ZL5

zuiderlucht

Cultuurblad voor de zuidelijke Nederlanden

11 jaargang • 5/2017 e

5

Tweede leven voor brugwachtershuisjes Jongeren

♼

musea

Vijftig tinten zwart bij Perry Schrijvers In de botten van actrice Chris Nietvelt Toen Italiaans design nog avant-garde was De maat van Arno Kantelberg

Dode zielen in het park

MUZIEK

DANS & THEATER

VR 05 MEI 2017

WO 03 MEI 2017

INTERNATIONAL OPERA ACADEMY

WIM VANDEKEYBUS/ULTIMA VEZ

DO 18 MEI 2017

MA 08 MEI 2017

deFILHARMONIE & COLLEGIUM VOCALE GENT

WIM OPBROUCK/NTGENT

Orpheus van Georg Philipp Telemann

Mockumentary of a contemporary saviour

We free kings

O.L.V. PHILIPPE HERREWEGHE

VR 12 MEI 2017

De negende van Beethoven

MESUT ARSLAN/KVS Nachtelijk symposium

MA 29 MEI 17

HOOVERPHONIC In wonderland

WO 17 MEI 2017

SKaGeN

WO 31 MEI 2017

Uw Rijk Kome - Jezus voor beginners

ISBELLS

We free kings © Phile Deprez

Exchanging thoughts

25 JAAR JAPANSE TUIN IN CCHA fotografie - zo 23 apr t/m zo 24 sep 2017

concert - di 23 mei 2017 - 20 u

ANTON KUSTERS Mono No Aware + Yakuza

YAMATO Chousensha - Challengers

- vr 19 mei 2017 - 20 u MASAYOSHI FUJITA

literatuur - do 1 juni 2017 - 20 u

© Anton Kusters

concert

DE MORGEN & VOORUIT GENT Uitgelezen Hasselt

cultuurcentrum hasselt

ONTDEK HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP WWW.CCHA.BE

2— 5 juni 2017

M a a s t r i c h t

Het Radium Lage Frontweg 2A

s n e r g e d r e v o / Brele Scholz

Ja

levoye & il V / ig u R e ap d

Dietvorst

t/m

28 mei 2017 Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

inhoud

zuiderlucht 5\2017

AFFAIRS

7 Een Grand Tour door de zuidelijke Nederlanden

"We hebben voor u een uiterst veelzijdige Grand Tour samengesteld. Met een reisgids die u met ingang van deze maand op minstens 500 plekken in de zuidelijke Nederlanden kunt oppikken."

8 Tweede leven voor brugwachtershuisjes

e kennen ze allemaal, maar we zien ze nauwelijks. Honderden brugwachtershuisjes werden W de afgelopen jaren overbodig en staan te verpieteren. In Den Bosch worden ze ingekleurd met kunst, in Maastricht staat er eentje leeg.

12 Mondriaan & Malevitsj - ‘Eén idee, één wil, één werk.’

Honderd jaar geleden schokten de schilderijen van Mondriaan en Malevitsj de wereld. Hun revolutionaire beeldtaal ontwikkelde zich tegelijkertijd én los van elkaar. SJENG SCHEIJEN, kenner van de Russische avant-garde, zoekt een verklaring.

BOOKS

16

Inbox leeg, uitbox ook

19

Een enthousiaste gids

Zuiderlucht-medewerker LEON VERDONSCHOT schreef met VOS de biografie van Luc De Vos, schrijver en Gorki-zanger die in 2014 onverwacht overleed. “Hij kon imploderen, maar nauwelijks exploderen.”

Voor het stof erover neerdaalt, houdt CYRILLE OFFERMANS in vijf afleveringen de volumineuze Geschiedenis van de literatuur in Limburg tegen het licht. “Ben van Melick heeft een prestatie van formaat geleverd.”

CULTURE

20 Liever Bonnefanten dan bingen

Gaan jongeren, behalve tijdens de Museumnacht, nog naar musea? DAAN BORREL treint langs musea in Maastricht, Eindhoven en Den Bosch. En ontdekt dat het museumbezoek onder jongeren stijgt. “Het licht, de rust en de rijkdom aan verhalen geven me inspiratie.”

24 Alchemie

“Majestueus”, noemt WIDO SMEETS de donkere fotografie van Perry Schrijvers. “Als er geen mecenaat was geweest, had ik bij de opening niet naast een vrouw gestaan bij wie de tranen uit de ogen liepen.”

29 pleased to meet you – Ode aan de alleskunners

De nieuwe plaat van Stef Kamil Carlens (o.a. dEUS, Zita Swoon) is volgens LEON VERDONSCHOT een ode aan alleskunners. “Ik heb de neiging om dit soepel op en neer springen tussen verschillende kunstdisciplines als iets typisch Vlaams te zien.”.

30 Het kruipt in je botten

Actrice Chris Nietvelt spreekt met EMILE HOLLMAN over de fysiek zware rol die ze speelt in in De Meiden. Ze moest er zelfs Pools voor leren. “Ik denk dat ik na deze tour mijn schouders recht laat zetten bij de osteopaat.”

4

Cover: foto Peter de Ronde, Zebra Fotostudio’s Venlo zie pagina 30

zuiderlucht 5\2017

inhoud

32 Pats, boem, plonk, tak

Einstürzende Neubauten geldt als een van de meest eigenzinnige en invloedrijke rockbands in de popgeschiedenis. Met de Greatest Hits-tournee gaat de hitloze band nog één keer op pad.

Experimenteel is de band niet meer, concludeert THEO PLOEG, verrassend nog wel.

34 beeldspraak – Dode zielen in het park

“Wikkelfolie en föhn, en dan zulke beelden creëren. Kijk ernaar alsof je nog nooit kunst hebt gezien. Vooral dan beginnen de figuren te leven, als dode zielen.” DUNCAN LIEFFERINK dwaalt door de expositie Homo ex Machina in Odapark, en heeft een ontmoeting met de Krijger.

36 Kijken is niet genoeg

In Paint it soft bij Schunck in Heerlen laat een paar dozijn kunstenaars zien wat je allemaal met textiel kunt doen. De tentoonstelling combineert de eigen collectie met welgemikte bruiklenen en nieuw werk. Een lust voor het oog volgens DUNCAN LIEFFERINK. En voor de vingers.

DESIGN

38 'Ontwerpers mogen intellectueler worden'

De Italiaanse Memphis-beweging mag dan vaker zijn verguisd dan bejubeld, oppervlakkig is hun design niet. Directeur Timo de Rijk van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch legt ANNEKE WOLFSWINKEL uit waarom. “Ontwerpers mogen van mij veel intellectueler worden.”

EDITS

41 staaks – Tussen de betonblokken

“De sherry van het huis werd aangerukt, die kwam uit houten vaatjes en we dronken eruit tot we Spaans spraken. In losse flarden en met handen en voeten scholden we op de lokale politiek”

42 De maat van Arno Kantelberg

Amsterdammers en katholieken kleden zich beter dan andere Nederlanders. Mode is geen kunst. En mannen zijn de weg kwijt. STAN VAN HERPEN interviewde modekeurmeester Arno Kantelberg. “Qua kleding legt ook de islam het op alle fronten af tegen het katholicisme.”

46 Blendr & Filtr

“In zekere zin is Donald Trump een grote blonde resetknop die de verhouding tussen media en politiek terug brengt naar hoe ze eigenlijk hoort te zijn.”

46 De voorkeur van Henk van Straten

Zijn nieuwe boek Wij zeggen hier niet halfbroer kwam half maart uit. “Zonder fictie hadden wij nooit in grote groepen kunnen leven”, zegt Henk van Straten tegen ANNEMARIE STAAKS.

47 ZL Boekentop10

“Op de boeken van Elena Ferrante en Marcia Luyten na moeten alle toppers plaatsmaken voor titels die met groot vertoon in de worstenmachine van de marketing zijn geperst.”

5

Wilt u Zuiderlucht elke maand in de bus hebben, en gebruik maken van aanbiedingen en kortingen bij lezingen en cultuurtrips? Word dan ZL-begunstiger. Ga naar zuiderlucht.eu/begunstigers en vul het digitale aanmeldingsformulier in. Wij zorgen voor de rest.

Zuiderlucht, wat anders...

ZL cultuuragenda uw digitale cultuuragenda voor Zuid-Nederland en Vlaanderen

<<

EELDENDE KUNST

>> FILM

DESIGN

www.zuiderlucht.eu/agenda

MUZIEK

editorial

zuiderlucht 5\2017

PHANTASMAGORIA maria berkhout (nl) 7. mei - 4. juni 2017

atelierhaus aachen e.v. depot, talstraße 2, aachen aha@westend.nrw tel: 0049-241-874527

Een Grand Tour door de zuidelijke nederlanden

H

et is niet dat we de grootste willen zijn, zei ik op 20 april in Eindhoven tijdens de lancering van Zuiderlucht in Noord-Brabant. Maar wel de beste.

Vanaf deze maand is Zuiderlucht behalve in Limburg en Belgisch Limburg ook beschikbaar in Noord-Brabant. Van Bergen op Zoom tot Deurne, van Waalwijk tot Eersel. En alle interessant oorden die daar tussen liggen.

Dat is niet niks. Met 2,4 miljoen inwoners en vier (of zijn het er tóch vijf…?) grote steden is Noord-Brabant van een andere orde dan Limburg, waar we tien jaar geleden begonnen. Het aantal distributiepunten verdubbelt naar 500, de oplage gaat van 14.000 naar 20.000, naar vraag en behoefte uit te bouwen naar 25.000 in 2020. Met onze digitale producten hopen we dan op een bereik van minimaal 15.000 lezers.

Cijfers en getallen zijn belangrijk, maar niet zaligmakend. Ook al zijn we nu, in frequentie en oplage, het grootste cultuurblad van Nederland. Liever praten we over de inhoud. Dat we nu een groter gebied bespelen, blijkt uit de inhoud van dit nummer – en ook weer niet. Want de interesses van cultuurliefhebbers zijn niet per se In frequentie en gebiedsgebonden.

De meerwaarde van de uitbreiding – wie oplage zijn we nu het twijfelde daaraan? - is opvallend. Dieter van grootste cultuurblad den Bergh beschrijft het tweede leven van brugwachtershuisjes die vaak als onderkomen van Nederland. dienen van kunstenaars. Onze jongste medewerker Daan Borrel (26) treinde van Maastricht naar Den Bosch en bezocht musea langs die route. Ze ging op zoek naar leeftijdsgenoten en vroeg hen naar hun bevindingen. Onze popmedewerker Leon Verdonschot schreef een biografie over de in 2014 overleden Vlaamse muzikant en zanger Luc De Vos. In deze ZL5 een voorpublicatie.

In zijn vaste rubriek Pleased To Meet You schrijft Leon over Stef Kamil Carlens, een Vlaamse popheld die nog springlevend is en na tien jaar weer een cd maakte.

Met zijn band treedt hij op in Breda en Maastricht. Emile Hollman interviewde Chris Nietvelt over haar hoofdrol in De Meiden, deze maand te zien in Den Bosch, Tilburg en Maastricht.

En dan zijn er alle grenzen overschrijdende stukken van, met en over slavist Sjeng Scheijen, fotograaf Perry Schrijvers, noiseband Einstürzende Neubauten, kunstenaar Mathieu Klomp, Italiaans avant-garde design van Memphis, modekeurmeester Arno Kantelberg en schrijver Henk van Straten.

We hebben, kortom, voor u een Grand Tour door de zuidelijke Nederlanden samengesteld. Een reisgids die u vanaf deze maand op minstens 500 plekken gratis kunt oppikken. Als het hier niet goed toeven is, waar dan wel?

Over Koninklijke Wachtkamers, bijzondere kerken en hun restauratie Cuypersweekend 10 en 11 juni 2017 Pierre Cuypersstraat 1 | 6041 XG Roermond | www.cuypershuisroermond.nl

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

7

affairs

8

zuiderlucht 5\2017

zuiderlucht 5\2017

affairs

Tweede leven voor brugwachtershuisjes Honderden brugwachtershuisjes zijn overbodig geworden, vooral door automatisering. DIETER VAN DEN BERGH beschrijft hoe op de Zuid-Willemsvaart in Den Bosch drie karakteristieke maar ‘verloren’ plekken ingekleurd worden met kunst.

G

ratis koffie en thee, met een koekje. Huh?

die het brugwachtershuisje met Perzische tapijtjes

Voorbijgangers zijn wantrouwend, merkt

en porselein omtoverde tot een cosy huiskamer.

‘koffiejuffrouw’, Elma (67). ‘Voor welke religie

Aan de wanden levenswijsheden van bewoners

is het?’ ‘Wat gaat me dat kosten?’ Niks dus,

van het tegenover gelegen verzorgingstehuis.

en het is puur voor de gezelligheid, zegt Elma dan

De kunstenares uit Rosmalen - overall vol verf,

enthousiast.

kitspuit onder de arm - legt de laatste hand aan de buitenkant van het huisje, die behangen is met cd’s.

Haar koffiehuis is vandaag het brugwachtershuisje

Juist dat wachten voor de brug inspireerde haar.

aan de Orthenbrug aan de Zuid-Willemsvaart, een

“We zijn allemaal ‘brugwachters’ geweest. Maar toen

fraaie hoek van Den Bosch, met het oude kruithuis

hadden we nooit tijd en moesten we altijd maar

en de citadel om de hoek. “Ik had vanochtend

door. Dachten we. Nu is er hopelijk wel tijd voor een

elf mensen op de koffie. Mensen op weg naar de

ontmoeting.” Of ‘ont-moeting’, zoals Van Heeswijk

moskee, een jonge vrouw die ziek was geweest,

het noemt.

iemand met een moeizame latrelatie, van alles wat.”

‘Prima koffie! Goeie klets! Wat een uitzicht!’,

Gelegenheidsbrugwachter Sandra Themen in het brugwachtershuisje op de Orthenbrug in Den Bosch. foto Richard Stark

Haar huisje is onderdeel van het project ‘De Bossche Brugwachtershuisjes’ van oud-

schreef een van hen deze ochtend in het ‘logboek’.

projectontwikkelaar Imke van Dillen, die

Elma is een van de ‘gewone’ Bosschenaren die

weer aanhaakte bij de landelijke Stichting

tot september iedere donderdagmorgen en

Brugwachtershuisjes. Met haar organisatie

vrijdagmiddag met koffie klaar zitten in het huisje.

Bouwrituelen wil ze met kunst de band tussen

Ze woont tegenover het brugwachtershuisje, laat

mensen en ‘verloren plekken’ herstellen. De

elke ochtend haar hond - Tante Sientje - uit langs

Bossche brugwachtershuisjes zijn van die verloren

het kanaal. Haar herinneringen aan de plek: “Vooral

plekken. Sinds de aanleg van het Máximakanaal

irritatie, dat ik hier zo vaak heb stilgestaan. Voor

buiten de stad om is de Zuid-Willemsvaart niet meer

mijn gevoel stond de brug altijd open.”

in gebruik voor vrachtschepen. De brughuisjes

‘Waar wacht je nog op, de koffie staat klaar’ is een project van kunstenares Marianne van Heeswijk,

verloren daarmee hun functie. Van Dillen wil met kunst licht op de huisjes laten schijnen, om zo een

>>

9

zuiderlucht 5\2017

verbindende brug te slaan met de omgeving.

Van Dillen trof de huisjes - die eerst eigendom van Rijkswaterstaat waren en nu van de gemeente - aan in ‘een nogal ranzige’ staat. “Jarenlang werd er niets aan gedaan, maar het zijn iconen van de stad, mensen hebben er respect voor en blijven er daarom met hun poten vanaf.”

Kunstenaars mogen er nu wel hun gang gaan.

Waar ze alleen vanaf moeten blijven is de techniek in het huisje. Die zit achter slot en grendel. Want soms komt er nog een brugwachter of sluismeester, om een plezierjacht door te laten of de sluis te schudden; mede de reden dat de huisjes nooit zijn afgebroken.

Voor het project werden negen creatieven geselecteerd. Zoals beeldend kunstenaar Erik Vink, die tot eind april in het huisje bij Sluis 0 resideert en portretten van voorbijgangers tekent. Reproducties daarvan komen aan de buitenkant van het huisje.

Vink: “Of je nou haast had of niet, wie of wat je ook was, je moest wachten als de burg openstond. Je werd stilgezet in je dagelijkse bezigheden. Ik wil voorbijgangers nog één keer stilzetten door kleine portretjes van ze te tekenen.”

”Je zit hier in het oog van de orkaan. Midden in de samenleving, maar er ook van afgesloten. Je voelt de verstilling.”

Schrijvers, zoals stadschroniqueur Eric Alink en

met de sluismeester’. En: ‘Laat een zelfgemaakt

kinderboekenschrijfster Annemarie Bon, krijgen

cadeau achter aan het einde van het gebruik’.

de komende maanden ook een huisje tot hun beschikking. “Je zit hier in het oog van de orkaan”,

maanden en moet slechts een overgangsfase zijn.

zegt Bon. “Aan alle kanten dubbel glas, midden in

Aan het einde van dit jaar moeten de huisjes een

de samenleving, maar er ook van afgesloten. Je voelt

duurzame, definitieve functie hebben gekregen.

de verstilling.” Voor Bon heeft het in elk geval al

“We willen ze naar een nieuwe levensfase brengen

iets opgeleverd: in haar nieuwe boek figureert een

en het bestaansrecht aantonen, zonder dat de ziel

brugwachter.

wordt aangetast.” Van Dillen denkt bijvoorbeeld

Het brugwachtershuisje op de Hinthamerbrug

aan een leestafel voor de buurt met terras aan het

biedt - alsof je als een schipper op het water vaart -

water of een permanente artist-in-residence. “Maar

prachtig uitzicht op de sluis en op het derde huisje

een ijsboer of kapsalon mag ook. Zolang er maar

op de Anthoniebrug. Dit huisje fungeert vanaf

sympathie en respect is voor het brughuisje.” ZL

mei tot december als een maandelijkse artist-inresidence. Twee voorwaarden voor de tijdelijke bewoners: ‘Houdt rekening met gedeeld gebruik

10

Het ‘bouwritueel’ van Van Dillen duurt negen

zuiderlucht 5\2017

affairs

Huisje Servaasbrug Maastricht 1300 lege brugwachtershuisjes

Ook bij de Maastrichtse Servaasbrug heeft de brugwachter plaatsgemaakt voor brugbediening op afstand. En dus staat het bijzondere, voor

De landelijke Stichting Brugwachters-

een belangrijk deel uit glas opgetrokken

huisjes bekommert zich om de lege

brugwachtershuisje op de Servaasbrug al jaren

brugwachtershuisjes in ons land.

leeg. Eigenaar is Rijkswaterstaat, plannen voor

Projectleider Frank Moerman legt uit.

een herbestemming zijn er (nog) niet. Terwijl het

Om hoeveel brugwachtershuisjes gaat

huisje een bijzondere geschiedenis kent. Op 13

het? ‘Ongeveer 1300, zo’n 200 worden

september 1944, een dag voor de bevrijding van

beschreven op onze site.’

Maastricht, bliezen terugtrekkende Duitsers de

Waarom bekommeren jullie je erom?

brug gedeeltelijk op. Op de resten van het zuidelijke

“Door de intrede van afstandsbediening

torentje is toen het brugwachtershuisje gebouwd.

verliezen veel huisjes een belangrijk deel

Bron: Stichting Brugwachtershuisjes

van hun functie: het onderdak bieden aan de brugwachter. Daardoor staan mooie huisjes op markante plekken in de stad en in het landschap leeg. Ze zijn vaak zorgvuldig ontworpen en van grote architectonische waarde. Door hun ligging op het knooppunt van verkeersaders zijn ze beeldbepalend.

Veelal verpauperen de huisjes, waardoor ze een negatieve uitstraling krijgen in relatie tot hun omgeving. Door nieuwe bestemmingen te vinden voor de huisjes gaan we dat tegen.”

“Herbestemming is niet altijd eenvoudig omdat de huisjes apparatuur bevatten voor de bediening op afstand. Het functioneren

Huisje schutsluis Limmel

van de brug moet gewaarborgd blijven.

Bruggen en sluizen zijn meestal met zorg

Ook zijn er veiligheidsrisico’s als de huisjes

vormgegeven blikvangers, niet gek dus dat

binnen de slagbomen staan. Eigenaren

aanpalende constructies en gebouwen ook vaak

(Rijkswaterstaat, provincies, gemeenten)

de moeite waard zijn. Architect Ab König spant

staan er daarom niet altijd om te springen

zich al een tijdje in voor het behoud van het

om hun huisjes beschikbaar te stellen voor

zogenoemde ‘technisch huisje’ bij de schutsluizen

nieuw gebruik.”

in de Maastrichtse wijk Limmel. De schutsluizen

Wat zijn de meest inspirerende

(gebouwd tussen 1925 en 1929) worden momenteel

voorbeelden van hergebruik? “Zeer

gesloopt om vervangen te worden door nieuwe

markant zijn de vier huisjes op de

sluizen. Volgens König vertoont de architectuur van

Koninginnebrug in Rotterdam. Leukste

de schutsluizen en het technisch huisje sporen van

hergebruik: kapperszaak in Nieuwegein-

De Stijl. Hij en zijn medestanders willen daarom

Lekstraat; botenverhuur en broodjesverkoop

in ieder geval het huisje behouden als industrieel

in Leiden op de Blauwpoortsbrug.”

erfgoed. “Hou het in stand als follie. Of beter nog: maak er een terras annex rust- en uitzichtpunt van.”

brugwachtershuisjes.nl

11

affairs

zuiderlucht 5\2017

Mondriaan & Malevitsj ‘Eén idee, één wil, één werk’

12

Piet Mondriaan, Composition avec grille 2 (1915).

zuiderlucht 5\2017

affairs

Honderd jaar geleden schokten de schilderijen van Piet Mondriaan en Kazimir Malevitsj de wereld.

Hun revolutionaire beeldtaal ontwikkelde zich tegelijkertijd én los van elkaar. SJENG SCHEIJEN zoekt een verklaring voor de raadselachtige overeenstemming tussen de Hollandse en Russische avant-garde.

H

et raadsel van de

uitmaakte als het desolate en uitgebeende stadje

gelijktijdigheid. Hoe

Leiden, dat op cultureel gebied sinds Rembrandt

kan het toch dat

niets meer van waarde had gepresenteerd dan de

grote culturele of

schaapachtige columns van Johannes Kneppelhout.

wetenschappelijke ontdekkingen

Kazimir Malevitsj, zonder titel (1915).

Maar dat veranderde tijdens de Eerste

zo zelden ‘unieke’ gebeurtenissen

Wereldoorlog. Tussen 1914 en 1918 zat Mondriaan,

waren, maar op verschillende

die al naar Parijs was verhuisd, vast in het neutrale

plekken simultaan plaatsvonden,

Nederland. Malevitsj bevond zich, als opgeroepen

schijnbaar onafhankelijk van

soldaat en actief revolutionair, middenin de

elkaar. Het antwoord ligt in dat

kolkende geweldsuitbarsting die Rusland in die

‘schijnbaar’, want meestal kenden pioniers elkaar

jaren overspoelde. Beide kunstenaars werkten in

goed, wedijverden ze stiekem of openlijk met

die isolatie aan de kunstwerken die hen beroemd

elkaar, en was er een voortdurende uitwisseling

zouden maken. Malevitsj maakte zijn eerste

van ideeën. Ontdekkingen komen niet uit de lucht

suprematistische werken, inclusief zijn Zwart

vallen, maar zijn vrijwel altijd het resultaat van

vierkant, in 1915. In datzelfde jaar produceerde

intensieve competitie en communicatie.

Mondriaan zijn eerste ‘rasterschilderij’.

Voor Malevitsj duurde de isolatie langer

Sjeng Scheijen (Maastricht, 1972) is als Slavist verbonden aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in Russische kunst van het begin van de twintigste eeuw. In 2015 schreef hij de biografie Diagilev, een leven voor de kunst over de legendarische Russische choreograaf Sergej Diagilev (1872-1929). Het internationaal enthousiast onthaalde boek is inmiddels vertaald in het Engels, Russisch en Japans.

Wonderlijke uitzonderingen zijn er zeker. Al

omdat Rusland vanaf 1917 in een verwoestende

schilderend ontwikkelden Kazimir Malevitsj en Piet

revolutionaire burgeroorlog belandde.

Mondriaan tussen 1914 en 1918 een beeldtaal die hun

Waarschijnlijk werden Malevitsj en Mondriaan pas

tijdgenoten perplex deed staan vanwege de radicale

in 1919 voor het eerst geconfronteerd met elkaars

breuk met het verleden. Met schilderijen die qua

werk. Die confrontatie was een schok voor beiden,

stijl een opvallende gelijkenis vertoonden.

én voor hun omgeving. Al moet gezegd dat niet

Tot 1914 kende de Europese kunstwereld een

precies bekend is hoe en wanneer ze elkaars werk

onstuimige uitwisseling van ideeën. Nieuwe,

voor het eerst zagen. En vooral: wát ze precies

en steeds goedkopere reproductietechnieken,

zagen.

een uitbreidend spoornetwerk, een fabelachtig

Dit is wel bekend: in januari 1919 wordt in Moskou

wijdvertakt, snel en accuraat postsysteem én

het Internationale Bureau van het Volksministerie

het vrijwel vrije verkeer van personen, brachten

van Verlichting opgericht. De beginselverklaring

kunstenaars en hun werken van Moskou tot

van dat bureau stelt dat het “de strijd voor de

Barcelona in elkaars onmiddellijke nabijheid.

verwezenlijking van het wereldsocialisme”

Voorheen marginale territoria werden onderdeel

moest aangaan door de vereniging van “de

van een snel mondialiserende cultuurwereld. Een

vooruitstrevende strijders van de nieuwe kunst in

wereld waar Moskou even natuurlijk deel van

naam van een nieuwe mondiale artistieke cultuur.”

>>

13

TRANS

CENDER

zuiderlucht 5\2017

books

Een bewonderende opmerking over een tijdgenoot is nooit uit de mond van Malevitsj opgetekend. nieuwe revolutionaire staat. De brief

hij grote verwachtingen had van het contact met de

leidde in Nederland onder andere

Nederlanders. De brief viel echter in onvruchtbare

tot een succesvolle petitie voor de

aarde. De ontvangers van de brief, kunstenaar Chris

Tweede Kamer om het embargo op het

Beekman en architect Robert van ‘t Hoff, keerden

postverkeer met Rusland op te heffen.

zich juist op dat moment af van de radicale koers

Maar de gebeurtenis die voor de

van het socialistisch realisme. Een serieus antwoord

zou zijn, vond twee jaar later plaats, in

op zijn brief kreeg Malevitsj nooit.

1921. Toen meldden twee Nederlandse

El Lissitzky verging het beter. Hij leefde midden

kunstenaars, Peter Alma en Chris

jaren twintig in Europa en sprak vloeiend Duits.

Beekman, zich in Moskou met de

Zijn contact met Theo van Doesburg was intens, en

specifieke opdracht om radicale

hij werd zelfs officieel lid van De Stijl. Hij leverde

kunstenaars in te lichten over de stand

bijdragen aan verschillende afleveringen van het

van de hedendaagse kunst in Nederland.

tijdschrift, en verkondigde daarbij vasthoudend het

Ze brachten afleveringen van het

evangelie van Malevitsj.

tijdschrift De Stijl mee, en waarschijnlijk allerlei beeldmateriaal.

El Lissitzky was de eerste die het

Kazimir Malevitsj - Ontwerp voor de tijdschriftcover Kunstinternationale (1919).

van De Stijl en bekeerden zich tot een proto-versie

kunstgeschiedenis het belangrijkst

te zien kreeg, en schreef erover naar

V

an Doesburg was hevig onder de indruk, vooral van Zwart vierkant. Hij wilde een

“internationale van het kwadraat” stichten schreef

Malevitsj in overwegend negatieve

hij, waarin de “godsdienst van het kwadraat” zou

bewoordingen: “Van (de Hollanders – SS)

worden gevierd. Geen ander volk dan de Russen kon

kunnen we niets meer leren.” Maar het

volgens Doesburg “zoo diep beseffen, dat de nieuwe

is niet helemaal duidelijk wat Lissitzky

kunst het gevolg is van een innerlijk rijper-worden

toen wel of niet had gezien. Alleen het

der menschheid.”

Dat klinkt alsof het bureau een zuiver politiek

werk van Beekman en Alma, en reproducties in

instrument was, maar zulke politiek geformuleerde

het tijdschrift De Stijl? Of had hij ook al werk van

van Zwart vierkant in zijn tijdschrift, de eerste

missies waren in die revolutionaire dagen een

Mondriaan gezien? In ieder geval stelde hij zijn

verschijning van Malevitsj’ iconische werk buiten

noodzakelijk onderdeel van iedere publieke

oordeel al snel bij, en zocht hij de jaren daarna

Rusland. Mondriaan hield zich afzijdig en sprak zich

manifestatie. Voor de kunstenaars die dit bureau

innig contact met de kunstenaars van De Stijl.

later vrij negatief uit over het werk van ‘Mallevitsj’.

bevolkten (en alle verantwoordelijke ambtenaren

Bovendien organiseerde hij een ontmoeting

In 1921 publiceerde Van Doesburg een reproductie

Dat was ongetwijfeld grootspraak. Want zelfs al

waren kunstenaars) was het in de eerste plaats een

tussen de Nederlandse vertegenwoordigers en

was Mondriaans ego iets minder exuberant en

middel om het verloren contact met hun Europese

zijn leermeester Malevitsj. Zijn eerste reactie

opgezwollen als dat van Malevitsj, hij was minstens

vakbroeders te herstellen.

is onbekend, maar er kan geen twijfel bestaan

zo monomaan op zichzelf gericht. Voor een

over de hevige uitwerking die de Nederlandse

kunstenaar die zo dichtbij kwam, was simpelweg

onbeholpen, zwijgzame kunstenaar, Vladimir Tatlin,

avant-gardekunst had op de grondlegger van het

geen plaats.

een van de meest verbijsterende creatieve geesten

suprematisme.

Het bureau werd geleid door een slungelachtige,

van de twintigste eeuw. Dat Tatlins reputatie

N

Maar de onweerspreekbare, raadselachtige overeenstemming tussen de Hollandse en Russische

u draaide in het universum van Malevitsj alles

avant-garde kan niet worden ontkend, en overal

slechts om één kunstenaar: Malevitsj. Een

worden hun werken nu in dezelfde of aangrenzende

bewonderende opmerking over een tijdgenoot

museumzalen getoond. Zoals de Russische schrijver

ervan, verloren is gegaan, en op zijn best bekend is

is nooit uit zijn mond opgetekend. Maar over de

Ilja Ehrenburg opmerkte: “Tijdens de oorlog was

via tamme ‘reconstructies’ of wazige foto’s.

Hollanders moest hij korzelig opmerken dat zij

iedereen geïsoleerd van elkaar. Maar in 1918, na een

weliswaar achterliepen, maar toch de enigen waren

vier jaar durende scheiding, erkenden schilders

bittere en destructieve artistieke en politieke strijd.

die enigszins in de buurt konden komen van zijn

en schrijvers dat zij, zonder het te weten, dezelfde

Dat belette hen echter niet om af en toe intensief

eigen ontdekkingen. Hij begon kort daarna aan een

etappes bereikt hadden. Een nog uitzonderlijker

samen te werken als hun belangen voor korte tijd

lange open brief aan zijn Hollandse ‘Kameraden-

voorbeeld was Rusland. Vier jaren volledige, en drie

samenvielen. Zoals in dit geval: beide kunstenaars

innovators’, waarin hij uitgebreid verslag doet van

jaar vrijwel volledige isolatie. Noch boeken, noch

hunkerden ernaar zich te meten met hun West-

de stand van zaken in de Russische kunstwereld.

tijdschriften, noch brieven. En dan het resultaat: de

Europese evenknieën.

Hij maakte zelfs twee versies van de brief – een

abstracte schilderkunst van Malevitsj, Rodtsjenko

zeldzaamheid in zijn geschreven oeuvre.

en anderen. In Holland stuitten Mondriaan en

tegenwoordig zoveel kleiner is dan die van Malevitjs of Mondriaan komt omdat het overgrote deel van zijn oeuvre, in ieder geval het meest radicale deel

Tatlin en Malevitsj waren verwikkeld in een

Het Internationale Bureau ging voortvarend

Het is een enorm epistel, met zoals gebruikelijk

Doesburg daarop. (...) Eén idee, één wil, één werk.

Europese tijdschriften en kranten met een oproep

bij hem vele onnavolgbare filosofische uithalen en

Die zeven jaar zijn niet nutteloos voorbij gegaan.”

aan vooruitstrevende kunstenaars om zich in

sneren naar zijn artistieke en politieke vijanden.

verbinding te stellen met de kunstenaars van de

Maar het is een uniek document, en toont aan dat

ZL

van start, en zond brieven uit naar tal van

15

books

Vader Robert, moeder Irma en Luc De Vos (6 jaar) Š privÊ-archief

16

zuiderlucht 5\2017

zuiderlucht 5\2017

Inbox leeg, uitbox ook

A

books

Zuiderlucht-medewerker LEON VERDONSCHOT schreef met het zojuist verschenen VOS de biografie van Luc De Vos, schrijver en Gorki-zanger die in 2014 onverwacht overleed. Een voorpublicatie.

Snel na het optreden gingen ze terug naar huis, zoals altijd. Dat was al jaren

de roadies rond de tafel, aan het kaarten. ‘Asbakken

de gewoonte. Noelle haalde hem op

op tafel, pintjes. En Luc op een zetel of op de grond,

en zette hem thuis weer af. Heel veel

terwijl hij de krant las. Echt een gezellige Vlaamse

mensen wisten niet eens dat Luc een

bende.’

rijbewijs had, zo weinig reed hij. En wie

Net een kroeg, eigenlijk. Geen band waar Patrick

wel ooit naast hem had gezeten in de

ooit mee werkte was zo ontspannen. Het was

auto, stelde de keer erna voor om zelf te

een gevleugelde uitdrukking geworden, ‘op z’n

rijden.

Gorki’s’. Het had een breed scala aan betekenissen,

Meestal sliep Luc op de terugweg, zoals hij op de heenweg vaak zat te lezen. Het leven van Luc bestond bij

die zegswijze, maar geen ervan had te maken met stress, spanning of druk.

Was de show afgelopen, dan kwam Luc van het

voorkeur uit rituelen. Pas in 2003

podium en bedankte hij Patrick. Vijfentwintig

had hij zelf zijn eerste mail gestuurd.

jaar lang, iedere show. En waren de bandleden in

Sindsdien hanteerde Luc het meest

discussie na een optreden, dan wist Patrick ook

grondige archiveersysteem dat maar

waar dat over ging. ‘Nooit over de sound van een

mogelijk is: iedere mail gooide hij na

gitaar of zo, maar over de manier waarop je vlees

het lezen of schrijven ervan weg. Zijn

moest bakken of mosselen moest bereiden. Je

inbox was leeg, zijn uitbox ook. Sms’en,

hoefde bij Gorki het woord “barbecue” maar uit te

daar was hij tegen, maar met mail was

spreken, of hij stond klaar.’

f en toe een jaar niet spelen zorgde ervoor

hij toch wel blij, want dankzij mail hoefde je niet

dat ze het jaar erna weer een goede

meer te bellen.

tour konden doen, had manager Noelle

wist hij al wat hij zou aantreffen: de bandleden en

Zoals zijn mailbox eruitzag, zo wilde hij ook dat

Binnen Gorki was het volkomen geaccepteerd dat Luc midden tijdens de opnamen in de studio wegliep naar de tv, omdat hij had gezien dat het

bedacht.

zijn huis eruitzag. Een lege tafel, een lege bank.

dagelijks kookprogramma van Jeroen Meus was

Tijdens zo’n jaar rust kwam Luc vaak met

Regelmaat, structuur. Als Luc schreef, zat hij boven

begonnen. Niets kwam tussen Luc en Jeroen Meus,

een boek, en deed hij solo-optredens.

op zijn werkkamer. Had hij honger, wilde hij koffie

zelfs geen plaat van Gorki.

Organisaties met weinig geld die graag Luc wilde

Nu ook, op Kneistival in Knokke. Heel druk was het

of een sigaret, dan kwam hij naar beneden en at,

niet. Noelle had het snel door: Luc ging vanavond

dronk of rookte in de keuken. Dat was de orde

inhuren, kregen soms van Noelle het aanbod:

voor de ‘paljasserij’, zoals Noelle Lucs flauwekul

der dingen. Niet anders. Geen boterham boven de

geen gage, maar dan wel een goed restaurant.

noemde. Hij onderbrak nummers, praatte langer

computer. Zijn vrouw Sandra was er al lang aan

Ingewikkelder waren alle verzoeken waar Luc ‘ja’ op

dan hij zong, maakte fouten, raaskalde. Hij had een

gewend.

zei terwijl hij eigenlijk niet wilde. Luc zei nooit nee.

kater van de Gentse Feesten. Het was al de tweede

Zijn sleutels zaten altijd in dezelfde broekzak: de

Als je ‘ja’ zei hoefde je nooit uit te leggen waarom

keer deze zomer dat hij een optreden verknalde. De

linker. Al zijn sokken waren dezelfde wollen groene,

niet, en daar ook niet over in discussie te gaan. Dus

organisatoren hadden nota bene vooraf gevraagd

die hij in het leger ook had gedragen. Andere

zei hij ja, en Noelle vervolgens nee.

of Luc niet dronken zou zijn. Daar was Noelle

sokken waren geen sokken.

nog geïrriteerd over geweest: het was een groot

Zo was het ook met de band: Gorki had in de

Wat het moeilijker maakte voor Noelle, was dat Luc op veel verzoeken – zelfs om een liedje te

misverstand dat Luc in lollige doen op een podium

loop der jaren haar routines gekregen. Wanneer

komen zingen op een bruiloft van iemand die hij

dan ook vanzelfsprekend dronken was.

geluidsman Patrick de kleedkamer binnenkwam,

één keer had gezien – niet alleen ja zei, maar er

>>

17

Vlindertuin Wonen Limburg Huis

voor die dag: uitkateren. De dagen voor die twee dagen: drinken. Nooit miste hij een optreden, en dat was tegelijk het probleem, want daardoor leek zijn drankgebruik geen probleem meer.

Het begon vaker voor te komen dat Luc zich leek te hebben vergist in zijn telling: dat hij nog niet helemaal hersteld was wanneer Noelle voor de deur stond om hem op te halen.

De avond in Knokke was een ramp geweest: met een kater was hij begonnen, dronken was hij geëindigd. Vanaf de passagiersstoel begon Luc een verhaal over een optreden dat hij zelf had gezien op de Gentse Feesten, van een artiest Leon Verdonschot, VOS - Het leven van Luc De Vos, Lebowski, 256 pagina's. 19,99 euro.

die zoveel paljasserij had gebracht dat er van zijn show niets overbleef. Noelle reageerde kwaad en zei dat Luc zelf net het allerslechtste optreden uit zijn hele

ook aan toevoegde dat hij het zelfs gráág

carrière had gegeven, vol met de meest

deed, en nog voor niks ook. Sommige

onnozele paljasserij. Hij had zichzelf

mensen vroegen om zijn mobiele

totaal belachelijk gemaakt. Luc ontplofte,

nummer, wat hij niet had. Hij gaf ze dat

en begon te schreeuwen.

van Noelle. Die sprak Luc er geregeld op

Dat was een zeldzaamheid. Veruit de

aan dat hij nog nét niet had aangeboden

meeste mensen hadden Luc nog nooit

het huwelijksfeest te betalen, maar er

kwaad gezien, al werkten ze al decennia

veranderde nooit iets.

met hem. In al hun huwelijksjaren

Dat gold eigenlijk ook voor de

had Sandra Luc maar een paar keer

paljasserij. Maar die avond in Knokke was

zien ontploffen. Luc was in alles een

Luc te ver gegaan.

binnenvetter, een conflictvermijder

Hij had een gecompliceerde verhouding

pur sang. Hij kon imploderen, maar

met drank, dat wist iedereen rond de

nauwelijks exploderen.

band, en Noelle en Sandra wisten dat al helemaal. Het probleem was vooral dat hij steeds slechter weinig kon drinken. Dus

Als het Noelle niet meer aanstond, riep Luc, moest hij ermee stoppen.

Noelle zei dat als Luc dat wilde, ze er nu

dronk hij veel te veel, of juist helemaal

mee stopten. Ze waren niet getrouwd: hij

niet. Alles of niets, dat was het. Tegen

zou Luc nog thuis afzetten en dan was hun

Sandra zei hij weleens dat ze blij mocht

samenwerking afgelopen.

zijn dat hij niet aan de drugs was.

Dat helemaal niet drinken kon hij maanden volhouden, zelfs een halfjaar.

Luc zei niks meer, Noelle ook niet, zwijgend reed Noelle naar de Ossenstraat in Gent. Daar stopte hij voor Lucs huis.

Dat te véél drinken kon hij eveneens lang

Luc stapte uit en vroeg aan Noelle hij

volhouden: een paar dagen aan één stuk.

hoe laat hij hem volgende week kwam

Om daarna twee dagen zijn bed niet uit

ophalen voor het volgende optreden. ZL

te komen, en tegen Sandra en Noelle te zeggen dat hij nooit meer, nee echt nooit meer zou drinken.

De agenda die Noelle doorstuurde was steeds zijn wake-upcall. Luc rekende terug vanaf het moment dat Noelle voor de deur zou staan om hem op te halen voor een show. De dag ervoor: weer een toonbaar mens worden. De twee dagen

zuiderlucht 5\2017

books

Een enthousiaste gids Voor het stof erover neerdaalt, houdt CYRILLE OFFERMANS

de volumineuze Geschiedenis van de literatuur in Limburg tegen het licht. “Ben van Melick, die zichzelf ‘een participerend observator’ noemt, heeft hier een prestatie van formaat geleverd.”

D

omnivoor aan wiens speurende oog kennelijk geen carnavalsschlager en geen debuterende dichter mocht ontsnappen.

Dus stond Van Melick voor een tour de force, al had hij blijkens eerdere publicaties wel al bewezen als geen ander thuis te zijn in de materie. Dat hij erin is geslaagd die monsterlijke berg namen en titels in een goed geschreven, zinvol geheel onder te brengen verdient de hoogste lof. Wel kreeg ik als lezer meer dan eens het gevoel dat een scherpere selectie het boek geen kwaad gedaan zou hebben. De volledigheidsdrang van de auteur

Ben van Melick

sluit een kritische gezindheid weliswaar niet uit, maar die gaat toch niet zo ver dat hij allerlei brave, nostalgische liedjeszangers en andere rijmelaars resoluut de deur heeft gewezen. Daardoor maakt ook dit vierde deel van het boek vaak een overvolle

Dit ‘boek’, want zo mogen we deel 4 wel noemen,

indruk. En aangezien zelfs de opnamecapaciteit van

is dus meer dan een encyclopedisch naslagwerk,

de onverzadigbare veelvraat zijn beperkingen kent,

het laat zich tot op grote hoogte lezen als een

moet hij vooral bij figuren van de tweede of derde

samenhangend geheel. Zonder academische

garnituur nogal eens een beroep doen op collega’s

hoogdravendheid of omslachtigheid maar evenmin

van krant en radio.

zonder op de hurken te gaan zitten geeft Van

Een betere ambassadeur van het betere boek, kortom, kun je je niet wensen.

Melick op knooppunten in de tekst, die tevens als rustpunten functioneren, verhelderende uitleg over zijn werkwijze en zijn keuzen. Ook herinnert hij de lezer onderweg met enige regelmaat aan het stratenplan van het uitgezette parcours, zodat deze zich nooit verdwaald hoeft te voelen. In

Maar daarover niet gezeurd. Ben van Melick,

subtiele didactische aanwijzingen evenzeer als

die zichzelf “een participerend observator”

in zijn enthousiaste, misschien soms wat al te

noemt, heeft wel degelijk een prestatie van

enthousiaste verteltoon verraadt zich de man die

formaat geleverd. Zijn grootste verdienste is

als auteur de vruchten plukt van een decennialange

misschien nog wel dat hij, anders dan zijn meeste

onderwijservaring.

eel 4, tevens het laatste deel van de

medeauteurs, niet tevreden was met een min of

Een betere ambassadeur van het betere boek,

Geschiedenis van de literatuur in Limburg,

meer chronologische maar verder betrekkelijk

kortom, kun je je niet wensen. In het volgende en

loopt van 1945 tot 2015. Het telt maar

willekeurige presentatie van Limburgse schrijvers.

laatste deel van deze kleine reeks ga ik nader in

liefst 235 pagina’s exclusief noten

Hij heeft zijn uitgebreide en veelsoortige materiaal

op Van Melicks appreciaties, op de auteurs die hij

en bibliografie. Omgerekend naar een boek van

in een overtuigend beredeneerde logische

op het schild hijst en anderen die hij ervan duwt.

normale omvang moet dat aantal met meer dan

structuur gegoten, waardoor er, in elk geval tot

En helemaal tot slot: enkele vragen, observaties,

twee worden vermenigvuldigd.

begin jaren negentig, werkelijk sprake is van

stekeligheden, kanttekeningen, plus een

culturele geschiedschrijving. Hij biedt een alleszins

aanbeveling en een conclusie. ZL

Daarmee is het verreweg het omvangrijkste deel

aannemelijk overzicht van meer dan toevallige

van het boek. Dat is met het oog op de groei van

individuele stagnaties en stroomversnellingen, van

het literaire bedrijf na de Tweede Wereldoorlog

plaatselijke overeenkomsten en verschillen – vooral

niet zo vreemd. De hoeveelheid auteurs en titels

die tussen Heerlen en Maastricht, later ook Venlo

is sindsdien explosief gestegen, de geschiedenis

– en dat alles gekoppeld aan algemene historische

heeft nog amper tijd gehad het kaf van het koren

ontwikkelingen én met voldoende oog voor de

te scheiden en bovendien is de schrijver van

kwaliteiten van specifieke auteurs en hun werk. Ga

dit deel, Ben van Melick, een zeldzame literaire

d’r maar aan staan!

Dit is de vierde aflevering in een reeks van vijf die tot de zomer verschijnt in ZL.

19

culture

zuiderlucht 5\2017

Sofie (22) met kinderen in het Van Abbemuseum.

r e v e Li n e t n a f e n n o B n e g n i b n a d

20

zuiderlucht 5\2017

culture

Waarom gaan jongeren wel/niet naar een museum? DAAN BORREL (26) ging op zoek naar leeftijdsgenoten. Ze trok vanuit Maastricht (Bonnefanten) via Eindhoven (Van Abbe) naar Den Bosch (Stedelijk én Noordbrabants Museum) en ontdekte dat het museumbezoek onder jongeren stijgt. “Een verzetje naast alle lelijke dingen in de wereld.”

W

ie op een zondagochtend

aan de Maastrichtse kunstacademie. “Ik heb geen

jonge mensen in het museum

ambitie om kunstenaar te worden, toch inspireert

wil spotten, moet in een

het me om door een museum te lopen. Ik vind het

optimistische en volhardende bui

interessant dat Guo-Qiang zoveel buskruit gebruikt

zijn. Want de meeste jongeren

in zijn werk op doek, het is echt bijzonder en

doen op dat moment wat jonge

vernieuwend.”

mensen op zondag doen: uitslapen, op social media

In een filmzaaltje verderop zitten Berber (24) en

zitten, series ‘bingen’ op Netflix, nog meer uitslapen,

Jasper (25). Hij is een fanatiekere museumbezoeker

uitgebreid lunchen of misschien staan ze nog

dan zij: gemiddeld gaat hij één keer per maand, de

ergens op een feestje. Naar een museum gaan hoort

vakanties niet meegeteld. Een vriend van hem heeft

doorgaans niet in dit rijtje thuis.

zelfs een kunstclub, soms gaat hij met hen mee op pad. Maar meer dan voor de kunst in het museum

Tot de uitzonderingen behoort de bepaald

gaat Jasper, die architectuur studeerde, voor de

fris ogende Sofie (26), die in het Maastrichtse

gebouwen. Het was vooral voor de architectuur

Bonnefantenmuseum voor een televisiescherm

dat hij Berber meetroonde naar het Kröller-Müller

staat waarop One Night Stand (2013) van de Chinese

Museum op de Veluwe en het Joods Museum Berlijn.

kunstenaar Cai Guo-Qiang wordt getoond. Voor dit

“Uit onderzoek blijkt dat de kosten van een iconisch

werk nodigde Guo-Qiang vijftig stellen uit de hele

museum worden gedekt door de extra bezoekers

wereld uit om vanuit een rondvaartboot op de Seine

die speciaal voor het gebouw komen. Zo’n bezoeker

in Parijs getuige te zijn van een vuurwerkexplosie

ben ik.”

om middernacht. Het vuurwerkspektakel duurde

Hoeveel jongeren precies musea bezoeken,

twaalf minuten, naar verluidt even lang als de

is moeilijk te zeggen. De meeste musea en de

gemiddelde vrijpartij in Frankrijk, en moest het

Nederlandse Museum Vereniging registreren het

liefdesspel nabootsen, van voorspel via hoogtepunt

bezoek van jongeren tot 18 jaar. Onder volwassenen

tot naspel. “Een kunstwerk met een interessante

wordt geen onderscheid gemaakt tussen jong-

gedachte erachter”, vindt Sofie. Ze woont in

of oud-volwassenen. Sommige musea hebben

Amsterdam, maar vandaag is ze met haar ouders

wel een preciezer beeld van hun bezoekers. Uit

in Maastricht. Er hangt deze zondagochtend een

een eigen onderzoek van het Stedelijk Museum

kalme, meditatieve sfeer in het Bonnefanten,

‘s-Hertogenbosch blijkt dat zo’n vijf procent van

iets wat Sofie zo fijn vindt aan musea. De meeste

de bezoekers tussen de 21 en 31 jaar is. Het Van

bezoekers behoren tot de grijze golf.

Abbemuseum in Eindhoven turfde in 2015 dat bij

Een van de drie andere bezoekers onder de dertig is Matthijs (23), die met zijn ouders net uit de rondleiding van 11.30 uur komt lopen. Hij nam

hen tien procent van de bezoekers tussen de zestien en dertig jaar was.

Het zijn geen opwekkende cijfers. Maar toch:

zijn ouders mee, niet omgekeerd. Vroeger was het

wanneer jongeren de weg naar het museum

wel andersom, al vond kleine Matthijs dat hij wel

eenmaal hebben gevonden, vinden ze het vaak

iets beters te doen had. Pas toen hij een aantal

hartstikke leuk, zegt Stefanie (35). Tegen het einde

jaar geleden in Parijs een tentoonstelling van Dalí

van de middag is ze met haar vriendin Renske in

zag, was hij verkocht. Inmiddels volgt hij naast

het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch. Stefanie

zijn studie commerciële economie een minor

geeft ‘kunst gerelateerd onderwijs’; laatst nam ze

>>

21

culture

zuiderlucht 5\2017

Hij nam zijn ouders mee, niet omgekeerd.

Museumclubs voor jonge kunstliefhebbers

in de eerste helft van de twintigste eeuw. De kinderen wilden vandaag

Steeds meer musea zoeken naar

iets leuks buitenhuis doen, en

wegen om jongeren aan zich te

Sofie stelde het museum voor. De

binden. Het Stedelijk Museum

digitale kinderrondleiding valt een

Amsterdam heeft sinds 2014 het

beetje tegen, de techniek werkt

Young Stedelijk, een club voor

niet. Normaal gaan ze naar een

museumdonateurs van onder de

museum dat meer op kinderen

veertig. Fotomuseum Foam kent de

is gericht. Toch wordt ook het

Club Foam, het Van Abbemuseum

Van Abbe overwonnen. “In deze

heeft de Young Art Crowd en het

zaal vind ik dit het mooist”, zegt

Bonnefantenmuseum koestert zijn

Madelief. Ze wijst naar Stadsgezicht

Young Office.

(1934) van Carel Willink: een donker, realistisch schilderij van een

De leden betalen een sterk wisselend bedrag om van de

gebouw. “De Nachtwacht vind ik nog

bijbehorende privileges te kunnen

mooier”, zegt de achtjarige. “Omdat

genieten: privé-rondleidingen,

het net echt lijkt, als een foto.”

Ook zonder familie komt Sofie

netwerkborrels, diners en workshops Kunst verzamelen. Het

graag in een museum, zo’n een à

bestaan van deze jongerenclubs, en

twee keer per maand. “Het licht,

initiatieven als de Young Collectors

de rust en de rijkdom aan verhalen

Circle (een online platform met

geven me inspiratie.”

Verder is het in het behoorlijk

een maandelijkse salon waar jonge mensen leren kunst te

op jonge mensen gerichte Van

verzamelen), bewijzen dat kunst

Abbe – het speelse gebouw met

wel degelijk leeft onder jonge mensen. Al gaan sommige van de

doorgangen, het moderne, kleurige

clubs wel gepaard met een zekere

werk dat aan de muren hangt, de

beslotenheid: het lidmaatschap van

aandacht voor gendergelijkheid

het Young Stedelijk kost 300 euro

– rustig. Totdat Rannilt (21), pas

per jaar, voor een jongere met een

begonnen aan een premaster

minimumloon onbetaalbaar. Bij het

haar leerlingen van 16 tot 18 jaar mee naar museum

kunstgeschiedenis, komt binnenlopen. Ze gaat

Van Abbemuseum in Eindhoven

De Pont in Tilburg. “Ze vonden het fantastisch. Hoe

zo’n vijf keer per jaar naar een museum. Niet heel

zijn ze beduidend schappelijker:

duur is dit nou juffrouw, vroegen ze na afloop. Toen

veel, vindt ze zelf, maar in elk geval vaker dan haar

voor 17.50 euro per jaar ben je al lid

ze hoorden dat het tot 18 jaar gratis is, waren ze

vrienden. Een museumbezoek is voor haar “een

van Young Art.

helemáál verkocht.”

verzetje naast alle lelijke dingen in de wereld.” Kunst

Stefanie verwacht dat sommige leerlingen in de

geeft haar een ongrijpbaar gevoel. “Ik vind het knap

toekomst op eigen initiatief zullen gaan. Uit cijfers

hoe kunstenaars verhalen verbeelden, zo anders

van de Museumvereniging blijkt dat het aantal

dan op de verbale manier.” Vrienden en kennissen

jeugdbezoeken tussen 2011 en 2015 steeg met ruim

weten vaak niet waar te beginnen. Tegen hen zegt

24 procent; vooral door de toename van het aantal

ze: “Het is niet alleen maar high brow hoor, gá nou

schoolbezoeken. En dat terwijl het aantal jongeren

maar gewoon.”

als percentage van de totale bevolking in die periode juist afnam. Stefanie hoopt dat de stijging van jeugdbezoeken in de toekomst ook zorgt

E

rgens geeft ze hen ook wel gelijk: het is vaak ook moeilijk. Toen ze een tijdje geleden ook in

voor een stijging van het aantal jongvolwassene

het Van Abbe was, stond ze een half uur voor één

bezoekers.

zaaltekst. “Waar gaat dit nou eigenlijk over, vroeg

In het meest kleurloze gedeelte van het Van Abbemuseum staat theaterstudent Sofie (22) met haar zusje Madelief (8), nichtje Marlou (8), neefje Rik

22

zijn spannende trappetjes en

Jasper en Berber in het Bonnefantenmuseum in Maastricht.

ik me af. Ik studeer kunstgeschiedenis en ik begrijp het al niet.”

Ko van ‘t Hek (31) en Yuki Kho (26) uit Amsterdam

Xian (8) en buurmeisje Lieve (8) naar schilderijen te

vermoeden dat dit de reden is dat veel jonge

kijken die handelen over politieke gebeurtenissen

mensen niet naar het museum gaan: er wordt te

zuiderlucht 5\2017

moeilijk over kunst gedaan. Daarom begonnen ze

culture

Ook Young Office, de jongerenafdeling van het

twee jaar geleden een online nieuwsbrief voor hun

Bonnefantenmuseum, probeert kunst op een

vrienden met daarin vijf kunsttips: Kunst Kijken met

laagdrempelige manier naar jongeren te brengen.

Ko & Kho.

Zo organiseren ze daar regelmatig evenementen

“We gingen zelf vaak naar een museum”, legt Ko uit,

voor jonge mensen, zoals Babes at the Museum,

“maar merkten dat vrienden niet gingen. Terwijl ze

waarbij fotograaf Xavier Aaronson karakteristieke

wel maatschappelijk en cultureel geïnteresseerd

foto’s neemt van jonge museumbezoekers die

zijn, en vaak naar de bioscoop gaan. Uit gesprekken

voor kunstwerken poseren. Woordvoerder Robin

bleek dat ze musea te ingewikkeld vonden, of dat

Berkelmans van Young Office: “Dat was echt een

ze niet durfden. Onbewust denken veel jongeren

succes. Sommige van de aanwezigen waren nog

dat ze zich in een museum op een bepaalde manier

nooit eerder in een museum geweest.”

moeten gedragen, dat ze alles moeten zien en

Stefanie en Renske zijn vanuit Amsterdam en

snappen. Terwijl je kunst helemaal niet hoeft te

Hilversum naar Den Bosch gekomen voor de Claire

begrijpen, je moet het gewoon zien en je afvragen

Morgan-expositie in Het Noordbrabants Museum,

wat je erin aantrekt. Dat kan van alles zijn.”

sinds enkele jaren fysiek verbonden met het nieuwe

Inmiddels is Kunst Kijken met Ko & Kho in een

Stedelijk Museum. In de vederlichte tentoonstelling

professioneel jasje gestoken: elke maand wordt de

vliegen opgezette vogels en andere dieren tussen de

nieuwsbrief met de vertrouwde vijf tips naar 2.500

paardenbloempluisjes of vliegjes.

jonge mensen verstuurd. Op Instagram hebben ze bijna 3.000 volgers. De belangrijkste manier om kunst laagdrempeliger te maken, is volgens hen te breken met het kunstjargon. Hun nieuwsbrief is populair geschreven: een term als abstract expressionisme komt er niet in. Ze geven tips voor musea in Nederland, maar ook aanbevelingen voor bijvoorbeeld internetkunst. Ze tippen alleen wat ze zelf ‘vet’ vinden. “We zijn geen kunsthistorici, maar kunstliefhebbers. Kunst moet een onderdeel van

“Het licht, de rust en de rijkdom aan verhalen geven me inspiratie.”

Suppoosten Adrien (24) en Geert (28) zitten rond sluitingstijd achter de balie van het Stedelijk Museum in Den Bosch. Ze hebben een bijzonder idee om jongeren binnen te lokken: vervang een deel van de bewakers door jonge suppoosten uit

het dagelijks leven worden.”

de kunstwereld. Zoals zijzelf. Adrien studeert aan

Dus niet één keer per jaar naar de Museumnacht,

de kunstacademie, Geert is al afgestudeerd. Ze

maar regelmatig binnenlopen voor een half uurtje geestverruiming. Vandaar dat ze opereren op een

Sofie (26) in het Van Abbemuseum in Eindhoven.

Ook Sebastian (31) en Aafke (36) zijn speciaal voor

zien wel jongeren op de museumvloer, maar het

Instagram-account: op deze manier wordt kunst

deze tentoonstelling gekomen. Ze hebben een

kan beter, vinden ze. Wat hen opvalt: zelfs hun

breed toegankelijk.

museumjaarkaart; net als - schatten ze - de helft

studiegenoten op de kunstacademie gaan niet

Adrien en Geert in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch.

van hun vrienden. Sebastian

vaak naar een museum. Jonge suppoosten kunnen

houdt eigenlijk meer van

volgens hen een rol spelen in het aantrekken van

abstracte schilderijen,

leeftijdsgenoten. Geert: “Ze zijn fris en kunnen met

maar Aafke vindt deze

passie vertellen en discussiëren over het werk.” ZL

tentoonstelling wel mooi: “Het is out of the box.”

Hebben ze het na afloop nog lang over zo’n expositie?

Sebastian: “Hangt er vanaf.”

Aafke: “Hij gaat dan meestal voetbal kijken.” Sebastian: “Dat is juist zo leuk: dat het allebei op één dag kan. Als jonge mensen wisten dat een museumbezoek ook gewoon een uurtje kan duren, zouden ze vaker gaan.”

23

culture

A Stallionâ&#x20AC;&#x2122;s Job (The Economic Act I). 2015 143 x 108 cm. Archival inkjet on Japanese bamboo paper.

24

zuiderlucht 5\2017

zuiderlucht 5\2017

culture

Alchemie E

en collega van de radio vroeg me of ik vond dat kunst gesubsidieerd moest worden. Ik gaf het kortst mogelijk antwoord. Ja. “Kom je dan nooit bij een expositie”, vervolgde hij, “waarvan je denkt: ‘Jeetje, heb ik hier als burger aan meebetaald?’”

“Zeker”, antwoordde ik. “Zoals ik dat ook heb bij overbodige wegen. Bij stuntelende verplegers in een ziekenhuis. Bij de iPad-scholen van Maurice de Hond. Toch trek ik de noodzaak van wegenbouw, gezondheidszorg en onderwijs niet in twijfel.”

Kunst kan niet zonder mecenaat – dat klinkt toch anders dan een bij voorbaat schuldig woord als subsidie. Zonder mecenaat hadden we nooit gehoord van Giotto en Michelangelo en Rembrandt en al die andere makkers. Zonder mecenaat was de wereld een schraal, verzengend oord.

Een voorbeeld van geslaagd mecenaat, zei ik tegen mijn collega van de radio, is de tentoonstelling Void, Desire and Undefined Darkness in het Gouvernement aan de Maas in Maastricht. Begin 2014 zocht conservator Ad Himmelreich van de Provincie Limburg contact met fotograaf Perry Schrijvers. Of hij in de reeks Dit zijn wij een beeldreportage wilde maken van Noord- en Midden-Limburg. Schrijvers was blij, verrast, vereerd en nog wat meer van die dingen. Tegelijkertijd voelde hij de opdracht als een last. Perry Schrijvers (Helmond, 1966) is geen man voor strikte opdrachten. Hij werkte jarenlang voor Zuiderlucht, zijn beste foto’s leverde hij als we hem alleen een naam en een telefoonnummer gaven.

Niet alleen de opdracht voelde als een last, ook de regio die hij mocht verbeelden.

Tientallen malen zette hij met zijn oude Chrysler Voyager koers naar de steppen rond Venlo, Venray en Horst. Een gebied van een alles opslokkende oneindigheid, lelijk en saai. De enige magie die hij aantrof, waren de Hollandse luchten hoog boven hem.

Hij bezocht boeren en bordelen, ging naar trailerparken vol uitgebuite dagloners uit Oost-Europa en dronk thee met een Roermondse imam. Wat hij vooral aantrof: zwijgende hoofden, gesloten poorten. Als slechte slaper ging hij ook ‘s nachts op pad. In de intense Noord-Limburgse duisternis begon hij iets van de aard van de mensen te begrijpen. Wat doe je als het koud en donker is, behalve werken, werken en nog eens werken? Juist. Je gaat achter een dikke muur zitten. Luiken dicht, poort op slot.

Pas toen hij bij het doornemen van de overeenkomst met de provincie stuitte op de woorden ‘vrije opdracht’, kierde er licht door de duisternis. Weg met het sociaaldocumentair werk. Weg met de anekdotiek. Weg met het verhaal van de regio. Hij kocht een hypergevoelige camera, experimenteerde met lange sluitertijden en kwam thuis met beelden waar het begrip zwart-wit fotografie nog amper op van toepassing was. Het was vooral zwart.

Hij herinnerde zich hoe vroeger, thuis, in de door zijn vader gebouwde doka, de magie van de fotografie zich aan hem openbaarde. Daar, in de donkere kamer, brengt de opdoemende imperfectie de verbeelding pas echt op stoom. Te lang belichte beelden, te warme ontwikkelaar, een wit vel dat in een mum van tijd volloopt met zwart: de materialisatie van het in zijn handen van gedaante veranderende papier kreeg hem in zijn greep. Alchemie.

Met zijn in Noord-Limburg geschoten beelden ging Schrijvers naar de Jan van Eyck Academie in Maastricht om ze met de goede oude risograaf, een soort kruising tussen een printer en een stencilmachine, naar het papier te brengen. Aanvankelijk liet de monitor alleen zwarte vlakken zien. Maar met riso-rasters kun je goochelen. Dankzij het zone-systeem van fotograaf Ansel Adams had hij al geleerd hoe je van wit en zwart grijs >>

25

culture

zuiderlucht 5\2017

Till Death Do Us Part (Portrait of a Moroccan-Dutch bride). 2015 126 x 92 cm. Archival inkjet on Japanese bamboo paper.

kunt maken, en van grijs zwart. Langzaam maar zeker kwamen zijn in de duisternis verdwenen beelden weer terug. Daarna bracht hij nachten door met wereldwijde zoektochten op het web naar het juiste (rijst)papier. De inkt moet namelijk niet op, maar in het papier. Geen afdrukken, maar indrukken.

Zo kwam zijn fotografie tot ons, als schimmen die opdoemen uit de duisternis. Een bruidje.

Een paard met een erectie. Bomen bij een kanaal. Een Turks jongetje. Je denkt aan gereïncarneerde houtskooltekeningen van Rembrandt, het is de fotografie van Perry Schrijvers. Zijn gevecht met het gebied bleek achteraf – altijd achteraf – een blessing in disguise. De alles opslokkende oneindigheid begint iets terug te geven.

Wie was het die vaststelde dat met de opkomst van de fotografie God zelf de tekenpen ter hand had genomen om de pracht van zijn schepping te beklemtonen? In het werk van Perry Schrijvers zien we dat nu ook de duivel zich ermee is gaan bemoeien - om de andere kant van de schepping te laten zien. De donkere kant. De kant van Perry Schrijvers.

Oh ja, wat ik dus duidelijk wilde maken aan mijn collega van de radio: als er geen mecenaat was geweest, en als Ad Himmelreich niet over zoveel geduld en vasthoudendheid had beschikt, was deze majestueuze fotografie er niet geweest. En had ik bij de opening van Void, Desire en Undefined Darkness niet naast een vrouw gestaan bij wie door het zien van zoveel schoonheid de tranen uit de ogen liepen.

WIDO SMEETS PS Bij de fotografie van Perry Schrijvers is de kwaliteit van de druk van eminent belang. Door het papier waarop ZL wordt gedrukt en de gehanteerde druktechniek kan het zijn dat de hier getoonde beelden te donker uitvallen. Eigenlijk is er maar één remedie: bezoek de tentoonstelling.

Perry Schrijvers - Void, Desire and Undefined Darkness. Van 27 maart t/m 9 juni in het Gouvernement aan de Maas in Maastricht.

Geopend op werkdagen van 09.00-18.00 uur.

26

zuiderlucht 5\2017

culture

Circumcision (Portrait of a Turkish-Dutch boy). 2015 140 x 105 cm. Archival inkjet on Japanese bamboo paper.

27

“Die onderlinge betrokkenheid zorgt voor een omslag.”

Maureen Bachaus

Kunst op straat. Een (andere) kijk op Roermond.

Presentaties over kunstwerken in de publieke ruimte.

DI 02 MEI 2017 - BOX - EXPO

Perry Schrijvers Void, Desire & Undefined Darkness

MEI 2017 PODIUM EXPO

HERMAN VAN VEEN, DE SCHILDER EXPOSEERT KLEINE WERKEN MET UITZONDERINGEN

(T/M 2 JUNI)

DI 2 MEI 2017 - 20U15 - DOCUMENTAIRE

KAKUMA - THE INVISIBLE CITY LIEVEN CORTHOUTS (2016)

DO 4 MEI 2017 - 20U15 - KLASSIEK

ENSOR STRIJKKWARTET & PIET KUIJKEN D. SJOSTAKOVITSJ

VR 5 MEI 2017 - 20U15 - KLASSIEK

SPIEGEL STRIJKKWARTET F. MENDELSSOHN-BARTHOLDY: HET INTEGRALE OEUVRE VOOR STRIJKKWARTET (DEEL 2)

VR 5 MEI 2017 - 20U15 - HUMOR

WOUTER DEPREZ & RUBEN FOCKETYN BLOEMEN, BIJEN & BORSTBOLLEN ZA 6 MEI 2017 - 19U00 - FILM

TIMBUKTU ABDERRAHMANE SISSAKO (2014)

ZA 6 MEI 2017 - 21U00 - MUZIEK

KEL ASSOUF TIKOUNEN TOUR

DI 9 MEI 2017 - 20U15 - KLASSIEK

GUIDO DE NEVE GESTÖRTE SEELE: J.S. BACH, G.DE NEVE, E. YSAŸE, G. TARTINI

27 maart – 9 juni 2017 Opening: 24 maart, 17 uur

DO 11 MEI 2017 - 20U15 - THEATER

PIETER DE BUYSSER LANDSCHAP MET SPRINGWEGEN

Gouvernement aan de Maas / Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen 9 – 18 uur / Gratis toegang

DO 18 MEI 2017 - 20U15 - KLASSIEK

foto: Herman van Veen © Pim Ras

PROGRAMMA 1718: ONLINE VANAF 25 MEI www.ccmaasmechelen.be

DIEGO ARES ANTONIO SOLER: EL DIABLO VESTIDO DE FRAILE WERK VOOR KLAVECIMBEL → AFRIKA FILMFESTIVAL

zuiderlucht 5\2017

pleased to meet you

alleskunner D

Stef Kamil Carlens

Soepel op en neer springen tussen verschillende kunstdisciplines. typisch Vlaams>

e titel van het jongste album van Stef Kamil Carlens, Stuck in the Status Quo, heeft iets ironisch. Ik ken maar weinig artiesten die zo’n geringe neiging hebben ergens in te blijven hangen. Als je hem een jaar even niet volgt, loop je een gerede kans weer een band te hebben gemist. Denk je dat hij nog in dEUS zit, is hij al met Moondog Jr. begonnen. Je weet zeker dat die band nog bestaat, inmiddels is het alweer Zita Swoon. En toen dat meer een project dan een vaste band werd: Zita Swoon Group. En dan sla ik nog allerlei (zij)projecten over, net als vermeldingen over film, mode, theater.

Ik heb één keer samen met hem een avond verzorgd, in het theaterprogramma Hotelgasten. Daarin interviewde ik eerst mijn gasten, die daarna optraden. De popartiest neemt voor het interview kunst mee die hem zelf heeft geïnspireerd. Niet iedereen heeft dan meteen een lijst paraat, vooral niet buiten de muziek. Bij Carlens bleek er maar één beperking: tijd. Niet alleen kwamen er meteen talloze platen en boeken bij hem op, ook had hij zelf ontworpen kleding en beeldende kunst bij zich waar hij iets over wilde vertellen.

Hij is een man voor wie de wat opgeklopte term ‘multidisciplinair’ lijkt uitgevonden. Ook in Nederland hebben we multi-talenten, maar ik heb de neiging om dit soepel op en neer springen tussen verschillende kunstdisciplines toch als iets typisch Vlaams te zien. Tom Barman maakt ook films, Tom Lanoye switcht met gemak tussen literatuur en theater, Herman Brusselmans tussen poppodium en bibliotheek. En de mensen met wie Carlens in de loop der jaren samenwerkte - types als Tom Pintens - hebben een ongelooflijk brede muzikale bagage.

Ook al die Vlaamse mensen krijgen in interviews vragen van het kaliber ‘U was toch zanger, waarom dan nu ook een boek?’ Dat denken in keurig afgebakend talent is volgens mij eerder een journalistieke dan een Vlaamse beperking. Stef Kamil Carlens is een kunstenaar, en kunstenaars maken kunst – soms beeldend, soms muzikaal.

Dat eerste album van hem onder zijn eigen naam is minder experimenteel dan zijn ander recent werk. Het is een warm geproduceerde, weldadig gearrangeerde popplaat, vol nummers die prachtig zijn ingekleurd. En dan vooral met het gitaarwerk, en met het aanstekelijke reggae-deuntje in het titelnummer. De scherpte zit met name in de teksten.

Het politieke The Journey Will Be Long is ronduit een protestnummer, en het thema ‘vergankelijkheid’ komt een paar keer langs. Zoals in After I’m Gone, in Empty World en in het slotnummer Going Home, Carlens’ ode aan de inmiddels 70-jarige Jane Birkin en haar overleden ex-geliefde Serge Gainsbourg.

Birkin acteert, zingt en schreef scenario’s. Charlotte, de dochter die ze met Gainsbourg kreeg, werd actrice en zangeres. Zo bezien is dat nummer de ode van een alleskunner aan de alleskunners.

LEON VERDONSCHOT

Stef Kamil Carlens speelt op 7 mei in de Mezz (Breda), op 12 mei in de Muziekgieterij (Maastricht).

29

culture

zuiderlucht 5\2017

t p i u r k t He n e t t o b e j in

Scène uit De Meiden (met links Chris Nietvelt). foto Jan Versweyveld

30

zuiderlucht 5\2017

Voor de voorstelling De Meiden eist regisseuse Katie Mitchell het uiterste van de cast. Actrice Chris Nietvelt spreekt met EMILE HOLLMAN over de fysiek zware rol. “Ik denk dat ik na deze tour mijn schouders recht laat zetten bij de osteopaat.”

culture

Begin 2016, Ivo van Hove, directeur van Toneelgroep Amsterdam, heeft de radicaal feministische en controversiële Katie Mitchell uitgenodigd als gastregisseur. Ze komt met De Meiden van Jean Genet (uit 1947) op de proppen, over twee dienstmeiden die hun baas willen vermoorden. Een geactualiseerd en confronterend stuk over gender, politiek en macht. Als actrices Chris Nietvelt en Marieke Heebink in Londen op bezoek gaan bij Mitchell, blijkt dat deze wil dat de actrices twee derde van hun tekst in het Pools spelen.

“Z

Dat vinden Van Hove en dramaturg Peter Van Kraaij te gortig. Evengoed krijgen

e is een fenomeen”, zegt de

voortdurend gekleineerd. Dat hakt erin bij de

Nietvelt en Heebink Poolse les om een

Vlaamse actrice Chris Nietvelt over

actrice. “Ik denk dat ik na de tour mijn schouders

klein deel van het stuk in het Pools te

Katie Mitchell. “Streng, scherp,

weer even recht laat zetten bij de osteopaat. Ik roep

kunnen spelen.

gedreven, wantrouwig, veeleisend,

steeds dat ik mijn rol niet mee naar huis neem, want

perfectionistisch en in alles een feministe.” Zelf is

daar ben ik te professioneel voor. Maar toch merk

ze helemaal niet zo van de directe statements, maar

ik hoe mijn schouders zich elke avond krommen,

ze vindt het met haar 35 jaar toneelervaring een

mijn rug zich buigt in de nederigheid van de meid.

uitdaging om met Mitchell te werken.

Het kruipt in je botten. Wat vooral heeft te maken met de geloofwaardige manier waarop ik de rol wil

Behalve de taal moeten Nietvelt en haar

spelen. Ik hoef niet per se krom te lopen om die

constant gezichtsverlies lijden, je generen. Dat is

tegenspeelster Marieke Heebink in straf tempo zo’n

meid te kunnen spelen. Want tsja, wat zien mensen?

veel makkelijker bij mensen die je vertrouwt. Als

vijfhonderd vastgelegde handelingen in een strakke

Soms denk je zelf: wat een slechte avond. Maar

freelancer vragen ze je voor bepaalde personages,

volgorde verrichten. “Een complex parcours dat

dat heeft dan niemand gemerkt. Daar gaat het ook

om wat ze van je kennen. Maar het mooiste van het

foutloos afgelegd moet worden.” Ze heeft er naar

niet om, je bent zelf de norm. Jeroen Willems was

vak is de grenzen opzoeken, hoe moeilijk dat soms

eigen zeggen nog nooit zo oud en lelijk uitgezien op

daar een mooi voorbeeld van. Die kon ontzettend

ook is. Met Katie Mitchell bijvoorbeeld.”

toneel en droeg zelden zulke afschuwelijke kleren.

kwaad op zichzelf zijn als hij vond dat het niet goed

Vorige maand speelde ze in Londen na tien jaar

“Pas een week na de première begon ik er een beetje

was. Terwijl hij iedereen had weggeblazen. Hij wist

weer haar rol in Romeinse tragedies. Fysiek gaat het allemaal nog prima, al voelt ze naarmate ze ouder

plezier in te krijgen. Maar ik zou zo opnieuw met haar werken.”

De vraag is wie Mitchell met haar stuk wil bereiken. Nietvelt: “Het liefst zou ze zien dat er Polen in de zaal zitten, maar dat gaat natuurlijk niet gebeuren. Theater is elitair, het is nu eenmaal niet voor de grote massa. De meeste bezoekers zullen de voorstelling vermakelijk vinden of zich gebruuskeerd voelen. Een enkeling zal misschien de

‘Repeteren is 98 procent van de tijd fouten maken, jezelf belachelijk maken, constant gezichtsverlies lijden, je generen.’

Antwerpen. Ze had een hulp in de huishouding

van zichzelf dat het oprechter kon. Dat had hij in extreme mate, daarom was hij ook zo goed.”

schrik voor. “Ik dacht, dit haalt mijn nek niet meer.

Maar het kon. ‘Jezus mam, hoe doe je dat’, vroeg mijn zoon die in de zaal zat na afloop. Het is de adrenaline die ons opstuwt tot de oude hoogtes.

Het is een mooi vak, en intens; als het te makkelijk

waarom doe ik dit? Al 35 jaar lang.” ZL

Chris Nietvelt was van 1988 tot 1994 verbonden

met een kind in Polen. “Ze had geen alternatief.

aan Toneelgroep Amsterdam, speelde bij Het

Ik kan me niet voorstellen hoe het is om in een

Zuidelijk Toneel, Theatergroep Hollandia en NT

land te wonen met zo weinig mogelijkheden dat je

Gent en keerde in 2005 weer terug in Amsterdam.

gedwongen wordt in je eentje naar een ander land

Om daar in 2008 de Theo d’Or te winnen met haar

te gaan. Om er daar achter te komen dat je moet

rol in Romeinse tragedies. “Ik gedij in een ensemble.

poetsen of zakdoekjes moet verkopen in de trein.”

Het is een familiegevoel. Repeteren is 98 procent

De Poolse meid die Nietvelt neerzet, wordt

op muziek van de Red Hot Chili Peppers. Ze had er

ik een heel eind, maar bij elke première denk ik:

‘Ik sluit een verzekering voor je af.’”

Johan Simons bij NT Gent werkte, woonde ze in

lichaam. In die voorstelling moet ze headbangen

gaat, is het niet leuk. Met ervaring en routine kom

Poolse hulp meenemen naar het theater. Of zeggen: Toen Chris Nietvelt (Turnhout, 1962) nog met

wordt een zeker wantrouwen voor haar eigen

van de tijd fouten maken, jezelf belachelijk maken,

Toneelgroep Amsterdam, De Meiden. Op 3 mei Theater aan de Parade Den Bosch, op 7 mei Theaters Tilburg, op 8 mei Theater aan het Vrijthof Maastricht.

31

culture

zuiderlucht 5\2017

V.l.n.r.: Alexander Hacke, Rudolf Moser, Blixa Bargeld, N.U. Unruh en Jochen Arbeit

Pats, boem, plonk, tak 32

Einstürzende Neubauten geldt als een van de meest invloedrijke rockbands. Met een Greatest Hits-tournee gaat de hitloze band nog één keer op tournee.

Zo experimenteel als vroeger, concludeert THEO PLOEG, is de band niet meer. Al weet je nooit wat je live kunt verwachten.

zuiderlucht 5\2017

culture

A

lles is een instrument. Dat is na bijna

over de hele wereld. Hun

veertig jaar niet veranderd. In het

nihilistische muziektheater

Haarlems Dagblad beschrijft journalist

inspireert talloze muzikanten.

Peter Bruyn zijn bezoek van afgelopen

Depeche Mode verandert haar

december aan de studio van Einstürzende

sound na een concertbezoek.

Neubauten in Berlijn. Hij spreekt er met oprichter,

Nick Cave vestigt zich

slagwerker en instrumentenbouwer N.U. Unruh,

definitief in Berlijn en richt

echte naam: Andrew Chudy (New York, 1957), die

met Bargeld Nick Cave and the

zich tijdens het interview moeilijk kan bedwingen.

Bad Seeds op.

Na de val van de Berlijnse

Met een stokje slaat hij overal op. Pats, boem, plonk, tak. Unruh (Duits voor onrust) haalt er de

muur in 1989 krijgen melodie

schouders bij op. Hij kan niet anders. Hij wil van elk

en harmonie de overhand. Op

ding weten wat voor geluid er in zit. De 'Neubauten-

de albums Haus der Lüge (1989)

ziekte’ noemt Unruh dat. Kom je nooit meer vanaf.

en Tabula Rasa (1993) is die ontwikkeling goed te horen.

Waar die 'ziekte' vandaan komt? Geldzorgen.

Einstürzende Neubauten

Begin jaren tachtig ziet Unruh zich gedwongen

wordt een heuse avant-

zijn drumstel te verkopen. Hij maakt van de nood

popband, die zonder blikken

een deugd: de omgeving wordt zijn drumstel.

of blozen de Documenta in

Tafels, muren, metalen vaten, wegversperringen,

Kassel aandoet en samenwerkt

winkelwagentjes, raamkozijnen: instrumenten zijn

met de toonaangevende

overal. Unruh die met een moker een muur bewerkt,

theatermaker Heiner Müller.

Bargeld, tegenwoordig altijd

dat ziet eruit als theater. Tel daar de krijsende en schreeuwende zanger Blixa Bargeld bij op en je hebt

constructie te lijf. Kersvers bandlid FM Einheit trekt

gestoken in driedelig zwart, bekwaamt zich in de

absurdistisch muziektheater dat herinnert aan de

winkelwagentjes over de grond. Bassist Alexander

klankkunst, flirt met het werk van Bertolt Brecht en

hoogtijdagen van kunststroming Dada.

Hacke slaat met een schop aritmisch op een stel

werkt samen met avant-gardistische elektronica-

wegafzettingen en Bargeld schreeuwt de longen

artiesten als Alva Noto en Teho Teardo. Om niet

jaren tachtig. Een stad omringt door een muur, een

uit zijn lijf. Van structuur, melodie en harmonie is

afhankelijk te zijn van de muziekindustrie komt

bouwval, een vrijplaats. Een geïsoleerde plek waar

nauwelijks sprake.

Unruh in 2003 met een nieuw concept: via het

En dan is er nog het decor. Het West-Berlin van de

internet mogen fans met Einstürzende Neubauten

de tijd niet zozeer stilstaat als wel afwezig is.

David Bowie, Iggy Pop, Depeche Mode en Nick Cave komen er regelmatig en zijn onder de indruk van het niet in een hokje te stoppen Einstürzende Neubauten. Zij zijn uitzonderingen. Zelfs binnen de alternatieve en vernieuwende postpunk-scene van het West-Berlijn in die jaren heeft de band het niet makkelijk. Nu, bijna veertig jaar later, geldt Einstürzende Neubauten nog steeds als een van de

Tijdens de theaterconcerten van ‘Neubauten’ in 2014 ter nagedachtenis aan WO I, gebruikt de band op het podium een harp van prikkeldraad.

meekijken, -luisteren en -beslissen in de studio. Er verschijnen drie albums die de band samen met fans opneemt.

De zoektocht naar nieuwe geluiden gaat onverminderd door. Tijdens de theaterconcerten die Neubauten in 2014 opvoert in opdracht van de Vlaamse gemeente Diksmuide ter nagedachtenis aan de Eerste Wereldoorlog, gebruikt de band op het podium een harp van prikkeldraad.

meest eigenzinnige en invloedrijke rockbands.

Op het debuutalbum Kollaps (1981) is dat niet

De huidige 'Greatest Hits-tournee’ steekt daarbij

optreden op 1 april 1980 in de Berlijnse nachtclub

veel anders. De manische gekte van de muziek

wat braaf af. Tongue-in-cheek. Echte hits heeft de

Moon-Club. Bargeld staat met een stel inderhaast

en het eigenzinnige karakter van de band slaan

band immers niet. Maar Unruh heeft nog steeds

opgetrommelde vrienden op het podium. Het

aan. Dit zijn muzikanten die zich nergens iets aan

geen drumstel en maakt zijn instrumenten zelf. Dus

geluid dat ze produceren doet denken aan dat van

gelegen laten, die doen wat er in hen opkomt.

over de uitvoering valt nog altijd weinig te zeggen:

nieuwe gebouwen die instorten vinden ze. Een

Compromisloos. Typisch West-Berlijn in die jaren.

elk moment kunnen er weer nieuwe instrumenten

De band ontleent zijn naam aan het eerste

tijdje later stort het dak van het nieuwe Berlijnse

Bargeld wordt een lokale held met wie het

congresgebouw in elkaar. Het geeft het project een

goed toeven is in een lokale bar als Dschungel

actuele naam, Bargeld en Unruh besluiten er een

Club, waar ook David Bowie, kunstenaar Martin

band van te maken. Er wordt gerepeteerd. Totdat

Kippenberger en filosoof Michel Foucault regelmatig

Unruh zijn drumstel moet verkopen. De stad wordt

te vinden zijn. Daar lopen hogere en lagere kunst,

een oefenruimte.

levensgedachten en academische filosofie in elkaar

Einstürzende Neubauten duikt overal op.

over en vormen een onlosmakelijk geheel.

Een wegversperring wordt het decor van een

Tegen het einde van de jaren tachtig is

oefensessie. Unruh gaat met een slijptol een stalen

Einstürzende Neubauten een begrip. De band toert

worden gevonden. Pats, boem, plonk, tak.

ZL

Einstürzende Neubauten - Greatest Hits.

Op 3 mei in de Kölner Philharmonie (Keulen), op 1 juli in Paradiso (Amsterdam), op 15 juli op het GentJazz Festival (Gent).

33

zuiderlucht 5\2017

foto Peter de Ronde, Zebra Fotostudioâ&#x20AC;&#x2122;s

34

zuiderlucht 5\2017

beeldspraak

Dode zielen z

ou het aan mij liggen? Ik denk het niet. Ik denk dat we allemaal op zoek zijn naar verhalen. Neem twee dingen die iets met elkaar te maken lijken te hebben en je hebt een verband. Voeg er nog één ding aan toe en je hebt een verhaal. Mathieu Klomp maakt daar in zijn werk handig gebruik van.

Mathieu Klomp (Amsterdam, 1984) bivakkeert tot eind mei in een gebloemde caravan naast het Odapaviljoen in Venray. Elke ochtend gaat hij naar zijn werk, luttele meters verderop in de projectruimte van het paviljoen. Als u komt kijken, kunt u hem bezig zien met wikkelfolie en föhn.

Wikkelfolie wordt normaal gebruikt om pallets bij elkaar te houden. Na verhitting is de folie een seconde of tien kneedbaar. Klomp maakt er stukje bij beetje levensgrote figuren van. Het spul is in allerlei kleuren leverbaar, je kunt ook zelf kleur aanbrengen, het is flexibel, robuust, het ziet er mooi uit, wat wil je nog meer?

Nou, misschien dat het allemaal wat minder tijd zou kosten.

Op het moment dat ik het tijdelijke atelier bezoek, een dag of tien nadat Klomp begonnen is, heeft hij één vervaarlijk ogende hond zo goed als klaar. Er schijnt er nóg een te komen plus een aantal menselijke figuren. En dan? Klomp lijkt redelijk vastomlijnde plannen te hebben, maar hij wil er niet al te veel over loslaten. En als het werk in Venray niet af komt, gaat hij gewoon verder in het Centraal Museum in Utrecht. Daar vindt vanaf juni zijn volgende tentoonstelling plaats. Als een marskramer trekt hij door het land.

Waar zich de gelegenheid voordoet, bouwt hij zijn handeltje op.

Gelukkig is in Venray ook een voltooid werk te zien. Het heet Krijger. Er zijn geen speren of helmen te bekennen, de titel slaat op iemand die iets krijgt. Een zwarte, enigszins rafelige, mannelijke figuur overhandigt iets aan een oranje vrouwenfiguur. Wat het is, kunnen we niet zien, maar het moet belangrijk zijn, want de hand van de vrouw wordt zorgvuldig dichtgedrukt. Naast haar staan nog meer oranje figuren die ook graag aan de beurt willen komen. Smekend strekken ze hun handen uit. Een andere zwarte vrouw lijkt naar de oranje groep toe te willen gaan, maar wordt hardhandig tegengehouden door twee mannen. Familie? Politie? Een jongetje ziet het, hij probeert de aandacht van zijn vader te trekken, maar die is met zijn telefoon in de weer.

De zwarte figuren staan er zeer levensecht bij, ze lijken zo te gaan bewegen. De oranje figuren zijn gehuld in een soort halftransparante wolken, wat ze iets onstoffelijks geeft. Dode zielen, rommelt het steeds door mijn hoofd, maar eigenlijk is daar geen duidelijke aanwijzing voor. Het kan net zo goed een scène met vluchtelingen zijn. Of een familiedrama. Klomp geeft opstapjes en onnadrukkelijke duwtjes, hij suggereert verbanden, maar net niet te veel. De plastic figuren zijn zo goed gemaakt en zo verleidelijk dat je blijft kijken. Terwijl je kijkt, vormen zich de verhalen.

DUNCAN LIEFFERINK Mathieu Klomp – Homo ex Machina. Van 12 maart t/m 28 mei 2017 in Odapark, Venray. odapark.nl

35

zuiderlucht 5\2017

culture

Fransje Killaars, Le Paravan (2011). foto Galerie de Expeditie, Amsterdam

Kijken is niet genoeg Bij Schunck in Heerlen laat een paar dozijn kunstenaars zien wat je allemaal met textiel kunt doen. De tentoonstelling combineert de collectie met welgemikte bruiklenen en nieuw werk. Een lust voor het oog volgens DUNCAN LIEFFERINK. En voor de vingers.

36

zuiderlucht 5\2017

culture

Elke Lutgerink, Bellow (2017). foto Fabian de Kloe

P

aint it soft van Schunck in het Heerlense Glaspaleis is een tentoonstelling die je zou moeten bekijken alsof je nooit eerder iets gezien hebt. Geen kunst, bedoel ik, wel

andere dingen natuurlijk. Vaak kun je niet zonder de ballast die je met je meedraagt. Je hebt kennis, eerdere kijkervaringen, dwarsverbanden nodig om... tsja, om nieuwe ballast te verzamelen. Hier hoeft dat niet. Kijken is genoeg.

In de collectie van Schunck bevinden zich een paar Franse wandtapijten uit de jaren vijftig. Ze werden verworven onder het bewind van de legendarische Heerlense burgemeester Van Grunsven. Die onderhield goede betrekkingen met Willem Sandberg van het Stedelijk Museum in Amsterdam, haalde een tentoonstelling van nieuwe Franse kunst naar Heerlen, kocht enkele stukken aan en hing ze van hem gehoord. Met zijn verzadigde kleuren,

weefde met gouddraad. Helen Verhoeven naaide

bladerwerk en een draakachtige vogel zou het op

stukken canvas aan elkaar tot een vrouw en een

belandden in de opslag en maakten plaats voor

het eerste gezicht niet misstaan in een Chinees

tamelijk angstwekkende hond. Romy Finke zette

abstracte schilderijen en objecten waarin de

restaurant, maar die gedachte verdwijnt als je

een landschapsfoto om in een tapijtweefsel met

grenzen van de schilderkunst werden opgezocht:

ziet dat het De grote angst heet. Het gaat over de

een beperkt aantal kleuren. Het resultaat is verstild,

vreemde materialen op het traditionele

verschrikkingen van de oorlog – Lurçat was actief

haast meditatief. Elke Lutgerink legde vele lagen

schilderdoek of juist verf op ongebruikelijke

in het communistische verzet en verloor tijdens

tule over elkaar heen, geleidelijk verlopend van wit

dragers. In hun experimenteerdrift begonnen

de oorlog zijn geadopteerde zoon – maar vooral

naar zwart. Het effect is onverbiddelijk, het zwart in

kunstenaars te borduren, te appliqueren en te

over de hoop die ondanks alles blijft gloren. Dit

het midden van de ovale compositie absorbeert je

‘schilderen’ met stof. Grappig genoeg kwam

zijn twee schitterende werken, inderdaad, twee

als een schilderij van Mark Rothko – maar dat laatste

daarmee langs een omweg de textiel weer terug.

schone slaapsters die hoognodig weer eens gewekt

kan ik natuurlijk niet weten, want we gingen kijken

moesten worden. Maar hoewel Lurçat in kringen

alsof we niet eerder iets gezien hadden.

op in het stadhuis. Zo ging dat in die tijd.

De voorkeuren veranderden. De tapijten

Voor Paint it soft haalde Schunck een aantal

Zoveel lekkers nodigt enorm uit tot, nee, nog net

werken met textiel uit het depot. Meer recente in

van modernisten als Matisse, Picasso en Balanchine

bruikleen verkregen werken van de betreffende

verkeerde, is De grote angst in essentie niet anders

niet tot proeven, maar wel tot voelen. En dat kan!

kunstenaars laten zien hoe ze zich verder

dan de tapijten die in de zestiende en zeventiende

Schunck vroeg een aantal van de deelnemende

ontwikkeld hebben. Daarnaast zijn er schilderijen

eeuw in Brussel werden geweven. Het blijft, met alle

kunstenaars, kleine stalen van hun werk bij te

van kunstenaars die pas later met textiel

respect, een vloerkleed dat aan de muur hangt.

leveren. Die zijn her en der op de tentoonstelling uitgestald. De bezoeker mag ze vastpakken,

gingen werken. Tenslotte hebben verscheidene kunstenaars speciaal voor deze gelegenheid werk gemaakt. Paint it soft is, met andere woorden, een collectietentoonstelling-plus. Musea zouden dat best vaker mogen doen. Maak ze wakker, die schone slaapsters! Omringd door jongere broers en zussen krijgen ze een tweede leven.

Alles goed en wel, maar eigenlijk zouden we

Dit zijn twee schitterende werken, twee schone slaapsters die hoognodig weer eens gewekt moesten worden.

omdraaien en tot op de draad bestuderen. Bij werk als dit voegt dat echt iets toe aan de beleving.

Natuurlijk blijft er altijd wel iets te zeuren. Werken van Han Schuil (objecten van virtuoos gevouwen en geplooid metaal) en Tom de Groot (objecten van gekleurd schuim dat zacht lijkt maar hard is) hebben niet zo gek veel met textiel te maken. En

gewoon gaan kijken. Het leukste aan Paint it

waarom ontbreken Claudy Jongstra en Michael

soft is dat je ziet hoe kunstenaars op allerlei

Raedecker, toch twee absolute kopstukken als het

verschillende manieren in de weer gaan met het

De volgende generaties gaan pas echt los. Berend

gaat over de hogere textielkunst? Laten we er niet

materiaal. Het chronologische startpunt van de

Strik bewerkte een foto van Prins Carnaval met

te moeilijk over doen. Na een mooi diner mopper je

tentoonstelling wordt gevormd door twee van

onzinnige borduursels. Wezentjes groeien uit de

die Franse wandtapijten uit de jaren vijftig. Het

rokjes van majorettes, een monstertje zit op de

ook niet dat er te weinig gangen waren. ZL

ene is van Claude Bleynie en stelt twee dansende

arm van de prins. Rob Birza assembleerde een

engelen voor. Of twee engelachtige danseressen,

wandkleed van dekens - waaronder het dekentje

het is maar hoe je het wilt zien. Het andere is een

dat vroeger op mijn kinderbedje lag. Norbert

reusachtige compositie van Jean Lurçat, schijnbaar

Fiddelers maakte een fragiel gordijn van draad

een grote naam op dit gebied, al had ik nog nooit

en kleine gekleurde lapjes. Sarah van Sonsbeeck

Paint it soft. Van 2 april t/m 6 augustus in Schunck Glaspaleis, Heerlen. schunck.nl

37

design

Ettore Sottsass, Totems, uitvoering Bitossi, ontwerp 1967, collectie Stedelijk Museum â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch. foto Š Erik & Petra Hesmerg

38

zuiderlucht 5\2017

zuiderlucht 5\2017

design

'ontwerpers mogen veel intellectueler worden' De Memphis-beweging kan nog steeds op weinig waardering rekenen. Onterecht, vindt Timo de Rijk, directeur van het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL sprak met de voormalig hoogleraar designgeschiedenis. “Eigenlijk waren het vrolijke marxisten.”

O

nder zijn overhemd is een dun gouden

vanaf de jaren '50 keramiek als voorbeeld voor zijn

kettinkje zichtbaar. Wanneer hij

studenten. “Hij haalde de hele wereld binnen – er

uitlegt waarom hij toegepaste kunst

zitten echt topstukken bij. Yvònne Joris werd in

boeiender vindt dan autonome kunst,

1985 directeur van Museum Het Kruithuis en zij was

pakt Timo de Rijk het even tussen zijn vingers. “Of ík

dol op sieraden. Ook dat is een collectie met allure

zo'n gouden kettinkje om heb, of jouw oma, of een

geworden.”

jong gastje op straat, dat is een wereld van verschil.

Toch wil De Rijk van het SM-'s geen

Sieraden, en alle vormen van toegepaste kunst,

keramiekmuseum maken, en ook geen

zijn manieren om iets van onszelf uit te drukken.

sieradenmuseum. Onder zijn leiding wordt design

De maker en de gebruiker spelen allebei een rol bij

het uitgangspunt. Er is in Nederland niet één

de betekenis die het object uiteindelijk krijgt. Dat

nationaal designmuseum. Museum Boijmans Van

maakt design voor mij zo boeiend.”

Beuningen in Rotterdam heeft een mooie collectie Nederlands en internationaal modern design,

Op het moment van het gesprek, eind maart, is

evenals het Stedelijk Museum in Amsterdam.

het een jaar geleden dat De Rijks voorganger,

Utrecht heeft in het Centraal Museum alles van

René Pingen, onverwachts overleed. De Rijk: “De

Droog Design en Rietveld, en Het Nieuwe Instituut

De Rijk was zes jaar hoogleraar

Raad van Toezicht heeft zich toen bezonnen op de

in Rotterdam organiseert exposities, lezingen en

designgeschiedenis in Delft, Leiden en

koers. Een fusie met het Noordbrabants Museum

debatten. Maar geen van die musea verzamelt

Amsterdam, voordat hij in september

is overwogen – de gebouwen zijn al aan elkaar

design. Dat laatste geldt ook voor Cube, het in 2015

2016 directeur van het Stedelijk

verbonden – maar er is gekozen om in te zetten op

geopende designmuseum in Kerkrade.

Museum ’s-Hertogenbosch (SM-‘s)

de eigen kracht van het museum.”

Timo de Rijk

werd. “Toen ik nog kunstgeschiedenis

De vaste collectie keramiek en sieraden vormt

Kortom: het is een lappendeken van deelverzamelingen en incidentele exposities. Moet

studeerde in Leiden, was ik altijd

de basis. Die is ontstaan door persoonlijke

het SM's dan hét designmuseum van Nederland

in musea te vinden. Ook in mijn

voorkeuren van twee belangrijke voorgangers van

worden? De Rijk: “Een nationaal designmuseum is

tijd als hoogleraar maakte ik graag

De Rijk. Jan van Haaren, toenmalig directeur van

wat mij betreft niet nodig. Maar ik wil van het SM's

tentoonstellingen.”

de kunstacademie van Den Bosch, verzamelde

wel hét museum maken waar je áltijd design kunt

>>

39

zuiderlucht 5\2017

design

“Het lijkt balorig, wansmakelijk. Maar er gaat een enorme intellectuele diepgang achter schuil.”

zien, in de volle breedte. Want dat

dankzij technologie alle comfort

amateuristisch gemaakt, inclusief

is het mooie aan design: je hebt niet

voorhanden is: warmte, licht, lucht

zichtbare bakbarsten. Er bestaan

alleen de artistieke kant, maar ook

en communicatiemiddelen. Binnen

enkele tientallen exemplaren van deze

een technisch verhaal. En er is een

dat grid moeten mensen - ontwerpers

lamp, allemaal uit dezelfde mal, maar

sociale context. Al die verschillende

voorop - het echte leven organiseren:

wel met verschillende kleuren. Ik vind

perspectieven wil ik hier bij elkaar

liefde en plezier. Het patroon dat je

het een geweldig ding.”

brengen.”

op deze tafel ziet, is een verbeelding

Lopend door de expositie De laatste

van het grid waarmee onze hele

avant-garde, over radicaal design in

wereld bedekt is. De tafel is daar nu

Italië van 1966 tot 1988, is Timo de Rijk

een onderdeel van, het gaat op in die

een prettige gids: erudiet, bevlogen,

wereld. Het is ook een tafel zonder

kritisch en een tikje eigenzinnig.

status. Iedereen zou dit kunnen

Geen gekke eigenschappen voor

hebben, of je nou directeur bent of

een museumdirecteur. “Wat ik zo

student.”

fascinerend vind aan het Italiaanse

SUPERSTUDIO - Mies (1969)

“In het ‘Dutch design’ van vandaag

avant-garde design uit die periode,

“Die Memphis-objecten waren voor

de dag mis ik die intellectuele

is dat het op het eerste gezicht

het Nederlandse publiek in 1984 een

invalshoek. Ik zie veel ontwerpers

vooral balorig lijkt, wansmakelijk

eerste kennismaking met het radicale

die reageren op wat er al is, of

zelfs. Maar er gaat een enorme

Italiaanse design. Maar eigenlijk

die zich op een klein, persoonlijk

intellectuele diepgang achter

was Memphis het eindpunt van een

getint onderwerp richten. Het grote

schuil. Jonge architecten als Adolfo

ontwikkeling die al zo’n twintig jaar

denken van deze avant-gardisten,

Natalini en Cristiano Toraldo di

aan de gang was. Díe ontwikkeling

het analyseren van de wereld, de

ETTORE SOTTSASS - Carlton (1981)

Francia analyseerden hoe de wereld

wil ik met deze tentoonstelling laten

visionaire ideeën over hoe we leven

“De eerste keer dat ik deze kast

ervoor stond. Het ging om grote

zien. De Mies-fauteuil is echt een

en hoe de toekomst eruit zou kunnen

zag, maakte dat een diepe indruk

vraagstukken: het fascisme in het

icoon van radicaal Italiaans design.

zien, dat zie ik niet. Het ontwerpvak

op me. Het was 1984, ik studeerde

recente verleden, de toename van

De ontwerpers van Superstudio,

mag van mij veel intellectueler

kunstgeschiedenis in Leiden en in

welvaart en consumptie, de opmars

opgericht in 1966, trekken met deze

worden.”

Museum Het Kruithuis in Den Bosch

van technologie. In hun werk zoeken

stoel één van de onaantastbare goden

was een expositie met Italiaans design

ze antwoorden op fundamentele

van het modernisme, Ludwig Mies

van het Memphis-label. Dat vonden

vragen: wat betekent technologie?

van der Rohe, op lepe wijze aan zijn

we opwindend, want conservator

Wat is architectuur? Ze ironiseerden,

oor.”

Yvònne Joris haalde daarmee design

in plaats van te moraliseren. Op

naar Nederland dat regelrecht

en top postmodern, maar eigenlijk

indruiste tegen de heersende

waren ze vrolijke marxisten.” ZL

opvattingen over wat 'goed' design was: modernistisch, functioneel en strak. Dit postmoderne ontwerp werd verafschuwd: oppervlakkig, wansmakelijk, pure kitsch. Ik weet nog dat ik echt geschokt was door het gebruik van formica met een uitvergroot 'bacteriënpatroon'. Dat viel in dezelfde foute categorie als

De laatste avant-garde. Radicaal design in Italië, 1966-1988. T/m 11 juni, Stedelijk Museum Den Bosch. sm-s.nl

40

LAPO BINAZZI - Paramount (±1970)

luipaard- of tijgerprint. Ik stelde me

“Deze paraplu-lamp doet zijn

voor hoe het zou zijn als ik zo'n kast

best ronduit lelijk te zijn, en dat

in mijn studentenkamer zou zetten.

SUPERSTUDIO - Quaderna (1970)

lukt glansrijk. Lapo Binazzi is de

Dat zou wel indruk maken bij mijn

Timo de Rijk: “Neem deze tafel van

meest ludieke van de ontwerpers

vrienden, ja. David Bowie, groot

de architecten en ontwerpers van

in de tentoonstelling. Het is toch

liefhebber van het werk van Ettore

Superstudio. Het lijnenpatroon,

geweldig hoe lullig die lampjes daar

Sottsass, zei ooit over deze kast:

het grid, dat zelfs op de onderkant

hangen, de draad die om dat rare

'De Carlton verdraagt geen andere

van het tafelblad doorloopt, is een

kleine parapluutje is gewikkeld. De

meubels om zich heen, hij overheerst

belangrijk idee van Superstudio.

gele voet, gebaseerd op de berg in

de hele kamer.' Let wel: hij vond dat

Hun analyse was dat we leven in

het logo van Paramount Pictures,

positief.”

‘geconditioneerde ruimtes’, waar

is van keramiek. Maar dan wel

zuiderlucht 5\2017

staaks

Tussen het beton I

Illustratie Rowland Jones

Als ik te lang in pittoreske sferen rondhang, zie ik in alles de Fata Morgana.

k heb een aangeboren talent om dingen ingewikkeld te maken. Een simpel voorval kan leiden tot een meervoudig complex probleem waar ik niet uitkom. Meestal zie ik ontsnappingsmogelijkheden in rigoureuze veranderingen: ander werk, een ander huis of een extravagante hobby. Vorige week was het opnieuw zover: ik zat weer vast in een van mijn waanvoorstellingen. Verstrengeld in gedachten, lichtte het scherm van mijn telefoon op: een bericht van een vriendin. Of ik zin had in een tripje naar the middle of nowhere. Ze kent me, ze weet dat ik daar altijd zin in heb.

Ik las de beschrijving van het verblijf op Airbnb: een oud huisje in de bergen langs een onverharde weg vlakbij Ronda. Hier vind je het echte Spaanse plattelandsleven met blaffende honden in de nacht en kraaiende hanen in de ochtend. Ik bekeek de foto’s van de ruige bergen en de vallei vol verwaaide bomen en scharminkels van geiten. Het zag eruit als de mediterrane variant van ‘wuthering heights’. Ik ga mee, typte ik terug. Mijn ontsnapping was geregeld.

De laatste keer dat ik in Zuid-Spanje was, verbleef ik een week in Sevilla. Dit keer met een andere vriendin, een echte reiziger, zo’n Lonely Planet-type. We sliepen in een tentje op een camping aan de rand van de stad. Slecht idee, nooit doen, zeker niet in augustus. Lonely Planet liet me alle hoeken van Sevilla zien en daar was niks lonely’s aan. Na vijf dagen tapas eten, castagnetten luisteren en Moorse boogjes kijken, begon ik te twijfelen aan de echtheid van al deze Spaanse overdaad. Misschien ben ik als kind te vaak naar de Efteling geweest. Als ik te lang in pittoreske sferen rondhang, zie ik in alles de Fata Morgana.

We namen de bus naar een willekeurige buitenwijk van Sevilla.

De traditionele architectuur maakte plaats voor monotone flats. Eindeloze betonblokken, straat na straat, wijk na wijk. Ook dat is Sevilla. Ergens te midden van die troosteloze blokkendozen stapten we uit. Hoewel hier duizenden mensen moesten wonen, was er geen kip op straat. We liepen wat rond en ontdekten in de plint van één van de vele flats een bodega. Het kleine café was wit betegeld en de tlverlichting zoemde ons tegemoet. Twee televisies op volume maximaal toonden de stand van zaken in de Spaanse competitie.

Een paar Spanjaarden met verweerde gezichten staarden nors voor zich uit.

Gezelligheid alom, dus. We schoven aan een tafeltje en zonder dat we erom vroegen kregen we bier met worst en kaas. Van het tafeltje verhuisden we naar de bar. De Spanjaarden bleken minder nors dan gedacht en schoven een kruk op. De sherry van het huis werd aangerukt, die kwam uit kleine houten vaatjes en we dronken eruit tot we Spaans spraken. In losse flarden en met handen en voeten scholden we saamhorig op de lokale politiek. De Sevillanen sloegen ons op de schouders: wij begrepen hen tenminste.

Laat in de avond vroegen we om de rekening. Een paar euro, de rest was wel goed zo. Het leven kan zo simpel zijn ANNEMARIE STAAKS

41

edits

zuiderlucht 5\2017

De maat van Arno Kantelberg 42

zuiderlucht 5\2017

edits

Arno Kantelberg schreef een handboek voor de stijlvolle man.

Er zijn te weinig stijlvol geklede heren in Nederland, vindt hij.

En dat is zonde, legt hij uit aan STAN VAN HERPEN, want kleding is een effectieve ego-poetser. “Ik ben tien procent minder waard als mijn kleren niet kloppen.”

W

at trek ik aan? Er zijn journalisten die

paar procent wellicht. Al is mijn blik waarschijnlijk

zo’n vraag nooit stellen, je pikt ze er zo

gekleurd. Ik woon nu 25 jaar in Amsterdam en de

tussenuit. Er is ook een slag, en daar reken

mensen kleden zich hier toch beduidend beter dan

ik mezelf toe, dat zich bij een interview

in de rest van het land. Zeker de jongeren. De peer

het liefst zo neutraal mogelijk kleedt. Nu ik zojuist

pressure is hier groter. Meisjes kleden zich beter,

in Arno Kantelbergs stijlboek Man op z’n best heb

dus gaan de jongens dat ook doen.”

gelezen hoe een heer een pochet dient te vouwen en

“In Limburg en Brabant kleden de mensen zich wel

waarom de onderbroeken van Sea Island-katoen zo

vaak weer beter dan in het noorden en het oosten.

fijn zijn, kom ik daar niet meer mee weg. Misschien

De katholieke cultuur is veel expressiever dan de

moet ik mijn klompen maar aantrekken?

protestantse. Ook de islam legt het qua kleding op alle fronten af tegen het katholicisme.”

“Dat had ik puberaal gevonden.” We zitten in het café-restaurant van Eye, het nationale

Een oud-collega van je vertelde me: “Het credo

filminstituut aan het Amsterdamse IJ. Ik uiteindelijk

‘vorm is inhoud’ past erg bij Arno.”

in een redelijk neutraal ogend ensemble met

“Dat klopt wel ja. In Nederland suggereert een

donkerblauwe broek en zwarte blouse. Wel met

gebrek aan vorm, ook bij kleding, gebrek aan

gekleurde sokjes. Arno Kantelberg (Gemert, 1968)

inhoud. Dat is de calvinistische inslag. Hoe

is ontegenzeglijk het heertje van ons tweeën, met

katholieker het land, hoe mooier de kleding. Maar

een crème-witte coltrui en een prachtig blauw

het is complexer. Dolce&Gabbana had een aantal

Boglioli-jasje. Als we net aan tafel zitten: “Nee,

jaren geleden een campagne met onderbroeken.

ik heb geen idee wat voor broek je aanhebt.” Een

Met spelers van AC Milan. Die stonden helemaal

spijkerbroek gokt hij. Net als negentig procent van

ingesmeerd met olie in van die strakke slips op

de Nederlandse mannen. “Nee? Ja hoor eens, ik loop

de foto; homo-erotica ten top. Maar die gedachte

echt niet de hele dag als een stijl-taliban mensen te

kwam niet eens bij die spelers op. Want: ik ben

scannen.”

een Italiaan. En voetballer. Hoe meer machismo de cultuur, hoe vrijer en expressievoller de kleding van

Ik heb de neiging om me als journalist onopvallend

de man.”

te kleden. Omdat ik niet wil dat er zich meteen een oordeel tussen mij en mijn gesprekspartner wringt.

Sommige mensen zien mode als een autonome,

“Natuurlijk, uiterlijke neutraliteit is een instrument

individuele expressievorm, als kunst in de

in je rol als journalist. Maar we leven kleding-

openbare ruimte. Zie jij dat ook zo?

technisch al zo lang in een wereld waarin alles kan

“Nee. Ja, een piepklein toplaagje kun je misschien

en mag, dat het niet zoveel meer uitmaakt wat je

als kunst bestempelen, maar negentig procent

aan hebt. Je hoeft niet meer in een pak en das naar

is painting by numbers. Ambacht. Jan Taminiau

Rutte; er zijn geen regels meer.”

maakt geen kunst, die maakt mooie jurken. Daar denkt mijn collega Cécile Narinx (hoofdredacteur

Arno Kantelberg. foto Bert Jansen FotoMeulenhof

Dat is ook meteen het probleem, schrijf je in je

Nederlandse Harper’s Bazaar) overigens heel anders

boek.

over.”

“Mannen zijn de weg kwijt ja. En dat vertaalt zich

Narinx schrijft in haar boek Geluk is een jurk: “Wat

in een gespeelde desinteresse voor kleding. Ik

je draagt en gedragen hebt, vertelt je levensverhaal

geloof niet dat het echte desinteresse is. Ja, bij een

tot in de finesses, meer nog dan de platen die je

>>

43

paint it soft

fashion vs. art

Over de hernieuwde interesse voor textie in de hedendaagse kunst.

1 apr t/m 6 aug / € 6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / museum (-1).

De clash tussen mode en kunst. t/m 21 mei en van 25 mei t/m 6 aug / € 6,- / SCHUNCK* Glaspaleis / vitrine.

not so soft

aad de haas

Eindexamenexpositie Bernardinuscollege.

1 t/m 30 apr / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Expositieruimte (+1).

de bibliotheek van aad

t/m 5 juni / gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / Aad de Haaszaal (+4).

SCHUNCK* Glaspaleis / bongerd 18 heerlen / T 045-5772200

emulate (Ne) Plus Ultra

State: De ‘take away collectie’.

1 apr t/m 6 aug / Gratis / SCHUNCK* Glaspaleis / vide en hal.

Een selectie uit de collectie t/m 23 jul / gratis / Stadhuis Heerlen

www.schunck.nl

zuiderlucht 5\2017

edits

‘Als je naar de modebeurs Pitti Uomo in Florence gaat in een t-shirtje en een jasje, val je toch wat uit de toon.’

draait en de boeken die je leest – want die gaan niet met je mee naar buiten, die zitten niet zo dicht op je huid.”

“Dat vind ik onzin. Natuurlijk, mijn kleding is mijn levensverhaal. Maar dat geldt nog meer voor de platen die ik draai en de boeken die ik lees. Muziek heeft me gevormd, nog meer dan literatuur. Het begon met disco, de Gibson Brothers, Non Stop Dance, dat was mijn eerste singletje. De new wave - The Cure, The Cult, The Waterboys - dat was mijn pubertijd. Ik was in die tijd erg gefascineerd

aan, in zo’n omgeving wordt aandacht voor stijl

Je zegt het in een bijzinnetje: “Ik heb die identiteit

door subculturen, door het New York van de jaren

gestimuleerd. Als je naar de modebeurs Pitti Uomo

nooit gevonden in een groep.”

zeventig, de mode van de Mods in Engeland. Het

in Florence gaat in een t-shirtje en een jasje, val je

“Iedereen wil onderdeel uitmaken van een groep,

waren vooral de Engelse working class-jongeren die

toch wat uit de toon.”

dat wil ik misschien ook nog steeds wel. Maar mijn karakter is zo dat als ik deel van een groep dreig

in de jaren zeventig en tachtig het voortouw namen in de muziek en de mode. In Nederland zag en zie je

Was kleding een manier om vanuit dat kleine

te worden, ik er mezelf meteen weer uit wring. Ik

dat nauwelijks. Ja, in de metal misschien, maar dat

dorp aansluiting te vinden bij een meer mondaine

ben de verpersoonlijking van Groucho Marx: ‘Ik

heeft me nooit getrokken.”

wereld?

weiger lid te worden van een club die mij als lid

“Ken je Gay Talese? Een van de grondleggers van

accepteert.’ Ik heb er veel over nagedacht waar dat

ultuur was er vroeger nauwelijks in huis. “Ja,

het New Journalism en een echte dandy die zich

vandaan komt, maar ik weet het nog steeds niet.

zes boeken: Het Aanzien van 1967, 1969, 1972,

prachtig kleedt. Nog steeds, elke dag. Ook als hij

Mijn broer leidt een heel ander leven, maar is net

’74, ’75 en ’76.” Arno Kantelberg (Gemert, 1968)

zijn huis niet uitkomt. Dat doe ik ook. Niet elke dag,

zo individualistisch ingesteld als ik. Zal toch een

groeide op aan het randje van de Peel. Zijn vader,

als ik op zaterdag basketbaltraining geef aan mijn

familietrekje zijn.”

administrateur bij vliegbasis Volkel, overleed toen

zoons heb ik gewoon een joggingbroek aan. Maar

hij drie was. Zijn moeder zorgde sindsdien in

ik leg bijna elke ochtend een schil van stijlvolle

Als jij nou in Gemert komt, scherp gekleed,

haar eentje voor hem en zijn oudere broer Jean-

kleding om me heen. Ja, dat is een vorm van

inclusief pochetje, voel je je dan op je gemak?

Pierre. Wat hij in elk interview vertelt: ze vulde

kosmopolitisme. Ik heb een abonnement op de New

“Ja, ik voel me overal op m’n gemak. In het begin

haar bijstandsuitkering aan door te poetsen in de

York Times, niet op het Parool.”

niet natuurlijk, ik moest aan die kleding wennen.

C

plaatselijke snackbar. En dus groet hij nog steeds

“Zeker als je jong bent, zoek je naar een identiteit

Die moet iets van jou worden, dat duurt een paar

overal ter wereld de schoonmaakster; allemaal

natuurlijk - al heb ik die nooit gevonden in een

jaar. Zolang duurt het ook voordat mensen het van

collega’s van zijn moeder.

groep. Ik ben opgegroeid zonder vader, dat is niet

je geaccepteerd hebben. Ik heb het allemaal over

onbelangrijk in dit verband. Ik had geen mannelijk

me heen gehad. In Gemert, op de kermis: ‘Jongen,

voorbeeld. Als je dan ziet hoe bepaalde groepen

moet je gaan afdansen of zo?’ Maar je beseft wat het

jongeren een gezamenlijke identiteit weten te

is: angst voor het onbekende. Mensen willen dat je

vinden, dat had een enorme aantrekkingskracht op

blijft wie je bent. Vrienden willen niet dat je van ze

mij als puber. En kleding speelt een belangrijke rol

wegdrijft.”

‘Qua kleding legt de islam het op alle fronten af tegen het katholicisme.’

in die gezamenlijke identiteit.”

Jij wil de koning zijn als je naar buiten stapt, dat wil Heeft kleding je gevormd?

niet iedereen.

Voor het eerst (en het laatst) is hij enige tijd

“Je kunt zeggen: dat doe ik niet want dan lachen

stil. Dan: “Mijn moeder kocht kleding op de

mijn vrienden me uit. Dat vind ik een slap

maandagmarkt van Gemert. Had ik een gat in m’n

argument. Ik laat me de maat niet nemen door

broek, dan mocht ik kiezen of ik een hartje of een

een boerenlul uit Gemert. Ik wil niet dat een ander

stijlpurist die wekelijks in Volkskrant Magazine

appel op mijn knie wilde. Vaak ook nog in puke

bepaalt wat ik doe met mijn leven. Ik woon niet

bekende mannen en hun kleding de maat neemt.

green, godbetert. Mijn broer had later nog een

meer in Gemert en niet in een Vinex-wijk nee, en

Maar het was niet van alle tijden, Kantelberg

Opel Kadett in die kleur. Ik zat in de vijfde klas

dat is niet toevallig. Daar heeft de kleding niet voor

getooid in Italiaans vakwerk. In zijn beginjaren als

van de lagere school denk ik. Kleding was toen al

gezorgd, maar het is wel een uiting van wie ik ben.”

journalist, als piepjonge redacteur bij HP/De Tijd,

belangrijk voor me. Kwam ze op een dag terug van

moest de kleding hem vooral ouder doen lijken.

de markt met een donkerblauwe trui. Met ‘reggae’

ZL

De witleren instappers van Prada kwamen tijdens

erop, in meerkleurige glitterletters. Fantastisch.

zijn tijd als adjunct-hoofdredacteur bij de Nieuwe

Ik voelde me de koning in die trui. Dat heb ik nog

Revu, de maatpakken volgden toen hij in 2003

steeds, in een goed pak voel ik me de koning. Het

hoofdredacteur werd bij de Nederlandse editie van

poetst je ego wat op. Ik ben tien procent minder

mannenglossy Esquire. “Toen ging het vliegwiel

waard als mijn kleren niet kloppen.”

Tegenwoordig wordt hij gevreesd als de vileine

45

edits

zuiderlucht 5\2017

De voorkeur van...

Henk van Straten

Blendr & Filtr

Verder natuurlijk John Fante, daar

baardagaam. Nu maar hopen

heb ik al vaak over verteld. Een

dat het kleine reptiel een

andere favoriet is The Border Trilogy

mannetje is, want Henk wil een

van Cormac McCarthy. Het speelt in

vriend. Gewoon, van man tot beest.

de tijd van de American frontier met

Vrouwen geven vroeg of laat gedoe,

rauwe, duistere personages die langs

blonde resetknop die de verhouding tussen media en politiek terugbrengt

vindt hij. Op zijn werktafel de

de wet leven. Ook weer over goed en

naar hoe ze eigenlijk hoort te zijn: niet bij elkaar op schoot, maar elk in zijn

administratie, ook zoiets. Dan over

kwaad, een soort literaire equivalent

eigen hoek.”

zijn nieuwe roman: die is net uit

van 16 Horsepower. McCarthy is

Volkskrant-journalist Julien Althuisius legt uit waarom Donald Trump een zegen

en dat betekent maximale stress.

een geweldige stilist. Hij gebruikt

is voor de journalistiek.

Recensies, verkoopcijfers, wel of

nauwelijks leestekens en toch voel je

BLONDE RESETKNOP _ “In zekere zin is Donald Trump een grote

niet genomineerd… “Alles komt

haarfijn de overgang naar een dialoog

MIRAKEL _ “Er is geen mirakel dat zichzelf dat zichzelf zo slecht in de markt

snoeihard binnen.” Loslaten? Leuk

aan. Die kale stijl, ik wou dat ik het

heeft gezet als de EU.”

bedacht, maar dat lukt toch niet. “Het

kon. Momenteel lees ik Sapiens van

Columnist Roger Cohen laat in The New York Times doorschemeren dat zijn

is geldingsdrang: ik wil erkenning.”

Yuval Noah Harari, over het ontstaan

krant, nu de ellende in eigen land groter is dan hier, is opgehouden met het

De voorkeuren van een neurotisch

van de mensheid. Fantastisch. Dacht

bashen van de EU.

schrijver.

je dat de komst van zelfgemaakt

LIKES _ “In ‘likes’ zijn wij de allergrootste partij van Nederland.”

muziek _“Vanaf mijn veertiende

FVD-kamerlid Thierry Baudet feliciteert zichzelf.

leefde ik tien jaar lang voor één ding:

gingen verzinnen. Fictie is de sleutel

onze band Maypole. Hardcore-punk,

tot ons succes! Zet mensen bij elkaar

geïnspireerd op pioniers als Sick of

en er ontstaat chaos. Dus gaan ze iets

bereiken. Snellere communicatiemiddelen en sociale media schetsen een

it all en Madball. Harde muziek, vol

verzinnen, een god of zo. Zonder fictie

prachtige materiële toekomst.”

boosheid. Ik was een loner, niks lukte

hadden wij nooit in grote groepen

Volgens socioloog Frits Spangenberg zijn millennials (geboren tussen 1980 en

echt goed en ik was zo’n beetje anti-

kunnen leven.”

2000) veeleisender en materialistischer dan eerdere generaties en hebben ze een

alles. Dit was muziek bij uitstek voor

positiever zelfbeeld.

mij. Popmuziek vond ik burgerlijk en

film _“Fight Club vond ik erg

hypocriet, ik zocht authenticiteit. Nog

goed, over de zoektocht naar jezelf,

steeds, trouwens. Wat je nu hoort is

het verlangen om écht contact te

16 Horsepower. De zanger is religieus

maken en te voelen. Ik werd totaal

en zingt over de verleidingen van

weggeblazen door het perspectief

HAAST _ “Ze stellen zich hogere doelen en hebben meer haast die te

PARK _ “Wie leest Vondel nog? Hij is een park geworden.”

Dichter Remco Campert sombert over zijn voorland.

TOFELEMOON _ “Toen ik nog kind aan huis was in het Europees

vuur revolutionair was? Nee dus. Dat was het moment dat mensen dingen

de duivel. Het is donker en eerlijk,

van een orgaan als de ik-verteller:

Parlement, zag ik Dijsselbloem eens ‘lunchen’ in het restaurant, met een

je voelt gewoon dat het recht uit

‘I am Jack, I am Jack’s liver.’ Te gek.

glas karnemelk en een broodtrommeltje. Een tofelemoon met de joie de

zijn hart komt. Wat betekenen goed

Inspiratie voor mijn nieuwe boek

vivre van Calvijn. Om hem heen zongen en schaterden de Zuid-Europese

en kwaad? Het zijn subjectieve

vond ik in Boyhood van Richard

eurocraatjes, allemaal met een kirrende assistente op schoot. Tafels vol

begrippen die we concreet maken om

Linklater. Die film veranderde mijn

wijn, olijven, worstjes en kazen.”

chaos te vermijden. Trump is slecht;

blik op kunst. Films, boeken, theater,

De immer hallucinante Arthur van Amerongen zag in Brussel hetzelfde als Jeroen

lekker overzichtelijk, maar het is goed

ze draaien vaak om één dramatische

Dijsselbloem.

om te beseffen dat we in imaginaire

gebeurtenis. Boyhood niet. Linklater

constructies denken.”

laat zien hoe het is om op te groeien:

DOOD _ “Verwende kinderen kunnen niks. Ik weet zeker: als ik morgen

46

I

n het terrarium zit Oscar de

soms ga je links, soms rechts, je faalt,

dood neerval, kan mijn dochter van 16 in haar eentje zorgen voor mijn

boeken _“Alles begon met

jongere zoon. Dat heb ik haar geleerd.”

Charles Bukowski. Ik was twintig en

succes hebben. Gewoon, hoe een

DJ en dieetboekenschrijfster Fajah Lourens (35) heeft haar zaakjes goed op orde.

las alleen hem. Nu is het nostalgie.

leven kan gaan. Dat wilde ik ook

hebt succes, ziet je ouders falen of

zuiderlucht 5\2017

edits

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is

Boeken top 10

een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu

1 — Connie Palmen De zonde (-)

2 — Mohamed El Bachiri Henk v an Stra ten (Ro en colu tterdam mnist. , 1980) Na ti en enke le onafg en jaar bij hard is schrijver, jo urnalist emaakte core-pu schrijve nkband studies rschap.

Maypo stortte Vanaf 2 maart ve le hij zich 007 pu rscheen bliceerd o Wij zeg Straten e hij ach p het gen hie woont t boeke r niet h in Eind n . In alfbroe hoven. r. Henk van

Een jihad van liefde (-)

3 — Joris Luyendijk Kunnen we praten? (-)

4 — Tommy Wieringa De dood van Murat Idrissi (-)

5 — Yuval Noah Harari Homo Deus (-)

6 — Sonja Barend Je ziet mij nooit meer terug (-)

7 — Andy Griffiths

‘Zonder fictie hadden we nooit in groepen kunnen leven.’

De waanzinnige boomhut (-)

8 — Daniel Cole Ragdoll (-)

9 — Marcia Luyten Het geluk van Limburg (9)

10 — Elena Ferrante De geniale vriendin (6)

beschrijven in mijn nieuwe boek. De

kijken wat ze allemaal schrijven.

ondertitel is ook: ‘een jeugd’.”

Als datgene waar ik keihard aan

design _“Ik heb er oog voor,

gewerkt heb nauwelijks of – nog erger – slechte recensies krijgt, ga

maar ik mis de motivatie. Ik zie wel

ik door een diep dal. Ik ben een

wanneer een interieur of ontwerp

neuroot op dat vlak. Een dag niet

geslaagd is, maar zou het nooit zelf

kijken? Dat wordt lastig.”

kunnen samenstellen of creëren.

Schoenen kopen, kleding, interieur,

internet _“Ik ben best

een fiets… het zijn triviale zaken,

veel online, voor nieuws,

ik wil er vanaf zijn. Dat heb ik

achtergronden en opinie. En ik

trouwens bij veel dingen, ik ben

kijk veel naar MMA: mixed martial

superongeduldig. Mijn tatoeages?

arts, Amerika’s snelst groeiende

Dat gaat meer om de inkt dan om het

vechtsport. Ik kijk wedstrijden,

ontwerp. Tegenwoordig zijn mensen

voor- en nabeschouwingen,

met tatoeages vaak superburgerlijk,

nieuwtjes. De vechters zijn

alsof ze de perfecte gordijnen

ongelooflijke atleten die veel

uitzoeken. Voor mij gaan tatoeages

disciplines moeten beheersen.

om de fuck-it uitstraling: die shit moet

Eén van de bekendste MMA’ers is

vol. Mijn rug is nog steeds niet af.”

Dominick Cruz. Hij verloor onlangs

social media _“Facebook,

na acht jaar zijn kampioensriem.

Meteen na het gevecht stond hij

Instagram, Twitter. Ik doe alles,

uiterst koelbloedig de pers te

ook met het idee dat het moet om

woord: ‘You win some, you lose

lezerspubliek te krijgen. Ik schrijf

some.’ Hij legde uit: ik bén niet die

toch niet voor niks? Succes is voor mij

riem. Ik vond dat zo inspirerend.

belangrijk: lezers, prijzen, recensies,

Het was bijna spiritueel hoe hij

verkoop, alles. Maximale erkenning

zijn identiteit loskoppelde van zijn

dus. Zolang ik schrijf, heb ik dat

drive in de sport. Kon ik maar zo

niet, maar als er een kaft omheen

denken.”

zit, is het een product. Dan begint de stress en ben ik continu online om te

ANNEMARIE STAAKS

E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is onontbeerlijk voor het voortbestaan van het blad.

Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/ begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905

D

e Boekenweek heeft danig huisgehouden in onze top-10. Op Marcia Luyten en Elena Ferrante na hebben alle toppers van vorige maand moeten plaats maken voor schrijvers die door de uitgevers met groot vertoon in de worstenmachine van de marketing zijn geperst. Connie Palmens De zonde – van niets op 1 met een recordscore - lag als boekenweekessay in menshoge stapels te lonken bij de kassa’s. Dun, goedkoop, zonde en vrouw: een combinatie die voor velen nog steeds onontkoombaar is. Het nog dunnere Een jihad van liefde, de shit van de heilige oorlog gepresenteerd in grote letters en hapklare emo-brokken, kreeg zo veel publiciteit dat het moeiteloos de tweede plek haalde.

In dat publicitair geweld moest Sultan en de lokroep van de jihad, over dezelfde problematiek maar tien keer beter, het veld ruimen, ook omdat uitgeverij Balans er geen dubbeltje advertising voor over had. Dat er alsnog een tweede druk komt, hebben de auteurs te danken aan de aanhoudende en unaniem lovende recensies.

Boeken – we wisten het natuurlijk al, maar hopen altijd op de regels bevestigende uitzonderingen – verkopen niet per se op kwaliteit, maar op publiciteit. Preciezer: op tv-publiciteit.

Nog een boek dat deze lijst niet haalde, is het eindelijk vertaalde Zijde van Alessandro Barrico en Rébecca Dautremer. Onterecht: vanwege de poëtische taal van Baricco en de schitterende tekeningen van Dautremer. Op naar de boekenwinkel! (WS)

w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Stan van Herpen 0031 6 18148859 s.vanherpen@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Dieter van den Bergh, Daan Borrel, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Emile Hollman, Rowland Jones, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Ronald Rovers, Sjeng Scheijen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Annemarie Staaks, Richard Stark, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / ontwerpburo bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van

Distributie:

de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Grim (Hasselt), Krings

Ursem Koeriers Venlo

(Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune

—

(Maastricht).

ISSN: 1875-7146

47

gesubsidieerd door de Provincie Limburg