Special 'Cultuur in de Euregio' by ZOUT

sittard-geleen genk hasselt

heerlen maastricht aken

luik

Zuid-Limburg vormt samen met het omringende grensgebied de Euregio Maas-Rijn. Met bijna vier miljoen inwoners biedt de regio een grenzeloos aanbod aan kunst en cultuur.

maart 2020

MAASTRICHT

Directeur Edwin Jacobs. foto's Jonathan Vos

De gevel van de academie aan het Herdenkingsplein in Maastricht.

Wij zijn sterrenstof ‘W

ij zijn sterrenstof’. Sinds november vorig jaar siert deze zin de gevel van de Maastricht Academy of Arts, aldus duidend op de verbinding tussen mens, kunst en de rest van het universum. Directeur Edwin Jacobs: “Het is de common ground waaraan we in onze gebouwen dagelijks vorm geven.” Er is geen recept, geen procedure, wel een gezamenlijk streven, licht hij verder toe. Over de houding in de academie over wat kunstvormen zijn, design, beeldende kunst, architectuur, zegt hij: “Daar staan we vrij tegenover. Iedere dichter, componist, beeldend kunstenaar en architect heeft wel eens iets geschreven, gecomponeerd of gemaakt dat verwijst naar deze bijzondere verbinding. Die open mind is de intrinsieke waarde die ons verbindt aan Maastricht.” 200 jaar academie De geschiedenis van de Maastrichtse kunstacademie gaat terug naar 1823. Dus vieren we in 2023 ons dubbele eeuwfeest, het is iets om trots op te zijn. Het was koning Willem I die indertijd een pleistercollectie (gipsen beelden naar klassieke Griekse en Romeinse voorbeelden) plaatste in Maastricht en daarmee de basis legde voor de plaatselijke academie. Jacobs: “Men ging er niet standaard mee om: het louter afbeelden van de werkelijkheid

was al gauw niet genoeg. Uitbeelden werd belangrijker, en vanaf de 20e eeuw is verbeelding ons streven. Onze befaamde werkplaatsen is het resultaat van die ontwikkeling.” Ook fysiek maakt de kunstacademie deel uit van de historische binnenstad van Maastricht. De panden aan de Brusselstraat en het Herdenkingsplein ontlenen hun klassieke en modernistische look en feel aan de ontwerpen van plaatselijke architecten als Frans Dingemans en Wiel Arets. Jacobs: “En het geboortehuis van Victor de Stuers, die als conservator van het Rijksmuseum ooit bepaalde wat kunst en geschiedenis was, maakt integraal onderdeel uit van het gebouw van de Architectuur Academie.” een kunstacademie als vliegwiel Met de culturele instellingen in Maastricht, van Bonnefanten tot Marres, van Bureau Europa tot Van Eijck Academie, vormt de kunstacademie de twee kanten van dezelfde munt. Jacobs: “Hiermee creëren we ons kapitaal, en beleggen we in vrouwen en mannen, los van leeftijd, identiteit en sekse, die leren werk te maken van hun creativiteit en durven uit te pakken. Zo wordt de Maastricht Academy of Arts een warm bad voor eenieder die er zijn of haar draai weet te vinden. De geest mag uit de fles, want een kunstacademie met kunst van nu is een kunstacademie die meer biedt dan kunst.”

HEERLEN

Grensverleggend en een tikkeltje tegendraads

‘uit je dak’ - ideeëntentoonstelling - het heerlen rooftop project — vanaf 19 april Uit inzendingen van architecten en ontwerpers uit de hele wereld selecteerde een jury ontwerpen en ideeën voor op het dakenlandschap van Heerlen in 2040. De tentoonstelling toont spraakmakende ontwerpen die een transformatie laten zien naar een duurzame, klimaatgeoriënteerde inrichting. De expositie wordt aangevuld met een experimentele proefinrichting op een van de daken.

l voor de eerste steen was gelegd, gaf het Glaspaleis blijk van een gedurfde visie: ambitieus, ondernemend, grensverleggend en een tikkeltje tegendraads. Die waarden komen ook tot uiting inde programmering van SCHUNCK Glaspaleis anno 2020:

Elke Lutgerink, Purple (2019) en Daybed (2009-19)

department store: 75 jaar beeldende kunst in heerlen — t/m 15 maart Deze collectietentoonstelling viert driekwart eeuw presenteren van museale kunst in Heerlen. De tentoonstelling laat een dwarsdoorsnede zien van de eigenzinnige collectie SCHUNCK en illustreert hoe kunstenaars vanaf 1945 de traditionele thema’s in de schilderkunst op uiteenlopende wijze verbeeldden. Future Self by rAndom International 5

company wayne mcgregor — Future Self 5 t/m 10 maart (performance op 9 maart) Samen met dansfestival schrit_tmacher just dance! presenteert SCHUNCK de voorstelling Future Self, een studie naar de menselijke beweging en wat die kan onthullen over onze identiteit en de relatie die we hebben met ons eigenbeeld. De installatie van rAndom International registreert de bewegingen van de bezoekers in licht en creëert zo een ‘levend’ beeld uit de samengestelde gebaren van de omstanders.

historie SCHUNCK Glaspaleis is een cultuurinstelling met een museum voor moderne en heden daagse kunst, een architectuurinstituut, een bibliotheek en een muziek- en dansschool. Het Glaspaleis, een ontwerp van Frits Peutz, staat op de lijst van de 1000 belangrijkste gebouwen van de 20e eeuw en wordt in één adem genoemd met het Rietveld Schröderhuis en de Van Nellefabriek. schunck.nl

George Korsmit, Homage to the Soul (detail). foto PH.GJ. van Rooij

wandschildering george korsmit, Homage to the Soul — t/m 2 augustus Prikkelende interventies in de architectuur van het Glaspaleis, verspreid over de vijf verdiepingen van het inpandige trappenhuis. George Korsmit laat zijn wandschilderingen ontstaan door toeval, via een set primitieve regels, een door hem zelf gecreëerd systeem. Hij beschrijft zijn werk als “onnavolgbare opeenstapelingen van vorm en kleur die het oog – en het brein – geen moment rust gunnen”.

verder in 2020

U bevindt zich hier De geschiedenis van het Glaspaleis — heel 2020 Aad de Haas Als een tor op een tafelblad t/m 29 maart Jan Rothuizen - Souvenir 19 april t/m 23 augustus Tegendraads Aad de Haas 100 jaar Vanaf 20 september

maart 2020

MAASTRICHT

Het oude als grondstof voor het nieuwe

De Cokesfabriek op dit moment. foto Jonas Loellmann

Impressie van de Cokesfabriek in de toekomst. artist's impression Jonas Loellmann

Marjo de Vries en Jo Schoenmakers.

aastricht heeft een lange traditie op het gebied van de maakindustrie. Voorbeelden zijn bedrijven als Mosa en Sphinx (keramiek) en Artifort (meubels). In beide sectoren heeft het ambachtelijke altijd een vooraanstaande rol gespeeld. De grootschalige industrie is vrijwel verdwenen uit Maastricht. Als herinnering aan een roemrijk verleden heeft de stad het iconische Eiffel-gebouw behouden. Na een grondige renovatie in 2017 is het langgerekte witte gebouw uitgegroeid tot het kloppend hart van het Sphinxkwartier, waar wonen, werken en cultuur op organische wijze in elkaar overgaan. In dat Sphinxkwartier, maar ook elders in de stad, ontstaat nu een kleinschalige industrie van ontwerpers en creatieve makers. Het is een kleine, maar groeiende sector met een grote verscheidenheid waar internationale topontwerpers als ook opkomende talenten en laagdrempelige initiatieven op wijkniveau een plek vinden. Vormstof, de studio van Marjo de Vries en Jo Schoenmakers, komt letterlijk voort uit die traditie.

‘Dankzij deze plek heb ik me als vakman verder kunnen specialiseren.’ Tot 2004, toen Mosa stopte met de productie van porselein, werkte Jo als ontwerper bij het bedrijf. Om het Maastrichts porselein niet roemloos te laten verdwijnen, richtte hij samen met Marjo een eigen atelier op, Vormstof. Jo Schoenmakers: “Als de profilering tot maakstad ook een intrinsieke motivatie heeft, zal blijken dat Maastricht de beste voedingsbodem voor makers van heel Nederland heeft. Het zindert hier, er is schoonheid te ontdekken in dat wat niet als zodanig wordt herkend. Wellicht is dat de ware voedingsbodem voor makers en ontwerpers.” Inmiddels heeft Vormstof een omvangrijke eigen collectie en een ruim aanbod aan cursussen, workshops en lezingen.

Meubelontwerper René Holten met textielontwerpster Solange Hagenaars.

Interieur van de gerenoveerde Andrieskapel van René Holten.

internationale faam Dat Maastricht ook aantrekkingskracht heeft op ontwerpers van internationale faam bewijzen Valentin Loellmann en René Holten. Loellmann, van Duitse origine, studeerde tien jaar geleden af aan de Maastrichtse kunstacademie en maakte vrij snel naam met zijn organische, vaak uit ‘onwerkbare’ materialen opgebouwde meubels die hij, zonder ontwerp of schets, in zijn hoofd tot stand laat komen. Inmiddels heeft hij het plan opgevat om de vervallen Cokesfabriek in het Sphinxkwartier, een ontwerp van Jan Wiebenga uit 1907, te restaureren. Loellmann: “Ik wil een andere dimensie, bestemming en omgeving creëren waar de historie de basis vormt van de toekomst van het gebouw.” Behalve zijn eigen studio komen in het complex werkplaatsen, een publieksruimte inclusief horeca, een ruimte voor artists in residence, een botanische tuin en een park. “Strikt naar mijn voorstelling”, zegt Loellmann er nadrukkelijk bij, “om de inspiratie te voeden en energie te creëren die het complex moet uitstralen. Het gaat, net als in mijn werk, om de juiste energie, een gevoel of emoties.” kruisbestuiving Even ambitieus is de inmiddels afgeronde opknapbeurt van de uit 1471 stammende Andrieskapel, in het Sphinxkwartier, door René Holten. “Ik heb de kapel uit eigen middelen aangekocht en zonder subsidie gerestaureerd en verbouwd”, licht Holten, bekend van zijn nu al klassieke ontwerpen voor Artifort en Clou, toe. De kapel biedt onderdak aan zijn ontwerpbureau en is daarnaast beschikbaar als expositieruimte. Er is ook de mogelijkheid voor kruisbestuiving met andere disciplines. Een voorbeeld daarvan is het leermeester-gezel-project van Holten met textielontwerpster Solange Hagenaars. Holten: ‘Mijn rol was, behalve het totaalontwerp, inzicht te geven in zaken als projectleiding, kostencalculaties, doelgroep, produceerbaarheid en algemeen

Ontwerper Valetin Loellmann in zijn huidige atelier.

ondernemerschap. Solange bracht ideeën aan voor het textielontwerp en het uitwerken ervan in concrete, uitvoerbare stoffen van hoge kwaliteit.” voedingsbodem voor makers Halverwege 2019 leidde een Maastrichts onderzoek tot de uitkomst dat de creatieve maakindustrie meer economisch rendement kan opleveren dan verwacht. De cultuurvisie die het stadsbestuur heeft ontwikkeld stoelt op het motto: iedereen kan maken, meemaken en leren. Daartoe heeft de stad programma’s ontwikkeld voor broedplaatsen, startups en incubators. Een van die broedplaatsen is het Werkgebouw, een collectief van veertien creatieve ontwerpers en makers, op het terrein van de voormalige Tapijnkazerne. “Dankzij deze plek heb ik me als vakman verder kunnen specialiseren”, zegt ontwerper/ lasser Rob van Acker. “We profiteren van elkaars kennis en netwerk, en werken regelmatig samen aan inspirerende projecten. Mede daardoor stijgt jaarlijks mijn omzet en kan ik op de vaak gestelde vraag ‘Kun je hiervan leven?’ volmondig ‘Ja’ antwoorden.”

De maakindustrie mag dan uit het stadsbeeld zijn verdwenen, het aantal zelfstandige makers blijft groeien, zegt Jeanneke Brosky, een van de initiatiefnemers van het Werkgebouw. “We zorgen ervoor dat de maakindustrie weer zichtbaar wordt voor het publiek.” iedereen kan meemaken Een voorbeeld van een initiatief op wijkniveau is Werkhuis Maastricht Noordoost, een verzameling van openbare werkplaatsen in de volksbuurt Wittevrouwenveld. Hier, zegt coördinator Esther Janssen, kan iedereen terecht die iets met de handen wil maken. Er zijn cursussen portrettekenen, pottendraaien, mozaïeken, keramisch vormgeven, vilten, noem maar op. Janssen: “Maastricht kent een geschiedenis van ambachtelijk werken. De klei vormt hier een letterlijke voedingsbodem voor een rijke keramische geschiedenis. Daaruit zijn zowel professionele als meer informele kunstopleidingen en ateliers voortgekomen die nog steeds creatieve makers aantrekken en vasthouden.”

GENK

maart 2020

Genk raakt je diep

n Genk leer je de wereld kennen. De voormalige mijnstad in Belgisch Limburg herrees uit de as en wist zichzelf heruit te vinden. Zonder haar unieke, volkse DNA te verloochenen. De ziel van Genk zit in veel. In de Turkse koekjes bij de bakker en de Italiaanse stokjes op de barbecue. Net als in de inventiviteit van haar creatieve sites, zoals C-mine en LABIOMISTA, waar optredens en exposities met grootstedelijke allure worden geprogrammeerd. En dat in een groene stad, waar je kunst en design combineert met lokale, pure gezelligheid. c-mine De grootse mijnarchitectuur van C-mine vormt het decor voor een boeiende verbinding van kunst, design en creativiteit. Als industriële erfgoedsite is C-mine al meer dan een bezoek waard, met in 2020 een hoofdrol voor twee internationale tentoonstellingen. Pauzeren doe je in de nabijgelegen Vennestraat, de Straat van de Zintuigen, waar je de wereld op je bord krijgt in een ongedwongen sfeer.

save the date

Blik op een installatie © Vitra Design Museum, photo: Norbert Miguletz

De indrukwekkende tentoonstelling Tim Walker: Wonderful Things, afgelopen najaar te zien in het Victoria & Albert Museum in Londen, is de grootste tentoonstelling ooit over het spraakmakende werk van de inventieve fotograaf Tim Walker. Niet minder dan 150 nieuwe werken worden getoond, waaronder portretten van Grace Jones, Tilda Swinton en Margaret Atwood. Tim Walker: Wonderful Things. Van 10 juli t/m 8 november in C-mine Genk.

victor papanek: the politics of design Kan design het verschil maken? Volgens designer en activist Victor J. Papanek (1923 – 1998) was dit geen vraag maar een noodzaak. Zijn boek Design for the Real World: Human Ecology and Social Change werd gepubliceerd in 1970 en is vijftig jaar later nog steeds hyper-actueel. Papanek pleit voor design voor de ‘echte wereld’, voor design dat een antwoord biedt op sociale gelijkheid, inclusiviteit en duurzaamheid. Victor Papanek: The Politics of Design is meer dan een retrospectieve van Papaneks leven en werk. De sociale en politieke impact van design waar hij zoveel aandacht aan besteedde, staat ook centraal in de tentoonstelling. Thema’s zoals gelijkheid tussen man en vrouw, kinderrechten, ouderenzorg, ecologie en duurzaamheid komen uitgebreid aan bod. In de visueel aantrekkelijke tentoonstelling wordt de bezoeker volledig ondergedompeld in Papaneks theorieën die meer dan ooit relevant blijken te zijn. Een tentoonstelling door het Vitra Design Museum en het Barcelona Design Museum in samenwerking met de Victor J. Papanek Foundation en de University

of Applied Arts in Wenen. De tentoonstelling in Genk is georganiseerd door C-mine i.s.m. Z33 - House of Contemporary Art, Design and Architecture. Victor Papanek: The Politics of Design. Van 10 maart t/m 24 mei in C-mine Genk. c-mine.be/papanek

tip Reset Emile Van Doren Een monumentale spiegelinstallatie van kunstenaar Gert Robijns rondom villa Le Coin Perdu, de voormalige kunstenaarswoning van Emile Van Doren en een expo op het ritme van de seizoenen, met werk van o.a. Hugo Duchateau. Van 25 april 2020 t/m 21 maart 2021 in het Emile Van Dorenmuseum Genk. Gratis toegang. Via visitigenk.be ontdek je het volledige aanbod van kunst en cultuur in Genk. Net als de vele ander must do’s en overnachtingsmogelijkheden in de stad.

— Koen Vanmechelen

save the date

labiomista Een evoluerend kunstwerk van Koen Vanmechelen, over de mix van het leven Op de fundamenten van het mijnverleden en de oude dierentuin van Zwartberg evolueert een project dat je meeneemt in de unieke visie van kunstenaar Koen Vanmechelen en zijn levenswerk op vlak van identiteit, fertiliteit & bioculturele diversiteit. Welkom in LABIOMISTA, ofwel ‘mix van het leven’. In deze unieke samenwerking tussen kunstenaar Koen Vanmechelen en Stad Genk krijgt een gedeelde visie over het potentieel van identiteit & diversiteit op verschillende manieren vorm. LABIOMISTA is één groot, permanent en evoluerend kunstwerk dat je uitnodigt, uitdaagt en inspireert. Het is een broedplek voor tal van nieuwe ideeën, creaties, projecten en samenwerkingen. En het vormt een ontmoetingsplek voor alle soorten op deze wereld. Op pad door LABIOMISTA Door het groene terrein loopt een pad dat passeert langs Vanmechelens kunstwerken, installaties en de

dieren die een essentiële rol spelen in zijn werk. Je wandelt via het onthaalgebouw naar de gerenoveerde directeursvilla, onder de studio van de kunstenaar tot in het Cosmopolitan Culture Park met de dierenweides en het parkpaviljoen. Villa OpUnDi De voormalige directeurswoning van de mijn en later de zoo werd door impuls van de buurt geklasseerd als erfgoed. De impressionante villa werd volledig gerenoveerd en omgedoopt tot Villa OpUnDi (Open University of Diversity). Je ontdekt er het verleden van de site en kunt er grasduinen in een digitale encyclopedie met de wereldwijde projecten en kunstwerken van Koen Vanmechelen. Nomadland Nomadland verbindt LABIOMISTA met de buurt. Het concept van de kunstenaar verwijst naar de nomade, de reiziger langs de zijderoute, die de rijkdommen van de verschillende culturen samenbrengt. Napraten kan er op de picknickplaatsen of op pad door de volkstuintjes. Tijdens enkele evenementen in 2020

Opening seizoen 2020 LABIOMISTA is klaar voor het tweede seizoen en (her)opent met een feest: Fiesta del CosmoGolem. Een benefiet in het teken van kinderrechten, met een dag- en avondvullend programma van lezingen, workshops, food en drinks. De CosmoGolem is een kunstwerk en project van Koen Vanmechelen. De houten reus, vier meter hoog, helpt kinderen wereldwijd om hun eigen stem en identiteit te vinden. LABIOMISTA heeft ook zijn eigen CosmoGolem, een tien meter hoge marmeren sculptuur die waakt over de site. Fiesta del CosmoGolem. Op zondag 5 april in LABIOMISTA. labiomista.be

transformeert Nomadland in een kleine festivalzone met drank- en eetkraampjes die worden uitgebaat door verenigingen en handelaars uit de buurt. LABIOMISTA, van 1 april t/m 8 november labiomista.be

maart 2020

AKEN

Intendant Stefan Rosu.

Dansconcert HeartBeat van philharmonie zuidnederland in samenwerking met Sally Dansgezelschap Maastricht en Kunstloc Brabant. foto Simon van Boxtel

Op zoek naar de orkestpraktijk van de toekomst Een grensoverschrijdend symposium met philharmonie zuidnederland

concerten in eurogress aken 31 maart Brussels Philharmonic o.l.v. Stephan Deneve m.m.v. Mischa Maisky (cello) 25 april philharmonie zuidnederland o.l.v. Dmitri Liss m.m.v. Lucas en Arthur Jussen philharmoniezuidnederland.nl mcicm.nl

et de inmiddels veelgeprezen Meisterkonzerte in Aken presenteert philharmonie zuidnederland zich nadrukkelijk als ondernemend kwaliteitsorkest in de Euregio. Waar ter wereld vindt men immers een orkest dat het aandurft een serie in het buitenland te programmeren met aansprekende programma’s, grote solisten en zelfs andere orkesten om een nog breder palet te laten horen. symposium Maar er is meer. Want ook nieuwe concertformules en vormen van publieksparticipatie hebben alle aandacht van het orkest. Zo is philharmonie zuidnederland nadrukkelijk betrokken bij het Maastricht Centre for the Innovation of Classical Music. Het instituut ontstond in 2018 op initiatief van orkestintendant Stefan Rosu en doet in samenwerking met de Universiteit Maastricht en de Zuyd Hogeschool wetenschappelijk onderzoek naar

‘de orkestpraktijk van de toekomst’. Een thema dat niet alleen van belang is voor philharmonie zuidnederland, maar voor alle orkesten en concertzalen in de Euregio en ook daarbuiten. Een zo breed mogelijke uitwisseling van ideeën en tradities is daarbij van groot belang. Tijdens het tweede jaarlijkse symposium over innovatie in de klassieke muziek, dat op 27 en 28 maart plaatsvindt in Maastricht, ligt de focus op bijdragen en thema’s die met de Duitse markt te maken hebben. “In Duitsland is het idee van Bildung, het idee dat cultuur van grote betekenis is voor de samenleving, veel manifester dan in Nederland”, zegt Stefan Rosu over de Duitse bijdragen aan het symposium. “Bij onze oosterburen vindt men het belangrijk dat elke stad zijn eigen concertzaal, zijn eigen orkest, zijn eigen dansgezelschap heeft. Dat geeft veel ruimte voor vernieuwende initiatieven.” Zo spreekt de Duitse hoornist Juri de Marco over zijn succesvolle STEHGREIF.Orchester. Het orkest was in 2019 orchestra in residence tijdens het Oranjewoud Festival in Heereveen, dat in dynamische performances uit het hoofd gespeelde klassieke werken combineert met associatieve programmacombinaties en improvisaties. Martin Tröndle zal tijdens het symposium een inleiding verzorgen over zijn studie naar andere concertvormen. educatie Het effect van dergelijke studies blijkt uit het educatieprogramma HeartBeat van philharmonie zuidnederland dat tijdens het symposium wordt gespeeld. “Het programma komt voort uit de vraag of we een orkest meer kunnen laten bewegen op het podium”, zegt Rosu. “Aanvankelijk was er geen plan voor een educatieprogramma. Maar het werkte zo goed, dat er een programma voor jongeren vanaf een jaar of negen uit voortkwam. Het is mooi om te zien hoe een programma over muziek en beweging herkenning en emotie oproept bij de toeschouwers. Hoewel het een vrij abstract stuk betreft, is het elke keer doodstil in de zaal.”

colofon Deze publicatie werd mogelijk gemaakt door Maastricht Academy of Arts, gemeente Maastricht, philharmonie zuidnederland, SCHUNCK Heerlen en Stad Genk. De teksten vallen buiten de redactionele verantwoordelijkheid van Zuiderlucht. Concept en realisatie: Bodosz Uitgevers Maastricht | Vormgeving: Andrea Bertus/Buro Bertus