zuiderlucht
maandblad voor kunst en cultuur
12 jaargang • 1/2018 e
1
Image: Š Kahlil Joseph, Motion picture still from m.A.A.d., (2014), Courtesy Kahlil Joseph
kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl
dirigent Kees Bakels film Paul en Menno de Nooijer
dirigent Jamie Phillips sopraan Laetitia Gerards
philharmonie zuidnederland en Theater aan het Vrijthof presenteren de Componistendag 2018: Franz Schubert dirigent Philippe Herreweghe koor Collegium Vocale Gent
Nieuwjaarsconcert i-Classics
Nieuwjaarsconcert
do 4 jan | 20.30 u Concertzaal Tilburg
do 4 jan | 20.00 u | Theater aan het Vrijthof Maastricht
vr 5 jan | 20.30 u Chassé Theater Breda
zo 7 jan | 13.00 + 16.00 u Provinciehuis ’s-Hertogenbosch
za 6 jan | 19.30 u Muziekgebouw Eindhoven
vr 12 jan | 20.00 u Theater Heerlen
Schubert Symfonie nr 8 ‘Onvoltooide’ Schubert Mis nr 6
Componisten- Schubertiade dag Maastricht met Herreweghe
za 20 jan | vanaf 11.00 u |Theater aan het Vrijthof Maastricht
Graatsma on the move
Foto: Peter Cox
8 december 2017 t/m 30 maart 2018 Gouvernement aan de Maas / Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen 9-18 uur / Gratis toegang Gesloten: weekends, 25 december t/m 1 januari, 12-13 februari 2018
dirigent Philippe Herreweghe koor Collegium Vocale Gent
zo 21 jan | 14.15 u Muziekgebouw Eindhoven
inhoud
zuiderlucht 1\2018
7 editorial – Parabel der talenten
“ Ook die informatie strookt niet met wat we dagin-dag-uit over onze gek-getwitterde hoofden krijgen uitgestrooid. ”
8 Wat krijgen we nou? Waar bleven de miljoenen die Eindhoven en Maastricht in 2013 klaar hadden liggen om Culturele Hoofdstad te worden? In Brabant worden ze nog steeds ingezet, in Limburg zijn ze grotendeels uitgegeven.
11 ptmy – Iedereen ♥ Typhoon “Hij wordt vaak aangesproken als de vertegen woordiger van ‘het nieuwe Nederland’. Maar op dat filmpje zag ik hem vooral als symbool van het oude, verloren gegane Nederland.”
12 Alles wat letters heeft Na zeven jaar stopt Henk Groenewegen met zijn column in Boekblad. WIDO SMEETS zocht hem op. “Een gewezen directeur die de helft van zijn salaris inlevert om boekverkoper te worden. Wat is dat voor een rare snuiter.”
16 Hoe Sphinx verdween uit de stad “Wat resteert is een met veel gevoel voor traditie gerenoveerd fabriekscomplex en het boek van Henk Houben. Gelukkig hebben we de foto’s nog.”
18 Nieuwe zonnen, 'n andere hemel Kahlil Joseph en Rasheed Araeen rammelen aan de poorten van het kunst-establishment, constateert EDO DIJKSTERHUIS in Maastricht en Eindhoven. “Er is niets nieuws onder de zon. Er zijn wel nieuwe zonnen.”
Cover: Kahlil Joseph, still uit m.A.A.d. (2014). beeldbewerking Andrea Bertus. Zie pagina 18
4
zuiderlucht 1\2018
23 ben van melick – Gadferdamme “We talked about songs and how much joy they'd given us”, zingt Ray Davies in het intro van Rock ‘n Roll Cowboys. Kunst kent geen Olympus, kunstenaars zijn geen goden, en kunst spreekt niet altijd tot de verbeelding.”
24 beeldspraak – Kijk, een vaas! “Eenvoudige klei is voldoende voor mij. Zoals een gitaar voldoende is om meisjes aan het huilen maken en om revoluties te ontketenen.” Kwamen alle kunstenaars maar zo goed uit hun woorden als Ettore Sottsass.
inhoud
30 Blendr & Filtr “Als we alles in de programmering hadden laten staan waarvan mensen hielden, keken we nu nog naar Swiebertje.”
30 De voorkeur van... Anneke van Giersbergen werd groot met metalband The Gathering. Nu is er een cd van haar eigen band. “De donkerte zit in ons allemaal”, zegt ze tegen EMILE HOLLMAN.
31 ZL Boekentop10 “Zo gingen we met een mooi cadeau en een goed gevoel naar de verjaardag die ons zo ver van huis én bij boekhandel Lovink had gebracht.”
26 Jerrycan met Mariablauwe dop Na schrijvers en kunstenaars zien ook ontwerpers religie niet langer als een taboe. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL stuit in Roermond op een schatkamer vol contemplatief design.
5
ZO 14.01.2018 - VR 09.02.2018 - EXPO
IRENA NAWROT DE VERSCHILLENDE GEZICHTEN VAN IDENTITEIT IN DE FOTOGRAFIE
BEELD © IRENA NAWROT
PODIUM EXPO JANUARI FEBRUARI 2018
OPENING: ZO 14.01 OM 17:00
WO 17.01.2018 - 20:15 - DANS
SALVA SANCHIS RADICAL LIGHT
ZA 20.01.2018 - 20:15 - KLASSIEK
BACH@LEUT 8 - HET COLLECTIEF DIE KUNST DER FUGE, EEN ANAMORFOSE DOOR J. SCHÖLLHORN
ZO 21.01.2018 - 20:15 - KLASSIEK
QUATUOR ZAÏDE & ANNELEEN LENAERTS C. DEBUSSY, W. LENAERTS, A. CAPLET
DI 23.01.2018 - 20:15 - THEATER
DE KOE HELLOGOODBYE
GRATIS INLEIDING OM 19:30 WO 31.01.2018 - 20:15 - LEZING
PAUL SOCHACKI DE FOTOGRAFIE VAN IRENA NAWROT
VR 02.02.2018 - 20:15 - KLASSIEK
CAMERATA KILKENNY & DAVID POWER THE PIPER AND THE FAERIE QUEEN
ZA 03.02.2018 - 14:00 - FAMILIE
SPROOKJES ENZO LAMPIONAIO (VAN 3 T/M 5 JAAR)
DI 06.02.2018 - 20:15 - THEATER
TONEELHUIS | GUY CASSIERS (PHILIPPE CLAUDEL) HET KLEINE MEISJE VAN MENEER LINH
Expo IRENA NAWROT
THE PHOTOGRAPHS: OLDER AND YOUNGER
De verschillende gezichten van identiteit in de fotografie OPENING: ZONDAG 14 JANUARI 2018 - 17 UUR - BOX & GALERIE XL INLEIDING: FERNAND HAERDEN, KUNSTRECENSENT CURATOR EXPO: ANNA NAWROT INITIATIEFNEMER EXPO: MIEKE DUS
GRATIS INLEIDING OM 19:30
VR 09.02.2018 - 20:15 - COMEDY
TENTOONSTELLINGSPERIODE ZONDAG 14 JANUARI 2018 - VRIJDAG 9 FEBRUARI 2018
DI 20.02.2018 - 20:15 - KLASSIEK
OPENINGSDAGEN EN -UREN MAANDAG T/M VRIJDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR. GESLOTEN OP ZONDAGEN
JAN JAAP VAN DER WAL SCHOON
BRODSKY QUARTET J. S. BACH, W. A. MOZART, D. SJOSTAKOVITSJ, L. VAN BEETHOVEN VOLLEDIG PROGRAMMA EN VERKOOP WWW.CCMAASMECHELEN.BE
foto: Anneleen Lenaerts © Marco Borggreve
ORGANISATIE EN LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN +32 (O) 89 76 97 97, INFO@CCMAASMECHELEN.BE, WWW.CCMAASMECHELEN.BE
editorial
zuiderlucht 1\2018
De parabel van de talenten
27 januari
Met Zuiderlucht naar Édouard Manet
zuiderlucht.eu/zuiderleven
N
ederlanders zijn milder over immigranten dan 25 jaar geleden. Het was een van de interessantste krantenopeningen van afgelopen maand. De ‘vermildering’ is opmerkelijk omdat we vanuit de media al jarenlang een ander beeld krijgen voorgeschoteld. Een andere eyeopener: Nederlanders zijn minder cynisch over de kloof tussen politiek en samenleving dan een kwart eeuw geleden. Ook die informatie strookt niet met wat we dag-in-dag-uit over onze gek-getwitterde hoofden krijgen uitgestrooid. Kunnen de columnisten die recentelijk nog over De Kloof hebben geschreven nu eindelijk van hun taak worden ontheven? Op social media is het SCP-onderzoek De sociale staat van Nederland, waar bovenstaande vaststellingen vandaan komen, alom verketterd. De ruimte voor andersdenkenden is in de digitale wereld nu eenmaal schaars. En de ‘old school’ media dan? Sinds duidelijk is dat Twitter wordt vergiftigd door Russische trollen komt de vraag op wat we aan moeten met die media, van Telegraaf tot RTL, van NRC Handelsblad tot het NOS Journaal, die al jarenlang klakkeloos tweets in hun berichtgeving opnemen. En dan hebben we het niet over de steeds meelijwekkender boodschappen die Gekke Geert rondstuurt. Er bestaat, leerde het SCP-onderzoek, een Nederland dat niet voortdurend onder het vergrootglas van de media ligt. In de provincie, ben je geneigd te zeggen. Daar gedijt alles en iedereen in volle tevredenheid. De touwtjes hangen niet meer uit de brievenbus, maar de mensen groeten elkaar nog. En tonen respect. Zo’n verademing zou Leeuwarden, samen met Valletta (Malta) dit jaar Culturele Hoofdstad van Europa, moeten zijn. Misschien wordt het dat ook wel, ondanks de problemen in de aanloop door de verlaagde budgetten. Over budgetten gesproken. De verliezende steden Eindhoven en Maastricht bezworen indertijd dat de gereserveerde miljoenen besteed zouden worden aan de structurele versterking van de provinciale cultuur. Wat is er nog geen vijf jaar later van die beloftes terechtgekomen? In Noord-Brabant is tot nu toe 25 miljoen uitgegeven aan 66 projecten waar dat bedrag door sponsoring en cofinanciering werd opgewaardeerd tot zestig miljoen euro. Voor de komende jaren zit nog vijftien miljoen in de pocket. Het lijkt wel de Bijbelse parabel van de talenten (googel desgewenst naar Matteüs 25, 14-30), maar in Limburg zijn de gereserveerde twintig miljoen euro vrijwel verdampt. Opgesoupeerd aan stenen, ad-hoc-subsidies en regulier cultuurbeleid. Er ging zelfs geld naar een fietsersbrug - zie het artikel Wat krijgen we nou? op de volgende pagina. Verder biedt deze eerste editie van het nieuwe jaar een breed boeket aan onderwerpen. Edo Dijksterhuis introduceert de kunstenaars Kahlil Joseph en Rasheed Araeen en legt uit wat ze met elkaar gemeen hebben, Anneke van Wolfswinkel verklaart de toenemende belangstelling voor religie bij ontwerpers. We spraken een voormalig logistiek directeur die zijn leven omgooide en zijn geluk vond in een bestaan als boekverkoper. De ‘Gutmensch’ Typhoon komt voorbij, net als Anneke van Giersbergen en Ettore Sottsass. Maar eer u begint te lezen, wens ik u namens het ZL-team een gezond en gelukkig 2018 toe.
Vanaf 12 januari – Hasselt
Stationsstraat Lanaken
‘Wat is er nog geen vijf jaar later
van die beloftes terechtgekomen?’
In samenwerking met Gemeente Lanaken, Coenen Sättele Architecten en D+A Consult.
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
affairs
zuiderlucht 1\2018
Limburg: ‘We hebben niet de sores, wel de centen.’
H
et viel niet mee de teleurstelling te verbijten. Op 6 september 2013 werd, tot veler verrassing,
niet Eindhoven of Maastricht uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa, maar Leeuwarden. Juryvoorzitter Manfred Gaulhofer prees ook de verliezers: “Alle drie de steden waren erg overtuigend.” Andere bloedeloze clichés die over de toonbank gingen: helaas kan er maar eentje de beste zijn, en meedoen is belangrijker dan winnen. Wat bleef, was de kater. Van de vijftig miljoen die NoordBrabant had gereserveerd voor de Eindhovense kandidatuur, onder de vergoelijkende noemer Brabantstad, ging veertig miljoen naar Brabant C, een na het echec opgericht cultureel
6 september 2013: Leeuwarden wint de strijd voor Culturele Hoofdstad 2018. Op de voorste rij rechts o.a. oud-burgemeester Rob van Gijzel en intendant Martijn Sanders van Eindhoven 2018. Op de tweede rij links oud-burgemeester Onno Hoes, Huub Smeets en Guido Wevers van Maastricht 2018. foto ANP/Evert Elzinga
investeringsfonds. Directeur Frans van Dooremalen van Brabant C was in september 2013 teleurgesteld. “Nog tijdens het voorlezen van
Wat krijgen we nou?
het rapport, dacht ik dat we het zouden worden. Het ging over het innovatieve van de winnende kandidaat. De samenwerking werd geprezen. Toen bleek dat de keuze was gevallen op Leeuwarden dacht ik: ‘Wat krijgen we nu?’” Inmiddels heeft Van Dooremalen, destijds hoogste cultuurambtenaar bij de provincie Noord-Brabant, een andere kijk op de titel van Culturele Hoofdstad ontwikkeld. “Zo’n focusjaar is mooi, maar het
Waar bleven de miljoenen die Eindhoven en Maastricht hadden klaarliggen om Culturele Hoofdstad te worden. In Brabant worden ze ingezet via een cultureel investeringsfonds, constateren PAUL VAN DER STEEN en WIDO SMEETS. In Limburg is het geld vrijwel op. 8
gevaar is dat na afloop veel van de energie weg is en dat er weinig blijvends wordt achtergelaten. Gestaag doorwerken, zoals we hier in Brabant doen, kan veel meer opleveren.”
zuiderlucht 1\2018
affairs
Brabant: ‘Liever dan in subsidies zoeken we het in andersoortige financiering zoals leningen, garantstellingen en participaties.’
Van de vijftig miljoen euro, afkomstig uit de
Genk, Eupen, Luik en Aken. In het Gouvernement
opbrengst van de aandelen in energiebedrijf
in Maastricht heeft cultuurgedeputeerde Ger
Essent, was vijf miljoen al opgegaan aan de
Koopmans , net als Van Dooremalen van Brabant
voorbereidingen. Nog eens vijf miljoen ging op
C, de behoefte om de geneugten van de Culturele
aan het – buitengewoon lucratieve - Jeroen Bosch-
Hoofdstadtitel te relativeren. “Als je net niet Miss
jaar 2016 en aan twee kleinere projecten. De
Nederland wordt, ben je toch een mooie meid.”
overgebleven veertig miljoen werd gereserveerd
Hij heeft niet het gevoel dat er nog iemand is die
voor Brabant C. Van Dooremalen: “ Van de eerste
getroost moet worden. Van een blijvende frustratie
tranche van 25 miljoen is inmiddels de helft
merkt hij niets. “Misschien was het mislopen ook
geïnvesteerd in 66 projecten, samen goed voor
wel een zegen. We hebben niet de sores, maar wel
een totale investering van zestig miljoen (geld
de centen.”
dat binnenkwam via cofinanciering, sponsoring,
Met dien verstande dat de miljoenen van 2013,
kaartverkoop en horeca, PvdS). De discussie over
in tegenstelling tot in Noord-Brabant, inmiddels
een tweede tranche van vijftien miljoen wordt dit
vrijwel zijn vergeven. Koopmans: “Zonder titel
voorjaar gevoerd in Provinciale Staten.”
kunnen investeringen meer gespreid worden
Brabant C steekt geld in drie soorten projecten.
over de tijd en plaatsen. In het huidige beleid is
“Een: ontwikkelings- en innovatieprojecten,
Maastricht veel minder het centrum waar alles om
zeg maar de proeftuinen. Dat wat wij de next-
draait. Zo is er geld gegaan naar cultureel centrum
levelprojecten noemen. Twee: regionale cultuur die
t Gasthoes in Horst in Noord-Limburg. Bij een
nationaal naam heeft en naar een internationale
toewijzing van Culturele Hoofdstad was dat nooit
uitstraling wil; denk aan festivals als November
voor een bijdrage in aanmerking gekomen.”
Music in Den Bosch en So What’s Next? in
De Maastrichtse kandidatuur had minder geld
Eindhoven. Drie: ook dragen we bij aan wat we de
op zak dan die in Eindhoven: twintig miljoen
Champions League-projecten noemen, zoals het
euro in plaats van vijftig. Een ander verschil: in
pas onthulde beeld van Anish Kapoor bij Museum
Noord-Brabant voeren ze specifiek beleid met het
De Pont in Tilburg. Zo’n beeld kan net het extraatje
budget, ook na 2018. Dan zit nog vijftien miljoen
betekenen dat mensen doet besluiten tot een dagje
in de pocket. In Limburg zijn de gelden vrijwel
Tilburg.”
opgesoupeerd, en het valt niet mee om aan te geven
Liever dan in subsidies zoekt Brabant C
waaraan. Pas na wekenlang aandringen komt er
het in andersoortige financiering: leningen,
een lijst met bestedingen vrij waaruit blijkt dat van
garantstellingen en participaties. Van Dooremalen:
de twintig miljoen er bijna 19 miljoen is uitgegeven
“Als een project goed rendeert, vloeit een deel
aan, deels ad hoc, subsidiebeleid (zie kader).
van de gelden ook weer terug. In feite zijn we een
Gedeputeerde Koopmans weet dat ze in de
Een ton voor een fietsbrug Met de nodige moeite kon de provincie Limburg een lijst overleggen met de bestedingen van de Culturele Hoofdstad gelden in de periode 2014-2018. Van de twintig miljoen euro is inmiddels 18,3 miljoen vergeven, het merendeel ging op aan regulier cultuurbeleid. Daarvan ging vijf miljoen naar “stimulering monumenten”. Zo’n 2,7 miljoen werd over gemaakt naar Museumplein Limburg in Kerkrade (Continium, Columbus, Cube Design Museum). Bijna 3,5 miljoen euro ging op aan een “plan van aanpak cultuur en economie.” Cultureel Centrum ‘t Gasthoes in Horst kreeg een miljoen, het Jaar van de Mijnen in Heerlen een fractie minder. Bijna een miljoen euro ging naar de stimulering van de Limburgse film. Ruim 917.000 euro ging op aan “ambitiedocumenten creatieve industrie 2013-16”. Het theater in Venray kreeg 700.000 euro voor een verbouwing. Opvallend is de 320.000 euro die in Luik belandde voor drie verschillende events (Designtriënnale, Place de St. Lambert en de Herdenking 1914-18), de 100.000 euro die naar TV Limburg gingen voor de promotie van cultuur in Belgisch Limburg, 100.000 euro voor een fietsbrug bij Onderbanken en 33.000 euro voor “activering N273”. Ook was er 20.000 euro beschikbaar voor de komst van de Spaanse kok Ferran Adrià.
culturele versie van de Brabantse Ontwikkelings
buurprovincie met Brabant C voor een structurele
Maatschappij (BOM). Ook van kunstinstellingen en
oplossing hebben gekozen, op afstand van de
de creatieve industrie vragen we in Brabant een
politiek. Hij kijkt er zonder jaloezie naar. “Er wordt
meer bedrijfsmatige aanpak. In het begin was dat
hier inhoudelijk en onafhankelijk naar bijdragen
wennen. Nu komen organisaties, die eerder kritisch
aan de kunsten gekeken, sinds kort door de
werden beoordeeld, terug om ons te bedanken voor
Cultuurtank Limburg. De politiek neemt de meeste
het aanscherpen van hun plannen.”
van de adviezen over en wijkt er op een paar punten
V
van af.” Dat het culturele vuur in Limburg sinds
gemoedelijk, gezellig, carnaval en worstenbroodjes,
gehad, denkt Koopmans. “Makers in diverse takken
Culturele Hoofdstad zelf? Koopmans vindt dat
moet plaatsmaken voor “een innovatief cultureel
van kunst vinden elkaar makkelijker. De lijntjes
Maastricht bij de verbouwing van het Theater aan het
profiel dat past bij Noord-Brabant als de tweede
tussen de grote plaatsen zijn in stand gebleven,
Vrijthof alles uit de kast moet halen om de grote zaal zo
economische motor van Nederland. Een profiel dat
alleen euregionaal gaat het moeizamer. Als we
optimaal mogelijk te maken voor de Philharmonie Zuid-
ook bijdraagt aan het vestigingsklimaat.”
overleg hebben met de buurprovincies Belgisch
Nederland, die onlangs tot veler ergernis door Noord-
Limburg en Luik blijkt de praktijk weerbarstig. In
Brabant met een half miljoen werd gekort. “Als in 2021
Hoofdstad 2018 wilde eveneens afrekenen met
Vlaanderen zijn alle cultuurgelden bij de provincie
de twee vestigingsplaatsen van het orkest weer ter
stereotypen, maar had als complicerende factor dat
weggehaald. In de contacten met Luik blijft de taal
sprake komen, moet het theater in Maastricht helemaal
de partnersteden ook over de grens lagen: Hasselt,
voor afstand zorgen.”
in orde zijn.” ZL
olgens Van Dooremalen heeft Brabant C
het mislopen van de Culturele Hoofdstadtitel op
een vergelijkbare benadering als indertijd
een veel lager pitje is gaan branden, bestrijdt hij.
Eindhoven Culturele Hoofdstad. Het
“Daarvoor zie ik te veel mooie, nieuwe initiatieven.”
geijkte Brabantse imago, met steekwoorden als
De kandidatuur van Maastricht Culturele
Het werken aan de kandidatuur heeft zijn nut
En hoe gaat met de voormalige kandidaat voor
9
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
de hollandse savanne Expositie
21 jan t/m 1 apr locatie: Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
debby petter In Mijn Hoofd - Toneel
zo 14 jan | 14.30 uur locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessensstraat 2 Sittard
final portrait
Film over laatste meesterwerk van Alberto Giacometti
do 25 jan t/m wo 7 feb (tijden, zie website)
locatie: Filmhuis De Domijnen Ligne 3 Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
Filmhuis De Domijnen Ligne 3, Sittard 088 5995533
zuiderlucht 1\2018
pleased to meet you
Iedereen houdt van Typhoon T
Typhoon. foto Ferdy Damma
Authenticiteit is een ingewikkelde term, maar wel een die bij hem past.
yphoon is waarschijnlijk de enige Nederlandse artiest die op Pinkpop kan staan, op Lowlands, op Oerol, op North Sea Jazz, op werkelijk elk dorpsfeest én op een hiphopfestival. En die op al die plekken succes oogst, voor een mainstream en een alternatief publiek, voor witte en zwarte festivalgangers, voor een muziekminnend en een onverschillig publiek – zoals op het bedrijfsfeest Vrienden van Amstel Live. Iedereen houdt van rapper/zanger Typhoon (Zwolle, 1984). Ook rockers die normaal niet van hiphop houden, ook hiphoppers die liever een Master of Ceremony horen dan een live-band. Dat komt niet alleen omdat Typhoon goede nummers schrijft en mooie teksten. Er bestaan talloze muzikanten die goede nummers schrijven en die geen hond kent. Het is ook niet zo dat Typhoon een allemansvriend is, of allemansvriendenmuziek maakt. Er bestaan immers mensen die muziek maken die zo hoorbaar is gemaakt om te behagen (of om niet actief te irriteren: de succesformule van Sky Radio), dat het eindresultaat juist daardoor ondraaglijk irritant wordt. Van de nieuwe cd van Marco Borsato word ik nog agressiever dan van het laatste album van Hatebreed. Het komt niet eens door zijn muziek. Het komt door Typhoon zelf. Natuurlijk, hij is een charismatische frontman, weet na al die shows als weinig anderen in Nederland hoe je een lauw veld vol verregende barhangers moet inpakken. Zijn enthousiasme is onweerstaanbaar, net als dat van zijn broer, en eigenlijk zijn hele band. Je moet wel heel veel zin hebben om met je armen over elkaar te blijven staan, om dat bij een show van Typhoon ook daadwerkelijk een uur lang te kunnen volhouden. Toen ik hem een aantal jaren geleden een paar dagen volgde voor het toen nog wekelijkse Vrij Nederland, liet hij me een filmpje zien van een debat waar hij aan deelnam. Het ging over het onderwerp dat Nederland nog scherper verdeelt dan voetbal: Zwarte Piet. Op rustige toon vertelde Typhoon een zaal vol mensen die daar grotendeels niet op zaten te wachten wat zijn persoonlijke bezwaren zijn tegen de symbolische figuur Zwarte Piet. Hij luisterde naar zijn opponenten, nam ze serieus, werd niet eens boos toen een vrouw met een ‘black face’ door hem heen schreeuwde. Hij hield zijn bezwaren persoonlijk, maar bleef wel bij zijn standpunt. Bij een onderwerp dat symbool is geworden voor een hysterische, volledig ontspoorde discussie zat daar een jongeman op het podium die de rust en de redelijkheid zelve. Niet om te pleasen of iemand naar de mond te praten, maar ook niet met het schuim op de lippen dat het nationale debat in Nederland middels typeert. Hij wordt geroemd vanwege zijn authenticiteit; een ingewikkelde term, maar wel een die bij hem past. Hij wordt ook vaak aangesproken als de vertegenwoordiger van ‘het nieuwe Nederland’. Maar op dat filmpje op zijn telefoon zag ik hem vooral als vertegenwoordiger van het oúde, verloren gegane Nederland. LEON VERDONSCHOT
Typhoon & Amsterdam Sinfonietta. Op 13/01 in Muziekgebouw Eindhoven. Speciale gast: Jef Neve. muziekgebouweindhoven.nl
11
books
zuiderlucht 1\2018
s e l l A s r e tt e l t wa t f e e h 12
zuiderlucht 1\2018
books
Na zeven jaar en 71 afleveringen stopt veellezer en boekverkoper Henk Groenewegen met zijn column in Boekblad. WIDO SMEETS zocht hem op in zijn privébibliotheek. “Een gewezen directeur die meer dan de helft van zijn salaris inlevert om boekverkoper te worden: wat is dat voor een rare snuiter?”
A
ls kleuter achterop de fiets
in 2005 failliet en belandde hij in een diep dal. Op
bij zijn moeder probeerde
advies van zijn vrouw ging hij vrijwilligerswerk
Henk Groenewegen al de
doen, krabbelde op en besloot terug te keren naar
verkeersborden te lezen.
Limburg om daar van zijn hobby zijn beroep te
Doorgaand verkeer. Met
maken en boekverkoper te worden.
daarboven een pijl naar
Hij schreef alle boekwinkels in Limburg een open
links, rechtdoor of rechts.
sollicitatie, en kreeg geen enkele reactie. “Best
“Ik wilde weten wat daar
begrijpelijk. Een gewezen directeur die meer dan
stond. Ik had de allergrootste haast om te leren
de helft van zijn salaris inlevert om boekverkoper
lezen. Mijn moeder werd er gek van.”
te worden. Ze zullen wel gedacht hebben: wat is dat voor een rare snuiter?” Groenewegen liet zich
De vader van Henk Groenewegen, een
niet ontmoedigen en ging, zijn geloofsbrieven in de
Rotterdammer, zat op de grote vaart voor hij naar
hand, de boekhandels persoonlijk af. Bij De Tribune
Limburg trok om in Geleen bij DSM te gaan werken.
in Maastricht was net een vacature; na een goed
Een echte lezer was hij niet. Zijn moeder evenmin,
gesprek met de baas, Robert-Jan Wesly, kon hij per
al heeft ze op latere leeftijd veel ingehaald. Waar hij
1 april 2006 beginnen. De rest is, zoals dat heet,
het vandaan heeft, weet hij niet, maar Groenewegen
geschiedenis.
is een veellezer. Vanaf zijn jongste jeugd tot nu leest hij alles wat letters heeft, met slechts één onderbreking: de middelbare school. Toen lezen een verplichting werd en hij tijdens de Nederlandse les romans moest analyseren, haakte hij af. Het leesvirus keerde terug toen hij op de
‘De boekhandels die willen concurreren met bol.com en Amazon zullen verdwijnen.’
zeevaartschool zat en iemand hem In de bovenkooi van J.M.A. Biesheuvel liet lezen. “Dit is pas schrijven”, wist hij. De nieuwsgierigheid naar alles
Plank, net over de Belgische grens onder Maastricht,
niet meer verdampt. In goede weken leest Henk
waar hij met zijn vrouw in een vleugel van een
Groenewegen zo’n vier à vijf romans per week. Soms
19e-eeuwse carréboerderij woont. Hun kolossale
doet hij dat staande. “Na een lange werkdag vallen
hond Bor, half Bordeaux, half Labrador, is een
’s avonds de ogen wel eens dicht. Als je staande
echte erfhond. Hij herkent het goedwillende
leest, gebeurt dat niet”, zegt hij met een brede lach.
bezoek en gaat snel weer liggen. Zijn baas bereidt
Mocht de regelmaat in zijn bestaan als
Henk Groenewegen: “Na een lange werkdag willen ’s avonds de ogen wel eens dichtvallen. Als je staande leest, gebeurt dat niet.” foto Zuiderlucht
Henk Groenewegen ontvangt in zijn huis in De
wat letters heeft, is in de veertig jaar die volgden
twee cappuccini en gaat, de trap op door de
boekverkoper de suggestie wekken van een
slaapkamer, dan kruip-door-sluip-door via een
gelijkmatig en rimpelloos leven, dan volgt nu de
smalle gang voor naar zijn bibliotheek, een zeventig
correctie. Na een bepaald niet vlekkeloos verlopen
vierkante meter grote voormalige hooizolder. Er
school- en studietijd belandde Henk Groenewegen
staan twee leestafels met stoelen, twee banken
(Geleen, 1958) via groothandel Interpharm bij
en, op een kleine zoldering, een bureau waar hij
Brinkman Schoolboeken in Amsterdam, waar hij
handgeschreven brieven schrijft aan zijn vrienden.
opklom tot directeur. Na een fusie en een faliekant
In een hoek staat een hometrainer met een
mislukte automatiseringsoperatie ging het bedrijf
leesplankje. >>
13
Directie en medewerkers van SCHUNCK* nodigen u van harte uit om op 27 januari om 17.00 uur het glas te heffen op vier nieuwe tentoonstellingen.
Mies van der Rohe Award 2017
Femmy Otten - And life is over there, 2014 - Installatie, mixed media - GH2015.01
Klushuis: ‘van Bijlmermeer naar Bleijerheide’ PUNK + DANS + KUNST: ‘angry movements’ Femmy Otten: ‘Mural’
SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200
www.schunck.nl
zuiderlucht 1\2018
books
‘Ik zie nog steeds jonge mensen hier met grote ogen binnenkomen en rondkijken met een blik van: ‘Dit is een snoepwinkel’.
Is de fiets operationeel of in ruste?
De tijgerkat, van Giuseppe Tomasi di Lampedusa.
“Ik zit er regelmatig op. Toen ik een nieuwe heup
binnen. “Jij hebt me een paar maanden geleden een
1958 geboren in Geleen | 1978 havo |
kreeg, moest ik trainen zonder al te veel belasting.
boek verkocht”, roept hij tegen Groenewegen. Hij
1979 Zeevaartschool (niet afgemaakt) |
Dan is zo’n hometrainer fantastisch. En wat is er nou
steekt twee duimen in de lucht en vertrekt weer.
1981 vwo (avondschool Heerlen) |
fijner dan een boek te lezen terwijl je fietst, maar
Om nooit meer terug te komen.
1981-82 studie Rechten Rotterdam
geen meter vooruit komt?”
Henk Groenewegen
Een paar maanden later stormt de man de winkel
Over de ontwikkelingen in het boekenvak is
(niet afgemaakt) | 1985-86 wereld
Henk Groenewegen terughoudend, niemand weet
reis, verblijf in Australië | 1986-1991
fictie keurig gescheiden. Ook geschiedenisboeken
welke kant het opgaat. De crisis heeft de sector
uitzendwerk (o.a. nachtreceptionist) |
hebben een aparte kast. De Eerste Wereldoorlog,
een terugval van zeven procent opgeleverd, bij De
1991-1997 Interpharm (o.a. hoofd
een periode die zijn speciale interesse heeft, heeft
Tribune bleef die beperkt tot zo’n drie procent.
verkoop binnendienst) | 1998-2004
een eigen kast. In totaal gaat het om zo’n 8.500
Maar van een weer oplevende economie heeft hij in
Brinkman Schoolboeken (v.a. 2001
boeken, een weerslag van ruim veertig jaar lezen.
de verkoop nog niet veel gemerkt. Die is inmiddels,
directeur) | 2005 vrijwilliger bij
pieken en dalen meegerekend, vrij stabiel.
Gered Gereedschap | 2006-heden
Zover het oog reikt staan boeken. Fictie en non-
In zijn 71ste en laatste column over lezen in Boekblad, afgelopen maand, somt Groenewegen Ook nu, achter zijn leestafel, noemt hij Louis-
Merken jullie dan niets van de ontlezing?
Ferdinand Céline als eerste. “Zijn Reis naar het einde
Hij grinnikt. “Toen Robert-Jan in 1978 met deze
van de nacht veroorzaakte een explosie in mijn
boekhandel begon, riep iedereen: ‘Je bent gek, met
hoofd. Jaren later las ik zijn antwoord op de vraag
de ontlezing van tegenwoordig houd je het geen
wat zijn motivatie was om te schrijven: ‘Om de
jaar vol’. De ontleesden van toen zijn nu onze beste
anderen onleesbaar te maken’. In vergelijking met
klanten. En ik zie nog steeds jonge mensen hier met
Céline blijft er van veel andere schrijvers weinig
grote ogen binnenkomen en rondkijken met een
over. Het is natuurlijk een rare uitspraak, maar het
blik van: ‘Dit is een snoepwinkel waar ik niet te vaak
geeft wel de inzet weer waarmee hij schreef. Zonder
moet komen, want dan ben ik al mijn studiegeld
mededogen.”
kwijt’.”
een aantal schrijvers op die hem hebben gevormd.
In zijn laatste column noemt Groenewegen nog
Maar de feiten liegen niet. Toen Wesly begon met
boekverkoper Boekhandel De Tribune Maastricht | 2010-2017 columnist Boekblad
van vermaak zijn. De jeugd loopt permanent met
een aantal schrijvers die hem, naast Biesheuvel
De Tribune, waren er zeven, acht boekhandels
een telefoon in de hand; als die je aandacht eenmaal
en Céline, hebben gevormd: Jeroen Brouwers,
in Maastricht. Nu nog twee. Het leespubliek is
heeft gevangen… Lezen is van een andere orde. Je
F.B. Hotz, Julian Barnes, de Russen (Toergenjev
behoorlijk gekrompen. De ontlezing speelt daar
wordt niet bij voorbaat vermaakt, je moet eerst
voorop), Erasmus, Bohumil Hrabal, Gabriel García
een rol in, net als de internetverkoop –waar De
zelf iets in gang zetten. Dan kom je erachter dat er
Marquez, Joseph Roth. Een top-40 zou te kort zijn
Tribune vrijwel niets aan doet. Groenewegen: “De
een soort vliegwiel op gang komt dat niet meer te
om iedereen recht te doen. In zijn privébibliotheek,
boekhandels die willen concurreren met bol.com
stoppen is.”
omringd door duizenden boeken, nuanceert hij die
en Amazon zullen verdwijnen. Ze bieden hetzelfde
uitspraak. “Vroeger had ik helden. Nu niet meer.
als internet: drie regels informatie, dat is het. Ze
Tegenwoordig Iees ik heel organisch, het ene boek
hebben personeel van 16, 17 jaar. Ze zijn goedkoop,
komt voort uit het andere. En meestal lees ik er vijf,
maar je kunt ze niks vragen.”
zes tegelijk.”
Hoe zou je een 15-jarige met een smartphone in de hand willen overhalen om een boek te lezen?
Via internet kopen gaat trouwens niet sneller dan
“Bij mij heeft lezen de verbeeldingskracht enorm
via de boekhandel. Volgens Groenewegen is dat een
gescherpt. Lezen heeft mijn ogen geopend voor
iet als directeur, maar als boekverkoper
niet uit te roeien misvatting. “Je kunt er wel sneller
denkrichtingen die ik zelf nooit zou hebben
is Henk Groenewegen uiteindelijk een
bestellen, maar niet sneller kopen. Daarvoor moet je
ontdekt. Je leert er door in andermans hoofd te
gelukkig mens geworden. “Auto’s of
nog steeds bij de boekhandel zijn. En: mensen zijn
kruipen, ook als dat het hoofd is van een persoon
truien verkopen kan ik niet. Boeken wel.
niet altijd thuis als de koerier aanbelt. Vaak moeten
die je niet sympathiek vindt. Lezen leert je andere
Natuurlijk heb ik intussen ontdekt hoe verkopen
ze naar een postagentschap om het bestelde boek
werelden te zien dan alleen je eigen.”
in elkaar zit, wat je kunt zien aan de ogen en het
op te pikken.” Van tijdwinst is dan, kortom, geen
gedrag van klanten. Ik zou inmiddels ook andere
sprake. Eerder van tijdverlies.
N
dingen kunnen verkopen, qua verdiensten is dat zelfs veel verstandiger. Maar mijn passie ligt nu eenmaal bij boeken.” Het geeft ook veel voldoening, laat hij erop
Welke veranderingen heb je de afgelopen tien jaar gezien? “Daarvoor is de periode te kort. Wat er denkelijk
volgen. En komt met een anekdote van een klant
gaat gebeuren, is dat lezen weer elitair wordt. Voor
die na binnenkomst te kennen gaf dat hij depressief
de oorlog had je een kleine, geschoolde groep die
was. “Ik zoek een goed boek”, zei hij. “Geen leuk
las. Nu ontstaat er opnieuw een elite, niet vanwege
boek, maar een goed boek!” Groenewegen gaf hem
de scholing, maar omdat er zoveel andere manieren
Misschien komt zo’n jongen daar ook via zijn smartphone achter. “Zou kunnen. Dan wordt het een lastig gesprek. Ik beschik niet over de ervaringen van zo’n jongen. En hij niet over de mijne.”
ZL
15
zuiderlucht 1\2018
HOE SPHINX 16
zuiderlucht 1\2018
in beeld
VERDWEEN UIT MAASTRICHT Ruim tien jaar geleden vertrok keramiek fabrikant Sphinx uit de Maastrichtse binnenstad. Het monumentale Sphinx-gebouw werd door de gemeente overgenomen voor ruim veertig miljoen euro – een krankzinnig bedrag voor een opknapper, hoe groot en mooi en historisch ook. Deskundigen meenden dat het complex ook na grondige renovatie nooit rendabel geëxploiteerd zou kunnen worden. Maar de overheid heeft diepe zakken. Anno 2018 is het Sphinx-gebouw het stralende middelpunt én de naamgever van het Sphinxkwartier waar de stedelijke cultuur en creativiteit de komende jaren de maat moeten slaan. In het hart zit een studentenhotel, op de begane grond komen winkels en horeca, op de verdiepingen erboven bedrijven en appartementen van om en nabij een miljoen euro. In het door fotograaf en oud-werknemer Henk Houben samengestelde boek Sphinx blijft de schimmige deal van veertig miljoen onbesproken, net als de door Sanitec, de Finse eigenaar van Sphinx, niet nagekomen afspraken. Houbens sfeervolle fotografie wordt afgewisseld met teksten, gedichten en historische terugblikken. Veel nostalgie en melancholie dus. Van de dienstdoende wethouder wordt parafraserend gezegd dat ten tijde van de deal met Sanitec voor hem al duidelijk was “dat Sphinx het niet zou gaan redden.” De wethouder was trouwens niet de enige die wist dat Sanitec de stad met een vervangende nieuwbouw twee kilometer verderop een fopspeen voorhield. Al bij de opening door koningin Beatrix van deze “modernste sanitairfabriek ter wereld” wisten tal van genodigden dat dit staaltje high tech binnen een jaar weer dicht zou gaan en dat de eigenaren van Sanitec er met de veertig miljoen vandoor waren. Ze lieten het gebeuren. Sphinx Sanitair is weg uit de stad. Wat resteert is een met veel gevoel voor traditie gerenoveerd fabriekscomplex en het boek van Henk Houben. Gelukkig hebben we de foto’s nog. (WS)
Henk Houben, red, Sphinx. Uitgegeven in eigen beheer. henkhouben.nl
17
culture
zuiderlucht 1\2018
Rasheed Araeen, How Could One Paint a Self-Portrait (1978). foto frames eternal
18
zuiderlucht 1\2018
culture
Nieuwe zonnen, 'n andere hemel Kahlil Joseph en Rasheed Araeen rammelen aan de poorten van het kunst-establishment, constateert EDO DIJKSTERHUIS na het zien van hun werk in Eindhoven en Maastricht. “Er is niets nieuws onder de zon. Er zijn wel nieuwe zonnen.”
H
oe Kahlil Joseph het geloof in de
geweer. Wantrouwende blikken vanuit voortuinen.
videoclip herstelde, kopte The
Lege ogen die recht in de camera kijken.
Guardian een paar maanden
Gaandeweg kantelt er iets in deze grootstedelijke
geleden. Wie m.A.A.d heeft gezien
collage. Een sluier lijkt over alles neer te dalen,
kan zich er iets bij voorstellen. Het is
realiteit wordt ingeruild voor droom. Het
een bijna vijftien minuten durende
begint met een scène waarin een auto langs
minifilm die minstens zo baanbrekend is als de clip
een uitvaartcentrum rijdt en de bestuurder
die John Landis in 1983 maakte bij Michael Jacksons
uitstapt om de lijkkisten te bewonderen. De
superhit Thriller. Hij is alleen totaal anders. Hier
camera lijkt losgeslagen en zweeft hoog boven
geen zanger in beeld met op de achtergrond dansers
het grid van goedkope woningen of laag over de
en een theatraal griezeldecor vol speciale effecten.
vinylvloerbedekking van een kapperszaak. Buiten
En Josephs film gaat niet om één nummer maar om
hangen jongens in basketbalshirts ondersteboven
een compleet album: good kid, m.A.A.d. city van de
aan lantarenpalen, als vleermuizen.
Amerikaanse rapper Kendrick Lamar.
m.A.A.d. is miljoenen keren bekeken op YouTube. Maar de film heeft ook gedraaid op het
Net als Lamars plaat is de film die Joseph erbij
gerenommeerde Sundance Film Festival. Die bijna
maakte een portret. We maken kennis met
moeiteloze cross-over tussen het commerciële
Compton, Lamars geboortewijk in Los Angeles die
circuit en het domein van de hoge kunst is typerend
in 1992 na de gewelddadige aanhouding van Rodney
voor Joseph. En dat gaat verder dan festivals.
King het toneel werd van de ergste rassenrellen
Josephs werk wordt getoond in de grote musea
sinds tijden. Dat verleden komt in m.A.A.d. niet
wereldwijd, een overzicht van zijn werk is nu te
expliciet aan de orde, maar suddert wel onder het
zien in het Bonnefantenmuseum in Maastricht.
oppervlak. Je ziet jongeren rondhangen bij het
Het oeuvre van Kahlil Joseph (Seattle, 1981) laat
openbare zwembad. Feestjes in de buitenlucht. Een
zich niet makkelijk indelen. Hij maakt korte films,
homevideo waarin Lamars vader poseert met een
commercials (o.a. voor Kenzo en O2), en installaties >>
19
culture
zuiderlucht 1\2018
De cross-over tussen het commerciële circuit en het domein van de hoge kunst is typerend voor Kahlil Joseph.
Kahlil Joseph Wildcat (Aunt Janet) (2016), still uit film. © Kahlil Joseph
met diverse schermen naast en door elkaar heen.
veel plezier de complete trukendoos open: slow-
Quiet Comes met muziek van Flying Lotus. Hierin
Hoewel bij het grote publiek vooral bekend van
motion, flares, korrelig zwart-wit en een camera
ligt een neergeschoten man in een voortuintje,
zijn werk voor Lemonade van Beyoncé en Belhaven
die een kwartslag draait of zelfs volledig op z’n kop
totdat hij langzaam opstaat en als een door geesten
Meridian van Shabazz Palaces, noemt Joseph
verdergaat.
bezeten danser langs bendeleden wervelt om zich
zichzelf geen videoclipregisseur. Net zo min kunnen
Al die verleiding, verstoring en vervreemding
tenslotte door het raampje van een klaarstaande
die films doorgaan voor conventionele videoclips.
staan in dienst van een boodschap die eigenlijk
auto te vouwen en weg te zoeven. Merce
Joseph houdt zich aan geen enkele regel van het
een getuigenis is. Joseph toont het leven van
Cunningham ontmoet voodoo met een stevige
genre, vaak lijkt het er op dat de muziek ten dienste
zwarte Amerikanen. Leven dat onzichtbaar is of
scheut David Lynch.
staat van het beeld in plaats van andersom.
onderbelicht, dat in elk geval niet tot de mainstream
Hoe anders is het leven en werk van Rasheed
behoort. Dat gaat van de zwarte rodeo in het licht
Araeen, kind van een andere tijd, maker van
overgangen, regelrechte breuken soms, en grote
melancholische Wildcat tot de jazzerfenis van Alice
sculpturen en schilderijen met een hoge abstractie
contrasten. De muziek kan van het ene op het
Smith in Black Mary, waar geen normaal mens
graad. Er zijn ook overeenkomsten. Net als
andere moment worden weggedraaid, zodat
zonder rillingen naar kan kijken.
Joseph rammelt Rasheed Araeen (Urdu, 1935) aan
Kenmerkend voor zijn stijl zijn de harde
alleen nog omgevingsgeluid hoorbaar is – om
Joseph gaat stereotypen uit de weg. Bij hem geen
de poorten van het kunst-establishment en zet
dan weer keihard terug te komen. Donker en
stoere gangsters met bankbiljetten en pistolen –
vraagtekens bij de canon en de als vanzelfsprekend
licht volgen elkaar zo snel op dat je ogen moeite
tegelijkertijd is hij niet bang de armoede te laten
beschouwde hiërarchie. En net als de overzichts
hebben met bijstellen. Regelmatig wordt de camera
zien, en de gevolgen van geweld. Hij zet het echter
tentoonstelling van Joseph in het Bonnefanten
ondergedompeld in water, waardoor beeld en
af tegen spiritualiteit en poëzie. Het mooiste is dat
is het retrospectief van de veteraan in het Van
geluid allebei vervormd raken. Joseph trekt met
te zien in de korte film die hij maakte bij Until the
Abbemuseum in Eindhoven een Europese primeur.
20
zuiderlucht 1\2018
culture
Rasheed Araeen, Opus F3 (2014)
Araeen werd geboren in Pakistan, toen nog een deel van het Britse rijk. Hij werkte als
Rasheed Araeen, Nine (1967)
ingenieur tot hij via westerse tijdschriften de moderne kunst op het spoor kwam en besloot zijn leven om te gooien. In de beelden die hij aanvankelijk maakte klonk zijn technische opleiding flink door. Nadat hij in 1964 naar Londen verhuisde, waar hij tot de eerste generatie niet-westerse kunstenaars hoorde,
Araeen gebruikte het modernisme als koevoet om toegang te krijgen tot een kunstwereld die de deur angstvallig voor hem dichthield.
scherpte hij dat idioom verder aan – maar een warm welkom kreeg hij niet. Ook na het winnen van de John Moores Prize in 1969 kreeg hij geen voet tussen de galeriedeur. Britse en
agenten in Leeds op een dakloze Nigeriaanse man.
voor een geit te slachten volgens moslimritueel en
Amerikaanse kunstenaars kregen voorrang.
De zaak resulteerde in de eerste rechtszaak wegens
pagina’s uit een westers kunsthistorisch handboek
politiemoord op een zwarte burger, maar eindigde
te scheuren. Araeen nodigde tien kunstenaars uit
raeen politiseerde snel en
in teleurstellend lage celstraffen. Dit voorbeeld van
deel te nemen aan de tentoonstelling. Ze weigerden
sloot zich aan bij de Black
westerse rassenjustitie zou zeker niet het laatste
alle tien.
Panther Movement, de militante
zijn. Aan de andere kant van de oceaan kwamen de
burgerrechtenorganisatie die
agenten die Rodney King tot moes sloegen er twintig
Kahlil Joseph staat aan het begin van de zijne.
kwam overwaaien uit de VS, en Artists for
jaar later ook vanaf met een terechtwijzing. Het
Araeen maakte zijn meeste werk in een periode
Democracy. Als oprichter van het tijdschrift
was het lont die in het kruitvat van Compton werd
van racisme en ongelijkheid. Zijn strijd was en is er
Black Phoenix, later omgedoopt tot Third
gestoken.
een tegen uitsluiting. Hij gebruikte het idioom van
A
Text, zwengelde hij het debat aan over
In de late jaren tachtig keerde Araeen terug naar
Rasheed Araeen zit aan het einde van zijn carrière,
het westerse modernisme als een koevoet om zich
postkolonialisme en etniciteit. In zijn teksten
zijn meer abstracte werk. Typerend voor die tijd
toegang te verschaffen tot een kunstwereld die de
hekelde hij de westerse kunstwereld, die eerst
zijn de grote crucifix-vormige wandsculpturen.
deur angstvallig voor hem dichthield.
gesloten was voor iedereen van niet-westerse
Later pakt hij ook weer de kwasten op en maakte
afkomst en hen later neutraliseerde als exotisch
geometrische patronen in contrasterende kleuren.
afwijzing op basis van huidskleur of afkomst bij wet
randverschijnsel.
Zijn kritiek op het eurocentrisme was geëvolueerd
is verboden – maar niet verdwenen. Het zit diep in
van politiek-maatschappelijk engagement naar
onze gedragspatronen en organisatiestructuren,
schreef Araeen vooral. Alsof kunst te frivool,
een meer intellectueel-ideologisch niveau. En hij
wellicht is dat een verklaring waarom Joseph
te licht was voor wat hij wilde zeggen. De paar
wist daarmee nog steeds op flink wat tenen te gaan
zich vooral uitdrukt in videoclips. Of zoals Arthur
werken die hij maakte zijn semi-documentair
staan. Toen hij in 2001 door Kunsthaus Bregenz in
Jafa, collega-filmmaker en regisseur van zo’n
en hardcore activistisch. For Oluwale (1971-75)
Oostenrijk werd uitgenodigd zijn visie te geven
beetje alle films rond Jay-Z, het verwoordde: “In
gaat bijvoorbeeld over de moord door Britse
op de hedendaagse museumpraktijk stelde hij
die muziekvideo’s kunnen we ‘ons ding’ doen en >>
Tijdens zijn jaren van ‘politiek ontwaken’
Kahlil Joseph maakt furore in een tijd waarin
21
culture
zuiderlucht 1\2018
Bonnefanten-tentoonstelling haar titel aan ontleent: “There’s nothing new under the sun, but there are new suns.” Ook Araeen onderschrijft de nieuwe realiteit. In zijn laatste schilderijen, de Homecoming-serie, koppelt hij modernistische beeldtaal aan patronen uit de gouden eeuw van de islam. In de sociale wetenschappen wordt het bestaan van ‘meerdere zonnen’ allang onderkend. Sinds het postmodernisme hebben de Grote Verhalen plaatsgemaakt voor een focus op kleine geschiedenissen en individuele stemmen. In de museale wereld is die trend pas veel later doorgedrongen, vaak resulterend in saaie, politiek correcte tentoonstellingen als A Global Table in De Hallen in Haarlem en Ik ben een geboren buitenlander in het Stedelijk Wietrokende rastafari tijdens de opening van de tentoonstelling Kahlil Joseph - New Suns in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. foto Perry Schrijvers
Museum Amsterdam. De makers hebben zich de uit de literatuur stammende stelregel ‘show, don’t tell’ nog niet eigen gemaakt. De tentoonstellingen over Rasheed
erkennen anderen dat we ‘ons ding’ doen.”
Mede door het pionierswerk van Araeen draait de wereld niet langer om een eenduidig middelpunt.
Josephs inzet doet denken aan de Harlem
Araeen en Kahlil Joseph zijn gelukkig anders. Omdat het solo-exposities
Renaissance, een literaire beweging uit de
betreft, is het getoonde werk hier
jaren twintig van de vorige eeuw die het
geen illustratie van de denkbeelden
toegenomen zelfbewustzijn van de stedelijke
van een curator, maar bouwstenen
zwarte bevolking vierde. In romans en
in een oeuvre. De beleving is er een
toneelstukken werd de leef- en belevingswereld
van binnenuit, volgens de intentie
van zwarte Amerikanen neergezet als een op
van Araeen en Joseph zelf. Het is,
zichzelf staande grootheid, niet als secundair
zogezegd, ‘hun ding’. ZL
aftreksel van de blanke maatschappij. Het is een zelfbeeld dat ook in m.A.A.d. en andere Joseph-films doorklinkt. Het is niet voor niets dat hij zijn dochter heeft vernoemd naar Zora Neale Hurston, een van de grondleggers van de Harlem Renaissance.
W
aar Araeen zich een weg naar binnen moest vechten om door de dominante cultuur
gehoord te worden, heeft Joseph de ‘luxe’ die te kunnen omzeilen. Mede door het pionierswerk van Araeen, die als het ware het westers modernisme van binnenuit heeft gesloopt, draait de wereld niet langer om een eenduidig middelpunt. De canon heeft zijn vanzelfsprekendheid verloren. Of zoals schrijver Octavia E. Butler het zei in een citaat waar de
22
Kahlil Joseph - New Suns. Van 1/12 t/m 25/3 in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. bonnefanten.nl Rasheed Araeen. Een retrospectief. Van 2/12 t/m 25/3 in het Van Abbe Museum in Eindhoven. vanabbemuseum.nl
zuiderlucht 1\2018
culture
In sjablonen denken is gemakkelijk, het maakt jezelf groter dan je bent.
Gadferdamme, wat goed! I
k at een bloedworst waar de slager vreselijk zijn best op had gedaan. Vakmanschap, maar te veel van het goede. Ray Davies (van The Kinks), rocker en liedjesmaker pur sang, maakt op de recente cd Americana de balans op van zijn muzikale leven en vervliegt in oppervlakkigheden. Acteur/regisseur en romancier Hans Croiset verleent in zijn nieuw roman Ik, Vondel de 17e-eeuwse grootmeester het woord, maar slaagt er niet in de taalbarrière te slechten. Zijn Vondel blijft een bordkartonnen personage. Vakmanschap maar mislukte kunst. Belangwekkend genoeg om kennis van te nemen en om te begrijpen waar het mis gaat. Tragisch: wie hoog reikt kan diep vallen. En aandoenlijk: wie zijn best doet, verdient pluimen. Waar kwaliteit verstikt in goede bedoelingen en boodschappen, waar de intentie van de maker interessanter is dan wat hij maakt, daar stokt de verbeelding. Dat geldt niet alleen voor mindere goden, voor wie de top van de Olympus in nevelen blijft gehuld Van de zomer zag ik Michelangelo’s genie in de documentaire Love and Death vervagen in mooifilmerij. De film Manifesto loste op in de acteerprestatie van Cate Blanchett en stolde in de boodschap van kunstenaar/filmer Julian Rosefeldt. The Square van Ruben Östlund liep spaak in nadrukkelijkheid. De directeur van het Bonnefanten in Maastricht ontwaarde op Documenta 14 in Kassel voornamelijk “middelmatig werk van mindere goden”. Kunst was daar illustratie van actuele politieke en sociale
problematiek, slecht gemaakt vaak ook nog. Wat er aan ontbrak, constateert hij, was verbeelding. We onderscheiden, poneren meningen, scheiden kaft van koren. Op grond waarvan eigenlijk? Wie kunstenaars vergelijkt met goden gelooft in kunst met een grote K. Dan vallen al gauw termen als complexiteit, ernst, urgentie, distantie - meestal in tegenstelling tot lage cultuur die deze kenmerken ontbeert en daarmee ‘niveau’ mist. Hoge cultuur zet aan tot diep denken en intens ervaren, lage cultuur voorziet in onmiddellijke behoeftebevrediging. De industrie die haar voortbrengt, ziet de massa als consument van vermaak. Ze produceert wat die wil: ze bevestigt, versimpelt. Hoge kunst is geen consumptieartikel. Ze veroorzaakt meer bliksem in je hoofd dan genot. “Gadferdamme, wat goed”, pleegt de directeur van De Pont in Tilburg dan te zeggen. De diepte is cruciaal, maar ze is alleen communiceerbaar voor wie het ‘ziet’. En dat zien moet je je eigen maken. Je moet er nieuwsgierig voor zijn, onafhankelijk leren denken. Je moet willen weten en begrijpen. Zo ontwikkel je gevoel voor verhoudingen, voor nauwkeurigheid. Dan leer je de grenzen kennen van je eigen kleine wereld en dito weten en begrijpen. Je verwerft historisch besef, leert relativeren en ontwikkelt morele sensibiliteit. Wie aan dit denken daadwerkelijk consequenties verbindt, wie leeft volgens de gewonnen inzichten, die kan zich beschaafd noemen. Een term uit de
mottenballen. Tegenwoordig heet dat Bildung, elite is zelfs geen geuzennaam meer. Probleem. Zo gezien is inzicht en oordeel alleen aan de welopgevoeden en intelligenten voorbehouden. Ook als Bildung een proces van vallen en opstaan is, ook in een discours waar de grenzen tussen hoog en laag inmiddels diffuus blijken. Onderscheiden, afbakenen, grenzen bepalen. Ik heb er een handje van. Die eerste alinea’s floepen er zo uit. Maar zwart op wit roepen ze twijfel op, gêne soms. Davies, Croiset, Östlund en Rosefeldt zijn serieuze kunstenaars, ze doen iets wat ik van m’n levensdagen niet klaarspeel. Wat verbeeld ik me wel! Sla ik de plank mis? Ben ik wel ‘gebildet’ genoeg? Het ontwikkelingsproces waarin je vooral leert hoe de dingen in elkaar zitten en hoe ze tot stand komen, scherpt je oordeelsvermogen. Maar je verliest ook je onbevangenheid, de radar die onontbeerlijk is om wat uit de verbeelding of onderzoek ontspruit te voelen, te zien. Je teert in op je vermogen tot verwonderen en bewonderen – dat is alleen nog aan de allerhoogste kwaliteit voorbehouden. En, in sjablonen denken is gemakkelijk, het maakt jezelf groter dan je bent. Daarmee ligt niet alleen diskwalificerend en denigrerend oordelen op de loer, daarmee verlies je ook wat je verbindt met hen die serieus iets proberen te maken. ‘Mislukken’ is dan een diskwalificatie. Oordelen over een ander is dan oordelen over jezelf. “We talked about songs and the joy they give us”, mompelt Ray Davies in het intro van Rock ‘n Roll Cowboys. Kunst kent geen Olympus, kunstenaars zijn geen goden, en kunst spreekt niet altijd tot de verbeelding. Zeker niet waar de modale bassist, bloedworst en de reikende vinger Gods elkaar raken. BEN VAN MELICK
23
zuiderlucht 1\2018
24
zuiderlucht 1\2018
beeldspraak
kijk, een vaas! E
en jaar of tien, vijftien geleden wendde menig museumdirecteur besmuikt het hoofd als er iemand over keramiek begon. Zelfs in de heetste der postmoderne tijden reikte het imago van keramiek niet veel verder dan goedwillende pottenbakkerij – associaties met de cursus macrameeën op woensdagmiddag in het wijkgebouw lagen voor de hand. Maar tijden veranderen, soms razendsnel. Net als textiel wordt keramiek in kunstkringen inmiddels zeer serieus genomen; mogelijk heeft de opdracht van de overheid om dichter bij het gewone volk te opereren een extra zetje gegeven. Soms een zetje te veel. De door de politiek geagendeerde participatiedrift heeft er toe geleid dat het prutswerk van woensdagmiddagcursisten in sommige musea zelfs op zaal verschijnen. Dat geldt niet voor het Stedelijk Museum in Den Bosch, waar in het paviljoen de keramiek van de Italiaanse ontwerper Ettore Sottsass (1917-2007) wordt getoond. Sottsass, een van de coryfeeën van de Memphisbeweging die in de jaren tachtig de ontwerperswereld op zijn kop zette, was vanaf het begin van zijn loopbaan een hartstochtelijke pottenbakker. Dat wil zeggen: hij maakte meer dan duizend stukken keramiek zonder ooit een homp natte klei in zijn handen te nemen. Hij tekende de ontwerpen. Voor het modelleren, bewerken en bakken had hij zo zijn mannetjes – en vrouwtjes. Voor wie het hele oeuvre van Sottsass kent, is de presentatie in Den Bosch een feest van herkenning. Ook in keramiek is een uitgesprokener handschrift dan het zijne amper denkbaar. De concepten, vormen en kleuren van de extravagante stoelen, kasten, kapstokken en lampen die hij ontwierp, vonden hun oorsprong, zo blijkt, in zijn keramiek. Sottsass’ aardewerk was de kraamkamer van zijn oeuvre. Ettore Sottsass is geen vreemde in Den Bosch. In 1984 organiseerde Het Kruithuis, de voorganger van het Stedelijk Museum, de eerste Memphis-
Sottsass maakte meer dan duizend stukken keramiek zonder ooit een homp natte klei in zijn handen te nemen.
tentoonstelling in Nederland. Elf jaar later was er de eerste tentoonstelling die aan Sottsass’ keramiek was gewijd – veel van zijn ontwerpen horen tot de collectie van het museum. En afgelopen jaar was er de expositie De laatste avant-garde. Radicaal design in Italië 1966-1988 waar Memphis een prominente plaats innam. Het bij gelegenheid van zijn honderdste geboortejaar getoonde keramiek laat zien dat die voorhoedepositie voortkomt uit een hartstochtelijke - en wereldwijde - zoektocht naar oorspronkelijke vormen en alledaagse gebruiksvoorwerpen. “Ik ben een reiziger die de wegen van de gewone mensen volgt, daarom is eenvoudige klei die uit de aarde komt voldoende voor mij, zoals een gitaar voldoende is om liedjes te zingen die meisjes aan het huilen maken (en om revoluties te ontketenen)”, zei hij ooit. Kwamen andere kunstenaars ook maar zo goed uit hun woorden. Het is die verneukeratieve eenvoud die Sottsass’ keramiek zo speciaal maakt. Plus de kleuren, de afwerking van het oppervlak en het ongemerkt laten samensmelten van verschillende vormen. Zo neemt een theepot moeiteloos de vorm aan van een tot zijn meest rudimentaire vorm teruggebrachte filmprojector. (En dan moet ik altijd weer denken aan de zacht glimmende oorlogsmachines van Shinkichi Tajiri die, ontdaan van die gewelddadige associatie, eigenlijk vriendelijke vogels zijn met een hoge aaibaarheidsfactor). Het debat over de functionaliteit van zijn ontwerpen – zijn niet altijd even praktisch ogende meubels pronken vooral in musea - ontloopt Sottsass hier door veel van zijn keramiek te voorzien van een gat. Kijk, een vaas! Zo ontdoet hij zich van het decreet dat wil dat de vorm dienstbaar moet zijn aan de functie. WIDO SMEETS Celebrating Ceramics – 100 jaar Ettore Sottsass. Van 14 september t/m 18 februari in Stedelijk Museum ’s Hertogenbosch. sm-s.nl
25
design
26
zuiderlucht 1\2018
Casper Braat, McJezus'. foto Jasmijn Bosma
zuiderlucht 1\2018
design
Jerrycan met een Mariablauwe dop Na schrijvers en kunstenaars zien ook ontwerpers religie niet langer als een taboe. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL stuit in Roermond op een schatkamer vol contemplatief design: van modieus habijt tot heiligenbeeld uit de 3D-printer. “Door de eindeloze stroom beelden en gebeurtenissen groeit de behoefte om je terug te trekken.”
D
e favoriete kerk van Niek
religieuze traditie. Meestal zijn het objecten die
Vos tussen Mariakaarsen. Even verderop: een
Schoenmakers is de Onze Lieve
iets spiritueels hebben maar boven het specifiek
potloodtekening op katoen in de vorm van een
Vrouwekerk in Maastricht. “Het is er
religieuze uitstijgen, die iets te maken hebben
reuzenkazuifel van Niels Broszat, een modieus
donker en stil. Als ik daar binnenkom,
met sterven en herinneren, met inkeer, of met een
habijt van Borre Akkersdijk en een islamitisch
gebeurt er iets met me. De geur, de
reinigingsritueel.”
gebedskleed op de vloer, met uitzicht op een
ruimte, de rust; ik kan me daar even terugtrekken,
In Roermond speelt religie een belangrijke
felgekleurd heiligenbeeld van Bastiaan de Nennie,
en voelen dat er belangrijkere zaken zijn dan de
rol. Het is een bisschopsstad en Pierre Cuypers,
recht uit de studio. Voorwerpen die ooit voor ritueel
gewone, dagelijkse drukte. Tegelijk vind ik het
in Nederland de uitvinder van de neogotische
gebruik bedoeld waren, worden als designstukken
fascinerend dat mijn hoogst persoonlijke ervaring
kerkbouw, komt er vandaan. Dus leek het Niek
getoond. Designontwerpen die niet voor een kerk,
mogelijk wordt gemaakt door objecten die door
Schoenmakers (Sittard, 1989) interessant om die
synagoge of moskee zijn bedoeld, krijgen hier een
iemand anders gemaakt zijn: de stoel waar ik op zit,
lijnen in de expositie te laten samenkomen en oude
extra spirituele lading.
de wijwaterbakjes, kaarsen, de hele architectuur.”
en nieuwe rituele objecten naast elkaar te zetten.
De behoefte aan contemplatie die Schoenmakers
Hij heeft het breder getrokken dan alleen het
naar de Onze Lieve Vrouwekerk trekt, herkent hij bij
Niek Schoenmakers is behalve architect een
katholieke: hij laat ook objecten uit islamitische,
ontwerpers van zijn generatie. Aan een voorzichtige
kenner en verzamelaar van designstoelen. Op
joodse en boeddhistische tradities zien.”
verklaring wil hij zich wel wagen: “De buitenwereld
zijn visitekaartje staat ‘space curator’. Toen
De tentoonstelling Design is My RELIGION is My
verandert continu. Het tempo is hoog, er komt via
het Roermondse Cuypershuis hem vroeg een
Design die Schoenmakers samenstelde oogt als een
social media een eindeloze stroom van beelden en
designtentoonstelling te maken, kwam hij een
schatkamer, waar door gebruik gesleten objecten
gebeurtenissen op je af die je leuk moet vinden, of
trend op het spoor die hem fascineerde: jonge
worden afgewisseld met fonkelnieuw design.
niet. Als een reactie daarop ontstaat er behoefte
ontwerpers die werk maken met een contemplatief
Een kermitgroene Gothic Chair van Studio Job
om je terug te trekken, stil te staan bij wat je doet,
karakter. “Soms verwijzen hun ontwerpen naar een
tussen twee bidstoelen, een menora van Roderick
bewuster te zijn in je handelingen.” >>
27
EEN BUITENAARDSE FILMBELEVING COLUMBUS EARTH CENTER
UNIEK IN DE WERELD
VOOR TICKETS EN INFO COLUMBUSEARTHCENTER.NL
Columbus earth center is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling in het kader van OP-Zuid:
gesubsidieerd door de Provincie Limburg
zuiderlucht 1\2018
design
‘We hebben rituelen nodig om ons te troosten en onze gevoelens vorm te geven.’
in hout en messing, met daarop een klomp zeep. Na elke keer handen wassen wordt het plankje viezer en de zeep kleiner. Ik laat het zien in combinatie met een doopvont en een wijwaterbakje – reinigingsrituelen zijn van alle tijden en religies. Yang maakt er een persoonlijk, contemplatief moment van.” Schoenmakers weet dat
Niek Schoenmakers
Roermond niet op het netvlies van de designliefhebbers staat. Om ze toch te verleiden naar de stad af te reizen, vroeg hij
menselijks, iets dat we hebben uitgevonden
kunstenaars en ontwerpers ook
om een reden. We hebben rituelen nodig om
om nieuw werk te maken. Casper
ons te troosten en onze gevoelens vorm te
Braat maakte een installatie met
geven, vooral rond het sterven en herinneren.
gelukskatjes, De Nennie liet een
Ook als je niet gelovig bent, kun je nog intens
heiligenbeeld uit de 3D-printer
genieten van wat die religie voortbrengt.
komen en Studio RAP zette een
Denk maar aan Bach: diepreligieuze muziek
robot in om een futuristische
die toch iedereen door de ziel kan snijden,
variant van een gotisch portaal
gelovig of ongelovig. Zo zie ik het ook met
maken. De vormgeving van
religieuze voorwerpen: die kunnen ook als
de tentoonstelling, waarin
object, los van de godsdienst, heel mooi zijn.”
goudkleurige folie een hoofdrol Borre Akkersdijk, Habijt
boeit, is dat je voor het overbrengen van
andere jonge ontwerper: Adrianus
iets ontastbaars als een religieuze ervaring
Kundert. “Ik hou ervan om samen
concrete objecten nodig hebt. Soms zijn die
te werken met vakmensen en ze
uitermate banaal. “Het mooiste voorbeeld
uit te dagen om te doen waar ze
komt uit Lourdes. Je kent misschien de
goed in zijn”, zegt Schoenmakers.
flaconnetjes met Lourdeswater, gemaakt van
“Je kunt wel een heel aantal
heel goedkoop wit plastic in de vorm van
bestaande objecten verzamelen
Maria. Het blauwe dopje heeft de vorm van
en mooi bij elkaar zetten, maar ik
een kroontje. Iedere Lourdesganger neemt
vind het veel spannender om ook
dat mee naar huis. Maar wat nog mooier
R
iets nieuws toe te voegen.”
Jasper Veldhuizen, Cradle Noah
Wat hem als designliefhebber mateloos
speelt, is van de hand van een
is: je kunt het Lourdeswater ook in een jerrycan kopen. Een gewone, witte jerrycan,
eligie is geen
met een handgeschilderde Maria erop. De
taboe meer voor
Mariablauwe dop maakt het compleet. Het
kunstenaars,
heilige water wordt meegenomen in het
kopte dagblad
banaalst denkbare voorwerp. Mooi toch?”
Trouw onlangs,
ZL
en noemde een rij kunstenaars
Als voorbeeld noemt hij het werk van Nel
die vrijelijk putten uit met name de christelijke
Verbeke die aan de Design Academy in Eindhoven
traditie: beeldend kunstenaars Marc Mulders
afstudeerde met het project Embrace Melancholy:
en Niek Hendrix, componist Anthony Fiumara,
een verzameling objecten die je laten stilstaan
schrijver Joost Zwagerman in de dichtbundel die
bij gecompliceerde, melancholieke gevoelens
hij kort voor zijn dood voltooide. De meesten
waarvoor in het dagelijkse leven weinig ruimte is.
noemen zich niet gelovig, maar wijzen de religieuze
“Van haar laat ik The Sound of Time zien, een soort
kanten van het bestaan ook niet af, een houding
zandloper waarin je de tijd hoort verglijden. Ook
die sinds het modernisme zo’n beetje gemeengoed
heel mooi vind ik het werk van de Zuid-Koreaan
is in de kunstwereld. Ziet Schoenmakers ook bij
Seungbin Yang. Een plankje, heel luxe uitgevoerd
ontwerpers een kentering? “Jazeker. Religie is iets
Design is my RELIGION is My Design. Van 1/12 t/m 4/2 in ECI Roermond. designismyreligion.nl
29
zuiderlucht 1\2018
De voorkeur van... Anneke van Giersbergen
Blendr & Filtr GROTE ZWARTE TOETERS _ “Indianen geloven dat walvissen het begin van de tijd hebben meegemaakt. Ik zocht antwoord op een van de meest essentiële vragen: waar komen we vandaan?”
Harder dan ooit E
en nieuw huis, een nieuwe plaat
Metalmensen zijn outsiders, zwarte
en een nieuwe tour. Anneke van
schapen die elkaar vinden in de
Giersbergen is terug van nooit weg
muziek.”
Met grote zwarte toeters waar de wind doorheen blaast, probeert kunstenaar
geweest. Zelf zegt de rockmuzikant
Christian Boltanski op een strand in Patagonië contact te leggen met walvissen.
dat de nieuwe cd Vuur harder is
boeken _ “Ik lees alleen boeken
dan wat ze ooit eerder maakte. De
over spiritualiteit en zelfontplooiing.
inspiratie haalde ze uit haar reizen:
Meest indrukwekkend is het boek
Deuce plotseling door het beeld met borsten zó menselijk dat het bijna
de elf songs dragen de naam van een
van Louise Hay: Je kunt je leven helen.
vervreemdend is”.
stad. “Ik schrijf veel onderweg, in
Dat klinkt erg zweverig, maar het is
De altijd ronde en pronte, vaak met tietentape op de plaats gehouden borsten in
hotels of vliegtuigen. Omdat ik vaak
super praktisch. Een handboek over
de film zijn vanaf The Deuce passé. Misschien.
van land naar land vlieg, gisteren
hoe je moet leven, want het is soms
Libanon, vandaag Rusland, voel je de
best lastig. Er is zoveel aan de hand,
culturele verschillen heel goed. Over
je raakt zo snel overprikkeld door alle
dat gevoel schrijf ik dan.”
mogelijkheden, hoe maak je daar pap
ROND EN PRONT _ “En nu tippelt Maggie Gyllenhaal in The
DAAN PITBULL _ “Dat Calimero-complex is ons opgedrongen. Vanaf nu is Limburg een pitbull.” Ook hun minderwaardigheidscomplex hebben de Limburgers niet zelf bedacht
van?”
maar die klootzakken uit de Randstad, wil provinciebestuurder Daan Prevoo (SP)
muziek _ “Purple Rain van Prince
maar zeggen.
sloeg bij mij in als een bom. Ik was elf
verdrietig, moeilijk te zeggen waar dat
toen die plaat uitkwam. Ik luisterde
aan lag, want ik heb best een goede
toen naar Diana Ross, Donna Summer,
jeugd gehad. Van Hay heb ik geleerd
dat ze zullen zeggen: wat een jodenfooi. Ik weet dan niet eens wie die
Mahalia Jackson, Ella Fitzgerald; het
dat je alles kunt veranderen door het
mensen zijn en toch zit het in mijn hoofd. Een beeld waarover is zelf geen
sprong van soul naar jazz. Prince tilde
hardop te zeggen. De een richt zich tot
controle heb.”
soul en funk naar een hoger niveau:
God, ik richt me tot de kosmos of wie
Cabaretier Micha Wertheim kan niet ontkomen aan zijn gedachten over afkomst
wat een lagen, wat een emotie, wat
maar wil luisteren. Elke ochtend onder
en identiteit.
een verhalen! Zijn uitstraling, hoe hij
de douche vraag ik: ‘Als het mag, wil
zingt, arrangeert, alles is vet aan die
ik een goede dag hebben’. Zo zet je
plaat.”
jezelf op een positieve trein. Je krijgt
WAT EEN JODENFOOI _ “Nooit een te kleine fooi geven, uit angst
WOONBOULEVARD _ “We zijn eigenlijk een woonboulevard hier.” Interimdirecteur Jan-Willem Sieburg van het Stedelijk Museum in Amsterdam
“De metal kwam via vriendjes
“ Vroeger was ik soms intens
hulp, maar je doet het zelf, snap je?”
over het effect voor andere musea op het Museumplein als het Van Gogh een
op school. Ik dacht: wauw, zo kan
Gauguin-expositie had.
het ook. Ik hou van metal met een
beeldende kunst_
melancholische inslag. Die donkerte
“Ongelofelijk hoe iemand iets in zijn
zit in ons allemaal, denk ik. We
hoofd kan zien en dat kan tekenen.
hadden laten staan waarvan mensen hielden, keken we nu nog naar
moeten die omarmen, de balans
Als ík iets in mijn hoofd heb, kan ik
Swiebertje.”
zoeken. Metal is echt, rauw en donker,
het wel zingen. Tatoeages beschouw
Frans Klein, baas van de Nederlandse publieke omroep, over de noodzaak van
zonder taboes. Dat het hard is, vind
ik ook als kunst. Mijn eerste was een
permanente vernieuwing.
ik lekker. Het begon met Metallica,
hartje, mijn vader vond het helemaal
Anthrax en Slayer, daarna ga je
niks. Dit hier is de engel Gabriël die
zoeken in de subgenres. De mooiste
mij beschermt tegen het kwaad, plus
zowel op papier als digitaal verschijnt, heeft een hoger bereik online dan in
metalplaat? Nou, oké, even afgezien
de naam van mijn eerste solobandje
print. Bij magazines is het precies andersom.”
van de klassiekers: Magma van de
Agua de Annique. Dit waterdraakje
Het Nationaal Onderzoek Multimedia combineert voor het eerst papieren en
Franse metalband Gojira. Die plaat
heeft mijn zoon Finn getekend. De
digitaal bereik van media in Nederland.
heeft alles: ze hebben in één keer een
laatste drie heb ik laten zetten door
nieuwe sound uitgevonden. De songs
Darko in Tilburg die me aanbevolen
zijn goed geschreven, de liveshow
werd door de jongens van Peter Pan
nog steeds heerst.”
knettergoed. En ze zijn heel positief.
Speedrock en de Heideroosjes. Hij
De Republikeinse kandidaat Roy Moore rekent op ingrijpen van hogerhand nadat
Ze zingen teksten als: ‘Als je jezelf
doet iedereen uit de metal.”
hij de senaatszetel in Alabama heeft verloren.
verandert, verander je de wereld’.
DAAR KOMT SWIEBERTJE _ “Als we alles in de programmering
ONLINE EN/OF PRINT _ “Een gemiddeld ‘nieuwsmerk’ (krant) dat
ZOLANG GOD HEERST _ “Het is nog niet voorbij. We weten dat God
30
zuiderlucht 1\2018
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.
Boeken top 10
De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via
1 — Carlos Ruiz Zafón Het labyrint der geesten (-)
2 — Tommy Wieringa Anneke va groot als n Giersbergen (S Daarna gi zangeres/gitarist int-Michielsgest el eerste ei ng ze solo, nu is van metalband Th , 1973) werd er ge Rob, teve n band. Ze verh Vuur, de eerste e Gathering. uis cd ns haar m anager, va de recentelijk m van haar et n De Rip s naar Ei haar man ndhoven .
De heilige Rita (-)
3 — Dan Brown Oorsprong (1)
4 — Paolo Cognetti De acht bergen (3)
5 — Koen Peeters De mensengenezer (-)
6 — Goscinny/Uderzo
film_“De klassieke zwart-witfilms
nieuwe kleren. Als ik ze mooi vind,
zijn me veel te traag. Ik hou heel erg
stuurt zij ze op.”
van knokken, actie, Batman, dat soort
“Ik kan niet alles dragen, een leuk
dingen. The Shawshank Redemption
jurkje moet wel blijven zitten
en Schindler’s List vind ik heftig en
als ik begin te headbangen. En
prachtig, maar film is voor mij vooral
ik heb cup D, dan weet je dat
ontspanning. In de muziek zoek ik
je geen flodderig shirtje moet
de zwaarte juist op en in film niet.
aantrekken. Tijdens een concert
Misschien begrijp ik die taal beter.”
van The Gathering had ik eens een
theater_“Als ik met Finn naar The Lion King ga, zit ik bij het eerste
kort rokje aan. Toen ik me bukte, hoorde ik een applaus door de zaal gaan terwijl de muziek daar
Asterix en de race door de laars (5)
7 — Astrid Holleeder Dagboek van een getuige (-)
8 — Arthur Japin Kolja (7)
9 — Tommy Wieringa Dit waren de namen (-)
10 — Martin Michael Driessen De pelikaan (-)
A
zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu
ls jongen van het platteland kom ik graag bij
Commercie:
boekhandels in de provincie. Dat zal dan niet
0031 43 350 05 91
meevallen, hoor ik u denken. Nou, om eerlijk te zijn,
commercie@zuiderlucht.eu
doet het dat wel. Menig grootstedelijke boekhandelaar
Administratie:
zou er eens een uurtje moeten rondkijken.
administratie@zuiderlucht.eu
liedje al te janken. Die melodieën,
geen aanleiding toe gaf. Ik dacht:
die Afrikaanse warmte maken me
shit, sta ik in mijn onderbroek.
emotioneel. Of ik bij metal ook huil?
Oké Annie, voortaan zwarte
Vlissingen (44.000 inwoners). Een familiebedrijf, pas
Christiane Gronenberg
Ja, soms bij Devin Townsend, met
onderbroeken. Sommige meiden
twee jaar oud. De boekverkoopster vertelde voluit.
0031 610 661 205
wie ik al negen jaar samen speel.
hebben dat van nature, ik niet.”
Over de zaak, over het gerestaureerde pand waar
c.gronenberg@zuiderlucht.eu
’t Spui in zit (we kregen zomaar een rondleiding
Medewerkers:
door haar zwager), over haar leeservaringen die ze
Daan Borrel, AHJ Dautzenberg, Edo
in korte beschrijvingen in de vaak door de auteur
Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets,
gesigneerde boeken stopt. Afgelopen zomer kreeg ze
Jasper Groen, Mars van Grunsven (New
een naam. Margreet de Haan. Uitgeroepen tot beste
York), Emile Hollman, Rowland Jones, Ad van
boekverkoper van Nederland. Het verbaasde me niets.
Liempt, Alma Mathijsen, Ben van Melick,
Die maakt heavy muziek, maar heel gelaagd. Hij is een van de beste
EMILE HOLLMAN
zangers in de scene, als ik hem live naast me hoor zingen, ga ik door mijn hoeven. Staan er duizenden metalheads voor zijn neus, vraagt hij
The Missing Inks
Een tijd geleden was ik in boekhandel ’t Spui in
Vorige maand waren we in Lochem (8.000 inwoners)
ZuiderLeven:
Cyrille Offermans, Theo Ploeg, Merlijn
bij de voorbeeldig gesorteerde boekhandel Lovink.
Schoonenboom (Berlijn), Thomas Snoeijs,
Het was zaterdagmiddag, er stond een rij als bij Albert
Richard Stark, Paul van der Steen, Mark van
Heijn, de goedlachse verkoopster Frederike Scholing
de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van
vertelde tussen het inpakken door over de mooie
Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).
boeken die ze recentelijk, ondanks een verhuizing,
Tekstcorrectie:
me te kleden voor het podium. Ik doe
had gelezen. We zochten een boek dat we niet konden
Anna Peeters
maar wat. Ik moest eens op het laatste
vinden, en ze zocht met ons mee, want het was er
ze om hun moeder te bellen. Dat is puur, geen pose.”
mode_“Ik vind het altijd lastig om
natuurlijk wel. Zo gingen we met een mooi cadeau en
moment wat kleren hebben voor
een goed gevoel naar de verjaardag die ons zo ver van
een optreden in Helsinki. Met een
huis én bij boekhandel Lovink had gebracht. (WS)
assistent in de taxi naar een winkel, daar in hoog tempo van alles uit de rekken getrokken. De eigenaar van de zaak wist precies wat me stond. Sindsdien appt ze me foto’s van
www.themissinginks.com
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven), Standaard (Turnhout) en De Tribune (Maastricht).
Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
31