ZL4

zuiderlucht 11e jaargang • 4/2017

Cordon Limbourgeois De oorlog is nabij

E T N E L S R E D L SC HI De gordijnen van Donald Trump

Weg met de wegwerpmode

Prijswinnaar Benny Lindelauf

Ann Demeester over Het schizofrene museum

eerste editie van een eigenwijs festival rond alle facetten van de piano

PIANO DAY(S)

PIANO DAY(S) WO 29 MRT T/M ZO 02 APR 17 F

KARL VAN WELDEN, FAURÉ QUARTETT, LAMBERT PHILIPPE THURIOT,

E

S

T

I

V

A

L

ILLUMININE + SOPHIE HUTCHINGS, CHRISTIAN RIZZO, + FEDERICO ALBANESE + MURCOF x VANESSA WAGNER,

JAN MICHIELS & INGE SPINETTE, BRAM DE LOOZE,

JULIEN LIBEER & OXALYS, WOUTER DEWIT & PLAY ME, I’M YOURS

WWW.CCHA.BE & WWW.PIANODAYS.BE

25 JAAR JAPANSE TUIN IN CCHA - za 22 apr 2017 - 20 u JOSSE DE PAUW/LOD De sleutel theater

fotografie - zo 23 apr t/m zo 24 sep 2017

ANTON KUSTERS Mono No Aware + Yakuza - wo 26 apr 2017 - 20 u HIROAKI UMEDA/S20 + YUI KAWAGUCHI Intensional particle & Split flow + Andropolaroid 1.1

© Anton Kusters

dans

- vr 19 mei 2017 - 20 u MASAYOSHI FUJITA concert

concert - di 23 mei 2017 - 20 u

YAMATO Chousensha - Challengers literatuur - do 1 juni 2017 - 20 u

DE MORGEN & VOORUIT GENT Uitgelezen Hasselt

cultuurcentrum hasselt

ONTDEK HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP WWW.CCHA.BE

paint it soft

fashion vs. art

Over de hernieuwde interesse voor textie in de hedendaagse kunst.

1 apr t/m 6 aug / € 6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / museum (-1).

De clash tussen mode en kunst. t/m 21 mei en van 25 mei t/m 6 aug / € 6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / vitrine.

not so soft

aad de haas

Eindexamenexpositie Bernardinuscollege.

1 t/m 30 apr / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Expositieruimte (+1).

de bibliotheek van aad

t/m 5 juni / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Aad de Haaszaal (+4).

SCHUNCK* Glaspaleis / bongerd 18 heerlen / T 045-5772200

emulate (Ne) Plus Ultra

State: De ‘take away collectie’.

1 apr t/m 6 aug / Gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / vide en hal.

Een selectie uit de collectie t/m 23 jul / gratis / Stadhuis Heerlen

www.schunck.nl

inhoud

zuiderlucht 4\2017

AFFAIRS

7 Cordon Limbourgeois

“In de hoofden van de mensen in deze provincie zou het een stuk beter marcheren als ze zich als normale inwoners van Nederland zouden gaan beschouwen. Normaal. Doen. Je kunt er de grootste mee worden."

8 De gordijnen van Donald Trump

De artistieke smaak van Donald Trump wordt gezien als kitsch. Die voorkeur, stelt MERLIJN SCHOONENBOOM vast, past bij een sluimerende woede tegen het establishment. “Met Trump aan de macht komt een esthetische strijd aan de oppervlakte die al jaren in het verborgene wordt gevoerd.”

BOOKS

10 Prijswinnaar Benny Lindelauf

Zijn de prijswinnende boeken van Benny Lindelauf voor jongeren of voor volwassenen? De schrijver zelf houdt er zich niet meer mee bezig. “Volgens mijn uitgever zal Hoe Tortot zijn vissenhart verloor niet worden begrepen als literatuur voor volwassenen”, zegt hij tegen FONS GERAETS. “Het is aan de mensen of ze het willen lezen.”

13

Van vreemde smetten vrij Voor het stof erover neerdaalt, houdt CYRILLE OFFERMANS in vijf afleveringen de volumineuze Geschiedenis van de literatuur in Limburg tegen het licht. “Veldeke werd gedurende de nazitijd geen strobreed in de weg gelegd, begrijpelijk, het verschil met het nadrukkelijk nationaalsocialistische blad Frankenland was marginaal.”

CULTURE

15 pleased to meet you – Doorrookt en broeierig

Tigre Blanco uit Eindhoven wordt vaak vergeleken met Calexico. Begrijpelijk, constateert LEON VERDONSCHOT, maar de band van Quintijn Lohman is dan wel het verschopte bastaardbroertje, “lelijker, grimmiger en daardoor uiteindelijk spannender”.

16 beeldspraak – Tenonderdompeling

“Zo’n droomhuis is mooi, wie wil er niet zo nu en dan ondergedompeld worden, maar het kan ook irriteren. Ik ben zo’n bezoeker die alles meent te moeten begrijpen. Wat hebben die supermarkt en die prehistorische nederzetting met elkaar te maken? ”

cover: The Painted Bird, zie pagina 16

4

zuiderlucht 4\2017

inhoud

18 Het schizofrene museum

Steeds vaker verbinden musea oude en nieuwe kunst met elkaar. Is het populisme, ingegeven om meer bezoekers te trekken, een spelletje van kijk-en-vergelijk? Of is er meer aan de hand?

ANN DEMEESTER, directeur van het Frans Hals Museum|de Hallen in Haarlem, denkt het laatste, zo bleek vorige maand tijdens de derde Zuiderlucht-lezing.

23 staaks – In Alaska

“Ik waste mijn handen, keek in de spiegel en zag de grote beer op zijn kleine driewielertje. Hij knipoogde naar me.” Annemarie Staaks doet alles om de betovering niet te doorbreken.

24

De oorlog is nabij Terrorisme, Syrië, Oekraïne. Leven we nu in oorlog of in vrede? Met dat gevoel kwam de voorstelling War and Peace tot stand, vertelt Simon Will van het Engels/Duitse theatercollectief Gob Squad aan MERLIJN SCHOONENBOOM. “Met het publiek aan tafel ontstaat een gesprek over de vraag of we in oorlog zijn.”

DESIGN

26 Weg met de wegwerpmode

Tien jaar geleden was modeontwerpster Irene Heldens de enige Nederlandse ontwerpster die met Afrikaanse prints werkte. Haar nieuwe collectie Stronger Together heeft een politieke lading, constateert ANNEMARIE STAAKS. “Er zijn mensen die verrast zijn als ze ontdekken dat ik blank ben.”

EDITS

30 Blendr & Filtr

“Niemand had de Brexit zien aankomen, omdat er niet naar de gewone man geluisterd zou zijn. Maar wij doen hier niet anders. Sterker, we zitten al jaren af te tellen tot het geschreeuw eindelijk voorbij is."

30 De voorkeur van Ronald Wintjens

Bij Ronald Wintjens, directeur van de Nederlandse Dansdagen, leiden alle wegen naar dans.

Ook als hij over beeldende kunst, boeken of muziek praat, ontdekte EMILE HOLLMAN. “Het lijkt op dans: vaak snap je niet wat je ziet, maar je voelt wel dat het klopt.”

31 ZL Boekentop10

“Ook de regionale zender L1 had geen interesse in het beste boek van eigen bodem sinds lange tijd. Het verscheen immers rond carnaval, toen had men daar andere zaken aan het hoofd.”

5

17.500 M2 ART

13 ART VENUES

Friday 7 April 20.00 - 01.00 Afterparty 00.00 - 05.00

www.museumnachtmaastricht.nl

130 ARTISTS

Across

JAPAN

04.03 ‒ 03.09.2017

Maison Margiela Artisanal by John Galliano, Fall 2015 Couture ― Photo: Paolo Roversi/Vogue Italia, September 2011 © Paolo Roversi

125 PERFORMANCES

GeT YouR TiCKeTS NoW!

Gasthuisstraat 11 B-3500 Hasselt +32 (0)11 23 96 21 modemuseumhasselt.be

editorial

zuiderlucht 4\2017

vanaf mei is ZL een cultuurblad voor de zuiderlijke Nederlanden met een oplage van 20.000

NATURA MYSTICA MAASTRICHT ANUTOSH, MICHAEL BERKHEMER, SJOERD BUISMAN, SEET VAN HOUT, LUUK HUISKENS, F.M. HUTCHISON, ANYA JANSSEN, DAAN DE JONG, JOHN KONIJN, HENNY VAN DER MEER, HANS VAN OMMEREN, UWE POTH, MARGRIET SMULDERS, PIET WARFFEMIUS, RAMON EN PICO VAN DE WERKEN

HOT PROSPECTS!

HOOGBRUGSTRAAT 58 | 6221 CS | MAASTRICHT

Cordon Limbourgeois

A

fgelopen maand vierde Zuiderlucht het tienjarig bestaan. Er waren warme woorden, mooie cadeaus en memorabele momenten, zie ook ZL Podium, ons tweede katern. Inmiddels zijn we terug bij de orde van de dag. Die wil dat Maastricht sinds de verkiezingen een PVV-stad is, en dat die partij in bijna de helft van de Limburgse gemeenten de grootste is. Tijd voor een Cordon Limbourgeois? Of is de verkiezingsuitslag juist het gevólg van zo’n beschermwal die zovelen zo graag opwerpen om te laten zien dat Limburg anders is dan de rest van het land.

Dat laatste hebben we geweten, op 15 maart.

Ik geloof niet dat we de deprimerende verkiezingsuitslag te danken hebben aan de veronderstelling dat het A-viertje van Gekke Geert voor veel Limburgers nog net genoeg is om te bevatten. Liever leg ik het probleem bij degenen die er geen genoeg van krijgen te tamboereren op het Limburg-gevoel, die giftige sublimatie van het Calimero-denken. Én, niet te vergeten, bij het stelselmatig uitvergroten en cultiveren door dagblad De Limburger van angstgevoelens voor van alles en nog wat. Een serieus (zelf)onderzoek zou hier niet misstaan. Ik vermoed dat het in de hoofden van de mensen in deze provincie een stuk beter zou marcheren als ze zich als normale inwoners van Nederland zouden gaan beschouwen. Normaal. Doen. Je kunt er de grootste mee worden.

Het is niet om genoemde beschermwal te doorbreken dat we als Zuiderlucht vanaf mei ons werkterrein gaan uitbreiden naar Noord-Brabant. We zijn er anderhalf jaar geleden, toen we Eindhoven gingen bedienen, al mondjesmaat mee begonnen. Nu is het écht zo ver: vanaf komende maand ligt Zuiderlucht in de hele provincie, van Deurne tot Bergen op Zoom en van Waalwijk tot Valkenswaard. We maken dan een cultuurblad voor de Zuiderlijke Nederlanden met een papieren oplage van 20.000 exemplaren. Digitaal zijn we onderweg naar 10.000 lezers.

Of de Limburgse ‘spoeling’ nu dunner wordt, hoorde ik al iemand vragen. Dat is niet de opzet. Ons vertrekpunt sinds 2007 blijft onveranderd: ons bestaansrecht wordt bepaald door de markt. Die markt bestaat grofweg uit twee delen. Met de lezersmarkt zit het wel snor: meestal zijn we halverwege de maand al door onze voorraad heen. De aanbiedersmarkt, vooral bestaande uit cultuurinstellingen, kan daarentegen wel een impuls gebruiken. Het zijn de instellingen die met hun communicatie en advertising (op papier, digitaal en via social media) de omvang en slagkracht van ZL mede bepalen.

In ons blad kunnen ze hun zichtbaarheid vergroten, over enige tijd zelfs meer dan verdubbelen. Ook daarvoor gaan we naar Noord-Brabant.

Op 20 april lanceren we in Eindhoven de eerste editie van ZL als Zuid-Nederlands cultuurblad en doorbreken we het Cordon Limbourgeois – voor zo ver we daar last van hadden. Dan is het weer pionieren geblazen.

Ook de editie die u nu in handen heeft, zit vol pioniers. Zo verwijst de cover naar de Marres-expositie The Painted Bird in Maastricht, waar negentien jonge kunstenaars aan begonnen te schilderen zonder te weten waar ze uitkwamen. Een aanrader. Schrijver Benny Lindelauf die deze maand enkele literaire prijzen gaat ophalen: nog steeds een pionier. Theatergroep Gob Squad en modeontwerpster Irene Heldens: begonnen als pioniers, nog steeds pioniers. Tigre Blanco, idem dito. Het zit hen, en ook ons, in de genen. Ook het museum, dat klassieke, 18e eeuwse bastion van overzichtelijkheid, is zichzelf opnieuw aan het uitvinden, legde Ann Demeester op 10 maart uit in de derde Zuiderlucht-lezing in de Van Eyck Academie in Maastricht. Een weerslag van haar bevlogen betoog staat in dit nummer. En dan door naar ZL Podium. Lees en beleef.

06-51545358 | 06-46198841 | 06-25212877 WWW.HOTPROSPECTS.EU | WWW. KUNSTEXPERT.COM

Proosdijpark Meerssen ontwerp park en brug

EXPO NOG TOT 30 JUNI 2017 OVER SCHOONHEIDSIDEALEN VOOR DE VROUW IN DE ROMEINSE TIJD

Authentieke objecten Magnifieke foto’s Educatieve films 2000 jaar oude teksten Workshop voor kinderen galloromeinsmuseum.be

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

7

affairs

zuiderlucht 4\2017

De gordijnen van

De familie Trump in 2010 in hun penthouse in New York.

Donald Trumps hang naar kitch maakt volgens MERLIJN SCHOONENBOOM deel uit van een breed gedragen, sluimerende woede tegen het establishment. “Met Trump komt een esthetische strijd aan de oppervlakte die al jaren in het verborgene wordt gevoerd.�

8

zuiderlucht 4\2017

affairs

Donald Trump

H

et gouden gordijn maakt de omslag

De esthetiek van Trump is beduidend anders:

weblogs gaan boze kunstliefhebbers tekeer tegen

het zichtbaarst. Op 16 februari 2017 gaf

in zijn interieur is alles afwezig wat in artistiek

de allesoverheersende smaak van een links-

Donald Trump de persconferentie die

opzicht als progressief geldt. Aan zijn muren hangt

progressieve elite.

tot de meest besproken van zijn korte

weliswaar een aantal hedendaagse schilderijen,

In Nederland heeft men met deze culturele reactie

presidentschap zou uitgroeien. Als achtergrond

zoals portretten van hemzelf, maar die zijn

al langer ervaring, daar zijn aanvallen op de ‘rare

koos hij goud-glimmende draperieën uit de East

geschilderd in een traditioneel-realistische stijl,

onbegrijpelijke moderne kunst’ bij publicist/

Room van het Witte Huis, bestikt met klassieke

gemaakt door schilders die bewust doen alsof de

politicus Thierry Baudet en natuurlijk Geert Wilders

ornamenten, planten en fantasiewezens.

twintigste eeuw nooit heeft plaatsgevonden. Ze

te horen. Ook is de traditioneel-realistische stijl

plaatsen ambachtelijkheid boven vernieuwing.

in Nederland bekend geworden door het werk

Het was even wennen: een Amerikaanse president

Trumps smaak wordt nog duidelijker aan de hand

van Henk Helmantel. In de kunstwereld wordt hij

uit de 21ste eeuw, die zich presenteerde alsof hij

van een door hem gewaardeerde beeldhouwer, de

nauwelijks serieus genomen, maar bij een breed

een koning in een barok paleis was. Maar iedereen

van oorsprong Georgische Zurab Tsereteli. Tsereteli

publiek van liefhebbers en kopers geldt hij als een

die de afgelopen maanden een beetje Trump-trivia

maakt metershoge beelden in een traditionele

verzetsheld tegen de smaak van de kunstelite.

heeft gegoogeld, wist natuurlijk dat deze keuze

figuratieve stijl. Hij hanteert daarbij een eenduidige

geen toeval was.

heroïsche beeldtaal (gebalde vuisten, ferme

tussen de officiële kunstwereld en groepen

kinnen), die doet denken aan het sociaalrealisme

liefhebbers wiens smaak je ook wel anti-

uit de Sovjet-Unie.

modernistisch zou kunnen noemen. En hun woede

De interieurfoto’s uit ‘Mar-a-Lago’, Trumps villa in Florida, tonen dezelfde smaak, net als de foto’s

gaat vaak een stuk verder dan opbouwende kritiek

uit zijn appartement in de Trump Tower in New York: een overdaad aan goud, marmer en barokke krullen is hierop te zien, inclusief gouden engeltjes, kristallen kroonluchters en plafondschilderingen met paarden en godinnen erop.

Een lacherig oordeel hierover is makkelijk: de nieuwe president omringt zich met dat wat kunstkenners ‘kitsch’ noemen, of, in een

Een complot van musea en de markt zou er voor hebben gezorgd dat het (post) modernisme de kunstwereld is gaan beheersen.

op een te eenzijdige en over-geïntellectualiseerde kunstwereld.

De teksten op artrenewal.org, een zeer uitgebreid webarchief voor vooral traditioneel-realistische schilderijen met vijf miljoen bezoekers per jaar, lezen regelmatig als een culturele pendant van politiek nieuwrechts. Men gaat tekeer tegen de “modernistische kunstelite”, men gelooft in een

Amerikaanse context: ‘bling-bling’. Het past bij

complot van kunstmarkt en musea dat er voor heeft

nieuw-rijken van overal ter wereld, net als bij macho-heersers uit niet-westerse autocratische

Dit culturele populisme openbaart een kloof

Ook het werk van Tsereteli zou je simpelweg

gezorgd dat de (post)modernistische stijl in de

regimes. Ook de Russische president Poetin en het

kitsch kunnen noemen, was het niet dat een flinke

tweede helft van de twintigste eeuw de kunstwereld

Turkse staatshoofd Erdogan treden graag op tussen

groep kopers dit anders ziet. Vooral bij de Russische

is gaan beheersen.

veel goud.

geld-elite is Tsereteli populair, en Vladimir Poetin

In weldenkende kringen kan Trumps esthetische smaak daarmee net zo snel terzijde geschoven

liet zich door hem als judoka in brons vereeuwigen.

Al in de jaren negentig wilde Trump deze Tsereteli

De meest fervente aanhangers van het traditioneel-realisme pleiten zelfs voor een complete herschrijving van de kunstgeschiedenis,

worden als zijn politieke visie. In een respectabel

een prominente plek geven. Ze planden The Birth

niet meer vanuit progressief maar vanuit

museum voor hedendaagse kunst zijn gouden

of a New World, een beeld van Columbus van maar

conservatief oogpunt. Vernieuwing dient niet als

engeltjes alleen nog bij Jeff Koons terug te vinden,

liefst dertig meter hoog, twee keer zo groot als

belangrijkste criterium te gelden, maar techniek en

als een vorm van ironie. Maar Trumps keuze is geen

het Vrijheidsbeeld. De plek: uitgerekend New

de moraal die uit een kunstwerk spreekt.

ironie, hij bedoelt het serieus, en dat maakt zijn

York, de hoofdstad van het modernisme en het

smaak toch ook van maatschappelijke betekenis.

postmodernisme, de stad waar Jackson Pollock

kunstwereld vooral als kitsch bestempeld - onder

en Jeff Koons beroemd zijn geworden. Het plan

andere door hun gebruik van te eenvoudige

esthetiek om zich aan de wereld te presenteren.

mislukte, de weerstand was te groot. Na twintig jaar

heroïsche beeldtaal of een teveel aan gouden

Barack Obama nodigde graag pop-, soul- en

omzwervingen is het beeld vorig jaar uiteindelijk in

engeltjes. Maar in het Trump-tijdperk kunnen deze

jazzsterren uit, wiens artistieke kwaliteiten boven

Puerto Rico geland.

kunstwerken zomaar ineens de schijnwerpers

Iedere machthebber omringt zich met een eigen

iedere twijfel verheven waren. Zijn artistieke

Trump is er zich zelf misschien niet eens van

smaak onderstreepte ook voor Europese

bewust, maar met hem aan de macht komt er

commentatoren zijn reputatie als de progressieve

een esthetische strijd aan de oppervlakte die al

leider van de vrije wereld.

jaren in het verborgene wordt gevoerd. Op talloze

Tot nu toe werden hun helden in de officiële

op zich gericht krijgen, al is het maar als wapenbroeders tegen het ‘linkse establishment’.

Mochten ze ooit in het Witte Huis gepresenteerd worden; het gouden gordijn hangt er al. ZL

9

books

En de winnaar is...

10

Illustratie Ludwig Volbeda in Hoe Tortot zijn vissenhart verloor.

zuiderlucht 4\2017

zuiderlucht 4\2017

books

f u a l e d n i L y Benn Zijn de boeken van Benny Lindelauf nu voor jongeren of voor volwassenen? “Volgens mijn uitgever zal Hoe Tortot zijn vissenhart verloor niet worden begrepen als literatuur voor volwassenen”, zegt hij tegen FONS GERAETS. “Het is aan de mensen of ze het willen lezen.

Meer kan ik niet doen.”

D

e wortels van het schrijverschap van

Het boek begon als een toneelstuk. Theater-

Je gebruikt het woord ‘tartaarmachine’. Is

Benny Lindelauf zijn vergroeid met

maker Dick Hauser vroeg Lindelauf om een

oorlogvoeren per definitie absurd?

de vertelkunst van zijn grootmoeder.

solovoorstelling te schrijven over een oorlogskok.

“We hebben al genoeg problemen om de planeet

Op jonge leeftijd raakt hij verslingerd

“Dat was mijn enige aanwijzing”, grinnikt hij. “Ik

leefbaar te houden. Hoe kun je dan van mening zijn

aan haar vertellingen. Hij herinnert zich hoe ze

heb toen 25 bladzijden geschreven om te ontdekken

dat conflicten beslecht moeten worden door zoveel

prachtige verhalen vertelde die ze kleurde met

waar het verhaal over zou moeten gaan. Die heb

mogelijk manschappen de dood in te jagen? En

vele uitweidingen. Voor haar generatie – amper

ik bewerkt tot de toneeltekst Rauwe veldsla(g)

dan later plechtige herdenkingen houden. Een dor

opgegroeid met radio en televisie – was de orale

met gebakken soldaat.” Nadat het stuk in een la

ritueel.”

traditie heel heel belangrijk.

was verdwenen, besloot hij er een paar jaar later

Na een denkpauze: “Tja, ik weet ook wel dat je

een roman van te maken. Zonder het verhaal in

land veroverd wordt als je geen verzet biedt tegen

Zijn jongste boek, Hoe Tortot zijn vissenhart verloor,

een specifieke tijd te situeren. “Het moest vaag

de agressor. Misschien is oorlog onontkoombaar,

past volgens Lindelauf in die bourgondische

historisch zijn, in een sprookjesachtige setting in

zijn onze hersenen nog niet in staat om aan

opeenstapeling van vertellingen. “Mijn oud-

een fantasie-Europa, maar wel met verwijzingen

conflictbeheersing te doen. Maar als je mij vraagt:

redacteur van Querido zei dat ik eerder thuishoor

naar oorlogen van nu.”

is oorlog absurd, zeg ik volmondig ja. In de korte

bij de barokke Vlaamse literatuur dan bij de

tijd dat we op aarde rondlopen kunnen we onze tijd

zuinige Nederlandse. Ik kan me daar wel iets bij

nuttiger besteden dan ons afvragen wat de beste

voorstellen.”

Maar een Limburgse schrijver voelt Benny Lindelauf (Sittard, 1964) hij zich niet. “Een deel van mijn werk heeft een Limburgse signatuur. Mijn persoonlijke achtergrond resoneert mee, net als alle ervaringen die ik in deze streek heb opgedaan. Maar een schrijver wordt ook door veel andere zaken beïnvloed, zegt de schrijver die al vijftien jaar in Rotterdam woont. “Ik moest weggaan om te graven”,

‘Ik ben niet zo van de boodschappen, maar mijn kwaadheid en verdriet over de deplorabele toestand in de wereld heb ik zeker in dit boek verwerkt.’

manier is om de medemens om zeep te helpen.”

Hoe Tortot zijn vissenhart verloor stelt niet alleen de zinloosheid van oorlog aan de kaak, maar nagelt ook machthebbers aan de schandpaal. Keizers zijn ijdel en narcistisch en de hoogste legerofficieren bloeddorstig en dom.

Mogen we dit boek, nu we een revival beleven van autocratische leiders zoals Trump, Poetin en

zei hij een keer bij L1 Radio. “En archeologen spitten

Erdogan, als een allegorie beschouwen?

ook niet in de grond waar ze wonen.”

“Zeker. Ik maak me daar erg druk over. Maar het is Hoe fascinerend is het beroep van een legerkok?

van alle tijden, steeds opnieuw staan alleenheersers

kluchtige roman noir over de belevenissen van

“Een kok voedt mensen om te zorgen dat ze in leven

op. En het volk helpt ze in het zadel. Ik ben niet zo

een opportunistische – hij dient altijd het leger dat

blijven. Wat doet een oorlog? Die maakt mensen

van de boodschappen – literatuur moet literatuur

zegeviert – kok tijdens de Grote Oorlogen. Op de

dood. Het idiote gegeven dat je mensen te eten

blijven – maar mijn kwaadheid en mijn verdriet over

slagvelden waar door de ijdelheid van de keizers

geeft in de hoop dat ze de volgende dag, mits ze

de deplorabele toestand in de wereld heb ik zeker in

soldaten sterven als eendagsvliegen kun je over

niet sneuvelen op het slagveld, een stukje land

dit boek verwerkt. Niet pamflettistisch, maar op een

akkers lopen zonder de aarde aan te raken. “Je

veroveren. Als schrijver kun je met het thema oorlog

beeldende manier met humor.”

hoefde alleen maar van de ene op de andere schedel

veel kanten op. Het is een arena waar veel dingen

te stappen.”

kunnen gebeuren.”

Hoe Tortot zijn vissenhart verloor is een wervelende,

Die humor is zwartgallig: chirurgijnen naaien soldaten aan elkaar met onderdelen die soms wel en >>

11

books

zuiderlucht 4\2017

Op 2 april krijgt Benny Lindelauf voor zijn boek Hoe Tortot zijn vissenhart verloor de Halewijnprijs 2016 uitgereikt. Hij mag dan ook de Reinaerttrofee 2016 ophalen, de publieksprijs voor het Beste Boek volgens de jongeren van Roermond. De roman is ook genomineerd voor de Woutertje Pieterseprijs. Lindelauf is schrijver van succesvolle literaire jeugdboeken zoals Negen Open Armen (2004) en De hemel van Heivisj (2010). Voor theatergezelschap Het Laagland maakte hij de dialectvoorstelling Zujerleech (2015), gebaseerd op de DSM-ramp van 1975 die aan veertien mensen het leven kostte.

de meisjesboeken lezen, die gingen over geluk en zo, maar kreeg daar geen toestemming voor.

Omdat ik een meisjesachtige jongen was, vonden de nonnen dat niet gezond voor mij. Ik heb toen net zo lang gezeurd tot ik ze mocht lenen. Ik heb toen de gehele meisjescollectie gelezen.” Zijn favoriete kinderboek was De Vijf, de Britse reeks van Enid Blyton. “Gele boeken met rode letters op de cover. Ik heb ze allemaal verslonden.” Ook Benny Lindelauf: “Goed dat de luiken af en toe worden opengezet. Ik ga hem met veel plezier ophalen.” foto Katrijn Van Giel

Pinokkio maakte diepe indruk. “Ik vond het verhaal geweldig, maar de illustraties joegen mij schrik aan.

Ze waren zó eng, ik moest blijven kijken. Het besef dat jeugdliteratuur zich niet hoeft te beperken tot prettige dingen had ik al heel vroeg.”

Lindelauf schrijft romans, verhalen, toneelstukken en scenario’s, en werkt daarnaast als docent creatief schrijven. “Ik ben een verhalenverteller.

soms niet van het slachtoffer zijn, Tortot

niet eens verzinnen”, aldus Lindelauf. Ook noemt

Voor elk verhaal zoek ik de vorm die daar bij past.

bereidt een soep die zo langzaam verteert

hij Onze Voorouders, een bundeling van drie fabels

Elke genre heeft zijn eigen techniek. Bij toneel is

dat je er drie dagen later nog aromatische

uit de jaren vijftig van Italo Calvino. “Die verhalen,

de muzikaliteit van de dialogen het belangrijkste,

boeren van laat, de burgemeester van

met een sprookjesachtige setting en geschreven

bij een scenario moet ik rekening houden met

Blät heeft een gebit als een overjarig

in een rijke taal, zijn uitgegeven als literatuur voor

beeldsequenties en bij proza kruip ik in het hoofd

paard, legers zitten zo op zwart zaad

volwassenen. Zo’n soort boek wilde ik ook maken.”

van de personages. Dat vind ik het uitdagende van

dat ze afspreken om de strijd pas na de

In de winkels ligt Lindelauf meestal bij de kinder-

dooi voort te zetten en het leven van de

en jeugdboeken. Hijzelf maak dat onderscheid

Keizerlijke Keizers wordt gedomineerd

nooit. “Een boek is goed of slecht. Het gaat altijd

door een augurkenfetisj.

om stijl, structuur, overtuigende personages en

L

indelauf is genomineerd voor de Woutertje Pieterse Prijs 2017 en krijgt nu de Halewijnprijs

De vergelijking dringt zich op met De

gelaagdheid.” Dat vermaledijde hokjesdenken

lotgevallen van de brave soldaat Švejk van

is volgens hem een gevolg van commercie en

belangstelling verdient”. Een oorwassing voor de

Jaroslav Hašek. “Tijdens het schrijven

marktwerking. “Van mijn uitgever krijg ik te horen

samenstellers van de recent verschenen, bijna

zat die titel in mijn hoofd”, beaamt

dat mijn laatste boek, hoe rijp en gelaagd het ook

achthonderd bladzijden tellende Geschiedenis van de

Lindelauf. “Ik heb Švejk gelezen als puber,

is, niet zal worden begrepen als literatuur voor

literatuur in Limburg, die hem een schamele negen

een antiheld die van de ene bizarre

volwassenen. En dus is het financiële risico te groot.

regels hebben toebedeeld? Lindelauf kent het boek

situatie in de andere verzeild raakte.

Ik heb me daar bij neergelegd. Ik maak wat ik wil

niet. “Ik woon in Rotterdam en daar ligt het niet in

Hij is onschuldiger en schlemieliger dan

maken en het is aan de mensen of ze het willen

de winkel. Ik kan er dus niets over zeggen.”

de cynische Tortot. Maar ik kan me de

lezen. Meer kan ik niet doen.”

vergelijking voorstellen.”

Een andere inspiratiebron was Oorlog,

12

mijn vak: elke keer nadenken over de vorm.”

omdat de jury vindt dat zijn oeuvre “extra

Voor hem is een literaire prijs een geritualiseerde waardering. “En de Halewijnprijs vind ik een

Was je een verwoed lezer in je jeugd?

ontzettend sympathieke prijs omdat geen

mijn arme schapen. Een andere kijk op de

“Ik was een allesvreter. In de wijk Sanderbout

onderscheid wordt gemaakt tussen volwassenen-

Tachtigjarige Oorlog van de mediëvist

had je een kleine bibliotheek met een meisjes- en

en jeugdliteratuur. De winnaars zijn van allerlei

Ronald de Graaf. “Die hele oorlog wordt tot

jongensafdeling die werd gerund door nonnen.

pluimage, dat is een zeldzaamheid. Goed dat de

op detailniveau ontleed en uitgeplozen.

De jongensboeken, over cowboys en Indianen,

luiken af en toe worden opengezet. Ik ga hem met

Je leest zulke idiote dingen, die kun je

vond ik niet bijster interessant. Ik wilde graag

veel plezier ophalen.” ZL

zuiderlucht 4\2017

books

Portret van Mathias Kemp (houtsnede van Henri Jonas) in de bundel Stroomversnellingen.

Van vreemde smetten vrij Voor het stof erover neerdaalt, houdt CYRILLE OFFERMANS in vijf afleveringen de volumineuze Geschiedenis van de literatuur in Limburg tegen het licht. “Veldeke werd gedurende de nazitijd geen strobreed in de weg gelegd.”

D

Haimon in 1945 zwaar pathetische oorlogspoëzie publiceerde onder de titel Gevecht met het dier (ofwel de nationaalsocialistische agressor), bedoeld als monument voor de doden, ja zelfs als gebed; ten slotte komt Haimon opnieuw uitgebreid, ongezouten kritisch maar evenwichtig, ter sprake in het grote slotdeel van Ben van Melick. Maar hoewel er van Haimons regionalistische dweepzucht niets heel blijft, ook tot frustratie van de auteur zelf, lees ik nergens iets over een spijtbetuiging over diens jeugdige fascistische sympathieën. Heeft Haimon dat mea culpa nooit over zijn lippen gekregen? Is hij daar ook nooit over ter verantwoording geroepen?

Heeft Paul Haimon dat mea culpa nooit over zijn lippen gekregen?

Overigens heeft het stuk van Kusters het verwachte genuanceerde niveau. Weliswaar is het, net als dat van Winkels, opgezet als een auteurslexicon, wat niet per se bevorderlijk is voor de samenhang, maar tot die auteurs behoren bij hem boeiende figuren als Pierre en Mathias Kemp, Jacques Schreurs en Jacob Hiegentlich. Pierre Kemp, lezen we, sprak Maastrichts, maar schreef zijn poëzie principieel in het Nederlands. Zelfs met in de regio verschijnende publicaties wenste hij niet geassocieerd te worden, dus zeker niet met de dubieuze ideologie van de

e lectuur voor het derde deel van mijn

prozaïst die bij alles wat hij schreef de grenzen van

in 1926 uit angst voor volksvreemde invloeden

reis door de Geschiedenis van de literatuur

de burgerlijkheid tartte, terwijl Erens zichzelf met

opgerichte dialectvereniging Veldeke, waar zowel

in Limburg start op pagina 310, waar

zijn vreeswekkende augustijnse katholicisme eerder

Kusters als Perry uitgebreid over schrijft.

‘Deel 3’, de periode van 1893 tot 1945

als een bangelijke anti-Baudelaire profileert.

begint met de twee decennia voorafgaand aan de

Wiel Kusters noemt de door hem behandelde

Veldeke werd gedurende de nazitijd geen strobreed in de weg gelegd, begrijpelijk, het verschil

Eerste Wereldoorlog, naar ik vrees geen bloeitijd in

periode van 1914 tot 1940 ‘Een tocht door het

met het nadrukkelijk nationaalsocialistische blad

de Limburgse letteren.

donker’. Zijn constatering, meteen in de eerste zin,

Frankenland was marginaal. Perry: “Weliswaar

dat de Limburgse literatuur in deze periode wordt

roerden de koks van Frankenland meer Germanen

Mijn voornemen om vanaf nu alleen nog maar

gekenmerkt “door een sterk naar voren tredend

door hun volkskundige balkenbrij, en die van

pluimen uit te delen wordt door de reisleider van

regionalisme”, is weinig verrassend, maar, helaas,

Veldeke meer katholicisme, maar verder lijken

dienst, Peter Winkels, van meet af aan danig op de

enkele gelukkige uitzonderingen daargelaten, niet

de recepten op elkaar als twee druppels water.”

proef gesteld. Hoewel hij nergens laat blijken ernstig

onjuist. Opmerkelijk is wel dat diverse auteurs in dit

Het stuk van Jos Perry over de vijf oorlogsjaren

teleurgesteld te zijn door de zoveelste proeve van

hoofdstuk ook al voorkwamen in dat van Winkels,

mag er zijn, het is een voorbeeldige proeve van

ongeschokt katholiek provincialisme, kunnen de

wat de vraag oproept hoe serieus de periodisering

integrale cultuurgeschiedschrijving, erudiet,

pennenvruchten van de drie broers Frans, Emile en

in dit boek moet worden genomen. Ook Lou

kritisch en gekruid met subtiele ironie. Hij eindigt

Ernest Erens, Marie Koenen, Felix Rutten en Camiel

Spronck had zijn einddatum, 1893, al de nodige

ver na 1945, in het heden, met terechte lof voor de

Huysmans – ook wel vertrouwelijk Camiel genoemd

keren flink overschreden; nu blijken sommige

jeugdboekenschrijvers Jacques Vriens en Benny

– hem blijkbaar niet inspireren tot iets anders

schrijvers in wel drie stukken verknipt, dus door

dan geestdodende opsommingen in een stroeve,

drie verschillende auteurs, behandeld te worden.

Lindelauf. En nu: op naar pagina 454 e.v. ZL

plechtstatige misdienaarstijl. Vreemd ook dat

Neem Paul Haimon. Bij Kusters lezen we dat

kanttekeningen bij krasse curiositeiten ontbreken,

Haimon in 1939 redacteur werd van “het katholiek-

bijvoorbeeld bij het enthousiasme van Frans Erens

fascistische ‘strijdschrift’ 14 dagen”, in het stuk

voor Charles Baudelaire, de dichter, kunstcriticus en

van Jos Perry over de periode 1940-1945 dat

Dit is de derde aflevering in een reeks van vijf die tot de zomer verschijnt in ZL.

13

CROSS CURRENTS F E S T I V A L MAASTRICHT CROSSCURRENTS.NL

13 MAY 2017

JACOB COLLIER - JUNGLE BY NIGHT

NEIL COWLEY TRIO - STUFF. - CAIRO LIBERATION FRONT

HERMAN VAN VEEN, DE SCHILDER EXPOSEERT KLEINE WERKEN MET UITZONDERINGEN OPENING: ZONDAG 30 APRIL 2017 - 17 UUR - DE BOX INLEIDING: HERMAN VAN VEEN

ag, dat zoeken we zo weer eventjes 0p!

EXPO

wanneer heeft dat erin gestaan?

BUSCEMI & MICHEL BISCEGLIA - BRUUT! - JOOST VROUENRAETS - MARIE VAN VOLLENHOVEN

TENTOONSTELLINGSPERIODE DINSDAG 2 MEI 2017 – VRIJDAG 2 JUNI 2017 OPENINGSUREN MAANDAG TOT VRIJDAG VAN 9 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR (GESLOTEN OP ZONDAG EN OP DONDERDAG 25 MEI)

a r ti ke l ge mi s t.nl

WWW.CCMAASMECHELEN.BE

Artikelgemist 130x190.indd 2

a r ti ke l ge mi st.nl

14-11-13 12:33

zuiderlucht 4\2017

pleased to meet you

Doorrookt en broeierig D

foto Dave van Hout

Tot je de credits leest: ‘Recorded at Budel-Dorplein, the Netherlands.’>

e eerste keer dat ik ze live zag, was dat op een plek die voor ze gebouwd leek te zijn. Vlakbij het Parktheater in Eindhoven was in het kader van een inmiddels weer verdwenen festival een tijdelijk gebouw neergezet, rond, met stoelen van rode pluche, en de sfeer van een oude nachtclub ergens in Parijs, in een buurt waar schimmen opduiken in steegjes.

Hier hoorde en zag ik Tigre Blanco voor het eerst. Later pas leerde ik dat ze tijdens hun theatertournees eigenlijk precies dit doen: een soort filmset bouwen, met veel gevoel voor detail, waarbij ieder kledingstuk van elk bandlid net zo cruciaal is als het kleinste decorstuk.

Ik heb geen idee hoe ze het er vanaf brengen op openluchtfestivals, het publiek half luisterend, hangend aan de bar, de beats uit de dancetent verderop erdoorheen dreunend, maar het kan niet meevallen als je de band ooit heb gezien waar ze horen: in het donker. Sommige bands gaan gewoon niet samen met daglicht en verse zuurstof.

Een van de beste nachtclubs uit de filmgeschiedenis vind ik nog steeds de Titty Twister, de stripclub in het meest desolate deel van Mexico, waar Harvey Keitel en zijn gezin na een achtervolging terechtkomen in het door Tarantino geschreven From Dusk Till Dawn. Buiten staat Danny Trejo zijn onvergetelijk lijstje te scanderen van alle ‘pussies’ die de Titty Twister in de aanbieding heeft, binnen wacht een hel van vampiers die gedood moeten worden met alles dat maar voorhanden is, van wijwater tot pneumatische drilboren.

Op het podium van die Titty Twister, daar hadden Quintijn Lohman en zijn bandleden kunnen staan spelen. Hun laatste single Boom! had probleemloos door de nachtclub kunnen galmen. Terwijl Keitel en zijn gezin het onheil afwachtten, had Lohman kunnen zingen over ‘Fire the gun straight through a gut’, met die grommend doorrookte whiskeystem van hem.

De vergelijking met Calexico is vaak gemaakt. Begrijpelijk ook, vanwege het verwante instrumentarium, en de vergelijkbare broeierigheid. Maar als Tigre Blanco al het kleinere broertje is, dan wel het verschopte bastaardbroertje; lelijker, grimmiger en daardoor uiteindelijk spannender.

Op YouTube staat een videoclip van een van hun beste nummers, 200 Miles (‘and the radio plays rock ’n roll’). Een geweldig clip. Zwart-wit, met in de hoofdrol de bandleden, een klassiek pickup truck uit 1941, en de meest cameragenieke aller honden: de bullmastiff. Als je het nummer hoort en de clip ziet, waan je je in andere tijd en een ander land. Geen idee waar of wanneer dit is opgenomen, maar het kan niet in het digitale tijdperk zijn, en niet op dit continent. Denk je. Tot je de credits leest: “Recorded at BudelDorplein, the Netherlands.”

LEON VERDONSCHOT

Tigre Blanco speelt 6 april in Munttheater Weert, 15 april in Theater Heerlen en 10 juni in theater De Schalm in Veldhoven.

15

culture

16

zuiderlucht 4\2017

zuiderlucht 4\2017

beeldspraak

Tenonderdompeling H

et interieur van Marres in Maastricht is dezer dagen van onder tot boven beschilderd.

De wandschildering heet The Painted Bird, naar een beroemd boek van Jerzy Kosinski, en gaat over Europa.

Ik kan u zeggen: de vogel is niet te vinden, Kosinski is hooguit ver op de achtergrond aanwezig en directe verwijzingen naar Europa zijn schaars.

The Painted Bird heeft Marres veranderd in een droomhuis. Zoals de hoofdpersoon van Kosinski’s boek tijdens de oorlog door Polen dwaalt op zoek naar zijn ouders, zo dwaalt de bezoeker langs voorstellingen die losjes te maken hebben met verleden en toekomst van Europa. We belanden in een supermarkt en in een bordeel, we passeren een prehistorische nederzetting langs de Maas en een bomaanslag in een stad met wolkenkrabbers.

The Painted Bird is een samenwerkingsproject van negentien kunstenaars. Tijdens de rondgang kom je er niet achter wie wat gemaakt heeft. We mogen het niet weten. Dat hoort ongetwijfeld bij het concept van de “immersieve tentoonstelling”, zoals Marres het noemt. Immersief: is dat Nederlands? Ik betwijfel het. Zeg dan ook tenonderdompeling in plaats van tentoonstelling. En ik zit nu met het probleem of ik wél namen moet noemen.

Alle negentien of alleen sommige? Ik doe het niet. Kijk maar op de website van Marres.

Zo’n droomhuis is mooi, wie wil er niet zo nu en dan ondergedompeld worden, maar het kan ook irriteren. Ik ben zo’n bezoeker die alles meent te moeten begrijpen. Wat hebben die supermarkt en die prehistorische nederzetting met elkaar te maken? Waarom loopt er een indiaan met een saxofoon door een blauw bos? Alles goed en wel met die onderdompeling, maar je wilt ook graag weer boven komen.

Het was de soundtrack van de tentoonstelling die me redde. Aanvankelijk duwt die je alleen maar verder kopje onder. Het verhaal, beschikbaar in de vorm van een audiotour, begint zo: “Uw trein vertrekt later dan gepland. De schelle zon maakt dat u niet goed kan nadenken...” In elke zaal krijg je een stukje van de vertelling te horen. Soms verwijst het direct naar wat er te zien is, soms helemaal niet. Omdat je vrijelijk door het gebouw loopt, moet je het doen met fragmenten die in min of meer willekeurige volgorde tot je komen. Het hallucinerende karakter wordt versterkt door de herhaling. Als je ergens wat langer blijft staan, begint het fragment gewoon opnieuw.

Het gebruik van de tweede persoon enkelvoud en de bezwerende zinnen deden mij onwillekeurig denken aan Max von Sydow. Met zijn donkere stemgeluid trok hij je langzaam maar zeker binnen in de onheilspellende wereld van Europa, één van de eerste en beste films van Lars von Trier. Met de soundtrack van The Painted Bird gaat het net zo.

Raadselachtige gebeurtenissen volgen elkaar op. Begrijpen doe je het nog steeds niet, maar je begint wel verbanden te zien. Het woord apocalyps valt. Die vindt niet in één klap plaats, maar geleidelijk, wat het alleen maar akeliger maakt. Met de hoofdpersoon van Lars von Triers Europa loopt het trouwens ook niet goed af. Hij verdrinkt.

DUNCAN LIEFFERINK The Painted Bird – Dreams and Nightmares about Europe. Van 10 maart t/m 13 augustus in Marres, Maastricht. marres.org

17

culture

zuiderlucht 4\2017

De Wunderkammer-achtige opstelling tijdens de Biënnale van Venetië in 2015 in Palazzo Fortuny.

Steeds vaker verbinden musea oude en nieuwe kunst met elkaar.

Is het populisme, ingegeven om meer bezoekers te trekken? Of is er meer aan de hand? ANN DEMEESTER, directeur van het Frans Hals Museum|de Hallen in Haarlem, denkt het laatste. “Om als museum relevant te kunnen zijn, moeten we de bezoekers elke keer een nieuw paar ogen geven.”

18

zuiderlucht 4\2017

culture

Het schizofrene museum H

combineerde met kunst uit Egypte en Mesopotamië door de eeuwen heen.

Ook elders is deze combinatie van oud en nieuw niet uitzonderlijk meer. Het Museum Van Loon doet het met Gavin Turk, het Rembrandthuis presenteert Glenn Brown, het Museum voor Schone Kunsten in Gent koppelt Goya met de Iraanse hedendaagse kunstenaar Farideh Lashai - is een absolute aanrader.

Tentoonstellingsmakers en curatoren zijn al langer bezig zich te bevrijden uit de gevangenis die de kunstgeschiedenis soms kan zijn. In de jaren zestig was er de legendarische museumdirecteur Werner Hofmann die in Hamburg

et zou gewoon moeten

expressionisten en de noordelijke

en Wenen tentoonstellingen maakte

zijn dat we oude kunst

Gotische traditie. Na de Tweede

die aantoonden dat Medusa, de

zien als een reservoir

Wereldoorlog vergeleek Meyer

vrouw met de slangen op het

van en voor de nieuwe

Schapiro de abstracte schilderkunst

hoofd, altijd weer terugkeert. Hij

kunst. In de werkelijkheid van

à la Rothko met Romaanse

toonde aan dat het maniërisme

alledag beschouwen we ze als aparte

sculpturen. Leo Steinberg verbond

geen historische periode is, maar

territoria, en zien we een soort

met een vergelijkbaar inzicht 20e

een kunstenaarshouding, het is een

separatisme. We zijn nu eenmaal

eeuwse vernieuwers als Robert

artistieke opvatting die niet gebonden

gewoon te denken in categorieën,

Rauschenberg, Jasper Johns en Picasso

is aan een bepaald tijdperk.

genres en stromingen.

met Velázquez, Michelangelo en Caravaggio. En dan is er nog het boek

O

pvallend is dat twee types musea

Dit kunsthistorisch begrippen-

Medieval Modern van de briljante

apparaat heeft zich ontwikkeld in

Alexander Nagel die een link legde

de negentiende eeuw. Sindsdien

tussen het Gesamtkunstwerk van de

universalistische musea die een brede

wordt de kunstgeschiedenis

middeleeuwse kapel en de pioniers

collectie hebben en waar het dus

ingedeeld in stijlperioden, je zou

van Bauhaus. Deze mensen leren ons

logisch is dat ze het doen. Anderzijds

kunnen zeggen dat er in die tijd

niet in vakjes te denken, maar juist

de specialistische musea, zoals het

een soort artistieke apartheid is

heel breed en in dwarsverbanden

Mauritshuis en het Rembrandthuis, die

ontstaan waarin kunstwerken met

naar kunst te kijken. Ze toonden aan

de beperkingen van hun collectie en

harde grenzen van elkaar worden

dat er motieven en houdingen zijn

focus proberen te doorbreken door de

gescheiden. Tegelijkertijd zie je dat

in de kunstgeschiedenis die altijd

toevoeging van hedendaagse kunst.

mensen, in tentoonstellingen maar

terugkeren.

ook in kunsthistorisch onderzoek,

Ze legden de basis voor het

het transhistorische omarmen.

Enerzijds de encyclopedische,

Het verbinden van oude en nieuwe kunst gebeurt op verschillende

dat hokjesdenken doorkruisen, dat ze

transhistorische museum, een

manieren. Soms staan confrontaties

bewust bastaardiseren en alles door

vakterm die we gebruiken bij

tussen ‘oude’ en ‘hedendaagse’

elkaar gooien.

tentoonstellingen en projecten

kunstenaars centraal in de vorm

Toch is er met het verbinden van

waarin we kunstwerken en ideeën uit

van een dialoog tussen telkens twee

Dit is een verkorte en

oude en nieuwe kunst niets nieuws

verschillende tijdperken en contexten

werken. Zo ging Rineke Dijkstra in

bewerkte versie van de

onder de zon. Dit transhistorische

met elkaar verbinden. Het is een

2014 in de collectie van het Frans Hals

derde Zuiderlucht-lezing

denken, vergeef me dat er nog geen

vermenging van oud en nieuw die je

Museum op zoek naar personages

die Ann Demeester op 10

betere naam bestaat, het klinkt

steeds vaker ziet. Zo was op de jongste

die fysieke gelijkenissen hadden met

maart hield tijdens de Open

als een geslachtsverandering,

Tefaf-beurs in Maastricht The Large

haar eigen werk. Dijkstra portretteert

Studios in de Jan van Eyck

bestond al in de eerste helft van de

Horizontal te zien, een door Penelope

mensen in een gevoelsmatige,

Academie in Maastricht.

vorige eeuw. Zo legde de Akense

Curtis van de Calouste Gulbenkian

niet-conceptuele aanpak. “Mijn

Transcript: Wido Smeets.

kunsthistoricus Wilhelm Worringer

Foundation samengestelde expositie

link met de oude meesters zit niet

duidelijke verbanden tussen de Duitse

waarin ze hedendaagse kunst

in schildertechniek”, gaf ze als

>>

19

toelichting, “maar in een soort afstandelijkheid. Ik zie gewoon dat mijn geportretteerden lijken op de mensen in die schilderijen. Alsof ze door de eeuwen heen familie zijn.”

Daarnaast is er de thematische tentoonstelling. Zo liet de Zwitserse curator Bice Curiger in een expositie van oude en nieuwe kunst zien dat barok geen periode is in de kunstgeschiedenis, maar een artistieke houding die je nog steeds terugvindt. Volgens haar beperken fenomenen

s n e r g over de / Ja Brele Scholz

illevoye & V / ig u R e d ap

Dietvorst

in de kunst zich niet tot een bepaalde tijd of plaats, maar komen ze altijd weer terug, als een soort Leitmotiv.

In een derde benadering wordt een kunstenaar gevraagd vanuit zijn eigenzinnige denken rondom een thema of een collectie een nieuwe wereld op te roepen, zoals de briljante Britse kunstenaar Mark Leckey deed in The Universal Addressability of Dumb Things, waarin hij authentieke historische objecten mengde met internetplaatjes en 3Dprints. Het leverde een cartooneske tentoonstelling op, een soort Wunderkammer vol persoonlijke fascinaties, historische reproducties en alledaagse dingen als stofzuigers. Het was niet alleen een verbinding tussen oud en nieuw, maar ook een link tussen het alledaagse en het verhevene van de kunst.

‘Tentoonstellingsmakers zijn al langer bezig zich te bevrijden uit de gevangenis die de kunstgeschiedenis soms kan zijn.’

Ook in het Frans Hals Museum|De Hallen Haarlem was het de Finse kunstenaar Erkka Nissinen die de collectie oude en moderne kunst als een soort speeldoos hanteerde. Hij gebruikte werken uit de 18e, 19e en 20e eeuwse Nederlandse kunst als decorstukken in een audiovisuele installatie. Ze werden personages in een toneelspel. Ook intern leidde zijn aanpak tot veel ophef. Sommige conservatoren vonden het een verkrachting van ons erfgoed, anderen vonden het fascinerend om te zien hoe je een nieuwe betekenis kunt geven aan die kunstwerken, anders dan door ze sec aan de muur te hangen.

H

et aantal voorbeelden van exposities die oud en nieuw combineren, lijkt eindeloos. Deze zomer kunt u bijvoorbeeld tijdens de Biënnale

van Venetië weer naar het Palazzo Fortuny, waar de antiekhandelaar en

t/m

28 mei 2017 Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

kunstverzamelaar Axel Vervoordt elke twee jaar met een gastcurator een eclectische, Wunderkammer-achtige opstelling presenteert waar Rembrandt samenkomt met minimalistische kunst, waar Goya een ontmoeting heeft met Lucio Fontana. Veel mensen vinden het smakeloos en trekken Vervoordts bedoelingen in twijfel; hij is immers ook kunsthandelaar. Anderen vinden het mateloos fascinerend, dit wonderland in een huiselijke omgeving waar je de grote meesters op een intieme manier kunt beleven en zelfs aanraken. Als museumdirecteur vind ik het even moedig als ontstellend. Er is amper beveiliging en geen klimaatbeheersing (de ramen staan gewoon open), toch word ik telkens weer verleid door de magie die Vervoordt weet te bewerkstelligen.

Na deze opsomming is het interessant om in te gaan op de vraag waarom steeds meer musea oude en nieuwe kunst bij elkaar brengen?

Persoonlijk denk ik dat de tijdgeest een rol speelt. De mensen van

zuiderlucht 4\2017

culture

Mark Leckey, The Universal Addressability of Dumb Things, 2013

‘Het is onze taak om de kunst, hoe oud ze ook is, telkens weer nieuw te maken.’

nu zijn wars van hokjesdenken, ze

In het museum dat zijn naam draagt,

met het toen gangbare academisme

artistieke denken nu eenmaal door

accepteren niet meer dat dingen

is de collectie oude kunst opgebouwd

werd hij gezien als iemand die, ook

alle grenzen heen gaat, of dat nu

in separate categorieën worden

rond het idee van Frans Hals als

door zijn leeftijd, geen beheersing

grenzen in de tijd of grenzen tussen

ondergebracht, dat er verschil wordt

vernieuwer, en Haarlem als stad van

had over zijn hand en geen controle

culturen en natiestaten zijn. In die

gemaakt tussen hoge en lage kunst,

de innovatie in de schilderkunst.

over waar hij mee bezig was. In de

zin staat het artistieke denken haaks

tussen popmuziek en schilderkunst,

Het museum pretendeert dat de

19e eeuw zien we een omwenteling.

op het kunsthistorische denken dat

tussen Egyptische kunst en Romeinse

vernieuwing in de schilderkunst eind

Dankzij de invloed van schilders

juist probeert te classificeren en te

kunst en kunst uit de 17e eeuw.

16e, begin 17e eeuw niet in Leiden,

als Courbet, Manet, Van Gogh, John

analyseren.

Het is een soort meegaan met het

Rotterdam, Amsterdam of Middelburg

Singer Sargent en Mary Cassatt, die

anarchisme van deze tijd.

plaatsvond, maar in Haarlem.

hem zagen als een moderne meester,

moet doen. Als je transhistorisch

Het was Haarlem waar de echte

keerde zijn populariteit weer terug.

denkt, houd je je niet meer bezig

schilderkunstige revolutie plaatsvond.

De manier waarop hij schilderde,

met de tegenstellingen tussen de 17de

transhistorische, wordt er niet veel

zo direct en intuïtief, was eigenlijk

eeuw en de 21st eeuw, tussen het

over nagedacht en gepubliceerd. De

impressionistisch. Frans Hals is niet

Nederlandse en het globalistische, dan

17 eeuws, zeiden ze, maar modern. Hij

denk je door al die beperkingen heen.

hoort bij ons. Hij is een anachronisme.

Dan denk je ook transdisciplinair: je

Dat idee hebben mijn voorgangers in

beperkt je niet tot de schilderkunst,

Hoewel musea in de praktijk veel aandacht besteden aan het

weinige analyses komen uit Engeland waar populisme vaak als verklaring wordt gegeven: musea combineren oud en nieuw omdat het meer mensen trekt. Met hedendaagse kunst maken ze stoffige tentoonstellingen aantrekkelijk voor een jonger publiek dat nu eenmaal meer heeft met Jeff Koons en Maurizio Cattelan dan met Titiaan en Velázquez.

‘Beheer en restauratiewerk is ook een vorm van palliatieve zorg. Op enig moment gaat een kunstwerk dood.’

Het is een nogal beperkte verklaring, die in Nederland niet opgaat. Hier moeten musea juist géén hedendaagse

Zoals elke kunsthistorische

e

Wij geloven dat een museum allebei

het museum altijd vastgehouden. Het

de beeldhouwkunst of de videokunst,

is de reden waarom zij sinds de jaren

maar ziet ook literatuur, poëzie,

zestig voor het Frans Hals Museum

performance en theater als je domein.

altijd de kunst van hun eigen tijd

Het is een losse interpretatie van de

hebben verzameld. Die dialoog tussen

opvattingen van de dichter T.S. Eliot

heden en verleden is essentieel voor

die beweerde, en hij had het dan

het oeuvre van Frans Hals, en daarmee

met name over poëzie, dat alle kunst

voor ons museum.

in een soort synchroniciteit wordt

Z

o bezien is het logisch dat

geproduceerd.

Hij bedoelde daarmee dat de

kunst programmeren om veel volk

generalisatie is ook deze maar

te trekken, eerder omgekeerd. In

ten dele waar, maar het is wel de

elkaar willen verbinden. Maar er is

van wat vóór hem of haar kwam,

Nederland is oude kunst meer een

premisse waar onze collectie op

nóg een verklaring: we willen het

en een bewustzijn ontwikkelt van

publiekslieveling dan hedendaagse

is gestoeld, met Frans Hals als de

kunsthistorische denken aanvullen

wat er mogelijk ná hem of haar zou

kunst.

ultieme vernieuwer. Onze connectie

met het artistieke denken.

kunnen komen. Die beïnvloeding,

Een universele verklaring heb ik dus

met de hedendaagse kunst zit deels

we erfgoed en innovatie met

Het is een cliché, maar ons

kunstenaar zich altijd bewust is

misschien klinkt dat een beetje

niet; wel kan ik uitleggen waarom het

vervat in zijn schilderschap. Hoe

uitgangspunt is dat een kunstenaar

zweverig, is altijd wederzijds: de

Frans Hals Museum al van oudsher

geliefd hij in de 17 eeuw ook was, in

niet in kunsthistorische

kunstenaar heeft dus ook invloed op

oud en nieuw met elkaar verbindt.

de 18e eeuw zakte die populariteit in

categorieën denkt. Dat betekent

het verleden. En omgekeerd heeft

Frans Hals (1580-1666) was samen met

en werd hij omwille van zijn ruwe,

niet dat hij of zij geen kennis heeft

dat verleden invloed op hem of haar.

Rembrandt en Vermeer een van de drie

impressionistische toets gezien als

van of geïnteresseerd is in de

Het heden ‘construeert’ dus mee aan

grote meesters uit de Gouden Eeuw.

een kladschilder. Contrasterend

kunstgeschiedenis, maar dat het

het verleden. De kunstenaar die nu

e

>>

21

zuiderlucht 4\2017

culture

Rineke Dijkstra: “Ik zie gewoon dat mijn geportretteerden lijken op de mensen in die schilderijen. Alsof ze door de eeuwen heen familie zijn.” links: Rineke Dijkstra - Beth, 2008, The Krazyhouse, Liverpool rechts: Michiel Jansz van Mierevelt, Portret van Geertruyt van der Dussen, c. 1636, Frans Hals Museum, Haarlem. foto Tom Haartsen

De eerder genoemde Penelope Curtis heeft een uitgesproken mening over dat contrast. Naar haar idee moet het museum schizofreen zijn. Het logische en chronologische combineren met het associatieve en cross-historische.

Ik ben het volmondig met haar eens.

Het museum moet in mijn optiek het beste van beiden willen: serieus onderzoek combineren met het uitproberen van irrationele, visueel stimulerende dingen die verrassend kunnen zijn, grappig, diepzinnig, maar ook frivool. Musea moeten letterlijk schizofreen zijn, ze moeten tegelijkertijd de ene en de andere kant opkijken.

Het museum is in essentie een betekenis­machine. Wij zijn aangesteld om het ons toevertrouwde erfgoed zo goed mogelijk te bewaren. In fysieke zin is dat erfgoed heel statisch; onze zijn werk maakt, ook al is het vanuit ex nihilo, als iemand die niet bezig is met geschiedenis of kunsthistorische referenties, heeft invloed op hoe wij kijken naar kunst van het verleden.

‘Frans Hals is niet 17e eeuws, maar modern, zeiden Van Gogh en zijn tijdgenoten.

Hij hoort bij ons. Hij is een anachronisme.’

objecten niet veranderen. Maar beheer en restauratiewerk is ook een vorm van palliatieve zorg. Op enig moment gaat een kunstwerk dood. Over 2000 jaar is veel van wat bij ons of in het Bonnefanten te zien is, er fysiek niet

Voor ons museum is de hedendaagse

meer.

kunst dus een essentieel instrument In deze tentoonstelling lichten

dat een dialoog tussen oud en nieuw

Tegelijkertijd moet een museum

Nederlandse beeldende kunst in de

wij toe hoe wederzijdse clichés en

wordt beperkt tot een soort kijk- en-

dynamisch zijn. Het is de taak van

16e en 17e eeuw te kijken.

stereotiepen functioneerden: de

vergelijkspelletje. Terwijl je op zoek

de musea te behouden wat er is,

om naar geschiedenis van de

Chinees als opium rokende wijsgeer

bent naar verrijking en complexiteit,

en tegelijkertijd zoveel mogelijk

je niet meer denkt in afbakening

versus de Nederlander als roodharige

wordt het dan juist heel erg plat, als

vernieuwing produceren. Een 17e

tussen landen of werelddelen,

barbaar die alleen geïnteresseerd is in

een puzzel.

eeuws schilderij heeft niet een of twee

maar dat je over de verschillende

productuitwisseling en winstmarges.

culturen heen nadenkt over wat

Die wisselwerking trekken we

van transhistorische verbindingen is

twintig; wij moeten ervoor zorgen

ons verbindt. Het gevaar is dat je

door naar het heden met bijdragen

de subjectiviteit. Het museum geldt als

dat die betekenissen voortdurend

vervalt in universalistische clichés,

en werken van de hedendaagse

objectief instituut waar feiten worden

zichtbaar worden en meegaan met de

dat je ervan uitgaat dat alles altijd en

kunstenaars Evelyn Taocheng Wang

gepresenteerd met een logica en een

tijd. Een kunstwerk verandert door

overal hetzelfde is, en voor iedereen

en de Nederlandse beeldhouwer Hans

causaal verband. Transhistorische

de blik van iedere toeschouwer. Om

begrijpbaar. Dat cliché willen we

van Bentem.

verbindingen komen vaak voort uit

als museum relevant te kunnen zijn,

keuzes en smaakvoorkeuren van

moeten we de bezoekers elke keer

entoonstellingen over de

kunstenaars en curatoren. Het zijn

weer een nieuw paar ogen geven.

wederzijdse wisselwerking tussen

vaak poëtische, evocatieve verbanden

Transhistorisme betekent ook dat

ondermijnen, zoals met de actuele tentoonstelling Barbaren en wijsgeren, over de wederzijdse beeldvorming in

T

Misschien wel het grootste probleem

of drie betekenissen, maar minstens

De dingen op zich kunnen we en

toen en nu zijn niet zonder gevaar.

die haaks staan op wat bezoekers

willen we niet veranderen, wel ons

Nederlanders brachten als handelaars

Soms de boodschap zo subtiel, dat

van een museum verwachten: dat we

perspectief erop. Ik geloof dat kunst

niet alleen goederen uit Azië naar

de bezoekers het letterlijk niet zien.

feitelijk onderbouwd werk verrichten,

niet per definitie vernieuwend kan en

Europa, maar importeerden ook

Soms, zoals bij Erkka Nissinen, is

dat we experts zijn en dat we dingen

moet zijn, maar wel altijd nieuw. Het is

ideeën van daar naar hier. Zo was de

het gebodene zo spectaculair en

doen die verklaarbaar en logisch

onze taak als museum om dat dag aan

eerste vertaling van Confucius in een

onorthodox dat mensen niet zien

zijn. De vermeende irrationaliteit

dag te doen. Om de kunst, hoe oud ze

Europese taal van de hand van een

dat het wel degelijk een dialoog is

van het transhistorische is niet altijd

ook is, telkens weer nieuw te maken.

Vlaams-Nederlandse jezuïet.

met het verleden. Een ander risico is

gemakkelijk.

ZL

China en Nederland in de 17e eeuw. De

22

taak is het ervoor te zorgen dat de

zuiderlucht 4\2017

staaks

in alaska H

Illustratie Rowland Jones

Ik waste mijn handen, keek in de spiegel en zag de grote beer op zijn kleine driewielertje

et was een dag om jezelf op te hangen. Halverwege de middag hield ik het niet meer uit en we besloten naar het Zwart Water te rijden, een hoopvol natuurgebied in neerslachtige dagen. Het was grijs en nat en koud en de lege plak water in het verlaten naaldbos lag er mysterieus en onheilspellend bij. Daar kwam ik voor. Met halfdicht geknepen ogen concentreerde ik me op het filmische uitzicht en de depressie verdween als sneeuw voor de zon. In mijn hoofd was ik al in een of ander desolaat oord in Alaska waar niemand me zou lastigvallen. Het was prachtig.

“Mooi hè,” zei mijn reisgenoot. En toen: “Genieten zo, of niet soms?”

Ik genoot, inderdaad. Tot het benoemd werd. De betovering was verbroken.

Na een mooie film blijf ik liefst zo lang mogelijk achter in de zaal zitten.

Stilletjes duik ik weg in de hoop dat niemand iets tegen me zegt. Liever nog zou ik er blijven overnachten om zeker te weten dat de overgang naar de echte wereld natuurlijk verloopt. Dat het niet de mensen zijn maar de volgende ochtend die me weer in de realiteit trekt. Zo lang mogelijk wil ik blijven geloven in de wensdroom van het witte doek. Ik wil zo lang mogelijk in Alaska blijven.

Het is alweer een tijdje geleden, dus ik kan erover praten. We gingen naar een toneelstuk. Of nee, een dansvoorstelling. Het was Swan Lake van Jakop Ahlbom en Ick. Twee van ons drieën hadden geen idee waar we naartoe gingen. Ik was een van die twee en dat wilde ik graag zo houden. Betovering werkt alleen bij het onbekende.

We namen plaats op de voorste rij, ik zat praktisch op de vloer waar het allemaal zou gebeuren. De voorstelling werd een theatrale trip, een bont spektakel vol pracht en praal, vol humor en venijn. Alamo Race Track speelde de muziek van Tsjaikovski, en een grote beer op een erg kleine driewieler stal mijn hart. Ik was betoverd. We applaudisseerden. En nog eens.

In tegenstelling tot bij de film wilde ik zo snel mogelijk zaal uit. Het lukte, ik kon weer ademhalen. De andere twee liepen vlak achter me. We vertraagden onze pas en lieten de roezemoezende meute passeren, zodat we met zijn drieën in een bijna lege theaterlobby achterbleven. Zonder dat we het hadden besproken, volgden we dezelfde strategie. Een van ons zei: “Ik moet keihard plassen.” Dat moesten we allemaal. We keken om ons heen: er waren herentoiletten, damestoiletten en één invalidentoilet. We kozen ieder een deur en bleven veel langer weg dan nodig. Ik waste mijn handen, keek in de spiegel en zag de grote beer op zijn kleine driewielertje. Hij knipoogde naar me.

Buitengekomen knoopten we traag onze jassen dicht. Waar hadden we ook al weer onze auto neergezet? We gokten linksaf. Het parkeerterrein was leeg toen we in onze auto stapten. Zonder een woord te wisselen reden we naar huis.

ANNEMARIE STAAKS

23

culture

zuiderlucht 4\2017

Terrorisme, Syrië, Oekraïne. Leven we nu in oorlog of in vrede? Met dat gevoel kwam de voorstelling War and Peace tot stand, vertelt Simon Will van het Engels/Duitse theatercollectief Gob Squad aan MERLIJN SCHOONENBOOM. “Met het publiek aan tafel ontstaat een gesprek over de vraag of we in oorlog zijn”

Gob Squad in een eerdere voorstelling, met links Simon Will.

24

zuiderlucht 4\2017

culture

imon Will zit in zijn woning in Berlijn, de

zegt Will. Voor de experimentele scene was in die

vertild, en ook bij Gob Squad leidt de interpretatie

plek waar theatercollectief Gob Squad al

tijd eerder het Nederlandse theater maatgevend,

tot opvallend gemengde recensies.

bijna twintig jaar zijn thuisbasis heeft.

zegt hij. “Als studenten keken wij vooral naar dat

Van hieruit reizen ze over de hele wereld.

wat er in Amsterdam gebeurde.”

S

Gisteravond kwam hij terug uit Turijn, waar ze vier

De omslag kwam in 2007. Behalve op de vele

War and Peace is het “meest turbulente” stuk in het bestaan van de groep, vertelt Will. Er waren tientallen personages en 25 personen die

keer War and Peace hebben gespeeld. In april spelen

festivals wereldwijd en in de zogeheten ‘freie

meespeelden, onder andere omdat ook acteurs van

ze in Eindhoven. Dat klinkt heel doorsnee theater

Szene’ van Berlijn werd Gob Squad vanaf nu vaker

de Kammerspiele meededen. En ze hadden, anders

voor een avant garde ensemble.

in de grote zalen van de Duitse staatstheaters

dan anders, een echte tekst als uitgangspunt.

uitgenodigd, met de Volksbühne, bekend om zijn “Waarschijnlijk is Gob Squad inmiddels ook

traditie van politiek theater, voorop.

high society “waar ze over de politiek van de tijd

establishment geworden”, zegt Will. Hij moet er zelf om grinniken, “want het voelt helemaal niet zo. Op een bepaalde manier botst onze manier van werken namelijk nog steeds met de officiële theaterwereld.”

“Fantastisch ongevormd”, noemt hij hun gebruikelijke aanpak bij een stuk. Direct na het gesprek rent hij de repetitieruimte binnen om aan een volgende voorstelling te werken, die nog in “de

Gob Squad paste prima bij Berlijn, in die dagen een vrolijk anarchistische speeltuin voor kunstenaars van over de hele wereld.

Rusland binnen, maar voor de aanwezigen blijft die ver weg.

“Gob Squad heeft dat Salon-idee als uitgangspunt genomen”, zegt Will. “De Salon is bij ons het hele westen. Het gaat om het gevoel dat ‘het ding oorlog’ dichterbij komt. We hebben nu zeventig jaar vrede. de oorlog ineens dichterbij dan wij zelf ooit hadden

absurde dingen. Zo meteen ga ik een boeddhistische “Een kinderpunkband” omschreef een lid de

roddelden.” Op hetzelfde moment valt Napoleon

Maar toen we dit project startten, was het idee van

conceptuele fase” is. “We gooien ideeën rond, doen ceremonie met bloemen doe.”

Tolstojs roman speelt voor een deel in een Salon, een ontmoetingsruimte van de toenmalige

Het tekent de verandering, zegt Will. “De scheiding tussen high culture en popcultuur is in het Duitse

gedacht.”

Het publiek speelt een grote rol bij het verloop

groep een keer. Gob Squad begon in 1994 als een

theater nog steeds aanwezig, maar het wordt

van de avond. “Aan het begin worden toeschouwers

soort performance-art-gezelschap in het Engelse

duidelijk meer vermengd dan toen wij begonnen.”

uitgenodigd om op het toneel aan een tafel te

Nottingham. Het was een losse samenwerking

Uiteindelijk werd Gob Squad in 2012 zelfs voor het

komen zitten. Daar ontstaat een gesprek over de

tussen net afgestudeerde kunstenaars uit die stad

jaarlijkse Theatertreffen uitgenodigd, de Olympus

vraag of we in oorlog zijn. En: wat is dit ‘wij’ nu

zoals Simon Will, en jonge theaterwetenschappers

voor Duitse theatermakers, het festival waar de

eigenlijk nog: de natie, de buurt?” De antwoorden

uit het Duitse stadje Gießen, die in Nottingham een

tien beste voorstellingen van het jaar worden

blijken sterk te verschillen. “Sommige toeschouwers

uitwisselingsjaar deden.

uitgekozen.

zeggen het gevoel te hebben in oorlog te zijn,

In 1999 vestigde iedereen zich in Berlijn; Gob

Het anarchistische Berlijn van eind jaren

anderen helemaal niet. Het hangt af van hun eigen achtergrond.”

Squad paste prima bij de nieuwe fase van de Duitse

negentig bestaat niet meer, maar de invloed van de

hoofdstad. De herenigde stad fungeerde als een

alternatieve theaterwereld van toen werkt door.

vrolijk anarchistische speeltuin voor kunstenaars

Regisseur Matthias Lilienthal zette hen in 2016

hebben de kunstenaars overigens niet. “Het gaat

van over de hele wereld. Gob Squad maakte een

tot War and Peace aan. Lilienthal programmeerde

eerder over het stellen van de vragen, om over het

soort absurdistisch theater, zonder regisseur,

hen vroeger in het kleinere Berlijnse HAU-

thema oorlog in een meer pluralistische manier

met deelname van het publiek en veel video. De

theater, inmiddels is hij de opvolger van de Johan

na te kunnen denken. Zo werken we altijd. Al

inspiratie kwam net zo goed van de straat en uit de

Simons aan de Münchener Kammerspiele - meer

onze stukken hebben grote titels, die eigenlijk

popcultuur als uit filosofie en politiek.

establishment kan een Duits theater haast niet zijn.

onmogelijk te vervullen zijn.” ZL

Voor de Duitse theaterwereld was het wennen.

Lilienthal vroeg Gob Squad voor zijn Münchener

Daar overheerste het statige teksttheater, met zijn

theater iets met een ‘grote titel’ te doen, “een titel

mannelijke sterregisseurs die een ware ‘Genie-

dat het publiek herkent.” Het werd War and Peace,

cultus’ uitleefden. “Wij zouden rond 2000 niet eens

de gelijknamige roman van Tolstoj uit 1869, een van

in de buurt van officiële instituten als de Komische

de beroemdste van de afgelopen anderhalve eeuw.

Oper en de Volksbühne hebben kunnen komen”,

Meerdere film- en theatermakers hebben zich er aan

Een vaststaand antwoord met morele boodschap

Gob Squad, War and Peace. Op 21 april in NatLab Eindhoven. natlab.nl

25

design

zuiderlucht 4\2017

Uit de collectie Stronger Together van Irene Heldens. foto Mathilde Claesen

26

zuiderlucht 4\2017

design

Weg met DE weGwErpMODe Tien jaar geleden was Irene Heldens de enige Nederlandse modeontwerpster die met Afrikaanse prints werkte. Haar nieuwe collectie Stronger Together heeft daar een politieke lading aan toegevoegd, constateert ANNEMARIE STAAKS. “Er zijn mensen die verrast zijn als ze ontdekken dat ik blank ben.”

O

p het ene T-shirt staat ‘stronger’ en op

Voor Amsterdamse begrippen dan. Samen met haar

het andere ‘together’. Samen vormen

Madrileense vrouw, ze trouwden vorig jaar, en een

ze de titel van haar nieuwe collectie.

onlangs aangenomen naaister bestiert ze de boel.

Een paar seizoenen bleef Irene

Daarnaast is ze docent styling en ontwerprealisatie

Heldens wat onder de radar: te druk met lesgeven

aan de Akademie Vogue in Amsterdam, de opleiding

en met haar nieuwe winkel. Nu was de tijd rijp om

waar ze zelf ook het vak leerde. Ze werkt zich een

weer naar buiten te treden.

slag in de rondte, maar dit is wat ze altijd wilde: modeontwerpster worden. “Als kind speelde ik al

“Stronger Together is een protestcollectie tegen de verdeeldheid in de wereld”, zegt ze over haar nieuwe

modeshowtje voor mijn ouders.”

Het is een mistroostige ochtend, maar in de

collectie. “Het is een pleidooi voor verbinding en

boetiek is het een oase van kleur. Vrolijk bedrukte

de vrijheid om te mogen zijn wie je bent. De lijn die

rokken en jurken, tasjes en sieraden. Net als in haar

Obama inzette, wordt door Trump onderbroken. Dat

eigen collectie bepalen de opvallende Afrikaanse

geeft ons iets om voor te vechten. De rebellie en de

stoffen van de Helmondse stoffenfabriek Vlisco

strijdbaarheid die nu zichtbaar wordt, bijvoorbeeld

het beeld. Het 170-jarig jubileum Vlisco, dat de

in de Women’s March, vind ik inspirerend. Al die

laatste jaren grote verliezen maakt, werd onlangs

negatieve politieke ontwikkelingen vragen om een

groots gevierd met een tentoonstelling in Museum

tegenreactie.”

Helmond. Ontwerpers, onder wie Heldens,

Irene Heldens (Venlo, 1984) heeft een atelier en een eigen boetiek UHMAH (U had me at ‘hola’) op de Admiraal de Ruyterweg in Amsterdam-West, een

werd gevraagd een bijdrage te leveren aan een jubileumcollectie.

Het was als een déjà vu. Toen ze twaalf jaar

buurt die in rap tempo hipper wordt. De prijzen

geleden afstudeerde, was Heldens de enige

verhippen in hetzelfde tempo mee, maar gelukkig

ontwerpster die werkte met de Afrikaanse stoffen

kon ze dit pand nog voor een redelijke prijs huren.

van Vlisco. “Het was toen niet speciaal een thema in >>

27

design

zuiderlucht 4\2017

‘De maximale leegheid is wel zo’n beetje bereikt.'

Irene Heldens: “Trump geeft ons weer iets om voor te vechten.”

de mode, maar Afrika heeft me altijd geïnspireerd

omhoog heeft gevonden, maar Heldens herinnert

vrouwen spreekt me aan. Zo kleurrijk, uitbundig,

zich nog maar al te goed de jaren waarin het

alles wordt uit de kast getrokken, ze willen

moeizaam ging. Toch bleef ze doen wat ze deed, los

gezien worden. Europese vrouwen kleden zich

van wat er verder in de mode gebeurde. Belangrijker

zo gewoontjes, ingetogen.” Zelf is Irene blond en

dan trends die komen en gaan, is de vraag hoe haar

zo Nederlands als maar kan. Lachend: “Er zijn

kleding meer waarde krijgt. Door duurzaamheid

inderdaad mensen die verrast zijn als ze ontdekken

bijvoorbeeld. “We maken alles eigenhandig in mijn

dat ik blank ben.”

atelier, ik werk met Nederlandse stoffen en mijn

In de eerste jaren van haar samenwerking met Vlisco kwam ze alleen Afrikanen tegen in de Helmondse fabriekshal. Nog steeds gaat meer dan

28

Wat helpt, is dat Afrika als continent weer de weg

en nog steeds. De trots en de kracht van Afrikaanse

shirts zijn honderd procent organisch en bedrukt met goede verf.”

Maar het kan beter. “Een Vlisco-stof geldt als

negentig procent van de Vlisco-stoffen naar de

de ‘Chanel onder de Afrikaanse stoffen’ en is na

Afrikaanse markt, maar de etnische, kleurrijke

honderden keren wassen nog mooi. Maar al die

prints zijn de laatste jaren ook in de Westerse

kleuren vereisen wel vele verfbaden. Dat moet

mode booming. Zeker sinds beroemdheden als

misschien anders.” De oplossing is zelf stoffen

Beyoncé, Michelle Obama en in ons land Máxima en

laten maken op een milieuvriendelijkere manier.

Sabrina Starke regelmatig in Afrikaanse ontwerpen

Op vakbeurzen sprak ze al met experts op dit

rondlopen.

vlak, maar eenvoudig is het niet. “Het wordt pas

zuiderlucht 4\2017

design

interessant bij veel meters en daar is mijn mode te exclusief voor.”

Als docent aan de Akademie Vogue maakt ze haar studenten bewust van de minder aangename kant van de kledingindustrie. “Ik laat ze de documentaire The True Cost zien. Die drukt ze met de neus op de feiten. Mijn studenten zijn opgegroeid met het idee dat een T-shirt vijf euro kost. Ze denken dat het normaal is, maar dat is het niet. Ik ging vroeger twee keer per jaar met mijn moeder winkelen en dat was het.”

In de trailer van The True Cost zijn de bekende beelden pijnlijk na elkaar gemonteerd: ingestorte fabrieken in Bangladesh naast glamoureuze modellen op de catwalk, slapende kindjes in de fabriek en zwetende arbeiders naast glanzende etalages, grote hoeveelheden water en chemicaliën naast bergen ongedragen kleding die worden weggegooid. Het schrijnende contrast laat zien hoe ingewikkeld het is. Mode en duurzaamheid, een contradictio in terminis. Heldens schudt haar hoofd: “Nou, dat vind ik niet. We moeten er alleen anders mee omgaan. Ik maak kleding

foto Mathilde Claesen

die niet uit de mode raakt en van zo’n kwaliteit is dat ze decennia mee kan. Dat is iets anders dan het hele jaar door kleding kopen voor een paar tientjes en het na twee keer dragen weggooien.”

D

e strijd tegen wegwerpmode krijgt steeds meer steun, merkt ze: “Ik

zie in mijn winkel steeds meer mensen die willen betalen voor kwaliteit, voor

‘Ik hou van het maken van mooie en goede kleren. Als er niemand op zou zitten te wachten, zou ik het nog doen.’

kleding die met liefde en aandacht worden gemaakt.” Toch blijft het een zoektocht om te overleven, veel jonge ontwerpers stoppen ermee. “Dat snap ik ook. Het is lastig om ervan te

hot is en wat not en ieder seizoen zit er weer een

wil meelopen met de modellen in mijn nieuwe

kunnen leven. Nederland is een moeilijk

andere blogster op die eerste rij. De manier waarop

collectie, de daad bij het woord voegen.” Niet erg

modeland. Neem de Amsterdam Fashion

ontwerpers en merken gehypet worden is zó

glamoureus voor een modeontwerpster. Ze lacht:

Week, mensen komen voor de bubbels

doorzichtig, en toch gaat iedereen erin mee. De

“Ik laat die modewereld een beetje langs me heen

en om gezien te worden. En je moet flink

maximale leegheid is zo’n beetje bereikt.”

glijden. Ik houd van mijn vak, van het maken van

betalen om er te mogen showen. Ik heb

Publiciteit moet je zelf maken dus, maar op

een keer meegedaan. ‘Oh, I loved your

zo’n manier is Heldens daar niet op uit. Hoewel

show!’ zeggen ze dan, maar je hoort nooit

ze realistisch is over de invloed van haar werk,

meer van ze. De front rows worden bezet

hoopt ze met Stronger Together toch iets van een

door fashionista’s, modebloggers, de

inhoudelijk bijdrage te leveren. Misschien gaat

zogenaamde Influenzers. Jonge meiden

ze er wel mee de straat op, letterlijk. “Op 11 maart

die leuk op een foto staan bepalen wat

is er weer een Women’s March in Amsterdam. Ik

mooie en goede kleren en als er niemand op zou zitten wachten, zou ik het nog doen.” ZL

29

edits

zuiderlucht 4\2017

De voorkeur van...

Blendr & Filtr

Ronald Wintjens

GELOGEN _ “In een steeds veranderde, onbegrijpelijke wereld bereikte de massa een punt waarop ze op hetzelfde moment alles geloofde en niks, dat alles mogelijk was en niets nog waarachtig. De propagandisten ontdekten dat het publiek klaar was om het slechtste scenario te geloven, hoe absurd dit ook was, want de mensen maakte het niet meer uit dat er tegen ze gelogen werd.”

Zinsnede uit The Origins of Totalitarianism van Hannah Ahrendt uit 1941.

voelde dan ik las. Er gebeurde zoveel

verdieping van AINSI in

meer dan er stond.

Maastricht biedt een prachtig

Van Niccolò Ammaniti heb ik

uitzicht op het Maasdal. Ginds, achter

bijna alles gelezen. Ik heb familie in

de heuvel ben ik geboren, wijst

Calabrië. Vroeger woonden ze in de

Ronald Wintjens ver over de Maas in

zomer drie maanden bij ons, stond

welke situaties ook. Het biedt me niet alle antwoorden, maar het werpt

de richting van Sint Geertruid. Bij

er elke dag Italiaans eten en zoete

licht op het donkere pad dat voor me ligt.”

Wintjens leiden alle wegen naar dans,

lekkernijen op tafel en geurde het

De Amerikaanse minister van defensie James Mattis heeft een bibliotheek met

ook als hij over beeldende kunst,

naar koffie. Ammaniti roept die sfeer

6000 boeken en mag graag Shakespeare en Marcus Aurelius citeren.

boeken of muziek praat. Zelf danste

zo terug.

LICHT _ “Door veel te lezen kom ik nooit voor verrassingen te staan in

RUTTE LIEGT _ “Er zijn meerdere mensen die, op elk door hen gewenst

hij tot zijn 35e.

In Het is de liefde die we niet begrijpen van Bart Moeyaert las ik

moment, de stoel onder de kont van de premier vandaan kunnen trekken.

theater _“Bij dans denk ik vaker:

Zij kunnen zeggen: Rutte liegt, want hij wist het wél, al die jaren, want hij

doe eens niet zo moeilijk, vertel het

die op elkaar verliefd zijn. Mij trof

heeft het met mij besproken.”

gewoon even. En bij theater denk ik

vooral de zo mooi beschreven

Nieuwsuur-journalist Bas de Haan meent dat premier Rutte sinds de bonnetjes-

wel eens: praat niet zo veel en laat het

vanzelfsprekendheid ervan.

affaire chantabel is, en dat Teeven er zijn voordracht voor de Raad van State aan

me gewoon zien.

heeft te danken.

CURIOSITEIT _ “Klassieke muziek is van iedereen, het zit in ons

Elke keer als ik in Londen ben, ga

voor het eerst over twee jongens

Ik lees nu met veel plezier De Procedure van Harry Mulisch. Zo

ik een avond naar Trafalgar Studios

knap, je voelt dat hij je ergens naar

om me te laten verrassen door een

toe brengt terwijl het er niet letterlijk

gezamenlijk dna. Ik wist niet dat het werd gezien als iets elitairs, dat merkte

voorstelling. Ze programmeren er niet

staat. Het lijkt op dans: vaak snap je

ik pas in Nederland.”

de kaskraker maar ook niet de niche.

niet wat je ziet, maar je voelt wel dat

De op Curaçao geboren operazangers Tania Kross wordt in Nederland nog steeds

Ik zag er de toneelversie van Sweeney

het klopt.”

beschouwd als een curiositeit.

Todd. Er was geen decor behalve een stoel, een emmer en een houten

beeldende kunst _“Bij mijn

plank. De acteurs speelden zelf de

dansensemble Project Sally zoeken

we door in die trant. We zoeken vooral naar gaten in de markt. Vorig jaar

muziek. Ze speelden zo beeldend dat

we heel erg naar een sterk beeld en

zijn millennials het grootste leeftijdscohort ter wereld geworden.”

je het decor vormde in je eigen hoofd.

lijnenspel. Ik werd altijd bijzonder

MILLENNIALS _ “We doen maar wat, eerlijk gezegd. Als iets lukt, gaan Shane Smith van Vice(land) legt uit waarom zijn strategie zo succesvol is.

Toen ik jong was zag je vaker ballet

geïnspireerd door Oskar Schlemmer,

op tv. Ik herinner me Jiri Kiliyan. Dat

vooral door zijn Triadisch Ballet uit de

nam ik op met de videorecorder en

jaren twintig. Daarin is de beeldende

omdat er niet naar de gewone man geluisterd zou zijn. Maar wij doen

daarna fietste ik naar de gymzaal van

kunst met de dans versmolten. Heel

hier niet anders. Sterker, we zitten al jaren af te tellen tot het geschreeuw

Sint Geertruid om het gevoel uit te

minimalistisch wordt de ruimte benut

eindelijk voorbij is. En ondertussen denkt de gewone man dat-ie dan maar

dansen. Toen wist ik: dit wil ik.”

en het lichaam geabstraheerd. Ik denk

GEWONE MAN, WAT NU _ “Niemand had de Brexit zien aankomen,

zelf de Tweede Kamer in moet en ligt het wrakhout dat op de golf van het

dat het publiek het nu nog lastig vindt

populisme is meegekomen op het strand te rotten.”

boeken _“Ik wilde vroeger niet

De Betrouwbare Mannetjes in de Volkskrant worden steeds betrouwbaarder.

lezen en niet studeren. Ik wilde alleen

vol kunst, maar ik heb het allemaal

maar dansen. Later heb ik een enorme

geërfd of bij elkaar gestruind op

inhaalslag gemaakt. Opeens moest ik

markten en kringloopwinkels.”

IMPRESARIAAT _ “Wilders is uiteindelijk weinig meer dan een

30

Z

ijn kantoor op de derde

om ernaar te kijken. Mijn huis hangt

ongekend succesvol impresariaat voor media stunts, ideaal voor redacties

alles lezen en weten. Ik twijfelde over

die dankzij de marktwerking in de journalistiek moeten scoren met

Wuthering Heights van Emily Brontë.

film _“Ik zeg Fellini vanwege de

makkelijk te verhapstukken berichtjes.”

Moest ik nou een suf oud boek over

combinatie rauw en esthetisch,

Joris Luyendijk legt nog eens uit hoe de media bijdragen aan het rondpompen van de

de liefde gaan lezen? Het is nu echt

surreëel en reëel. Eerlijk gezegd wil

verbale orgie van haat en wraakzucht van de PVV-leider.

mijn nummer 1. Omdat ik zoveel meer

ik altijd heel veel zien maar het komt

zuiderlucht 4\2017

edits

Boeken top 10

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 14.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

1 — Colson Whitehead De ondergrondse spoorweg (-)

2 — Lars Kepler Jager (-)

3 — Johan van de Beek & Claire van Dyck Sultan en de lokroep van de jihad (-)

Ronald W jaar dire intjens (Sint G e c Maastri teur van het d ertruid, 1972) is an ch Nederla t, vanaf vorig sgezelschap P sinds drie ja ro n twee It dse Dansdage ar is hij ook d ject Sally in ire aliaanse n. windho Hij woont in cteur van de nden.

Maastri cht met

4 — Stefan Hertmans De bekeerlinge (-) 5 — Ilja Leonard Pfeijffer Peachez (-)

6 — Elena Ferrante De geniale vriendin (4)

7 — Pierre Jarawan De zoon van de verhalenverteller (-)

8 — Almudena Grandes

“Dan gaat mijn hoofd op hol en mijn hartslag omhoog, en is de danser wakker.”

Kleine helden (-)

9 — Marcia Luyten Het geluk van Limburg (-)

10 — Kluun DJ (-)

voor me moeten maken en dat kan

hele korte spanningsboog. Als ik thuis

ik niet betalen. Trouwens, ik ken

film kijk op Netflix kan ik die na tien

Rolf dus misschien lukt het wel.”

minuten uitzetten.”

mode _“Heel soms loop ik bij

muziek _“Gurdjieff! Hij is eigenlijk de grondlegger

Kiki Niesten binnen. Ze heeft niks

van het Enneagram, zo’n

voor mannen en ik hoef niet in

zelfontwikkelingsding met

vrouwenkleren rond te lopen, maar ik

een hele filosofie en beweging

doe er inspiratie op.

daarachter, waar je je ook je

Ik keek vaak naar Alexander

vraagtekens bij kan zetten. Maar hij

McQueen. De shows die hij vorm gaf,

componeerde soms ook muziek,

werden theatervoorstellingen, net als

zoals The Great Prayer, een stuk

bij Victor & Rolf. Ook hier interesseert

voor piano van tien minuten. Zo

mij vooral het perspectief van de

mooi. Het is super minimal, heel

maker. Zelf heb ik hele lange armen

uitgekleed, heel gevoelig. Deze

en een vrij lang bovenlijf, bij mij zit

muziek maakt me rustig en warm

kleding standaard niet goed, ik moet

van binnen. Ik luister bijna niet

dus naar duurdere winkels. Maar

meer naar klassieke muziek of

ik loop niet rond in super designer

opera want als ik dat doe, zie ik

kleding.

dansers dansen, komen beelden

Bij Victor & Rolf spreken me de

op, voel dan van binnen dat ik

uitvergroting en abstrahering

zelf moet bewegen. Dan gaat mijn

aan. Hun kleding moet altijd iets

hoofd op hol en mijn hartslag

vervormen of juist het mens-zijn

omhoog en is de danser wakker.”

benadrukken. Zelf heb ik niks van Victor & Rolf. Ze zouden speciaal iets

EMILE HOLLMAN

meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is onontbeerlijk voor het voortbestaan van het blad.

Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/ begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205

O er niet van. Voor film heb ik ook een

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op

pvallende nieuwkomer deze maand is Sultan en de lokroep van de jihad van Johan van de Beek en Claire van Dyck, waarvan de eerste druk al na een week was uitverkocht. Behalve, curieus genoeg, bij de kwaliteitskranten NRC Handelsblad en Volkskrant (tot nu toe) trok het boek van de twee onderzoeksjournalisten van De Limburger veel aandacht. Ook de regionale zender L1 had geen interesse in het beste boek van eigen bodem sinds lange tijd. Het verscheen rond carnaval, toen had men daar andere zaken aan het hoofd.

Sultan geeft een uitbundig gedocumenteerd beeld van de verleidingskracht die de jihad op jonge moslims uitoefent, en, even ontstellend, hoe onze samenleving daar mee omgaat. Een journalistieke page turner met in dit genre onvermoede literaire kwaliteiten.

Voor een top-10 die wordt samengesteld op basis van verkoopcijfers van Nederlandse en Vlaamse boekhandels, is de entree van Peachez van Ilja Leonard Pfeijffer, de in Genua woonachtige Nederlandse auteur, opmerkelijk. De als roman verpakte novelle scoorde ál haar punten voor deze klassering bij de Vlaamse lezers. Misschien omdat het ‘fotomodel’ Sarah Peachez, waar het centrale personage in dit boek op is gebaseerd, als pornosterretje in bepaalde kringen al bekendheid genoot van het internet? “Voor al die anderen ben ik alleen maar een foto, een plaatje, een fantasie.

Voor jou ben ik echt. Snap je dat.” Aldus Ilja.

(WS)

c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Emile Hollman, Rowland Jones, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Ronald Rovers, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Annemarie Staaks, Richard Stark, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / ontwerpburo bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele

Distributie:

verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen

Ursem Koeriers Venlo

(Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis

—

(Genk), Van Piere (Eindhoven) en de Tribune (Maastricht).

ISSN: 1875-7146

31

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

gesubsidieerd door de Provincie Limburg