ZL3

zuiderlucht

12 jaargang • 3/2018

maandblad voor kunst en cultuur

e

U

hip&hap p in maast ening richt

De vergeten stad van Arnon Grunberg alasdair hopwood tony cragg grietje braaksma rineke dijkstra fleddy melculy wim opbrouck elke vierveijzer

kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl

Met Simone Lamsma naar Hollywood dirigent Dmitri Liss viool Simone Lamsma

Music & Fashion

Kodály Pauw Variaties Enescu Roemeense Rapsodie nr 1 Korngold Vioolconcert Bernstein Uit Fancy Free: Suite

dirigent Karel Deseure in samenwerking met Club Guy & Roni’s Poetic Disaster Club

zo 4 mrt | 16.00 u | Theater Heerlen wo 7 mrt | 20.30 u | Concertzaal Tilburg do 8 mrt | 20.30 u | Chassé Theater Breda vr 9 mrt | 20.00 u | Theater aan het Vrijthof Maastricht zo 11 mrt | 14.15 u | Muziekgebouw Eindhoven

wo 14 mrt | 20.30 u | Klokgebouw Strijp-S Eindhoven do 15 mrt | 20.30 u | Koepelhal Tilburg vr 16 mrt | 20.30 u | Complex Maastricht

De alomtegenwoordigheid van Bach dirigent Bas Wiegers hobo Ramón Ortega viool Noa Wildschut Bach / Webern Uit das Musikalisches Opfer: Ricercare Bach Hoboconcert BWV 1053 Bach / Birtwistle Bach Measures Bach Brandenburgs Concert nr 3 BWV 1048 Bach / Saint-Saëns Uit Engelse Suite nr 3: Sarabande voor viool en orkest Bach dubbelconcert voor viool en hobo BWV 1060 do 8 mrt | 20.15 u | Muziekgebouw Eindhoven vr 9 mrt | 20.15 u | Schouwburg Cuijk za 10 mrt | 20.00 u | Theater Heerlen | Limburgzaal zo 11 mrt | 14.15 u | Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch

Familieconcert De Liefhebber 6+ dirigent Jan Cober regie Rob Vriens tekst Fenneke Wekker poppen Marlyn Coetsier | kostuums Marlies Schot in samenwerking met PeergrouP do 15 mrt | 19.00 u | Muziekgebouw Eindhoven vr 16 mrt | 19.00 u | Concertzaal Tilburg za 17 mrt | 19.00 u | Theater Kerkrade zo 18 mrt | 14.15 u | Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch

PODIUM EXPO MAART APRIL 2018

MA 05.03.2018 - 25.04.2018 - EXPO

KAREL MAES (1900-1974) IN CONGO. 1950-1966

DI 06.03.2018 - 20:15 - THEATER

HET NIEUWSTEDELIJK EEN ONTGOOCHELING (W. ELSSCHOT)

WO 07.03.2018 - 20:15 - KLASSIEK

SOFYA MELIKYAN - PIANOSOLO P. TCHAIKOVKSY, K. VARDAPET, A. BABADJANIAN, A. AROUTUNIAN, S. RACHMANINOV

DO 08.03.2018 - 20:15 - DANS

FABULEUS & 7 LIMBURGSE CC’S SNAP XL

DO 15.03.2018 - 20:15 - THEATER

BERLIN PERHAPS ALL THE DRAGONS

ZA 17.03.2018 - 14:00 - FAMILIE

BERLIN, KOPERGIETERY & HETPALEIS REMEMBER THE DRAGONS … (VANAF 11 JAAR)

DO 22.03.2018 - 20:15 - KLASSIEK

BACH@LEUT8 - AMANDINE BEYER J.S. BACH, J. VILSMAYR, N. MATTEIS

VR 23.03.2018 - 20:15 - KLASSIEK

BACH@LEUT8 - AMANDINE BEYER & GLI INCOGNITI BWV… OR NOT: THE INAUTHENTIC BACH DO 29.03.2018 - 20:15 - KLASSIEK

BACH@LEUT 8 - WOUTER DEKONINCK & HILDEBRANDT CONSORT GROSSE MESSE 1739 - J. S. BACH

WO 18.04.2018 - 20:15 - KLASSIEK

JERUSALEM QUARTET J. HAYDN, L. JANÁČEK, J. BRAHMS

DI 24.04.2018 - 20:15 - KLASSIEK

MITSUKO SARUWATARI R. SCHUMANN, W. BERGER, F. CHOPIN, M. RAVEL

Don Quixote van Richard Strauss

VR 27.04.2018 - 19:00 - FAMILIE

WITHWIT / FROE FROE LES SOEURS (VANAF 6 JAAR)

dirigent Andris Poga viool en altviool Malin Broman contrabas Rick Stotijn met medewerking van Paul Uyterlinde, cello Armen Nazarian, altviool

VOLLEDIG PROGRAMMA EN VERKOOP WWW.CCMAASMECHELEN.BE foto: Amandine Beyer © François Sechet

Kodály Ravel Alborada del gracioso Byström Infinite Rooms (Nederlandse première) R. Strauss Don Quixote

Expo

vr 23 mrt | 20.15 u | Muziekgebouw Eindhoven za 24 mrt | 20.00 u | Theater Heerlen

Bach

MatthäusPassion

Matthäus-Passion

Bach Matthäus-Passion wo 28 mrt | 19.30 u | Theater aan het Vrijthof Maastricht do 29 en za 31 mrt | 19.00 u | Muziekgebouw Eindhoven vr 28 mrt | 19.00 u | De Maaspoort Venlo

IN CONGO

1950-1966

INLEIDING: SERGIO SERVELLÓN, DIRECTEUR FELIXART MUSEUM CURATOREN: HERMAN MAES, AN-SOFIE NÉDÉE, MARC MILISSEN TENTOONSTELLINGSPERIODE: MAANDAG 5 MAART T.E.M. WOENSDAG 25 APRIL 2018 OPENINGSDAGEN EN -UREN MAANDAG TOT VRIJDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR (GESLOTEN OP ZONDAG EN 15, 16, 17, 31 MAART EN 1, 2, 3, 4 APRIL) ORGANISATIE EN LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN +32 (O) 89 76 97 97, INFO@CCMAASMECHELEN.BE, WWW.CCMAASMECHELEN.BE

BEELD © KAREL MAES — OLIE OP HOUT, 50 X 60 CM, 1955

dirigent Matthew Halls evangelist Tobias Hunger Christus Lisandro Abadie sopraan Sarah Wegener countertenor Christopher Ainslie tenor Charles Daniels bas Drew Santini koor Studium Chorale kinderkoor Schola Cantorum Puerorum

KAREL MAES

(1900-1974)

Een uitdagende baan voor jou!

Maandblad Zuiderlucht is op zoek naar een

Commercieel medewerker je profiel Idealiter heb je enige ervaring in de commercie, belangrijker is gedrevenheid en committment.

Je hebt een affiniteit met kunst en cultuur, en journalistiek. Je gaat vlot, vriendelijk en met de nodige durf te werk, bent betrouwbaar en flexibel pakt aanvragen en kansen snel op. Je gaat graag met mensen om, zoekt ze waar nodig op en belt zonder moeite. Je gaat vanzelfsprekend om met Word, Excel en mailprogramma’s en hebt ervaring met het werken in een CRM systeem.

je taken Als medewerker in de commercie benader je potentiële adverteerders, vooral cultuurinstellingen, (semi-)overheden en bedrijven in Noord-Brabant, Limburg en Vlaanderen. Je onderhoudt het bestaande klantennetwerk van Zuiderlucht én je werft en onderhoudt nieuwe contacten.

je vergoeding

t/m 21 mei 2018

Je werkt op zzp-basis met de Stichting Zuiderlucht als opdrachtgever. Je ontvangt een basisvergoeding met daaraan verbonden heldere targets, aangevuld met een omzetafhankelijke fee.

iets voor jou?

Neem contact op met bladmanager Christiane Gronenberg via c.gronenberg@zuiderlucht.eu

www.museumhetvalkhof.nl

of 0610 661205.

zuiderlucht 3\2018

inhoud

affairs

26 Zo jong nog...

7 editorial – Lust als last

van vlees en bloed bij wie haute couture geen rol

gegund op twee gespreide vrouwenbenen met

speelt, stelt ANNEKE VAN WOLFSWINKEL vast.

directeur over de betekenis van het schilderij.”

books

8 Vergeten stad Voor zijn nieuwe roman ging Arnon Grunberg ‘embedded’ in Heerlen. DIETER VAN DEN BERGH dronk een chique kopje thee met de schrijver.

“Hoezo heb ik makkelijk praten?”

culture

12 Hoe vals is ons geheugen?

Volgens Alasdair Hopwood zit ons geheugen vol valse herinneringen. Klopt, oordeelt HARALD MERCKELBACH, maar “het geheugen is ook tot formidabele prestaties in staat.”

16 beeldspraak – Champions League Kunstenaar Tony Cragg kocht in 2006 een park en zette het vol met beelden. “Geef hem eens ongelijk.

En hij heeft er geen onemanshow van gemaakt.”

18 bits – Toevalligheden “L. liet zijn gereedschap liggen en liep linea recta naar het huis, maar H. keerde 180 graden.”

18 Dansen tussen de boeken

29 ben van melick – Angst en pijn “Begeerte in pak en lakschoenen, beschaafd vermaak. Angst en pijn op de maat van estheten voor wie kunst een ‘heile Welt’ representeert.”

design 30 Hip & happening Nu Gemeenteflat en Sphinxgebouw zijn opgeknapt wandelt WIDO SMEETS dwars door Maastricht en ontwaart een hippe wijk met cultuur als bindmiddel. “Kom me om half zes maar ophalen.”

edits 33 Met de rug naar onze buren Yvonne Schoolmeesters uit Venlo schreef een open brief aan minister Slob over de deplorabele staat van de vakken Duits en Frans in het onderwijs.

34 Eerst afzien, dan genieten Acteur, muzikant en filmmaker Wim Opbrouck smeert een knäckebröd met jam voor FONS GERAETS. “Als ik te losbandig en te vrolijk ben, sta ik half opgebrand op het podium.”

37 post zl – Het drama is echt Wat als een verhaal vooral bestaat uit lacunes, en

Een lunchroom, concerten, films, een bierproeverij.

alleen fictie uitkomst biedt? “Och jongen, dat weet

Grietje Braaksma van boekhandel Grand Theatre

ik niet meer. Het is zó lang geleden.”

in Breda grijpt alles aan om mensen binnen te halen. “Ik wil een huis vol verhalen.”

19 aya – Hartscherven “Ik zie parallellen met levensverhalen van vrouwen die mijn pad kruisen en de dingen om mij heen. En stel mezelf de vraag wanneer een vrouw sterk is.”

20

celebrities de mode­. Gelukkig zijn er nog kinderen

“Terwijl de kijkers een ongebreidelde blik werd een enorme bos schaamhaar vertelde de museum-

Via Instagram beïnvloeden de kinderen van

Schuchter en bleek Rineke Dijkstra’s ideaal van de niet-geposeerde echtheid wordt betaald met geposeerde

38 Blendr & Filtr “Ik geniet van wasmachine en droger, bestek in één kleur en zelfsluitende keukenlades. Voor het eerst in mijn leven weet ik hoe mijn oven werkt.”

38 De voorkeur van Elke Vierveijzer Elke Vierveijzer toerde met liedjes van Maarten van Roozendaal en heeft nu haar eigen programma.

39 ZL Boekentop 10

expressieloosheid, vindt CYRILLE OFFERMANS.

“Ze waren geïrriteerd. Niet omdat ze nog nooit

“Ik zie vooral schuchterheid en bleekneuzigheid.”

van Thomas Mann hadden gehoord, maar omdat

25 ptmy – Sjonnie zonder Anita

ze het een onzinnige vraag vonden.”

“Maar misschien hoor ik meer in deze song dan Fleddy Melculy er in kwijt wilde en wilde hij vooral lekkere herrie maken. Ook dat is dan gelukt.”

Cover: Arnon Grunberg. foto Martijn van de Griendt. Zie pagina 8

5

NIEUWE EXPOSITIE

OPEN HUIS ELISABETH STROUVEN FONDS

25 maart, 29 april & 13 mei

Wij organiseren ook elk jaar twee tot drie exposities. Op dit moment kunt u een deel van de SPACE Collection bij ons zien. SPACE is een kunstenaarsproject dat sinds 2002 werkt aan een

Op zondag 25 maart, 29 april en 13 mei houdt het Elisabeth Strouven Fonds OPEN HUIS van 12.00 - 16.00 uur. U kunt dan geheel vrijblijvend ons gerenoveerde pand aan de Abtstraat 3 in Maastricht komen bezichtigen.

grensoverschrijdende collectie onder de naam SPACE Collection. Dat is niet alleen om kunstenaars te ondersteunen, maar ook om burgers, overheden en bedrijven met elkaar te verbinden.

Naast kantoor dient ons pand ook als vergaderlocatie en expositieruimte. Dit is onder

Het Elisabeth Strouven Fonds draagt graag bij aan

meer terug te zien in de inrichting. Wij hebben niet gekozen voor het gebruikelijke

meer culturele samenwerking in de euregio.

projectmeubilair, maar voor een concept waarbij wij meubilair van Maastrichtse

Wij zijn dan ook bijzonder trots op deze

ontwerpers en makers ‘leasen’. Dit gebeurt onder de naam Made in Maastricht.

expositie die tot en met 25 mei duurt.

Abtstraat 3, 6211 LS Maastricht

Voor meer informatie kijk op:

T: +31 43 763 08 99

www.elisabethstrouvenfonds.nl

I: info@elisabethstrouven.nl

www.space-collection.org

www.elisabethstrouvenfonds.nl

Graatsma on the move

Gouvernement aan de Maas / Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen 9-18 uur / Gratis toegang Gesloten: weekends, 25 december t/m 1 januari, 12-13 februari 2018

Foto: Peter Cox

8 december 2017 t/m 30 maart 2018

wilt u ook dat zuiderlucht u maandelijks verwelkomt met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur vol verrassende reportages, puntige beschouwingen, geestverruimende interviews, spitsvondige columns en wonderbaarlijke fotografie? reis dan met ons mee via zuiderlucht.eu/begunstigers en het mooiste cultuurblad van nederland landt voortaan als eerste op úw deurmat, elke maand opnieuw

editorial

zuiderlucht 3\2018

Lust als last

“W

at zien we hier?”

Met ogen als schoteltjes vroeg Mariëlle Tweebeeke van Nieuwsuur aan een aangeschoven kunstkenner naar de bekende weg. Achter haar werd meer dan levensgroot het schilderij l’Origine du Monde van Gustave Courbet getoond, twee gespreide vrouwenbenen met een enorme bos schaamhaar ertussen – dat waren nog eens tijden. De kunstkenner, directeur van het dichtst bij de studio gelegen museum, vertelde behoedzaam over geschiedenis en betekenis van het werk.

Ook Edward Hoppers Morning Sun, met daarop een afbeelding van zijn 69-jarige vrouw Josephine, kwam voorbij. Wat vinden we hier van? Om nog maar te zwijgen van Dromende Thérèse van Balthus, aanleiding voor een petitie van een verlate New Yorkse suffragette die het schilderij in de ban wil doen.

Intussen had The Manchester Gallery het fenomenaal mooi geschilderde Hylas en de nimfen van John William Waterhouse een week in de kelder gezet ten faveure van een eigentijds kunstproject. #MeToo is een wereldwijde marketing-paraplu waaronder het goed schuilen is.

“Natuurlijk” gaat het niet om het naakt, roepen de puriteinen. Ze hebben het opgezocht: bij kunst gaat het om de evocatie. En daar kan geen misverstand over bestaan. Op die doeken, is hun klacht, zien we de vrouw als lustobject.

Tja. Bij mij roept l’Origine du Monde geen gevoelens van lust op. Bij de andere doeken krijg ik evenmin last. En waarom mag iemand geen lustobject zijn, vroeg ook feministe Elsbeth Etty zich laatst af. “Dat vind ik zo puriteins, dat je geen lust mag opwekken of zelf lust mag ondervinden. Als het maar uit vrije wil is.”

Van de strandportretten van Rineke Dijkstra, momenteel te zien in Tilburg, kun je veel zeggen, maar niet dat ze lustopwekkend zijn. Dijkstra is een wereldwijd gelauwerde fotografe. Het is vooral de voorspelbare bewieroking van haar werk waar Cyrille Offermans zich in deze Zuiderlucht aan stoort (pag 20). Bovendien hoort de fotografie volgens hem niet tot de kunstgeschiedenis zoals wij die kennen. “De geschiedenis van de fotografie heeft raakvlakken met die van de beeldende kunsten, maar zou toch beter als zelfstandige geschiedenis bestudeerd kunnen worden.”

Mij dunkt dat de fotografie al lang onderdeel ís van de kunstgeschiedenis, vanwege haar enorme invloed op de schilderkunst, en, vice versa, de beïnvloeding van de fotografie door de schilderkunst. Zie het oeuvre van Rineke Dijkstra.

Ook in de literatuur speelt beeld een belangrijke rol. Dieter van den Bergh interviewde schrijver Arnon Grunberg (pag 8), die voor zijn nieuwe roman ‘embedded’ ging in Heerlen. “Bij goed weer zie je over de heuvels heen Aken liggen. Het uitzicht is voor het boek net zo belangrijk als de stad zelf”, zegt hij.

En in het interview met Fons Geraets (pag 34) legt acteur Wim Opbrouck uit hoe belangrijk het stedelijk landschap van Genua is voor het toneelstuk La Superba waarin hij de hoofdrol speelt.

“bij mij roept l’Origine du

Monde geen lustgevoelens op. Bij de andere doeken krijg ik evenmin last.”

Verwoest Huis Gaza 9, 2017 | Marjan Teeuwen De eerste 100 Zuiderlucht-lezers die reserveren met de actiecode ‘vervorming’ krijgen gratis toegang!

Curator: Loek Grootjans

t/m 25 maart

Boschdijkstraat 100 ‘s-Hertogenbosch www.willem-twee.nl | Entree € 5,-

Saluti d’Agriturismo Poggio Antico

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu U bent bij ons te gast in een agriturismo op de top van een heuvel bij het meer van Chiusi. Poggio Antico staat garant voor een onvergetelijk verblijf in het groene hart van Italië, met historische steden als Siena, Perugia, Rome en Florence binnen handbereik. poggioantico.net

7

books

zuiderlucht 3\2018

Vergeten stad 8

Arnon Grunberg: “Ik vind het nu zinvoller om wat zachtaardiger te zijn. Gek genoeg maak je daar sommige mensen nog veel woedender mee.� foto Martijn van de Griendt

zuiderlucht 3\2018

books

Voor zijn nieuwe roman, over een brandweerman van Pools-Duitse afkomst, ging Arnon Grunberg 'embedded' in Heerlen. DIETER VAN DEN BERGH dronk een chique kopje thee met de schrijver. “Hoezo heb ik makkelijk praten?”

“Grappig. We gaan dus

treinreizen en ging op tienertoer naar Zuid-

Amsterdam en Den Haag. Via mij contacten daar heb

praten over een boek dat nog niet uit is”, grijnst

Limburg, het verst dat je in Nederland met de NS

ik 24 uur mee kunnen draaien met de brandweer

Arnon Grunberg nadat hij zich uitdrukkelijk heeft

kon wegkomen. Dan ging ik daar wat rondlopen.

in Heerlen. Jammer genoeg zijn we maar één keer

geëxcuseerd voor de vijf minuten die hij te laat is.

Dat was voor mij zo’n andere wereld, vooral die

uitgerukt, naar de snelweg.”

We nestelen ons in een hoek van ‘barretje Hilton’,

on-Nederlandse heuvels. Ik kwam er daarna ook

het hotel waar Herman Brood ooit van het dak

nog veel, een goede vriend woont in Eys. Een paar

een hotel bivakkeerde Grunberg een aantal dagen in

sprong en een kopje thee 5,50 euro kost.

jaar geleden begon het serieus te kriebelen. Ik had

de abdij Lilbosch in Echt. “Er zit ook kloosterleven

in een Voetnoot, mijn column in de Volkskrant, de

in het boek. Een zeer aardige broeder nodigde me

Om de hoek in Oud-Zuid ligt de Montessorischool

burgemeester van Vaals beledigd door te zeggen dat

uit. Dat is toch het leuke van mijn beroep: bijna

waar hij zijn kinderjaren doorbracht. “Wij woonden

Rutte feitelijk niet meer was dan de burgemeester

overal zijn mensen je genegen inlichtingen te geven

in de Rivierenbuurt, best ver weg. Mijn vader bracht

van Vaals, haha. Ze waren veel meer dan Rutte,

over wat ze doen. Je stuit zelden op weerstand.”

me ’s ochtends op de fiets, mijn moeder haalde me

vonden ze daar. Ik kreeg een rondleiding, liep mee

weer op. We hadden geen auto thuis.”

op het vmbo en werd gesterkt in het idee dat Zuid-

Zijn moeder is ook de reden dat hij vanuit zijn

Limburg veel meer is dan Maastricht alleen. Ik werd

woonplaats New York even in Nederland is. “Deze

bijgepraat over het smokkelen in de jaren vijftig,

week is haar sterfdag. Dan wil ik gaan eten met de

de aparte culturen, de dialecten. Zuid-Limburg

mensen die voor haar gezorgd hebben. Begint een

heeft niets provinciaals in de benepen zin van het

mooie traditie te worden.”

woord, het is niet van de wereld afgekeerd. Voor de

Eigenlijk heeft schrijver Arnon Grunberg

inwoners van Vaals voelt de Randstad ver weg, maar

(Amsterdam, 1971) een “soort van sabbatical. Het

is het vanzelfsprekend om naar Luik, Aken of Keulen

afgelopen jaar heb ik veel gereisd tussen New York

te gaan. Het is een internationaal schemergebied.

en Europa. Dit jaar wil ik minder reizen. En ik geef

Nadat Zuid-Limburg in de 17e eeuw bij Nederland

geen lezingen.” Zijn journalistieke klussen gaan

werd gevoegd, had je nog steeds mannen die in

wel door. In mei doet hij een project met gevluchte

het leger van Pruisen dienden. Typisch, je hoort bij

kunstenaars in het Stedelijk Museum en, als het

allebei.”

lukt, gaat hij in augustus embedded in tbs-kliniek

Behalve in de brandweerkazerne in Heerlen en in

‘Het interessante aan de grensstreek rond Heerlen is dat je idee van wie vreemdeling is er kantelt.’

De Rooyse Wissel in Venray. Hij wacht nog op

Een brandweerman speelt de hoofdrol.

toestemming van de minister van Justitie. “Ik hoop

“De brandweer is een andere fascinatie. Ik wilde

dat ik in een cel mag zitten, ik wil ervaren hoe

allang iets doen met de combinatie brandweer

beklemmend dat is. Ook moeten we nog bekijken of

en Zuid-Limburg. Brandweerman is een soort

regio. “Het is altijd aftasten: hoeveel tijd moet ik

het niet te gevaarlijk voor mezelf kan zijn.”

tussenberoep. Het is geen politieman, geen militair,

ergens doorbrengen om te weten hoe het ergens

waar ik eerder een roman over schreef. Je zit 24 uur

ruikt, hoe het eruit ziet. Mijn roman De Asielzoeker

Grunbergs nieuwe roman zich afspeelt in Heerlen.

met dezelfde mannen in een kazerne, een soort

speelt in Göttingen, daar ben ik maar een paar

De eerste versie heeft hij net ingeleverd bij zijn

tweede familie. Een zeer mannelijke familie. De

dagen geweest. Ik wilde geen streekroman schrijven

uitgever. De titel is nog niet bekend, net zo min

hiërarchie is speciaal: soms ben je bevelhebber,

over Zuid-Limburg, of een toeristengids. Het gaat

als de verschijningsdatum. Over de inhoud wil hij

en soms ben je een van de mannen die de bevelen

om de sfeer, het gevoel van de streek. Vanuit de

weinig kwijt, wel over de entourage.

ontvangt. Je kunt heel akelige dingen meemaken, en

brandweertoren van Heerlen kun je bij goed weer

vervolgens ga je weer terug naar huis. Wat doet het

over de heuvels Aken zien liggen. Dat landschap

met je?

is voor mij hét gevoel van het boek. Het uitzicht is

De reden voor het kopje thee in het Hilton is dat

Waarom Heerlen?

“Mijn fascinatie voor Zuid-Limburg begon toen ik veertien was. Ik was graag alleen, hield van

De brandweerman zat al lang in mijn hoofd. Al sinds 2012 ben ik verschillende keren meegelopen in

Voor zijn research was Grunberg een week in de

voor het boek net zo belangrijk als de stad zelf, die meer symbool staat.” >>

9

Heaven or Hell?

Extraordinary Shoe Design

Cube design museum Cube is het eerste museum van Nederland gewijd aan design. Een bezoek geeft inzicht in het proces van design, inspireert en stimuleert actief mee te denken over de vormgeving van de wereld.

Nu in Cube Heaven or Hell?

Extraordinary Shoe Design

t/m 2 september 2018

Out of the Lab

Student design projects & startups t/m 8 april 2018

Showroom Limburg

Designers from Limburg vanaf 3 maart 2018

Museumplein 2, Kerkrade Info & tickets cubedesignmuseum.nl

zuiderlucht 3\2018

Symbool waarvoor?

book

De groep economische migranten is redelijk

bezwaren die ik heb tegen rechts populisme:

“Voor een vergeten plek. Ik weet niet of het recht

stabiel, Leo Lucassen heeft daar onderzoek naar

de samenleving verandert, je kan niet terug

doet aan de mensen die er wonen, maar de mensen

gedaan. Die miljoenen Afrikanen die naar Europa

naar 1952. Je leeft niet op een eiland. Je bent

in mijn boek zijn op een bepaalde manier ook

zouden willen komen, dat is echt een mythe.”

afhankelijk van wat er in landen om je heen gebeurt, in Amerika, in Syrië.”

vergeten. Dat heeft ook te maken met het imago het landschap. Het begint al als je aankomt: niet

Heb je niet makkelijk praten als welgestelde blanke westerse kosmopoliet?

het meest uitnodigende begin van een stad. Ook in

“Heb ik makkelijk praten? Ja, dat is wel een heel

Zuid-Limburg zelf heb ik weinig mensen positief

makkelijke manier om een debat te winnen. Ook

over Heerlen horen spreken. Maar als je er een tijdje

een manier om mensen het zwijgen op te leggen.

een witte. “Die gebruik ik als ik niet kan kiezen

rondloopt, krijg je wel liefde voor de stad. Heerlen

Ik ben bevoorrecht ja, ben niet werkloos, niet

wat ik wil eten. Dan ga ik erom dobbelen. Maar

is een tussengebied, net als de brandweerkazerne.

arbeidsongeschikt, ik kan leven van het schrijven.

het heeft ook met de boze burger te maken: de

Maastricht is een heel andere wereld, niet

‘Nou ga maar ’s in de Schilderswijk wandelen’,

dobbelstenen herinneren je eraan dat er zoiets

interessant voor een boek.

zeggen mensen. ‘Dan krijg je een mes in de rug.’ Ik

bestaat als noodlot en niet alles maakbaar is.

ben daar heus wel ‘s geweest en ach, er gebeurt wel

Je kunt er niets aan doen dat de samenleving

is dat je idee van wie vreemdeling is er kantelt.

eens wat. Toen ik zestien was, liep ik met knikkende

verandert en dat zo’n Poolse brandweerman in

Een Randstedeling is er al een vreemdeling. Maar

knieën over de Zeedijk, maar ik liep nooit echt

Heerlen terecht komt. Toen ik naar New York

Maastricht is ook al een soort buitenland, vanuit

gevaar. Ik kom wel eens ergens. Ik wil dingen met

ging dacht ik er hooguit een jaar te blijven,

Heerlen gezien. Ook binnen de provincie zelf

mijn eigen ogen zien, ga geen confrontaties uit de

ik woon er nu twintig jaar. New York is een

bestaan allerlei rare kleine concurrentietjes tussen

weg.”

superimmigratiestad. Je wordt er veel sneller

van de stad, en de hardheid en eenzaamheid van

Het interessante aan de grensstreek rond Heerlen

de gebieden. Net als in de Zwitserse bergen en

Grunberg tovert een paar

dobbelstenen uit zijn broekzak, een groene en

geaccepteerd dan in Amsterdam of Parijs, kunt

Speelt de boze burger ook een rol in je boek? Bij de Kamerverkiezingen was de PVV de grootste in Heerlen.

er eerder een leven leiden zonder vreemdeling

Je laatste publicatie is het pamflet De Eerste Boze Burger. Alsnog een antwoord op het Multiculturele Drama van Paul Scheffer?

“Het boek gaat over mannen die zich niet gezien

kliniek, een brandweerkazerne in Heerlen. En

voelen en niet gerespecteerd. Dus ja. Ik weet

dan weer uitzoomen.” Lachend: “En weer even

overigens niet of je een PVV-stemmer per se een

vergeten wie René van der Gijp ook weer was.”

“Een beetje. Er zijn veel redenen om boos te zijn

boze stemmer kunt noemen, het is meer een

als burger, maar rationeel gezien is dat niet altijd

gefrustreerde stemmer, die denkt dat de gevestigde

terecht. We zijn in een politiek systeem terecht

orde hem in de steek heeft gelaten.

dalen. Van veraf lijkt het één, maar ingezoomd blijken het allemaal aparte wereldjes.”

te zijn. Het is heerlijk om vanuit New York even in te zoomen op Nederland. Op Vaals, een tbs-

aanboren van woede stemmen oplevert. Dat is

heeft een bijnaam, ‘de Pool’, omdat zijn echte

Je collega Anton Dautzenberg situeerde ook een boek in de Oostelijke Mijnstreek.

Hij was ook de man die een gerucht­ makend interview met jou verzon.

weleens angstaanjagend. En niet goed, ook niet

naam te moeilijk is. Hij heeft een Duitse moeder

“Ik heb echt sympathie voor Anton hoor, maar

voor die boze burgers. Want ik vraag me af of

en een Poolse vader en is toevallig in Heerlen

heb daarover ook veel discussie met hem

populistische partijen wel zo ontzettend veel doen

terecht gekomen. Hij blijft een immigrant. Wat me

gevoerd. Je begeeft je op een hellend vlak, als

voor de mensen die uit frustratie op ze stemmen.

overigens verbaasde in de kazerne: geen van de

je fictie en non-fictie door elkaar gaat halen. Je

brandweermannen gaat nog naar de kerk. En toen

ondergraaft je geloofwaardigheid en betrouw­

Iedere moslim wordt gezien als een potentiële

ik werd opgehaald door een taxi bij het klooster

baarheid. Dat is toch het ergste wat je kunt

terrorist. Die angst moet je wegnemen, ze leidt

werd de chauffeur bijna agressief: wat ik daar toch

kwijtraken als journalist. Ik vond het niet erg

tot conflicten die destructief zijn voor iedereen.

te zoeken had! Misschien zijn het de schandalen,

sjiek wat hij deed. Je mag alles over me schrijven,

Ook het woord ‘kosmopoliet’ is een scheldwoord

weet jij het?”

maar dan wel iets wat ik echt gedaan heb.”

geworden, net als migrant. Maar de geschiedenis

“Door Thierry Baudet, die deze maand bij de

hangt van migratie aan elkaar, mensen verplaatsen

verkiezingen vast stemmen wegzuigt bij de

zich, dat kun je niet tegenhouden of verbieden.

PVV, is de houdbaarheidsdatum van Wilders

Ik zeg niet dat je alle grenzen moet opengooien,

naderbij gekomen. Maar ik betwijfel of Baudet

Dautzenberg is een provocateur, net als jij ooit. Die kant van jezelf toon je steeds minder, zo lijkt het.

maar je moet reëel zijn. Het aantal vluchtelingen is

net zo'n Ausdauer heeft als Wilders, en of hij het

“De provocatie moet zinvol zijn en een bepaald

afgenomen, en de meeste willen terug.

politieke spel zo goed begrijpt. Een van de grote

doel bereiken. Ik houd van felle polemieken,

gekomen waarin het ophitsen van elkaar, het

Sinds 9/11 is er een diepe angst voor de islam.

Het boek gaat ook over een buitenstaander. Hij

maar op sociale media is iedereen nu al polemisch. Ik vind het nu zinvoller om wat zachtaardiger te zijn. Gek genoeg maak je daar

‘Die miljoenen Afrikanen die naar Europa zouden willen komen, dat is echt een mythe.’

sommige mensen nog veel woedender mee.” ZL

11

culture

zuiderlucht 3\2018

Hoe vals is ons geheugen?

12

zuiderlucht 3\2018

culture

Volgens Alasdair Hopwood zit ons geheugen vol met valse herinneringen. Klopt, oordeelt HARALD MERCKELBACH, maar “het is ook tot formidabele prestaties in staat.”

Zoveel is duidelijk: de

categorie. French kan je precies vertellen wie

zijn vaak amusant. Maar er is ook een categorie

kunstenaar Alasdair Hopwood bestaat echt. Wie

de mensen zijn die ufo’s zien en waarom ze zich

van autobiografische fictie met ontwrichtende

zich wat moeite getroost, kan ’s mans loopbaan

zo hardnekkig daaraan vastklampen. Hopwood

consequenties. Zoals de verdachte die een misdrijf

redelijk goed reconstrueren.

bracht als artist in residence een tijd door in de

opbiecht dat hij niet heeft gepleegd. Of de patiënt

Londense onderzoeksgroep van French. Daar

die onder invloed van psychotherapie een trauma

Aanvankelijk schreef Hopwood stukken in

kreeg hij het idee om het grote publiek te vragen

hervindt dat nooit plaatsvond. Hopwoods collectie

avantgardistische kunstbladen; vanaf 2004 zette

naar hun ‘false memories’, nepherinneringen. Hij

zit vol met verwijzingen naar deze lelijker varianten

hij een obscuur kunstenaarscollectief op onder de

verwachtte enkele tientallen inzendingen, maar

van nepherinneringen.

naam WITH, dat fictionele projecten aanbiedt. Het

het werden er een dikke 2000. De artistieke collage

collectief adverteert bijvoorbeeld met een op maat

ervan, in de vorm van verhalen, foto’s, video’s en

gemaakt complot. Je kunt het kopen als je hopeloos

geluidsinstallaties, werd de kern van zijn False

bent vastgelopen in het leven en je anderen daarvan

Memory Archive dat nu te zien is in Heerlen.

de schuld wilt geven.

Je kunt er ook een VIP-ervaring bestellen,

Vaak gaat het om het kinderlijke voor­ stellingsvermogen en hoe dat - juist omdat het

waarbij WITH er zorg voor draagt dat je een

kracht paart aan onbevangenheid - een zelf

dag lang hinderlijk wordt gevolgd door een

gesuggereerd misverstand kan doen laten ontstaan.

peloton fotografen. In de catalogus zit verder

Zoals de volwassen man die zichzelf als zesjarige er

een spannend jeugdtrauma en fraaie simulaties

van overtuigde dat je kunt vliegen als je maar melk

van je sterfdag. Het is allemaal een parodie op de

drinkt. Hij herinnert zich levendig het gevoel op te

alomtegenwoordige neiging om dat wat ons niet

stijgen dat hij als jongetje kreeg zodra hij een slok

aanstaat te vervangen door gelikte artefacten.

uit een melkfles nam. Een andere man vertelt hoe

Waarom anders is plastische chirurgie zo’n

hij als kleuter een imaginaire zus had waarmee hij

succes? Waarom anders neemt het gebruik van

hele gesprekken voerde.

geneesmiddelen om alledaagse neerslachtigheid

Minstens zo interessant zijn nepherinneringen die

Dankzij wetenschappelijk onderzoek kennen we inmiddels de receptuur om ze op te wekken. Drie ingrediënten zijn daarbij essentieel. Het eerste is dat

te ontvluchten zulke epidemische vormen aan?

betrekking hebben op iemands recente verleden.

mensen grondig aan het twijfelen worden gebracht

De parodie van WITH is dus pedagogisch bedoeld.

Een man beschrijft dat hij een tijd lang in de

over de herinneringen die wél kloppen. “Welnee, u

Niettemin: toen ik Hopwood een paar maanden

waan verkeerde dat de zus van zijn vriendin was

was die avond niet thuis”, beweert de rechercheur

geleden sprak, vertelde hij dat er zich bij WITH

gestorven tijdens een bezoek aan de tandarts. Uit

dan voortdurend. “Kijk, uw vader was helemaal niet

serieuze klanten melden.

piëteit hield hij zijn eigen afspraken bij de tandarts

zo’n lieve man”, zegt de therapeut tot vervelens toe.

Het avontuur met WITH leidde ertoe dat Hopwood

verborgen voor zijn vriendin. Totdat per toeval

Het tweede bestanddeel bestaat eruit dat de

geboeid raakte door de psychologie van fictie.

duidelijk werd dat die tragische gebeurtenis nooit

verdachte of patiënt een denkbeeldig scenario

Wat maakt dat mensen gaan geloven in iets dat

had plaatsgevonden en dat zijn vriendin hem er

wordt voorgehouden. “Stelt u zich voor dat u die

er niet is? Hopwood kwam in contact met Chris

evenmin over had verteld: “Ik moet een droom

avond tóch in de buurt van de plaats delict was.”

French, een Britse hoogleraar die anomalistische

hebben gehad die ik als werkelijkheid heb opgevat.”

Of: “Laten we eens aannemen dat u vader een

ervaringen onderzoekt. ‘Anomalistisch’ is een

Het thema van dromen die voor realiteit worden

pedo-seksuele voorkeur had.” Dat scenario wordt

sympathieke aanduiding voor ‘gek en tamelijk

aangezien duikt regelmatig op in Hopwoods

herhaaldelijk doorgeakkerd, en verdachten of

onwaarschijnlijk’. In geuren en kleuren vliegende

collectie.

patiënten krijgen de opdracht om er vooral ook

schotels beschrijven valt bijvoorbeeld in deze

De nepherinneringen in Hopwoods collectie

levendige beelden bij te verzinnen. >>

13

RembRandt, appel, Steen, monet, picaSSo en andeRe gRote meeSteRS in Het bonneFanten Tien topstukken on tour: Voor Nederland verworven dankzij de BankGiro Loterij.

Bonnefantenmuseum Beeld: Rembrandt, Portret van een oude man, 1667 Olieverf op doek, 81,9 x 67,7 cm., Mauritshuis, Den Haag

03.03.2018 – 25.03.2018

zuiderlucht 3\2018

culture ‘Sommige herinneringen zijn ‘vals’, niet omdat ons geheugen zo’n hang naar fictie heeft, maar omdat onze dromen, onze fantasieën en, niet te vergeten, anderen ons iets op de mouw spelden.’

Derde ingrediënt, de uitsmijter, is dat er geschermd wordt met gefabriceerd bewijs: “Een getuige heeft u toch echt op de plaats delict gezien”, beweert de rechercheur. Of: “U vertoont symptomen die je enkel ziet bij slachtoffers van vroegkinderlijke trauma’s”, aldus de therapeut. Dikke kans dat er valse bekentenissen en herinneringen aan nietbestaande trauma’s ontstaan wanneer deze drie ingrediënten worden gecombineerd. Uiteindelijk culmineren ze in rechtsdwalingen, familieruzies, zelfmoordpogingen en andere ellende.

De Engelse psychologe Kimberley

Wade is geïnteresseerd in vals bewijs – het derde ingrediënt – en hoe je daarmee een mentale mokerslag kan uitdelen. In een experiment vertelde Wade haar proefpersonen, gezonde, slimme studenten, dat ze met hun ouders had gesproken en dat die haar hun jeugdfoto’s hadden gegeven.

Of de studenten het leuk vonden om samen met

Valse herinnering of waargebeurd?

Wade naar de foto’s te kijken en herinneringen aan vroeger op te halen? Ja, dat vonden de studenten prima en aldus geschiedde. De studenten kregen

mag dan vatbaar zijn voor misleiding, het is ook

Veel van onze herinneringen kloppen in de kern

authentieke familiekiekjes te zien – verjaardagen,

tot formidabele prestaties in staat. En dat is een

van de zaak. Zou het niet zo zijn, dan had de mens

vakanties, schoolklassen – maar ook een foto die

kant die we nauwelijks tegenkomen in Hopwoods

al lang geleden het loodje gelegd. Het is waar,

was gemanipuleerd: de proefpersoon op jonge

collectie. Zo hebben we een extreem goed visueel

sommige herinneringen zijn ‘vals’. Maar ze zijn dat

leeftijd in een luchtballon. Konden ze zich dát nog

geheugen. We kunnen binnen luttele seconden en

niet omdat ons geheugen een intrinsieke hang naar

herinneren?

met grote trefzekerheid zeggen of we een film of

fictie heeft, maar omdat onze dromen, onze fantasie

een foto eerder zagen of niet.

en, niet te vergeten, anderen ons iets op de mouw

Over een periode van tien dagen werden de studenten drie keer onderhouden over de

Een paar jaar geleden lieten onderzoekers van de

spelden. Het probleem is onze goedgelovigheid, onze ‘truth bias’, zoals wetenschappers het noemen.

ballonvaart. Na die tien dagen had de helft van de

Harvard-universiteit hun arme proefpersonen vijf

proefpersonen een levendige herinnering aan de

uur lang kijken naar bijna 3000 foto’s die in hoog

Radicaal relativisme is een onhoudbare positie.

gebeurtenis. Een pseudoherinnering, dat wel, want

tempo voorbij raasden. Diezelfde dag kregen de

Het zet de deur wagenwijd open voor onsmakelijke

Wade had zich er bij de ouders van vergewist dat

proefpersonen een serie van oude en nieuwe foto’s

ideeën, zoals de opvatting dat de Holocaust ook

de studenten als kind nooit een luchtballon van

voorgeschoteld. Bij elke foto moesten ze zeggen of

maar een constructie is. Los daarvan schiet het

dichtbij hadden gezien. In zijn archief laat Hopwood

ze die eerder hadden gezien of niet. Het percentage

in haar eigen voet, want wat is meer relatief dan

het publiek kennis maken met dit onderzoek door

correcte herkenningen lag ruim boven de 75 procent

relativisme? Zo is het ook met Hopwoods False

een fotoreportage te tonen over Kimberley Wade

en benaderde regelmatig de negentig procent. De

Memory Archive. De bedoeling ervan is toch vooral

die zelf een reisje maakt in een luchtballon. De

Harvard-onderzoekers spreken daarom over de

dat de bezoeker er een scherpe herinneringen aan

onderzoeker vliegt weg in haar eigen fictie.

fideliteit van het geheugen. Op dat geheugen kun je

overhoudt. ZL

Want dat is de portee van de tentoonstelling

je – vaak althans – verlaten en dat verklaart waarom

in Heerlen: onze herinneringen zijn nooit te

we in het leven van alledag elkaar begrijpen als we

vertrouwen. In Hopwoods eigen woorden:

uitleggen wat we hebben meegemaakt.

“Uiteindelijk creëren we onze eigen verzinsels.”

Die fideliteit van het geheugen treedt op fraaie

De kampioen van het constructivisme, de Franse

en minder fraaie manieren aan het daglicht.

filosoof Jacques Derrida, zou het zo maar gezegd

Zo zijn er de acteurs die jaren na hun laatste

kunnen hebben. Derrida beweerde dat archiveren

Shakespeare-rol nog steeds hele stukken Hamlet

niet alleen conserveren, maar ook creëren is.

perfect kunnen declameren en hoogbejaarde

Dat idee past wonderwel bij degenen die

emigranten die foutloos de plattegrond van hun

‘alternatieve feiten’ uitventen. Wat er achter zit,

geboortestad kunnen uittekenen. Maar je hebt ook

is een radicale vorm van waarheidsrelativering.

slachtoffers die permanent geplaagd worden door

Maar als het om het geheugen gaat, is dat toch

opdringerige herinneringen aan het trauma dat ze

een paar bruggen te ver. Dat geheugen van ons

ooit meemaakten.

Van Harald Merckelbach en Hans Crombag verscheen onlangs een heruitgave van hun boek Hervonden herinneringen en andere misverstanden.

A.R. Hopwood, False Memory Archive. Van 4 maart t/m 19 juni in Schunck Heerlen. schunck.nl

15

zuiderlucht 3\2018

Tony Craggs Distant Cousin in Skulpturenpark Wuppertal. foto Holger Klaes

16

zuiderlucht 3\2018

beeldspraak

IN DE CHAMPIONS LEAGUE

“Z Mist en miezer trekken zich terug, de hemel breekt open.

oals een gewaad omhult dit huis de mens en vormt zo een uitdrukking van zijn wezen.” Na dertig jaar was verffabrikant Kurt Herberts nog steeds verliefd op Villa Waldfrieden die architect Franz Krause kort na de oorlog voor hem had gebouwd, tegen een heuvel, net buiten Wuppertal.

Op deze beboste helling blijken de organische vormen van de villa niet alleen samen te vallen met de bewoners, maar ook met de omgeving. Krause, die de vrije hand had gekregen, had zich laten leiden door een zelfbedachte drie-eenheid: de bewegingen van het menselijk lichaam, de omringende natuur en het binnenvallende daglicht.

Aan die triangel moet ik denken nu we op een grijze zaterdagochtend Skulpturenpark Waldfrieden binnenlopen, het rond de villa gesitueerde beeldenpark. De paden gaan licht omhoog, maar het doorzettten wordt beloond: het kiezelterras boven op de heuvel biedt een majestueus zicht op Wuppertal dat beneden in het dal ligt.

Dat er überhaupt zicht is, komt omdat halverwege de klim de goden zich ermee gaan bemoeien. Mist en miezer trekken zich terug, de hemel breekt open. Het bos wordt doorzeefd met zonlicht, de blauwe achtergrond zorgt voor een kadrering van de beelden zoals alleen de natuur die kan bieden.

Zoals bij Distant Cousin, een jubelend, zich in alle richtingen werpende sculptuur van edelstaal die voortdurend wisselende weerspiegelingen van de omringende natuur in de aanbieding heeft.

Voorbijgangers trekken maar al te graag hun smartphone om zichzelf in al die schakeringen vast te leggen.

Distant Cousin is een beeld van Tony Cragg en dat is geen toeval. De helft van de veertig beelden in dit park – er zijn trouwens ook nog drie royale paviljoens die samen een museum op zich vormen ­– is van de Britse kunstenaar die tot zijn pensionering twee jaar geleden directeur was van de befaamde kunstacademie van Düsseldorf.

Cragg kocht het park in 2006, en zijn beelden zijn dus ruim vertegenwoordigd – geef hem eens ongelijk. Maar hij heeft er geen onemanshow van

gemaakt. Behalve die van de eigenaar staan in Skulpturenpark Waldfrieden niet misselijke beelden van Henry Moore, Thomas Schütte, Jonathan Monk, Erwin Wurm, Richard Deacon, William Tucker, Jaume Piensa, Markus Lüpertz, dit is, kortom, de Champions League van de beeldenmakers.

De sculpturen van Cragg herken je uit honderden.

Het is de spanning van hun geslotenheid, de dynamiek, de organische vormen, de verrassing van de in de beelden verstopte menselijke uitdrukkingen, het gevecht met de zwaartekracht.

In dit bos maken deze samenspannende eigenschappen deel uit van de uitruil van de seizoenen, van de verandering van het licht die ermee gepaard gaat en de gedaanteverandering die de kastanjes, linden, esdoorns, beuken, eiken en acacia’s ondergaan, net als de mammoetbomen, treurwilgen, Japanse esdoorns en magnolia’s.

De drie-eenheid waardoor architect Krause zich eind jaren veertig liet leiden bij de bouw van Villa Waldfrieden is ook van toepassing op de sculpturen van Tony Cragg. Ze zijn organisch, hebben geen vooren achterkant en veranderen bij elke verwisseling van standpunt. Dit zijn beelden waar je omheen moet lopen. Alleen door zelf te bewegen kun je ze bevatten; intussen durf je door die voortdurende dynamiek nog amper te vertrouwen op je ogen.

Zo is Skulpturenpark Waldfrieden een song for all seasons, een ensemble dat verplicht om terug te komen in een ander jaargetijde. Bomen en beelden zijn dezelfde, wat je ziet is elke keer anders.

WIDO SMEETS

Skulpturenpark Waldrfieden, Hirschstrasse 12, Wuppertal.

Dagelijks geopend van 10.00 tot 19.00 uur. Van november t/m februari tot 17.00 uur. skulpturenpark-waldfrieden.de

17

culture

Toevalligheden

M

et zijn L. zette H. draad uit langs de weipalen van het aan huis grenzende perceel. Weer bijna terug op het erf, werden ze, nog niet helemaal klaar met hun werk, geroepen voor een kop koffie. L. liet zijn gereedschap liggen en liep linea recta naar het huis, maar H. keerde 180 graden en liep het gehele rondje langs de weide terug.

Soms is het handig in een proces gedane zaken op te slaan, om ze een volgende keer toe te passen. Soms niet.

Maar kun je het ook níet zien?

In mijn tekeningen en schilderijen laat ik in beginsel veel ruimte voor toevalligheden. Om niet in esthetische plaatjes te verzanden, leg ik mezelf ter plekke verzonnen formules op. Denk daarbij aan kleuren, aantallen, patronen etc. Mijn motoriek bepaalt in grote lijnen de basis van het werk, maar al snel dringt mijn brein zich op: dit kan ook anders. Of: dit gaat buiten je patroon.

Het visualiseren van abstracte denkpatronen, ontaardt in beeldmateriaal.

Als ik het werk later herzie, bepaal ik of het bewaard moet worden. Het moet ook na een poosje interessant zijn om het opnieuw te bekijken. Een herontdekking.

De rest is toeval, dat zie je zo.

Bits

MAT VAN DER HEIJDEN

zuiderlucht 3\2018

Een lunchroom, concerten, films, een bierproeverij. Grietje Braaksma van boekhandel Grand Theatre in Breda grijpt alles aan om mensen binnen te halen. “Ik wil een huis vol verhalen waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.”

Dansen tussen de boeken

W

ie door de Moorse galerij het statige Grand Theatre in Breda binnenkomt, heeft het gevoel dat

hij, tja.., een statig theater betreedt. Zelfs de rode loper ligt er nog.

Aan het eind van die loper ligt het deels in art deco-stijl ingericht theater: de balzaal, de bioscoop, het filmbalkon, de foyer. Tot de

van de bekende Bredase ondernemer Aad Ouborg,

nok gevuld met boeken.

stond al vier jaar leeg. Grietje trof een leeg gebouw

Ja, sommigen waren sceptisch, herinnert

aan, alles zat onder een dikke laag stof. “Alleen

Grietje Braaksma (57) zich: wéér een nieuwe

de kroonluchters werkten nog.” Ze was meteen

boekhandel? Maar, zegt ze, er zijn nooit

betoverd door het gebouw. “Ik ben er nog elke

teveel boekhandels. Ze kreeg gelijk. Haar

dag verliefd op”, zegt ze, al brengt het ook een

twee jaar geleden geopende boekhandel

“gigantische verantwoordelijkheid” met zich mee

Grand Theatre draait lekker, ook al ligt de

om zorg te dragen voor zo’n groots monument.

zaak wat weggestopt, aan het einde van de

met die bedoeling werd het in 1919 gebouwd. Ook

Belgen binnen”, zegt ze, “die lopen niet de

als boekenwinkel moest het Grand Theatre een

vaste winkelroute, maar komend al dolend

lage drempel hebben, vindt Braaksma. “Ik wil een

bij ons terecht.”

huis vol verhalen waar mensen elkaar kunnen

Het is februari, maar Braaksma, die

piepjong tot stokoud.” Dus kwam er een uitgebreide

mensen, is druk in de weer met de Book

koffie- en lunchroom (“Een boekwinkel zonder

Store Day op 14 april. “We willen dan de

horeca is niet meer van deze tijd”) en worden

allerleukste boekenzaak van Nederland zijn.”

er tal van activiteiten gehouden, zoals lezingen, concerten, filmvertoningen, zelfs een bierproeverij.

geschiedenis in het boekenvak. Ze was

“Natuurlijk hoop ik dan ook wat extra boeken te

hoofd boekeninkoop bij De Bijenkorf in

verkopen.”

Amsterdam toen ze werd gevraagd manager

18

ontmoeten. Iedereen moet het leuk vinden, van

in Grand Theatre leiding geeft aan acht

De geboren Friezin heeft een lange

Toeval (2018). Potlood, papier, 32,5 x 25 cm.

Een theater en bioscoop voor de gewone man,

winkelstraat. “We krijgen opvallend veel

te worden in Breda. Het theater, in handen

Waar veel boekhandels volgens Braaksma achterom kijken, blikt ze zelf vooruit. “Ik wil de

zuiderlucht 3\2018

culture

‘Een boekwinkel zonder horeca is niet van deze tijd.’

“Uiteraard” is Braaksma zelf een fervent lezer. Ze zat in het boekenpanel van De Wereld Draait Door en leest eens in de twee weken op zaterdagochtend een boekbespreking voor op NPO Radio 4. ,,Ik ben een omnivoor. Schrijvers als Ian McEwan en Elizabeth Strout volg ik met speciale aandacht. Iemand van wie ik vanaf het begin alles heb gelezen, is Arnon

Hartscherven Aya Sabi doet maandelijks verslag van haar leeservaringen.

D

it stuk gaat over vrouwen en de liefde.

Of hoe de literatuur deze veelbesproken

onderwerpen nog van onder de platgetreden

Grunberg. Toen ik Marek van der Jagt las,

clichés vandaan kan halen. De afgelopen tijd las

wist ik al na drie zinnen dat het Grunberg

ik In het hart van het land van J.M. Coetzee en

was, haha.”

Met kramp in de ziel van Simone de Beauvoir. Ze

Ze vreet recensies, een Boekentop 10

schrijven niet over de beminde vrouw, de femme

tref je in haar winkel nergens aan. “Ben ik

fatale, de vrouw die harten breekt of ze weer aan

zeer op tegen. Mensen weten heel goed

elkaar lijmt: mannenharten. Nee, Coetzee schrijft

wat ze leuk vinden. Laat ze zelf maar op

over het hart van een boerendochter die in alle

ontdekkingstocht gaan.”

eenzaamheid gedwongen wordt te wachten tot

Het zijn geen makkelijke tijden voor de

haar leven begint, tot een bepaald leven haar kiest,

boekhandel. “Ik steek mijn kop niet in het

Aya leest

zand. Mensen lezen thrillers of detectives steeds meer op hun e-reader, of halen het

tot een man haar bevrijdt.

En, anders dan in veel andere

boek bij de bieb. Maar non-fictie doet het juist hartstikke goed, net als Engelstalige

verhalen: deze man komt niet. Er zit staal in haar

literatuur. Kinderen van elf, twaalf jaar lezen

hart, als het al geen steen is. Wat een verlies. Niet

tegenwoordig zonder probleem Engelse

alleen van leven, van potentieel, van liefde, maar

boeken.”

vooral ook van daadkracht, van betekenis.

Een zwartkijker is ze allesbehalve. “Ik wil

Hoe anders dan wat hoofdpersoon Marcelle doet

van deze toko een succes maken. Ontlezing?

in Met kramp in de ziel. Ook zij is de onbeminde

Het is maar hoe je het bekijkt. Mensen lezen

vrouw die verlaten wordt door haar man - hoewel

meer dan ooit, al is het dan steeds vaker

ook zij er alles voor doet niet te hoeven scheiden,

op een laptop of iPhone. Daar moet je op

zelfs al betekent dat dat ze samenleeft met iemand

boekhandel van de toekomst zijn, vol interactie

inspelen. We pakken de marketing op het

die niet van haar houdt. Maar ze las de brief die hij

met de klant.” De dromen die ze daarover heeft,

digitale vlak heel serieus aan, zijn zeer actief

voor haar achterliet en wist dat het goed was.

worden vaak omgezet in daden. “We hadden hier

op de sociale media, hebben veel volgers

een dansavond. ‘Hoe wil je dat gaan doen?’, vroeg

op Facebook. Online verkoop doen we niet,

liefde, heeft Marcelle niet verloren. Ze koos haar

iemand. Nou gewoon, dansen tussen de boeken!

maar we hebben wel een antwoord op bol.

leven. Ze wachtte niet af, en hoewel het geen

Dat werkte prima. We geven ook concerten: een

com. Als een boek er niet is, zorgen wij

goed leven voor haar bleek te zijn, vond ze zo wel

rockband was bang dat er bier gemorst zou worden.

ervoor dat het er een dag later wél is.”

zichzelf terug. Ze had gewonnen. Terwijl Coetzees

Daar was ik helemaal niet bang voor. De zuinigheid

Als ze het plan ‘Red het boek’ mocht

en trots op het gebouw straalt van je af: er was dan

samenstellen, hoe zou dat eruitzien? “Laat

ook niets aan de hand.”

alle Pabo-studenten verplicht twee boeken

Hoewel beide vrouwen verraden zijn door de

boerendochter zichzelf niet kon vinden of zelfs zoeken, want ze was beroofd van elk bestaan.

De verhalen van deze vrouwen zijn schrijnend en

per maand lezen. Stel in het voortgezet

herkenbaar. Ik herken fragmenten uit mijn eigen

zegt Braaksma. “Al die jongeren die denken: ‘Buuh,

onderwijs een verplichte leeslijst op met de

leven, wat ik uit dat leven wil en wat ik niet kan

boeken lezen is duf en saai...’ Ik wil meer rock-’n-

canon van de literatuur. Laat alle docenten

halen in deze personages. Tegelijk zie ik parallellen

roll, bedacht ik, een flipperkast! Binnen drie dagen

elk jaar een halve dage stage lopen bij een

met de levensverhalen van de vele vrouwen die

was die geregeld.” De flipperkast zorgt ook voor

boekhandel, en omgekeerd boekhandelaren

mijn pad kruisen en de dingen die ik zie gebeuren.

onverwachte ontmoetingen. “Soms staan er drie

op school. Laat alle meesters en juffen

En stel ik mezelf de vraag wanneer een vrouw

generaties tegelijk achter de kast.”

jaarlijks met hun kinderen een winkel

sterk is. Wanneer ik zelf sterk ben. Is dat enkel als

bezoeken. En dan geven we eens per jaar met

ik spreek en schrijf over het land waarin vrouwen

met veel aandacht voor kinderboeken. “We

z’n allen én met leuke schrijvers een groot

willen wonen, zoals Joke-Kool Smit? Of is dat ook

hebben verschillende winkeltjes binnen de winkel,

feest in Ahoy om te vieren hoe leuk lezen is.

wanneer ik mij verraden voel door de wereld en de

aangekleed rond de genres. We zijn ook heel trots

Of schiet ik nu door in mijn dromen?”

mensen om mij heen, en de scherven van mijn hart

De flipperkast naast de kassa is een statement,

Het Grand Theatre heeft een bijzondere indeling,

in alle stilte weer aan elkaar probeer te smelten?

op onze Nijntje-shop-in-shop. Dat is een blikvanger van jewelste.”

DIETER VAN DEN BERGH

■

19

culture

20

zuiderlucht 3\2018

Rineke Dijkstra, Almerisa, Asylum Center Leiden, March 14, 1994. Š ​ Courtesy the Artist and Marian Goodman Gallery, New York, Paris and London; Galerie Max Hetzler, Berlin and Paris and Jan Mot, Bruxelles

zuiderlucht 3\2018

culture

Schuchter en bleek Rineke Dijkstra’s ideaal van de niet-geposeerde echtheid wordt betaald met geposeerde expressieloosheid, vindt CYRILLE OFFERMANS. Veel van haar foto’s maken op hem een lege indruk. “Ik zie weinig uniciteit, en nog minder kracht van het individu.”

Een stuk met veel superlatieven,

in genoemd, begrijpelijk.

beloofde een landelijke krant begin oktober naar

Dijkstra heeft vermoedelijk veel werk gemaakt

aanleiding van een overzichtstentoonstelling van

van haar foto’s. Ze heeft het vertrouwen gewonnen

Rineke Dijkstra in Humlebaek, Denemarken. Zoals

van de mensen die ze voor de camera wilde, ze is

altijd als het over Dijkstra gaat: het kost blijkbaar

een tijdje in hun omgeving geweest, ze heeft ze

moeite dit museale oeuvre anders te benaderen dan

verteld waar ze moesten gaan staan of zitten, hoe

door de open deuren van de roem.

ze moesten kijken (“niet lachen”). Volgens Haijtema heeft ze “net zo lang getreuzeld tot de schijnbaar

En dus worden de geportretteerde personen op

ongeposeerde pose tevoorschijn komt.” Sven

haar foto’s ook nu weer ‘kwetsbaar’ genoemd.

Torfinn zal de mannen die hij op de foto wilde ook

Hoewel de auteur van het stuk, Arno Haijtema, zich

wel om toestemming hebben gevraagd, hoewel

bewust is van dat napraten, kan hij het toch niet

die overduidelijk geen zin hadden om te poseren.

laten: “Haar naam is synoniem aan gefotografeerde

Maar hij zal niet getreuzeld hebben, waarom zou

kwetsbaarheid.”

hij? Wat hij zag moet hem onmiddellijk hebben

Een groot deel van het werk dat hij noemt heb ik

aangegrepen: zes vertwijfelde mannen, in het hart

meer dan eens gezien, in het Amsterdamse Stedelijk,

van de Sahara, die niet op de foto wilden, maar

recentelijk nog. Kwetsbaarheid is niet het eerste

het toch hebben laten gebeuren, misschien omdat

woord dat me invalt. Maar wat dan wel? Ik zou het zo

ze te uitgeput waren om ertegen te protesteren,

gauw niet weten – maar als het per se moet, komen

misschien omdat ze in die foto, tegen beter weten

onverschillig, futloos, ernstig, uitdrukkingsloos

in, een laatste redmiddel zagen, een laatste

eerder in aanmerking, vooral dat laatste.

mogelijkheid tot contact met die andere wereld.

Een paar pagina’s vóór de krantenrecensie

Het onderschrift: “Een deel van de groep migranten

van Dijkstra waren me een paar andere foto’s

die door mensensmokkelaars is achtergelaten in

opgevallen, journalistieke foto’s zoals je die in de

de woestijn. Ze werden overvallen en beroofd door

krant verwacht, geen kunstfoto’s. De naam van de

bandieten.”

fotograaf stond erbij, Sven Torfinn. Het bijgaande artikel ging niet over hem, hij werd er niet een keer

Je durft als krantenlezer nauwelijks een vermoeden uit te spreken over wat zich in hun >>

21

culture

zuiderlucht 3\2018

hoofden moet afspelen – een mengsel van bittere teleurstelling, van pijn, verdriet, machteloosheid, woede – en op het moment dat de fotograaf zijn camera op hen richt: van een allesoverheersende schaamte. Zo willen ze niet gezien worden. Ze kijken weg, slaan de handen voor hun ogen, verschuilen hun gezicht achter een stuk papier. Ik kan niet zien wat het is, een opgevouwen krant, een folder, een landkaart, minstens drie van de mannen hebben het in de hand, vergeefs probeer ik te zien wat erop staat. Het lijkt me uitgesloten dat de schaamte van deze mannen niet overslaat op de kijker, in elk geval op mij.

Ik weet het, je mag deze beelden niet vergelijken met die van Rineke Dijkstra (Sittard, 1959), maar ze staan nu zo dicht bij elkaar dat je er haast niet aan ontkomt.

Hebben die strandfoto’s van haar iets te maken met Botticelli, zoals Haijtema in navolging van anderen beweert? Ik geloof

Reddingsoperatie in Niger. ​foto Sven Torfinn

er niks van, het zijn vergelijkingen die de fotograaf een vooraanstaande plaats in de kunstgeschiedenis moeten geven. Ik vind het zinloze vergelijkingen, de geschiedenis van de fotografie heeft raakvlakken met die van de beeldende kunsten, maar zou toch beter

fotografie en say cheese-gezichten, “echt” vereist

tegen een kale, witte wand? Natuurlijk, elke foto

als zelfstandige geschiedenis bestudeerd

een minimum aan expressie.

is per definitie een momentopname, door het

kunnen worden. Volgens Haijtema verheft

Maar daarmee verstrikt ze zich in een paradox:

ontbreken van een ‘voor’ en een ‘na’ bedrieglijk in

de fotograaf “met een liefdevol oog het

het ideaal van de niet-geposeerde echtheid wordt

alle opzichten, maar Dijkstra lijkt die narratieve

alledaagse tot iets universeels waar armoede

betaald met geposeerde expressieloosheid.

kaalheid door kadrering en perspectief juist op te

of rijkdom geen vat op krijgen: de uniciteit

Consequent en begrijpelijk is daarom haar voorkeur

zoeken en te accentueren.

en kracht van het individu.” Ik zie weinig

voor locaties waar de individuele emotie niet erg

uniciteit, nog minder kracht van het individu;

op prijs wordt gesteld – Oost-Europa, kostscholen,

Torfinn. Die zijn werkelijk niet geënsceneerd,

eerder schuchterheid, bleekneuzigheid, zich

militaire academies – sterker, waar men geacht

zijn figuren zijn niet weggesneden uit hun reële

schikken, niet goed weten wat te doen, wat te

wordt zijn innerlijk liefst spoorloos te laten opgaan

levenscontext, integendeel, die context is in hoge

voelen, wat te denken.

in het gepropageerde ideaal van de collectieve

mate bepalend voor het verhaal dat ze vertellen.

identiteit. Veel foto’s van Dijkstra maken dan ook

Het is duidelijk dat de uitgeputte mannen

Dijkstra zweert bij

een lege indruk. Ze heeft haar figuranten in een

protagonisten, maar vooral ook slachtoffers zijn van

omgeving geplaatst die ontdaan lijkt van een

een dramatische geschiedenis waarvan het einde

“echtheid”. Ze is geïnteresseerd in mensen

geschiedenis, en die leegte zit ook in hun gezichten,

nog niet in zicht is. Elk aspect van de foto’s vertelt

zoals ze “echt” zijn, niet zoals ze graag gezien

in de initiatief- en besluiteloosheid van hun

of suggereert er een deel van. De begeleidende

willen worden. “Poserende modellen, dat

houdingen. En die leegheid intrigeert.

tekst van Carlijne Vos geeft de gewenste concrete

vind ik geen interessante schoonheid.”

Adriaan Morriën, dubieus kenner van de materie,

Heel anders zijn de journalistieke foto’s van Sven

informatie, maar ook zonder die informatie blijven

Maar ja, poseren doen ze ook bij haar wel

vond haar beroemde strandfoto’s uit de jaren

de beelden van Torfinn me telkens opnieuw

degelijk. Wel fotografeert ze liever gewone,

negentig destijds naargeestig en lelijk, zelf vond

trekken, ik wil de geheimen navoelen van de

onopvallende mensen dan beroemdheden,

Dijkstra ze juist liefdevol – misschien zagen ze

gruwelen die ze documenteren, zo precies mogelijk,

monotoon en face en zonder tierelantijnen.

hetzelfde maar waardeerden ze dat verschillend.

hoe onmogelijk dat in mijn comfortabele positie

Ze doet ook geen mode of reclame, wat voor

Zij streeft naar puurheid en concentratie, en dus

van welgestelde krantenlezer in het zo vurig

haar pleit – al die bekkentrekkende tronies,

naar een minimum aan afleidende context. Zou

verlangde land van bestemming van deze desolate,

daar moet ze niks van hebben. Ook heeft ze

die abstrahering van tijd en omgeving er niet

uitgebuite en vernederde emigranten ook is.

de kleuren liever gedempt of zelfs flets dan

aan bijdragen de foto’s als kunstwerken te zien,

uitbundig. Ze houdt niet van geënsceneerde

als schilderijen die het best tot hun recht komen

22

Al vroeg moet Rineke Dijkstra zich de beperkingen van haar afzonderlijke foto’s hebben

zuiderlucht 3\2018

culture

Elke foto is een momentopname, bedrieglijk in alle opzichten. gerealiseerd. Ze moet hebben gezocht naar mogelijkheden de onvermijdelijke, maar door haar ook bewust nagestreefde abstractie uit het tijdruimtelijke continuüm te compenseren: door series te maken van vergelijkbare personen in vergelijkbare omstandigheden (de strandfoto’s), door een persoon door de jaren heen te volgen en zo zijn of haar ontwikkeling vast te leggen (een zeventienjarige jongen, Olivier, die dienst neemt in het Franse postkoloniale Vreemdelingenlegioen; het Bosnische vluchtelingenmeisje Almerisa, vanaf 1994 tot nu jaarlijks gefotografeerd) en natuurlijk ook door een uitgekiende routing op tentoonstellingen en in boekwerken. En de laatste jaren ook door video’s.

Een daarvan, I See a

Woman Crying (2009) laat een aantal elf- of twaalfjarige Engelse schoolkinderen zien die onbekommerd commentaar leveren op een schilderij van Picasso. Dat schilderij, met een huilende Dora Maar, krijgen we niet te zien, het naïeve commentaar van de kinderen blijft zonder meta-commentaar, wat het geheel iets aandoenlijks en soms grappigs geeft, zeker, maar toch ook weer niet veel meer oplevert dan wat voor elke serieuze juf, meester of ouder dagelijkse kost is. Misschien moet het succes van de video vooral verklaard worden uit het vermoeden dat die serieuze juf, meester of ouder die erin slaagt de aan hen toevertrouwde kinderen in alle rust langdurig naar een schilderij te laten kijken langzaam maar zeker het veld moet ruimen voor ongeduldige, gestreste oppassers die met hun hoofd in de papierkraam zitten waarin ze hun minutieus geplande leerdoelen minutieus moeten

Rineke Dijkstra, Olivier, Quartier Vienot, Marseille, France, Nov. 30, 2000. © Courtesy the Artist and Marian Goodman Gallery, New York, Paris and London; Galerie Max Hetzler, Berlin and Paris and Jan Mot, Bruxelles

evalueren.

De meeste indruk maakte op mij de relatief lange film The Fairy Doll (2014), waarin we een Russisch meisje van een jaar of twaalf – de leeftijd waarop de puberteit zich aandient en de onzekerheid en schaamte over de eigen groei het grootst zijn – eindeloos dezelfde

hoorbaar, wordt opgejaagd door een militant

figuren zien dansen, in de hoop straks

kortaffe lerares die nooit tevreden is – ook al een

toegelaten te worden tot een prestigieuze

type dat wij, in het verwende westen, nauwelijks

balletacademie in Sint-Petersburg. Het

nog kennen – maar desondanks bij elke reverence

spichtige dansmeisje in haar roze pakje,

voor een denkbeeldig publiek een vriendelijke

Marianna, is hartveroverend, misschien

glimlach op haar gezichtje tovert. Ingestudeerd,

vooral omdat ze buiten beeld, maar zeer

namaak, nep, maar juist daarom zo innemend.

ZL

Rineke Dijkstra. Van 10 maart t/m 22 juli in Museum De Pont in Tilburg. depont.nl

23

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

de hollandse savanne Expositie

21 jan t/m 1 apr locatie: Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

vele hemels boven de zevende Toneel - naar de roman van Griet Op de Beeck

wo 14 mrt | 20.00 uur locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessensstraat 2 Sittard

mattheus passie 8+

(J.S. Bach)

met Camerata Amsterdam, gerenommeerde zangers en Edwin Rutten

vr 30 mrt | 19.00 uur locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessensstraat 2 Sittard

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

Schouwburg De Domijnen

Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400

zuiderlucht 3\2018

pleased to meet you

sjonnie zonder anita H

Fleddy Melculy

T-shirt van Metallica is ook een maatschappijkritisch nummer: een protest tegen de tol van de globalisering.>

umor en popmuziek zijn een lastige combinatie, vind ik. Eigenlijk werkt het alleen als de humor verfijnd en intelligent is, zoals bij Ben Folds en Randy Newman, of juist lomp en bot. Alles daartussenin wordt al snel camp, het meest ondraaglijke domein van de humor.

In de categorie ‘lomp en bot’ krijgen zo ongeveer alle festivals in Nederland en Vlaanderen die een podium bieden aan harde muziek de laatste jaren bezoek van een band uit Vlaanderen die Fleddy Melculy heet. Die naam heeft me enige tijd ervan weerhouden naar de band te luisteren, bang als ik was dat het een verzameling flauwiteiten betrof.

In flauwiteiten bleek de Vlaamse band rondom Jeroen Camerlynck (in eigen land bekend van De Fanfaar) niet te handelen. Fleddy Melculy is een muzikale ode aan de roots van metal en hardcore. Elk nummer dat ze spelen staat bol van de verwijzingen, soms schieten ze in één nummer van de metalsound van het vorig decennium naar de hardrock uit de jaren tachtig, via de hardcore uit de jaren negentig.

Hun grootste hit (undergroundhit uiteraard, deze band is niet gemaakt voor de radio) is het nummer T-shirt van Metallica. Het nummer gaat over mensen die bij de H&M een shirt kopen van een iconische punk-, metal- of hardrockband (Ramones, Metallica, Iron Maiden), maar werkelijk geen idee hebben waar ze in lopen.

In een interview vertelde Camerlynck twee jaar geleden dat hij een jongen op straat tegenkwam met een T-shirt aan van Chewbacca, de wookie uit de Star Wars-saga die jaren lang met Han Solo samen in de cockpit van de Millennium Falcon zat - zoals iedereen weet die ook maar enige filmliefde in zijn lijf heeft. Camerlynck complimenteerde de jongen met het shirt, en die reageerde verbaasd. Chewbacca? Daar had hij nog nooit van gehoord. Hij dacht dat het langharige beest op zijn shirt een hond was.

“I feel your pain” was een gevleugelde uitspraak van Bill Clinton wanneer hij als president werd geconfronteerd met het verdriet van anderen. Ik moest als Star Wars-fan aan die zin denken toen ik het interview met Camerlynck las. Het nummer dat het opleverde is fantastisch. Het doet tekstueel enigszins denken aan de Heideroosjes-klassieker Sjonnie en Anita, omdat Fledddy Melculy ook de naam Johnny gebruikt als een mainstream-icoon, en omdat uit het nummer een vergelijkbaar denkpatroon in afgebakende subculturen spreekt.

In de tijd van de Heideroosjes was het een accurate weergave van het leven op het schoolplein, inmiddels al lang niet meer. De grenzen tussen subculturen zijn al lang vervaagd. Inmiddels is alles van iedereen.

In die zin is T-shirt van Metallica een nostalgisch nummer. Maar het is ten diepste ook een maatschappijkritisch nummer. Het is een protest tegen de tol van de globalisering: een wereld waarin niets nog context heeft en alles losgeweekt raakt van historie. Als alles overal en altijd voor iedereen voorradig is, heeft niets meer betekenis. Dat meen ik te horen wanneer Fleddy Melculy zingt: ‘Ik kan het niet af dat ge iets van de Ramones draagt / En dat ge er niks van kent als ik u er naar vraag’.

Maar misschien hoor ik meer in deze song dan Fleddy er in kwijt wilde, en wilde hij vooral lekkere herrie maken. Ook dat is dan gelukt.

LEON VERDONSCHOT Fleddy Melculy. Op 3 maart Eindhoven, 17 maart Sittard, 22 maart Antwerpen, 30 maart Hasselt, 21 april Nieuwendijk, 11 mei Breda, 20 mei Weert, 8 juni Uden, 16 juni Helmond. fleddymelculy.com

25

culture

zuiderlucht 3\2018

Zo jong nog‌ 26

Foto uit de serie La Famille van Alain Laboile.

zuiderlucht 3\2018

culture

Via Instagram beïnvloeden de kinderen van celebrities de koers van de grote modehuizen­. Gelukkig zijn er nog kinderen van vlees en bloed bij wie haute couture geen rol speelt, stelt ANNEKE VAN WOLFSWINKEL vast.

Haar foto is onontkoombaar in

zien nogal verschoven. De manier van presenteren

Hasselt dit voorjaar: de vijftienjarige Kate Moss

mag weinig spectaculair zijn, het verhaal is nog zo

met een verentooi op haar hoofd, het haar los,

actueel dat de vonken er vanaf vliegen.

ogenschijnlijk naakt op een kralenkettinkje na. De

Na de aankondiging van de Hema dat de winkel­

uit 1990 stammende zwartwitfoto, gemaakt door

keten het strikte onderscheid in meisjes- en

Corinne Day voor het Britse maandblad The Face,

jongenskleding gaat aanpassen, eind september

duikt overal op als poster om de mensen te wijzen

2017, brak er een kleine mediastorm los.

op de dubbelexpositie Forever YOUNG Forever. Met

Voorstanders juichten dat ze voortaan voor hun

haar brede lach, opkrullende neus vol sproetjes

dochters eindelijk iets anders kunnen kopen dan

en van zonlicht en plezier toegeknepen ogen is het

knalroze T-shirts met hopeloos seksistische teksten

toen piepjonge model nog steeds de belichaming

(‘I’m too pretty to do my math’) en dat hun slanke

van een lichte, bruisende jeugd. Een beeld ook dat

zoons eindelijk die skinny jeans uit het meisjesrek

een diepe zucht oproept: zó jong te kunnen zijn, dat

aan kunnen zonder dat afschrikwekkende

willen we allemaal wel, en het liefst voor eeuwig.

roze labeltje. De jenners van GeenStijl kopten: ‘Hemafrodieten willen een lullig kutvolk kweken’.

In de internationale modehuizen trekt die zucht

Oftewel: Hema, blijf af van ons oude vertrouwde

al decennialang als een voortdurende tocht door

onderscheid in jongensblauw en meisjesroze en stop

de gangen. En zo lopen er talloze lijntjes tussen

liever een rookworst in die genderblender van jullie.

de begrippen ‘jeugd’ en ‘mode’. Het nieuws dat de

In zo’n discussieklimaat is een kalmerende

Hema de afdeling kinderkleding genderneutraal wil

geschiedenisles zoals hier in Hasselt altijd

maken, de enorme invloed die social mediasterren

welkom. Het Modemuseum toont kinderkleding

als Selena Gomez (jong) of de kinderen van

uit de periode 1900-1950 in twee rijen tegenover

Beyoncé en Kim Kardashian (piepjong) hebben

elkaar. Links roze ensembles voor jongens. Rechts

op modetrends, het verschijnsel dat vaders en

blauwe pakjes en jurkjes voor meisjes. Vooral in

moeders nagenoeg dezelfde kleding dragen als hun

welgestelde katholieke kringen werd blauw een

tienerkinderen: het is niet verwonderlijk dat een

echte meisjeskleur gevonden, naar de kleur van

modemuseum in deze materie duikt. Om de trends

de mantel van Maria. Roze was een krachtige,

in een historisch perspectief te plaatsen, maar ook

uitgesproken jongensachtige kleur waarin ook

in de hoop kinderen en jongeren binnen te krijgen.

de oorlogsgod Mars zich hulde. Na 1950 kantelde

Want ook dit museum hunkert, ironisch of niet,

dat beeld en werd blauw de kleur voor jongens en

naar de aandacht van die felbegeerde leeftijdsgroep.

roze die voor meisjes. Jammer genoeg ontbreekt de

Het verhaal begint op de zolder van het museum,

uniseks-kinderkleding uit de jaren zestig. Het zou

waar kinderkleding wordt getoond uit de 18e en 19e

een mooie aanvulling zijn geweest, ook om te laten

eeuw. Korsetjes voor vijfjarige meisjes, witte jurkjes

zien dat de trend van genderneutrale kinderkleding

voor peutermeisjes en -jongens, crinolines voor

niet zo nieuw is als GeenStijl wil doen voorkomen.

moeder en dochter; door de eeuwen heen is ons beeld over hoe jongens en meisjes er uit horen te

Ook op de catwalks voor volwassenen zien we motieven uit de kinderkleding, met >>

27

culture

zuiderlucht 3\2018

‘Als je je het ideaalbeeld van de eeuwige jeugd voorstelt als een perfect pakje boter, slaat zowat elke hier getoonde foto daar een welgemikte deuk in.’ driedelige pakken van Walter Van Beirendonck, gemaakt van bont bedrukte babykamerstofjes, en ensembles van Moschino en Gucci met prominente afbeeldingen van teddyberen, Sneeuwwitje en Bugs Bunny. Één van de - ook letterlijk - jongste modetrends is om in te spelen op de gewoonte van iconische sterren als Beyoncé en de Kardashian-clan om hun kinderen (baby’s en peuters) te kleden in een kopie van hun eigen outfit. Modehuizen als Gucci en Givenchy hebben inmiddels een ‘mini-me’-collectie. Niet veel anders dan 18e eeuwse kinderen in gegoede kringen, die werden gekleed als kopieën van hun ouders. Toen was het een driedelig dinerkostuum voor vader en zoon, inmiddels zijn jeans en T-shirt een klassieke combinatie voor moeder en zoon. Alles is veranderd, en tegelijk is niets echt nieuw.

Behalve de celebrity-peuters met miljoenen

Pakken van Walter Van Beirendonck, gemaakt van bont bedrukte babykamerstofjes. foto Kristof Vrancken

volgers op Instagram die de koers van de grote modehuizen beïnvloeden.

Het is goed om met die

perfect gestileerde vierjarige modelletjes op het netvlies vanuit het Modemuseum het een paar honderd meter verderop gelegen Cultureel Centrum binnen te stappen. De

gezicht en doffe ogen, met als slaapplek een oude

modder, roestige kruiwagens, katten en kikkers)

beelden in het tweede deel van de dubbel­

matras op een grasveldje naast een afrastering,

toont een idylle van tomeloze energie en vrijheid

tentoonstelling komen dan extra hard aan.

en alles wat ertussenin zit. De fotoreeks Majorettes

– die in haar zonovergoten onbevangenheid

De kleine potloodtekeningen van

van Isabelle Detournay snijdt door de ziel: meisjes

verrassend verwant lijkt met de Kate Moss-foto uit

Charlotte Beaudry beginnen al direct

die opgroeien in een grauwe, kansarme omgeving

de jaren negentig. Het dromerige en tegelijk rauwe

aan je te knagen: tientallen portretjes

waar het twirlen met de baton en het paraderen in

karakter ervan maakt voelbaar hoe uitzonderlijk,

van jongeren, met die typische glazige

majorettekostuum de hoogst haalbare vorm van het

vermoedelijk op autoriteiten en conventies

en tegelijk zelfbewuste blik in hun ogen,

tonen van jeugdige schoonheid is.

bevochten, zo’n vrije kindertijd is.

Als je je het ideaalbeeld van de eeuwige jeugd

De beelden die de meeste indruk maken zijn

Overbekende beelden zoals je ze dagelijks

voorstelt als een perfect pakje boter, slaat zowat

die van kinderen uit de ‘echte’ wereld. Kinderen

ziet; in potlood weergegeven krijgen ze iets

elke hier getoonde foto daar een welgemikte deuk

van vlees en bloed, met hun dromen, angsten en

vervreemdends, iets eenzaams ook.

in. Hier is jeugd geen ideaalbeeld om mode mee

verlangens, bij wie de kleding, laat staan haute

in de markt te zetten, dit is niet de wereld van de

couture, geen enkele rol speelt. ZL

starend naar hun mobieltje of in de camera.

De fotoserie die Lionel Jusseret maakte over autisme, met donkere beelden van

massamedia, de wereld van glitter en glamour, dit

kinderen met angstige ogen in verkrampte

is die andere wereld - de echte. Ook deze kinderen

houdingen, staat nog verder af van de shiny,

zijn vaak vrolijk en mooi, maar ze laten ook de

happy people uit de wereld van Instagram.

kwetsbaarheid van de jeugd zien, de onzekerheid

Net als de reeks Where Children Sleep van

over hun plek in de wereld, overgeleverd als ze zijn

James Mollison: portretten van kinderen

aan plaats en tijd en de volwassen levens van hun

met ernaast portretten van de plekken

ouders.

waar ze slapen. Een hooguit achtjarige

28

Zoveel is duidelijk: elk ideaalbeeld is dubbelzinnig.

Amerikaanse beauty queen, met op de vloer

De fotoserie La Famille die Alain Laboile maakte

van haar prinsessenkamer een uitgebreide

van zijn nogal onorthodox opgroeiende gezin met

tiaracollectie, een jongen met een vuil

zes kinderen (veel buiten, vaak naakt, spelen met

Forever YOUNG Forever. Van 10 februari t/m 2 september in Modemuseum Hasselt en Cultureel Centrum Hasselt. modemuseumhasselt.be / ccha.be

zuiderlucht 3\2018

culture

Feest van angst en pijn “I

k wil beproeven naakt te zijn.” De hartenkreet van Paul Van Ostaijen in het Berlijn van de roerige jaren twintig.

Brandpunt van revoluties, ook in kunst en cultuur. In november 1918, de maand van de wapenstilstand, was hij vanuit Antwerpen naar de Duitse metropool gevlucht. Eenzaam, hij miste zijn vrienden, ontbeerde de liefde, had geen geld en was getraumatiseerd door het geweld van de oorlog en zijn activistische politieke verleden. Hij was net twintig en werkte aan gedichten voor de bundels Bezette stad en De feesten van angst en pijn, avantgardistische verzen waarin de poëzie opnieuw werd uitgevonden.

“Ik wil bloot zijn en beginnen.”

Totaal isolement. Van Ostaijen was vervreemd van zijn dadaïstische en expressionistische kompanen.

Overgeleverd aan zichzelf, vertwijfeld over de wereld, de kunst en zijn idealen op zoek naar de kern van wat hij zeggen en maken wilde.

“Ik zal beginnen mijn débacle te geven.”

Daar begint het, aan de afgrond. Zonder poespas en verfraaiing tot de kern geraken. Dat kon alleen in kale woorden, handgeschreven, in zeven aardse kleuren, in vrije regelval, op bevlekt papier, inhoud en vorm vallen samen. Niks geen verzorgd drukwerk, het woord op zichzelf diende de directe afspiegeling, de uitdrukking van de getormenteerde ziel te zijn. De feesten van angst en pijn werd zo de definitieve vorm van verbijstering en schrijffurie.

Compromisloos in inhoud en

vorm. Neem Franz Schubert. Op zijn eenendertigste componeerde hij de liederencyclus Die Winterreise.

Mentaal even geradbraakt als Van Ostaijen, uitgeleefd, ziek, miskend, vol liefdesverdriet en twijfels. Muziek­ historici menen te weten dat zijn stem “onvast” was toen hij de liederen in zijn laatste levensjaar zijn vrienden in het café voorzong, en zijn pianospel was “waarschijnlijk nog middelmatiger dan anders”. Maar de liederen klonken zo schrijnend, de fundamentele doods- en levensangst, de twijfel aan werking en waarde van zijn kunnen was zo ongegeneerd blootgelegd, dat het zijn vrienden verbijsterde. Die Winterreise was een feest van angst en pijn.

De Philharmonie Zuidnederland nodigde uit voor een Schubertiade.

De schouwburgen van Maastricht en Eindhoven waren volgelopen voor vermaarde ensembles en voor de philharmonie zelf, onder leiding van Philippe Herreweghe. Prachtige muziek gebracht op het allerhoogste niveau.

Cerebraal genieten, het knetterde in het brein. Maar naarmate de dag vorderde vervlakte de euforie, niet alleen op momenten dat de inzet bij de musici taande of de kwaliteit van de composities iets minder was. Wat ik hoorde en zag was deftige seriositeit, uiterste stilering en veel ernstig gespeelde bezieling. Wat ik miste was authenticiteit. Schubert.

Hartstocht en speellust.

Vooral bij de uitvoering van Die Winterreise ging het wringen. In die liederen sublimeert een diepongelukkige

Emotie tot in de finesse geësthetiseerd, begeerte in pak en lakschoenen, beschaafd vermaak.

waanwijze zijn liefde in ijzingwekkende verbeelding en ervaart dat dit niet werkt: zijn kunst kan mee met de orgelman. Wat blijft daarvan over in een concertzaal waar achthonderd nette mensen devoot luisteren naar subtiel, geconcentreerd pianospel en dito zang waar alleen gewijde zwaarte telt, zuiverheid van de toon, geserreerde dictie, streven naar perfectie? Alles volgens de regels, emotie tot in de finesse geësthetiseerd, begeerte in pak en lakschoenen, beschaafd vermaak. Angst en pijn op de maat van fijnbesnaarde estheten voor wie kunst het spel is dat een ‘heile Welt’ representeert.

Kunst is een gevecht om de kern te raken. Die kern is niet de hoogste kwaliteit van de uitvoering. Perfectie is subliem uiterlijk vertoon. Ze imponeert, maar is zielloos voor de argeloze, of de getroebleerde, de meedogenloze, nieuwsgierige of de nieuwe, de jonge luisteraar. Inderdaad, de zaal zat vol oude mensen. Decennia luisterervaring. In aanbidding.

Misschien moet Die Winterreise eens de tempel uit, de kroeg in. Tekst en muziek kunnen wel tegen een stootje.

Barbarenopvatting, ik weet het, maar hoe anders deze hybride hartenkreet weer een feest van angst en pijn te maken?

Muziek, poëzie, het gaat om zielsverwantschap, niet om verstands­ gemeenschap. In gezelschap intens beleven van wat waar en goed is, het kwam er niet echt van in het theater.

Geen Van Ostaijen-urgentie.

BEN VAN MELICK

29

design

zuiderlucht 3\2018

U

maastricht

Hip & happening in Maastricht

Nu Gemeenteflat en Sphinxgebouw zijn opgeknapt, wandelt WIDO SMEETS van oost naar west door Maastricht en ontwaart op de restanten van een 19e eeuws industrieterrein een hippe wijk met populaire cultuur als bindmiddel. “Kom me om half zes maar ophalen.�

30

Een voormalige brandgang in het Sphinx-gebouw is nu een 130 meter lange passage voor voetgangers en fietsers. foto's Zuiderlucht

zuiderlucht 3\2018

design ‘We moeten oppassen voor te veel ‘sjiek en sjoen’ waar ondernemers het beeld van de publieke ruimte bepalen.’

Meer dan 100.000 auto’s raasden hier

systeem voor prefabwanden en -vloeren. Over de

vond het idee van die loper meteen overtuigend.”

per dag voorbij; nergens in Nederlands stonden

gashaarden met schouw die ondanks de centrale

Inmiddels is hij samen met Bindels supervisor van

woningen zo dicht bij de snelweg. We staan op

verwarming werden geïnstalleerd; dat was wat

het Groene Loper-project.

een van de balkons van de net gerestaureerde

mensen nu eenmaal met gezelligheid associeerden.

We wandelen naar het noorden, waar het zes

Gemeenteflat. Architect Fred Humblé, terwijl hij zo

Over het – later verworpen – idee om een piccolo bij

meter brede middenpad al is opgevuld met gele

ver hij kan over de betonnen borstwering reikt: “Je

de lift te zetten omdat de bewoners daar niet zonder

dolomietkiezels. Aan beide kanten van de laan staan

kon de auto’s bijna aanraken.”

slag of stoot in wilden stappen. Maastricht kende in

lindenbomen, de opvallend smalle ventwegen zijn

1950 nog geen hoogbouw, met het verschijnsel lift

naar de zijkanten verdrongen. Nog deze zomer

waren de mensen niet bekend.

kunnen de eerste flaneurs zich hier tegoed doen.

Toen een jaar of tien geleden de plannen voor de ondertunneling van de A2 in Maastricht concreet

Er kwamen ook schoorstenen op het gebouw,

werden, leek de Gemeenteflat het kind van de

één voor elke gashaard, keurig in het gelid, met

rekening te worden. Door kenners werd de zes

een prefab betonnen afdichting die golfde als

lagen hoge, in 1951 opgeleverde flat gezien als een

een vlag in de wind. De stoere balkons kregen in

uitmuntend staaltje van wederopbouwarchitectuur.

het betonnen raamwerk een metalen hekje met

Maar in Maastricht zelf was er amper verzet tegen de

een ruitvormig motief. “Waar hij kon probeerde

sloop. “De flat werd geháát”, zegt Humblé (63). Niet

Dingemans het modernisme te verzachten”, zegt

alleen vanwege het lawaai en de stank van het 24/7

Humblé. “Omdat het gebouw zowel binnen als

voorbij denderende verkeer. Veel Maastrichtenaren

buiten een bijna verborgen elegantie bezit, hebben

vonden de flat eigenlijk vanaf het begin foeilelijk.

we het oorspronkelijke ontwerp zoveel mogelijk

De sloper kon niet gauw genoeg komen.

intact gelaten.”

Dat vonden ze ook bij de gemeente, waar een

De Groene Loper, boven de A2-tunnel, in wording.

brandbrief van oud-wethouder John Wevers een half Ook uit zakelijke hoek is er goed nieuws. Nog dit

jaar onbeantwoord bleef. “Ze beschouwen de sloop kennelijk als een logische, onontkoombare daad”,

jaar wordt begonnen met de bouw van de eerste

zei Wevers in mei 2007 in Zuiderlucht.

van de in totaal 1100 nieuwe woningen langs de Groene Loper. Een tweede tranche zal niet

Anderhalf jaar later zorgde Wevers ervoor dat de flat op de eerste lijst van naoorlogse

lang op zich laten wachten, zegt Humblé. “Bij de

Rijksmonumenten belandde. Maar de uiteindelijke

voorlichtingsavonden over de herinrichting van

redding kwam van de vermaledijde tunnelbouwers.

het gebied hingen de mensen uit de ramen, zo druk

Toen de rijbanen in de tunnel niet naast maar onder

was het. De meesten kwamen niet voor het verhaal,

elkaar kwamen te liggen, werd de bouwput minder

maar met de vraag waar ze zich konden inschrijven

breed en kon de Gemeenteflat gespaard blijven.

voor een woning.”

Betonnen balkons met metalen, ruitvormig hekwek.

Via de passerelle over het spoor loop ik de stationshal uit en beland tussen de ballonnen. Net

Als we buiten staan wijst Willems op de frisse

De gerenoveerde Gemeenteflat.

vandaag wordt de ondergrondse fietsenstalling

kleuren die de winterschilder heeft achtergelaten.

geopend; aan de overkant puilt hotel l’Empereur uit

Grijsgroen overheerst, de terugliggende delen zijn

van de bobo’s. Na de bubbels en de toastjes hebben

wit. “Door één kleur te laten overheersen wordt

die het alvast gehad over de tweede corridor die

de flat bijna sculpturaal. De combinatie van die

Maastricht sinds jaar en dag doorklieft: het zestien

ene kleur met het strakke ritme van de balkons

sporen brede spooremplacement. Het is niet alleen

dwingt je om het complex als één geheel te zien.”

het enorme rangeerterrein dat de stad dwarszit.

Hij heeft gelijk: vanuit de verte zou je, met de ogen

Hier ontmoet ik Rik Lebouille, gemeentelijk

bijna dicht, kunnen denken dat er een schip is

projectleider stad en spoor. Hij wijst naar de

aangemeerd.

spoor­over­gang Duitsepoort, tweehonderd meter

De A2, die corridor van stank en herrie, zit sinds

verderop, die overdag 25 minuten per uur dicht is.

vorig jaar onder de grond. Een wandeling over de

Even verderop is een tunnel die weliswaar goed is

het werk van Frans Dingemans (1905-1961), de

drie kilometer lange laan die er nu, dwars door de

voor auto’s en fietsers, maar die je als voetganger

architect van de Gemeenteflat, kreeg zijn bureau de

stad, van noord tot zuid, wordt aangelegd levert

liever mijdt. De passerelle over de sporen achter

opdracht voor de restauratie van het gebouw en de

een onwezenlijke rust op. Het idee van deze Groene

het station is weer oké voor voetgangers, maar een

88 appartementen.

Loper is bedacht door het Rotterdamse Bureau West

ramp voor fietsers.

Omdat Humblé bekend staat als liefhebber van

Nu de klus is geklaard, leidt Humblé, gesecon­

8. Een jaar of tien geleden, het was met carnaval,

Verplaatsing van het emplacement zal te kostbaar

deerd door zijn collega Maikel Willems (37),

werd Fred Humblé gebeld door Edzo Bindels van

zijn, denkt Lebouille. “En dan heb je nog de vraag:

rond terwijl hij kwistig strooit met anekdotes.

West 8. Ze zochten iemand die de ‘couleur locale’

verplaatsen waarnaartoe?” Hij verwacht niet

Over het door een lokale aannemer ontwikkelde

kende om met hen mee op te trekken. Humblé: “Ik

dat het ervan komt. De gemeentelijke energie is >>

31

design

zuiderlucht 3\2018

’Hoe cool is het om vanuit onze gym uit te kijken op de bijna honderd jaar oude Sphinxpassage.’ erop gericht om voetgangers en fietsers via een aantrekkelijke verbinding aan de andere kant van het spoor te krijgen; een spoorbrug voor beide groepen is te complex. “Persoonlijk denk ik dat het plan om de huidige passerelle te vervangen door een nieuwe de meeste kans maakt, of nog mooier: een ruime tunnel voor voetgangers en fietsers.”

Als daar een ‘ja’ op komt, zal het volgens Lebouille nog zeker vijf tot tien jaar duren voor er weer een openingsfeestje kan worden gepland in l’Empereur.

Eerst staat de opknapbeurt van het Stationsplein op

Het gerenoveerde Sphinxgebouw.

Studenten aan het werk in de Lounge van het Student Hotel.

tot bloei wil brengen.

Sphinx verteld. Het concept werd bedacht door Bart

de agenda, nu die vooralsnog is veranderd in een betonnen vlakte. Van het gevoel dat aan de andere kant van het spoor de Groene Loper oproept, is hier niets meer over.

Ontwaren we hier, hoewel sloopterreinen,

van den Boom (47) van Viewmaster, gespecialiseerd

bouwputten en parkeerterrein voor kooptoeristen

in het verfraaien van de publieke ruimte met beeld.

op het eerste oog de overhand hebben, de eerste

“De passage vertelt aan de hand van oud foto- en

contouren van een hippe wijk waar, nu de economie

reclamemateriaal niet alleen het verhaal van de

loeit van optimisme, de stroperige plannenmakerij

sanitairproductie bij Sphinx maar ook een deel van

van het afgelopen decennium ineens in een

de sociale geschiedenis van deze stad.

stroomversnelling raakt? Kwartiermaker Tom Goossen (53) knikt, maar houdt zich op de vlakte.

“Sphinxkwartier moet een mengeling worden van

Het Student Hotel, ook

wonen, werken en cultuur – maar daar hoort ook

eigenaar van het aanpalende, net geopende

economie bij. Tegelijkertijd moeten we oppassen

restaurant The Comments, is niet de enige

voor te veel ‘sjiek en sjoen’ waar ondernemers het

commerciële partij die de balans tussen cultuur

beeld van de publieke ruimte bepalen.”

en economie in het Sphinxkwartier in stand moet houden. Op de twee bovenste verdiepingen van

Entree van de nieuwe fietstunnel aan het stationsplein.

het complex zijn net negentien appartementen in Ik neem afscheid van Lebouille en zet de

de verkoop gegaan. Boven en naast het Student

wandeling voort – niet nadat ik eerst mijn leven

Hotel is, verspreid over vijf verdiepingen, zo’n

hebben gered door bijtijds weg te springen voor

5000 vierkante meter bedrijfsruimte voor creatieve

een ruime door de bocht draaiende stadsbus. Via

en innovatieve bedrijven. Een ervan is Collective

de Wilhelminabrug steek ik de Maas over en loop

Workspace, dat met zestig flexplekken wil

richting Sphinxkwartier, het zestig hectare groot

aanhaken op het internationale netwerk van het

stadsdeel aan de noordwestkant van de stad. Het is

Student Hotel. Eerder al opende bioscoop Pathé

een ratjetoe: een stuk vergeten centrum, een deels

een vestiging achter het complex, eind 2019 neemt

gesloopt industriegebied, oude woningen en –

meubel- en interieurketen Loods 5 bezit van vijf

steeds meer – nieuwe woningen. De inbreiding van Maastricht zet gestaag door.

Gimmick in het Student Hotel.

In het Sphinxkwartier wordt cultuur met een hoofdletter geschreven. Het eerste succes is alvast

andere leegstaande Sphinx-hallen. Op de begane grond naast het hotel wil de coöperatie Gedeelde Weelde een supermarkt met biologische groenten

Goossen, die als taak heeft oude bewoners en

vestigen. Aan de overkant, in een andere oude

binnen met Lumière, het filmhuis dat in 2016

nieuwe initiatieven met elkaar te verbinden, geeft

fabriek, komt de hoofdvestiging van de ruim 130

verhuisde naar de gerestaureerde energiecentrale

een tussenbalans in de lounge van het überhippe

jaar oude Maastrichtse koffiebranderij Blanche Dael.

van Sphinx en daar vorig jaar met 135.000

Student Hotel. Met 392 kamers (waarvan 242

Uiteindelijk, kijkt Goossen nog verder vooruit,

bezoekers alvast een record boekte. In 2020 opent

exclusief voor studenten) heeft het hotel het

is het de bedoeling dat het parkeerterrein achter

de Muziekgieterij een hypermodern podium met

middenrif van het reusachtige Sphinxgebouw

het Sphinxgebouw ondergronds gaat en plaats

zalen voor 350 en 1100 bezoekers in de voormalige

ingenomen. Hotelmanager Patrique Bulté (37) legt

maakt voor wonen en werken. Om er opnieuw een

Timmerfabriek van Sphinx. Een stuk verderop, in

tijdens een rondleiding uit hoe ook hij oud en

relativering op te laten volgen. “De toekomst van

het Labgebouw in de oude Radiumfabriek, brengt

nieuw met elkaar in balans probeert te houden.

parkeergarages in de binnenstad is ongewis. Nu

het internationaal opererend modecollectief

“Hoe cool is het om vanuit onze gym uit te kijken op

de zelfsturende auto’s eraan komen worden die

Fashionclash het motto ‘nieuwe ideeën in oude

de bijna honderd jaar oude Sphinxpassage”, zegt hij

misschien overbodig. Dan stappen we hier voor de

gebouwen’ tot leven. Fashionclash en het eraan

trots. Over de volle lengte van die passage, een 120

deur uit en laten de auto in zijn eentje terugrijden

gelieerde Fashion House zijn het derde blad aan de

meter lange gerestaureerde brandgang, wordt op

naar een plek buiten het centrum, met als

boom van de populaire cultuur die Maastricht hier

30.000 tegels de geschiedenis van keramiekfabriek

boodschap: ‘Kom me om half zes maar ophalen’.” ZL

32

zuiderlucht 3\2018

MET DE RUG NAAR ONZE BUREN

edits

Yvonne Schoolmeesters, docent Frans en decaan, schreef een open brief aan minister Slob over de deplorabele staat van de vakken Duits en Frans in het Nederlands onderwijs. “Het vormende aspect van taal- en literatuuronderwijs wordt uit het oog verloren.”

Geachte minister Slob,

G

mijn huidige klassen zitten leerlingen die barsten van talent voor Frans. Hieraan ontlenen ze echter

raag wil ik uw aandacht vragen voor de talen

geen zelfvertrouwen. Ze kruipen in hun schulp

van onze buren in het onderwijs. Ik doceer

omdat ze het gevoel krijgen dat hún talent in deze

sedert dertig jaar een vak waarvan ik de relevantie maar ook de schoonheid elke dag zie. Maar ziet u die ook?

sfeer van competitie niet meetelt.

Hoe kunnen docenten Frans en Duits onder deze omstandigheden hun vak vernieuwen? Stelt

Juist in een tijd waarin duidelijk is geworden dat

u zich eens voor wat dat betekent voor een net

Europa een koers moet gaan varen die niet eenzijdig

afgestudeerde en nog zoekende docent Duits of

is gericht op wat uit Angelsaksische landen komt,

Frans.

hebben zowel docenten Frans als Duits het gevoel aan een touwtje te bungelen.

In de kerstvakantie las ik twee romans, Gehen, ging, gegangen van Jenny Erpenbeck en L’art de

Daarvoor zijn verschillende oorzaken te geven.

perdre van Alice Zeniter. De auteurs laten op

De decentralisatie in het onderwijs heeft het

ingrijpende wijze voelen hoe gedwongen migratie

buurtalenonderwijs geen goed gedaan. Niet langer

generaties lang ingrijpt in het leven van families.

bepaalt de overheid welke talen worden gegeven,

Zowel de jarenlange scheiding van Oost- en West-

maar de directie van een school. De vrijheid die hier

Duitsland als de erfenis van de pijnlijke Algerijnse

geldt, heeft de vorm gekregen van een competitieve

onafhankelijkheidsstrijd is een prachtig thema om

strijd waarin secties elkaar de maat nemen. Ik

te behandelen. Ik zou leerlingen graag confronteren

ken nogal wat scholen waar Duits of Frans plots

met andere dan de hun vertrouwde perspectieven,

geschrapt wordt.

ze helpen het standpunt van ‘de ander’ te zien om

De neoliberale wind die door Nederland waait, heeft gezorgd voor een onderwijsbeleid dat gericht is op cijfers en rendement. Resultaten moeten

vervolgens deze thema’s te relateren aan die uit onze eigen cultuur.

Beste meneer Slob, we staan in het onderwijs met

internationaal vergeleken kunnen worden. Het

de rug naar Duitsland, België en Frankrijk. Landen

vormende aspect van taal- en literatuuronderwijs

die economisch maar vooral historisch, cultureel en

op de lange termijn wordt daarbij uit het oog

taalkundig van zoveel waarde zijn voor ons land. Ik

verloren.

wil mijn brief aan u afsluiten met de laatste zinnen

De druk op leerlingen om te kiezen voor

uit de roman van Alice Zeniter waarin Naïma,

bètaprofielen is flink toegenomen. En omdat kennis

kleinkind van een Algerijnse harki (Algerijnen

van de Duitse of Franse taal niet vaak een harde

die aan Franse kant vochten), terugkeert van een

toelatingseis is bij vervolgopleidingen, daalt in een

eerste bezoek aan Algerije. „Naïma is nog nergens

economisch klimaat meteen ook de waarde van een

gearriveerd op het moment waarop ik heb besloten

vak. Een glijdende schaal wordt ingezet. En als je

met deze tekst te stoppen, ze is in ontwikkeling, ze

dan toch niet voor Frans of Duits kiest, waarom zou

ontwikkelt zich nog steeds.”

een onvoldoende in de onderbouw je dan moeten

Ontwikkeling van kennis en inzicht in de talen en

belemmeren om over te gaan?

culturen van onze naaste buren is werken aan trage

De talen hebben te lijden onder het dwingende

maar belangrijke processen. Luidt niet het aloude

centraal schriftelijk examen dat enkel

gezegde dat het beter is te investeren in een relatie

leesvaardigheid toetst. De felle discussies die de

met je buren dan met verre vrienden? Nadrukkelijk

afgelopen jaren zijn gevoerd over de eenzijdigheid

wil ik u vragen vertrouwen te hebben in én uit te

Yvonne Schoolmeesters is docent Frans en

en de gebrekkige kwaliteit laten zien dat

spreken naar docenten Duits en Frans, opdat ze

decaan vwo op het Valuascollege in Venlo.

talendocenten enorm betrokken zijn bij hun vak.

kunnen blijven bouwen aan het fundament van een

Mijn sectieleden Duits en Frans hebben jarenlang Op buurtaalonderwijs.nl staat een manifest

met plezier leerlingen afgeleverd die kozen voor een

dat de positie van het Frans en het Duits

studie Duitse of Franse Taal en Cultuur, voor een

onder de aandacht brengt.

vertaalopleiding of voor een lerarenopleiding. In

duurzame relatie met onze buren.

YVONNE SCHOOLMEESTERS

33

edits

zuiderlucht 3\2018

Eerst afzien, dan genieten

34

Wim Opbrouck: “Het enige zekere aan ons vak is dat alles onzeker is. Daar word ik me meer en meer van bewust.� foto Jules August

zuiderlucht 3\2018

edits

Wim Opbrouck is muzikant, filmmaker, producent en een van de meest gevraagde acteurs van Vlaanderen. FONS GERAETS schuift bij hem aan in zijn loft, op loopafstand van het theater. “Als ik te losbandig en te vrolijk ben, sta ik half opgebrand op het podium.”

Het is een vraag die hem na

verhouden tot de nieuwe partituur. Er zijn meer

afloop van een voorstelling vaak wordt gesteld:

urgente zaken: wat heb ik te spelen, hoe gaan we

hoe heb je dat allemaal van buiten geleerd? Door

dat doen, hoe komt het eruit te zien? Het is, zoals

Jullie zijn in Genua geweest om sfeer te proeven. Heeft Pfeijffer jullie op sleeptouw genomen?

keihard te blokken, luidt zijn antwoord dan. “De

met alles in de kunsten, vanaf nul beginnen. Zonder

“Ja, het was fantastisch. Hij neemt je overal mee

beste truc is om tijdens het sporten, in mijn geval

garantie op commercieel of artistiek succes. Ik doe

naar toe. Ik had voortdurend onnozele vragen op

badminton en tafeltennis, de tekst op te dreunen

dit enorm graag en toch denk ik altijd weer: waren

mijn lippen. Op welk terras zat de Don uit het boek?

zonder te letten op intonatie, tempo of inhoud.”

we maar acht weken verder.”

Heeft Senegalees Djiby echt bestaan? Wat is realiteit

Hij doet voor hoe dat gaat. “Het-mooiste-meisje-

Is het ook onzekerheid?

van-Genua-werkt-in-de-bar-met-de-spiegels-ze-

Grimlachend: “Het wordt steeds meer de zekerheid

draagt-dezelfde-nette-kleren-als-alle-meisjes-die-

van de onzekerheid. Het enige zekere aan ons vak

er-werken-ze-heeft-ook-een-vriendje-dat… Als ik

is dat alles onzeker is. Daar word ik me meer en

haper begin ik opnieuw.”

meer van bewust. Het hangt ook van het soort

en wat is fictie? Normaal gesproken interesseert me dat niet als ik een roman lees; voor mij is alles waar.”

(Bavikhove, 1969) ooit leerde bij De Blauwe Maandag

kommaneuken, maar nu zijn we al vlug de vloer op

Compagnie, en die hem nu goed van pas komt

gegaan. En voel ik onmiddellijk of ik in een warm en

In het boek zegt iemand: “Jij denkt­dat dit Europa is omdat je met EasyJet binnen ander­­­half uur terug kunt zijn in jouw over­­ zichte­lijke va­derland. Je bent in Genua.

Dit is Afrika. Deze wereld is jou volslagen wezensvreemd.” Klopte dat gevoel?

bij zijn hoofdrol in La Superba van Toneelgroep

veilig bad terecht ben gekomen. Dat is voor mij een

“Ik ben blij dat je deze passage noemt, want ze zit

Maastricht, waarin hij tachtig procent van de tekst

absolute vereiste, en dat zit hier wel goed.”

ook in onze voorstelling. Ik heb veel gereisd in mijn

Het is een militaire dril die Wim Opbrouck

op zijn bord krijgt. “Pas als je die liters tekst onder

productie af. Soms zit je wekenlang met zijn allen te

In Nederland is Wim Opbrouck bij het grote

leven. Ik heb in Milaan, Turijn, Bologna en Modena

de knie hebt, ben je vrij om te spelen. Dan ontstaat

publiek vooral bekend van zijn filmrol in Ventoux. In

gespeeld, maar nooit in Genua. Daar passeert bijna

mentale ruimte en kun je onafhankelijk denken

Vlaanderen is hij een BV’er, een Bekende Vlaming,

geen enkele tour. Het is er totaal anders dan in

en handelen. Anders ben je geremd en kom je

hij is er met grote regelmaat op tv. Maar boven alles

alle andere Italiaanse steden. Als je het boek uit

tijdens de repetitie niet verder dan de gebruikelijke

is hij een doorgewinterde theateracteur. Bij NTGent

hebt, ben je bevreesd om ‘s avonds dat labyrint

toneelmatige oplossingen.” Dat geldt ook als hij met

werkte hij jarenlang samen met Servé Hermans, nu

van donkere, gevaarlijke stegen in te gaan. Dat had

zijn band De Dolfijntjes optreedt; hij kan pas vrijuit

zijn regisseur bij La Superba. Van 2010 tot 2015 was

ik niet tijdens ons bezoek. Het is, ook al zijn er

spelen als hij de nummers van buiten kent. “Anders

hij er artistiek leider, tot Johan Simons er met veel

geen honderd-en-een bezienswaardigheden, een

wordt het niet interessant.”

ruzie en bombarie terugkeerde. Uiteindelijk stapte

fantastische stad. Het historisch centrum waar Ilja

Opbrouck gedesillusioneerd op.

woont, nabij Piazza delle Erbe met zijn palazzo’s, is

Het café waar we hebben afgesproken, is nog dicht. We wijken uit naar de loft waar Opbrouck

De laatste twee jaar omschrijft Opbrouck als

het Italië dat iedereen kent. Maar de middeleeuwse

door Toneelgroep Maastricht is ondergebracht. Hij

pijnlijk, droevig en gênant. Toen Servé Hermans

ingewanden van de stad, die ranzige stegen waar

serveert thee, besmeert een knäckebröd met jam en

hem vroeg voor La Superba hoefde hij geen seconde

het daglicht nooit komt, de geur, de haven…”

schuift Van Morrison in de cd-speler. “Anders is het

na te denken. “Het is bovendien een prachtig boek.

zo stil.”

Ik had het al gelezen voor ik werd gevraagd. Een

Het Luik van Italië?

caleidoscopisch verhaal over Genua, verteld door

“Luik is óók een heerlijke stad, heeft net als Genua

waarvan het script, naar de roman van Ilja Leonard

één persoon: de schrijver Leonardo die naar Genua

iets chiques. In Genua hangt een perverse harts­

Pfeijffer, is geschreven door Jibbe Willems. “Dat

vertrekt, op zoek naar een nieuwe essentie, nieuwe

tocht. Als je uit je hotel stapt ben, je onmiddellijk

was een heel kwetsbaar moment. Je merkt dat

inspiratie en – wat hij een kutwoord vindt – nieuwe

in een steeg met hoeren. Maar op de een of andere

personages en verhaallijnen zijn gesneuveld.

input. De schrijver zit aan een tafeltje, observeert,

manier is dat aanvaard. Niemand kijkt ervan op als

Maar je moet afkicken van het boek en je zien te

fantaseert en duikt in zijn verbeelding.”

magistraten met kalfslederen aktetasjes tussen >>

Hij herinnert aan de eerste lezing van La Superba,

35

zuiderlucht 3\2018

‘Niemand kijkt ervan op als magistraten met kalfslederen aktetasjes tussen de middag een wip maken.’ de middag een wip maken.”

Wim Opbrouck zit op Instagram.

Cramignon-plein Mheer

moet ik het inleveren. Dan komt de zoektocht naar financiering, coproducenten en een distributeur.

Vooral om de foto’s te kunnen bekijken

Een film maken is een lang en uitputtend proces.

die Pfeijffer van de stad heeft gemaakt.

Dat is waar filmmakers gek van worden. Je moet

“Ongelofelijk de moeite. Een mooier

veel geduld hebben. Maar Het hout is in volle

fotoboek van Genua kun je je niet

voorbereiding, in die zin dat het me nooit loslaat.”

voorstellen. Honderden foto’s, prachtig. Ik

Behalve acteur, filmmaker en zanger/accordeonist

ben erop attent gemaakt door Instagram-

is Wim Opbrouck ook tv-presentator. Voor de

adept Wilfried de Jong. Nu ben ik ook

commerciële zender Vier presenteert hij Bake Off

verslaafd. Vreselijk, op mijn leeftijd.”

Vlaanderen, de Vlaamse variant van Heel Holland Bakt. Onlangs stond hij aan de basis van een nieuw

U bent een literatuurliefhebber.

Is er een boek dat uw leven heeft veranderd?

productiehuis: Free Kings.

Er komt een opsomming, diverse boeken

Gaat u nu kant- en klare tv-programma’s aan Vlaamse zenders aanbieden?

hebben Opbroucks leven op de kop

“Ja. Ik heb vroeger al programma’s bedacht en

gezet. “De Toverberg van Thomas Mann.

gemaakt. Voor De bende van Wim reed ik met twee

Alles van Hugo Claus, met name zijn

vrienden per motor door Europa. Op zoek naar niks.

Oostakkerse Gedichten. En Bruce Chatwin

Veel Nederlanders spreken me daar nog altijd over

schrijft literatuur die me meetrekt in

aan. Tijdens mijn tv-werk heb ik twee producenten

de verbeelding en me doet dromen van

ontmoet die voor zichzelf wilden beginnen. Ik bezit

zeerovers en verre einders. En Stefan

een bescheiden aandeel van tien procent, maar heb

Zweig! Die staat bovenaan. Ik ben erg

nu wel mijn eigen tentje.”

geïnteresseerd in de Eerste Wereldoorlog,

Bij VPRO’s Zomergasten vertelde hij vorig jaar

heb veel gelezen over oorzaken en

over zijn gemoedstoestand voorafgaand aan de

gevolgen. In Nederland is er weinig

voorstelling: “Ik vertrek thuis in depressie en keer ’s

aandacht voor de Groote Oorlog, in België

avonds in euforie terug.”

is dat een van onze oercatastrofes. Voor

n just da

ce!

20.02.–25.03.

2018

09.02.2018

15:45 Uhr

any Comp Dance ompany C Faced GB 2 hael Clark ic p GB M T1 Grou ance D NL N BERBAND sus RUB Lap nelle CDN ompagnie irginie Bru V y F C agnie mpan stem Art p o C m o C ce y CDN in Yue Dan / Radical S r HN Y ueble USA/C N Shay K s n a CD d ado NL D Stilte chap e ezels NL D LY Dansg AL NL S astricht AYA Ma ránea eater ontempo y C ansth mpan NL D os Danza lf las Co any e a D S zMEX Pére Comp Tania chter MEX ofesh She hute Libre H C GB/IL ompagnie erkaoui F C / rbi Ch idi La eet Dance S N H Sw B/GB/C IL Bitter sbort y atre a e NL/ h W T Liat nce ix Da hoen GB P

schrit_tmacher www.schrittmacherfestival.de

www.schrittmacherfestival.nl Eine Veranstaltung von | Een evenement van

36

© Shay Kuebler / Radical System Art „Telemetry” / Photo: David Cooper | Gestaltung / ontwerp: DDT2w

schrit_t_18_ad_zl_77x76

Sei

héél Europa trouwens - daar zouden de

Hoe zit dat?

Nederlanders ook van wakker mogen

“Het heeft te maken met het bundelen van energie.

liggen. Zweigs De Wereld van gisteren,

Als ik te losbandig en te vrolijk ben, sta ik half

over het ontstaan van Europa en alle

opgebrand op het podium. Nog voor de raket de

omwentelingen, over hoe de artistieke

lucht in moet. Het hangt trouwens sterk van de

klasse zich moet verhouden tot een

productie af. Toen ik met Wilfried de Jong We Free

wereld die kantelt, heeft me totaal

Kings speelde, was die grumpiness er niet zo. Dat

nieuwe inzichten gegeven. En bevestigt

stuk begon met Wilfried die mij aan mijn voeten

de boutade van l’histoire se répète: wat je

minutenlang over het toneel sleepte. Met mijn groep

ook probeert, de geschiedenis blijft zich

De Dolfijntjes, echt een feestband, ben ik vooraf nog

ondanks alle goede bedoelingen bloedig

het meest grumpy. Ik ben vaak frontman, sta in de

herhalen. Ach, er zijn zoveel boeken die

voorlinie, heb veel verantwoordelijkheden. Voor

me hebben gegidst. Ik ben een grote

mij geldt no pain, no gain. Ik kan pas genieten als ik

verdediger van Stijn Streuvels. Het Leven

eerst heb afgezien.” ZL

en de dood in den ast is een meesterwerk.

Groots in zijn taal. En Guido Gezelle, als ik dat nu terug lees, dan kom ik thuis, hè.

Dan kom ik echt thuis.”

U heeft de filmrechten gekocht van Het hout van Jeroen Brouwers, een felle aanklacht tegen seksueel misbruik op een katholiek jongens­ internaat in Zuid-Limburg. Bent u klaar met het scenario?

“Ik ben er nog steeds mee bezig. In juni

La Superba, door Toneelgroep Maastricht.

Tournee van 2 maart t/m 9 september. toneelgroepmaastricht.nl

zuiderlucht 3\2018

post zl

Het drama is echt In mei verschijnt Goed gerei, een docu-roman waarin Wido Smeets een familie­geschiedenis herschrijft. “Och jongen, dat weet ik niet meer. Het is zó lang geleden.”

T

oen ik in oktober 2012 het idee opvatte de geschiedenis van mijn grootvader Leio, zijn zes zonen en hun meubelfabriek op te schrijven, had ik geen idee waar te beginnen. Mijn voorland overziend besloot ik eerst de enige nog in leven zijnde ooggetuige te interviewen: Leio’s jongste dochter Thérèsa. Ze was net 81 geworden, had eerder dat jaar haar man begraven en wist zich omhuld door de eerste nevelen van Alzheimer.

Het was een ontmoeting waarin het verschil tussen feit en herinnering vervaagde. Thérèsa haalde een schoenendoos van zolder vol schoolrapporten, bidprentjes en brieven. Op de bodem vond ze een postkaart uit 1938 uit Joegoslavië. De kaart was verstuurd door een man die werkte in een Berlijns bedrijf dat de machines leverde voor de meubelfabriek die Leio aan het bouwen was in Wessem, een dorp aan de Maas niet ver van Roermond.

Het interview met Thérèsa zette de toon voor het boek waar ik ruim vijf jaar aan heb gewerkt.

Haar schoenendoos bevatte een schat aan informatie over de Vier van de zes zonen van Leio (1e, 2e, 4e en 5e van links) met drie vrienden. foto familiearchief fabriek, de familie en haar eerste prille liefde – een later bekend geworden Italiaanse regisseur – maar maakte me ook duidelijk dat de vergetelheid zich al grotendeels over de familiegeschiedenis had ontfermd.

Na Thérèsa heb ik nog tientallen andere betrokkenen gesproken, onder wie mijn moeder, die weliswaar niet alles maar toch veel van de lotgevallen van Leio en zijn zonen heeft meegemaakt. 92 is ze inmiddels en nog scherp van geest. Op mijn gevraag naar de gebeurtenissen van vijftig jaar of langer geleden, antwoordde ze: “Och jongen, dat weet ik niet meer. Het is zó lang geleden.”

De meeste herinneringen die ik voor Goed gerei bijeen schraapte, komen uit tweede en derde hand. Niet geschikt voor een historisch verantwoord boek, dus ik besloot te rade te gaan bij mijn fantasie. Eerst aarzelend, later zonder reserve. De postkaart uit Joegoslavië bracht me naar Berlijn, waar Leio in 1938 zijn machines kocht. In Dit is het tweede deel in een reeks van

Goed gerei beschrijf ik hoe hij daar over Friedrichstrasse loopt, tussen de rode vlaggen met de zwarte hakenkruisen, waar iedereen het heeft over de ramp met de Hindenburg-zeppelin in New York. De historische entourage klopt, zoals ook zeker is dat in Berlijn machines heeft gekocht. Maar of Leio er echt is geweest, weet niemand.

Ik heb Leio gemodelleerd naar mijn grootvader, maar of hij erop lijkt? Ik heb hem nooit gekend, alle informatie over hem heb ik van derden. Hetzelfde geldt voor de andere hoofdpersonen - die gaandeweg het boek personages worden. Ik heb veel van mezelf in hun gestopt; Goed gerei gaat onder andere over de genetische erfenis die we met ons meedragen, en de onmacht daaraan te ontsnappen.

Na het verschijnen van zijn boek Het museum van de onschuld, jaren geleden alweer, werd Orhan Pamuk in zijn woonplaats Istanbul regelmatig staande gehouden met de vraag of het romanpersonage Kemal en hijzelf één en dezelfde persoon zijn. Tijdens het schrijven had hij rekening gehouden met die vraag. Net zoals hij wist dat zijn antwoord dubbelhartig zou zijn.

Natuurlijk was hij niet dezelfde persoon als Kemal. Maar hij zou zijn lezers daar niet van kunnen overtuigen, eenvoudigweg omdat hij juist wílde dat ze dachten dat het verhaal waar gebeurd is, en de personen echt hebben bestaan. De magie van elk verhaal, zegt Pamuk, is gebaseerd op de spanning over wat echt is en wat verzonnen.

Die spanning zit, hoop ik, ook in Goed gerei. Maar het drama dat zich na Leio’s dood voltrekt, is waargebeurd. Daar kan geen fictie tegenop.

WIDO SMEETS

vier artikelen over de totstandkoming van Goed gerei – Opkomst en ondergang van een (meubelmakers)familie. Het boek verschijnt eind mei bij De Arbeiderspers.

37

edits

zuiderlucht 3\2018

De voorkeur van...

Elke Vierveijzer Blendr & Filtr ZELFSLUITENDE KEUKENLADES _ “Ik geniet er nu van dat ik een eigen wasmachine en droger heb, bestek in één kleur en van die zelfsluitende keukenlades. Voor het eerst in mijn leven weet ik precies hoe

Dicht op de huid O

f ze in de Bossche Verkadefabriek

het van Jacques Brel of Jeroen Willems.

een keer liedjes wilde zingen

Dat is het mooiste aan dit vak.”

van de in 2013 overleden Maarten

mijn oven werkt.”

van Roozendaal? Dat liep nogal uit

theater_ “Ik heb altijd de drang

Acteur Peter Faber (74) ontdekt na vijf huwelijken het huiselijk leven.

de hand. Want inmiddels brachten

gehad naar muziek en theater. Op

zangeres Elke Vierveijzer en pianist

de academie voelde ik me meteen

Michiel Wetzer zo’n zeventig keer

thuis. De eerste twee jaar moesten

schrijvertje in de vuist van een handvol bedrijven die helemaal niet aan

zijn liederen naar de theaters

we zeventig à tachtig voorstellingen

democratie doen of aan transparantie. Die onze data hebben en onze

onder de titel Om te janken zo mooi.

per seizoen bezoeken. Daar leer

aandacht. Die een robot laten besluiten wat wel en niet kan, wat waarheid

Opvallend: slechts twee keer speelden

je van. Maar zo word je ook echt

is en wat niet, en welke berichten verantwoord zijn om te verspreiden.”

ze in Brabant. In Limburg werden

theatermoe. Ik hou van klassieke

Rosanne Hertzberger over de dystopie waarin we leven..

alle concerten afgezegd. Geen

theaterstukken als King Lear. En van

belangstelling. “Misschien past wat

Wende. Zij bevindt zich op het snijvlak

wij doen niet zo bij de smaak van het

van theater en muziek en sluit geen

studenten die betalen voor de opleiding van een buitenlandse student, die

zuiden”, probeert Vierveijzer thuis in

enkel compromis. Dat vind ik heel

ze graag zelf gevolgd hadden.”

het Brabantse Liempde een verklaring

inspirerend. Ze verzamelt mensen om

De jacht op buitenlande studenten door universiteiten loopt de spuigaten uit,

te geven. “Misschien lachen ze liever

zich heen die vast heel kritisch zijn,

vindt oud-studentenvakbondsleider Stefan Wirken.

en zitten ze niet te wachten op die

maar die erop vertrouwen dat ze weet

serieuze meuk.”

waar ze uitkomt, ook al weet ze dat

ONZE DATA EN ONZE AANDACHT _ “We spelen allemaal

RACE TO THE BOTTOM _ “Er zijn binnenkort Nederlandse

WAAROM WE GEDICHTEN LEZEN? _ “Waarom zouden we

zelf misschien nog niet.”

gedichten lezen? Alle goede gedichten die ik ooit las, zijn samen het

muziek _ “Maarten van

antwoord op die vraag. Alle slechte – een veelvoud dat in de honderden

Roozendaal was zo rete-muzikaal. Ik

boeken_ “Mijn lievelingsboek

loopt – niet. Maar wie nooit een gedicht las, heeft alleen de gedichten die hij

heb hem een paar keer zien spelen

is Een fractie van het geheel van Steve

niet heeft gelezen als antwoord.”

en steeds dacht ik: waarom vind

Toltz. Een filosofisch boek van ruim

De formidabele Ingmar Heytze legt het nog een keer uit...

ik dit toch zo ontzettend goed? Hij

zeshonderd bladzijden waar ik altijd

maakt schilderijen met woorden, zo

hardop bij moet lachen. Ik heb het

beeldend en verhalend. Sommige

zes keer gelezen en neem het elke

verrukkelijke dingen waarvan je volslagen bezeten kunt raken, een van de

mensen vinden zijn liedjes zwaar of

zomer weer mee op vakantie. Het gaat

vele dingen waarvoor het de moeite waard is om adem te blijven halen:

zwartgallig maar er zit zoveel hoop,

over een man die een boek schrijft

kunst, liefde, goede verhalen, geweldig denkwerk, schoon- en lelijkheid,

liefde en compassie in. Hij beschrijft

in de gevangenis die door zijn eigen

orde in de janboel of juist chaos in de aangeharkte orde, ritme, klank,

mensen in al hun eigenaardigheden

krankzinnige vader is gebouwd. Hij

muziek.”

zonder een oordeel te vellen.

heeft een broer die topsporter had

…en, vooruit, nóg een keer.

Ik voel me erg verwant met de

kunnen worden als hij geen ongeluk

Amerikaanse singer-songwriter Anaïs

had gekregen. Het gaat over het

Mitchell. Ze heeft een vreemde stem

accepteren van omstandigheden en

het nuttig zijn om na te denken over algoritmes en gerichte aanbiedingen.

en eigenlijk maakt ze gedichten op

hoe daar mee om te gaan.

Maar bij de boeken die ik wil maken is de vraag op welk moment in een

muziek. Ik heb het gevoel dat zij uit

verhaal een lezer ophoudt geen relevante kwestie. Het uitgangspunt van

dezelfde bron put, dat we op dezelfde

mijn pianist Michiel Het Tibetaanse

een literaire uitgeverij moet zijn dat er iets gemaakt wordt dat alleen

manier voelen en denken. Ze is op

boek van leven en sterven. Zonder het

maar door die ene schrijver gemaakt kan worden, en vervolgens te

een unieke manier sterk en kwetsbaar

te weten heb ik altijd de filosofie van

verwezenlijken wat die ene auteur in zijn hoofd heeft zitten.”

tegelijkertijd. Ook die kwetsbaarheid

het boeddhisme nagestreefd. Het geeft

Mizzi van der Pluijm legt uit waarom ze, met een stoet schrijvers in haar gevolg,

herken ik. Maar op het podium heb

woorden aan een gevoel. De basis van

wegging bij Atlas Contact om de nieuwe uitgeverij Pluim op te richten.

ik een vrijheid gevonden die me heel

de filosofie is dat er niks is. Er is niets

sterk maakt in mijn kwetsbaarheid.

wat je vast zou moeten houden, want

Normaal ben ik heel zorgzaam en

dat is er niet. Ik ervaar dat als vrijheid;

ergerlijk maken, het is het buigend riet.”

meegaand, maar op het podium is er

heel simpel geluk is volgens mij de

Marcel van Roosmalen over de monarchie.

een kant die dat niet wil. Ik kan mezelf

kern van het bestaan. Er zijn zonder

soms echt overrompelen. Ik herken

vragen en verlangen. Ik zeg niet dat

OM ADEM TE BLIJVEN HALEN _ “Poëzie behoort tot die

HET HOOFD VAN DIE ENE AUTEUR _ “Voor veel boeken kan

BUIGEND RIET _ “Het zijn niet de boven ons gestelden die het

38

Toen ik naar Nepal ging, kreeg ik van

zuiderlucht 3\2018

edits

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

Boeken top 10

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via

end loersmak as “een ja el, 1987) w in Den Bosch en ug re B en erde racademie 2015. Ze to eijzer (Son Elke Vierv de Koningstheate leinkunst Festival tober vorig n K ok talent” aa het Amsterdams n Roozendaal, in ière. finalist op n van Maarten va nder genade in prem re met liede ar programma Zo ha jaar ging

1 — Paolo Cognetti De acht bergen (3)

2 — Yuval Noah Harari Sapiens (-)

3 — Tommy Wieringa De heilige Rita (1)

4 — Michael Wolff

‘Zinnen die ik zes keer heb gelezen omdat ze mij feilloos raken met woorden, daar word ik heel gelukkig van.’

Vuur en woede (-)

5 — Harukai Murakami De moord op Commendatore (-)

6 — Margot - Vanderstraeten Mazzel tov (-)

7 — Haenim Sunim Dingen die je alleen ziet… (-)

ik dat kan hè, maar het idee spreekt

film_ The End of the F***ing

me aan.

world, gezien op Netflix, te gek. Een

En Griet Op de Beeck. Zinnen die ik

roadtrip in acht afleveringen over

meteen zes keer heb gelezen omdat ze

twee gehavende tieners, James en

mij feilloos raken met woorden, daar

Alyssa, dicht op de huid gefilmd.

word ik heel gelukkig van.”

Misschien is dat wat me in alle

mode_ “Oef. Ik loop altijd achter.

kunstvormen het meeste raakt: zo dicht op de huid van personages

8 — Remco Campert Open ogen (-)

9 — Carlos Ruiz Zafón Het labyrint der geesten (4)

10 — Marcia Luyten Het verdriet van Limburg (-)

I

n ‘De slimste mens’, een tamelijk humorloze quiz met bekende Nederlanders van wie ik de meeste

niet ken, dook een vraag op over Thomas Mann. De

Als iets uit is denk ik: hé, dat is

dat er een soort ongemak over me

leuk. Ik vind het een enorm gevecht

komt omdat ik de onvolmaaktheid

om me te kleden. Maatje 36 heb ik

van de mens erin weerspiegeld zie.

binnen. Ze waren geïrriteerd. Niet omdat ze nog nooit

opgegeven. Kleding moet mij een

En zonder dat er een oordeel over

van Mann hadden gehoord, maar omdat ze het een

soort neutraliteit geven, als ik teveel

wordt geveld.”

onzinnige vraag vonden. Over een schrijver uit de 20e

de schrijver en diens werk, er schoot hen niets te

eeuw! En dan ook nog een Duitser!

als een diva overkom, heeft dat teveel effect op de voorstelling. Ik moet

drie kandidaten mochten trefwoorden roepen over

EMILE HOLLMAN

niet hoeven denken: hoe zie ik er in

Enkele minuten eerder moesten de kandidaten kunststromingen herkennen in acht schilderijen die ze kregen voorgeschoteld. De vrouw in het gezelschap

godsnaam uit. Daar wil ik niet mee

was boos omdat het enige dat haar te binnen schoot

bezig zijn.”

bij een surrealistisch schilderij, “magisch realisme!”,

beeldende kunst_ “Ik sta heel oordeelloos in de kunst, ben

The Missing Inks

geen analytische kijker. Ik stel me open en laat gebeuren wat het doet. waar eerst de schilders hangen door wie hij het meest geïnspireerd raakte. Haymaking, het doek van Léon Lhermitte, vind ik het mooiste

thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), Mat van der Heijden, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans,

belachelijk. Of ze zelf geen kunst in huis hadden,

Adrienne Peters, Theo Ploeg, Aya Sabi, Merlijn

probeerde de quizmaster nog. Jazeker, antwoordde een

Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul

van de drie, maar alleen van kunstenaars die hij kende.

van der Steen, Mark van de Voort, Leon

Zoals zijn vrouw.

Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

crescendo gaat, zit ernaast. Het ridiculiseren van

Tekstcorrectie:

(kennis over) de vrije verbeelding die literatuur, muziek

Anna Peeters

en beeldende kunst voortbrengt, is natiebreed. Dat

Grafisch ontwerp:

komt trouwens níet door Halbe Zijlstra. Hij was niet

Andrea Bertus / Buro Bertus

de grondlegger maar een product van die stroming.

Druk:

Waarvoor het applaus nog lang niet is verstomd. (WS)

RBD Düsseldorf Bankrekening:

schilderij in het hele museum.

Twee mannen, een vrouw en een kind op een akker. Heel realistisch geschilderd, in mijn hoofd kwam meteen een heel verhaal tot leven.”

Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar

werd afgekeurd. Ook deze vraag vonden de kandidaten

Wie denkt dat het met kunst en cultuur weer

Zoals in het Van Gogh Museum,

zuiderlucht.eu /nieuwsbrief

www.themissinginks.com

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele

IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen

Distributie:

(Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis

Ursem Koeriers Venlo

(Genk), Van Piere (Eindhoven), Standaard (Turnhout) en

—

De Tribune (Maastricht).

ISSN: 1875-7146

39

AAD DE HAAS MATCH #1

Jeroen Evertz ft. eVe spaM t/m 24 jun 2018

Mies van der Rohe Award 2017 t/m 14 mrt 2018

PUNK + DANS + KUNST: ‘angry movements’ t/m 13 mei 2018

New Arrivals II t/m 13 mei 2018

FALSE MEMORY archive t/m 17 jun 2018

Femmy Otten: ‘Mural’ t/m 1 jan 2019

SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200