et n r inte
zuiderlucht 11 jaargang • 2/2017 e
2007-2017
aat h bek o and l K l t o t H Jare ols ur? o u J t j nd ra bi o e s t i m i es se l oer Thu g R m r a bu s in yE a a m i R w L of s& h Hè, e c l s r i rB Cha e n n r va rijs a g We P lgin nck aar a o n v v na By Mia n j De i w ent rou l a ff nV t ju a v Me eur k r voo e D
2
Brigitte Bloksma adviseert de minister
inhoud
zuiderlucht 2\2017
AFFAIRS
5 2007-2017 (2)
Zo zijn we allemaal verzeild geraakt in onze eigen informatiebubbel – óók als je denkt dat je er niet aan mee doet. Ik zit zo gezegd in mijn eigen bubbel, en het voelt prima.
BOOKS
6 Arm internet
De fragmentatie van waarheid, het bewust verspreiden van leugens, de verkiezing van Donald Trump tot president: haalt het internet het slechtste in de mens naar boven? THEO PLOEG zoekt de nuance in Ik haat het internet van Jarett Kobek.
CULTURE
11 pleased to meet you – Thuis bij Jools Holland
LEON VERDONSCHOT maakt een buiging voor Jools Holland, die in zijn programma optredende bands het héle nummer laat spelen. ‘Dus niet na een minuut eruit.’
12 Benieuwd hoe het uitpakt
In vijf afleveringen beschrijft CYRILLE OFFERMANS zijn leeservaringen bij het imposante boekwerk Geschiedenis van de literatuur in Limburg. Deze maand deel 1. ‘Limburgse literatuur is literatuur in het dialect, de rest is Nederlandse literatuur.’
15 beeldspraak – Viktor Goppe
'De ontstaansgeschiedenis van de stad is me nu bekend, zelfs een paar bruggen kan ik vinden. Maar het mooie is: nog steeds wacht om iedere hoek een verrassing.'
16 De omweg van Werner Bischof
De door een booby trap aan zijn gezicht gewonde Jo Corbeij (16) uit Roermond stond in 1946 op de cover van het Zwitserse maandblad Du. De foto was van Werner Bischof die in het laatste oorlogsjaar door Nederland en België trok. De verwondingen van Corbeij bleken fataal.
cover: Brigitte Bloksma. Zie pagina 22. foto Richard Stark
2
zuiderlucht 2\2017
inhoud
DESIGN
18
Bedrieglijke eenvoud AUL VAN DER STEEN ging, geïnspireerd door een expositie in C–mine Genk, op zoek naar P de erfenis van het befaamde ontwerpersechtpaar Charles and Ray Eames. Wat vinden de ontwerpers van nu van hen? ‘Bedrijven hadden in die tijd meer durf.’
EDITS
22 Juffrouw Mia leerde me kijken
Brigitte Bloksma is het jongste lid ooit van de Raad voor Cultuur. WIDO SMEETS spreekt met haar over haar jeugd, haar ambities, het imago van de kunsten en de verankering van cultuur in de samenleving. 'De logica van "er komt weinig publiek dus je doet het niet goed", klopt niet.'
27
staaks – Rummikub ‘ Ze woonde in West, best een eindje, zeker op rolschaatsen. Beducht voor wat we zouden aantreffen, slopen we naar de kast. We telden tot drie en keken in het bed: leeg.’
28 Blendr & Filtr 28
‘Ik denk dat de samenleving alleen maar voor blank en zwart draaglijk kan zijn als we elkaars geschiedenis kennen.’
De voorkeur van… Valentijn Byvanck arres-directeur Valentijn Byvanck, zo noteerde EMILE HOLLMAN, kan 'op zondagmorgen M in Amsterdam enorm genieten van Eye. Cappuccino erbij en drie andere bezoekers die niks tegen elkaar zeggen.'
29 ZL Boekentop10 'De negen andere titels laten zien dat het publiek wel degelijk beschikt over smaak en onderscheidend vermogen.'
3
PIANO DAY(S)
P I A N O D AY(S) WO 29 MRT T/M ZO 02 APR 17 F
E
S
T
I
V
A
L
ILLUMININE, KARL VAN WELDEN, CHRISTIAN RIZZO, FAURÉ QUARTETT,
LAMBERT + FEDERICO ALBANESE + MURCOF x VANESSA WAGNER, PHILIPPE THURIOT, JAN BRAM DE LOOZE,
CONCERTEN WO 8 FEB 2017
BALLAKÉ SISSOKO & VINCENT SEGAL MA 13 FEB 2017
TRIO MEDIAEVAL
Aquilonis - Mystieke reis door europa
VR 17 FEB 2017
B’ROCK Harmonic inspiration
Ballaké Sissoko & Vincent Segal © Claude Gassian
ZO 05 MRT 2017
ST. GEORGE QUINTET British legends DO 23 MRT 2017
GISELA JOÃO
MICHIELS & INGE SPINETTE, JULIEN LIBEER & OXALYS ...
JAZZ AU CINÉMA WO 15 FEB 2017 BUSCEMI & MICHEL BISCEGLIA ALTERNATIVE SOUNDTRACK FOR NOSFERATU WO 15 MRT 2017 NORDMANN’S DAUGHTER OF HORROR NORDMANN PLAYS DEMENTIA
cultuurcentrum hasselt
ONTDEK HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP WWW.CCHA.BE
editorial
zuiderlucht 2\2017
Via Belgica meubel geplaatst in Valkenburg aan de Geul
i.s.m. Anae straatmeubilair
2007-2017 (2)
“D
e wereld van voor de oliecrisis komt niet meer terug”, zei premier Joop den Uyl in december 1973. In een tv-toespraak over de door de olieproducerende landen afgekondigde boycot wees hij er ook op dat de wereld zuiniger zou moeten omspringen met fossiele brandstoffen. Ook na 9/11 zou de wereld zoals we die kenden nooit meer terugkeren. En weer vijftien jaar later – u merkt, ik heb zevenmijlslaarzen aan – werd Donald Trump, gesteund door leugens verspreidende (social) media en Russische hackers, president van de VS. Nog vóór de Trump-triomf schreef Jarett Kobek een boek met de provocerende titel Ik haat het internet. Een roman, fictie dus, en daardoor niet relevant? Oordeel zelf. In deze ZL vergelijkt Theo Ploeg het boek met eerdere boeken over hoe internet en social media zich in de poriën van ons bestaan hebben genesteld. Verderop in dit nummer laat Valentijn Byvanck ons weten dat hij, ooit een fervent bioscoopganger, inmiddels “helemaal is verspotified en vernetflixed”. We zijn, kortom, allemaal verzeild geraakt in onze eigen informatiebubbel. Ja, óók als je denkt dat je er niet aan mee doet. Zelf zit ik niet op facebook, twitter, snapchat, instagram en whatsapp. Ik gebruik mijn iPhone alleen om te fotograferen, berichten te sturen en, toegegeven, om te telefoneren. Ik ben niet geabonneerd op Spotify of Netflix en kijk niet naar Wie is de Mol?, DWDD, Holland’s Got Talent, het acht-uurjournaal en Jinek. Een echte gedachte zit daar niet achter, ik doe eenvoudigweg liever andere dingen. Ik zit zogezegd in mijn eigen informatiebubbel – en het voelt prima. Ik houd van (pop)muziek en kijk graag naar Jools Holland. In deze ZL schrijft Leon Verdonschot erover in de poprubriek Pleased to Meet You. Cyrille Offermans las de baksteen genaamd Geschiedenis van de literatuur in Limburg en doet daar in vijf afleveringen verslag van. Alvast een strikvraag tussendoor: hoort Turks fruit tot de Limburgse literatuur? In de catalogus bij zijn expositie in het GEM las ik dat de Zwitserse fotograaf Werner Bischof in 1946 door Limburg trok. In het kapotgebombardeerde Roermond fotografeerde hij de 16-jarige, aan zijn gezicht gewonde Jo Corbeij. De foto belandde op de cover van het maandblad Du. Over het schrijnende levensverhaal van Corbeij leest u op de spreadpagina’s in dit nummer. Nóg een strikvraag: bestaan er nog mensen die géén stoel van Charles en Ray Eames in huis hebben? Paul van der Steen ging voor ZL op zoek naar de erfenis van het legendarische Amerikaanse echtpaar en hun invloed op hedendaagse ontwerpers. Wie weg wil van alle bubbels en trends kan terecht in buitenplaats Kasteel Wijlre, een oase in het Zuid-Limburgse heuvelland waar natuur en cultuur een pact hebben gesloten. In het grote ZL-interview vertelt directeur Brigitte Bloksma, het jongste lid ooit van de Raad voor Cultuur, over haar drijfveren, haar dromen en haar optimisme. Geniet van deze tweede ZL in ons jubeljaar (2007-2017) en reserveer de Zuiderlucht Culturele Vrijmarkt op 18 maart, zie achterpagina, alvast in uw agenda. Tot bubbels!
TOT EN MET 30 JUNI 2017
galloromeinsmuseum.be
Ik zit in mijn eigen informatiebubbel en het voelt prima.
WIDO SMEETS / hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
5
books
zuiderlucht 2\2017
Jarett Kobek: “Door Facebook begrijpen we eindelijk waarom we relaties aangaan, onbenullige maaltijden eten, belachelijke auto’s hebben en indruk proberen te maken op onze vrienden.” foto Avishay Artsy
6
arm internet
zuiderlucht 2\2017
books
De fragmentatie van waarheid, het bewust verspreiden van leugens, de verkiezing van Donald Trump tot president: haalt het internet het slechtste in de mens naar boven? THEO PLOEG zoekt de nuance in Ik haat het internet van Jarett Kobek.
“B
itch... im cumin 2 kill u... in San
Jaron Lanier en Evgeny Morozov schreven
Francisco..”, luidt het bericht
populairwetenschappelijke boeken over de
dat Adeline via Twitter krijgt
verderfelijke invloed van nieuwe mediatechnologie.
toegestuurd wanneer ze de enige
Arm internet. Het medium krijgt zowat overal de
onvergeeflijke zonde van de eenentwintigste eeuw begaat. Die zonde is het geven van een lezing
schuld van. Twintig jaar geleden werd het internet
zonder na te denken over de mogelijke gevolgen
binnengehaald als het ultieme middel om de
ervan.
westerse utopie gestalte te geven. De Berlijnse Muur was gevallen, de overwinningstocht van het
Over de consequenties van die zonde gaat Ik haat
liberalisme was ingezet, Francis Fukuyama riep het
het internet, de onlangs vertaalde roman van de
einde van de geschiedenis uit en in Silicon Valley
Amerikaans-Turkse schrijver Jarett Kobek. Het zit
kreeg het internet zoals we dat nu kennen gestalte.
de vijfenveertig jarige Adeline niet mee: ze is vrouw
Daar, aan de baai bij San Francisco, ontstond
in een cultuur die vrouwen haat, ze is enigszins
ook een manier van denken die in 1995 door de
bekend door haar werk als striptekenaar én ze flapt
Britse mediatheoreticus Richard Barbrook werd
er de ene na de andere onpopulaire mening uit.
omschreven als de Californische Ideologie: een mix
Haar lezing wordt opgenomen en belandt op
van geloof in de zegeningen van de vrije markt en in
YouTube. Het internet doet de rest. ‘Een bruikbare roman tegen mannen, geld en de smerigheid van
technologie als oplossing voor alle problemen. In Ik haat het internet neemt Kobek die ideologie
Instagram’ – zo luidt in de Nederlandse uitgave de
continu op de hak. Zo geeft hij Facebook er flink
ondertitel van Ik haat het internet.
van langs: “Facebook is fantastisch, want eindelijk
De roman gaat over hyperkapitalisme,
begrijpen we waarom we woonplaatsen hebben
neoliberalisme en haat. Toch leggen de meeste
en waarom we relaties aangaan en waarom we
recensies de nadruk op de rol die het internet in
onze onbenullige maaltijden eten en waarom we
ons bestaan speelt; in interviews doet Kobek geen
namen hebben en waarom we totaal belachelijke
enkele poging die benadering te ontkrachten.
auto’s hebben en waarom we indruk proberen te
In de Volkskrant schrijft Huib Modderkolk dat
maken op onze vrienden.” En dat allemaal om Mark
Kobek zich genoodzaakt zag het boek in eigen
Zuckerberg nog rijker te maken, luidt de conclusie.
beheer uit te brengen omdat geen enkele uitgever
Kobeks manier van schrijven lijkt op die van
een roman uit wilde geven over de verwoestende
Michel Houellebecq (het venijn) en Bret Easton Ellis
werking van technologieën die door honderden
(de stijl). Hij verstaat de kunst van de herhaling.
miljoenen worden gebruikt. Dat laatste lijkt
Nadat hij in het begin heeft uitgelegd dat het een
hoogst onwaarschijnlijk. Kritiek op internet is
voordeel is om te beschikken over een blanke
bon ton. Traditionele media verwijten social
huidskleur vermeldt hij bij ieder personage de
media een loopje met de waarheid te nemen.
hoeveelheid melanine in de kiemlaag van de
Andrew Keen, auteur van inmiddels vier boeken
opperhuid. Wat we namelijk moeten weten is dat
over de (negatieve) effecten van internet, vaart
internet is uitgevonden door mannen met weinig
er wel bij. Douglas Rushkoff, Nicholas Carr,
melanine in die kiemlaag.
>> 7
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
sara kroos Doorgefokt
di 14 feb | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
sandra en jeroen van veen Lego-Piano
wo 22 feb | 20.15 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
anne van veen BOI
do 23 feb | 20.15 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
in utero Documentaire film
Tickets alleen verkrijgbaar via www.inutero.info
zo 12 feb | 14.00 & 16.00 locatie: Filmhuis De Domijnen Ligne 3 Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
Filmhuis De Domijnen Ligne 3, Sittard 088 5995533
zuiderlucht 2\2017
books
model van een stad op het internet. In DDS had
Die conditie heet post truth en domineerde de
doen in een maatschappij. Hoe dat kan uitpakken,
je een plekje voor jezelf met een mailbox om te
presidentsverkiezingen in de VS. Donald Trump
ondervond Sylvana Simons in Nederland. De
communiceren. Je kon er even op adem komen voor
werd er president door, beweert Kobek. Dat is maar
televisiepresentatrice sprak openlijk over
je de digitale snelweg opnieuw bestormde. Nu is er
de vraag. Het lag in elk geval niet aan de traditionele
verborgen racisme en kreeg een lawine van
Facebook, het equivalent van het globale dorp. De
media, die bleven tot op de dag van de verkiezingen
beledigingen en bedreigingen over zich heen.
halve wereld zit er en is continu met elkaar bezig.
beweren dat Trump geen enkele kans maakte.
Documentairemaakster Sunny Bergman maakt dat
Het internet is voor slimme, hoogopgeleide
al jaren mee. De reacties komen voornamelijk van
‘Internet biedt iedereen een gelijkwaardig podium. Dat gaat niet samen met een maatschappij waarin de onderlinge verschillen levensgroot zijn.’
Kobek is ook schatplichtig aan Marshall McLuhan die in 1967 in het invloedrijke The Medium is the Massage al een netwerk van computers beschrijft dat iedereen op de wereld met elkaar verbindt zodat er één global village ontstaat. Die global village kwam er, en het werd, zoals McLuhan had voorspeld, geen gezapig dorpje van melk en honing waar de mensen in geluk en harmonie met elkaar samenleven. In 1994, nadat de eerste aansluiting van het internet door XS4ALL in Amsterdam werd gerealiseerd, ontstonden de contouren van De Digitale Stad (DDS): een
Geen tijd om op adem te komen, het is zien en gezien worden. De waan van de dag regeert en alles
(vooral) mannen met weinig melanine in de
mannen met weinig melanine in de kiemlaag van de
mag worden gezien, zolang het – naar de smaak
kiemlaag van de opperhuid wat voor Trump- en
opperhuid.
van Zuckerberg c.s. - niet aanstootgevend is voor
Wilders-aanhangers vluchtelingen, moslims en
de gebruiker. De content is irrelevant, alles draait
de elite zijn: een gemakkelijk slachtoffer. Net als
kielzog van Marshall McLuhan, stelt dat technologie
om geld, het product dat wordt aangeboden is de
dé vluchteling, bestaat hét internet niet. Dat is
niet neutraal is. Het internet biedt iedereen een
gebruiker.
ook wat er tussen de regels door te lezen valt in Ik
gelijkwaardig podium. Dat gaat niet samen met
haat het internet. De wereld van Adeline, waarin
een maatschappij waarin de onderlinge verschillen
Platform-kapitalisme noemt hoogleraar Geert
vrouwen worden gehaat, zeker wanneer ze een
levensgroot zijn. Internet confronteert ons met de
beetje bekend zijn en onpopulaire uitspraken doen,
wereld die we uiteindelijk zelf hebben gecreëerd.
Lovink, autoriteit op het gebied van nieuwe
die was er al. Subtiel legt Kobek de wortels ervan
Dat is niet fijn, maar we moeten het internet daar
media, dat in zijn meest recente boek Social Media
bij het opkomende hyperkapitalisme in de jaren
Abyss. Ooit richtte hij DDS op, nu waarschuwt hij
tachtig, de populariteit van Ayn Rand (de Russisch-
vooral dankbaar voor zijn. ZL
voor de gevaren van social media. Op 31 mei 2010
Amerikaanse schrijfster die het kapitalisme
verwijderde hij in Amsterdam publiekelijk zijn
aanprees), en de hypocrisie van Thomas Jefferson,
Facebook-account. Hij gebruikte wel nog Twitter
de ontwerper van de Amerikaanse grondwet.
– waar Kobek in zijn boek zo fel tegen tekeer gaat.
Internet is de thermometer van de samenleving.
Waarmee hij, zo legt hij uit in interviews, álle
Daar liepen de internet-evangelisten uit Silicon
sociale mediaplatforms bedoelt: ze vervormen
Valley uiteindelijk ook tegenaan: technologie
de waarheid, want alles is er waar. Of een leugen.
faciliteert de gangbare manier van denken en
Evgeny Morozov heeft gelijk wanneer hij, in het
Jarett Kobek, Ik haat het internet. Amsterdam, Xander Uitgevers, 19,99 euro.
9
Van Eyck Meervoudig instituut voor beeldende kunst, ontwerp en reflectie
Van Eyck
10 & 11 maart 2017
Image: Simon Wald-Lasowski
opEn studios
Academieplein 1 6211 KM Maastricht, NL www.janvaneyck.nl
Tijdens de Van Eyck Open Studios tonen de deelnemende kunstenaars, ontwerpers, architecten, curatoren en schrijvers hun werk in hun studio’s, de tentoonstellingsruimtes en andere plekken in en rond het gebouw.
WElkOm: Op vrijdag 10 maart van 17.00 – 19.00 uur voor de feestelijke opening met Ger koopmans, gedeputeerde van de Provincie limburg + speciaal programma. Op zaterdag 11 maart van 10.00 –17.00 uur.
zuiderlucht 2\2017
pleased to meet you
Thuis bij Jools Holland J
Paul Simon en Jools Holland tijdens een uitzending.
Zo simpel, en dat is inmiddels zo bijzonder.
ools Holland is een uitstekend pianist en heeft met zijn oude band Squeeze mooie dingen gemaakt, maar hij is vooral een uitstekend gastheer. Gorki-zanger Luc De Vos, aan wiens biografie ik momenteel werk, had één grote wens: ooit te gast zijn in zijn muziekprogramma. Als afsluiter, in het hoekje van de minder bekende, maar niettemin zeer interessante gasten uit het buitenland. Please welcome: Luc De Vos from Belgium, baby. Op Wikipedia staan alle gasten die Jools ooit in zijn programma heeft gehad netjes gerubriceerd per seizoen. Het is een onvoorstelbare lijst. Ik ken geen enkel programma in de hele wereld dat zo’n lijst aan supersterren kan ophoesten. Goed, Britten zijn daarbij in de meerderheid, maar het is dan ook een Brits programma, en Britten zijn nou eenmaal niet minder chauvinistisch dan de gemiddelde inwoner van de Verenigde Staten of Maastricht. Op YouTube staan verschillende lijstjes met een top-zoveel van de beste Jools Holland-optredens ooit. Alleen al het feit dat die lijstje onderling enorm verschillen, geeft aan hoe rijk de historie van het programma is. Veel artiesten komen ook geregeld terug, waardoor je aan de hand van Jools Hollandoptredens de verschillende fasen in hun loopbaan kunt zien. Van de grillige PJ Harvey naar de toegankelijke PJ Harvey, van de harde rock-Ryan Adams met zijn band naar de akoestische solo-Adams. Luc De Vos was vast niet de enige muzikant die niets liever wilde dan bij Jools Holland optreden. Wat is die aantrekkingskracht van dat televisieprogramma precies? Zo bijzonder is het op papier nou ook weer niet. Goed, de bands doen wat samen, ze staan opgesteld in een kring en spelen dus ook voor elkaar, en Jools zelf speelt soms mee - behalve bij postpunkband The Fall, want die stelde als voorwaarde dat hij met zijn vingers van hun toetsen zou afblijven. Maar verder: gewoon een studio met wat publiek, en een presentator met wat vragen en een aankondiging. Waarschijnlijk is precies dát het antwoord: Jools Holland heeft nooit de indruk gewekt te denken dat een programma meer nodig heeft dan goede muziek. In zijn programma mogen kwaliteitsartiesten, uit welk genre dan ook, doen wat ze goed kunnen: live muziek maken. Het valt me altijd op hoezeer de muzikanten bij Jools Holland op hun gemak zijn. Televisiestudio’s zijn een hun wezensvreemde en onvertrouwde omgeving: het geluid op de vloer is vaak slecht, het publiek zit op stoeltjes en kom niet voor de muziek, iets verderop zitten een paar mensen aan een tafel even beleefd, onhandig als zelfbewust mee te bewegen, de camera’s draaien om je heen, daar in kijken is stom maar ze negeren eigenlijk ook, en ondertussen moet je maar hopen dat het geluid in de huiskamers niet zo bagger is als bij al je collega’s in de vorige uitzending. Bij Jools Holland klinkt muziek altijd goed, en staan muzikanten er met het zichtbare vertrouwen dat dat zo is. En verder: geen onnozele spelletjes, geen vragen naar hun privéleven, gewoon spelen. Bij Jools Holland spelen bands het héle nummer, dus niet na één minuut eruit: de dagelijkse belediging van muziek die ‘s lands grootste talkshow tot norm heeft verheven. Meer is er niet nodig. Zo simpel, en zo bijzonder, inmiddels. LEON VERDONSCHOT
Jools Holland & his Rhythm and Blues Orchestra zijn op 25 februari in Muziekgebouw Frits Philips in Eindhoven.
11
culture
zuiderlucht 2\2017
Moeten we Jan Wolkers’ Turks fruit tot de Limburgse literatuur rekenen? (still uit de gelijknamige film)
tevens laatste – poging het in de titel genoemde onderwerp integraal te behandelen. Dat de auteurs erin zijn geslaagd die niet geringe ambitie in een paar luttele jaren waar te maken (de eerste aanzet is van januari 2011, het eigenlijke werk, het schrijfwerk begon in 2013), verdient de grootste bewondering. Maar is het ook een goed boek? Die vraag kan bij zo’n complexe onderneming niet zo eenvoudig worden beantwoord, al is het maar omdat de diverse delen van deze geschiedenis door verschillende – in totaal acht – auteurs zijn geschreven. Een boek van deze onalledaagse omvang en moeilijkheidsgraad laat zich ook niet beoordelen door er wat in te bladeren en hier en
Benieuwd hoe het uitpakt
daar, bij voorkeur gestuurd door de namenindex achterin, een paar bladzijden te lezen. Toch is dat het lot van dit soort boeken: na die eerste rapsodische kennismaking is het ontmoedigende effect op de in chronische tijdnood verkerende lezer vaak zo groot dat die zijn kostbare aanschaf (39,50 euro) alsnog naar een mooie plaats op de koffietafel dirigeert en het lezen ervan stilletjes bijschrijft op het lijstje goede voornemens.
Voor het stof erover neerdaalt, houdt CYRILLE OFFERMANS de eind vorig jaar verschenen Geschiedenis van de literatuur in Limburg tegen het licht. “Waar iemand is geboren of waar hij over schrijft is irrelevant. Het enige wat telt, is de taal waarin hij schrijft.”
H
et is een kolossaal boek, in elk geval in materiële zin. Groot formaat, 768
12
Dat verdient deze onderneming niet. De komende maanden zal ik op deze plaats verslag uitbrengen van mijn bevindingen, welwillend uiteraard, maar kritisch, eveneens uiteraard. Zelf ben ik vooral benieuwd of men mijn scepsis voor ‘Limburgse literatuur’, waar ik nooit een geheim van heb gemaakt, kan wegnemen. Ik noem man en paard: ‘men’ is het redactionele driemanschap Lou Spronck, Ben van Melick en Wiel Kusters, consequent maar zonder toelichting opgesomd in deze ongebruikelijke, want niet-alfabetische volgorde. De eerste meer prangende vraag (met verrijkende consequenties): waarom ‘literatuur in Limburg’ en niet ‘Limburgse literatuur’, zoals je ook een Brabantse letteren en een recentelijk voltooide achtdelige Nederlandse literatuur hebt? In de inleiding legt de redactie verantwoording
pagina’s, 2,2 kilo, dus ongeschikt als
af. “Het gaat om de literatuur die tot de
bed- en treinlectuur, en hoewel het
cultuurgeschiedenis van de Nederlandse provincie
gezien het fraaie uiterlijk (waarover later meer) met
Limburg behoort, maar ook in de plaatselijke
gemak als koffietafelboek kan dienen, is het met
dialecten en het Latijn, Frans en Duits.” Dat klinkt
heel andere bedoelingen gemaakt. Geschiedenis van
rijkelijk vaag en vraagt om precisering. Maar tot
de literatuur in Limburg is de eerste – vermoedelijk
scherpe keuzes komt het niet. De “breedte van het
zuiderlucht 2\2017
2017 FEBRUARI PODIUM/ EXPO
ZO 15 JANUARI T/M VR 24 FEBRUARI 2017 - EXPO
PAUL SOCHACKI KIJKEN MET GESLOTEN OGEN. DE ONZICHTBAARHEID VAN HET ZICHTBARE DO 2 FEBRUARI 2017 - 20U15 - THEATER
DIRK ROOFTHOOFT / THÉÂTRE NATIONAL BRIEF AAN D.: EEN LIEFDESGESCHIEDENIS (A. GORZ) DI 7 FEBRUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK
TRIO INEDITO & LAURE DELCAMPE L. VAN BEETHOVEN, W.A. MOZART: FOLK SONGS DO 9 FEBRUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK
UTOPIA ENSEMBLE CRISTÓBAL DE MORALES: 7 LAMENTATIONES HIEREMIAE PROPHETIAE VR 10 FEBRUARI 2017 - 20U30 - JAZZ
NICOLAS KUMMERT RAINBOW FEAT. LIONEL LOUEKE ZA 11 FEBRUARI 2017 - 20U15 - MUZIEK
DANI KLEIN & SAL LA ROCCA QUARTET DANI SINGS BILLIE HOLIDAY ZO 12 FEBRUARI 2017 - 15U00 - FAMILIE
CIRCUS KATOEN EX AEQUO (VANAF 6 JAAR)
DO 16 FEBRUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK
TRIOFENIX L. VAN BEETHOVEN, L. WEINER, E. VON DOHNANYI
literaire veld” wordt zo ruimhartig gedefinieerd dat ook “liederen en songs”, kinderboeken, jeugdliteratuur, stripverhalen, toneel, “opéra
DI 21 FEBRUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK
HET COLLECTIEF & PSALLENTES O.L.V. HENDRIK VANDEN ABEELE H. VON BINGEN, G. OESTVOLSKAJA
comique”, musical, cabaret, revue, alsook “bijzondere vormen van journalistiek en geschiedschrijving” eronder vallen, blijkbaar ongeacht kwaliteit; net zo genereus wordt iedere auteur die ook maar iets met Limburg te maken heeft tot het onderzoeksveld gerekend. Dat leidt tot de absurde consequentie dat zelfs ruimte wordt gegund aan “schrijvers die geen bijzondere band met Limburg
WO 22 FEBRUARI 2017 - 20U15 - LEZING Foto: Pieter Wispelwey © Hang-Jin Cho
Volledig programma en tickets: www.ccmaasmechelen.be
hebben maar wel over plaatsen en situaties in ons gewest schrijven”.
LINDA DE WIN - VENSTER OP DE WERELD VROUWEN MET AMBITIE IN DE WETSTRAAT DO 23 FEBRUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK
AGARTHA & PIETER WISPELWEY (PREMIÈRE) SOFIA GUBAIDULINA VR 24 FEBRUARI 2017 - 20U15 - KLASSIEK
QUATUOR EBÈNE W.A. MOZART, M. RAVEL, L. VAN BEETHOVEN
Volgens die logica zou Jan Wolkers’ Turks fruit ook in deze geschiedenis thuishoren. De viriele ‘Hollandse’ protagonist in dat boek legde immers een fraai stukje oud-Limburgse folklore bloot toen hij tijdens carnaval bij het onverwachtse betreden van zijn Valkenburgse hotelkamer “recht in de kut van een vreemde vrouw (keek), terwijl een halfdronken kerel gehaast zijn pijp uit zijn gulp stond te wringen.” Anderzijds zou de geciviliseerde polyglotte kosmopoliet Cees Nooteboom, om maar iemand te noemen, ook – onder veel meer – tot de Spaanse, Duitse, Japanse en Italiaanse literatuur mogen worden gerekend. Het zou een stevige steun in de rug betekenen voor zijn Nobelprijsambities.
Training PR & Werving
Vr. 24 maart 13.30-17.00 uur Huis voor de Kunsten Limburg, Steegstraat 5, Roermond
voor docenten en coaches uit de culturele sector. o.l.v. Maaike van Steenis van ‘Succesvol ondernemen als creatief’.
‘Limburgse literatuur is literatuur in het dialect, de rest is Nederlandse literatuur.’
Ik zou zeggen: de kwestie is heel eenvoudig. Limburgse literatuur is literatuur in het dialect, de rest is Nederlandse literatuur. Waar iemand is geboren of waar hij over schrijft is irrelevant, het enige wat telt – afgezien natuurlijk van het niveau – is de taal waarin hij schrijft. Kafka, geboren in Praag, behoort niet tot de Tsjechische maar de Duitse literatuur, Camus (Algerijn) tot de Franse, Rushdie (Bombay, India) tot de Britse, Tip Marugg (Antillen) tot de Nederlandse. Maar voor die scherpte heeft de redactie, die ook al niet terugschrikt voor het enteren van lelijke barbarismen als ‘Limburg-gerelateerd’ en ‘editie-technisch’, niet gekozen. Ik ben benieuwd hoe dat uitpakt. (wordt vervolgd)
zl
Dit is de eerste aflevering in een reeks van vijf die tot de zomer verschijnt in ZL.
foto: Pascal Moors
www.hklimburg.nl/workshops
Aad de Haas - de bibliotheek van aad
Kunstenaar Aad de Haas was liefhebber van (wereld)literatuur en luisterde tijdens het werken dan ook graag naar zijn echtgenote Nel terwijl zij hem voorlas. Volgens haar ontstonden er naar aanleiding van passages uit De Haas’ favoriete literatuur vele, naar onderwerp en sfeer direct herkenbare, prenten. SCHUNCK* ging op zoek naar werken die direct of indirect terug te voeren zijn op een literaire inspiratie. 3 februari t/m 5 juni 2017 / SCHUNCK* Glaspaleis, Aad de Haas zaal (+4) / gratis
parkstad limburg prijs #6
Chaim van Luit
De jury van de Parkstad Limburg Prijs heeft de winnaar van de kunstprijs gekozen: Sanne Vaassen. Zij kan € 10.000,- inzetten om haar talent verder te ontwikkelen. Nu is het aan het publiek om de winnaar van de publieksprijs te kiezen. Jij als stemmer maakt kans op een kunstwerk van je favoriete kunstenaar, t.w.v. € 500,-. tot 19 maart 2017 / €6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / Museum / -1 / € 6,Zondagsrondleidingen door de expositie / 19 februari en 19 maart / gratis / je betaalt alleen de toegangsprijs van het museum / aanmelden via schunck.nl Uitreiking Publieksprijs en Artist Talk waarin kunstenaars vertellen over hun bijdrage aan de expositie PLP #6 / 5 maart 14.00 uur / gratis
SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200
www.schunck.nl
zuiderlucht 2\2017
beeldspraak
Verfijnd, kritisch en onbetamelijk D
Viktor Goppe, omslag voor de bundel Male Scum van Vladimir Klimov (2002)
het mooie is: nog steeds wacht om iedere hoek een verrassing.
oor omstandigheden die hier niet ter zake doen belandde ik zonder enige voorbereiding op een tentoonstelling over Viktor Goppe. In een lange rij vitrines zag ik boeken en boekomslagen met plaatjes. De meeste waren klein en vol. Ik moest van dichtbij kijken, nu en dan stootte ik mijn neus tegen het glas. Ik zag walvissen, engeltjes, hazen, bouwwerkzaamheden, mensen die met een zeis een bootje probeerden voort te roeien, een juffrouw die door twee duiveltjes doormidden werd gezaagd. En dan heb ik het nog niet over de meer abstracte voorstellingen waarin alleen fragmenten – een oog, een vleugel of een wiel – te herkennen waren. Want ja, ook stilistisch ging het alle kanten uit. Ik word ervoor betaald dus ik zag surrealistische, constructivistische, dadaïstische, kubistische en expressionistische invloeden. Alle tekst was in het Russisch. Het was mooi, het was rijk als een vreemde stad waarin alles zijn plaats heeft, het was chaotisch, het was elegant, het was humoristisch. Het was een stad waarin ik de weg niet kende en ik genoot ervan. Viktor Goppe, zo bleek mij later, is een kind van de perestrojka. Geboren in 1962 ten noordoosten van Moskou groeide hij op in de Sovjet-Unie. Hij werkte een tijdje als keramist, daarna als binnenhuisarchitect, maar legde zich steeds meer toe op het ontwerpen en illustreren van boeken. Juist toen kwam Gorbatsjov aan de macht, in 1991 stortte het Sovjetimperium ineen. De censuur maakte bijna van de ene dag op de andere plaats voor een ongekende vrijheid. Goppe en zijn leeftijdgenoten grepen terug op het begin van de twintigste eeuw, toen kunstenaars als Malevich en Kandinsky experimenteerden met ‘objectloze’ (en daarom later ‘volksvijandige’) kunst. Ze bouwden voort op absurdistische stromingen die onder Stalin en Brezjnev ondergronds waren gegaan. Ze waren verfijnd, kritisch en onbetamelijk. Ze laafden zich aan alles wat in de Sovjettijd verboden was geweest. Als iemand de onbevangenheid en de speelsheid van de vroege jaren negentig heeft weten vast te houden, is het Viktor Goppe. Gebruikmakend van zo’n beetje alle beschikbare grafische technieken maakt hij nog steeds boeken in kleine oplage van poëzie van de Russische klassieken en van bekende en minder bekende dichters uit zijn vriendenkring. Even onverstoorbaar als trefzeker combineert hij elementen uit het hele arsenaal van stijlen dat de twintigste eeuw heeft opgeleverd. Sinds kort houdt hij zich bezig met stripverhalen. In navolging van de conceptualistische dichter Lev Rubinstein staat het verhaal op kaartjes die in willekeurige volgorde gelezen kunnen worden. De tentoonstelling is samengesteld uit de collectie van Albert Lemmens en Serge Stommels. Die omvat meer dan dertienduizend Russische boeken, kunstenaarsboeken en grafiek van de vroeg-twintigste-eeuwse avant-garde tot heden. In 2012 schonken Lemmens en Stommels hun hele verzameling aan het Van Abbemuseum. Daar vormt zij de basis voor een jaarlijkse tentoonstelling in de bibliotheek, maar ook voor exposities elders in Nederland en in het buitenland. Het werk van alleseter Goppe, zegt Lemmens, is belangrijk omdat het bruggen slaat tussen een aantal cruciale hoofdstukken in de Russische kunst. Ik blader nog eens door de catalogus van de tentoonstelling. De ontstaansgeschiedenis van de stad is me nu bekend, zelfs een paar bruggen kan ik vinden. Maar het mooie is: nog steeds wacht om iedere hoek een verrassing. DUNCAN LIEFFERINK Viktor Goppe: Making Books. Van 15 januari t/m 16 april 2017 in het Van Abbemuseum in Eindhoven.
15
culture
16
zuiderlucht 2\2017
zuiderlucht 2\2017
culture
De cover van Du uit mei 1946, met het gehavende gelaat van de 16-jarige Jo Corbeij uit Roermond. Foto uit catalogus Werner Bischof in bevrijd Nederland.
Werner Bischof, Maastricht, november 1945. © Werner Bischof/Magnum Photos
De omweg van Werner Bischof
I
n november 1945, de maand dat in Neurenberg de processen tegen de nazi-kopstukken begonnen, gaat de Zwitserse fotograaf Werner Bischof (1916-1954) op weg naar de door de
oorlog gehavende landen Frankrijk, Luxemburg, België en Nederland. Vijf weken is hij, samen met een vormgever van het culturele maandblad Du, op pad. Voor de Kerst zijn ze alweer terug in Zürich. Nadat ze in Luik met enige moeite veertig liter benzine hebben kunnen bemachtigen voor de doorreis, komen ze half november aan in Maastricht. Bischof fotografeert er de deels opgeblazen en provisorisch herstelde Servaasbrug en maakt opnamen van kinderen die soldaatje aan het spelen zijn. Door de ellende die hij ziet gaat Bischof, die voor de oorlog in de greep was geraakt van de esthetiserende Nieuwe Fotografie, beseffen wat
krijgen voor een coverstory. Het omslag moet – in
hoofdredacteur, toch zijn zin. Na het incident zegt
kleur - een beeld bevatten dat verleden, heden en
hij per direct zijn baan op. Ook daarna verkeert hij
toekomst bij elkaar brengt.
op gespannen voet met redacties van de bladen
Bischof herinnert zich een jongen in Roermond
waar hij voor werkt, reden om in 1948 over te
fotografie óók kan betekenen: getuigenissen
die na de bevrijding gewond was geraakt door een
stappen naar het befaamde fotografencollectief
vastleggen, bewijzen verzamelen en aan
booby trap. Hij is jong, onschuldig én in leven: een
Magnum.
waarheidsvinding doen. Geen l‘art pour l’art meer,
teken van toekomst en hoop. Geknipt dus voor de
maar visuele berichtgeving die ten dienste staat van
cover.
de samenleving. Hij zal er aan vasthouden tot zijn
Ze reizen terug en komt via een Roermondse
In 2011 gaat het Gemeentemuseum Helmond, dat de foto’s van Bischof exposeert, in Roermond op zoek naar Jo Corbeij. Hij blijkt vijf jaar na de
vroege dood in 1954.
pastoor in contact met de jongen, de dan 16-jarige
bevrijding te zijn overleden. De bomsplinters
Na Maastricht, Roermond en Venlo reist het tweetal
Jo Corbeij. Vanwege het mooie licht fotografeert
hadden zich, met fatale gevolgen, in zijn hersenen
door naar Amsterdam, waar Bischof verwante
Bischof hem buiten, op een straathoek, bij tien
genesteld. (WS)
fotografen als Cas Oorthuys en Emmy Andriesse
graden vorst. Hij gebruikt een zeldzame Devin-
ontmoet. Museumdirecteur Willem Sandberg
camera, op een statief. Omstanders staan er
neemt hem mee naar de duinen bij Zandvoort waar
hoofdschuddend bij.
tijdens de oorlog Nederlandse kunstschatten waren
Tijdens het drukken van Du worden de persen
verstopt. Via Den Haag en Zeeland trekken ze verder
stopgezet; de drukker vindt het beeld te gruwelijk.
naar België, waar ze van de Du-redactie de opdracht
Na veel geruzie krijgt Bischof, gesteund door zijn
zl
Werner Bischof. T/m 12 maart in GEM Fotomuseum Den Haag. gemeentemuseum.nl
17
design
Charles en Ray Eames in 1948, poserend op een motorfiets.
18
zuiderlucht 2\2017
zuiderlucht 2\2017
design
Bedrieglijke eenvoud Hij was de ambachtelijke van de twee. Zij bracht met haar schilderachtergrond het artistieke in: zwier, kleur en onverwachte vormen. PAUL VAN DER STEEN beschrijft de chemie tussen Charles en Ray Eames en vraagt hedendaagse ontwerpers hoe ze door het legendarische echtpaar zijn beïnvloed.
M
odelleren met moderne materialen
hun succes. Het echtpaar gaf ontelbare interieurs,
vormde een van de sterke
van huiskamer tot vliegveldhal, een eigentijds
punten van het Amerikaanse
aangezicht, niet in de laatste plaats hun eigen
ontwerpersechtpaar Charles en Ray
onderkomen, het befaamde Eames House. Hun
Eames. Een vroeg staaltje waren de van multiplex
ideeën en ontwerpen staan de komende maanden
gemaakte, naar het lichaam gevormde beenspalken
centraal tijdens een tentoonstelling in C-mine in
en brancards uit 1942. Zoals vrijwel elk groot
Genk.
conflict leidde de Tweede Wereldoorlog niet alleen
Eigenlijk was het een liefde die niet mocht zijn.
tot veel slachtoffers maar ook tot innovatie en
De al elf jaar getrouwde Charles Eames (1907-1978)
nieuwe inzichten. Met het ontwikkelen van de beste
gaf in 1940 leiding aan de afdeling industrieel
beenspalk, brancard en – iets later– het zoeken naar
ontwerp van de Cranbook Academy of Art in de
de juiste vormen van neuzen en andere onderdelen
staat Michigan. Ray Kaiser (1912-1988) was er een
van gevechtsvliegtuigen legde het stel de basis
beginnend studente, geïnteresseerd in design.
voor het oeuvre waar ze later wereldberoemd mee
Over hun eerste ontmoeting en het overslaan van
zouden worden.
de vonk, hebben de twee nooit uitgeweid. Het gebeurde.
Charles en Ray Eames staan aan de basis van vele
In mei 1941 scheidde Charles Eames, een maand
designklassiekers uit de naoorlogse jaren, zoals
later trouwde hij met Ray. Om het nieuwe begin
kasten, kuipstoeltjes en loungefauteuils. “Het
compleet te maken verhuisde het paar van de oost-
doel is eenvoudigweg zoveel mogelijk mensen het
naar de westkust. In Californië, ook toen al de staat
beste bieden voor de laagste prijs”, verklaarden ze
van de verbeelding en de vooruitgang, groeiden de
>> 19
design
zuiderlucht 2\2017
Het Eames House (Case Study House No. 8) bij Los Angeles uit 1949.
Widukind Stockmans van Studio Pieter Stockmans (design in hardporselein) in Genk: “Wat me aanspreekt in de ontwerpen van Charles en Ray Eames is het zuivere. Het mooiste vind ik de LCW Loungestoel, een stoel uitgevoerd in natuurlijk hout. Ze zochten samen de grenzen van het materiaal op, lieten zien waartoe het allemaal in staat was en verruimden daardoor de kijk op de mogelijkheden van materialen. Ze wisten functionaliteit en esthetiek vaak perfect te combineren. Iets van de geest van het echtpaar Eames leeft ook bij ons voort, doordat we niet alleen zoeken naar nieuwe vormen maar ook steeds proberen om nieuwe mogelijkheden van porselein te vinden.”
Maurice Mentjens
, ontwerper van interieurs en daaraan verbonden interieur objecten/meubels in Holtum: “Charles en Ray waren waanzinnige ontwerpers. Ze horen bij de grootsten van de vorige eeuw. Maar een echt grote invloed op mijn werk hebben ze, denk ik, niet gehad. Toen ik naar de academie ging, waren we allemaal wel even klaar met kuipstoeltjes en ander modernisme. Nu is het weer heel hip. Ik heb zelf ook Eames-stoelen in mijn werkruimte en op de veranda staan. Dat ze dingen maakten vanuit de materialen, vind ik mooi. Ik heb dat ook jarenlang gedaan, helaas kom ik er nu niet meer aan toe. Maar het is belangrijk dat je het gedaan hebt, zodat je weet wat de mogelijkheden van hout, plastic of welk materiaal dan ook zijn. Ik hoorde laatst nog een klant zeggen: ‘Maurice heeft voor alles een oplossing.’ Dat heeft te maken met dat kunnen maken. Zonder die praktische kennis is alles een probleem. Te veel ontwerpers en architecten zijn theoretici geworden. Die filosoferen en tekenen alleen maar. Jammer. Is het toeval dat veel van de grootste architecten van de vorige eeuw van oorsprong niet eens architect waren? Mies van der Rohe heeft nog op de steiger staan metselen, Rietveld was meubelmaker, Le Corbusier horlogemaker.”
20
ontwerpers uit tot een legendarisch tweespan. Hij was misschien de wat meer ambachtelijke.
De tentoonstelling The world of Charles and Ray Eames was een jaar geleden te zien in de Londense
Zij bracht met haar schildersachtergrond het
Barbican Art Gallery. Daarna reisde de expositie
artistieke in: zwier, kleur en onverwachte vormen.
door naar het Zweedse Umeå en de Portugese
Hun chemie zou decennialang blijven werken. Het
hoofdstad Lissabon. Genk is het volgende
duo bedacht naast meubels ook speelgoed, huizen,
tussenstation, daarna verhuist de tentoonstelling
tijdschriftomslagen, tentoonstellingspaviljoens en
naar het Zwitserse Basel. De scenografen Jo Klaps en
films. De gemeenschappelijke noemers? Lichtheid
Patrick Reuvis pasten The world of Charles and Ray
en een bedrieglijke eenvoud. Een fijne balans tussen
Eames aan voor de Belgische situatie; de uitdaging
esthetiek en functionaliteit. En altijd in de positie
was vooral om de 380 objecten en projecten goed te
van de verwonderde en vragen stellende onder
kunnen laten zien in de voormalige mijngebouwen
zoeker.
van Winterslag die door C-mine nieuw leven zijn
Het zijn elementen die samenkomen in de film Powers of Ten uit 1977, een jaar voor Charles’ dood:
ingeblazen. De concrete lokale toevoegingen zitten in het
alles wordt met de factor tien uitvergroot, waardoor
randprogramma, met lezingen van, onder anderen,
de kijker via het heelal, de aarde, Chicago, een
Eames Demetrios, de kleinzoon van het echtpaar
picknick daar, een van de deelnemers, diens huid,
en als directeur van het Eames Office de hoeder van
wordt meegevoerd naar de kleinste details: daar
hun erfgoed. Bij Studio Pieter Stockmans, het op de
waar het werk van de ontwerper begint.
C-mine site gevestigde designbedrijf, is gedurende
zuiderlucht 2\2017
René Holten, de Maastrichtse ontwerper van
design
Erik Hoedemakers
meubels en sanitair voor Artifort en Clou, is ervan overtuigd dat het “over honderd jaar nog steeds over Charles en Ray Eames zal gaan op de ontwerpopleidingen. Ze hebben een aantal iconische meubels gemaakt. Charles en Ray waren geweldige onderzoekers, die zich vrijwel meteen op de technische innovaties en nieuwe materialen van hun tijd wierpen en de mogelijkheden daarvan bekeken. Hun vondsten wisten ze daarna heel goed te integreren in seriematige productietechnieken. Komend uit een tijd waarin het ambachtelijke nog heel erg voorop stond, behoorden ze tot de eerste echte industriële ontwerpers. Bij dat alles kwamen ze ook nog eens met hele mooie, tijdloze dingen. Ze hadden wel de tijd mee. Er waren nog veel minder ontwerpers, en bedrijven hadden het geld en de durf om in vernieuwingen te investeren. Dat is nu een stuk minder het geval. Om een voorbeeld te noemen: een paar jaar geleden ontwierp ik voor Artifort de Low Lotus, een stoel vervaardigd met cristalplant, een nieuw composietmateriaal, dat daarvoor ook al soms werd gebruikt bij wasbakken. Zo’n innovatie zou in de naoorlogse jaren veel sneller en groot schaliger zijn opgepakt.”
Ontwerper en meubelmaker uit Maastricht raakte tijdens zijn studie geïnspireerd door het werk van de Eames, met name door de stoelen van gelamineerd fineer. “De Eames hebben in de jaren veertig veel geëxperimenteerd met een toen nieuwe techniek: lagen in kunsthars gedrenkt fineer werden onder hoge druk en temperatuur in mallen tot een vorm geperst. De techniek is uitermate geschikt voor massaproductie: snel, goedkoop, sterk en met relatief weinig restafval. Door 3D-krommingen kunnen de schaaldelen zeer sterk zijn en dus constructief gebruikt worden. De innovatie leidde in de jaren vijftig tot een revolutie in de meubelvormgeving; ze bevrijdde de ontwerper van de traditionele vormentaal. In Nederland had vooral meubelfabrikant Pastoe veel succes met deze nieuwe technieken. Tijdens en na mijn studie, eind jaren tachtig, begin jaren negentig, ben ik ook gaan experimenteren met het lamineren van hout, resulterend in een reeks van vier stoelen die waren opgebouwd uit twee schaaldelen: één deel vormt de zitting met de achterpoten, het andere deel verbindt de rugleuning met de voorpoten. Ik won er indertijd de International Young Design Award mee – met dank aan de Eames.”
Low-Lotus (2008) van René Holten.
Caros (1992) van Erik Hoedemakers.
de expositie werk te zien van tien Limburgse ontwerpers en bedrijven. Wat ze gemeen hebben met de Eames is dat ze door innovatief denken en bijzondere toepassingen van materialen tot nieuwe ontwerpen kwamen. In de Genkse Vennestraat, in de schaduw van C-mine, is een popup-store waar, anders dan op de tentoonstelling, het werk van het echtpaar kan worden betast en zelfs gekocht. ZL
The World of Charles and Ray Eames. Van 18/2 t/m 28/5 in C-mine Genk. c-mine.be
‘Bedrijven hadden in die tijd meer durf’ 21
edits
zuiderlucht 2\2017
Brigitte Bloksma is het jongste lid ooit van de Raad voor Cultuur. WIDO SMEETS spreekt met haar over haar jeugd, haar ambities, het imago van de kunsten, en de verankering van cultuur in de samenleving. “De logica van ‘er komt weinig publiek dus je doet het niet goed’, klopt niet.” 22
zuiderlucht 2\2017
edits
Brigitte Bloksma: “Het is een gedeelde verantwoordelijkheid om het culturele leven in een land in stand te houden.” foto Richard Stark
Juffrouw Mia leerde me kijken H
alverwege het gesprek wil ze weten of
kasteelheer en kunstverzamelaar Jo Eyck en zijn
Halbe Zijlstra ingezette bezuinigingsoperatie is nog
ík indertijd de braafste van de klas was.
vrouw Marlies.
elke dag voelbaar.
Ja? Nou, zij dus niet. Rondhangen en
Brigitte Bloksma (Amersfoort, 1980) doet het
Neem het banenverlies in de sector (veertien
voorkomen alsof het haar allemaal overkomt.
procent), de stijging van het aantal zzp’ers (twee
Ondanks een vwo-advies belandde ze op de mavo.
Meestal wordt ze ergens voor gevraagd. Dan twijfelt
keer zo groot als elders) en hun beroerde inkomen
De schoolkeuze bleek achteraf een lot uit de loterij.
ze. Ben ik wel goed genoeg? Komt het niet te vroeg?
(gemiddeld minder dan 30.000 euro per jaar).
Ze had handenarbeid van juffrouw Mia, die nam op
Om het dan toch maar te doen; ze is leergierig,
Inmiddels heeft minister Bussemaker 2,5 miljoen
een dag de hele klas mee naar Parijs, naar Centre
doet graag nieuwe ervaringen op en is ambitieus.
euro vrijgemaakt voor een verbetering van de
Pompidou, naar een expositie van Arte Povera. En ze
Ze heeft de drive van een jonge ondernemer,
arbeidsmarktpositie, na een advies van de Raad
dacht: ‘Waaauw!’
wellicht valt ze daardoor zo op in de introverte
voor Cultuur over de besteding ervan.
cultuurwereld waar mensen eerder opzij kijken dan
Twee miljoen euro is niet genoeg. Verre van zelfs.
naar boven.
Bloksma: “Klopt. Maar er komt een vervolg. Je kunt
dansen, verder voerde ze niet veel uit.
“Juffrouw Mia leerde me kijken. Mijn ouders geloofde ik niet, juffrouw Mia wel. Op de havo was
Sinds vorig jaar is ze het jongste lid ooit van
het probleem beter eerst concreet maken en dan
het alweer voorbij, daar moest je leren. Dat ik op de mavo kunstgeschiedenis kreeg, is bizar. Het bewijst dat, hoeveel beleid je ook maakt, het uiteindelijk op de mensen aankomt.” Met Bloksma’s recalcitrantie bleek het daarna trouwens alleszins mee te vallen; op haar 24e had dit voorheen onhandelbare kind twee universitaire studies afgerond. Brigitte Bloksma wacht me op in wat we via
‘Op de mavo hadden we handenarbeid van juffrouw Mia. Die nam ons mee naar Parijs, naar Centre Pompidou.’
email tot het rustigste café van Maastricht hebben uitgeroepen. Ze zit aan een tafeltje bij het raam. Laptop opengeklapt, ze houdt niet van verloren tijd.
de Raad voor Cultuur, ’s lands belangrijkste
stappen gaan zetten. Voor de raad was dit een
Ja, eer je het in de gaten hebt, is het een gewoonte.
adviesorgaan in de kunsten. Hoe dat ging? Ze werd
bijzonder traject. Ook de keuze om samen met de
Zelfs tijdens haar huwelijksreis, vorig jaar, kon ze
gewezen op de vacature. Ja, door iemand uit de raad
SER op te trekken, is nieuw.”
het niet laten. Tot haar man Dirk (Ploos van Amstel,
zelf. En nee, ze gaat haar naam niet noemen. Zelf
de ontwerper) ingreep. “Terecht”, zegt ze nu, en
had Bloksma zich ook al afgevraagd of het iets voor
voor Cultuur is niet verantwoordelijk voor de
lacht.
haar zou zijn. Of kwam het nog te vroeg?
bezuinigingen. “Wat we wel kunnen doen, is
Twaalf jaar geleden verhuisde Brigitte Bloksma
Na het telefoontje besloot ze het erop te
Wat ze ook gezegd wil hebben: de Raad
adviseren dat kunstenaars fatsoenlijk betaald gaan
naar Zuid-Limburg om beleidsmedewerker cultuur
wagen. Een paar weken later schoof ze aan bij
worden.” Zo ontstond eind vorig jaar het convenant
te worden bij de provincie Limburg. Helemaal
minister Bussemaker, zo gaat dat bij koninklijke
over het recht van exposerende kunstenaars op
onbekend terrein was het niet, haar moeder komt
benoemingen.
minstens het wettelijke minimumloon – mits het geen verkoopexpositie is.
uit Gulpen. Vier jaar later stapte ze over naar ‘het
In de herfst zat ze aan bij een Staatsbanket met
veld’, van de theorie naar de praktijk, zogezegd.
de koninklijke paren van België en Nederland. Het
Nogal wat museumdirecteuren hebben dat
Ze werkte bij Marres, Jan van Eyck Academie, UM
was “een waanzinnig mooie ervaring”, maar wie
convenant niet getekend.
en hogeschool Zuyd; halverwege 2015 belandde ze
denkt dat Brigitte Bloksma een glossy leven leidt,
“Van kleinere instellingen kan ik me dat voorstellen.
in het hart van het Heuvelland, als directeur van
zit ernaast. In de cultuurwereld is geen tijd om te
Uit eigen ervaring weet ik hoe moeilijk het is om
de Bonnefanten Hedge House Foundation, op het
freewheelen, zeker niet nu het daar sinds een jaar of
alle betrokkenen te betalen. Maar ik ga ervan uit
schilderachtige domein van oud-verfhandelaar,
vijf laagconjunctuur is. De schade van de toen door
dat de door Den Haag gesubsidieerde musea hun
>> 23
edits
zuiderlucht 2\2017
exposerende kunstenaars voortaan betalen.” De pijn in de sector is er niet minder om. “Sommige instellingen proberen hetzelfde te doen met minder geld, andere hebben zichzelf opnieuw uitgevonden. Ze passen hun openingstijden aan, verhuizen naar een andere locatie of heroverwegen anderszins hun rol en functie. Zo ontstaan nieuwe modellen. Helaas zie je ook dat instellingen verdwijnen, zoals theatergroep De Appel, of dat mensen die opstappen, zoals de directeur van het Korzo Theater in Den Haag. Die zegt: op deze manier kan en wil ik het niet doen.”
Achteraf gezien is het niet zo vreemd dat juist de generatie die de afgelopen decennia zonder
cultuureducatie opgroeide, haar schouders ophaalt wanneer het bezuinigingsmes op tafel komt; het imago van de cultuursector is beroerd. Bloksma knikt. “Iemand die zijn leven lang in de stad woont en voor de eerste keer in de natuur komt, weet die
‘Soms zitten hier mensen de hele dag te lezen in de tuin.’ foto Romy Finke
vaak niet op waarde te schatten. Met cultuur is het niet anders. Wie er geen weet van heeft, zal er niet
Een plek waar niets van je wordt verwacht
snel voor warm lopen.” Zo groeien, nog steeds, honderdduizenden kinderen in Nederland op in een omgeving waar cultuur niet belangrijk wordt gevonden. Thuis niet, en op school niet; alleen in uitzonderlijke gevallen loopt zo’n onbeschreven blad een juffrouw Mia tegen het lijf. Bloksma: “Er is erg lang verzaakt, er is te weinig geld uitgegeven aan cultuureducatie. Maar het is zó onterecht de verantwoordelijkheid daarvoor bij de cultuurinstellingen te leggen. De logica van ‘er komt weinig publiek dus je doet het niet goed’, klopt niet. Het is een gedeelde
Om erfgoed, natuur en hedendaagse kunst beter op elkaar af te stemmen, gaat het Hedge House verder als buitenplaats Kasteel Wijlre. “Om te kunnen voortbestaan heeft deze plek een eigen identiteit nodig.”
verantwoordelijkheid om het culturele leven in een land in stand te houden.” Elke sombere analyse ten spijt krijgt pessimisme bij Brigitte Bloksma geen kans. Laat staan dat ze bij de pakken gaat neerzitten. En: ze bespeurt een kentering. Waar dan? “Er worden, ook aan de Raad voor Cultuur, adviezen gevraagd over cultuureducatie. Men wil weten hoe we cultuur kunnen verankeren, en verbinden
S
inds 2003 stelt het verzamelaars echtpaar Jo en Marlies Eyck het Hedge House, een ingenieuze samensmelting van tuinhuis, kippenren, oranjerie en paviljoen voor hedendaagse kunst in de tuin van hun kasteel, open voor publiek. Soms waren er wisselexposities, soms werden er delen van hun collectie getoond.
aan media; die twee horen bij elkaar. De raad wil deskundigheid in het onderwijs bevorderen en de cultuurinstellingen weer in contact brengen met de scholen. Cultuur hoort in het hart van het onderwijs.” Misschien heb ik geluk, zegt ze erbij, maar ze merkt het ook aan haar dochter van bijna tien. “Haar klas heeft een jaar lang elke vrijdag gewerkt aan een voorstelling waar de kinderen alles zelf
24
De afgelopen vijf jaar was die collectie ondergebracht in de Hedge House Foundation. Die formule voldeed niet meer, stelde de anderhalf jaar geleden als directeur aangetreden Brigitte Bloksma vast. Ze wil erfgoed (kasteel en koetshuis), natuur (de kasteeltuinen) en de hedendaagse kunst in het Hedge House laten samenvallen en heeft het uithangbord Hedge
House vervangen door buitenplaats Kasteel Wijlre. Het is een naam die de lading beter dekt, vindt Bloksma. Wat ook veranderde: de exposities komen niet langer uit de koker van het Maastrichtse Bonnefantenmuseum. De beschikbaarheid van de collectie Eyck blijft wel overeind. Het loskoppelen van het Bonnefanten was niet gemakkelijk, zegt Bloksma, maar “exploitatie en programmering moeten in één hand zijn om deze plek een volwaardige toekomst te kunnen geven.” De juistheid van de nieuwe visie ziet ze terug in de ondersteuning door het Mondriaan Fonds; deze maand volgt wellicht het Prins Bernhard Cultuurfonds. Eerder haalde ze het BNG Cultuurfonds binnen, en de ING-bank als sponsor. “We beginnen eindelijk een goeie mix
zuiderlucht 2\2017
Gordon Matta-Clarck (r) en Carol Goodden bij het door hun opgerichte kunstenaarsrestaurant FOOD in SoHo, New York.
edits
deden: ze maakten het stuk, het decor, de muziek, de dans, als onderdeel van het Kaleidoscoopproject Toon je talent. Ik zie aan de kinderen hoe leuk ze het vinden. Maar het klopt: ze moeten wel op een school zitten waar ze cultuur belangrijk vinden.” Waar ze in de Raad voor Cultuur ook mee te maken krijgt, zijn de regionale verschillen in het aantal cultuurbezoekers. Het aantal cultuurbezoekers in het westen is met 266 op 1000 inwoners het hoogst, en in het zuiden (103 op de 1000) het laagst. Nog vóór minister Bussemaker die cijfers publiek maakte, stelde Brigitte Bloksma in de Raad voor Cultuur een residency-programma voor: de raad zou op tournee moeten om de regio’s beter te leren kennen. “Elke gebied heeft zijn eigen karakter en eigenschappen, het mooiste is dat het vanuit die
te krijgen van publieke en private gelden, inclusief de gemeente Gulpen-Wittem en particulieren schenkingen door de oprichters van de stichting. Zo kan de exploitatie verder groeien, ook door meer entrees.” Onder de nieuwe vlag wil ze een verdrievoudiging van het bezoekers aantal naar 10.000 tot 15.000 per jaar. De exploitatie moet met dezelfde factor omhoog, maar, zegt ze erbij, “stap voor stap. Dit is geen omgeving om zaken te forceren.” Misschien is het in de huidige tijd geen goed woord, zegt ze, “maar deze plek is eigenlijk een schuilplaats. Een oase voor de kunst, maar ook een omgeving waar rust heerst, waar mensen soms een hele dag in de tuin zitten te lezen. Het klinkt allemaal niet zo spannend, maar er zijn nog weinig plekken zoals deze, waar niets van je wordt verwacht. Het feit dat er mensen bestaan als Jo en Marlies Eyck die deze bijna spirituele plek willen overdragen aan de samenleving, en die kinderen hebben die dat idee steunen; beseffen we wel hoe bijzonder dat is?” De eerste expositie in de nieuwe programmering is gewijd aan Gordon Matta-Clark (1943-1978), de Amerikaanse kunstenaar die in zijn korte leven een groot en veelzijdig oeuvre opbouwde dat volgens
identiteit met een eigen plan komt. Ik dacht dat ik afgebrand zou worden, maar het tegendeel was waar. Dit jaar gaan we beginnen, in april komt de raad naar Limburg.” Met Marijke van Hees als nieuwe, nietRandstedelijke voorzitter werkt de Raad voor Cultuur voor de periode vanaf 2020 toe naar een regionaal toegesneden subsidiëring. Niet zozeer de instellingen, maar de stedelijke regio’s moeten zich voortaan profileren en hun kwaliteiten tonen – dat er daarmee meer geld naar de periferie zal stromen,
‘Het feit dat Jo en Marlies Eyck deze bijna spirituele plek willen overdragen aan de samenleving, en dat ze kinderen hebben die dat idee steunen; beseffen we wel hoe bijzonder dat is?’
is allerminst zeker. Noord-Brabant heeft een bidbook klaarliggen en is bezig met de profilering van de stedelijke regio’s. Hoe ver is Limburg? Bloksma: “Sittard, Heerlen en Maastricht zijn bijeen gaan zitten over de accenten per stad: hoe zijn de verhoudingen in disciplines en welke verdeling hoort daarbij. Extra spannend is dat niet alleen de culturele sector aanschuift, maar ook andere partijen, zoals Universiteit Maastricht, hogeschool Zuyd en het bedrijfsleven. Ze kijken hoe ze cultuur met hun activiteiten kunnen verweven.”
Bloksma nog steeds actueel is. “We hebben het vaak over ‘tussenruimtes’; hij kocht ze op. Wat nu hip and happening is, het nieuw leven blazen in vergeten stukken stad, deed hij door leegstaande gebouwen te veranderen in sculpturen. Zijn werk past ook goed in Wijlre, er komen nogal wat bomen in voor, zoals in Tree Dance en Tree 21. Daarnaast had hij een fascinatie voor geometrische vormen, net als Ad Dekkers, wiens werk permanent in de kasteeltuin te zien is.” Mensen die met Matta-Clark hebben gewerkt, komen dit voorjaar naar Wijlre, zoals danseres Carol Goodden, met wie hij ooit het kunstenaarsrestaurant FOOD begon. Een reconstructie van FOOD is vanaf half maart te zien in het koetshuis van de buitenplaats; een keer per maand is er een diner met een lezing van een speciale gast. —
Veel pogingen om economie en cultuur bijeen te brengen, lopen op niets uit. “Toch schuilt in dat soort samenwerkingen een enorme kracht. In het programma Chill werken Chemelot, een van de provinciale Brightlandscampussen, en onderwijs samen.” Ze verwijst naar het ‘microbenmuseum’ Micropia in Amsterdam, een samenwerking tussen Artis, universiteiten en bedrijfsleven, waar multinationals als DSM fondsen en personeel ter beschikking stellen. Bloksma: “Zoiets zou hier ook goed kunnen. Niet hetzelfde natuurlijk, maar er zijn zoveel mogelijkheden als je met zo’n perspectief kijkt naar wat er bijvoorbeeld bij Brightlands gebeurt.”
>> 25
edits
zuiderlucht 2\2017
Brigitte Bloksma bij het Hedge House, in de tuin van Kasteel Wijlre. foto Richard Stark
Brigitte Bloksma (Amersfoort, 1980) 1998-2000 Journalistiek, Hogeschool Utrecht. 2000-04 Universiteit Utrecht. Doctoraal Theater-, film- en televisiewetenschappen Master Kunstbeleid en management. 2004-08 Provincie Limburg. 2007-08 Theater aan het Vrijthof Maastricht. 2008-13 Marres Cultuurcentrum Maastricht. 2010-15 Maastricht University. 2013-15 Jan van Eyck Maastricht. 2013-15 Hogeschool Zuyd. 2015-heden Buitenplaats Kasteel Wijlre. Advies- en bestuursfuncties (2007-heden) bij o.a. gemeente Maastricht, debatcentrum Sphinx, Elisabeth Strouven Fonds, DutchCulture, DeBuren, Commissie VlaanderenNederland, Prins Bernhard Cultuurfonds (landelijk).
26
‘Er zijn zoveel mogelijkheden, als je met zo’n perspectief kijkt naar wat er bij Brightlands gebeurt.’ In Limburg is de Provinciale Adviescommissie Cultuur afgeschaft en vervangen door een denktank. “Gedeputeerde Koopmans heeft met die denktank een soort Limburgse Raad voor Cultuur geïnstalleerd. Een goed plan toch?” Hij heeft de commissie opgedoekt omdat het niet meer boterde tussen hem en de leden. “Dat mag je als bestuurder doen. Ik neem aan dat die commissie en de denktank eenzelfde functie hebben: gevraagd en ongevraagd advies geven aan GS over wat er gebeurt in de cultuur. Hoe meer aandacht er is voor cultuur, hoe beter. De denktank is twee keer zo groot als de commissie, misschien is dat wel goed. Je hebt ook een Kunstraad in Groningen, in Amsterdam en in Rotterdam. In de omschakeling naar stedelijke regio’s heeft iedereen er baat bij dat de Limburgse plannen genoeg kwaliteit hebben.” zl
Cut, Split & Eat. Gordon Matta-Clark (1943 – 1978) Van 11 maart t/m 2 juli in buitenplaats Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl
zuiderlucht 2\2017
staaks
Rummikub H
Illustratie Rowland Jones
Beducht voor wat we zouden aantreffen, slopen we naar de kast. We telden tot drie en keken in het bed: leeg.>
ij pauzeerde even en zei toen: dát noemen we sociale innovatie. De stad kampte met twee problemen: een tekort aan woningen voor studenten en een overschot aan eenzame ouderen. De oplossing was simpel. Woningbouw waar de student voor een habbekrats mag wonen in ruil voor af en toe een potje rummikub met de eenzame grijsaard aan de overkant. De ultieme afschrijving: u bent oud en eenzaam, u krijgt een student toegewezen. Die avond was ik bij mijn ouders. Bij de gedachte dat zij deel zouden gaan uitmaken van dit systeem van economische gezelligheid, kromp mijn hart ineen. Op mijn zeventiende zocht ik een kamer in Amsterdam, ik kwam terecht bij Greet op de Ceintuurbaan. Ze verhuurde de enige slaapkamer in haar tweekamerappartement, zelf sliep ze in de woonkamer, achter een oude kast. Greet was met weinig gelukkig en met veel ongelukkig. Ze was een tevreden roker en genoot zichtbaar van haar glaasjes sherry bij het raam. Ze had een obsessie met vlinders. En met koopjes. Na Koninginnedag duwde ze me een kruimeldief in mijn handen: “Gekocht voor een kwartje. Nu jij weer, wijffie.” Verder klaagde ze steen en been. Over haar familie die ze niet meer had. Over losliggende stoeptegels. Over de doktersassistente. Meesterlijk werd het als ze over haar gezondheid sprak: trombose, jicht, aderverkalking, doofheid, kanker. Greet kon overal over meepraten. Toen ik er een paar weken woonde, ging de bel. Een jongen met een zware, rinkelende doos: “Voor Greet.” In de doos zaten twaalf flessen sherry met handgeschreven etiket. Een week later kwam de jongen weer. De week erna ook. Na haar zoveelste ziekenhuisbezoek gooide Greet haar levensstijl rigoureus om: ze ging minder drinken, “hooguit een flesje per dag”, minder roken, “niet meer vóór het ontbijt”, en gezonder eten. Er belandden voortaan verse stukjes tomaat in haar tomatencrèmesoep uit blik. Ze bloeide zienderogen op. Op een dag was Greet verdwenen. Na een week begon ik me zorgen te maken. Ze zou toch niet? Paniekerig belde ik een vriendin: “Je moet komen, Greet ligt vast dood achter de kast.” Na een uur was ze er. Ze woonde in West, best een eindje, zeker op rolschaatsen. Beducht voor wat we zouden aantreffen, slopen we naar de kast. We telden tot drie en keken in het bed: leeg. Een paar dagen later stond Greet in mijn kamer. Ze droeg een frisgroene bloemetjesjurk en een zomerhoed. Ze was even bij haar broer in Frankrijk gaan logeren: “Daar knapt een mens van op.” Opgetogen pakte ze haar oude patroon weer op. Met roken, “die viezigheid”, was ze gestopt. Maar haar gezondheid werd er niet beter op. Ik besloot haar wat vaker gezelschap te houden. Of ze er prijs op stelde, weet ik niet. In elk geval waren we trendsetters, Greet en ik. Sociale innovatie avant la lettre. Na mijn vertrek kwam er een nieuwe studente bij haar wonen. Een jaar later hoorde ik dat Greet was overleden. Gelukkig niet in eenzaamheid. Althans, dat hield ik mezelf voor. ANNEMARIE STAAKS
27
edits
zuiderlucht 2\2017
De voorkeur van... Valentijn Byvanck Blendr & Filtr Miezerig “We zitten met zijn allen in hetzelfde schuitje en moeten zien om te gaan met het feit dat zestig miljoen jaren van evolutie een miezerige
Valentijn Byvanck (Nijmegen, 1964) is directeur van het Huis voor Hedendaagse Cultuur Marres in Maastricht. Eerder leidde hij het Zeeuws Museum en was hij betrokken bij het geflopte Nationaal Historisch Museum. Hij woont samen met zijn vriendin, hun vier kinderen uit eerdere relaties lopen er in en uit.
soort heeft opgeleverd die alleen maar consumeert en dag en nacht met zijn wijsvinger over het scherm van een apparaatje schuift. We zijn de vereenzelviging van het verraad aan de natuur die ons had ontworpen
Familiealbum
T
een museum binnenlopen en tien
brouwerij en meer publiek. Twee jaar
Je gaat er naar toe om gegrepen te
“Het is als bladeren door het familiealbum: je komt jezelf in allerlei
later maakt hij die belofte met Levi
worden door iets. Als dat gebeurt,
situaties tegen die je je meent te herinneren. Maar meestal herinner je je
van Veluws The Relativity of Matter
moet je niet nog meer willen zien.
slechts de verhalen die door anderen zijn verteld.”
waar, de tentoonstelling (waarbij
Dan moet je meteen weer weg. In
Kunstenaar Jan Rosseel maakte een expositie over de curieuze kronkels in ons
maar acht bezoekers per uur naar
het Stedelijk Museum in Amsterdam
geheugen.
binnen konden) trok meer dan 5000
zag ik pas Manic/Love/Truth/Love van
mensen naar Marres. “Ik ben niet
Jordan Wolfson. Daar wordt een vrij
Luisteren
alwetend over kunst- en cultuur”, laat
griezelige pop aan katrollen door
“Vertellen begint niet met het bedenken van een verhaal, maar met het
hij op voorhand van dit interview
een boksring gesmeten en gesleurd.
luisteren ernaar.”
weten. Maar wie is dat wel?
Verschrikkelijk werk, maar heel goed.
om te jagen.” Schrijver/columnist Erdal Balci maakt begin januari de rekening op.
Schrijver John Berger (90) stierf op 2 januari van dit jaar.
beeldende kunst _ “Ik kan
belandde, beloofde Valentijn Byvanck meer leven in de
minuten later weer buiten staan.
mode _ “Mode is iets voor andere
Je lichaam voelt helemaal mee wat daar gebeurt. Daarmee wil ik niet
Geschiedenis
mensen. Ik zie er altijd hetzelfde uit:
zeggen dat een prachtig schilderij ook
“In Suriname moest ik de vaderlandse geschiedenis kennen, maar
donkere, sobere kleren, sneakers. In
niet ongelofelijk ontroerend mooi kan
eenmaal hier bleek dat niemand de geschiedenis van Suriname kent
de mode neem ik geen risico. Als je
zijn.”
en (…) waarom Surinamers naar Nederland komen. Ik denk dat de
kracht er niet ligt, moet je sober en
samenleving alleen maar voor blank en zwart draaglijk kan zijn als we
donker blijven. Neemt niet weg dat ik
boeken _ Light in August van
elkaars geschiedenis kennen.”
indertijd als directeur van het Zeeuws
William Faulkner vind ik een
Actrice Manoushka Zeegelaar Breedveld tijdens de repetities van We hadden
Museum erg met mode bezig ben
meesterwerk. Het gaat over de
liefde, we hadden wapens, naar het gelijknamige boek van Christine Otten.
geweest. Ik vond het vreselijk al die
onomkeerbaarheid van de diepe
dooie poppen met plastic gezichten
tragedie waarin mensen elkaar
Losjes
in klederdracht: dit is Tholen 1870,
vinden en toch alles naar de knoppen
“In een vloeibaar modern leven zijn er geen permanente bindingen meer,
katholiek, en dit is Middelburg 1880,
gaat en niemand iets kan doen.
en als we ze al tijdelijk aangaan, moeten ze losjes geknoopt worden,
protestants. Ik heb er de weg van
Beloved van Toni Morrisson is daarom
zodat ze ook weer losgemaakt kunnen worden.”
de antropologie gevolgd, de mode
ook zo prachtig. Allebei hele grote
De op 9 januari overleden Poolse socioloog Zygmunt Bauman over de erosie
tot leven proberen te brengen.
schrijvers. Maar ik lees ook lichtere
van 20e eeuwse zekerheden in ons postmoderne bestaan.
Tegelijkertijd kan ik enorm genieten
Britse literatuur, Ian McEwan omdat
van diepe vaardigheden: iemand
hij zo ongelofelijk dicht op de huid
Koud
die op vijftig manieren een kraag
zit van zijn personages. Laatst heb
“In het begin vond ik dat irritant, want het eten werd koud, maar zo
kan stijven. Ik hou van het ambacht
ik voor het eerst Nabokov gelezen,
hebben onze gasten voor heel veel gratis marketing gezorgd. Bizar hoe
maar ook van schoonheid en de
The Luzhin Defense. Faulkner doet je
sterk social media eetgedrag beïnvloeden.”
uitdrukking waarmee het ding iets in
hart pijn en Nabokov is een prachtige
Charlotte Damen van ontbijtrestaurant Lilith in Rotterdam over gasten die
de wereld moet betekenen.”
stilist. Qua Nederlandse literatuur ben
eerst tien foto’s maken voor ze beginnen te eten.
28
oen hij in 2013 bij Marres
ik nog een beetje van de oude school:
zuiderlucht 2\2017
edits
Boeken top 10
boven Hugo Claus staat niemand.
Stravinsky, Alban Berg, Terry Riley.
Maar Tommy Wieringa komt met
En Miles Davis op de door Gil Evans
Caesarion dichtbij, wat een taal, wat
geproduceerde albums: Ascenseur
een verhaal.”
pour l’ Échafaud, of Sketches of Spain.
film _ “Ik ben helemaal verspotified
Onderweg, lopend, fietsend, in de trein, luister ik het meest naar pop:
en vernetflixed. Vroeger was ik een
A Tribe Called Quest, Stereolab, The
fervente bioscoopganger. In de jaren
Cure, Young Disciples. Wat ik heel
tachtig heb ik alles van Fellini, van
erg mooi vind: Erik Truffaz. Hier
Scola, Godard, Truffaut, gezien. Heel
luister, Let me Go, jazz-achtige pop.
belangrijk voor mijn visuele wereld,
Prachtig! De band speelt zo strak.
ik grijp er ook steeds naar terug. Nu
En Sophie Hunger zingt zo mooi.”
kijk ik vooral Netflix en HBO. Toch kan ik nog enorm genieten van Eye
theater _ “Ik ga niet zo
op zondagmorgen in Amsterdam,
vaak naar het theater, wel zie
waar ik de helft van de week woon.
ik tegenwoordig weer meer
Cappuccino erbij en drie andere
dans. En ik keer terug naar het
bezoekers die niks tegen elkaar
theater via de performancekunst. Kom nu regelmatig ook bij de
‘Ik ben helemaal verspotified en vernetflixed.’
Toneelacademie in Maastricht voor voorstellingen. Ik zie liever waar de kunst zich ontwikkelt dan waar die is gearriveerd. Ook hier bij Marres.”
design _ “Ik ben vier jaar voorzitter geweest van de commissie Vormgeving van
zeggen. Het allerbeste van Netflix vind
het Stimuleringsfonds voor de
ik de serie Fargo. Zo goed gemaakt,
Creatieve Industrie. Heb heel veel
je ziet dat de film in televisie een
gezien. Ik hou van vormgevers
waardige opvolger heeft. Fargo is een
die heel erg met materiaal bezig
combinatie van een ijzersterk verhaal,
zijn, zoals Iris van Herpen, Chris
heel strak snijden en ongelofelijk
Kabel en Joris Laarman. Zelf koop
veel filmhoeken. Het is een moderne
ik weinig, ik word te zwaar van
klassieker.”
veel spullen. Ik wil licht blijven,
muziek _ “Ik heb weinig geduld
beweeglijk zijn; ik vind een stoel kopen héél ingewikkeld. Ik heb
met klassieke muziek, al ben ik er mee
trouwens wel heel veel boeken.
opgegroeid. Ik zal niet snel Mozart
Met een volle boekenkast, een tafel
opzetten. Klassieke muziek is voor
en een bed ben ik dik tevreden.”
mij donker en melancholisch. Als het vrolijk is, vind ik het niet fijn. Ik luister wel hedendaags klassiek:
1 — J.K. Rowling Harry Potter en het vervloekte kind (1) 2 — Elena Ferrante De geniale vriendin (7) 3 — Stefan Hertmans De bekeerlinge (5) 4 — Herman Koch De greppel (2) 5 — Astrid Holleeder Judas (3) 6 — Marcia Luyten Het geluk van Limburg (8) 7 — Lize Spit Het smelt (9) 8 — Geert Mak Jan Six (-) 9 — Hanya Yanagahira Een klein leven (-) 10 — Martin Michael Driessen Rivieren (-)
colofon
Kunstenares Anouk Kruithof werd in januari bekroond als Publieksfavoriet van de Volkskrant Beeldende Kunstprijs. Ze kreeg ocharm 1500 euro - die ze aan een goed doel schonk. De ‘echte’ prijs, toegekend door een vakjury, ging naar iemand anders. Die kreeg 10.000 euro. In het stuk dat de Volkskrant wijdde aan de publieksprijs ontbrak de titel van Kruithofs werk. Die luidt Enclosed Content Chatting Away in the Colour Invisibility, een video van een muur van boeken die in slow motion omvalt. Enclosed Chanting etc. werd in 2009 getoond in museum Het Domein in Sittard; ik heb hem wel vijftig keer gezien. De onderwaardering van publieksprijzen is fascinerend. Voor een ‘echte’ prijs wordt een jury van deskundigen (Wanneer ben je dat?) ingehuurd; voor de prijsuitreiking wordt vervolgens een hoop wierook verstookt. De Publieksprijs wordt maanden later pas bekendgemaakt, in een achterafberichtje. Waarin soms de titel van het werk ontbreekt. Bovenstaande top-10 is een onversneden publieksprijs, zie de notering op 5 voor de familie Holleeder, een boek dat naar ik heb begrepen geen Proustiaanse allure heeft. De negen andere titels laten zien dat het publiek wel degelijk beschikt over smaak en onderscheidend vermogen. (WS)
Bladmanager:
met een oplage van 14.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is onontbeerlijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/ begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu
Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Emile Hollman, Rowland Jones, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Ronald Rovers, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / ontwerpburo bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening:
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen
EMILE HOLLMAN
Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad
IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo
(Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard),
—
Malpertuis (Genk) en de Tribune (Maastricht).
ISSN: 1875-7146
29
Expo|C-mine, Genk (BE) 18.02.2017 – 28.05.2017 c-mine.be/eames
gesubsidieerd door de Provincie Limburg
ZUIDERLUCHT
10
CULTURELE VRIJMARKT
jaar
zuiderlucht
thema
Pioneers under Pressure
VOORLOPIG
PROGRAMMA
Cyrille Offermans over moderne Bildung / Patrick van IJzendoorn over Brexit en de kunsten / Johan van de Beek & Claire van Dijk over Sultan en de lokroep van de jihad / Leon Verdonschot over zijn biografie van Luc De Vos / Muziek: Rowland & the Moveable Feast / Verhalen uit Limburg / Nonconform – sappen en paddenstoelen / Het Zuiderlucht 10 diner / Toneelcollectief Uitgespeeld / DocFest / Jeroen Verbeek in China / 2000 fb-likes van R.W. Beerens en vele anderen.
Zaterdag 18 maart vanaf 16.00 uur Brandweer Capucijnenstraat 21 Maastricht
gratis entree
zaterdag
18 maart
2007-2017