zuiderlucht
maandblad voor kunst en cultuur
13e jaargang • 1/2019
1
David Lynch
Frank Westerman Anneke van Giersbergen Schopenhauer & Houellebecq Gerardus van Mol The Tielman Brothers AndrĂŠ Stikkers Fred Houben
21-12 T/M 2-6-2019
Boerenkracht GENERATIES IN BEWEGING ANNIE VAN GEMERT FOTOGRAAF
DE PROVINCIE LIMBURG FINANCIERT HET LIMBURGS MUSEUM
WWW.LIMBURGSMUSEUM.NL
2019 IN VAN ABBE THE OTOLITH GROUP
Tentoonstelling over de complete carrière van het experimentele kunstenaars collectief: meer dan 15 jaar aan films, installaties en archiefmateriaal, met o.a. O Horizon, Who Does the Earth Think it Is 25.05 18.08.2019
POSITIONS #4
Gluklya, Naeem Mohaiemen, Sandi Hilal en Alessandro Petti over het hedendaagse leven in bezet gebied en de effecten van politieke conflicten, vanuit een activistische visie t/m 28.04.2019
THE TICK
De sculptuur van Josefin Arnell (winnaar Theodora Niemeijerprijs 2018) staat voor wereldwijde ecologische bedreigingen. Met een speels randje t/m 28.04.2019
THE MAKING OF MODERN ART
Het verhaal van de moderne kunst met meesterwerken uit de eigen collectie
THE WAY BEYOND ART
Kunstwerken uit de eigen collectie als motor voor verandering
vanabbemuseum.nl Bilderdijklaan 10, Eindhoven volg ons op facebook, twitter, instagram
HEERLEN 2 feb t/m 2 jun 2019 Including the exhibition Basquiat before Basquiat: East 12th Street, 1979-1980 organized by the Museum of Contemporary Art Denver
zuiderlucht 1\2019
inhoud
7
editorial — Vensters
op de wereld
‘Dwalen en schuifelen, door een wereld die alsmaar aan je verstand ontglipt.’
8
Wie denken we wel dat we zijn?
Schrijver Frank Westerman is in topvorm in Wij, de mens
12
Koester het kleine geluk
Over de onlesbare begeerte bij Schopenhauer en Houellebecq
15
pleased to meet you — De
Leon Verdonschot was ooit verliefd op Anneke van Giersbergen. Wie niet?
16
Ruig rocken in den vreemde
Op één gebied liepen de Indo’s voor op de Nederlanders: de rock-'n-roll
18
bits — Op
‘Stick to yourself. Always.’
18
Je moet alles in huis hebben
Bij boekhandel Heinen merken ze weinig van de ontlezing
19
aya leest — Jouw moment
‘Koop boeken die niet zoveel wegen en een handig formaat hebben.’
22
Koortsdromen op een luciferdoosje
Schilderijen van David Lynch voelen als uit hun context gerukte filmscènes
21
daria – Goede
‘Wees wat minder streng voor uzelf. Er wachten 364 betere dagen.’
26
feuilleton — Parijse
Jan Sluijters | Gerardus van Mol | Johann Sebastian Bach| Dmitri Liss
31
post zl — Ik
‘Bij tramhalte Hollandsche Schouwburg denk ik voortaan aan Salo Muller.’
28
blendr & filtr
‘Populisme komt uit de pletwals van het kapitalisme.’
28
de voorkeur van — Fred
‘Als ik meega in iemands hoofd, ben ik helemaal gelukkig.’
30
zl boekentop-10
‘We moeten meer hardop lezen, om de woorden beter te begrijpen.’
godmother raakt altijd
slot
voornemens lucht
ben een pitbull
Houben
Cover: David Lynch. Foto Josh Telles. Zie pagina 22.
5
18 JA N UA R I T/ M 29 M A A RT 2019 O P E N I N G V R I J DAG 18 JA N UA R I 2 019 O M 17 U U R Gouvernement aan de Maas – centrale hal Limburglaan 10, Maastricht Te zien t/m 29 maart 2019 Geopend: werkdagen 8 – 18 uur Gesloten tijdens carnaval Toegang gratis
ONTDEK LOON IN ALDEN BIESEN! Alden Biesen pakt uit met een grote tentoonstelling over het verleden van de regio: ‘Limburg tussen staf en troon. 1000 jaar graafschap Loon’. Een uitzonderlijke tijdreis naar de wortels van Limburg. Niet te missen! Landcommanderij Alden Biesen Kasteelstraat 6, 3740 Bilzen http://1000jaarloon.be/
editorial
advertentie
zuiderlucht 1\2019
10 jaar landmark Steenberg Wilhelmina
Vensters op de wereld
O
p de radio hoorde ik een anekdote over de Griekse operazangeres Maria Callas. Ze was uitgenodigd door een Duitse tv-zender, ergens in de jaren zestig, maar ze kwam niet opdagen. Natuurverschijnselen zijn nu eenmaal niet op afroep beschikbaar, verontschuldigde de presentator zich voor de lege stoel naast hem. Het was live-tv, hij verwees de kijkers naar een andere zender: “Schauen Sie sich etwas anderes an.” In die tijd was televisie nog een venster op de wereld, en geen gewiekste manipulator van commerciële belangen, zoals nu. Tegenwoordig zou een behulpzame verwijzing naar een andere zender het doodvonnis betekenen van een presentator. Kijkers weg = budget weg = programma weg. De laatste tijd verschijnen er alarmerende boeken over de impact van tv-series en films; droomfabrieken als Hollywood en Netflix zouden de wereld rijp maken voor autoritaire leiders. Door het collectief slurpen van series als House of Cards, Homeland en Game of Thrones worden mensen cynisch over het oplossend vermogen van de democratie zoals wij die kennen. Weg met het praatparlement en de pseudoinspraak, alleen een Sterke Man kan ons nog uit het moeras trekken. Zoals op tv. Het is mede daardoor dat, zoals de vroegere studentenleider Daniel Cohn-Bendit zei na de opmars van de gele hesjes in Parijs, demonstranten niet langer roepen om het aftreden van een generaal, maar om het aantreden. Dat de democratie, met al haar feilen, een niet onsuccesvolle remedie is gebleken tegen het op gewelddadige wijze beslechten van conflicten, ze zijn het alweer vergeten. Intussen heeft de mensheid zich in enkele wereldomvattende crises geloodst waar ze niet meer uitkomt. Slimheid alleen is niet genoeg als de overlegmodellen haperen en geopolitieke machtsblokken elkaar vinden in het frustreren van duurzame oplossingen. We zouden beter moeten weten. De mens is allesbehalve machtiger dan de geschiedenis. In zijn jongste boek Wij, de mens wrijft Frank Westerman ons dat nog maar eens in. Op de volgende pagina’s van deze Zuiderlucht treft u een interview met de schrijver aan met als veelzeggende kop ‘Wie denken we wel dat we zijn.’ Dat er, om andere redenen, weinig aanleiding tot optimisme bestaat, wisten we al van Arthur Schopenhauer en Michel Houellebecq, zoals bekend geen lachebekjes. Ze beschouwen de begeerte als motor van het menselijke ongeluk. Als dat zo is, zegt Yannick Dangre op pagina 12, kun je dat lijden beter omvormen tot een esthetische ervaring, en de kleine momenten van geluk erkennen en koesteren. Dan hebben we het nog niet gehad over de angsten en neuroses in onszelf, het domein van filmmaker en beeldend kunstenaar David Lynch wiens beeldend werk momenteel te zien is in Maastricht. We stuurden er onze Lynch-kenner Kevin Toma op af om verslag te doen. Hij leverde het prachtige omslagverhaal, zie pagina 22, over “dwalen en schuifelen, door een wereld die alsmaar aan je verstand ontglipt.” Het zou een thema kunnen zijn voor een opera met Maria Callas, maar die is al meer dan dertig jaar dood. Toch trad ze eind november nog op in Bozar en Carré - als hologram. Hoe akelig is dat?
‘Dwalen en schuifelen, door een wereld
SHAKE, RATTLE, ROLL!
Koen Delaere Ide André 20.01 24.02 2019
park013.nl Tilburg
die alsmaar aan je verstand ontglipt.’
EXPO - DE WERELDWIJDE PRODUCTIE VAN DE GL AZENIER UI T ROERMOND
Panorama Joep Nicolas
2018
roermondglazeniersstad.nl
ZE
A
28-9 t/m 10-2 2 0 1 9
GL
HISTORIEHUIS ROERMOND
OE
RMON
D
D
R
TA
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
S NIERS
books
zuiderlucht 1\2019
Wie denken we
8
Tekening Freya Kaarsemaker
zuiderlucht 1\2019
books
wel dat we zijn? Frank Westerman is in topvorm. In Wij, de mens beschrijft hij zijn zoektocht naar de oudste mens. Een halve eeuw geleden was die 40.000 jaar oud, intussen staat de teller op 315.000 jaar. WIDO SMEETS zocht hem op in zijn Amsterdamse grachtenpand. “Ineens kreeg ik het door. We zijn nestbevuilers.”
O
p 28 oktober 2004 stond ze als ‘nieuwe
Bij het lezen van het bericht in Nature wist hij
verhalen die zo’n ongelooflijke indruk maken
mens’ op de cover van Nature: de resten
het zeker: in de vondst van ‘Flo’, met wat eraan
dat ze, gedompeld in fictie, hun laatste vliesje
van een 1,04 meter kleine vrouw die,
voorafging en wat erop zou volgen, zat een boek.
geloofwaardigheid zouden verliezen.”
amper 25 kilo zwaar, zo’n 18.000 jaar
Maar tussen 2004 en 2016 moesten er nog andere
Bij die “ontmaagding van een feit” geeft hij een
geleden geleefd moet hebben op het
boeken worden geschreven, zoals Ararat (2007),
voorbeeld. De op Flores als missionaris werkzame
Indonesische eiland Flores. Haar hoofd
Dier, bovendier (2010), Stikvallei (2013), De slag om
paters van Steyl waren gewoon hun net gedoopte
was niet groter dan een kokosnoot,
Srebrenica (2015) en Een woord een woord (2016).
volgelingen kaal te scheren. Eén plukje haar
haar hersenen wogen niet meer dan een
Goed verkopende, prijswinnende boeken waarvan
lieten ze staan, in de vorm van een kruis boven
vierde van die van ons.
er enkele werden verfilmd of bewerkt voor theater.
op hun schedeldak. Van dat scheerwerk bestaan
Sinds De graanrepubliek (1991) is Frank Westerman
filmbeelden. Westerman: “In een fictieboek zouden
Ondanks die geringe afmetingen was ‘Flo’, zoals
de meest vertaalde non-fictieschrijver van het
lezers deze ‘roomsche kruin’ ongeloofwaardig
onderzoekers haar vanwege de vindplaats doopten,
Nederlandse taalgebied.
vinden.”
ontegenzeglijk een mens: ze was slim genoeg om
Toen hij in 2016 gastschrijver was aan de
Waarmee niet gezegd is dat hij geen literaire
werktuigen te maken en te jagen. De vindplaats was
Universiteit van Leiden besloot Westerman de
middelen gebruikt. “Een waar gebeurd verhaal
extra interessant omdat er ook restanten werden
research voor het boek over Flo daarmee samen
laat zich het best vertellen door weglating”, zegt
gevonden van ratten zo groot als varkens, olifanten
te laten vallen en nodigde hij zijn studenten uit
hij nadat hij een stuk van de speculaas heeft
ter grootte van pony’s en ooievaars van bijna twee
om tien weken met hem op te trekken. De eerste
weggewerkt. “Ik haal Michelangelo wel eens aan
meter.
gastschrijver was Gerard Reve in 1985, Westerman is
die gezegd zou hebben: het beeld was er al, ik heb
de eerste non-fictie auteur op deze leerstoel. Vanuit
het alleen maar uit het marmer bevrijd. Ook de
op het puntje van zijn stoel. De vondst sloot
die positie begon hij met een reactie op Reves Wet op
reportage moet het hebben van het blootleggen, in
naadloos aan bij zijn jarenlange fascinatie voor
de Onbruikbaarheid van de Werkelijkheid; het daaruit
die zin heeft het iets weg van archeologie. Je graaft,
de menselijke stamboom, voor de geschiedenis
gedestilleerde motto ‘waar gebeurd is geen excuus’
je haalt de aarde eromheen weg, en ineens ligt er
van de homo sapiens. “Beter gezegd: voor de
is inmiddels een klassieker.
een fundament van een tempel, of een slagtand
Schrijver Frank Westerman las het en zat meteen
onmogelijkheid om die stamboom te tekenen”, zegt
Westerman draait Reves visie dat de werkelijkheid
van een dwergolifant. Dat is wat je laat zien. Niet datgene wat je hebt weggehaald.”
hij veertien jaar later op de eerste verdieping van
te ongeloofwaardig is om waar te zijn, om. “Het zijn
zijn grachtenpand in de Jordaan, hartje Amsterdam.
juist de feiten die het drama in zich dragen”, schrijft
Tussen ons in een klein tafeltje, twee mokken koffie
hij in Wij, de mens, het boek waarin hij op zoek
werkwijze nog scherper. “Ik streef subjectiviteit
en een bord met in stukken gesneden gevulde
gaat naar de stamboom van de homo sapiens. Om
na. Net als een curator in een museum breng ik
speculaas, overgeschoten van zijn 53e verjaardag,
die reden, zegt hij, verkiest hij de reportage boven
een rangschikking en belichting aan zodat ik mijn
een dag eerder.
de roman. “Keer op keer stuit ik op waargebeurde
verhaal kan uitstippelen. Je verandert niks aan de
Op driekwart van het gesprek definieert hij zijn
>>
9
zuiderlucht 1\2019
books
‘De Maas was een godsgeschenk voor mijn boek.’
kunstwerken die je uitstalt, het gaat om het pad dat
weinig schedelhard materiaal, toch ontstaat
je volgt. Als je Van Gogh als tijdgenoot van Gauguin
er een verhaal. Het epische van dat verhaal zit
presenteert, laat je niet zijn Drentse plaggenhut
hem in de migratie, in de kolonisatie, de tocht
zien. Dan toon je doeken uit zijn tijd in Arles.”
die de mens vanaf het eerste begin onderneemt
In Wij, de mens neemt Westerman de lezer mee op een wereldreis, van de ene vindplaats van
om de aardbol te bevolken.” Een tocht waar we, alle opgedane
prehistorische menselijke resten naar de andere.
schedelkundige kennis ten spijt, nog
Via sprongen in plaats en tijd beschrijft hij de
steeds heel weinig van afweten. “Ook
19e- en 20e-eeuwse paleoantropologie; wegens
paleoantropologen van naam zijn uiteindelijk
“te veel letters” heeft hij het trouwens liever over
voor een belangrijk deel verhalenvertellers
schedelkunde. Met die schedelkunde is iets aan
rond een kampvuur.”
de hand, zegt hij. Een halve eeuw geleden was de
Wij, de mens begint met vier kaartjes: van de
oudste mens 40.000 jaar oud, intussen zitten we op
Indonesische archipel, van Midden-Java, van
315.000 jaar. De oudste mens wordt steeds ouder.
Flores en… van het Maasdal, tussen Verdun
Schertsend: “Als je de lijn doortrekt, is ie op het eind
en Rotterdam. “Ik heb de Maas als een soort
van de eeuw een miljoen jaar oud.”
ader door mijn boek laten vloeien”, zegt
Voortschrijdend inzicht? “Was het maar zo. Er is
Westerman. Zijn speurtocht naar ‘Flo’ begint
advertentie
Een door de paters uit Steyl geschoren ‘Roomsche kruin’. Uit: Joos van Vugt, Marie-Antoinette Willemsen, Bewogen Missie. Collectie PASVD (Teteringen)
bij pater Theodor Verhoeven uit Uden, een op
Expo
Flores gestationeerde missionaris die in 1950 een proefsleuf groef en skeletten vond van ratten zo groot als honden. Een halve eeuw later vonden zijn dieper gravende opvolgers Flo. Voor zijn studenten gebruikte Westerman deze pater Verhoeven als een voorbeeld van ‘perfect casting’. “Ik heb tegen ze gezegd: hij is onze gids. Zoals Vergilius dat was voor Dante toen hij afdaalde in de hel, hebben ook wij iemand nodig die ons binnen voert in deze sprookjeswereld. Zijn levensloop biedt ons die entree: hij was immers de man die niet diep genoeg groef.”
BEELD © MARC CLAES: SCULPTURE I
MARC CLAES
I LIKE THE SEA
OVERZICHTSTENTOONSTELLING OPENING ZONDAG 20 JANUARI 2019 – 17 UUR – GALERIE XL TENTOONSTELLINGSPERIODE MAANDAG 21 JANUARI T/M DONDERDAG 21 MAART 2019 OPENINGSDAGEN EN -UREN MAANDAG T/M VRIJDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR (GESLOTEN OP ZONDAGEN EN VAN 2 T/M 10 MAART) ORGANISATIE EN LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN +32 (O) 89 76 97 97, INFO@CCMAASMECHELEN.BE WWW.CCMAASMECHELEN.BE
‘De Udense pater Theodor Verhoeven was de man die niet diep genoeg groef.’ Pater Theodor Verhoeven maakte deel uit van het Gezelschap van het Goddelijke Woord, een in het Noord-Limburgse Steyl zetelende congregatie die hem twee jaar eerder had uitgezonden naar Flores. Iets noordelijker, in Venlo, ligt Eugene Dubois begraven, de arts die op Java de ‘missing
zuiderlucht 1\2019
link’ uit Darwins evolutietheorie ontdekte. Hij
het Maasdal trokken ooit de mosasaurussen
vond er een bot van de homo erectus: de eerste
rond, weet ze, “het was hier toen net de
mensachtige die rechtop liep. Dubois streepte
Bahama’s.”
het woord mensaap door in zijn manuscript en
Zeventig miljoen jaar later durven mensen
verving het door aapmens. Het was erger dan
in de omgeving van Luik de was niet meer
vloeken in de kerk, het was de loochening van
buiten te hangen: Engis is bekender om zijn
het scheppingsverhaal – de verketterde Dubois,
zink- en loodovens dan om de voorhistorische
een overtuigd atheïst uiteraard, ligt begraven in
schedels die er zijn gevonden. In 1930 stierven
ongewijde grond.
er tientallen mensen door een hardnekkige
In Steyl stuit Westerman ook op de orde van de
nevel die stijf stond van de ammoniak en
Roze Zusters. Ze komen hun hele biddende leven
zwavelverbindingen. Volgens Westerman
niet buiten, als ze dood gaan worden ze door
de eerste dodelijke slachtoffers van
een ondergrondse gang naar hun begraafplaats
luchtvervuiling. Een beeld in het dorp van een
gebracht. Westerman: “Wederom: ik kan het
knielend meisje, de twintig jaar oude Louise,
niet verzinnen.” Via Tegelen en Haelen, waar de
houdt de herinnering aan die tragedie levend.
door wrok en frustratie verteerde Dubois de
Op de plaquette staat: ‘Iedere menselijke
laatste jaren van zijn leven sleet, gaat hij verder
onderneming, ook een industriële, is vatbaar
stroomopwaarts, via Maastricht, de vindplaats van
voor verbetering.’
E
de mosasaurus en Eijsden, Dubois’ geboorteplaats,
Verbetering? Op hetzelfde tafellaken
naar Engis, Sclayn en Spy, plaatsjes onder Luik
waarmee ze zojuist de oorsprong van de
waar belangrijke vondsten zijn gedaan.
Ardennen uitbeeldde, heeft Wilhelmina van Loon de doordrukstrips met tabletten
en goed boek mag zich dan bewijzen
kaliumjodide uitgestald. De tabletten moeten
door de kunst van het weglaten,
schildklierkanker voorkomen als een van de
Westerman heeft geleerd de bijvangst
drie reactoren van de nabijgelegen kerncentrale
niet te veronachtzamen. Op zoek naar
van Tihange droogkookt.
vindplaatsen van voorhistorische
books
Dat er in Engis zoveel doden waren gevallen,
schedels in het Maasdal belandt hij bij
wist Westerman niet. Het was bijvangst. Tijdens
Engis aan de keukentafel van madame
het onderzoek voor Wij, de mens komt er meer
Gérard, meisjesnaam Wilhelmina van
Frank Westerman: “Ik probeerde de homo sapiens bij de kraag te vatten, en kreeg mezelf te pakken.”
werden honderden burgers in trucks aangevoerd en geëxecuteerd. Wat deden de missionarissen uit Steyl?
bovendrijven; het raakt de kern van het boek.
Sommigen deelden rozenkransen uit aan de
Loon, grotbeheerder en geologe, afkomstig
Westerman, in zijn Amsterdamse werkkamer:
terdoodveroordeelden en vertrokken. Anderen
uit Maaseik. Door haar handen naar elkaar
“Ik probeerde de homo sapiens bij de kraag te
namen deel aan de razzia’s en moedigden de
te bewegen, laat ze het tafellaken plooien en
vatten, en kreeg mezelf te pakken.” In het boek
uitroeiing van de ‘ongelovigen’ aan. De bisschop van
legt ze uit hoe de Ardennen 300 miljoen jaar
klinkt het dramatischer. “Als zelfbenoemde
Flores dankte God dat het gif in de samenleving met
geleden boven de zeespiegel werden getild. “Of
‘kroon op de schepping’ zijn we erin geslaagd
wortel en tak was uitgeroeid. En pater Verhoeven,
wordt dit op de scholen in Nederland niet meer
de planeet, met inbegrip van de dampkring,
op dat moment docent klassieke talen in Maumere,
onderwezen?”, laat ze er minzaam op volgen. In
zo zwaar te vervuilen dat we eraan doodgaan.”
het stadje waar het grootste bloedbad werd
Wat hij maar wil zeggen: “Wie denken we wel
aangericht? Toen op gehoorafstand honderden
dat we zijn?”
mensen werden geëxecuteerd, keek hij weg, te
Een andere bijvangst die tot hoofdmoot uitgroeit, doet zich voor aan het einde van het boek. Behalve als nestvervuiler wilde
druk als hij was met het op touw zetten van nieuwe opgravingen. Op Flores, merkte Westerman, wil niemand praten
Westerman de mens ook als moordenaar
over die bloedige periode en de knekelvelden die
portretteren, als killer ape. “Ik vond ze vlak bij
er getuige van zijn. In de grotten van Liang Bua,
de feeërieke grot op Flores waar de resten van
de vindplaats van Flo, wordt nog steeds gegraven.
Flo zijn gevonden. Daar heb je knekelvelden
“Zou het kunnen zijn’, vraagt hij zich aan het eind
waar niemand bij mag komen, waar je eigenlijk
van Wij, de mens af, “dat we wel willen weten waar
niet over mag praten.”
we vandaan komen, maar liever niet wat er van ons
Rond zijn machtsovername in 1965/66 liet generaal Soeharto zo’n kwart miljoen
geworden is?” ZL
vermeende communisten over de kling jagen. Ook Flores ontkwam niet aan de slachtpartij. Achter de kathedraal van Ruteng, een paar
Frank Westerman, Wij, de mens. Querido Fosfor, 20 euro
kilometer van de latere vindplaats van Flo,
11
books
zuiderlucht 1\2019
Koester het kleine geluk
12
Beeld Olivier Roosenburg
zuiderlucht 1\2019
books
Evenals Arthur Schopenhauer beschouwt Michel Houellebecq de begeerte als de motor van het menselijke ongeluk. Schrijver/dichter YANNICK DANGRE vindt dat de kunstenaar dat lijden moet omvormen tot een esthetische ervaring. “Alleen dan kan je, zoals Komrij zei, wat gouden druppels aan het slijk van deze aardbol toevoegen.”
“E
n toen kantelde alles,
zijn oase van comfort en luxe is de mens van nu niet
in een paar minuten
per se gelukkiger dan de middeleeuwer die dagelijks
tijd”, vatte Michel
voor zijn overleven moest strijden.
Houellebecq zijn
Behalve die basisintuïtie over de ellendige wereld,
bevindingen samen
deelt Houellebecq ook Schopenhauers mening
nadat hij voor het
over de rol van de kunstenaar daarin. Kunst is voor
eerst in De wereld als wil en voorstelling van Arthur
de Duitse wijsgeer een ‘belangeloos schouwen’.
Schopenhauer (1788-1860) had gelezen.
In dat zuivere, van begeerten vrije kijken kan het subject samenvallen met zijn aanschouwing,
Voor wie het werk van Houellebecq kent, zal die
waardoor hij een ‘zuiver, willoos, pijnloos, tijdloos
fascinatie niet als een verrassing komen. Want
subject van het kennen’ wordt. Aan dit ‘buiten’ de
Schopenhauer, dat was toch de filosoof met de
begeerte staan, koppelt Houellebecq interessant
aartspessimistische visie op de mens met ‘het leven
genoeg de visie dat de kunstenaar altijd een soort
is lijden’ als devies? Precies dat menselijke lijden
buitenstaander is, voor wie de aanschouwing
komt, in al zijn verschijningsvormen, nadrukkelijk
van de wereld inderdaad het enige is wat hem
naar voren in Houellebecqs oeuvre.
interesseert. Een kunstenaar is volgens hem dan
Onlangs verscheen In aanwezigheid van
ook iemand “die evengoed niets zou kunnen doen,
Schopenhauer van Michel Houellebecq. In amper
die zich gewoon zou kunnen onderdompelen in de
honderd bladzijden gaat Frankrijks meest
wereld en daar vaag wat bij zou kunnen mijmeren.”
controversiële schrijver - en wat mij betreft ook de
Contemplatie is zowel bij Schopenhauer als bij de
interessantste - in op zijn fascinatie voor de Duitse
Franse romanschrijver essentieel.
denker.
Precies die combinatie van de wereld als bron
Nu hebben wel meer filosofen de wereld als
van smart en de kunstenaar als belangeloze, ietwat
een oord des verderfs voorgesteld, maar wat de
buiten de maatschappij staande beschouwer ervan
Franse schrijver en Duitse denker bindt, is dat
verklaart ongetwijfeld het succes dat Schopenhauer
beiden de begeerte als de centrale motor voor het
altijd bij kunstenaars van allerlei slag heeft gehad.
menselijke ongeluk zien. De mens wordt volgens
Van Proust via Wagner tot Willem Frederik Hermans,
Schopenhauer gedreven door een “universeel
allemaal waren ze aanhangers van de Duitse
willen” dat al zijn handelingen stuwt en hem
brompotfilosoof.
ongelukkig maakt omdat dit eeuwige begeren
Ook ik vond, in mijn late puberteit al, in de
in wezen niet inlosbaar is. Het universele willen
norse negentiende-eeuwer een metafysische
zal zich telkens op iets anders richten zodra een
metgezel. Als wufte zestienjarige die het graag
bepaalde concrete behoefte ingevuld is en dus ook
beter wilde weten en vooral grootser zag dan
weer voor nieuwe pijn zorgen. Houellebecq geeft
mijn klasgenoten, verslond ik het ene filosofische
het zeer concrete voorbeeld dat, zodra aan onze
werk na het andere. Daardoor alleen al werd ik
primaire behoeften van voedsel, slaap en seks is
automatisch een soort buitenstaander, en dan was
voldaan, het lijden onmiddellijk in duizend nieuwe
het natuurlijk aanlokkelijk om mezelf al snel (zij
gedaanten weer opduikt, van onbetaalbare iPhones
het niet belangeloos) te beschouwen als de geniale
tot onbereikbare, Instagramwaardige vakanties. In
eenling temidden van de wereldse kommer en
>>
13
books
zuiderlucht 1\2019
In zijn oase van comfort en luxe is de mens van nu niet per se gelukkiger dan de middeleeuwer die dagelijks voor zijn overleven moest strijden.
kwel. Hetzelfde gevoel vond ik ook terug bij de
Houellebecq) vooral om die activiteit op zich
Schopenhauer gaat Houellebecq in op
decadente dichters die ik destijds gretig las.
draait, om dat moment te creëren waarop subject,
Bespiegelingen over levenswijsheid. Dat is een
kennis en aanschouwing samenvallen, heb ik
laat werk van Schopenhauer waarin hij
subjectieve, dat voor hem veel wezenlijker is
altijd de transformatie cruciaal gevonden. In
enkele levenslessen meegeeft. Zij het haast
dan het objectieve, kon ik me goed vinden.
mijn artistieke opvatting probeer ik niet om door
noodgedwongen, want hij herhaalt in de
“Van het feit dat honger de beste kok is en
middel van de aanschouwing tijdelijk buiten het
inleiding dat het menselijke leven een zone
dat de afgodin van de jongeling de grijsaard
universele willen en lijden te staan, maar om die
van verhevigd lijden is waar eigenlijk niet
koud laat, tot en met het leven van het genie
doorschouwde lelijkheid, pijn en al die concrete
aan te ontsnappen valt, waardoor zijn tekst
en de heilige”, alles bevestigt dat de dingen
begeerten om te vormen tot een esthetische
slechts een ‘compromis’ is. Zijn adviezen
meer onze voorstelling ervan zijn dan wat
ervaring. Tot schoonheid die, zoals elke ‘touch of
tenderen vooral naar het boeddhistische,
anders. De mate van geluk die iemand kan
beauty’, automatisch ook een emotionele impact
want we moeten standvastig zijn om het
ervaren is dan ook van tevoren bepaald, en
heeft. Het centrale begrip van contemplatie bij
universele te willen temperen, en een
dat was precies wat ik, temidden van mijn al te
Schopenhauer is voor mij slechts de eerste stap, en
opgewekt gemoed werkt ook altijd goed.
Vooral in Schopenhauers nadruk op het
Het lijkt wel of hij op oudere leeftijd toch
gelukkige, in exact dezelfde omstandigheden verkerende leeftijdsgenoten, aan den lijve ervoer. Ik was, zonder het te beseffen, al bezig met het belangeloze schouwen, in de overtuiging dat het leven inderdaad voornamelijk uit leed bestond. Nu is dat op die leeftijd niet eens zo bijzonder, maar die houding veranderde ook met de volwassenheid niet. Toen pas begon ik de tredmolen van de begeerte daadwerkelijk te begrijpen, tot op het punt dat ik, terwijl anderen nog grootse dromen koesterden en gefrustreerd raakten omdat ‘het’ niet snel genoeg ging, besefte dat het niet invullen van
Hoeveel vooruitgang de mens in de loop van de geschiedenis ook op alle domeinen heeft geboekt, de essentie van de onlesbare begeerte blijft.
wat ruimte voor lichtheid laat, ineens apprecieert hij de momenten van klein geluk, die er wel degelijk zijn. Ook in die evolutie herken ik me. Rond mijn dertigste besefte ik dat het allemaal niet zo groots en meeslepend hoeft, of beter gezegd dat het grootse en meeslepende niet gelukkig maakt, maar vooral dat het niet vruchtbaar is voor je eigen werk. Ook Schopenhauers contemplatie kan immers niet plaatsvinden temidden van het wervelende leven, maar komt eerder tot stand in de kamer waarin we zouden moeten blijven zitten. In die zin ben ik
een begeerte van meer wijsheid getuigde dan haar wél te bevredigen, omdat je precies in dat
niet eens de meest belangrijke. De kern van kunst
langzaam van mening geworden dat hoe
laatste geval de frustrerende eindeloosheid
is, in tegenstelling tot de filosofie, niet de erin naar
dichter je bij het leven bent, hoe verder je
ervan ondervindt. Schopenhauer heeft
voor gebrachte ideeën, maar de manier waarop die
van de kunst af staat en omgekeerd, net
honderd procent gelijk als hij zegt dat de
ideeën vorm krijgen in woorden, verf, muzieknoten,
zoals Schopenhauer zeer terecht opmerkt
begeerte onmiddellijk van vorm verandert, en
et cetera. Voor mij kan de kunstenaar dan ook zeker
dat naarmate je het verdriet nadert, je je
daarmee ook het lijden. Ik zal nooit vergeten
níet “evengoed niks doen”, de kwintessens bestaat
verwijdert van de verveling en omgekeerd.
hoe ik bij de publicatie van mijn debuutroman,
zelfs precies in het tegendeel.
Belangeloos schouwen vereist afstand en
toen een jarenlang gekoesterd verlangen in vervulling ging, al op het moment dat mijn uitgever me die eersteling overhandigde, dacht: “Is dit het maar?” Mijn begeerte was in een fractie van een seconde alweer op iets anders gericht, elke vooropgestelde bevrediging stelt altijd lichtjes teleur.
H
dus rust. Schopenhauers wereldbeeld heeft dan
et doel is daarbij niet om
ook nog steeds zijn grote kracht voor mij,
de pijnlijke werkelijkheid
misschien wel net omdat ik, net als hij,
te veranderen (want die is,
ben geëvolueerd van een hooghartige
zoals Schopenhauer zegt,
afwijzing van de wereld naar leven met
onveranderlijk), maar om het
die enige gegeven wereld en het erkennen
lijden te esthetiseren, inzichtelijk te maken, zo uit
en koesteren van de kleine momenten van
te drukken dat er iets gecreëerd wordt dat niet
geluk. Want alleen dan kan je, zoals Komrij
onveranderlijk is. Hoeveel vooruitgang de
buiten het lijden staat, maar het wel zin geeft of
zei, wat gouden druppels aan het slijk van
mens in de loop van de geschiedenis ook
de moeite waard maakt. Al was het maar voor de
op alle domeinen heeft geboekt, de essentie
duur van een gedicht. Kunst moet noch kan de
deze aardbol toevoegen. ZL
van de onlesbare begeerte blijft. We lijden
werkelijkheid veranderen, maar kunst kan haar wel
anders en in comfortabelere omstandigheden,
betekenis geven. Voor mij is de contemplatie niet
maar niet minder. De kunst heeft ook mij een
voldoende om die beoogde betekenis te creëren,
tijdelijke ontsnappingsweg geboden, zij het
het uitdrukken of zelfs vervaardigen als je wilt, is
dat ik van mening ben dat je verder moet gaan
cruciaal en onderscheidt mijns inziens ook kunst
dan het belangeloze schouwen.
van religie, die andere grote betekenisgever.
Ik deel nog steeds Schopenhauers visie dat dit, net als de aard van de mens,
Waar het bij de Duitse filosoof (en
14
In het slotdeel van In aanwezigheid van
Michel Houellebecq, In aanwezigheid van Schopenhauer. De Arbeiderspers, 15 euro.
zuiderlucht 1\2019
pleased to meet you
De godmother raakt altijd
E
igenlijk ken ik geen enkele heteroseksuele of biseksuele man die Anneke van Giersbergen ooit live heeft gezien en vervolgens niet een beetje verliefd op haar was. Sommige artiesten hebben dat: die pakken je in zo gauw ze op het podium staan. Robbie Williams heeft dat ook, Ali B eveneens. En de reden dat critici zo zuinig waren over de film Bohemian Rhapsody, maar het publiek er massaal mee wegloopt, is volgens mij precies deze: je kunt van alles aanmerken op de film, maar je hebt er simpelweg geen behoefte aan zo gauw je weer voelt wat voor enorme, bijna bovenmenselijke aantrekkingskracht Freddie Mercury op het podium had. Hij was onontkoombaar. Toen ik Anneke van Giersbergen ooit te gast had op radiozender Kink FM was ze net terug van een tournee door Latijns-Amerika. In haar gastenboek las ik de reacties van met name Mexicaanse fans. Het was een aandoenlijke mix van kreupel Engels, superlatieven en liefdesverklaringen zonder enige terughoudendheid. Het kwam er op neer dat heel Mexico haar ten huwelijk vroeg. Anneke van Giersbergen, 25 jaar in Het Vak, is de Brabantse godmother van wat inmiddels Female Fronted Metal heet, een term waarvan de wenselijkheid hevig wordt bediscussieerd. Hoe dan ook: The Gathering was een van de eerste bands in de internationale metal die besloot dat er voor de vocalen ook een ander geluid bestaat dan dat van een gorilla met een keelaandoening. Namelijk het tegenoverstelde: een zangeres die ontzettend mooi kan zingen. Na The Gathering ging Van Giersbergen solo, had ze een project, een band, een ander project, nog een band, toch weer geen band en raakte ik dus het overzicht kwijt. Ook omdat ze soms pop maakte, dan weer symfonische rock, Nederlandse kinderliedjes, toch weer metal, maar dan akoestisch, en vervolgens weer elektrisch. Als trouwe abonnee van het prachtblad Aardschok zag ik haar een paar keer per jaar op een foto staan bij een liveverslag, vaak met andere muzikanten of bands. Wat bleef, bij welke muziek dan ook: die fabuleuze Anneke van Giersbergen: kameleontische verschijning met fabuleuze stem. stem. Of ze nou met het Rosenberg Trio zingt of met haar eigen nieuwe metalband VUUR: Anneke van Giersbergen raakt altijd. Daarin verschilt ze van een groot deel van de generatie metalzangeressen die na haar opstond: ze klinken vaak naar een orkaan, een sirene of een luchtalarm, of erger nog: naar een gemiddelde deelnemer van The Voice. Een en al krachtvertoon, een demonstratie van techniek en bereik, en na vier minuten geloei heb ik nog geen seconde iets gevoĂŠld. Het is onmogelijk niks te voelen wanneer Anneke van Giersbergen Teardrops van Massive Attack zingt, of The Power of Love van Frankie Goes To Hollywood, Wish You Were Here van Pink Floyd of Jolene van Dolly Parton. Ze kan het allemaal, en allemaal fantastisch. Of klinkt dat te Mexicaans?
Het is onmogelijk niks te voelen wanneer Anneke van Giersbergen Jolene zingt.
LEON VERDONSCHOT
Anneke van Giersbergen - Inchecken: 10/1 Den Bosch, 15/1 Uden, 16/1 Helmond, 30/1 Tilburg, 7/2 Venlo, 9/2 Heerlen, 19/2 Oss, 14/3 Bergeijk en 15/3 Eindhoven.
15
culture
zuiderlucht 1\2019
Ruig rocken in den vreemde
The Tielman Brothers met hun Egmond-gitaren van de Bredase muziekhandel Spronk. foto privecollectie familie Tielman_Stanley Uchtmann
De eerste Nederlandse rock-'n-rollband kwam uit Indonesië: The Tielman Brothers, berucht door hun ruige optredens. In Breda worden de vergeten pophelden op een ereschavotje geplaatst. Terecht, vindt DIETER VAN DEN BERGH. “Op één gebied liepen we echt voor op Nederland, en dat was de muziek.” 16
zuiderlucht 1\2019
culture
oet je kijken, de hele zaal
stond hij met zijn rockband Circulation in het
ze een beetje te raar, op de radio was het
zingt mee!” Een ouder
voorprogramma van The Tielman Brothers, onder
nog net te doen. Maar eigenlijk waren de
Indisch echtpaar kijkt
meer in de Scala in Tilburg. De broers moesten het
Nederlanders er gewoon nog niet klaar
glunderend van trots
niet van hun magistrale techniek hebben, herinnert
voor.” Die luisterden op dat moment nog
naar een beeldscherm
hij zich. “Veel meer van hun performance. Nog nooit
naar de Selvera’s, The Ramblers en The
vertoond in Nederland.”
Skymasters; de Indische bands waren toen
“M
dat een recent optreden van Doe Maar laat zien. Bukan bukit di tepi-langit saja, benteng-benteng
Ongekend ruige optredens waren het, niet alleen
al met de vroege Amerikaanse rock-‘n-
gading saja: een duizendkoppig publiek schreeuwt
voor die tijd. Een bassist die al raggend half onder
roll bezig. Mosies: “Op één gebied liepen
het mee, of althans woorden die daar op lijken. De
zijn contrabas ligt, de gitarist die er vervolgens
we echt voor op Nederland, en dat was
krontjong-reggae-smartlap Rumah Sajah van Ernst
opklimt, ondertussen zijn gitaar bespelend op zijn
de muziek. In Indonesië kregen we de
Jansz wordt met Indische percussie en fluit kracht
rug, en een drummer die in de climax helemaal
nieuwste platen uit Australië, en ook uit
bijgezet.
los gaat in een solo waarin hij zijn trommels van
Amerika. Na school ging ik vaak luisteren
alle kanten bewerkt. Snaren die bespeeld worden
bij de lokale muziekzaak.”
Indonesië zit diep geworteld in de Hollandse pop,
met tanden en voeten, tien jaar voor Jimi Hendrix
zo leren we nog maar een keer in het Stedelijk
het deed: zie de YouTube-clips van instrumentals
Jappenkamp zat, kwam met zijn familie
Museum in Breda, in de expositie Indische iconen.
als Rock It Up (1959) en Rollin Rock (1960). Het was
terecht in een pension aan de Baronielaan,
Niet alleen de usual suspects, zoals Brabo-Indo’s
punkpower uit de oertijd van de rock-’n-roll waar
ze waren iets eerder dan de Tielmans. “Ik
Ernst Jansz, Anneke Grönloh, Jack Jersey, Sandra
Neerlands ruigste rockabillyband Batmobile, ook
had weinig contact met ze. Ik keek tegen
Reemer en The Blue Diamonds komen voorbij in
uit Breda, bijna zestig jaar later een puntje aan
ze op, ze waren in Indonesië al bekend.”
de eregalerij, ook artiesten waarvan de Indische
kan zuigen. En waar het keurig klappende, braaf
wortels minder bekend zijn, zoals Boudewijn de
zittende Weekendshow-publiek destijds geen raad
ondergebracht heerste veel verveling.
Groot, Kraantje Pappie, de jongens van Van Halen
mee wist.
Wie een ‘gewone’ baan wilde, werd door
en Kane, Blaudzun, dj Don Diablo en de in Venlo geboren countryzanger James Intveld. De expositie maakt deel uit van festival Indische Winter, niet toevallig ook in Breda, de stad die een grote rol speelde in de ontstaansgeschiedenis van de Indorock. Hier streken meer dan zestig jaar geleden The Tielman Brothers neer, ze zouden de godfathers van de Indorock worden en de pioniers van de Nederlandse rock-‘n-roll. Hun verhaal begon in Soerabaja, waar de broertjes Reggy, Ponthon, Andy en Loulou al op jonge leeftijd muziek maakten. In maart 1957 kwam de familie, vader was een voormalig KNIL-militair, naar Nederland en vond onderdak in een armoedig
Ook Mosies, die met zijn moeder in een
In de pensions waar de Indo’s waren
de Nederlanders met argusogen bekeken.
Punkpower uit de oertijd van de rock-’n-roll waar Neerlands ruigste rockabillyband Batmobile nog een puntje aan kan zuigen.
Muziek was een ideale uitlaatklep. Zijn leven had heel anders kunnen lopen, zegt Mosies, als hij net ietsje ouder was geweest toen. “Wij wonnen met The Rockin’ Teens een talentenjacht en een platencontract. Pierre Kartner werd tweede. Maar ik was zestien en mocht niks tekenen.” Maar waar de laatste Tielman vier jaar geleden overleed, rockt Arie Mosies nog onverstoorbaar door. ZL
contractpension aan de Bredase Baronielaan, een straat waar je tegenwoordig op stand woont. Op
De Tielmans, met hun zwarte kuiven, witte
afbetaling kochten de jongens hun elektrische
lakschoenen, smokingjasjes en stoere gitaren,
gitaren, het eerste optreden was in de Concordia-
stalen de harten van menig meisje, weet Peter
schouwburg. Een jaar later kreeg de familie een
van Someren. “Bij de Hollandse jongens waren
woning toegewezen in Hedel, bij Den Bosch. In
ze daarom niet altijd even populair.” Maar in
hun kielzog zou een hausse aan Indorockbands
tegenstelling tot The Blue Diamonds bleven de
ontstaan.
Tielmans, buiten de Indische scene, toch een beetje
Tussen 1945 en 1968 kwamen zo’n 350.000 Indische
onder de radar. Kranten repten van “onzinnig,
Nederlanders voor ‘repatriatie’ naar het meestal
zenuwachtig en onbegrijpelijk gehuppel en
onbekende vaderland. Vaak wachtte hen een kille
gekronkel” en “luidruchtige ritmiek en visuele
ontvangst. “Je kwam in een opvang terecht. Had
onzin”. Was het te ruig? Te exotisch? Beide, denkt
niets, mocht weinig. Beetje vergelijkbaar met de
Arie Mosies (76), de oudste nog actieve Indo-
opvang van de asielzoekers nu,”, zegt Peter van
rock-’n-roller van Breda, zanger van The Rockin’
Someren (68) uit Tilburg, zoon van een KNIL-
Teens, die een paar maanden na de Tielmans
militair. Hij kwam negen maanden na zijn geboorte
debuteerden. “Ik had ze gezien in hotel De Schuur
naar Nederland, waar zijn familie werd opgevangen
in Breda. Mijn mond viel open, zoiets had ook ik
in een pension in Valkenburg. Als adolescent
nog nooit gezien. Vooral voor de televisie waren
Indische Iconen, Stedelijk Museum Breda. Van 1/12 t/m 13/01. Op 13 januari is de documentaire Klanken van Oorsprong te zien in Chassé Cinema in Breda. Met aansluitend Q&A met regisseur Hetty Naaijkens. stedelijkmuseumbreda.nl
17
culture
zuiderlucht 1\2019
Op slot
Er is geen ontlezing, en het gaat
T
André Stikkers van Boekhandel
ijdens mijn tweede academiejaar in Maastricht, in 1984, trad een wisseling van de wacht op in
ook niet slecht met het boek. Zegt
het docentenkorps. Onder leiding van Felix van
Adr. Heinen in Den Bosch. “Het is
de Beek waaide een geheel nieuwe wind door de
de wet van de getallen: er moeten
afdeling, waarin ik me gewillig liet opnemen. Wat een
genoeg passanten zijn om de zaak
verademing. Dat was een misrekening mijnerzijds. Het overgrote deel van het zeer op leeftijd zijnde docentenkorps was allesbehalve gecharmeerd van deze ‘herziening’. Bij de een ging de deur voor me op slot, terwijl de ander me weigerde verder te begeleiden, mits ik…. Laatst zag ik de film over Queen. Mooi tijdsbeeld, herkenbaar. Hoewel de persoonlijke anekdotes,
Bits
liefdesintriges en onderlinge strubbelingen me niet erg realistisch leken, bleef de puur individuele hang naar een eigen
invulling van muziek me zeer bij. Los van de vraag of de band daarin geslaagd is, zou het ieders wens en streven moeten zijn om zich individueel te ontplooien, wat de gebaande wegen ook voorschrijven. Stick to yourself, always. MAT VAN DER HEIJDEN
rendabel te houden.”
Je moet alles in huis hebben
“I
k geloof niet in ontlezing.” André Stikkers van boekhandel Adr. Heinen in Den Bosch wil het maar gezegd hebben.
Er wordt nog steeds veel gelezen onder jongeren, zegt hij, de young adults is een serieus te nemen groep onder zijn klanten. Met dank aan J.K. Rowling, de schrijfster van
Boekhandel Adr. Heinen werd in 1912 opgericht
de Harry Potter-boeken die deze trend gerust
toen de naamgever de zaak overnam van Josef
op haar naam mag zetten. Zoals we aan Dan
Loretz. Ook diens winkel stond in de Kerkstraat,
Brown de opmars van de historische boeken
al sinds 1863, de boekhandel zit intussen 160 jaar
danken.
op dezelfde plek in hartje Den Bosch. Adriaans broer Marius zette de zaak voort, diens zoon Ad
Het is niet de ontlezing of de in zijn groei
verkocht de zaak in 1994 aan Ton Meulman, die het
alweer stilgevallen e-reader die de boekhandel
bedrijf verbouwde, uitbreidde en automatiseerde.
in het defensief heeft gedrongen, maar de
Sindsdien biedt Adr. Heinen zijn boeken aan in
strijd tegen het internet, zegt Stikkers. Het
drie aan elkaar geschakelde panden, over drie
beste antwoord op de webwinkel, behalve
verdiepingen. Het assortiment beslaat 45.000 titels,
toegewijd en belezen personeel, is volgens
er werken twaalf mensen (acht voltijdsbanen) op
hem het assortiment. Je moet als boekhandel
450 vierkante meter winkeloppervlak, inclusief
alles in huis hebben. “Is een boek niet op
lunchroom. Dat maakt de zaak zeldzaam compact,
voorraad, dan bestelt de klant het diezelfde
en zorgt, niet onbelangrijk, voor een grote omzet
avond thuis op de bank.”
per vierkante meter.
Inkopen doen via internet is een
Variaties. (2018) Potlood-aquarel-papier 32,5-25 cm
18
In 2010 ging Heinen op in de ambitieuze Selexyz-
maatschappelijke trend die vele malen groter
keten, om vier jaar later mee ten onder te gaan in
is dan de boekenmarkt. Stikkers: “Onze
het echec met opvolger Polare. Zoals de meeste
associatie met de gang naar de winkel is aan
aangesloten winkels ging Adr. Heinen zelfstandig
het verdwijnen. Misschien is de binnenstad
verder, onder de oude naam. Samen met een stille
als winkelconcept wel achterhaald. Door onze
vennoot en cultureel centrum Verkadefabriek
inkopen op internet te doen, helpen we er met
nam winkelmanager André Stikkers de doorstart
zijn allen wel aan mee.”
voor zijn rekening. De aan de Verkadefabriek
zuiderlucht 1\2019
culture
Jouw moment die om een kinderboek of een dieetboek komen, of een boek van Gijp.” Zeker, de tijden dat je met een boekhandel goud geld verdiende, zijn voorbij. Toch heeft Stikkers (63) ook als mede-aandeelhouder geen zorgen
Aya Sabi doet maandelijks verslag van haar leeservaringen.
L
ezen verlaagt het stressniveau en verhoogt het empathisch vermogen: het maakt goede
mensen van ons. Daarom vind ik het belangrijk
over het voortbestaan van de zaak. “Ik
dat ik naast het studeren, schrijven en het
doe dit werk met veel plezier. Ik ga als
onderhouden van een sociaal leven ook tijd
een gelukkig mens naar bed en sta als
vrijmaak voor het lezen van goede boeken.
een gelukkig mens weer op.” Sinds de
Als je na lange tijd opnieuw wil beginnen lezen,
verzelfstandiging in 2014 is er naar zijn
een leesdipje hebt gehad of nooit echt een lezer
zeggen elk jaar sprake van omzetgroei,
bent geweest, begin dan klein en mooi. Leg jezelf
met het Jeroen Bosch-jaar 2016 als
niet al te hoge verwachtingen op, denk niet aan
uitschieter. “We hebben toen ongelooflijk
hoeveel pagina’s je zou willen lezen, maar klap
geplust, zeker tien procent. Terwijl we
gewoon een boek open en begin eraan. Leg het
niet eens de hofleverancier van het
weg als het je niet aanspreekt en ga zo verder tot
museum waren. De toeloop van toeristen
je een boek vindt dat je écht graag leest. Dan geeft
in de winkel was enorm.”
het lezen voldoening, je krijgt sneller het ritme te
Sinds hij als peuter met zijn moeder de inmiddels verdwenen boekwinkel
pakken en de kans dat je vaker zal lezen, is groter. Soms zit je juist in een leesdip omdat je jezelf
van Annemie Moors, in de Bossche
forceert eerst het ene boek uit te lezen waar je al
binnenstad, binnenliep, is Stikkers
zo lang in bezig
Aya leest
verslingerd aan boeken. “Het was denk ik de geur van de boeken die het deed.
bent, om dan pas aan een nieuw te beginnen. Dat doe
Ik heb begrepen dat het niet zozeer het papier, maar de inkt is die daarvoor
ik niet meer. Elk moment is anders, dus lees ik waar
zorgt.” Als jongeling was hij verslingerd
ik op dat moment zin in heb en waar ik het meest
aan de Arendsoog-reeks en, nog meer,
uit ga halen. Soms ben ik op momenten bezig aan
aan Wipneus en Pim. Tegenwoordig
vier boeken tegelijk en ook dat is oké. Laat lezen
leest hij zowel non-fictie, zoals Tegen
niet als een verplichting aanvoelen.
gelieerde Koekjesfabriek exploiteert sindsdien een
de terreur van Beatrice de Graaf, Sapiens
We moeten allemaal weleens wachten. Dat kan
lunchroom bij de boekhandel.
van Yuval Noah Harari of De zijderoutes
heel vervelend zijn en ongeduld opwekken, maar
van Peter Frankopan, als fictie. Recente
het kan ook een fantastische kans zijn om de tijd
van Stikkers geen klaagzang over de Selexyz/
favorieten zijn Veracruz en De uitvinding
echt op pauze te zetten en wat te lezen. Maak er
Polare-periode, ook al daalde de omzet in zijn
van de wereld van Olivier Rolin.
een gewoonte van om een boek open te klappen
Het was een pijnlijke periode, maar verwacht
zaak tussen 2008 en 2014 met een miljoen euro.
Wat hij zou doen, als hij minister was,
in plaats van op je smartphone te scrollen. Koop
“De val van Polare werd niet veroorzaakt door
om het lezen van boeken een impuls
daarom ook boeken die niet zoveel wegen en een
mismanagement. Ze hebben verzuimd het
te geven? “Het zijn de leraren die het
handig formaat hebben zodat ze altijd in je tas
hoofdkantoor af te slanken, dat klopt. Maar de
enthousiasme terug moeten brengen.
passen.
sterk dalende omzetten werden veroorzaakt door
De zorg voor goed onderwijs is zó
de financiële crisis. In 2013 klauterden we alweer
wezenlijk. Het vertellen van verhalen,
Het bespaart je geld en heel wat series die je soms
uit het dal. Voor Polare was het toen te laat, er zat te
het overdragen van de geschiedenis in
alleen kijkt om je vrije tijd op te vullen, en niet
veel externe financiering in.”
woorden, met 26 letters is daar zo veel
per se omdat ze zo leuk zijn. Zet je smartphone
moois van te maken. Ik hoor te vaak van
op vliegtuigstand. Zet wat muziek op. Stel een
kinderen dat ze iets ‘moeten’ lezen.”
tijdsalarm in. Dit is jouw moment. Je verdient het.
“Met het boek op zich gaat het goed”, benadrukt Stikkers. “Het is de fysieke boekhandel die het
Vind je het daarna nog moeilijk om jezelf helemaal
moeilijk heeft.” Alleen boekhandels met een groot assortiment, gelegen op een A-locatie, zullen
WIDO SMEETS
Het is de wet van de getallen: er moeten genoeg passanten zijn om de zaak rendabel te houden.
te verliezen in een verhaal? Lees het lievelingsboek uit je kindertijd, ik verzeker je dat je weer even
overleven. “Hartje stad is zowat de enige plek waar een boekhandel nog kans van slagen heeft.
Verleng je Netflix-account eens een maandje niet.
Dit is de negende aflevering in een reeks van twaalf over boekhandels in tijden van internet en ontlezing.
twaalf bent en alle hectiek van het volwassen zijn verdwijnt. ■
In cijfers: mits hij twee miljoen euro bruto-omzet heeft. Hij moet ook niet te specialistisch zijn. Je moet iedereen kunnen bedienen, ook de mensen
19
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
verdi’s aïda Charkov Staats Opera Theater
vr 11 jan | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
bram van der vlugt & nettie blanken Vasalis, altijd vandaag
za 26 jan | 20.15 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
ricardo brey
Adrift - Expositie
zo 10 feb t/m zo 9 jun locatie: Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
zuiderlucht 1\2019
daria
Goede voornemens
A
'Meer Netflix, minder Instagram.'
ls licht neurotische controlfreak haal ik veel plezier uit het opstellen van lijstjes. Je kunt het zo gek niet bedenken of ik heb er wel een lijstje voor. Een greep uit het notitieblok op mijn telefoon: een boodschappenlijstje, een kijk-lees-luisterlijstje, een cadeau-wensenlijstje, een bezoekersaantallenlijstje, een ‘mooie namen voor mijn toekomstige kind’-lijstje, een ‘dingen waarvan ik vind dat ik ze voor mijn dertigste gedaan moet hebben’-lijstje, en het onvermijdelijke ‘hoeveel migrainepillen had ik deze maand nodig’-lijstje. Dit alles met verschillende subcategorieën én kleurcodering. In een recente vlaag van digitale opruimwoede stuitte ik op mijn ‘goede voornemens voor 2018’-lijstje. Even overwoog ik om mezelf de confrontatie met het cliché van niet nagekomen voornemens te besparen, maar de nieuwsgierigheid won. Er prijkten vijf punten op dit lijstje waarvan met name de eerste drie me aanzwellende hoofdpijn bezorgden. Er stond namelijk drie keer onder elkaar: ‘vaker naar de sportschool’. De vierde was ‘minder streng zijn voor mezelf’ en nummer vijf was ‘geen vlees meer eten’. Op alle vijf punten tot in de derde macht gefaald. Terwijl ik me opnieuw verbaasde over de paradox van mijn militante perfectionisme aan de ene kant en mijn complete onvermogen om voor mezelf te zorgen aan de andere, maakte ik alvast een nieuw lijstje aan met als titel: ‘voornemens voor 2019 die waarschijnlijk wél gaan slagen omdat ik ze daadwerkelijk leuk vind’. Misschien een minder uitdagende invalshoek voor dit oeroude concept, maar hoe leuk zou het zijn om op 31 december 2019 tevreden te kijken naar een hele rits voornemens die wél zijn volbracht? Klein geluk, gerealiseerd door een lijstje vol verlangen in plaats van schuldgevoel. Daar gaan we: Twee boeken per maand lezen waarvan er minstens één niks met mijn werk te maken heeft. Niet meer naar toneelstukken gaan kijken waarvan ik vind dat ik ze zou ‘moeten’ zien. In de tijd die ik daarmee bespaar minstens een paar keer naar moderne dansvoorstellingen, want daar word ik blij van (al ga ik nooit). Minder vaak het vliegtuig pakken. In plaats daarvan dagtripjes plannen in Nederland rondom exposities die ik wil zien. Meer Netflix, minder Instagram. Mijn eigenwaarde niet meer zo afhankelijk laten zijn van mijn productiviteit. Het ‘dingen waarvan ik vind dat ik ze voor mijn dertigste gedaan moet hebben’-lijstje verwijderen van mijn telefoon. Meer zondagen in het bos. Uitvogelen hoe mijn oven werkt. Moet lukken. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik hierna ook nog een lijstje maakte met wat allemaal wel goed ging in 2018 en eentje met plekken in Nederland die ik graag nog eens zou willen bezoeken in het kader van punt 5 (Noord-Brabant bleek de grote onontdekte parel met maar liefst drie gewenste bestemmingen). Ik werd er bijzonder vrolijk van. Als u dit leest is het nieuwe jaar al begonnen, misschien is het vandaag zelfs ‘Blue Monday’ en heeft u stiekem alweer een pakje sigaretten gekocht. Wees wat minder streng voor uzelf. Er wachten 364 betere dagen. Ik wens u een prachtig 2019. DARIA BUKVIĆ
21
culture
zuiderlucht 1\2019
Koortsdromen op een luciferdoosje David Lynch, Change The Fuckin Channel Fuckface, 2008-2009, mixed media on panel Š courtesy the artist
22
zuiderlucht 1\2019
culture
Sinistere geheimen achter een opgepoetste façade. Brokstukken verhaal die je zelf moet aanvullen. David Lynch, bekend van klassiekers als Lost Highway en Mulholland Drive, is behalve filmmaker ook beeldend kunstenaar. Veel van zijn schilderijen en tekeningen, stelt Lynch-kenner KEVIN TOMA vast, voelen als uit hun context gerukte filmscènes.
schilderijen, tekeningen, foto’s, litho’s en installaties heeft museumdirecteur Stijn Huijts naar Nederland gehaald, om het publiek ervan te doordringen dat de man achter surrealistische meesterwerken als Lost Highway (1997) en Mulholland Drive (2001) óók beeldend kunstenaar is. “Lynch is geen zondagsschilder”, zegt Huijts. “Waarschijnlijk heeft hij de afgelopen vijftig jaar meer tijd in zijn schilderijen gestoken dan in zijn films.” Een bezoek aan Someone is in my House is een intense ervaring. Van zaal tot zaal word je steeds dieper Lynch’ duistere universum ingezogen, met een overvloed aan knisperend lugubere, in moddertinten gedrenkte werken. Hier zit een naakte, aapachtige vrouw met een gebroken nek op bed te zwaaien met een elektrisch keukenmes, terwijl ze haar man toeschreeuwt dat hij een ander tv-kanaal moet opzetten (Change the Fuckin’ Channel Fuckface, 2008-2009). Daar laat een stel vrienden zich bevredigen door hun honden of zien we een man met uit elkaar gespatte borst, luttele momenten nadat hij is omgelegd. Zelfs de
O
sneeuwpoppen die op een zwart-witte fotoreeks uit 1993 met hun knoopogen recht in de camera kijken, krijgen hier een vijandig karakter.
p een open plek, midden in
Textuur is cruciaal voor Lynch. “Hij zegt dat
een nachtelijk bos, staat een
hij graag in zijn schilderijen zou willen bijten”,
man genaamd Bob. Om hem
weet Huijts. “Hij doet het alleen niet vanwege
heen lange, kale bomen, de
het lood in de verf.” In zijn werk gebruikt
duisternis erachter blauwgroen
Lynch net zo makkelijk verf als klei, karton en
opgloeiend. Bob lijkt niet te
hout, tijdschriftillustraties, in vet gedrenkte
weten wat hij moet doen; hij staat daar maar wat te
kledingstukken, een plastic Mickey Mouse-kop en
staan. Hoe is hij op die plek beland, vraag je je af.
allerlei plak- en prutspul. Sommige doeken ogen
Komt het ooit nog goed met Bob?
alsof er een dier op te pletter is gestort en Lynch het vervolgens letterlijk heeft laten wegrotten.
Bob Finds Himself in a World for Which he Has no
Maar met welke materiaal Lynch ook schildert,
Understanding heet het schilderij, gemaakt door de
kneedt, smeert of wrikt, het eindresultaat is
Amerikaanse cineast David Lynch (72). Het zou zo
steeds onmiskenbaar van zijn hand: grimmig
een scène kunnen zijn uit een van zijn films, dat
en zwartgallig, smakend naar nachtmerries en
even alledaagse als onheilspellende landschap, die
koortsdromen, ongrijpbaar voor het verstand
dreigende sfeer, ook al gebeurt er helemaal niets.
en nabrandend in de onderbuik. En terwijl je de
Misschien herinnert het paneel nog het meest aan
expositie prima kunt bezoeken zonder ooit één
Lynch’ cultserie Twin Peaks (1990-1991), waar we
film van Lynch te hebben gezien, is het nou net de
regelmatig op precies zo’n onheilspellende open
kruisbestuiving met zijn films – of moet je bij deze
plek in het bos belanden én het kwaad de naam
glibberige, bruinmodderige doeken eerder van
Bob draagt. Logisch dus dat het Lynch zelf was die
besmetting of overwoekering spreken? – die Lynch’
Bob in dat blauwe, schitterende bos plaatste, het
beeldende oeuvre zo fascinerend maakt.
beeld dit keer niet boetserend met zijn camera
Neem alleen al het moment waarop Lynch, als
maar met dikke lagen olieverf, takjes en allerlei
twintigjarige student op de kunstacademie van
ondefinieerbare substanties.
Philadelphia, zijn filmmakersroeping vond. Begin
Bob Finds Himself... is te zien in het Maastrichtse
1967 werkte hij aan een schilderij van een tussen de
Bonnefantenmuseum, tijdens de passend omineus
struiken loerende figuur, toen hij een briesje voelde
getitelde overzichtstentoonstelling David Lynch:
en een rimpeling op het doek meende te ontwaren:
Someone is in my House. Liefst vijfhonderd van Lynch’
het schilderij leek zich letterlijk te roeren. Die
>>
23
advertentie
COLUMBUS EARTH CENTER
hallucinante sensatie was zo weer voorbij, maar wekte niettemin de filmmaker in Lynch. Wat als hij vanaf nu zijn schilderijen doelbewust liet bewegen? Gelukkig hangt in Maastricht het werk dat Lynch subiet ná zijn bewegende-beeld-ervaring maakte, en dat de veelzeggende titel Six Men Getting Sick (Six Times) draagt: een drie minuten durende, zich in potentie alsmaar herhalende animatiefilm van zes kotsende mannen, die blijkbaar zo intens overgeven dat hun lijven vanaf de nek geabstraheerd zijn geraakt, opgelost tot vage, quasigeometrische constructies waar het braaksel transparant langs afloopt. Het werk komt pas echt tot zijn recht wanneer het, zoals in Maastricht, wordt vertoond op een door Lynch vervaardigd projectiepaneel, met dodenmasker-achtige polyester afgietsels van
CHANGE YOUR PERSPECTIVE! HOE? BEZOEK COLUMBUS EARTH CENTER IN KERKRADE
zijn eigen hoofd. Die dodenmaskers vallen dan precies samen met de geanimeerde kotskoppen, en zo wordt het braakfestijn even plat als driedimensionaal. Vanaf Six Men Getting Sick (Six Times) besteedde Lynch steeds meer tijd aan zijn (korte) filmprojecten, tot hij zijn speelfilmdebuut afleverde met Eraserhead - een hallucinant relaas in gruizig zwartwit, over de jonge Henry (gespeeld door Jack Nance) die samen met zijn liefje in een duister industrieel landschap huist en daar vader wordt van een kalffoetus-achtig gedrocht. Het productieproces van Eraserhead vergde veel van Lynch, die toen ook zelf net vader was geworden van dochter Jennifer. Toch bleef hij tussendoor zoveel mogelijk beeldend werk afleveren (Henry’s monsterbaby duikt ook op in tekeningen uit die tijd), en zo zou hij het blijven doen: keihard werken aan zijn speelfilmprojecten, en daarnaast zoveel mogelijk in de kunstenaarsbubbel blijven door alsmaar te schilderen en te tekenen. Desnoods op de achterkant van een luciferdoosje.
H
et is een prachtig spiegeleffect, hoe Lynch’ vaste
killing Atelier time Van Lieshout Expositie
Site specific installation
thema’s heen en weer kaatsen tussen het beeldend werk en de films – de dreiging achter opgepoetste façades, het onveilige huis, dubbelgangers en parallelle werelden. En hoe het beeldende werk
daarbij vaak filmische trekken heeft terwijl de films in zekere zin heel schilderachtig zijn. Veel van Lynch’ schilderijen en tekeningen voelen als uit hun context gerukte filmscènes, waarbij je als toeschouwer nooit zeker weet wat er precies in die scène gebeurt, wat eraan vooraf ging en wat erop zal volgen. Neem een van zijn beste werken, de triptiek Pete Goes to his Girlfriend’s House (2004). Genoemde Pete, een poepkleurige, langbenige engerd die gewapend met mes en pistool naar het huis van zijn in het raam gillende vriendin stapt, lijkt op het eerste gezicht weinig goeds van plan. Zijn kale, verwrongen kop is omwolkt door een zwarte, draakachtige vlek. Maar in en boven die vlek branden dan weer drie (echte) lampen, die met hun rode licht de warmste punten van het drieluik vormen - de sporen van een aureool, zo je wilt. Hoe
22 december t/m 17 februari Willem Twee muziek en beeldende kunst Boschdijkstraat 100 ‘s-Hertogenbosch www.willem-twee.nl
boosaardig is die Pete nou eigenlijk? “Misschien heeft hij heel andere bedoelingen”, zeg Stijn Huijts. “Het is maar net hoe je het wilt zien. Misschien gaat Pete zijn meisje redden, met dat mes en dat pistool.” Kijkend naar een schilderij, in het museum lopend van het ene canvas naar het andere, is het vrij normaal om je bij zulke raadsels
zuiderlucht 1\2019
Sommige doeken ogen alsof er een dier op te pletter is gestort en Lynch het vervolgens letterlijk heeft laten wegrotten.
neer te leggen, of je eigen verbeelding te laten spreken. De esthetiek, textuur en sfeer van een werk winnen het dan vaak van de eventuele betekenis. Bij speelfilms is zo’n ontvankelijke kijkhouding minder vanzelfsprekend. Speelfilms worden doorgaans geacht een kop en een staart te hebben, een plot die alle opgeworpen vragen ook netjes beantwoordt. Lynch’ films trekken zich van dergelijke conventies niets aan: die zijn op hun beste, meest gedenkwaardige momenten al net zo dubbelzinnig en ongrijpbaar. Zelfs wanneer ze hun verhaal aanvankelijk redelijk helder opdienen, nemen ze vroeg of laat een onverwachte afslag, husselen ze fantasie en realiteit onontwarbaar door elkaar en knippen ze de plot in rafelige flarden. Met als gevolg dat je als toeschouwer van het ene moment op het andere in een duister doolhof belandt, en je soms binnen een enkele scène alle houvast verliest. Dat kan geestverruimend werken, maar ook flink frustrerend. Lynch’ beeldende oeuvre biedt dan de
David Lynch, Pete Goes To His Girlfriends House, 2009, mixed media on cardboard © courtesy the artist
uitweg. Kijk bijvoorbeeld naar Twin Peaks: Fire Walk with me (1992). Toen die film uitkwam, verwachtten veel fans een spannende Misschien dat alles nog het mooist samenkomt aan
afronding van de serie, en een duidelijk
maar nog méér raadsels opwierp, terwijl Lynch
antwoord op de vele vragen die scenaristen
zijn surrealistische beeldtaal tot een maximum
het begin van de expositie. Onderaan de trap van
Lynch en Mark Frost hadden laten liggen.
opschroefde. Zoals in die ene, weergaloze scène
het Bonnefantenmuseum bevindt zich een replica
Hoe zat het nou écht met de moord op Laura
waarin hoofdpersonage Laura Palmer vanuit haar
van de Red Room in de Black Lodge, de magische
Palmer? En met FBI-agent Dale Cooper, die in
bed naar een schilderij van een half openstaande
onderwereld uit Twin Peaks, waar de belangrijkste
de allerlaatste scène door demon Bob wordt
deur tuurt, en de camera vervolgens ín dat schilderij
personages vast komen te zitten en ze hun
overgenomen? Fire Walk with me bleek echter
glipt en dóór de deur gaat. Onmogelijk om te
boosaardige dubbelgangers treffen. Voor diehard
geen vervolg, maar een prequel die alleen
bepalen of Laura dit droomt of niet. Waar de droom
Twin Peaks-fans als ondergetekende is het ronduit
ophoudt en de realiteit begint. Wat het allemaal te
geestverruimend, om door de dikke, bloedrode
betekenen heeft.
gordijnen van de Lodge te glippen en opeens zelf op
Aan Lynch zelf hoeven we het niet te vragen; die
die zwart-witte, zigzaggende vloer te staan.
weigert consequent om zijn oeuvre van duiding en
Maar de ruimte is méér dan een cadeautje voor de
uitleg te voorzien. Terwijl hij in zijn (auto)biografie
liefhebbers. Het is als een schilderij van David Lynch
Room to Dream (2018) met allerlei jeugd-anekdotes
dat opeens driedimensionaal is geworden en iedere
komt die perfect lijken aan te sluiten bij zijn werk,
bezoeker opslokt. En dan maar heerlijk dwalen
zoals de blote, bebloede vrouw die hij als kind ’s
en schuifelen, door een wereld die alsmaar aan je
nachts over straat zag wankelen, maakt hij die links
verstand ontglipt. ZL
nooit expliciet. Laat dan maar het beeldend werk als gids voor de speelfilms dienen, en beschouw de ongrijpbare, onbevattelijke scènes uit die films zoveel mogelijk als schilderijen die niet alleen bewegen, maar ook min of meer op zichzelf staan. Het achterwaarts vlammende paalhuis in Lost Highway. De onder de deur door kruipende minimensjes uit Mulholland Drive. De labyrintische filmcoulissen uit Inland Empire (2006). Je zou ze allemaal willen inlijsten, als David Lynch. foto Josh Telles
David Lynch: Someone is in my House. Van 30/11 t/m 28/4 in het Bonnefantenmuseum Maastricht. bonnefanten.nl
het kon.
25
zuiderlucht 1\2019
culture
f e u i l Bijdragen: Wido Smeets en Anneke van Wolfswinkel
Jan Sluijters, Danseres, ca. 1907 © Pictoright Amsterdam 2019, Singer Laren bruikleen uit particulier bezit
Sluijters won met zijn schilderij de
daarmee de basis legde voor de latere
Brandenburgse Concert en het Concert
Prix de Rome, en mocht vier jaar lang
pianoconcerten van de grootheden die
voor twee blokfluiten en klavecimbel uit te
door Zuid-Europa reizen, studeren en
na hem kwamen, zoals Haydn, Mozart en
voeren.
schilderen. Hij vond Rome saai, week
Beethoven.
Jacques Ogg is één van de solisten. Hij heeft als hoofdvakleraar aan het Koninklijk
van het door de academie opgelegde
In totaal schreef Bach dertien
reisschema af en trok naar Parijs. Daar
concerten voor klavecimbel – en
Conservatorium te Den Haag tal van
dompelde hij zich onder in het werk van
andere instrumenten. Vergezeld van
succesvolle klavecinisten opgeleid, zoals
de impressionisten en hun navolgers,
andere muzikanten, onder wie meestal
de drie solisten die hem vergezellen. Als
de fauvisten, die met felle kleuren
familieleden, bracht hij ze zelf ten gehore
laatste wordt het BWV 1065 voor vier
schilderden. Zijn gepandjesjaste docenten
in cafés in Leipzig. De schoorsteen moest
klavecimbels uitgevoerd, een transcriptie
waren er allesbehalve blij mee, zo blijkt
roken, zowel bij muzikanten van het
van een werk van Vivaldi. Ondanks zijn
uit geëxposeerde brieven. Sluijters trok
plaatselijke Collegium Musicum dat hij
genialiteit gebruikte Bach met grote
zich er niets van aan en ging door met zijn
leidde, als in zijn eigen huis.
regelmaat thema’s uit composities van
zinderende schilderijen van dans en licht.
Bachs klavecimbelconcerten ontstonden
tijdgenoten.
tussen 1728 en 1740. Hij had drie grote
Negen klavecimbelconcerten van Bach,
Nederlandse kunstenaars aan met het
en een klein klavecimbel in huis, en
uitgevoerd door Collegium Musicum Den
Parijse licht. Korte tijd schilderden
een spinet. Als vernieuwer van het
Haag. Op 20 januari vanaf 11.00 uur bij
hij, Piet Mondriaan en Leo Gestel
genre schreef hij tussen 1728 en 1740
Willem Twee in Den Bosch.
landschappen in sterk verwante stijlen,
drie concerten voor twee klavecimbels,
willem-twee.nl
“Ja ja, burgers en buitenlui, hoog
vol van kleur. Mondriaan vervolgde zijn
twee voor drie klavecimbels en een
geboorde en deftig gepandjesjaste
weg via het kubisme naar de volledige,
beroemd geworden concert voor vier
heeren kunstenaars, hier is het, het
uitgebeende abstractie. Sluijters niet:
klavecimbels. De concerten voor drie
Leven, het levende werk, het tintelende,
zijn kubistische probeersels zijn even
en vier klavecimbels voerde hij meestal
spetterende!”, ronkte de Telegraaf in
enthousiast als onbeholpen. Hij bleef
uit met zijn zoons, net als hij begaafde
1907 over het werk van Jan Sluijters.
uiteindelijk realistisch schilderen, maar
muzikanten.
In zijn ‘wilde jaren’ tussen 1904 en
zijn kleurenpalet bleef altijd de tinteling
1914 ontworstelde Sluijters zich aan de
van zijn Parijse jaren behouden.
overgenomen van het klavecimbel
Gerardus van Mol in de fotografie.
academische schilderkunst en stortte
Jan Sluijters - De wilde jaren. Van
komt het nog zelden voor dat er vier
In 1953 overleefde hij een zwaar
zich in het bruisende Parijs. De weerslag
17 november t/m 7 april in het
klavecimbels op één podium staan. Toch
bedrijfsongeval toen hij, werkzaam op
ervan in zijn werk was evident: geen
Noordbrabants Museum in Den Bosch.
staat dat op 20 januari in Den Bosch
een steenfabriek, onder een container
oudtestamentische taferelen meer in
hnbm.nl
te gebeuren. Dan beklimmen Jacques
met leem belandde. Zijn collega’s
Ogg, Antonio Piricone, Claudio Ribeiro
dachten dat hij dood was, maar Gerardus
en Sungyun Cho het podium van de
opende de ogen en vroeg om een sigaret.
Willem Twee-concertzaal om met het
Na een lange revalidatie herstelde hij
Collegium Musicum Den Haag het Vijfde
wonderwel, maar door zijn beschadigde
Het Parijse licht
Terug in Nederland stak hij andere
vijftig tinten bruin, maar uitbundige feesten onder kroonluchters van kunstlicht
♦
in een palet van levenslustige kleuren. Jan Sluijters, in 1881 geboren in Den Bosch, is één van de drie Brabantse kunstenaars aan wie het Noordbrabants Museum regelmatig tentoonstellingen
Eén podium, vier klavecimbels
In een tijd waarin de piano het heeft
wijdt. De andere twee, Jheronymus Bosch en Vincent van Gogh, genieten
De meeste klavecimbelconcerten van
wereldfaam. Sluijters is vooral belangrijk
Johann Sebastian Bach worden – nog
als voortrekker van de moderne kunst in
steeds – op piano gespeeld. Zoals daar
Nederland.
zijn: de befaamde Goldberg Variaties,
De expositie opent met een schilderij
van Glenn Gould en talloze andere
dat nog geheel voldoet aan de regels
grote pianisten. Dichter bij huis hebben
van de academie waar hij werd opgeleid:
we de J.S. Bach Box waar pianist Ivo
een Bijbelse voorstelling, donker en
Janssen alle klaviercomposities van de
dramatisch. Geschilderd in 1904, twintig
componist bij elkaar heeft gebracht.
jaar ná de kleurexplosies van Van Gogh, en
Volgens kenners is het mogelijk dat
gelijktijdig met de waterlelies van Monet.
Bach aan het einde van zijn leven een
Nog steeds stonden de academies met de
piano(forte) in huis had, toch heeft hij
rug naar die nieuwe ontwikkelingen en
nooit pianomuziek geschreven. Zeker is
gingen stug door met het doceren van de
dat hij een van de eerste componisten
klassieke kunstbeginselen.
was die het klavecimbel liet soleren, en
26
Bach bij het ochtendgebed met zijn familie
♦
Gerardus van Mol Door een akelig toeval belandde
zuiderlucht 1\2019
culture
l e t o n De instrumentale Wagner, daar was Peter Tsjaikovski van gecharmeerd. Niet van diens zangstemmen, ze harmonieerden niet echt met de orkestratie, vond hij. Toch had Wagner veel invloed op de composities van Tsjaikovski. Die zou zijn Vierde Symfonie nooit zo hebben geschreven als hij zich niet de Wagneriaanse methodiek van Leitmotive had eigen gemaakt. Dat de twee componisten nu zijn verenigd op de eerste cd van de Philharmonie Zuid-Nederland hebben ze te danken aan de dirigent van het orkest, Dmitri Liss. De Rus staat bekend om zijn gloedvolle vertolkingen van het werk van zijn landgenoot, de Philharmonie Zuid-Nederland doet onder zijn leiding intussen niet anders. “Vanaf de eerste noot stak Liss de brand in het orkest en hield de vlammen met zijn karakteristieke, grote, vibrerende slag tot de laatste minuut gaande”, schreef muziekrecensent Maurice Wiche in De Limburger over Liss’ interpretatie van Tsjaikovski’s Vierde. Het applaus na afloop was dienovereenkomstig. Gerardus van Mol, Voor de bui binnen. Teun Gijssen op weg naar zijn boerderij-atelier in Riel (bij Eindhoven).
De Vierde Symfonie wordt op de cd voorafgegaan door Wagners Vorspiel und
rug kon hij niet meer werken. Om
de naoorlogse jaren. Hij fotografeerde
Gerardus van Mol. Van 16 december t/m
Liebestod, uit de opera Tristan und Isolde,
iets onder handen te hebben, volgde
landschappen en boerderijen, de meeste
20 januari bij de Pennings Foundation in
het hartstochtelijke liefdesverhaal waarin
Gerardus een schriftelijke cursus
indruk maakten zijn expressieve foto’s van
Eindhoven. penningsfoundation.com
de componist zijn onmogelijke, want
fotografie en al gauw waren zijn
plattelanders met klinkende namen als Sjo
foto’s over de hele wereld te zien, in
en Marinus de Bresser, Grard Sientje en de
tijdschriften en op exposities.
kunstenaar Teun Gijssen.
‘De Rembrandt onder de fotografen’
In zijn arbeidershuisje in Eindhoven
buitenechtelijke liefde voor Mathilde ♦
Wesendonck verwerkte. De Leitmotive in dit voorspel zijn terug te voeren tot
Richard, Peter en Dmitri
personages of emoties, het kan dus ook zonder zang. Zo voert de Philharmonie
kopte het Eindhovens Dagblad in 1983,
bewaart Van Mol nog steeds de ruim 9000
een parafrase van een bericht in een
internationale acceptaties die hij kreeg; zo
Australische krant – het nieuws komt
vaak is zijn werk getoond. Hij won er 1250
vaak met een omweg tot ons. Sindsdien
onderscheidingen mee, zegt Biemans die
muziek weinig belang hecht aan wat door
volgt de Bossche archivaris Jac. Biemans
zich steeds meer om het oeuvre is gaan
de personages wordt gezongen”, zou
de verrichtingen van Gerardus van
bekommeren.
tevreden zijn.
het ook uit, het stuk kan het goed hebben. Tsjaikovski, die ooit schreef “dat de
De CD verschijnt bij het vijfjarig bestaan
Mol (Eindhoven, 1928), eerst van enige
Om dat oeuvre ook voor de toekomst
afstand, later van nabij. Exposeren deed
te bewaren en de context ervan in kaart
van de Philharmonie Zuid-Nederland. In
hij zelden. In 2003 werd Gerardus (zijn
te brengen, vroeg Biemans aan Van
die periode heeft het fusieorkest, ondanks
artiestennaam, eigenlijk heet hij Gerrit)
Mol wat hij zou denken van een boek
alle hobbels en tegenwerking (door het
vanwege zijn 75e verjaardag geëerd
en een expositie, ter viering van zijn
Brabants provinciebestuur), met een
met een expositie in de kelder van het
90e verjaardag. “Dat zou geweldig zijn”,
klinkende staat van dienst bewezen dat
stadhuis.
antwoordde de bescheiden fotograaf.
het vermaledijde samensmelten van het
Boek en expositie zijn nu te zien in de
Brabants Orkest en het LSO indertijd
onderwerpen vond Gerardus in een
Pennings Foundation in Eindhoven, naar
misschien toch zo’n gek idee niet was.
straal van twintig kilometer rondom
eigen zeggen de oudste in fotografie
zijn huis. Op zijn fiets trok hij door het
gespecialiseerde galerie van Nederland.
Brabantse landschap, en documenteerde
Brabant wereldwijd. De fotografie van
Zijn foto’s gingen de wereld over, zijn
♦ Dmitri Liss. foto JP Geusens
27
edits
zuiderlucht 1\2019
De voorkeur van... Fred Houben
Blendr & Filtr
Meegaan in iemands hoofd
maar wees scherp en meedogenloos tegen hun religies. Iedereen mag
D
Houben? Theater, theater, theater en
programmeren. In Horst, in culturele
geloven wat hij wil, maar geloven en culturen verdienen geen respect. Die
muziek. Soms een Scandinavische
centra met een theaterfunctie. Eerst
verdienen kritische bevraging.”
thriller in bed, of een verhaal van
in drie zalen, nu komt er een vierde.
Sociologe Jolande Withuis groeide op in een streng gelovig (dwz communistisch)
Godfried Bomans op de wc. En in de
gezin.
garage staat een kleine collectie oude
locatievoorstellingen af, Dogtroep
SCHERP EN MEEDOGENLOOS _ “Wees hoffelijk tegen gelovigen,
e voorkeuren van theater
te kijken. Pas op, dat vind ik ook
programmeur en voormalig
leuk hoor, maar ik vond toch dat het
Heideroosjes-bassist Fred
anders kon. Toen ben ik zelf gaan
Vroeger ging ik die grote
scooters. Naar de film gaat hij zelden.
en Vis à Vis. Grootse, prachtige
WAPENS IN DE ZAKKEN _ “Ad rem zijn heeft bijna niets met humor
“Wende Snijders kan zowel popzaal
spektakelvoorstellingen, dat vond
te maken, het is wapens in de zakken hebben en ze snel kunnen tonen.
aan als theater. Bizar hoe goed zij dat
ik altijd fantastisch. Eric Koller, die
Humor is ongewapend ergens gaan staan met alleen een spiegel die je de
doet.”
ook optreedt met Cirque du Soleil,
toeschouwer voorhoudt.”
maakt prachtige voorstellingen.
Actrice Barbara Sarafian legt uit waarom De slimste mens in Vlaanderen wél
muziek_ “Ik heb niet echt
een leuk programma is.
uitgesproken voorkeuren. Elvis
Polderman, Janneke de Bijl, allemaal
Costello, Admiral Freebee, Raymond
te gek. Ik word blij als ik word
HET BITTERST IN EUROPA _ “Italië verandert met Matteo Salvini in
van het Groenewoud, van alles.
meegezogen in iemands wereld. Dat
een catastrofe, Jair Bolsonaro verovert Barzilië, Angela Merkel is op weg
Spotify staat bij mij de hele dag aan.
gebeurt niet meer zo heel vaak meer,
naar de uitgang en Donald Trump blijft overeind. Het bitterst vind ik de
Nu staat het album Elvis Back in
elk jaar zie ik meer dan honderd
situatie in Europa. We beleven de deconstructie van de wereldorde die na
Memphis van Elvis op repeat. Ik heb
voorstellingen. Maar als ik weer een
1945 zo moeizaam werd opgebouwd.”
helemaal niks met zijn muziek maar
keer meega in iemands hoofd, dan
Waar hij ook kijkt, overal ziet de Franse denker Dominique Moisi nederlagen.
dit album vind ik wel supervet. Heel
ben ik helemaal gelukkig.
droevig, schrijnend. Ik luister nu veel
Het cabaretduo Schudden, Katinka
Elk jaar nodig ik drie
MET EEN ENGELSE TITEL _ “Elk Instagram-fenomeen, iedere
droevige platen. Lekkere country
kleinkunstenaars van de Konings
beautyvlogger en welke selfmade woman dan ook publiceert op een
zoals Lucinda Williams. Ik vind het
theateracademie, de cabaretacademie
zeker moment een boek met een Engelse titel waarin ze “goudeerlijk”
heerlijk naar dingen te luisteren die
in Den Bosch, uit in mijn tuin om
of “openhartig” schrijft over de hoogte- en dieptepunten in haar leven
rammelen. De oude boogie woogie
onder de notenboom te spelen voor
die tezamen geleid hebben tot waar ze nu staat en wat ze geworden is:
heeft dat, het is muziek die niet
familie en vrienden. Neem geld mee
een succesvolle vrouw met een kleding-, sieraden-, make-up lijn en/of
helemaal perfect is. Vroeger had je
voor de artiesten, zeg ik vooraf tegen
influence.”
technisch minder mogelijkheden:
ze, ik doe het bier en zorg voor het
Jet Steinz over boeken in de CPNB Bestseller Top-60 die je beter niet leest.
what you hear is what you get. Laatst
kampvuur.
heb ik veel te dure speakers gekocht,
Ik houd ook erg van de jeugd
DE HERKOMST DER DINGEN _ “Ooit vertoonden de dingen
nu hoor ik dat gerammel nog beter.
voorstellingen van het theater
sporen van hun fabricage. Met de industrialisatie verdween het
Ik kijk ernaar uit om zelf weer te
gezelschap Meneer Monster. Je weet
handschrift van de ambachtsman. Met de digitalisering verdween de hele
spelen. We geven twee concerten
wel, van boeken als De waanzinnige
fabricage uit zicht. Niets komt nog ergens vandaan.”
omdat de Heideroosjes dertig jaar
boomhut en Over een kleine mol die
Maxim Februari denkt na over de integriteit der dingen.
geleden begonnen. Die waren zo
wil weten wie op zijn kop gepoept heeft.
snel uitverkocht dat we ook een paar
Superleuke voorstellingen, mooi
HET VAAKST GEDEELD _ “Dat journalisten zich minder aantrekken
festivals gaan doen. Dan is het weer
gemaakt, heel creatief. Ze kleuren net
van wat hun lezers willen, en minder waarde hechten aan welke artikelen
mooi geweest.”
buiten de lijntjes. Het is heel open en
het vaakst gedeeld zijn op sociale media. Behaagzucht is de vijand van de journalistiek en de literatuur.”
theater_ “Ik zag in het theater
Dat is wat Arnon Grunberg de 100-jarige De Standaard toewenst.
vaak zulke gave dingen en dacht dan: waarom zit ik hier maar met
improviserend. Lekker gekke dingen maken voor kinderen die vervolgens ook op het podium staan. Soms probeer ik Fred Delfgaauw
UIT DE PLETWALS _ “Populisme komt uit de pletwals van het
een handjevol mensen? Waarom
te programmeren. Geniaal! Maar
kapitalisme.”
zijn het er niet meer? De rest zit
zijn voorstellingen verkopen lastig.
Burgemeester Catherine Moureaux van Molenbeek geeft haar geloofsbrieven af.
waarschijnlijk naar De Rijdende Rechter
Hij maakt theater voor middelgrote
28
zuiderlucht 1\2019
edits
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op
Boeken top 10
meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief
1 — Michelle Obama
Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar
Mijn verhaal (-)
thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via
2 — Levi Weemoedt
Fred Hou be Deurne en n (Sevenum, 1974 ) Heideroos Someren. Eerder w is theaterprogramm as je concerten s uit Horst. In janu hij de bassist va eur in Horst, n projectbur in Brussel en Amst ari spelen ze twee punkrockband er ui kinderen. eau Witgoed en Va dam. Hij is mede- tverkochte reünie eigenaar va n Bontew as, getrou wd en heef n cultureel t twee
Pessimisme kun je leren (-)
3 — Paulien Cornelisse Taal voor de leuk (-)
4 — Steven Hawking Antwoorden op de grote vragen (-)
5 — Paolo Giordano De hemel verslinden (-)
6 — Jochem Myjer
‘Ik word blij als ik word meegezogen in iemands wereld.’
De gorgels en het geheim van de gletsjer (-)
7 — Soren Sveistrup Oktober (5)
8 — A.F.Th. van der Heijden zalen. Theater met poppen, maar
scooters gaan maken. De Heinkel
geen poppentheater. Ik kan het niet
0 en A1 heb ik al, de A2 zou ik nog
goed uitleggen, je moet dat een keer
wel in mijn collectie willen.”
gezien hebben. Komt hij op met twee tassen en dat is het dan. Hij kan een
boek_ “Scandinavische thrillers
heel grote wereld scheppen met bijna
vind ik heerlijk om te lezen in bed:
niks.”
Thomas Enger, Jo Nesbø of Lars
Muziek en muziek in het theater
Kepler. En voor op de wc de korte
zijn twee heel verschillende dingen.
verhalen van Godfried Bomans.
De Wereldband vind ik fantastisch:
Gedachtespinsels. Je leest dat het
vijf conservatoriummensen die
een andere tijd is.”
wel tachtig instrumenten bij zich hebben. Ken je die scene met die
film_ “Ik kom zelden in de
koffiebekertjes? Dat moet je maar
bioscoop. Ik zit bijna iedere avond
eens googelen: Wereldband en
in het theater.”
koffiebekertjes. En Wende Snijders, die kan beide aan: zowel popzaal als
ADRIENNE PETERS
theater. Bizar hoe goed zij dat doet. De eerstvolgende voorstelling waar ik naartoe ga, weet ik nog niet. Ik kijk meestal een paar dagen van tevoren
The Missing Inks
wat er speelt in de zalen.”
design_ “Ik ben absoluut fan van oude motorscooters. Ik heb twee Heinkels en een Zündapp. Die dingen zijn mooi van lelijkheid. Zo’n Heinkel Tourist is net een omgedraaide badkuip. Het verhaal erachter is ook mooi: Ernst Heinkel bouwde vliegtuigen in de oorlog maar werd als tegenstander van Hitler gevangengenomen. Na de oorlog is hij
themissinginks.com
Mooi doodliggen (-)
9 — Lieve Joris Terug naar Neerpelt (10)
10 — Herman van Veen Voor het eerst (-)
H
eel vroeger lazen de mensen hardop. Misschien zouden we dat meer moeten doen. Hardop lezen, schrijft Joe Moran in The Guardian, "verplicht je om de woorden op te merken en ze de aandacht te schenken die de schrijver ze heeft gegeven.” Noem het slow reading. Het is hoe William Shakespeare leerde lezen en schrijven. Moran: “Hij leerde hoe de woorden aanvoelden in je mond voor ze verkalkten in logica en betekenis.” Missen we er in deze overhaaste tijd de concentratie voor, ontbreekt de drang naar verdieping? De wereld zou er beter van worden als we meer zouden luisteren en minder praten. Maar de nieuwe technologieën leiden tot het tegenovergestelde, het overschreeuwen van elkaar. Of niet? Door die technologieën ontstaan ook plekken waar de dorst naar verdieping kan worden gestild. Ook online zijn beschouwende teksten in trek. En door streamingdiensten kijken we naar gelaagde dramaseries die intellectuele en emotionele inzet vergen. Toch raakt het nog steeds niet aan het boek, waar je zelf het tempo en het ritme bepaalt. Een overhaaste omgeving heeft daarop geen enkele invloed. (WS)
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, Twan van den Brand, Daria Bukvić, Yannick Dangre, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Aya Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
29
LUXE?
VERANDERENDE VERLANGENS
Nu te zien in Cube
Cube design museum is het eerste museum in Nederland volledig gewijd aan design. Info & tickets cubedesignmuseum.nl
gesubsidieerd door de Provincie Limbur g
zuiderlucht 1\2019
zl post
Ik ben een pitbullé
S
‘Als vijfjarig jongetje zocht hij de ogen van zijn ouders toen die door de Duitsers werden weggevoerd.'>
ta ik bij de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam op de tram te wachten, moet ik aan Mark Rutte denken. Een jaar of zes geleden bleek de premier, afgestudeerd historicus, niet te weten dat de Hollandsche Schouwburg tijdens de Tweede Wereldoorlog de verzamelplaats was waar joden op transport werden gezet naar de concentratiekampen. Ook de namenwand, sinds 1993 in de Hollandsche Schouwburg, met daarop alle familienamen van de 104.000 uit Nederland gedeporteerde en vermoorde joden was hem onbekend. De ophef daarover beklijfde niet. In het in 2005 verschenen Tot vanavond en lief zijn hoor beschrijft Salo Muller zijn ervaringen met de Hollandsche Schouwburg tijdens de oorlog. Toen het boek vorige maand aan een tweede leven begon, was Mark Rutte in Buenos Aires. Hij schudde er lachend de hand van de Saoedische kroonprins Mohammed Bin Salman, beschuldigd van de moord op journalist Jamal Khashoggi. Salo Muller was jarenlang de verzorger van de voetballers van Ajax. Hij was de man met de hoornen bril die met spons en waterzak het veld oprende als een van de godenzonen kermend op de grond lag. Tot hij merkte dat hij zwaar werd onderbetaald, en opstapte. Na zijn pensionering als fysiotherapeut speelde het verleden steeds vaker bij hem op. Als vijfjarig jongetje zocht hij vergeefs de ogen van zijn ouders toen die bij de Hollandsche Schouwburg werden weggevoerd, via Westerbork naar Auschwitz. Om nooit meer terug te keren. Elke keer als Muller in de trein zat, kwamen de beelden terug. Terwijl zijn ouders indertijd in volgepakte veewagons werden afgevoerd, zoefde hij een halve eeuw later prinsheerlijk door het landschap, onderweg naar elke gewenste bestemming. De vervoerder was dezelfde die indertijd zijn ouders afvoerde in veewagons. De Nederlandse Spoorwegen. De NS hebben later hun excuses aangeboden, betaalden mee aan oorlogsmonumenten. En elk jaar tijdens de dodenherdenking van 4 mei ligt er die krans. Maar wat hebben de individuele nabestaanden die dan niet op de Dam staan eraan? Muller wilde genoegdoening, en stapte naar de rechter. Na drie jaar onderhandelen gingen de spoorwegen vorige maand overstag. Tegenover Muller zat NS-baas Rogier van Boxtel, oudcommissaris bij Ajax. Ze tutoyeerden elkaar, maar echt helpen deed het niet. Pas toen de druk door de groeiende publiciteit toenam, stemde Van Boxtel in met een individuele tegemoetkoming voor de nabestaanden. Laatst zag ik een foto van een voetbalwedstrijd in Italië waar de spelers voorafgaand aan het eerste fluitsignaal een exemplaar van hun favoriete boek aan de ballenjongens gaven. Je kunt daar cynisch over doen; ik vond het een mooie actie. Het zou wat zijn als dat in Nederland ook zou lukken. Bijvoorbeeld tijdens de Boekenweek. En dat dan tenminste één Ajacied het boek van Salo Muller onder de arm heeft. Als eerbetoon aan hun strijdbare (“Ik ben een pitbull, hé”) verzorger van weleer. Ter herinnering aan de honderdduizenden moorden die de nazi’s op hun geweten hebben. Voortaan denk ik als ik bij de Hollandsche Schouwburg op de tram sta te wachten aan Salo Muller. WIDO SMEETS
31
Turangalîla Symfonie
Franse Componistendag
Lofzang op de liefde Ervaar de extatische symfonie in tien delen die uitgroeide tot het meest imposante werk van de twintigste eeuw.
Gedurende de hele dag klinkt het werk van Franse componisten. Van de vroege barok uit de tijd van Zonnekoning Lodewijk XIV tot impressionistische muziek en twintigste-eeuwse meesterwerken.
Wagner / Messiaen Zo 20 jan – 14.15 u / Muziekgebouw Eindhoven
Diverse Franse componisten Za 19 jan – 11.30 u / Theater aan het Vrijthof, Maastricht
Virtuoze klassiekers
Meesterwerk Centraal
Ervaar de pracht en praal van de Weense klassieke muziek. Speels, virtuoos en actueel gebracht door meestersolist Mario Brunello.
Hoe zit een muziekstuk in elkaar? Laat je meeslepen in de geheimen van de meesterwerken. Voor de pauze een presentatie – met beeld en muziekfragmenten. En na de pauze hoor je uiteraard het volledige werk.
Weber / Sollima / Tawfiq / Haydn Do 24 jan – 20.15 u / Muziekgebouw Eindhoven Vr 25 jan – 20.30 u / Chassé Theater, Breda Zo 27 jan – 14.15 u / Theater aan de Parade, ’s-Hertogenbosch
Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl
Haydn Za 26 jan – 20.15 u / De Maaspoort Theater & Events, Venlo