dat
kan niet als je kinderen hebt.”
ik ooit nog een album maak, is heel
“Mijn enige decompressie was wandelen door de velden van de Haspengouw en piano spelen. Ik
tekening Rowland Jones
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
klein.” ZL
dook terug in mijn zombiefilms en de muziek om te ontsnappen. Ik schreef steeds meer nummers
Religie — WIDO SMEETS
Bijna tien jaar geleden kraaide het oproer in het Van Abbemuseum in Eindhoven. In een debat werd directeur Charles Esche beschuldigd van marxisme. Zijn reactie: “Ik houd me bezig met de toekomst van de kunst. Hoe kan ik me daarbij baseren op een manifest uit 1848?” De onverstoorbare Esche zit er nog steeds, met meer verve dan ooit. Dit najaar presenteerde hij twee langlopende exposities, The Making of Modern Art en The Way Beyond Art. Wie er geen punt van maakt zijn opvattingen over beeldende kunst af en toe grondig binnenstebuiten te keren, kan er zijn hart leegeten. Dat gaat overigens niet vanzelf – maar moeten dingen altijd vanzelf gaan? Over toekomst gesproken. In het Van Abbemuseum is Old House van Rabih Mroué te zien, een filmpje van amper anderhalve minuut waarin het instorten van een oud huis keer op keer wordt teruggespoeld. In de voice over vertelt Mroué over herinneren en vergeten, die eindeloze repetitie in ons hoofd, de ruggengraat van ons bestaan. Het oude huis richt zich steeds weer op, maar dat is filmische manipulatie. In werkelijkheid zal de vergetelheid het winnen van de herinnering en zal het stof over alles neerdalen. Zo zit het tenminste in onze vastgeroeste, atheïstische hoofden. Mroué houdt liever vast aan een andere perspectief: “Ik wed dat de dood me alles opnieuw zal laten ontdekken”.
en opeens zag ik er een lijn in. Met lichte tegenzin zelfs een album. Dit staat zo dicht bij me, dacht ik, dat deel je toch niet met de wereld? Maar ik kick op overzicht en controle en kon op deze manier mijn emoties ordenen. Tegelijkertijd begon ik met een journalist van De Morgen aan een boek over Gilles de La Tourette.”
’Mijn enige decompressie was wandelen door de velden van de Haspengouw en piano spelen.’
“De optredens na het uitbrengen van Schaduwland waren bevrijdend. En moordend emotioneel. Het eerste optreden was natuurlijk in de Ancienne Belgique. Ik wilde de plaat niet naspelen, maar de emoties de loop laten. De muzikanten geven mij mijn eigen emoties terug en vaak word ik daardoor weg geblazen. Ze verrassen me nog bijna elke avond.” “Met Jef komt het niet meer goed, maar mijn emoties hebben een hele weg afgelegd. Ik ben inmiddels ook in een nieuwe situatie terechtgekomen, met een nieuwe vriendin en haar drie kinderen, waar ik heel dankbaar voor ben. Ik voel me gedragen. Soms voelt het een beetje
Het boek van Jan Swerts over Gilles de La Tourette verschijnt in april 2018. Zijn optreden van Jan Swerts in Ancienne Belgique staat op YouTube.
˚ 31
zuiderlucht 12\2017
Nora El Koussour: “Tijdens de opnames van Layla M. ben ik echt opengegaan.” foto Richard Stark
32
zuiderlucht 12\2017
GEWOON NORA Nora El Koussour won dit jaar een Gouden Kalf voor haar rol als radicaliserende moslima in Layla M. Gedurende de opnames van de film ontpopte ze zich van een spelende tiener tot een geëngageerd actrice, vertelt ze aan PAUL VAN DER STEEN. “Het is tof als mensen mij als een inspiratiebron zien, maar daar ben ik niet op uit.” 33
zuiderlucht 12\2017
“I
k ben een
Op de achtergrond sluimerde toen al de liefde
Nederlander,
voor het podium. “Op de kleuterschool trok de
ik ben heel
poppenhoek. De verkleedkist was mijn dierbaarste
trots op mijn
bezit. Tot mijn zestiende turnde ik op een behoorlijk
Marokkaanse
niveau, ik hield ervan om te moeten presteren. Het
bloed, ik ben
allerleukst vond ik de vloeroefening, bewegen op
een moslim
muziek, die wilde ik zo perfect mogelijk krijgen. Ik
en ik heb een
was me daar niet zo van bewust, maar daar was ik
fuckin’ Gouden
mezelf natuurlijk al aan het presenteren.”
Kalf in mijn
’Al die anti sentimenten bij mensen van mijn generatie vind ik het gekst. Die zijn toch gewoon met mij en andere kinderen met een andere kleur opgegroeid?’
Ondanks het Gouden Kalf voor haar hoofdrol
hand”, riep Nasrdin Dchar in 2011 in zijn iconische
in Layla M. heeft Nora voor haar gevoel nog
dankspeech, nadat hij als eerste Nederlands-
veel te leren. Op haar zeventiende zat ze op de
Marokkaanse acteur de belangrijkste filmprijs van
Theaterschool in Rotterdam – terwijl ze buiten
ik vooral erg druk zitten praten over van alles en
ons land had gewonnen.
de musical in groep acht van de basisschool geen
nog wat. Ik was net klaar met een voorstelling en
enkele podiumervaring had. “Ik had ook nog weinig
zat nog onder de schmink. De afspraak was dat we
Twee maanden geleden speelde Dchar zijn
tot geen toneel gezien. Eigenlijk ben ik nog steeds
zonder make up zouden komen. In de gauwigheid
voorstelling DAD in de schouwburg in Sittard. Toen
bezig het Nederlandse theaterlandschap te leren
heb ik toen bij de HEMA doekjes gekocht waar ik
hij, als onderdeel van het stuk, zonnebloempitten
kennen.”
allergisch voor bleek te zijn. Tijdens het auditie-
ging uitdelen uit aan het publiek ontdekte hij in het
Ze leerde er veel, op de Theaterschool, maar kwam
interview kreeg ik rode vlekken in mijn gezicht.” Na zeven auditierondes en diverse gesprekken
publiek Nora El Koussour die een dag eerder een
zichzelf ook “superhard” tegen. “In het begin nam
Gouden Kalf had gewonnen voor haar rol in Layla
ik de opleiding nog niet serieus genoeg. Het is als
werd duidelijk dat ze de hoofdrol zou krijgen.
M. “Ik was gewoon voor de voorstelling naar Sittard
puber lastig om je te verhouden tot de inhoud van
“Mijke zei dat ze in iets in mijn ogen zag dat haar
gekomen, maar Nasrdin riep om dat ik in de zaal zat
toneelstukken en tot de wereld. Zeker in mijn geval.
nieuwsgierig maakte.”
en dat ik een Gouden Kalf had gewonnen. Ik dacht:
Moesten we opeens een op Hamlet gebaseerde
‘O god, moet dit nu?’”
montagevoorstelling maken. Discussies gingen
de repetities. Ze ging op Arabische les en had
De voorbereidingen behelsden meer dan alleen
De aubade kwam totaal onverwacht, tal van
over geloven in niets en in de leegte. Ik was me
gesprekken met gederadicaliseerde vrouwen. “De
mensen kwamen haar feliciteren. Én ze had een
op dat moment net aan het verdiepen in religie,
AIVD was vooraf op de hoogte gebracht, mochten
uitgebreid gesprek met Nasrdin Dchar. Ze is stiekem
waar we thuis nooit zoveel aan hadden gedaan. Die
ze daar argwaan krijgen door mijn plotselinge
een beetje fan van hem, zegt ze, maar had hem nog
verschillende werelden vond ik moeilijk met elkaar
interesses.”
nooit ontmoet. “Hij bleek een enorm inspirerende
te rijmen. Het duurde lang voordat ik een beetje
man en acteur.”
was afgepeld. Eigenlijk is dat pas echt gebeurd
je helemaal zo’n wereld ingezogen. Als ik naar
tijdens de opnames van Layla M. Bij regisseur Mijke
Amsterdam reisde voor de repetities droeg ik expres
de Jong ben ik echt opengegaan.”
een hoofddoek. Dat was confronterend. Opeens
Twee dagen later zat Nora weer in de school banken, ze studeert aan de Toneelacademie in
“We werkten met method acting, dan word
De film veranderde haar instelling. “Toen ik op
word je strenger gecontroleerd in de trein en is er
op het prikbord. En docenten en medestudenten
de Theaterschool begon, wilde ik gewoon spelen,
vaak gedoe om niets. Het opende een wereld waar
kwamen haar feliciteren. “Maar dat was het dan
net als vroeger, in de poppenhoek. Later kwam
ik helemaal geen weet van had: de wereld van
ook. Daarna gingen we gewoon weer aan het werk.”
ik erachter dat het belangrijk is om iets met een
islamitische vrouwen. Die groeten elkaar allemaal
noodzaak te doen, om ergens voor te staan,
op straat. En ze beginnen, vaak uit het niets,
bijvoorbeeld politiek gezien.”
gesprekjes, die heel persoonlijk kunnen zijn.”
Maastricht. Daar hing een uitgeknipt krantenartikel
Na de scheiding van haar ouders verhuisde Nora El Koussour (Veghel, 1994) met haar moeder naar Rotterdam. “Dat vond ik heel lastig. En stom. Ik
De opnames van Layla M. werden haar eindstage
wilde niet weg. Het duurde zeker vier jaar voordat
aan de Theaterschool. Toen ze voorjaar 2015 auditie
ik aan Rotterdam was gewend, voor ik er de weg
deed voor de rol, had ze geen idee dat ze wel eens
kon vinden en het verschil begreep tussen tram en
de hoofdrol zou kunnen krijgen. “Ik wist nauwelijks
metro.”
waar het gesprek over zou gaan. Volgens mij heb
’Regisseuse Mijke de Jong zag iets in mijn ogen dat haar nieuwsgierig maakte.’ 34
E
en gedenkwaardig moment voltrok zich tussen de opnames in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer waar Nora en haar tegenspeler een plek zochten om te lunchen. Zij met een hoofddoek en in een lang Marokkaans gewaad, hij met een
baard en een mutsje op zijn hoofd. “De kabeltjes van de geluidsapparatuur hingen nog om ons lijf, we hadden onze jassen open. Mensen werden opeens vet bang, iedereen deinsde terug. Het duurde even voor we door hadden waarom. We hebben onze jassen snel dichtgedaan. Drie minuten later dook overal politie op.”
zuiderlucht 12\2017
2017
Tijdens de opnames van Layla M. leerde ze wat
met nog veel meer identiteiten dan alleen
radicalisering is, hoe het proces in zijn werk gaat
de Nederlands-Marokkaanse. Als je alleen
en welke rol het huidige maatschappelijk klimaat
maar daarmee bezig bent, kadert je dat
daarin speelt. Haar culturele achtergrond is veel
nogal, terwijl ik me vrij wil voelen om
meer een issue dan in de jaren negentig, toen ze
me op allerlei gebieden te ontwikkelen.
opgroeide. “Na de aanslagen van elf september 2001
Gelukkig zijn er genoeg mensen die wel
begon het te veranderen. Opeens werd ik minder
door willen, die wel met elkaar willen
uitgenodigd op kinderfeestjes. Laatst las ik dat op
leven en groeien. In de kunsten kom je ze
de muren van de moskee in Veghel zelfs Pegida-
veel tegen. Een voorbeeldfunctie voor de
achtige leuzen waren gekalkt. Zoiets shockeert
Marokkaanse gemeenschap hoef ik niet
me, vooral omdat ik het niet achter de mensen in
per se te hebben. Het is tof als mensen mij
Veghel had gezocht. Na de ‘minder-minder-minder-
als een inspiratiebron zien, maar daar ben
uitspraken’ van Geert Wilders drong het pas tot me
ik totaal niet op uit.”
door hoever Nederland is opgeschoven.” “Het gekst vind ik die antisentimenten bij mijn
Acteren is voor haar op dit moment werken op en rond de Maastrichtse
generatiegenoten. Die zijn toch gewoon met mij en
Toneelacademie. Lange werkdagen in
andere kinderen met een andere kleur en een ander
een prettige, veilige cocon, zoals ze het
geloof opgegroeid? Ze hebben het over integratie,
omschrijft. “Ik weet nog zoveel niet, ik
terwijl de meesten juist met die integratie zijn
wil me verder verdiepen. Fouten kunnen
opgegroeid.”
maken, daar leer ik het meeste van.
Ze wil er niet permanent mee bezig zijn. Een
Intuïtief spelen is mijn kracht, maar ik
eenzijdige focus zorgt voor wrokgevoelens, zegt
moet mijn spel ook herhaalbaar kunnen
ze, en dat wil ze niet. “Ik ben gewoon Nora, iemand
maken.” Na optredens op buitenlandse festivals en het Gouden Kalf-gala zit er wellicht een trip naar de VS aan te komen: Layla M. is de Nederlandse inzending voor de
Nederlandse inzending Oscars
‘buitenlandse’ Oscar. “Ik reken nergens op, maar het is wel fijn dat de film op zoveel plekken wordt gezien.” Ze krijgt verschillende aanbiedingen, maar haar management houdt de meeste voorstellen
De speelfilm Layla M, van regisseuse Mijke de Jong werd goed ontvangen door de recensenten. De achttienjarige Layla, een jonge vrouw van Marokkaanse afkomst stoort zich aan het negatieve beeld dat er is over Marokkanen en het islamitische geloof. Tot schrik en ergernis van haar beste vriendin en broer sluit ze zich aan bij een groep jonge moslims die strijden voor acceptatie. Layla wordt verliefd op Abdel, om uiteindelijk met hem naar Jordanië te reizen. Layla M. werd geselecteerd voor verschillende internationale festivals, zoals het prestigieuze filmfestival van Toronto, en is de Nederlandse inzending voor een Oscar-nominatie in 2018 .
af. “Voorlopig heb ik school steeds voor laten gaan.” Haar zoektocht naar religies heeft haar tot de overtuiging gebracht dat ze toch niet de atheïst is waar ze zichzelf jaren voor hield. Na veel lezen en praten, noemt ze zich nu een moslima. Haar geloof onder woorden brengen kost moeite, het is vooral gevoel, legt ze uit. “Het heeft veel te maken met een constant aanwezig gevoel van liefde. Het geeft me rust. Ik heb het er veel over gehad met een medestudente op de Theaterschool, die belijdend christen was. Dan zie je naast de verschillen ook
tekening Rowland Jones
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
Magneetje — THOMAS SNOEIJS
Ik weet nooit zo goed hoe me te gedragen in een museum. Ik bedoel, wat móet je met zo’n kunstwerk. In de popzaal, waar ik me al jaren het meest thuis voel, is het eenvoudig. Je danst en je schreeuwt. Klimt op elkaars schouders en breekt een paar ribben. Alles om de opwinding uit het zinderende lijf te krijgen. Zet mij een half uur tegenover Mark Rothko’s Black-Form Paintings en ik krijg evengoed de behoefte om een moshpit te starten. Maar dat valt dan weer buiten de etiquette van het museum. Dus blijf je maar een beetje lullig staan kijken. Afgelopen jaar was ik in Tate Britain voor het retrospectief van David Hockney. Er was geen opwinding. Niemand schreeuwde. Iedereen slenterde maar wat langs de doeken, de handjes keurig ineen gevouwen op de rug. Bij My Parents (een portret van Hockney’s ouders) bleef ik staan: moeder in haar mooiste jurk, vader die de krant leest. Ik voelde de ontroering van kruin tot teen, wilde iemand omhelzen, applaudisseren, desnoods met een aansteker zwaaien. Zo heb ik nog een kwartier gestaan, als een borrelende fluitketel die niet mag fluiten. Ik stamelde tegen mijn vriendin dat ik nog nooit zoiets moois had gezien. Dat begreep ze wel. Daarna kochten we in de shop een Hockney-magneetje voor op de koelkast. Je moet toch iets.
veel overeenkomsten tussen de twee religies. We willen er nog altijd een keer samen een voorstelling over maken. Toen durfden we dat nog niet, omdat het aan iets heel persoonlijks raakt.” ZL
˚ 35
zuiderlucht 12\2017
Jerry Kowalsky - The Baron (2016-17). foto Peter de Ronde / Zebra Fotostudio Venlo
36
zuiderlucht 12\2017
beeldspraak
Romp op pootjes S
Jerry Kowalsky - End of a System (2016-17). foto Peter de Ronde / Zebra Fotostudio Venlo
Nee, een opwekkend gezelschap is het niet dat Jerry Kowalsky uit Berlijn heeft meegenomen.
oms duurt het even voor een kunstenaar zijn vorm vindt, zijn manier van uitdrukken, het materiaal dat bij hem past. Dan helpt het als hij geduldig durft te zijn, steun krijgt uit zijn omgeving en blijft geloven in zichzelf bij de malheur die zijn pad kruist. Jerry Kowalsky, de artiestennaam van Jeroen Cremers (Reuver, 1972), is een laatbloeier, hij zegt het met een brede grijns. Zo’n vijftien jaar duurde bij hem de periode van zoeken en niet vinden, van proberen, verwerpen en opnieuw beginnen, van beginnen en stoppen, van opbouwen en afbreken. Zijn kunstenaarsleven begon in Maastricht, daarna woonde en werkte hij in Amsterdam, in Berlijn, in het Schwarzwald en opnieuw in Berlijn. Op de academie in Maastricht had hij zich gespecialiseerd in keramiek, eenmaal afgestudeerd was er nooit een atelier beschikbaar dat groot genoeg was of een oven om zijn ontwerpen af te maken. Als kunstenaar overleefde hij door te tekenen, hij doet het nog steeds, maar de drang om sculpturen te maken bleef. Net als zijn zoektocht naar de juiste vorm. Zijn eurekamoment kwam toen hij zichzelf een paar jaar geleden, klaar om voor de tweede keer naar Berlijn te verkassen, terugvond in een decor van kartonnen verhuisdozen. Karton! Het is statisch en weinig stabiel, om er iets van te kunnen maken moet je goed kunnen snijden en modelleren - dat had Kowalsky als keramist wel in de vingers. Karton is ook kneedbaar, niet als klei natuurlijk, maar je kunt het op tal van manieren bewerken – tot je, zeker op afstand, nog amper ziet dat het karton is. Op dit moment stelen zijn beelden, hangend, staand en liggend, de show in Odapark, centrum voor hedendaagse kunst in Venray. Op sokkels en in houten geraamtes, in zichzelf gekeerd, gekwetst en gehavend, ondanks hun stoere, geschubde huid die doet denken aan een middeleeuws maliënkolder. Een bescherming die niet echt heeft geholpen trouwens. Er staat een balancerende clown die
het restant van zijn afgehakte (?) linkeronderarm met zijn rechterhand in de lucht steekt. Er hangt een Pinokkio met langdradige, witte vingers maar zonder onderlijf. Op een sokkel ligt een reusachtig hoofd, ondersteboven, de onderkant van de schedel ontbreekt. Maken en breken, scheppen en slopen, dat is Kowalsky’s specialiteit. Als een God in zijn eigen universum. Even verderop – wat staan deze sculpturen ongenaakbaar mooi in deze sobere, witte ruimte! – loopt een dikke man, zonder hoofd, op dunne, breekbare benen van houten latten. Een romp op pootjes. Met de contouren van een struisvogel. Zijn kop steekt niet in het zand, die ligt om het hoekje, op een sokkel. Eraf gekapt. Nee, een opwekkend gezelschap is het niet dat Jerry Kowalsky uit Berlijn heeft meegenomen. Zijn personages leven in een gemankeerde, lugubere wereld die tragikomisch naar haar einde strompelt. Een dystopie die wordt bevestigd door een trits gelijkgeschakelde tekeningen aan de muur met felgekleurde, ongure koppen. In de hier en daar aan Francis Bacon herinnerende tronies herkennen we de verwrongen konterfeitsels van Donald Trump, Angela Merkel en de paus, leiders die de wereld maar niet naar hun hand kunnen zetten. Op de grond, pontificaal in het midden van de ruimte, ligt een monumentale lepel, het instrument waarmee we onze pasgeboren kinderen en onze gebrekkige ouders voeden, ijkpunten van begin en einde. Alles wat opkomt gaat weer onder, de voedende lepel is het symbool van onze vergankelijkheid. Kowalsky’s jarenlange zoektocht, zonder geld en atelier, naar een bij hem passende vormentaal, heeft zijn geest geslepen. Hij nam zijn tijd en dat was goed. Toen hij vorm en materiaal had gevonden, leverde de onttakelde wereld om hem heen de thematiek. Hij bracht haar in beeld met sculpturen die het verdienen nooit meer terug te hoeven keren naar zijn atelier. WIDO SMEETS
Jerry Kowalsky – The Straw That Broke the Camel’s Back. Van 12/11 t/m 25/2 in Odapark Venray. odapark.nl
37
zuiderlucht 12\2017
Blendr & Filtr DUS LEZEN ZE NON-FICTIE
HET LICHT IN DE GROTE ZAAL
“De Fransen willen begrijpen hoe de wereld werkt
“Eigenlijk interesseerden zich maar weinig
en daarvoor vertrouwen ze reguliere media niet
Venlonaren voor het wel en wee van Museum Van
meer. Dus lezen ze non-fictie.”
Bommel Van Dam. Als dat wel zo was geweest,
De voorzitter van een Frans subsidiefonds legt uit
waren de deuren van het gebouw aan de Deken Van
waarom Franse boekwinkels geen last hebben van
Oppensingel nu niet voor altijd dichtgegaan. En
ontlezing en digitalisering.
hadden nog heel veel bezoekers versteld gestaan
HET BOEK BLIJFT “Terwijl ik alleen maar een goed bericht had: de tijden zijn veranderd, het boek blijft en tegelijk is
van het licht in de grote zaal.” Weemoed bij Adri Gorissen in De Limburger bij de sluiting van het mooiste museum van Limburg.
een deel van de toekomst digitaal”.
BIDDEN BIJ ZIEKTE
Directeur Wiet de Bruijn van VBK-uitgevers blijft
“Ik moest denken aan Daniel Dennett, de filosoof,
verbaasd over de schrijversopstand bij VBK-dochter
die niets moest hebben van religie. Toen hij ooit
Atlas Contact.
ziek was, werd er ook voor hem gebeden. Waarop
OP DE BEEN
hij verzocht of er misschien ook een geit voor hem geofferd kon worden.”
“Mijn stellige overtuiging is dat er publiek is voor
Reactie van evolutiebioloog Richard Dawkins op de
toneel, in elke stad. Het is aan de schouwburgen om
oproep van de Anglicaanse kerk om voor hem te bidden
deze op de been te krijgen.”
na een hersenbloeding.
Acteur Hans Croiset hekelt het cynisme en passiviteit bij theaterdirecteuren die toneel niet de aandacht geven die
IN DE ZANDBAK
het verdient.
“Tijdens een streektaalsymposium in Deventer heb
HOLOCAUST
ik vorige week gepleit voor een taalbeleid voor kleuterspeelzalen in Limburg.”
“Luther ontkende de holocaust niet, laten we wel
Leonie Cornips, hoogleraar taalcultuur in Maastricht,
wezen, hij riep ertoe op.”
is geen wetenschapper maar activist.
Columnist Max Pam heeft in het Reformatie 500-jaar de heisa over de antisemiet Martin Luther gemist.
GEDEELDE GEBREKEN “Toch moet iedereen erkennen dat hij tekortschiet, langzaam uit elkaar valt en, zonder te weten wat de bedoeling is van dit leven, de dood tegemoet gaat. Die gedeelde gebrekkigheid drijft ons in elkaars armen. Althans, dat wordt mijn these.” Cabaretier/filosoof Tim Fransen ging voor zijn nieuwe
The Missing Inks
show op zoek naar de roots van Verlichtingsdenker Immanuel Kant.
ALS HALF NEDERLAND MEELUISTERT “Op zo’n moment werken camera’s dwingend, waar ze eigenlijk zouden moeten afremmen – zie Griet Op de Beeck, zie Jelle Brandt Corstius. Zie iedereen die iets jarenlang verzwijgt maar pas begint te praten wanneer half Nederland meeluistert.” Schrijver Peter Buwalda werd bij het praatprogramma Pauw ooit gevraagd of hij iets op zijn kerfstok had. www.themissinginks.com
38
zuiderlucht 12\2017
2017
— EEN JAAR IN SCHERVEN —
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.
Boeken top 10
tekening Rowland Jones
De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief
1 — Dan Brown Oorsprong (-)
2 — Griet Op de Beeck Het beste wat we hebben (1)
3 — Paolo Cognetti De acht bergen (3)
4 — Tom Lanoye Zuivering (-)
5 — Goscinny/Uderzo Asterix en de race door de laars (-)
6 — Herman Pleij Geluk!? (-)
7 — Arthur Japin Kolja (4)
8 — Onno Blom Het litteken van de dood (-)
9 — Tosca Menten De wraak van Lorre (-)
10 — Dan Brown Origin (-)
T
oen in de dagen na Harvey Weinstein het gedoe van alle tijden over ons werd uitgestort, verscheen de Wolkers-biografie Het litteken van de dood, de nummer acht van deze lijst. Waarna het hysterische #metoo-tribunaal zich ook op de al tien jaar dode schrijver stortte. Zo belandde Wolkers als seksist alsnog op een postuum opgerichte brandstapel en was iedereen ineens vergeten dat we in de jaren zeventig met zijn allen een stuk genuanceerder over dit soort zaken dachten. Turks Fruit, de platte verfilming van een toch al weinig fijnzinnig boek, is met 3,3 miljoen bezoekers nog steeds de best bezochte Nederlandse film ooit. Trial by media gaat ver. Er zijn collega-schrijvers die vinden dat Charlotte Mutsaers zich voor het echte gerecht moet verantwoorden omdat ze als personage in haar boek Harnas van Hansaplast kinderporno verkoopt. Een zaak waar een rechter zich moet uitspreken over het waarheidsgehalte van fictie: het hoger beroep van Geert Wilders verbleekt erbij. Mijn hoop dat De acht bergen van Paolo Cognetti deze maand de eerste plaats zou halen, komt niet uit. Cognetti’s verstikkend mooie relaas over nukkige mannen die zwijgend hun lot ondergaan, moest opnieuw Griet Op de Beeck voor laten gaan. En Dan Brown natuurlijk, die zelfs twee noteringen haalde met Oorsprong/Origin. Ook verstikkend, maar niet van schoonheid. (WS)
Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is belangrijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Stan van Herpen 0031 6 18148859 s.vanherpen@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Dieter van den Bergh, Daan Borrel, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), Emile Hollman, Rowland Jones, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Ben van Melick, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Theo Ploeg, Ronald Rovers, Sjeng Scheijen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Thomas Snoeijs, Richard Stark, Paul van der Steen, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / ontwerpburo bertus
Dictatuur — PAUL VAN DER STEEN
De vraag ‘Echt of onecht?’ in de kunst betekende dat tot voor kort ongeveer hetzelfde als ‘Nep of niet?’ Inmiddels gaat het niet meer over het ontmaskeren van vervalsingen. ‘Echt’ betekent uit het leven gegrepen. Een slimme kunstenaar graaft zich tegenwoordig autobio. Dat verkoopt. Dat zorgt voor de hapklare promopraatjes waar media dol op zijn. Dat maakt dat iemand makkelijk kan aanschuiven aan talkshowtafels waar elk onderwerp het liefst wordt gereduceerd tot het hoogstpersoonlijke. Wee het gebeente van de kunstenaar die zich dichterlijke vrijheden veroorlooft bij het verbeelden van belevenissen. Het verkopen van kinderporno uit de verzameling van haar broer was schrijfster Charlotte Mutsaers uiteindelijk misschien wel minder kwalijk genomen door de publieke opinie dan dat wat ze nu probeerde uit te leggen: dat ze als romancier een loopje met de werkelijkheid had genomen. Vreemd genoeg ontbreekt dezelfde kritische houding van de publieke opinie steeds vaker bij de beoordeling van fake-news of de als realitysoap opgediende, vooraf gescripte levensverslagen van de sterren. Zoals vele andere dictaturen voor haar, legt ook de dictatuur van de domheid kunstenaars hyperrealisme op. Ook als wapen tegen hun pretenties: want waar blijven we als chronisch angstige samenleving wanneer de meest vrije geesten zich vrijheden gaan permitteren?
Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55 SNSB 0936 7796 75
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van
Distributie:
de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Grim (Hasselt), Krings
Ursem Koeriers Venlo
(Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven), Standaard
—
(Turnhout) en De Tribune (Maastricht).
ISSN: 1875-7146
˚ 39
DIRK MAASSEN when piano touches your soul
Donderdag, 28 dec 2017 - 19:30 uur Parkstad Limburg Theaters Heerlen Bestel uw tickets op: plt.nl / eventim.nl More about Dirk: dirkmaassen.com