zuiderlucht
maandblad voor kunst en cultuur
13e jaargang • 4/2019
4
Briek Schotte, de roman Daria Bukvić als bever De Meesters van Elsloo Raggende Manne Kunstkopers in Luik Louis Paul Boon Jacqueline Hamelink
3 FEB T/M 5 MEI 2019
50 Jaar Thielen DE OGEN VAN DE MEESTER
Grote dubbelexpo Evert Thielen in Limburgse musea Het Limburgs Museum en Museum van Bommel van Dam presenteren vanaf 3 februari 2019 de grootste Evert Thielen-tentoonstelling ooit. Nooit eerder was er zoveel werk van deze markante kunstenaar te zien. Machtige veelluiken vol realistische beelden die bol staan van fantasie, dramatiek en poĂŤzie. Ter ere van zijn 50-jarig kunstenaarsjubileum keert de schilder terug naar zijn geboorteplaats en wordt Venlo drie maanden Thielenstad.
voor meer informatie en het boeken van tickets www.limburgsmuseum.nl Museum van Bommel van Dam is in dit project partner van het Limburgs Museum De provincie Limburg ďŹ nanciert het Limburgs Museum
Met dank aan het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Mondriaanfonds die deze tentoonstelling mogelijk maakten
wat je ziet, ben je zelf
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
ricardo brey Adrift - Expositie
t/m 2 jun
Ricardo Brey, Mono-no-aware, 2016 Photography printed on paper, silver aged metallic paper, mirror, metal and coins on canvas board, 50 x 70 x 2 cm Photo Isabel Perera, Gent Courtesy Alexander Gray Associates, New York Š Ricardo Brey/Artists Rights Society (ARS), New York
locatie: Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
abafazi
Black, Brave & Beautiful
do 11 apr | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
chris hinze
Tibet - on the Roof of the World
wo 24 apr | 20.15 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
museumconcert Trio Eclipsis
IN COMBIN A MET MU TIE SEUM BEZOEK
Erfgoedcentrum De Domijnen
Kapittelstraat 6, Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst
Ligne 5, Sittard
zo 28 apr | 11.30 locatie: Hal Ligne Ligne 5, Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
zuiderlucht 4/2019
7
inhoud
editorial — Vijftig, veertig, dertig... De verklaring komt achteraf, en zal heel vanzelfsprekend lijken.
8 Briek Schotte, de roman ‘Tom Dumoulin, ik zou niet weten wat ik over hem moest schrijven.’
13 pleased to meet you — Raggende Manne ‘Te talig voor punk, te punk voor poëzie, te anti voor dada en te dada voor anti.’
15
daria – Knaagdier ‘En als we boos zijn, zijn we hysterisch, irrationeel of gewoon gek.’
16 Streng, strak en helder Ooit was Nederland een gidsland van ontwerpers. Nu dreigt verrommeling, en utilitarisme.
20 bits — Onvervangbaar ‘Als vijfentwintigjarige was ik overtuigd dat inhoud boven esthetiek moest staan.’
20 feuilleton — Beter dan Rembrandt Evert Thielen in Venlo | Marleen Daniëls in Hasselt | Jeroen Blok in Veghel
22
Veel kleine meesters in plaats van één grote Ook diepgaand onderzoek kon de identiteit van de Meester van Elsloo niet onthullen.
26
Kunstkopers met hart voor de stad Luik toont zijn in de jaren van voorspoed opgebouwde kunstcollectie.
29 post zl — Nog één keer Boon Luister nog eens naar zijn melodieuze zinnen. Naar het ritme in zijn lange uitweidingen.
30 blendr & filtr — Bleekjes ‘Ik zit liever aan tafel met een wapenhandelaar dan met een kunsthandelaar.’
30 de voorkeur van — Jacqueline Hamelink ‘De materie was bijna orgastisch omdat de enscenering niets wegnam van de fantastische muziek.’
31
zl boekentop-10 — Hertalingen Op het toneel gelden andere wetten, geen enkele tekst is er heilig.
Cover: Ontwerper Wim Crouwel. foto Paul Huf. Zie pagina 16: Streng, strak en helder
5
Berlioz’ Symphonie fantastique Dirigent Dmitri Liss Slagwerk Dominique Vleeshouwers MacMillan / Berlioz vr 5 apr 20.00 uur / Theater aan het Vrijthof Maastricht za 6 apr 20.15 uur / Muziekgebouw Eindhoven
Klassieke droomvlucht Dirigent Dmitri Liss Piano Alexander Melnikov Beethoven / Prokofjev / Schubert do 11 apr 20.00 u / Theater Heerlen vr 12 apr 20.30 u / Chassé Theater Breda za 13 apr 20.30 u / Concertzaal Tilburg
philharmoniezuidnederland.nl
wo 10 apr 20.30 u–21.45 u / Complex, Maastricht vr 12 apr 20.30 u–21.45 u / CHV Noordkade Veghel
Matthäus-Passion Dirigent Jos van Veldhoven Bach wo 17 apr 19.30 u / Theater aan het Vrijthof Maastricht do 18 apr 19.00 u / Muziekgebouw Eindhoven vr 19 apr 19.00 u / De Maaspoort Theater & Events Venlo za 20 apr 19.00 u / Muziekgebouw Eindhoven
editorial
advertentie
zuiderlucht 4/2019
12 MAART 10 JUNI
Vijftig, veertig, dertig…
E
en van de maandelijkse rustpunten in dit blad - ik spreek voor mezelf - is de rubriek Bits waarin kunstenaar Mat van der Heijden zichzelf spiegelt aan de wereld en aan zijn werk. Hoe het voortdurend ‘herschikken’, zoals hij het deze maand noemt, hem verder brengt. Hoe de worsteling met het dagelijkse bestaan een weerklank vindt in zijn werk. Hoe het experiment, het afwijken van het gangbare, hem telkens weer een uitweg biedt. De vrijheid die je neemt om, zonder een vooropgezet plan te volgen, tot een oplossing te komen. Soms is die oplossing er voor je het in de gaten hebt. Een vriendin schreef me over de roller coaster die het leven soms kan zijn, als het in gezondheid, liefde en werk kan tegenzitten. Hoe gaan mensen die de heilzame werking van de kunst niet toelaten in hun leven daarmee om, vroeg ze zich af. De een vindt zijn contrapunt in de kunst, de ander in de natuur, een derde bij een hechte vrienden- of familiekring, een vierde bij de therapeut – van alles een beetje helpt ook, misschien wel het beste. Toch blijkt het zoeken naar evenwicht lastiger als de slinger van de klok ver uitslaat. Het is een cliché dat we in hectische tijden leven; toch lijkt het zaak om meer dan ooit te blijven zoeken naar de vrijheid en het experiment. Naar het herschikken. Het is vreemd dat je die drang in de kunsten juist nu zo weinig terugziet. Ik loop door een tentoonstelling die, passend in deze tijd, zichzelf overschreeuwt. In elke zaal nieuw tromgeroffel, dat steeds meer op elkaar gaat lijken. Ineens kreeg ik zwaar behoefte aan het nietige en het minuscule. Het nietige dat wél ontzag wekt. In het theater zag ik een stuk waar alles en iedereen in de overdrive stond – net als, na afloop, het publiek. Zijn we zo doof en blind geworden dat we alleen nog onder de indruk raken van het geëxalteerde? Ik denk aan The Who, aan hun ‘rockopera’ Tommy uit 1969, een experiment van precies vijftig jaar geleden. Zing even mee: ‘Tommy can you hear me?’ - ‘He’s a pinball wizard, there has to be a twist.’ Op de radio hoorde ik iemand, het was nog net geen verwijt, vaststellen dat de veertig jaar geleden overleden Louis Paul Boon de immigratiecrisis niet heeft voorzien. En wat zou Boontje, de experimenteel die van alles het stof der tijden wilde vegen, wel niet gevonden hebben van de opwarming van de aarde? Dertig jaar geleden viel de Berlijnse muur. De wereld haalde opgelucht adem, de geschiedenis kon op de mestvaalt, alle trossen los voor het alles onoverwinnelijke liberalisme. Het werd een illusie. De geschiedenis is terug, en hoe! Net als de bouw van nieuwe muren, om mensen van elkaar te (onder)scheiden. Mensen laten zich geen geweten schoppen. Vijftig, veertig, dertig, schrijvenderwijs ontstaat een dwingende ritmiek. Het komt uit de lucht vallen, zonder vooropgezet plan. Moet ik nu doorgaan, op zoek naar ijkpunten van twintig en tien jaar geleden? Om, quasi veelzeggend, uit te komen bij het hier en nu, bij Stunde Null, einde of herbegin? Nee, legt Mat van der Heijden in zijn Bits (zie pagina 20) van deze maand uit. Als zich gedurende het werken iets aandient dat lijkt op regelmaat, een vermoeden van een plan, moet je dat juist laten vallen. De verklaring komt achteraf. En zal, net als bij het tromgeroffel, de zucht naar het geëxalteerde en het verleden als panacee, heel vanzelfsprekend lijken. Achteraf dus. Nu nog niet.
Karin Hanssen RETURNING THE GAZE MUSEUMHELMOND.NL
Leisurepark Bandert te Echt
De verklaring komt achteraf, en zal heel vanzelfsprekend zijn.>
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
Saluti d’Agriturismo Poggio Antico
U bent bij ons te gast in een agriturismo op de top van een heuvel bij het meer van Chiusi. Poggio Antico staat garant voor een onvergetelijk verblijf in het groene hart van Italië, met historische steden als Siena, Perugia, Rome en Florence binnen handbereik. poggioantico.net
books
8
zuiderlucht 4/2019
Briek Schotte. foto uit boek
zuiderlucht 4/2019
books
Met stijl won wielrenner Briek Schotte geen prijzen. Met karakter des te meer. PAUL VAN DER STEEN las de roman van Herman Chevrolet over de knoestige Flandrien die excelleerde in de meest literaire koersen, de voorjaarsklassiekers. “Het is een boek in de traditie van Stijn Streuvels.”
BRIEK SCHOTTE, DE ROMAN
H
et is een stokpaardje van
2004) was weliswaar een mythische figuur maar
Herman Chevrolet. Een
allerminst een god of halfgod. Hij kon veel. De
beetje wielerwedstrijd heeft
boerenzoon uit Desselgem won twee keer de
dezelfde verhaalstructuur
Ronde van Vlaanderen, twee keer Parijs-Tours en
als een mythe uit de
twee keer Parijs-Brussel. En hij werd twee keer
Griekse oudheid. En van
wereldkampioen op de weg, de eerste keer in 1948
alle eendagskoersen lijken
in Valkenburg waar de deelnemers tijdens de 267
die van april nog het
kilometer koers 27 (!) keer de Cauberg moesten
meest op de klassieke heldensages: de Ronde van Vlaanderen, waar zoals ze in Vlaanderen zeggen
beklimmen. Maar lang niet alles lukte. Meerdaagse rondes
“nooit jeannetten winnen”, en Parijs-Roubaix, de
werden geen succes. Parijs-Roubaix leek op
uitputtingsslag op de Noord-Franse kasseien.
Schottes knoestige lijf geschreven, maar tijdens negen deelnames kwam hij nooit verder dan de
In zijn vier eerdere boeken over wielersport kreeg
vijfde plek. Ondertussen werd er ook een beetje
de fictie steeds meer de overhand. Tot afgrijzen
gelachen om de sukkel Briek.
van zowel wielerliefhebbers als historici. Maar
“Juist daarom was hij zo populair bij het volk”,
Herman Chevrolet (Tielt, 1956) houdt nu eenmaal
vermoedt Chevrolet. “Hij was en bleef een van
van het spel van waarheid en verdichting. Hij vindt
hen.” Schotte overleed in 2004, op de dag dat de
het passen bij een sport waar voortdurend “de
Ronde van Vlaanderen werd verreden. Enkele dagen
waarheid wordt gelogen”. Een van zijn eerdere titels
later, ruim een halve eeuw na het einde van zijn
luidde Het feest van list en bedrog, en dat was niet
wielerloopbaan, kreeg hij een heldenbegrafenis.
zomaar.
Chevrolet: “De kist werd gedragen door acht grote
Nu ligt er zijn eerste roman, Briek! De laatste
kampioenen, onder wie Eddy Merckx, Freddy
Flandrien. De hoofdrolspeler Briek Schotte (1919-
Maertens en Roger De Vlaeminck. Daar liepen
>>
9
NU IN VAN ABBE POSITIONS #4
Gluklya, Naeem Mohaiemen, Sandi Hilal en Alessandro Petti over het hedendaagse leven in bezet gebied en de effecten van politieke conflicten, vanuit een activistische visie t/m 28.04.2019
VADIM BRODSKY
Presentatie van grafisch werk van de Russische kunstenaar Vadim Brodsky in de bibliotheek van het museum t/m 03.05.2019
MARKEN EINDHOVEN (2011-2019)
Twee werken van frank mandersloot, gemaakt uit gestreept textiel dat wordt gebruikt in traditionele klederdracht in het Noord-Nederlandse Marken t/m 10.06.2019
RADICALLY MINE!
Overzichtstentoonstelling van tien jaar kunstwerken door talentvolle vmbo, havo en vwo leerlingen, geĂŻnspireerd door de collectie van het museum 18.04 - 16.06.2019
vanabbemuseum.nl Bilderdijklaan 10, Eindhoven volg ons op facebook, twitter, instagram
zuiderlucht 4/2019
books
‘Iemand als Tom Dumoulin lijkt me een aardige jongen. Maar ik zou niet weten wat ik over hem moest schrijven.’
mensen bij die dat deden uit opportunisme.
wiebelend. Chevrolet: “Zijn zit was eigenlijk heel
Bij leven waren ze minder goed geweest voor
modern, diep, in de beugels, waar tijdgenoten nog
Schotte.”
heel ver omhoog zaten. Maar verder oogde zijn
Ook Brieks vader was een plaag voor de
fietsen als moeizaam voortploegen.”
ambities van zijn zoon. Met dat rare fietsen
Misschien was het dat ook wel. Van zijn gezicht las
had hij weinig op. Als oudste zoon moest Briek
je het afzien af. Maar wielrennen is naast een fysieke
hem opvolgen op de boerderij. “Het zou een
ook een mentale sport. Wie voorbij de pijngrens
langdurige worsteling worden”, vertelt Chevrolet.
wil gaan, kan veel bereiken. Vandaar die andere
“Zelfs na de grote successen kon hij thuis nooit
bijnaam: IJzeren Briek.
op veel enthousiasme rekenen. Ik heb veel werk
En dan is er nog de omschrijving die het tot
gemaakt van die moeizame vader-zoonrelatie.
ondertitel van Chevrolets roman schopte: ‘De laatste
Daardoor is het een beetje een roman in de
Flandrien’. “Eigenlijk heeft die term Flandrien
traditie van Stijn Streuvels geworden.”
twee levens gekend”, legt Chevrolet uit. “Beide
Chevrolet werd als jongetje van een jaar of
betekenissen waren het werk van Franstaligen.
acht, negen besmet met het wielervirus. “Op
Oorspronkelijk was het een scheldwoord, een
vakantie in Zwitserland passeerde de Tour de
aanduiding voor een groep van Vlaamse renners
France. Daarna werd ik een fanatiek volger via de
die de wielerpistes onveilig maakten: lompe,
kranten, de radio en de flarden die de tv destijds
onbehouwen, primitieve boeren. Later werd het
bood.”
een etiket voor het type renner dat het goed deed
Heel even koerste hij ook zelf. Het was lang
in loodzware voorjaarsklassiekers als de Ronde
Herman Chevrolet. foto Koos Breukel
genoeg om zich geen illusies te maken over zijn
van Vlaanderen en Parijs-Roubaix. Slecht uit hun
talent. Hoewel. “Toen, maar ook nu droom ik me
woorden komende jongens van het platteland die
tijdens wielertochten een bestaan als renner van
erg hard konden fietsen. Briek Schotte was behalve
houdt de evolutie in het Belgische wielrennen
aanzien. Geen Tourwinnaar, maar zo een die op
de laatste Flandrien eigenlijk ook het archetype van
ook tegen. Nederland bracht de laatste jaren
de zevende, achtste plaats in het eindklassement
de Flandrien. Hij voldeed aan alle criteria.”
misschien wel zeven tot tien goede ronderenners
kan eindigen. Pathetisch, maar ach.”
Voor boerenzoon Schotte was de fiets een
voort. En België? Vrijwel niemand. Philippe Gilbert
springplank naar een ander bestaan. “Tot een
is verreweg de beste Belgische renner van de
Vlaanderen naar Amsterdam, waar hij als kok
paar keer toe leek het einde van zijn ploeg en de
laatste tien jaar en zowat de enige die zich breed
aan het werk ging. De verwoede lezer ging ook
uitgebroken oorlog hem terug te werpen in het
manifesteerde.” Uiteindelijk kan dat ‘blindstaren op’
schrijven. Mislukte ontdekkingsreizigers waren
boerenbestaan. Maar hij hield vol.”
ook de klassiekers zelf raken. “Als het te zeer een
Als jongeman verkaste Chevrolet van
zijn beoogde onderwerp. “Mannen die er jaren over deden om van de oostkant van Amerika naar de westkant te dolen. De Spanjaarden die als eersten de Amazone afzakten. Maar toen verscheen het eerste nummer van het literaire wielertijdschrift De Muur en dacht ik: ‘Dat is het!’ ”
N
a zijn afscheid als coureur bleef
Vlaams feestje wordt, dreigt het folklore te worden.” Ook over het verloop van andere koersen is
Schotte actief in de wielrennerij. Als
de schrijver kritisch. “Na Lance Armstrong is
ploegleider. Chevrolets grotendeels
het Nieuwe Wielrennen gekomen. Eerlijker en
op ware feiten gebaseerde roman
netter. Eerlijk gezegd vind ik het ook saaier en
laat de treurigheid van dat deel van
voorspelbaarder geworden. Zo iemand als Tom
Schottes loopbaan zien: hoe hij werd gepiepeld
Dumoulin lijkt me een aardige jongen, maar ik
interessanter dan de wedstrijden zelf. De
door sponsoren en andere ploegleider geworden
zou niet weten wat ik over hem moest schrijven.
grootheden zijn ook niet het meest interessant.
oud-renners. Degradatie op degradatie volgde, de
Armstrong spotte al als beginnend renner met alle
“Neem Eddy Merckx. Alles gewonnen. Maar verder
grote kampioen van weleer liet het gebeuren. “Hij
regels en wetten. Kijk hoe hij in 1993 op zijn 22e
geen smetje. Dat is me te saai. Bij Schotte stuit je
was een man van voor de mentaliteitsomslag van
wereldkampioen werd in Oslo. Later vernieuwde hij
tenminste op conflict.”
de jaren zestig, hè. Het kwam waarschijnlijk niet in
met zijn ploegleider Johan Bruyneel de tactiek. Ja,
hem op om in opstand te komen tegen het gezag.”
daar kwam ook list en bedrog bij kijken. Maar dat
De levens naast de koersen vindt hij
Albéric Schotte heette hij voluit. De roepnaam werd Briek. “Kort. Krachtig. Zonder franjes. Briek!
Schotte was niet geschikt voor het vak van
maakte de sport ook interessanter.”
Hard als een baksteen”, schrijft Chevrolet in zijn
ploegleider. “Het automatisme om grote renners
Briek! is Chevrolets laatste wielerboek. “Anders
roman over de wielrenner. Misschien droeg de
automatisch door te laten stromen naar die taak
ga ik me herhalen. Ik ga nu door met de antihelden
naam wel bij aan zijn faam. Dat fijne ritme ook
tekent het conservatisme in die sport. Een goede
waar ik ooit over wilde schrijven: de mislukte
bij het uitspreken van voor- en achternaam: Briek
coureur is niet automatisch een goede manager. Zelf
Schot-te.
vandaag de dag zijn er nog maar een paar ploegen,
ontdekkingsreizigers.” ZL
In de loop van zijn sportcarrière kwamen de bijnamen. ‘De fietsende Zátopek’ was er
zoals Sunweb, die het anders doen.” Dat conservatisme is ook op andere manieren
zo een. Schottes stijl leek op die van de in die
fnuikend. “Ik kijk met een dubbel gevoel naar de
tijd beroemde Tsjechische afstandsloper Emil
grote voorjaarsklassiekers. Het blijven prachtige
Zátopek: hoekig, hortend, stotend, continu
koersen, maar de blinde fixatie op de aprilmaand
Herman Chevrolet, Briek! De laatste Flandrien. De Arbeiderspers, 248 blz, 19,99 euro
11
30 NOVEMBER 2018 - 28 APRIL 2019
David Lynch, Untitled (drawing 055), ca. 1965-1969, mixed media, courtesy the artist (detail)
BONNEFANTENMUSEUM
zuiderlucht 4/2019
pleased to meet you
1, 2, 3, stop
A
De Raggende Manne. foto William Rutten
‘De teksten stromen eruit, als warme reuzel’.
ls iemand me belt vanuit de auto om aan te kondigen dat het wat later wordt want “het rijdt niet”, heb ik al sinds het begin van de jaren negentig het gelijknamige nummer van de Raggende Manne in mijn hoofd. Hun Het Rijdt Niet is de beste samenvatting die ik ooit heb gehoord van de frustratie over stilstaan terwijl je wilt rijden. Het nummer is gekmakend druk, vol met opgewonden claxongeluiden. Daaroverheen speelt de band zo snel mogelijk vooruit, terwijl Bob Fosko zingt waarom dat hem nou juist niet lukt: “Het rijdt niet, het staat stil.” En hoe dat voelt en oogt: “Uren stinken wachten / Schouders klemmen / M’n kop in een kokende kop / Douwende kaken doden / Krakende ogen / Genoeg / Ik heb er genoeg van / Ik ben ’t zat”. Veel teksten van Raggende Manne zijn zo: staccato, afgemeten zinnen, geschreven om door Fosko met een rood hoofd en dikke aderen in zijn nek in een microfoon te worden gebruld. Fantastische titels ook: Ik wil je broer niet zijn. Brandende vlierbessen. Vale kop. Het is net te talig voor punk, net te punk voor poëzie, net te anti voor dada en net te dada voor anti. Het is een genre op zichzelf. Ze gaven een afscheidsconcert in Paradiso. In het persbericht stond: “Het publiek was er al jaren klaar mee. De Raggende Manne nu godzijdank ook.” Dat was tijdelijk. Want ze bestaan weer sinds enige tijd. Ze hebben ook een nieuw album: Alles kleeft. Er is weinig veranderd. Het grootste verschil zijn de songtitels: die zijn nu volledig in kapitalen. Lijkt me terecht. De tekst van het titelnummer is ronduit vies: “Jij bent hier geweest / Ik voel het, ik zie het / Alles kleeft.” Die van IK GELOOF DAT JIJ HET NIET HELEMAAL SNAPT is een fantastische samenvatting van de spraakverwarring van menig debat op social media: “Hé, praat tegen me als ik naar je luister!” Maar het allermooist is AANVLIEGEN, waarin Fosko alle verschrikkelijke kantoortaal achter elkaar plakt: “Blijft de vraag / Hoe we dit gaan aanvliegen / En dan uitrollen.” Hij eindigt het zoals hij de meeste Raggende Manne-nummers eindigt: “1,2,3, stop.” De Ramones, maar dan omgedraaid. Toen ik Bob Fosko ooit interviewde en hem vroeg hoe hij die teksten in vredesnaam krijgt verzonnen, gaf hij een antwoord dat op zichzelf ook weer een Raggende Mannetekst had kunnen worden: “Ze stromen eruit, als warme reuzel.” Begin dit jaar werd slokdarmkanker geconstateerd bij Fosko. De tour gaat gewoon door, al vindt Fosko zijn stem door de ziekte “onvoorspelbaar”. Daarom heeft de band onder “vrienden en liefhebbers” vocalisten gezocht die Fosko ondersteunen tijdens de tour. En zo worden de minst gezellige liedjes uit de geschiedenis van de Nederpop noodgedwongen alsnog meezingers. LEON VERDONSCHOT
De Raggende Manne, 11/4 in Maastricht, 25/4 in Nijmegen.
13
aanvullend publieksprogramma:
Basquiat CafĂŠ 11 apr / 9 mei 2019
Anthony Nestel
Performance op het snijvlak van beeldende kunst en dans
apr 2019
Diverse rondleidingen kijk op schunck.nl/basquiat
Heerlen schunck.nl/basquiat
zuiderlucht 4/2019
daria
Knaagdier
A
Wat een tijd om in te leven, als het kijken van een sportreclame minstens zo inspirerend kan zijn als het herlezen van De tweede sekse.
ls ik opnieuw geboren zou worden en ik zelf mocht kiezen of ik dan als man of als vrouw ter aarde zou komen, dan zou ik een bever willen zijn. In een glanzend bruin gestroomlijnd lijf door rivieren schieten, hout doorknagen, dammen bouwen, en zo de wetten van het water veranderen. Dobberend op mijn rug langs de naaldbomen glijden. Mijn staart als stuurvrouw - Serena’s tennisracket - waarop ik nooit verdrink. Jean-Paul Sartre noemde zijn geliefde Simone de Beauvoir ‘Castor’, Frans voor Bever. Omdat ze onstuitbaar haar weg door filosofieën, dogma’s en mannen heen knaagde, in een tijd waarin een gepaste ’spirit animal’ voor een vrouw hooguit een elegante zwaan of poesje met klauwtjes kon zijn. Sinds ik laatst gevraagd werd een voordracht te geven over hoe ik me tot het feministische levenswerk van De Beauvoir verhoud, heb ik mezelf verrijkt met een arsenaal aan trivia over Europa’s grootste knaagdier. Mannetjes- en vrouwtjesbevers worden bijvoorbeeld even groot (circa 120 cm lang). Aan het formaat is dus niet te zien of een bever mannelijk of vrouwelijk is. Ook hun geslachtsorganen maken weinig duidelijk, want de mannetjes hebben geen zichtbare penis -scheelt vast een hele hoop gedoe in de kleedkamers. Op de avond van de Oscars-uitreiking lanceerde sportmerk Nike zijn nieuwe reclamecampagne Dream Crazier, waarin we videobeelden zien van verschillende vrouwelijke topatleten. De voice-over is ingesproken door Serena Williams, die we aan het eind ook in beeld zien. Na de gewaagde maar fantastische campagne rondom de knielende football-speler Colin Kaepernick (“Stand for something, even if it means sacrificing everything”), is ook deze campagne doordesemd van de gedachte ‘social awareness sells’. Serena zegt: “Als we emotie tonen, worden we dramatisch genoemd. Als we tegen mannen willen spelen, zijn we gestoord. En als we dromen van gelijke kansen, hebben we waanideeën. Als we ergens voor staan, zijn we losgeslagen. Wanneer we te goed zijn, is er iets mis met ons. En als we boos zijn, zijn we hysterisch, irrationeel of gewoon gek.” En later eindigt ze met: “Dus als ze jou ‘gek’ willen noemen? Prima. Laat ze zien waar ‘gek’ toe in staat is.” Wat een tijd om in te leven, als het kijken van een sportmerkreclame minstens zo inspirerend kan zijn als het herlezen van De Beauvoirs De tweede sekse. Bij de zin “Wanneer we te goed zijn, is er iets mis met ons” wordt een fragment getoond van een over de finish denderende Zuid-Afrikaanse atlete die keer op keer moet bewijzen dat ze een vrouw is. Haar naam is Caster Semenya. En het gaat haar niet lukken om haar superkrachten in te dammen. Misschien vernoem ik mijn toekomstige dochter wel naar haar. En dan verwelkom ik haar zo op de wereld: Lieve Caster, Bevers kwamen oorspronkelijk voor in Nederland, maar raakten in 1826 uitgestorven omdat er intensief op ze werd gejaagd en hun biotopen werden vernietigd. Beverpelzen en bevervlees waren zeer gewild. Ook werden ze gedood vanwege het veroorzaken van overlast. In 1988 werden bevers opnieuw uitgezet. Een jaar later werd je moeder geboren. Ik had een ijzersterk gebit en knaagde er een paar hoge bomen mee kapot. Dat was niet gemakkelijk. Er zijn een hele hoop takken op me stukgeslagen, maar uiteindelijk heb ik mijn stukje aan de dam bijgedragen. Jij bent nu nog tandeloos, dus leun maar op de dam, tot je eigen hoektanden doorkomen, en bouw dan verder. Leer andere knagers kennen, leer anderen knagen, en bouw dan samen verder. Ik geloof nog steeds dat we het tij kunnen keren. DARIA BUKVIĆ
15
design
zuiderlucht 4/2019
CafĂŠ De Unie in 1986 door Carel Weebers
Oosterscheldekering. foto Rob Bogaerts/Anefo Š Nationaal Archief Materiaalsoort
Bewegwijzering op Schiphol door Ben Wissing
16
Cirkellamp van Aldo van den Nieuwelaar
Meeting point op Schiphol door Kho Liang Li
zuiderlucht 4/2019
design
STRAK, STRENG EN HELDER Jarenlang was Nederland een gidsland voor ontwerpers. Daarna kwam de privatiseringsgolf en won prijs het definitief van kwaliteit, stelt EDO DIJKSTERHUIS vast in de tentoonstelling Modern Nederland 1963-1989 in Den Bosch. Een pleidooi voor de rehabilitatie van het modernisme.
I
edereen die wel eens vliegt weet wat voor
sober gebruik van zwart, wit en grijs. ‘Streng’ is de
doolhoven luchthavens kunnen zijn. Orly in
typering die zich hier het beste voor leent. Maar de
Parijs en Gatwick in Londen zijn rampzalig,
inzet was dan ook niet gering. Deze makers wilden
het Milanese vliegveld Malpensa is een hel.
Nederland omvormen tot een betere leefomgeving,
Een positieve uitzondering is Schiphol.
misschien wel de beste ooit. Hun houding was
Zelfs met de recente uitbreidingen en
dienend, maar hun ambitie op het megalomane
verbouwingen weet je eigenlijk altijd waar je
af. Decennialang hebben deze modernisten hun
bent en hoe je naar gate, douane of uitgang
stempel gedrukt op ons land. Van postzegels tot
komt. Grote gele borden wijzen de weg, met
Deltawerken, van praatpaal langs de snelweg tot
eenduidige boodschappen in het Nederlands
automatische melkmachine in de stal – er was
(zwarte letters) en Engels (witte letters). Gestileerde pictogrammen zorgen ervoor dat zelfs de grootste analfabeet niet verdwaald raakt.
weinig dat niet van hun tekentafel kwam. Het modernisme was een reactie op de Cobrabeweging die daarvoor dominant was. De nieuwe smaakmakers vervingen expressie en emotie door
Die vormgeving is niet het resultaat van een
frisse rationaliteit. Het principe van ‘vorm volgt
geavanceerde analyse van big data of diepgravend
functie’ werd tot in het extreme doorgevoerd en
marketingonderzoek. Ze is ontsproten aan het brein
iedere vorm van franje werd in de ban gedaan.
van Benno Wissing, medeoprichter van Total Design.
Weinigen waren zo recht in de leer als Wim Crouwel,
En wel in 1963, ruim een halve eeuw geleden.
net als Wissing voorman van Total Design en door
Wissing maakte deel uit van een generatie van
fans liefdevol ‘Mister Grid’ of ‘Gridnik’ genoemd. Zijn
vormgevers en kunstenaars die klaar waren met de
ontwerpen zijn het toppunt van mathematische
truttigheid van de wederopbouw en zich verzetten
efficiëntie en uitgebeende schoonheid.
tegen de wegwerpesthetiek van de opkomende
In 1972 ontwierp Crouwel een telefoonboek
consumptiemaatschappij. Zij ontwikkelden een
zonder hoofdletters dat niet op naam maar op
stijl gekenmerkt door geometrie, symmetrie en
nummer was gerangschikt. Dat kost minder papier >>
17
TOEGANGSPRIJS: 12 EURO INFO & RESERVATIE: WWW.CCMAASMECHELEN.BE / T. +32 (0)89/76 97 97 ORGANISATIE: CC MAASMECHELEN I.S.M. JEUGDDIENST MAASMECHELEN
en werd uiteindelijk niet in productie genomen. Hoewel gericht op vooruitgang en de toekomst greep het nieuwe modernisme terug naar eerdere kunststromingen: de vooroorlogse avant-garde. Vooral het constructivisme van Bauhaus stond model, maar ook De Stijl (1917-1931) kon rekenen op hernieuwde belangstelling. Carel Weebers reconstructie van het Rotterdamse Café De Unie in 1986, met zijn gevel die eruitziet als een Mondriaan-schilderij, is op te vatten als een regelrecht eerbetoon aan J.J.P. Oud, wiens origineel uit 1925 het bombardement op de stad niet had overleefd. Net als Bauhaus en De Stijl was het nieuwe modernisme doordesemd van een diep idealistisch gevoel van maakbaarheid: een beter leven door opgelegde goede smaak. En dat kwam beter tot zijn recht in de jaren zestig tot negentig dan in de vooroorlogse periode. Voor het eerst in de geschiedenis hadden kinderen het bijna automatisch beter dan hun
PODIUM EXPO 04.2019 05.2019
DO 04.04.2019 — 20:15 — KLASSIEK
LA PETITE BANDE - UITVERKOCHT! J.S. BACH - MATTHEÜSPASSIE BWV 244
VR 12.04.2019 — 19:30 — MINICONCERT, OPENING EXPO
ouders. Economische groei ging bovendien gepaard met sociale emancipatie. Een universitaire studie kwam binnen bereik van iedereen; wie niet mee kon
VÉVÉ ‘SHAKE’ MAZIMPAKA LE POUVOIR SE MANGE SEUL (T/M 25/05)
komen, mocht rekenen op een sociaal vangnet. De
DI 23.04.2019 — 20:15 — FILM
vormgeving van die tijd verbeeldden de transparantie,
À MON ÂGE JE ME CACHE ENCORE POUR FUMER RAYHANA OBERMEYER - 2017
welvaartstaat was ideaal en werkelijkheid. De kunst en democratie en progressiviteit die daarbij hoort.
DO 25.04.2019 — 20:15 — KLASSIEK
RUSQUARTET N. RIMSKY-KORSAKOV, A. LYADOV, E.A.
VR 26.04 > ZO 28.04.2019 — CIRCUSTHEATER
CIRCUS RONALDO FIDELIS FORTIBUS
ZO 28.04.2019 — 20:15 — CONCERT
THE SCABS FORTY YEARS
MA 29.04.2019 — 20:15 — FILM
STYX WOLFGANG FISCHER - 2018
NS-logo door Gert Dumbar, 1958
DI 30.04.2019 — 20:15 — THEATER
TONEELHUIS, ARSENAAL/LAZARUS / GUY CASSIERS BAGAAR
19.30u: Inleiding
DO 02.05.2019 — 20:15 — KLASSIEK
ANNELIEN VAN WAUWE & ZEMLINSKY QUARTET J. SUK, A. ZEMLINSKY, J. BRAHMS
VR 03.05.2019 — 20:15 — COMEDY
ADRIAAN VAN DEN HOOF JA, MAAR EERST EEN DIPLOMA
ZO 05.05.2019 — 20:15 — CONCERT
Dit sterk maatschappelijk gedreven modernisme nestelde zich in alle plooien van de samenleving. Interieurs stonden vol Pastoe-meubels. Op kantoor vond je stoelen van Friso Kramer of de liniaal en puntenslijpers van Bruno Ninaber van Eyben. Maar er
WALTER VERDIN / MATCHUME ZANGO MGODO TRACKS - SUPPORT ACT SAMMY KOUYATE
was ook flink wat kruisbestuiving met de beeldende
DI 07.05.2019 — 20:15 — KLASSIEK
en het minimalistische werk van Ad Dekkers. Op het
WOUTER DEKONINCK & HILDEBRANDT CONSORT TEA WITH MENDELSSOHN AND COFFEE WITH SCHUMANN
DI 07.05.2019 — 20:15 — FILM
IL A DÉJÀ TES YEUX LUCIEN JEAN-BAPTISTE - 2016
foto: Annelien Van Wauwe © Christian Ruvolo
VOOR IEDEREEN VANAF 12 JAAR
LOCATIE → PARK CULTUURCENTRUM, KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN (B)
V.U. EEF PROESMANS, P.A. KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN | FOTO © BENNY DE GROVE
20:15 20:15 15:00
advertentie
CIRCUSTENT PARK CULTUURCENTRUM
Expo VR 26.04.2019 ZA 27. 04.2019 ZO 28.04. 2019
en inkt en oogt rustiger. Maar het bleek te revolutionair
DO 16.05.2019 — 20:15 — KLASSIEK
QUATUOR AKILONE W. A. MOZART, A. BERG
kunst, getuige de abstracte sculpturen van André Volten gebied van de hedendaagse dans is Hans van Manen aan te merken als geestverwant, net als Frans Molenaar in de mode. Het modernisme uit de periode 1963-1989 liet internationaal zijn sporen na, maar op weinig plekken zo sterk als in ons land en met zoveel late echo’s. Het supermodernisme dat vanaf 1995 opgeld deed en zorgde voor een hausse aan gladde kantoortorens kan
MEER INFO EN RESERVATIE WWW.CCMAASMECHELEN.BE
zuiderlucht 4/2019
design
Ook Rijksbouwmeester Floris Alkemade pleit voor meer artistieke verbeelding om verdere verrommeling en utilitaristische gedrochten tegen te gaan.
Dienst Esthetische Vormgeving werd intern wel eens gekscherend Dienst Eindeloze Vertraging genoemd omdat ze ruim baan gaf aan de soms onmogelijke wensen van ontwerpers, maar als opdrachtgever genoot ze internationaal groot aanzien. In 1989 viel de Berlijnse Muur, in de periode erna verhuisde veel gedachtegoed dat tot dat moment als vanzelfsprekend werd gezien naar
Biljet door Ootje Oxenaar
de schroothoop. Zo ook het modernistische geloof in Grote Verhalen. De nieuwe wereldorde
Het maakt Modern Nederland 1963-1989 tot
was het startschot voor grootschalige
een politieke expositie, een pleidooi voor de
privatisering volgens neoliberaal model.
herwaardering van de rol van ontwerpers. Daarin
Het is niet voor niets dat het Design
staat directeur Timo de Rijk van het Bossche
Museum Den Bosch de tentoonstelling
museum niet alleen. Rijksbouwmeester Floris
Modern Nederland 1963-1989 over de gouden
Alkemade lanceerde onlangs Panorama Nederland,
jaren voor ontwerpers tot 1989 laat duren.
een gepassioneerde oproep om ruim baan te geven
Veel overheidsinstellingen, jarenlang de
aan de artistieke verbeelding. Die is volgens hem
drijvende krachten achter een groot deel van
hard nodig om de grote ruimtelijke uitdagingen van
worden gezien als direct uitvloeisel. Hetzelfde
de ruimtelijke vormgeving, hielden in de jaren
de komende jaren, van stedelijke verdichting en
geldt in zekere mate voor Droog Design, dat
negentig op te bestaan. En daarmee ook de
een vergrijzende bevolking tot klimaatverandering
sinds 1993 uitblinkt in minimalisme, zij het met
ambitieuze opdrachten voor ontwerpers.
en energietransitie, in goede banen te leiden. Als
Postzegel door Baer Cornet
een relativerende knipoog.
Er is de afgelopen dertig jaar nogal besmuikt
er geen kunstenaars en vormgevers mee aan het
De oorzaak van die sterke invloed
gedaan over het modernisme, dat vaak
stuur zitten, zo waarschuwt hij, verrommelt het
moet worden gezocht in verregaande
is weggezet als moralistisch, om niet te
land en staat Nederland binnen de kortste keren
staatsbemoeienis met de inrichting van de
zeggen paternalistisch. De vrije markt en het
vol utilitaristische gedrochten. Er is niet zozeer
openbare ruimte. Overheden waren gulle
postmodernisme zouden veel meer smaak en
behoefte aan een nieuwe Crouwel of Wissing, maar
opdrachtgevers voor de vers afgestudeerde
kleur aan de wereld toevoegen. Dat leek het
aan een intellectueel klimaat en politieke wil om
industrieel vormgevers die vanaf 1955 werden
geval - tot de financiële crisis toesloeg. Daarna
afgeleverd in Eindhoven en vanaf 1969 in
ging prijs het winnen van kwaliteit, zozeer zelfs
esthetiek weer serieus te laten meetellen. ZL
Delft. Bij nieuwe publieke gebouwen werd
dat esthetische overwegingen vaak niet eens
één procent van het budget gereserveerd voor
meer geopperd worden.
kunst en vormgeving. Maar ook de huisstijlen
Modern Nederland 1963-1989 roept op tot
voor overheidsdiensten werden speciaal
herwaardering van het modernisme. Niet
ontworpen, zoals het gestileerde logo van de
alleen omdat de ijzersterke ontwerpen de tand
NS dat Gert Dumbar tekende in 1958.
des tijds - zie Schiphol en NS - gemakkelijk
Daarnaast had de overheid zelf vormgevers
hebben overleefd, maar vooral vanwege de centrale rol die kunstenaars en vormgevers
toenmalige PTT. Deze afdeling werd lange tijd
kregen toebedeeld bij de inrichting van
geleid door Ootje Oxenaar, de legendarische
het publieke domein. Daardoor kregen
kunstenaar-ambtenaar die ons ook het
brievenbussen, waterwerken en huisstijlen
mooiste papiergeld ter wereld heeft bezorgd.
een maatschappelijk waarde en impact die
Onder zijn leiding werden brievenbussen,
ze nooit zouden hebben gehad als ze uit de
postzegels, telefooncellen, zelfs zomertenues
handen waren gekomen van louter technische
voor postbodes ontworpen. Oxenaars afdeling
probleemoplossers.
Ontwerp Friso Kramer
in dienst. De ontwerpafdeling van de
Modern Nederland 1963-1989. De vormgeving van een gidsland. Van 23 maart t/m 18 augustus in Design Museum Den Bosch. designmuseum.nl Munten door Bruno Ninaber van Eyben, 1988
19
culture
zuiderlucht 4/2019
f e u i Met bijdragen van Dieter van den Bergh en Wido Smeets
Onvervangbaar
K
opgeslokt en aangevreten door golven groen, een massa mensen wordt door een muur van natuur
an kunst vervangen?
naar de oceaan gedreven, een berg in bedwang
Ik herschikte onlangs mijn oude doekjes en kwam
gehouden door steigers, en mensenhoofden gaan
bij een klein olieverfwerkje op linnen uit 1989. Alles
op in natuurlijke materialen. In Bloks duiding:
wat ik toen maakte, had een directe relatie met mijn
“De controledwang van de mensheid richting de
dagelijks bestaan. Als vijfentwintigjarige was ik ervan
natuur neemt grote, dictatoriale vormen aan. Je
overtuigd dat inhoud boven esthetiek moest staan. Het
kunt wel keurige gazonnetjes en zo mooi mogelijke
gevolg was wel een moeizame worsteling met het beeld
plantsoentjes blijven aanleggen, maar uiteindelijk
dat zo zijn eigen merites heeft.
verliest de mens het toch van de natuur.” Zijn advies:
Gelukkig was er het experiment.
“Lay down your weapons, het heeft geen zin je te
En de vrijheid die ik zelf genomen had om al doende
verzetten.”
Bits
tot oplossingen te komen, zonder
De werken van Blok moet je niet op een plaatje
vooropgezet plan te volgen. En om
zien, je moet er letterlijk met je neus bovenop
daarvan af te wijken gedurende het
gaan staan. Anders ontgaan je de details. De mini-
werk. Meestal stond het beeld op
mensjes die uit het zwarte groen opsteken, de
papier of doek voordat ik goed en wel in de gaten had
beelden, de bruggetjes en poorten die leiden naar
wat er nu precies gaande was. Dat zijn de beste werken.
onbekende werelden. Net als de geheimzinnige
Kwam de inhoud toch naderhand. Als een soort verklaring voor mezelf.
antieke, ijzeren luiken die her en der onder de Jeroen Blok, Zonder titel
maar af en toe loopt het wonderwel samen. Wat er staat is onvervangbaar. MAT VAN DER HEIJDEN
werken in de silo opdoemen. Jeroen Blok, Lay down your weapons. Van 17
Soms staan beeld en inhoud elkaar volledig in de weg,
Muren van natuur
maart t/m 12 mei in de Wiebenga-silo van CHV
“Straks kunnen we elkaar niet meer verstaan”,
♦
Noordkade Veghel. chvnoordkade.nl
waarschuwt Jeroen Blok alvast terwijl we steeds verder afdwalen in de silo. De 32 meter hoge betonnen torens, ooit gevuld met graan, zijn wegens de galm een akoestische uitdaging, maar ook een gedroomde exposeerplek voor het even
Backstage met Marleen Daniëls
duistere als intrigerende werk van de kunstenaar uit Nieuwkoop. ,,De meest passende plek ooit
Bijna 35 jaar fotografeerde Marleen Daniëls
voor mijn werk.”
ontwerpers en modellen van de internationale
Met zijn mengvoederfabrieken en eindeloos grote
modewereld. Ze deed dat front én, vooral,
industrieterreinen geldt Veghel niet direct als de
backstage. Alle groten der aarde verschenen voor
parel van Brabant. Toch is een van die industrie
haar lens. Veelal ongedwongen, zonder de glitter
terreinen, het voormalige fabrieksterrein van CHV
en glamour die aan het wereldje kleeft. Uit haar
aan de Noordkade, intussen - met behoud van
werk blijkt dat de in Heusden-Zolder geboren
talloze oude industriële elementen - omgebouwd tot
Daniëls ondanks alle verleidingen bleef wat ze
een innemende culturele hotspot, met cafés, podia,
was: een reportagefotograaf.
(kunst)winkeltjes, theater en bioscoop.
Haar eerste gepubliceerde foto’s stammen uit 1987.
Jeroen Blok (1976) is behalve illustrator van
Roemenië en de burgeroorlog in Joegoslavië. In India
fotograaf ook, en vooral, beeldend kunstenaar. Het
maakte ze fotoreportages over kinderarbeid. Toch
grootste en boeiendste deel van zijn werk bestaat
kreeg gaandeweg de modefotografie de overhand,
uit zwart-wit collages. Van een afstandje lijken ze
ook vanwege de spectaculaire opkomst van Vlaamse
soms op foto’s, maar ze blijken ambachtelijk te zijn
mode, meer specifiek de ‘zes van Antwerpen’: Dirk
samengesteld met knipsels en plakwerk, afkomstig
Bikkemberg, Ann Demeulemeester, Walter Van
uit onder meer ‘found footage’.
Beirendonck, Dries Van Noten, Dirk Van Saene en
De mens verwoest de aarde en vernietigt de
Mat van der Heijden – Surrogaat (1989). Olie op linnen, 21 x 18 cm.
20
In die tijd fotografeerde Daniëls ook de revolutie in
kinderboeken, ontwerper van skateboards en
Marina Yee. Aanvankelijk fotografeerde Daniëls
natuur, is de heersende gedachte - bij Jeroen Blok
vooral voor Het Belang van Limburg, later kwam
is het precies andersom. Op zijn collages neemt
daar De Standaard bij en tal van modebladen.
de natuur het over van de mens en groeit ze ons letterlijk boven de pet. Een flatgebouw wordt
Toen de Zes van Antwerpen met hun shows naar Parijs, Milaan en de andere hoofdsteden van de
zuiderlucht 4/2019
culture
l l e t o n de kapstokken, bedrukt met prints van
aangebracht, die zijn schilderijen een
zijn schilderijen. Aan de achterkant is een
email-achtige glans geven. “Alsof er licht
tijdelijk Thielen-paviljoen aangebouwd
door glas-in-lood schijnt”, zegt hij in
waar Thielen-panini, Thielen-high tea,
een van de begeleidende filmpjes bij de
een Thielen-luncharrangement, een
expositie.
Thielen-diner (twee of drie gangen) en
verf nam Thielen van zijn middeleeuwse
aangeboden. Tegen de museale mores in
voorgangers ook een voorliefde voor
is er ook werk van de kunstenaar te koop.
veelluiken over – maar dan op XXXXL-
En aan de voorkant van het museum
formaat. Sommige hebben tot 25
heeft de gemeente een onbestemd stuk
vierkante meter beschilderd oppervlak.
publieke ruimte tot Evert Thielenplein
In Venlo worden de megawerken
uitgeroepen. Zo eert Venlo zijn artistieke
door een museummedewerker op vaste
zoon, ook al heeft hij er na zijn geboorte
tijden geopend en weer gesloten, een
amper één jaar gewoond.
attractie die de bezoekers elke keer
Al in zijn academiejaren bekeerde Evert De dinertafel annex catwalk in de 50ste show van Dries Van Noten in Parijs in 2004. foto Marleen Daniëls
Behalve het ontwikkelen van een eigen
een Thielen-borrelarrangement worden
bewonderende oh’s en ah’s ontlokt.
Thielen (Venlo, 1954) zich, tegen alle
Het romantisch-realistisch idioom
heersende trends in, tot het realisme.
van Thielen, met veel aandacht voor
mode trokken, ging Marleen Daniëls mee
met steeds minder winnaars en steeds
Zijn initiatie als kunstenaar had hij toen
vrouwelijk bloot, trekt, zeker voor het
in hun gevolg. Ze fotografeerde dat het
meer verliezers, kan daar geen sprake
al achter zich. Als zesjarige zag hij in
Limburgs Museum, onwaarschijnlijk hoge
een lieve lust had, het merendeel ‘old
meer van zijn.
Gent De aanbidding van het Lam Gods
bezoekersaantallen, tot nu toe meer
van de gebroeders Van Eyck, icoon van
dan 25.000. Hoe dat komt? “Thielen”,
het Modemuseum Hasselt een overzicht
blijven de nieuwlichters van het kaliber
de laatmiddeleeuwse schilderkunst. Het
vertrouwt een suppoost ons op toe ,
van haar modefotografie, niet in lijstjes,
Martin Margiela?
bleek een epifanie.
alsof hij het Best Bewaarde Geheim van
maar in grote prints tegen de muren.
Framing Fashion, van 1 maart t/m 7 juni
Met pal ernaast, in vol ornaat, de op die
bij Mia-H, Kempische Kaai 85 in Hasselt.
een wetenschappelijk onderzoek naar
Rembrandt. Misschien zelfs beter.”
foto’s getoonde originele ontwerpen van
mia-h.be
de werkwijze van de Van Eycks. Van
50 jaar Thielen. De ogen van de meester.
daaruit ontwikkelde hij net als de broers
Van 2 februari t/m 5 mei in het Limburgs
een eigen verfsoort uit een mengsel van
Museum en het ex-postkantoor/
halfedelstenen, mineralen, aardsoorten
Museum Van Bommel Van Dam.
en emulsies van lijnzaad en eieren. Het is
limburgsmuseum.nl
skool’ analoog. Afgelopen winter toonde
Wat rest is een verzuchting: waar
Iris van Herpen, Viktor & Rolf, Josephus Thimister, Dries Van Noten, John
♦
Galliano en Yohji Yamamoto. De over drie verdiepingen verdeelde expositie gaf een raak inzicht in de handel en wandel van de internationale modewereld. Een van de blikvangers was
Beter dan Rembrandt
Thielen deed in Brussel ooit mee aan
Venlo onthult, “is misschien even goed als
deze verf, in meerdere lagen over elkaar
een deel van de fameuze, 150 meter lange dinertafel annex catwalk die Dries Van
Nu de weerstand vanwege zijn status
Noten in 2004 liet klaarzetten bij zijn
als society-schilder verdwenen lijkt, is
vijftigste show in een oude hangar in een
in Venlo een uitgebreid retrospectief
Parijse voorstad. Er waren 500 gasten
van het oeuvre van Evert Thielen.
die werden bediend door 250 obers; over
Het Limburgs Museum maakt ruim
de as van de tafel liepen de modellen af
baan voor zijn vaak monumentale
en aan.
schilderijen.
Een selectie van Marleen Daniëls’
Zijn tekeningen, schetsen en ontwerpen
modereportages is nu te zien bij Mia-H
hangen honderd meter verderop in
(Mode Incubator voor Accessoires) in
het voormalige postkantoor, waar over
Hasselt. Ze geeft een compacte blik
een jaar of twee, na een ingrijpende
backstage van een modeshow en biedt
verbouwing, het nu nog dakloze Museum
een sfeervolle proeve van haar kunnen.
van Bommel van Dam de meubels naar
dVoor een deel geven een nostalgische
binnen zal schuiven.
inkijk op een periode in de modesector
Met de dubbelexpositie 50 jaar Thielen.
waarin het er nog losjes aan toe ging,
De ogen van de meester pakken de
en er nog plaats was voor humor en
twee musea ongekend groot uit. In het
(zelf)relativering. In de huidige, door
Limburgs Museum is het meubilair in de
Instagram gestuurde miljoenenbusiness
ontvangsthal, inclusief de panelen van
Evert Thielen, Driemanschap, 1999
21
culture
zuiderlucht 4/2019
Veel kleine meesters
Meester van Elsloo, Corpus (detail), Ellikom, St. Harlindis en Relindiskerk. foto Elfi Brouwers Fotografie
22
Meester van Elsloo, Corpus (detail), Ellikom, St. Harlindis en Relindiskerk. foto Elfi Brouwers Fotografie
zuiderlucht 4/2019
culture
Behalve Jan van Steffeswert zou er in het Maasdal nog een andere grote middeleeuwse beeldensnijder hebben gewerkt. Diepgaand onderzoek kon de identiteit van deze Meester van Elsloo niet onthullen, legt Lars Hendrikman uit aan PAUL VAN DER STEEN. “Aannames van kenners bleken beïnvloed door de tijdgeest.”
in plaats van één grote
N
amen en rugnummers. Bij
De eerste plannen voor een tentoonstelling
schilderijen, beelden en
in het Bonnefantenmuseum over deze Meester
ander moois horen in onze
van Elsloo dateren uit 2007. Veel van het
ogen makers, liefst met een
voorwerk werd gedaan door Peter te Poel, de
interessante levensloop.
inmiddels gepensioneerde conservator die eerder
Kunsthistorici doen hun best,
verantwoordelijk was voor een groot retrospectief
maar stuiten – zeker als ze ver terug moeten in de
over Jan van Steffeswert. Het werd een worsteling
tijd – op allerlei onmogelijkheden.
omdat de beoogde reconstructie langzaam maar zeker de contouren kreeg van een deconstructie.
Tot in de late middeleeuwen waren kunstenaars
Het kostte tijd om het inzicht te laten landen
vaak kundige, maar anonieme ambachtslieden.
dat ook een demythologisering een waardevolle
Het werk was belangrijker dan het individu.
en interessante expositie kon opleveren. Te
Ze werden zelden op een voetstuk geplaatst,
Poels opvolger als conservator oude kunst, Lars
slechts enkelingen lieten sporen na door hun
Hendrikman, nam het onderzoek over. En nog
werk te signeren, zoals de fameuze Maastrichtse
steeds zijn lang niet alle vragen over de aan
beeldensnijder Jan van Steffeswert.
de Meester van Elsloo toegeschreven beelden
Zonder identiteit geen kunstenaar? Als
beantwoord. Toch wordt het (voorlopige) verhaal
kunsthistorici op werken stuiten met stilistische
alvast verteld, in de tentoonstelling Meester van
overeenkomsten, willen ze die wel eens
Elsloo. Van eenling naar verzameling.
toeschrijven aan één persoon. Vaak kiezen ze de
Het was kunsthistoricus J.J.M. ‘Zef’ Timmers,
plaatsnaam waar een voor dat oeuvre representatief
later hoogleraar kunstgeschiedenis in Nijmegen
werk zich bevindt. Zo ontstond de naam Meester
en directeur van het Bonnefantenmuseum, die
van Elsloo.
in 1940 publiceerde over twee Anna-te-Drieëns
>>
23
LUXE?
VERANDERENDE VERLANGENS LUXE Nu te HIGH TEA zien in Zaterdag en zondag 12.00 – 15.00 uur Cube Brasserie M
€22,50 p.p.
Inclusief toegang voor Cube vol=vol t/m 14 apr. 2019
Nog meer in Cube: 20 mrt. & 3 apr. Workshop Teresa van Dongen 31 mrt. Lezing Shahar Livne 14 apr. Lezing Aliki van der Kruijs 15 apr. Gesloten i.v.m. opbouw nieuwe expositie Nature 10 mei Opening Nature Info & tickets cubedesignmuseum.nl
Cube design museum is het eerste museum in Nederland volledig gewijd aan design.
gesubsidieerd door de Provincie Limbur g
zuiderlucht 4/2019
culture
‘Kunsthistorici streefden een soort darwinistische orde na. Vrijwel niemand keek nog eens goed naar het geheel.’
(Jezus, Maria en haar moeder Anna) en drie
werken al arbitrair, nog discutabeler was de
Madonnabeelden die volgens hem van een en
manier waarop het oeuvre in de jaren daarna bleef
dezelfde hand moesten zijn. Lars Hendrikman:
groeien tot uiteindelijk zo’n tweehonderd werken.
“De gelijkenissen zaten volgens hem in de
“Kunsthistorici streefden een soort darwinistische
popperige gezichten, de lange, slanke vingers
orde na”, stelt Hendrikman. “Met families en
en de uitbundige plooival van hun gewaden.
subfamilies. De nieuwste toeschrijving borduurde
Timmers beschouwde een Anna-te-Drieën
vaak voort op de voorlaatste. Vrijwel niemand keek
uit de Sint-Augustinuskerk in Elsloo als het
nog eens goed naar het geheel.”
sleutelwerk. Bij gebrek aan een echte naam schreef hij daarom over de Meester van Elsloo.” Voor leken werd die toeschrijving een onuitputtelijke bron van misverstanden. “Ze denken dat de maker ook werkte in Elsloo”, zegt Hendrikman. “Of op zijn minst dat het beeld voor de kerk van Elsloo werd gemaakt.
T
ot nu. Bij het meest diepgaande onderzoek tot heden bekeek het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel
zeventig Meester van Elsloo-beelden in Belgisch bezit. Jaarringen in het hout, pigmentsoorten,
Maar dat gebouw dateert uit de jaren veertig
kleurgebruik, werkbanksporen en meer maakten
van de negentiende eeuw. Het beeld komt
kristalhelder dat er in plaats van één Meester van
waarschijnlijk van elders. De aan de Meester
Elsloo er vele, misschien wel tientallen meesters
van Elsloo toegeschreven beelden zijn, voor
verantwoordelijk waren voor de ooit als één oeuvre
zover ze niet in grote musea als het Louvre
aangemerkte beeldenverzameling.
in Parijs en het Victoria & Albert Museum in
Wat eigenlijk tasten in het duister was, bleek met
Lars Hendrikman. foto Carla van de Puttelaar
het prinsbisdom Luik en het hertogdom Bourgondië.
Londen staan, ook te vinden aan beide zijden
de nodige brille te zijn gepresenteerd als vrijwel
van de Maas over een gebied van iets groter
vaststaande feiten. Aannames van de kenners
toegeschreven beelden zijn gevonden in
dan de lengte van Nederlands Limburg, in
bleken beïnvloed door de tijdgeest. Hendrikman:
het Midden-Limburgse Maasdal. “Het Stift
Nederland, België en Duitsland. Het kerngebied,
“In de jaren zeventig zag je de marxistische
in Thorn is zeer voorstelbaar als een van de
de plek van de meeste beelden, ligt tussen
voorkeuren in een deel van de academische
belangrijke opdrachtgevers. Daar traden
Maaseik, Thorn en Weert.”
kringen terug. Daar geloofde men graag in grote
alleen voorname vrouwen in die tenminste
kunstenaarscollectieven. De werkplaats van de
zestien adellijke kwartieren konden
belangrijkste en decennialang doorwerkend
Meester van Elsloo werd meestal in Roermond
overleggen. Ze brachten geld mee, en
misverstand zorgden. Was de toeschrijving
verondersteld; in de beschrijvingen groeide die uit
smaak. De voorkeur voor Anna-te-Drieëns
van Timmers van de oorspronkelijke vijf
tot een soort kunstfabriek zoals het atelier Cuypers-
kan worden verklaard uit de opkomst van
Toch waren het de connaisseurs die voor het
De meeste aan de Meester van Elsloo
Stoltzenberg in diezelfde stad
de burgerij in die tijd. Het kindje Jezus,
van zo’n drie eeuwen later.
Maria en haar moeder Anna waren daar een
Er zouden tientallen mensen
populair onderwerp, een soort pars pro
tegelijk aan het werk zijn
toto voor de familie en familiewaarden.”
geweest. Maar zulke grote
Dat nogal wat beelden voor hun
werkplaatsen bestonden eind
tijd tamelijk archaïsch (enigszins
vijftiende, begin zestiende eeuw
tweedimensionaal en naïef) ogen, is
niet eens in een grote stad als
mogelijk te verklaren uit de ontwikkelingen
Antwerpen, laat staan in of rond
in die jaren. Hendrikman: “Misschien had
het Maasdal. Een ambachtsman
stijl ook een functie. Het prinsbisdom
met twee gezellen die onder zijn
Luik had het moeilijk in de strijd tegen het
mentorschap het vak leerden,
almaar machtiger wordende hertogdom
was het maximum.”
Bourgondië. Het is voorstelbaar dat de
De veelal uit blokken eikenhout
Luikenaren na de oorlogsverwoestingen
gesneden beelden die nu in
teruggrepen op een oude beeldtaal, als een
het Bonnefantenmuseum
soort verwijzing naar hun gloriedagen.” ZL
zijn te zien, stammen uit de periode tussen grofweg 1480 en 1525. Veel opdrachten in die periode kwamen na de verwoestingen van de oorlogen in de streek, onder meer tussen Meester van Elsloo, Marianum (detail), Thorn, Sint-Michaëlskerk, c.a. 1500-1550. foto Elfi Brouwers Fotografie
Meester van Elsloo. Van eenling naar verzameling. Van 22 februari t/m 16 juni in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. bonnefanten.nl
25
culture
26
zuiderlucht 4/2019
Emile Claus, Le vieux jardinier, rond 1886 Š Ville de Liège
zuiderlucht 4/2019
culture
Kunstkopers met hart voor de stad Tot 1950 was Luik een van de meest welvarende industrie steden van West-Europa. Die hoogtij weerspiegelt zich in de stedelijke kunstcollectie, waarmee museum La Boverie nu de geschiedenis van de stad in beeld brengt. WIDO SMEETS ging kijken. “Geen spoor meer te zien van de heroïsche arbeiders van toen.”
D
e eerste blik, met twee meer
wenkbrauwen of het gepermitteerd is dat hij naar
dan levensgrote schilderijen
binnen komt.
van Jean Ingres en Emile Claus,
De teflonachtige Napoleon is in alles de tegenpool
voelt als een paukenslag.
van de struise tuinman. Bij Ingres, de jonge
Ingres, 23 jaar jong, schilderde
romanticus die de fotografische precisie van zijn
Napoleon Bonaparte in 1803,
latere werk al benadert, walmt het parfum je
niet lang voor deze keizer zou worden. Naast het
tegemoet. Bij Claus, de meester van het licht, ruik je
statieportret hangt, even groot, De oude tuinman
de tuin achter hem, en voel je de lang verwelkomde
van Emile Claus uit 1886, bijna een eeuw en een
warmte van het voorjaar.
handvol kunststromingen later.
Na zo’n entree, denk je, kan weinig meer mis gaan. En dat gebeurt ook niet. Waar een vergelijkbare
De pose van Napoleon, zwaard aan zijn zij, is
collectietentoonstelling in 2016 nog vastliep in een
die van een staatsman. Zijn blik is voornaam en
weinig inspirerende opsomming, neemt museum
bezonnen. Zijn linkerhand steekt in zijn vest – zo
La Boverie je met Luik. Meesterwerken-Liège. Chefs
kennen we hem weer. Zijn rechterhand wijst naar
d’oeuvre bij de hand voor een dubbele trip. Je
een akte die naast hem op tafel ligt, het raam
wandelt door de collectie van La Boverie, voorheen
achter zijn rug biedt een doorkijk op de Sint-
Musée des Beaux-Arts de Liège, en daarmee door
Lambertuskathedraal. Deze door de Oostenrijkers in
de geschiedenis van de schilderkunst door de
1794 verwoeste kathedraal, die tijdens de doortocht
ogen van een stad. De tentoonstelling geeft een
van Napoleon in 1803 nog in puin lag, is op dit doek
beeld van de totstandkoming, door de eeuwen
alvast in volle glorie herrezen.
heen, van deze museumcollectie, en daarmee
Ernaast staat de oude tuinman van Claus, op blote voeten, in de deuropening van een villa,
van de sociaaleconomische ontwikkeling van de industriestad Luik.
de net uitgetrokken klompen naast hem. Armen
Via plaatselijke 16e- en 17e-eeuwse meesters
en benen wijd, blouse open, onder de linkerarm
als Lambert Lombard en Jean Del Cour voert de
een bloempot. Terwijl de zon weerkaatst op zijn
presentatie naar het zwaartepunt van de collectie
doorleefde kop vragen de ogen onder zijn borstelige
die de jaren 1850-1950 omvatten, niet toevallig >>
27
culture
zuiderlucht 4/2019
Wie bij de tijd wil zijn in economie en samenleving, wil dat ook zijn in de kunst. gelegen in het gelijknamige park op een eiland in de Maas toont het museum weer een glimp van zijn beginjaren, van het rijke, mondaine Luik waar in 1905 de Wereldtentoonstelling werd gehouden. In dat vernieuwde museum laat de expositie Luik. Meesterwerken–Liège. Chefs d’oeuvre zien dat de Luikse kunstscouts ook na de Tweede Wereldoorlog nog op hun qui-vive waren. Verenigd in de Société Royale des BeauxArts staken vooraanstaande personen in de stad in 1951 hun nek uit om een expositie van Cobra, een vooraanstaande groep internationale avant-garde kunstenaars, naar Luik te halen. Het bleek een historisch evenement; kort daarop werd de groep ontbonden. Het voorval laat zien hoe voortvarend stedelijk kunstbeleid kan leiden tot een caleidoscopische kunstcollectie die Henri Jacques Edouard Evenepoel, La promenade du dimanche au Bois de Boulogne, 1899 © Ville de Liège
het verhaal van zijn tijd vertelt. De expositie laat ook zien welke gaten in die collectie vielen toen de economische
de hoogtijjaren van Luik als industriestad. Zo
voor het begin van de Tweede Wereldoorlog,
malaise de stad in haar greep kreeg. Uit
belichaamt Henri Evenepoels La promenade du
een Luikse delegatie, bestaande uit een
de aankopen van na 1950 blijkt dat ook op
Dimanche au Bois de Boulogne (1899) in vorm
museumdirecteur, de schepen van schone
dit vlak de voeling met de tijd verloren is
én inhoud de overgang van traditie naar de
kunsten en de hoofdredacteur van La Meuse)
gegaan. Het is een boodschap die het nieuwe
moderniteit. In zijn laatste schilderij reageert
naar Luzern, waar een deel van de door de
museum, met een veel lager budget dan in
de op 27-jarige leeftijd aan buiktyfus overleden
nazi’s afgezworen ‘entartete Kunst’ wordt
de gouden jaren, heeft begrepen. Onder de
kunstenaar op de laat 19e-eeuwse opkomst van
geveild. Door onderhandse afspraken met
titel Feu et fer is in een aparte zaal te zien hoe
de fotografie. De contouren zijn wazig, de kleuren
andere bieders doen de Luikenaren goede
zowel de industriële bloei in de 19e-eeuw
overdadig, de penseelstreek dik en de schilder
zaken, ze kopen er, onder andere, werken
als de neergang na 1980 een inspiratiebron
speelt naar believen met scherptediepte, op
van Chagall, Ensor, Gauguin, Kokoschka,
was voor de eigentijdse kunstenaars. In
een manier waar de fotografen in die tijd alleen
Liebermann, Marc en Picasso.
Constantin Meuniers benauwende, met veel
maar van konden dromen. Tegelijkertijd geeft
D
clair-obscur geschilderde staalgieterij in La
de negentiende eeuw. Luik, inmiddels een
tijd. Crisis (2011-2012), in de vorm van een
welvarende industriestad met een uitdijende
kruis vervatte fotografie van Joëlle Mocci,
op zijn kop, ook in de schilderkunst wisselden
bourgeoisie, maakt er werk van om net
toont in kunstmatige kleuren gepimpte
stijlen en stromingen elkaar in hoog tempo af.
als de nabije steden in het Ruhrgebied een
beelden van kolossale industriële complexen
De enorme dynamiek in de samenleving had een
hedendaagse kunstcollectie op te bouwen
in en rond Luik. Vastgelegd van grote afstand.
onwaarschijnlijk snelle weerslag op de kunsten.
met de kunstcoryfeeën. Wie bij de tijd wil zijn
Dreigend en anoniem. Geautomatiseerd of
Opgejaagd door de visuele concurrentie van
in economie en samenleving, wil dat ook zijn
ontruimd. Het is het Luik van nu. Geen spoor
fotografie en de film, toen nog met de pretentie van
in de kunst.
meer te zien van de heroïsche arbeiders van
het schilderij een blik op de leefwijze van de opkomende bourgeoisie van in dit geval Parijs, waar het elke zondag showtime was in het net aangelegde Bois de Boulogne. De moderniteit zette niet alleen de samenleving
een objectief wereldbeeld, zocht de schilderkunst
e aankopen vormen de kroon op het
coulée à Seraing (1880) werden de arbeiders
werk van een aankoopbeleid met
als helden neergezet. Pal ertegenover hangt
een traditie die teruggaat tot ver in
een staaltje kunstenaarsengagement uit deze
Dat was toen. Driekwart eeuw later krabbelt
het in persoonlijke weergaven van momenten,
Luik uit het een door tientallen jaren van
stemmingen en sferen. De nieuwlichters
sociaaleconomische miserie uitgediept dal.
verketterden het academisme in woord en daad.
Door stevige stedenbouwkundige ingrepen
De textuur van de schilderijen veranderde en vanaf
is de stad de afgelopen jaren van aanzien
1910 maakte de abstractie haar opwachting. In korte
veranderd. Een exponent daarvan is het
tijd werd het realisme verdrongen door de alle
decennialang zieltogende Musée des Beaux-
kunstwetten aan haar laars lappende avant-garde.
Arts dat in 2016 na renovatie en uitbreiding
In die wereld reist op 1 augustus 1939, een maand
28
verder ging als museum La Boverie. Weldadig
toen. ZL
Luik. Meesterwerken. Terugblikken op de collectie van het Museum voor Schone Kunsten. Van 21 december t/m 18 augustus in museum La Boverie in Luik. laboverie.com
zuiderlucht 4/2019
post zl
Nog een keer Boon
H
Luister nog eens naar zijn melodieuze zinnen. Naar het ritme in zijn lange uitweidingen.
et is begin maart, ik zit in de auto, luister naar radiozender Klara en hoor iemand voorlezen uit Mijn kleine oorlog van Louis Paul Boon. Binnen vijf zinnen plooit zich een lach op mijn gezicht – toch is Mijn kleine oorlog om de dooie dood geen humoristisch boek. Dit jaar is de veertigste sterfdag van Louis Paul Boon, op 15 mei om precies te zijn. Kennelijk wilde Klara alvast de eerste zijn; vier dagen achtereen had de zender Café Boon geprogrammeerd, van vijf tot zes. Omdat ik dan niet elke dag in de auto zit, heb ik de andere uitzendingen teruggeluisterd via podcasts. Live-radio om van te watertanden. Ik geloof niet dat ik me Boons overlijden herinner. Op 15 mei 1979 was ik net uit dienst, waarschijnlijk dronken, toch minstens halverwege. De Kapellekensbaan las ik een jaar of twee later, toen ik mezelf weer een beetje in de plooi had. Daarna volgde De voorstad groeit, daarna Abel Gholaerts, daarna Mijn kleine oorlog en nog een paar andere titels. En zijn Boontjes niet te vergeten, de gebundelde cursiefjes die hij schreef voor het toenmalige socialistische dagblad Vooruit. Sindsdien, ik schrijf het met enige schroom, ben ik idolaat van Boon. Schroom omdat ik amper een kwart van zijn oeuvre heb gelezen, en omdat idolatrie een jas is die me slecht past. Boon is de uitzondering. En opnieuw stel ik mezelf de vraag: waarom? Het antwoord komt al in de eerste podcast, waar naar mijn smaak te lang wordt doorgezeverd over de cynische toon in Mijn kleine oorlog. Boons nihilisme, zoals het doorklinkt in de in een latere editie aangescherpte, inmiddels befaamde slotzin: ‘Wat heeft het allemaal voor zin?’ Het debat wordt wat eenkennig, vindt ook Boon-kenner Matthijs de Ridder. We moeten, zegt hij, de muzikaliteit van Boons taal niet vergeten. Luister nog eens naar zijn melodieuze zinnen. Naar het ritme in zijn lange uitweidingen. Literatuur is taalkunst. Het gaat er niet (zozeer) om wát er staat, maar hóe het er staat. In een volgende podcast wordt de - kennelijk onvermijdelijke - vraag gesteld of De Kapellekensbaan, Boons magnum opus uit 1953, nog wel actueel is. Of dat, om zijn eigen woorden te gebruiken, intussen het stof is neergedaald over het boek. Het blijft een hardnekkige misverstand dat schrijvers omslachtig formulerende toekomstvoorspellers zijn wier werk tot in de eeuwen der eeuwen actueel is. Een van de presentatoren stelt vast dat Boon de immigratiecrisis niet heeft voorspeld. Iemand is beneiwud naar hoe Boons standpunt zou zijn geweest over de opwarming van de aarde. Het is biograaf Kris Humbeeck die tegenwerpt dat Boons oeuvre vol zit met mensen die niet opgewassen zijn tegen de alsmaar sneller gaande tijd. Die thematiek, briljant verwerkt in de vorm van het boek, is meer dan actueel. Het is van alle tijden, culminerend in wat we dezer dagen ‘the race to the bottom’ noemen. WIDO SMEETS
29
edits
zuiderlucht 4/2019
De voorkeur van... Jacqueline Hamelink Blendr & Filtr OVERDRIJVEN_ “Altijd maar toekijken, overdrijven. Wie schrijft maakt zich steevast ergens schuldig aan. Wie leeft ook, trouwens.”
Stad van mijn hart
Z
e komt de Tilburgse brasserie RAW
muziektheater_ “Heiner
binnen met een hoofd vol helden
Goebbels is een grote held van me en
en heldinnen. En een papier met
mijn grote voorbeeld. Alles klopt in zijn
namen en titels. Het is niet afdoende.
voorstellingen. Neem De Materie van Louis
Jacqueline Hamelink blijkt een culturele
Andriessen die hij regisseerde tijdens
BLEEKJES_ “God, wat steekt de romanschrijver toch bleekjes bij
veelvraat. “Alles wat ik doe moet iets
de Ruhrtriënnale. Er kwamen zeppelins
de dichter af. (…) Stramme volgeling van oorzaak en gevolg, van
toevoegen.”
overvliegen er stond een kudde schapen
Dichteres Ester Naomi Perquin over leven en schrijven.
chronologie en slaapverwekkende handelingen.” Schrijver Tommy Wieringa.
muziek_“De cello is voor mij een
op het toneel. Ik vond het bijna orgastisch omdat de enscenering niets wegnam van
zielsverwant. Als kind praatte ik niet
die fantastische muziek. Hij snapt waar
BETER_ “We hebben al heel lang begrepen dat het beter is om
graag. Ik vond het zo’n slap aftreksel
de muziek over gaat en vergroot dat op
veel, zo veel mogelijk, van iets te weten voordat je eraan gaat
van wat ik voelde dat ik er lange tijd niet
een surrealistische manier perfect uit. Dat
morrelen, dat het beter is de gevoelens van anderen te delen om
eens aan begon. De cello was mijn enige
perfectionistische heb ik helaas ook.
onze eigen gevoelens te kunnen beheren, dat het beter is om veel
communicatiemiddel. Mijn vader was
woorden ter beschikking te hebben in plaats van weinig omdat
beroepsklarinettist. Op de eerste rij bij
hem is het beeld cruciaal. Neem zijn
uiteindelijk wint wie het meeste weet.”
zijn concerten werd ik verliefd op de cello
fascinerende voorstelling Go down,
Filosoof/schrijver Alessandro Baricco geeft een definitie van cultuur.
en mijn zus op de viool – zij speelt bij het
Moses. Hij haalt het verhaal van Mozes
Radio Filharmonisch Orkest. Het uiterlijk
– in een mandje op de Nijl omdat alle
NAIEF_ “In West-Europa hoor je vaak: die Oost-Europeanen
van de cello vond ik fantastisch, en de
kinderen onthoofd werden - naar deze
begrijpen Europa niet helemaal, ze zijn nog niet goed opgevoed.
klank: je kan er ontzettend op bassen en
tijd door een enorme vuilniscontainer
Ik vrees dat het in dit geval omgekeerd is: de Polen en de Balten
hysterisch op gillen. Dat zit allemaal in de
op te voeren waarin je babygehuil hoort,
vonden al lang dat Europa zich veel te naïef gedroeg. En ze
Solo Cello Sonata op. 8 van Zoltán Kodály.
daarna een interview met een verwarde
hadden gelijk.”
Mijn hele persoonlijkheid zit in die
moeder op een politiebureau. En een
Historicus Mathieu Segers is hoogleraar Europese geschiedenis in
sonate - heb ik althans lang gedacht. Een
enorme machine op het podium die met
Maastricht.
geliefde moest dat stuk ook mooi vinden,
een enorme snelheid staat te draaien; er
anders kon het nooit wat worden. Na
komen langzaam pruiken naar beneden
VET_ “De bil is gewoon een spier met vet eromheen. Als de spier
veertig jaar cello spelen ben ik niet meer
die met veel geweld in de machine
groter wordt, groeit de bil ook.”
zo onstuimig, dus die verliefdheid is wat
vastdraaien. Dat beeld is afschuwelijk en
Carlos Lens is auteur van Het billenboek.
minder geworden.”
vlijmscherp, het zegt meer dan woorden.”
Tja, die cellosuites van Bach. Ik
Nog een held: Romeo Castellucci. Bij
ONGELIJK_ “Brave New World is zo geslaagd omdat we het zo ver
speel en onderzoek ze vaak, zeker nu
dans_ “In bijna elke dansvoorstelling
hebben laten komen. Huxleys succes zit in zijn gelijk. Die kant wil
we ons nieuwe project Bach Kliniek
zie je de invloed terugkomen van de
ik niet op. Mijn roman is geslaagd wanneer ik ongelijk zal krijgen.”
aan het ontwikkelen zijn waarin we
Israëlische choreograaf Ohad Naharin, ook
Schrijver John Lanchester over zijn klimaatdystopie De muur.
concertbelevingen creëren voor één
wel mr. Gaga genoemd. Zijn androgyne
uitvoerder en één toehoorder. Zo dicht
beeldtaal oogt volkomen natuurlijk, zelfs
KUNSTHANDEL_ “Er is bijna niets dat me raakt, ook kunst
bij de muziek en de uitvoerder ben je nog
als zijn personages bizarre handelingen
niet. Kunst gaat alleen nog maar over zakendoen. En ik haat
nooit geweest. Ik ken heel veel versies,
uitvoeren. Ik hou van dat fysieke; dans
zakendoen. Ik zit nog liever aan tafel met een wapenhandelaar
maar sinds ik de laatste voorstelling van
is net zo ‘voortalig’ als muziek. Daarin
dan met een kunsthandelaar.”
Anne Teresa De Keersmaeker heb gezien,
vinden musici en dansers elkaar.”
En dan heeft ontwerper Philippe Starck, naar eigen zeggen, ook nog
werd ik weggeblazen door de suites van
veel tijd verspild aan design.
Jean Guihen Queyras. Op het podium ben je kwetsbaar. Om
boeken_“Ik ben niet zo’n lezer. Ik haal heel veel inspiratie uit beeldende kunst,
JONGER DAN 35_ “Van alle nieuwe abonnees is een op de drie
mezelf kracht te geven, heb ik heel vaak
dus heb en lees ik veel kunstboeken.
jonger dan 35. Digitale abonnementen. We zijn niet op de wereld
The Remedy van Puscifer gedraaid, een
Ik ben altijd op zoek naar woorden die
om papier op de markt te brengen, maar goede journalistiek.”
project van de zanger van Tool. Ik kan
omschrijven wat je van binnen voelt als je
Hoofdredacteur Peter Vandermeersch neemt afscheid van NRC
enorm afknappen op teksten, maar hier
een kunstwerk hebt gezien dat je raakt.”
Handelsblad.
werkt het geweldig.”
30
zuiderlucht 4/2019
edits
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.
Boeken top 10
De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper
1 — Bart Van Loo
Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief
De Bourgondiërs (2)
2 — Ilja Leonard Pfeijffer Jacqueline van Soundi Hamelink (Aalst, 19 69 maakt. M ng Bodies, een geze ) is celliste en arti om st soundingbo enteel werkt ze aa lschap dat muziekp iek leider ro n het proj dies.com ect Bach Kl ducties iniek.
Grand Hotel Europa (1)
3 — Sally Rooney Normale mensen (-)
4 — Thea Beckman Kruistocht in spijkerbroek (-)
5 — Lucinda Riley De zeven zussen: Maan (3)
6 — Tommy Wieringa
Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager:
beeldende kunst_“Er zijn
voordat iedereen het sexy vond.
veel kunstenaars die me kunnen
Industriële gebouwen heb ik altijd
overrompelen. Ron Mueck, Jamie
heel inspirerend gevonden. In de
Elke vriendschap met
Hewlett, Richard Long, Nick Steur,
oude LocHal heb ik mijn allereerste
mij is verderfelijk (9)
Sigrid Calon, Caravaggio. En Song
plaat opgenomen: een soort ode
Dong. Hij maakt onder andere
aan de klank en de ruimte van
Houdoe (-)
0031 43 350 05 91
tekeningen van water die ook
het gebouw. We speelden met
9 — Stephen Fry
0031 6 53 338 905
weer opdrogen. Het is tijdelijk,
een trio: gitarist Aart Strootman,
Mythos (-)
heel kwetsbaar en fantastisch
pianist Stevko Busch, ik op cello
10 — Ottolenghi
vormgegeven. Ook zijn portretten
en de ruimte als vierde speler. Nu
van overleden mensen, waarbij je
zijn er de bibliotheek, Seats2Meet
letterlijk iemand ziet verwateren.
en Kunstloc Brabant gevestigd.
Hij maakte heel liefdevol een
Alle karakteristieke dingen van
ontroerende installatie met alle
het oorspronkelijke gebouw zie
spullen van zijn overleden moeder.”
je terug: de liften die de treinen
fotografie_“Rineke Dijkstra
ophingen, de wielen van de treinwagons. Het wordt nu al de
weet iemands wezen in de kern vast
huiskamer van Tilburg genoemd.
te leggen. Ze weet een blik precies zo
Tilburg is best lelijk, het heeft tien
te vangen dat die persoon gevangen
jaar geduurd, maar nu is het de
wordt in een momentopname, het
stad van mijn hart geworden.”
is verstilde tijd. Maar ook Erwin Olaf vind ik geweldig. Dat is een
EMILE HOLLMAN
heel ander verhaal, zijn foto’s zijn provocerend, sexy en uitdagend.”
mode_“Modeontwerpers die ik geniaal vind zijn bijvoorbeeld
The Missing Inks
Alexander McQueen en Walter Van Beirendonck. Zij creëren fantastische werelden! Ik heb voor elke gelegenheid wel een pakje en ik denk bij elke voorstelling goed na over wat ik zal dragen. Alles wat ik doe moet iets toevoegen, dus kleding hoort ook bij dat concept.”
architectuur_“De nieuwe LocHal in Tilburg. Ik had al een fetisj voor industrieel erfgoed, lang
themissinginks.com
Dit is mijn moeder (-)
7 — Joseph Roth/Stefan Zweig
8 — Wim Daniëls
Simpel (-)
V
an de drie comebacks in deze top-15 is Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckmann de meest opvallende. Een klassieker uit 1973 die voor 2,50 euro in de winkel ligt - zo stimuleert de overheid het lezen. Ik las ergens dat het taalgebruik van Beckman intussen wat belegen is en de dialogen houterig zijn. Dan is een hertaling niet ver meer. Hertalen is namelijk in. Vorig jaar pleitte oudhoogleraar Marita Mathijsen voor het hertalen van 19e-eeuwse klassiekers omdat ze anders niet gelezen worden. Een goed idee? Sylvia Witteman maakte onlangs gehakt van de hertaling van Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan van Louis Couperus. Ik herinner me dat ik na de theaterversie van Toneelgroep Amsterdam, een jaar of twee geleden, meteen begon met herlezen. Vanwege de prachtige taal. Bij hertaling denk ik ook aan Waltz nr.2 in de bewerking van André Rieu, een soort klompenversie van wat Shostakovich indertijd bedoelde. In de toneelbewerking van Wolkers’ klassieker Turks fruit is eveneens ingegrepen. Olga blijkt een stuk assertiever dan in het boek, en van tieten of billenkoek is geen sprake meer. Zekers, op het toneel gelden andere wetten, en geen enkele tekst is er heilig. Zo moet het zijn en blijven – en toch voelen we de donkere schaduw van #MeToo. (WS) Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets
w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Twan van de Brand, Daria Bukvić, Mark Cloostermans, Yannick Dangre, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Aya Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
31
6 APR - 20 OKT ‘19
WWW.DEWERELDVANBRUEGEL.BE