ZL5

zuiderlucht

12 jaargang • 5/2018

maandblad voor kunst en cultuur

U

e

l het hei len r van hee

5

The Ex Ruud Mutsaers Musketon Ives Maes Jesse Passenier Claudy Jongstra Malcolm Harris Brigitte van Eck

Hugo Claus voor Netflixers en Tinderdaters

passione italiana L’arte dell’Espresso

21 apr.

– 28 okt.

2018

Een tijdreis, Passione Italiana die start in het Italië neemt langs je mee van 1910 en voert van de eerste indrukwekkende

espresso’s naar het kopje design serviezen door koffie van nu.

espressomachines en de decennia heen.

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

Campagnebeeld: Gio Ponti Archives

2

Info & tickets cubedesignmuseum.nl

DO 03.05.2018 - 20:15 - KLASSIEK

JAN VERMEULEN & VEERLE PEETERS F. SCHUBERT: HET OEUVRE VOOR PIANO VIERHANDIG (DEEL 5)

VR 04.05.2018 - 18:00 - OPENING EXPO (T/M 26/05)

PORSELEINSPIEGELINGEN INTERNATIONALE PORSELEINKUNSTENAARS & LEERLINGEN KERAMIEK 6 ACADEMIES

KUNSTENAARS: SASHA WARDELL (UK), DAVID JONES (UK), VICKY SHAW (UK), VICTOR GREENAWAY (AUS), ANIMA ROOS (B), MIEKE EVERAET (B), THÉRÈSE LEBRUN (B), PIET STOCKMANS (B), PAULA BASTIAENS (NL), JEROEN BECHTOLD (NL), JEANNE OPGENHAFFEN (B), WILLY VAN BUSSEL (NL), VLADIMIR GROH (CZ), YASUYO NISHIDA (JP), MAMI KATO (JP), HIROMI ITABASHI (JP), SIMON ZSOLT JOZSEF (H), PATTY WOUTERS (B), KARIN BABLOK (D), GABRIELE HAIN (A) DEELNEMENDE ACADEMIES: KERAMIEKATELIERS VAN DE ACADEMIES VAN HALLE, LIER, HEIST-OP-DEN-BERG, GEEL, TURNHOUT EN MAASMECHELEN

Expo

PODIUM EXPO MEI 2018

VR 04.05.2018 - 19:30 - OPENING EXPO (T/M 02.06)

AFRIKA FILMFESTIVAL MAASMECHELEN 2018 VR 04.05.2018 - 19:45 - CONCERT

MONIK TENDAY & SAM TSHABALALA OPENINGSCONCERTEN

AFRIKA FILMFESTIVAL MAASMECHELEN 2018 WO 09.05.2018 - 20:15 - THEATER

TONEELGROEP MAASTRICHT LA SUPERBA (ILJA LEONARD PFEIJFFER)

YASSER BOOLEY

SOUTH AFRICA AT LIBERTY

BEELD © YASSER BOOLEY

YASSER BOOLEY SOUTH AFRICA AT LIBERTY

TENTOONSTELLINGSPERIODE: VRIJDAG 4 MEI T.E.M. ZATERDAG 2 JUNI 2018

GRATIS INLEIDING OM 19.30 UUR

WO 16.05.2018 - 20:15 - CONCERT

KOMMIL FOO KOMMIL FOO IN CONCERT

DO 17.05.2018 - 20:15 - KLASSIEK

CLEMATIS ENSEMBLE A QUATRO VIOLINI: VAN GABRIELI TOT LEGRENZI

DI 22.05.2018 - 20:15 - LEZING

FRANK WESTERMAN EL NEGRO EN IK

PROGRAMMA 2018-2019 ONLINE OP 23 MEI WWW.CCMAASMECHELEN.BE

OPENINGSDAGEN EN -UREN MAANDAG TOT VRIJDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 20 UUR ZATERDAG VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 14 TOT 17 UUR (GESLOTEN OP ZONDAGEN EN OP 10, 19, 20 EN 21 MEI) Deze expo kadert in de feestelijke openingsavond van Afrika Filmfestival Maasmechelen 2018. Om 19.45 uur treedt De Congolese zangeres en performer Monik Tenday op in Galerie XL. Omstreeks 21 uur word je verwacht in de schouwburg voor een zinderend concert van de Zuid-Afrikaan Sam Tshabalala & band. Tickets voor concerten via www.ccmaasmechelen.be.

ORGANISATIE EN LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN +32 (O) 89 76 97 97, INFO@CCMAASMECHELEN.BE, WWW.CCMAASMECHELEN.BE

foto: Piet Stockmans, Porseleinspiegelingen

vraag nu de nieuwe brochure aan en bestel de beste plaatsen! www.philharmoniezuidnederland.nl/brochure 3

EEN KUNSTPARCOURS DOORHEEN DE STAD

Met werk van:

H A S S E L T

DONDERDAG 3 MEI 18U - 23U

Walter Van Beirendonck, Viktor & Rolf, Raf Simons (Modemuseum), Adnate, Pablo Delgado (Het Stadsmus), Eike Kรถnig (Alley), Laurie Charles, Martin Belou (CIAP), Hendrik Kerstens (Refugehuis), Herman Maes (Open atelier), Ingrid Godon, Fatinha Ramos (Villa Verbeelding) , Adriaan Van Aken, Johan Petit (De Nieuwe Zaal) Kunstparade van Schmiegd + afterparty, ...

www.kunstennacht.be

zuiderlucht 5\2018

affairs

inhoud

24 feuilleton – Neem de tijd NS16 gered in Tilburg | Zoek jezelf in Wijlre |

7 editorial – Oud en nieuw

Chinese plakband in Eindhoven

‘Zal in 2020 de Amsterdamse Stadsschouwburg nog vollopen om Harry Mulisch te eren?’

8 Het heil komt niet meer van boven Aan reuring geen gebrek in de oude mijnstad Heerlen. Net als aan problemen. Misschien omdat

design

26

Sjamaan, kunstenaar, boer, verbinder

de oplossingen te veel uit één richting komen?

Weinigen brengen hun idealisme zo consequent in de praktijk als Claudy Jongstra. ‘Het lijkt alsof ze zich heeft teruggetrokken in haar eigen Walden.’

books

12

cover – Ketter met een knipoog

30 Ready for take off Het Evoluon, een befaamd staaltje futuristische sixties-architectuur, staat te koop. Eindhoven houdt de adem in.

Tien jaar na zijn dood lijkt Hugo Claus verloren voor de jeugd. Toch hoeft ook de aan Netflix verslaafde tiener zich met Claus niet te vervelen.

culture

15

ptmy – Geleende denkbeelden

edits

33

ben van melick – Fraaie onmacht ‘Ik waande me in een variant van New Babylon

‘Als punk meer is dan een muziekstijl, als het een levenshouding is, dan is The Ex punker dan punk.’

16

waarin de nieuwe mens vrij en creatief kan zijn.’

34 De jeugd van tegenwoordig Millennials zijn gemakzuchtig en narcistisch. Mag

bits – Troost

zijn, zegt schrijver Malcolm Harris, ‘maar ze weten

‘Het is een lange rit, we spreken niet of nauwelijks,

ook heel goed hoe de wereld in elkaar steekt.’

een traan parelt over zijn bleke wang.’

16 De boekwinkel als huiskamer

37 post zl – Niemand ontsnapt ‘Nee, ik heb niet gehuild tijdens het schrijven. Dat kwam pas tijdens het lezen.’

Een boekverkoper moet verder kijken dan zijn winkeldeur, weet Ruud Mutsaers van Gianotten Mutsaers in Tilburg.

17

‘Algoritmes plaatsen je in de categorie van de

aya leest – Kom maar ‘Sommige mensen zeggen dat je niet alles kan hebben. Dat het leven nu eenmaal geven en nemen is en vooral ook: ontnomen worden.’

18

38 Blendr & Filtr onfortuinlijken, of in die van de fortuinlijken.’

38

de voorkeur – Brigitte van Eck ‘Het mag van mij best megalomaan zijn, we zijn allemaal zo bescheiden in deze wereld.’

Is getekend: Genk Grafisch ontwerper Musketon: ‘In Genk is veel nieuw, voor mij zit de uitdaging in oud.’

20 in beeld – Sunville

39 ZL Boekentop 10 In Italië hoort Frank Westerman tot de vijf genomineerden voor de Premio Terzani.

Ives Maes maakte een reeks fotosculpturen over Zonhoven, het dorp waar hij opgroeide.

22 Fusion in de genen De carrière van de Eindhovense componist Jesse Passenier neemt een vlucht met een muziekprijs, prestigieuze opdrachten en een bijzondere cd.

Cover: Simon Vinkenoog, Hugo Claus en Louis Paul Boon (vlnr). foto Ed van der Elsken, privécollectie, courtesy Nederlands Fotomuseum, Rotterdam.

Zie pagina 12

5

zaterdag 5 mei... nieuw theaterprogramma!

Parktheater Eindhoven presenteert het theaterprogramma 2018/2019.

Met meer dan 400 nieuwe voorstellingen, van cabaret tot opera en van dans tot musical.

Vanaf 5 mei staat het programma op parktheater.nl en is de nieuwe seizoensbrochure verkrijgbaar.

voorverkoop Wilt u meedoen met de loting?

Vraag uw toegangskaarten aan in de periode van 5 t/m 18 mei!

EINDHOVEN

PARK THEATER

parktheater.nl/voorverkoop

dirigent Jan Willem de Vriend piano Dejan Lazic acteur Stijn Vervoort in coproductie met Toneelgroep Maastricht Haydn Symfonie nr 39 Mendelssohn Pianoconcert nr 1 Schubert Uit Rosamunde: instrumentale selectie

de wereld van

Schubert

vr 11 mei | 20.00 u | Theater aan het Vrijthof Maastricht za 12 mei | 20.15 u | Muziekgebouw Eindhoven zo 13 mei | 14.15 u | Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch wo 16 mei | 20.15 u | De Maaspoort Theater & Events Venlo vr 18 mei | 20.30 u | ChassÊ Theater Breda za 19 mei | 20.00 u | Theater Heerlen kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl

Michael van den Besselaar Alternating sequences 18 mei t/m 31 augustus 2018 Opening: donderdag 17 mei 2018, 17 uur Gouvernement aan de Maas / Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen 9-18 uur / Gratis toegang Gesloten: weekends en Pinkstermaandag

editorial

zuiderlucht 5\2018

Oud en nieuw

Saluti d’Agriturismo Poggio Antico

U bent bij ons te gast in een agriturismo op de top van een heuvel bij het meer van Chiusi. Poggio Antico staat garant voor een onvergetelijk verblijf in het groene hart van Italië, met historische steden als Siena, Perugia, Rome en Florence binnen handbereik. poggioantico.net

I

k stuurde een Zuiderlucht naar een vriend uit mijn studietijd. Het leverde een mooie uitwisseling op, niet van herinneringen, maar van gedachten. Voor we daaraan toekwamen verwonderde hij zich erover “dat er zoveel activiteiten buiten de Randstad bestaan.” Met de onderkoelde ironie hem eigen constateerde hij vervolgens dat hij als geboren Heerlenaar kennelijk ook al aan Randstedelijke arrogantie leed - om op zijn beeldscherm te zien dat ‘randstedelijk’ zonder hoofdletter door Outlook als fout Nederlands wordt beschouwd. Net als door Word, merk ik nu zelf.

De Randstedelijke constatering dat er (ook) leven buiten de Randstad bestaat, staat te boek als ironie. Persoonlijk houd ik liever de definitie van Gerard Reve aan die ooit opmerkte dat ironie pas ironie is als je niet zeker weet dat het ironie is.

In maart waren we in de Bourla Schouwburg in Antwerpen, ver buiten de Randstad, bij de tiende sterfdag van Hugo Claus. In deze met stutten overeind gehouden tempel van 19e eeuws patriottisme werd een avond lang stilgestaan bij het oeuvre van de West-Vlaamse taalvirtuoos – ik vroeg me af of in 2020 de Amsterdamse Stadsschouwburg nog zal vollopen om Harry Mulisch te eren.

Misschien zal dan de vraag worden opgeworpen wat de betekenis van Mulisch, tien jaar na zijn dood, nog is voor de jonge generatie. In Antwerpen leverde dat onderwerp – welke jonge Vlaming leest in godsnaam nog Hugo Claus? – het meest hilarische interview op dat ik in tijden zag. Dichter/schrijver en Claus-liefhebber Yannick Dangre ondervroeg zijn generatiegenoten Lize Spit en Emy Koopman, schrijfsters die giebelend en grinnikend uitlegden waarom ze nog nooit iets van Claus gelezen hadden.

De een houdt niet zo van dikke boeken. De ander schrijft liever dan dat ze leest.

Reden voor ons om de vraag aan Yannick Dangre zelf te stellen, hij heeft geen enkele Claus-zin ongelezen gelaten. Lees zijn ontroerende en ontzagwekkende antwoord, tegelijkertijd een stilistische ode aan de meester, vanaf pagina 12 van dit nummer. Zoveel is zeker, van Yannick gaat u nog vaker horen in Zuiderlucht.

Eind vorig jaar hoorden we in Eindhoven de Philharmonie Zuid-Nederland een stuk uitvoeren van de jonge componist Jesse Passenier. Vijf jaar schreef hij aan debuut-cd Lit Scenes van zijn Fluid Orchestra die nu in de winkel ligt. Hoogste tijd voor een nadere kennismaking met deze meester van de fusion. Mark van de Voort bericht op pagina 22.

Ten slotte, de ongelukkigen die nog steeds denken dat kunst en cultuur een zaak van en voor ouderen is, lees in deze ZL5 gerust de stukken van en over Yannick Dangre (30), Jesse Passenier (33), Aya Sabi (22), Ruud Mutsaers (35), Bert Dries/Musketon (29) en Malcolm Harris (30). Kunnen ze er weer even tegen. Net als wij.

loopt in 2020 de Amsterdamse stadsschouwburg nog vol om

27 MAART 27 MEI

MARTIN FENNE THE FABRICATION OF THE IMAGE MUSEUMHELMOND.NL

Harry Mulisch te eren?

Herinrichting Diepstraat Eijsden

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

7

zuiderlucht 5\2018

affairs

U

heerlen

HET HEIL KOMT NIET MEER VAN BOVEN 8

Een van de vele murals in Heerlen.

zuiderlucht 5\2018

affairs

Aan reuring geen gebrek in de voormalige mijnstad Heerlen, constateert PAUL VAN DER STEEN, en problemen blijven vaak onopgelost. Misschien omdat die oplossingen te veel in één richting worden gezocht? “De omwonenden mogen nog net de kleur van de viooltjes uitkiezen.”

De hemel boven Heerlen kleurt grijs.

Het regent. Onder de luifels van de horeca aan

het Pancratiusplein proberen terrasverwarmers

krimp is anders, luidde de boodschap. Gebruik de

troosteloze steden van het land met lage scholing,

mogelijkheden.

hoge werkloosheid en andere sociale problemen. En

Niet dat in Heerlen niet eerder van alles is

zoekt Heerlen krampachtig naar nieuwe zingeving.

Waartoe is de stad op aarde?

voorjaar te suggereren. Slechts een enkele

geprobeerd. Reverda: “Maar vaak kwamen de

bezoeker laat zich onder deze omstandigheden

oplossingen van bovenaf en gingen de bestuurders

verleiden tot een kop koffie buiten. Het plein is

er mee staan pronken. Als de aanpak minder

decennia fout op fout gestapeld. Een deel van

verder uitgestorven, een passerende scootmobiel

succesvol was als verwacht, lag het aan anderen.

de modernistische architectuur, met name de

daargelaten.

Die hadden het niet goed opgepakt.”

creaties van architect Frits Peutz (het Glaspaleis,

Maurice Hermans kijkt vanaf de zij-ingang van

kwamen ondernemers naar Heerlen om

weeffouten werden niet hersteld. De Heerlense

cultuurinstelling Schunck de andere kant op, naar

herstructurerings­gelden mee te pakken - en

schouwburg, het met afstand meest succesvolle

de Promenade en de Bongerd, waar het mede door

daarna vaak nog sneller weer te vertrekken.

theater van Limburg, staat “aan een immens plein,

de markt best druk is. “Voor Heerlen dan”, voegt de

Steeds moest het heil uit een andere richting

waar vrijwel niets gebeurt”.

socioloog eraan toe. Hij kent de stad van kindsbeen

komen: van gigantische pretparken bij kasteel

aan, ging soms een tijdlang weg, maar kwam altijd

Terworm en in buurgemeente Brunssum (allebei

industrie verdween in een paar jaar tijd onder

weer terug.

niet doorgegaan), van een transitie naar Pension

de sloophamer. Van zwart naar groen, luidde

Rond de mijnsluitingen in de jaren zeventig

Volgens Reverda hebben bestuurders de afgelopen

bioscoop Royal, de schouwburg), werd gered. Maar

Bijna alles wat herinnerde aan de oude mijn­

Valley (voortbordurend op de aanwezigheid van

het devies. Bomen in plaats van kolen: wat ooit

Nol Reverda, als we even later gedrieën door de

het ABP-hoofdkantoor in Heerlen) of, zoals nu,

de Oostelijke Mijnstreek was, heette voortaan

Saroleastraat lopen. “Dit was ooit dé winkelstraat

van een Smart Services Hub (big data, met het

Parkstad. Maar het groen, zo lijkt het, overwoekerde

van Heerlen. Nu is er veel leegstand en resteren

Centraal Bureau voor de Statistiek als trekker).

ook de dynamiek. “Wandelen in parken, fietsen op

ketens als Parfumerie Douglas en Foot Locker.”

Intussen is ‘urban’ het toverwoord in Heerlen, met

paden. Bestaat er iets saaiers in een stad, die zich als

Het is niet alleen somberen met Reverda en

de gigantische murals, grote wandschilderingen,

urbaan afficheert? Laat je stedelijkheid niet in slaap

Hermans. Hun gezichten klaren op bij de geveltuin

verspreid door de hele stad.

sussen door de grasvelden die over jouw gesloopte

Het aanwezige kooppubliek vertekent, constateert

op de parkeergarage aan de Geleenstraat. “Zo’n

Vanuit het verleden is er een groot geloof in

verleden zijn aangelegd”, riep Reverda de stad op

Amerikaanse brandtrap erbij zou ook mooi staan”,

‘social engineering’, in maakbaarheid. Zoals de

tijdens zijn lezing. Nu voegt hij eraan toe: “Daar

denkt Reverda hardop.

steenkolenwinning het dorp Heerlen pakweg

kwam het boulevarddenken bij. Heerlen kreeg een

een eeuw geleden veranderde in een bruisende

woonboulevard (met onder meer een Ikea-vestiging,

zijn toekomstperspectieven. De voormalige

boomtown waar mijndirecties samen met

qua bezoekersaantallen een van topattracties

mijnstad is een problematische, lethargische en

burgerlijke en kerkelijke autoriteiten de regie

van Nederland), een onderwijsboulevard, een

hypochondrische stad die wel erg op het verleden

voerden.

zorgboulevard, een leisureboulevard. En allemaal

Het duo studeert al jaren op Heerlen en

leunt, was eind vorig jaar de boodschap van een lezing van Reverda, lector Sociale Integratie aan Zuyd Hogeschool en directeur van het in krimp gespecialiseerde onderzoeksbureau Neimed.

Hij pleitte voor het experiment, voor Heerlen als hoofdstad van het ‘Randland’ waar andere

“Heerlen is een idee.

Eigenlijk bestaat Heerlen niet.”

Een halve eeuw geleden was Heerlen de op één

oplossingen nodig zijn dan in de Randstad met zijn

na rijkste stad van het land met een hoog aantal

magnetische aantrekkingskracht.

bontjassen en weelderige etalages, maar de sluiting

buiten het centrum. In groeiende steden kan dat misschien, hoewel ook daar het vermengen van functies eigenlijk altijd beter is. Het gevolg van al die boulevards buiten het centrum is dat de bevolkingsgroepen elkaar niet meer tegenkomen.

12-25 jaar bevindt zich aan de ene kant van de stad, 70-plus aan de andere kant.”

Een rigoureuze herindeling begin jaren tachtig

van de mijnen, bron van al die welvaart, was toen

had van Parkstad, een tijdens de mijnperiode

twee jaar geleden verschenen boek De Antistad.

al in zicht. Inmiddels scoort de voormalige oase

ontstaan conglomeraat van mijnwerkerskoloniën,

Pionier van kleiner groeien. Krimp is niet minder,

van welstand al jaren hoog op de lijstjes van meest

kerkdorpen en daaromheen gegroepeerde

Reverda’s betoog sloot aan bij dat van Hermans’

>>

9

FEMMY OTTEN MURAL (2016) t/m 1 jan 2019 NEW ARRIVALS II t/m 13 mei 2018

PUNK + DANS + KUNST: ‘angry movements’ t/m 13 mei 2018

arriving soon t/m 13 mei 2018

FALSE MEMORY archive t/m 10 jun 2018

KLUSHUIS t/m 17 jun 2018

AAD DE HAAS: MATCH #1 t/m 12 aug 2018

SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200

zuiderlucht 5\2018

“Wandelen in parken, fietsen op paden.

Bestaat er iets saaiers in een stad die zich als urbaan afficheert?”

arbeiders– en beambtenwoningen, misschien tot één stad kunnen maken, zeggen Reverda en Hermans, met Heerlen als centrum. Het gebeurde niet. Wat resteert, is een regio waar onduidelijk is waar Heerlen ophoudt en Brunssum, Landgraaf en Kerkrade beginnen. En waar menigeen, zelfs met navigatie, hopeloos verdwaalt.

Het spel van de herindeling is opnieuw op de wagen, maar Hermans heeft er weinig fiducie in. “De gemeenteraadsverkiezingen werden een overwinning voor de lokalen en het antiherindelingssentiment.” De ideeën, de kansen, ze zijn er echt wel, benadrukt hij. Maar wie ziet ze?

“Er zijn hier tal van wetenschappers van elders voorbijgekomen. Die kijken dan een paar weken of maanden naar het exotische studieobject Heerlen.

Maar het kost meer tijd om deze stad echt te doorgronden. Pas dan ga je alles scherp zien.”

De geveltuin op de parkeergarage aan de Geleenstraat in Heerlen.

In andere steden bezingen de

Nederland, investeerde de afgelopen jaren tegen

stedenbouwkundig concept, vindt hij, nog

plaatselijke liedjes de schoonheid van de stad. In

de tijdgeest in fors in de kunsten. De ‘Culturele

steeds. Zo’n houding wordt niet door iedereen

Heerlen gaat een van de klassiekers, Wenn inne

Lente’ leverde Heerlen een fraai poppodium op,

gewaardeerd. Van Melick heeft zijn conclusie

get van Heële zeët, – veelzeggend – over negatieve

een florerende schouwburg, doorgroei van het

getrokken. “Sinds een jaar of twee houd ik me wat

beeldvorming. Wie iets slechts over Heerlen zegt,

festival Cultura Nova en het tot cultuurcentrum

meer aan de zijkant. Laat een jongere generatie het

komt aan mij, zong Wiel Knipa. Hij dreigde de

omgetoverde ex-warenhuis Schunck.

maar doen.”

kwaadsprekers zelfs op de bek te slaan. Het typeert

Waarmee de stedelijke reuring voor een deel is

het chauvinisme van veel Heerlenaren: misschien

geïnstitutionaliseerd.

wonen ze in een klotestad, het is wel hún klotestad.

Misschien is de levendigheid van weleer wel een

Ook Maurice Hermans is sceptisch over de invulling van IBA. In de geschetste contouren voor de binnenstad staat volgens hem veel

Ben van Melick kent het negatieve imago en de

beetje uit Heerlen aan het verdwijnen, suggereert

“architectenfluff”, en worden de mensen vergeten.

meelijwekkende blikken bij het noemen van zijn

Van Melick, en wiegt de stad zichzelf in slaap. “De

Staand voor het immense Maankwartier in wording

woonplaats. Mensen die zeggen dat ze “er nog niet

plaatselijke journalistiek wil de laatste jaren vooral

uit hij ook zijn twijfel bij dít project: “Op zich zou

dood gevonden willen worden”. Goede vrienden

de nadruk leggen op de positieve ontwikkelingen.

het best een aanwinst kunnen zijn. Maar is het in

die het niet meer uithielden in de stad en hun heil

Constructief commentaar uit andere hoeken

balans met de stad? Is het verstandig om zoveel

elders zochten.

lijkt steeds minder te worden gewaardeerd. Alles

nieuw te bouwen aan de rand van het centrum?”

Wandelend door de winkelstraten wijst Reverda

Van Melick, oud-leraar Nederlands en publicist,

wat te maken heeft met IBA 2020 (Internationale

zegt nooit veel te hebben opgehad met de stempels

Bauausstellung), het Maankwartier rondom het

op leegstaande winkelpanden en bovenetages.

die Heerlen kreeg opgedrukt. ,,Van nostalgie naar

station en Schunck lijkt bij voorbaat boven alle

“Leegstand biedt volop kansen, bijvoorbeeld op

de mijnjaren heb ik nooit last gehad. Dat was een

kritiek verheven.”

het gebied van duurzame energie en alternatieve

andere tijd. De stad onderging een aantal – soms

Van Melick spreekt uit eigen ervaring. Hij was

landbouw. Maar daarvoor is ook een andere

pijnlijke – transformaties. Maar Heerlen werd nooit

aanvankelijk enthousiast meedenker met de IBA.

houding van de bestuurders nodig. Geef de stad

een provinciaal nest, zoals bijvoorbeeld Sittard.

Typisch Heerlen dat ze als eerste Nederlandse stad

terug aan de Heerlenaren. Het gebeurt nu soms met

Ondanks alles bleven een soort levendigheid

dit Duitse stedenbouw- en planologie-instrument

popup-ideeën en bijvoorbeeld in het Gebrookerbos

en stedelijkheid bestaan: protest, debat,

naar Nederland haalden. “In Duitsland zijn er oude

waar burgers zelf ideeën mogen ontwikkelen voor

kunstinitiatieven. Het werd hier nooit vervelend

industriesteden mee gerevitaliseerd. Vanuit alle

verloren ruimte. Maar nog veel te vaak is alles

of saai. Doordat de mijnen mensen uit de rest

hoeken en buurten konden mooie initiatieven

vooraf helemaal uitgedacht: dit is de plek, het

van Nederland en van over de grens aantrokken

komen. De IBA zou voor nieuwe Schwung zorgen.

moet een park worden en wel zó’n soort park.

werd het hier een melting pot. Die grote inbreng

Maar die benadering is uitgekleed. Wat overblijft is

De omwonenden mogen nog net de kleur van de

van vreemde elementen maakte dat hier vaak

erg infrastructureel.”

viooltjes uitkiezen.” ZL

spelenderwijs naar nieuwe eenheid werd gezocht.

Heerlen is een idee. Eigenlijk bestaat Heerlen niet.”

Een door een sterke SP gedomineerd

Over het Maankwartier, de door kunstenaar Michel Huisman ontworpen nieuwe stationsbuurt, die de voorkeur kreeg boven de in Heerlen

gemeentebestuur, met waarnemer Emile Roemer

geboren architect Jo Coenen, was Van Melick van

heeft de stad zelfs de eerste SP-burgemeester van

meet af aan kritisch. Te veel verhaal, te weinig

Dit is het vierde deel in een reeks stadsportretten in ZL. Eerdere afleveringen gingen over Eindhoven, Maastricht en Breda.

11

books

zuiderlucht 5\2018

Ketter met een knipoog 12

De jonge Hugo Claus op de Nieuwmarkt in Amsterdam. Nederlands Fotomuseum Š Ed van der Elsken

zuiderlucht 5\2018

books

Tien jaar na zijn dood lijkt schrijver Hugo Claus verloren voor de jeugd. Dat is vreemd, vindt YANNICK DANGRE, behalve jong (30) ook dichter en schrijver. ‘De whatsappende, aan Netflix verslaafde tiener die vlotjes zijn eerste Tinderdate regelt, zal zich met Claus niet vervelen.”

19 maart 2008. De onscherpe

voor zijn lichaam leek. Ik had geen flauw idee dat

naar vrijheid spraken me als jongeling onmiddellijk

blokletters van Teletekst koppen dat Hugo Claus

die jas al een van de laatste loodjes was, en ik bleef

aan. In zijn tijd was het katholicisme natuurlijk

overleden is en ik, voorlopig slechts dichter in ’t

alleen maar in beate bewondering naar hem turen,

de grote onderdrukkende instantie waaraan hij

diepst van mijn gedachten, ben geschokt. Hij, de

weggedoken tussen de roemrijkere leden van zijn

zich moest ontworstelen, maar dat doet hij niet

grote schrijver, het genie, de agent provocateur,

hofhouding. Ooit, dacht mijn postpuberale brein,

door het, zoals bijvoorbeeld Hermans, eenzijdig

de enige ware titaan in onze letteren, had zomaar

heb ik ook zo’n gevolg, vol jongelingen en wulpse

af te branden. Nee, Claus wil, eerder dan het te

het loodje gelegd. Euthanasie. ‘Beestjes’ die zijn

deernen die mijn verzen uit het hoofd kunnen

expliciteren, vooral laten zien hoe ontwrichtend

geheugen zodanig hadden aangevreten dat de

citeren.

het geloof werkt en hoe het de mensen subtiel

grootmeester besloot dat het genoeg was. En ik,

18 maart 2018. Ik sta op de planken van de

gevangen houdt.

Al in zijn debuut De Metsiers voert hij een

die elke letter van zijn poëtische oeuvre achter de

Antwerpse Bourlaschouwburg en interview twee

kiezen had, wist van niets.

jonge schrijfsters, die vrolijk verkondigen dat ze

boerenfamilie op die geregeerd wordt door angst,

nog nooit een letter van Claus gelezen hebben.

door wat de mensen en God zullen denken van

Zoals dat gaat met de doden, denk je meteen

Met tien jaar vertraging ben ik, inmiddels officieel

hun zondige gedrag. Zwaar op de hand wordt het

aan het begin. Ik was veertien of vijftien en liep,

dichter, opnieuw geschokt. De dode koning

echter niet, want humor is altijd essentieel bij de

verstoken van enig literair kompas, de bibliotheek

wordt die avond geëerd, maar precies dat (en

speelse Claus. Zo voert hij in dezelfde roman de

binnen, op zoek naar het grootse, meeslepende

de overwegend grijze en kale koppen in de zaal)

godsdienstwaanzinnige knecht Jules op, die op

leven in de poëzie. Omdat ik mijn literaire smaak

benadrukt hoe dood Claus is. Sterker nog, ook

een bepaald moment door de moeder van het

nog moest ontdekken las ik vooral bloemlezingen,

zijn oeuvre blijkt, bij iedereen onder de veertig,

gezin bekogeld wordt met stenen terwijl ze roept:

liefst van die vuistdikke, want ik vermoedde toen

morsdood. De meester is geruisloos uit de leeslijsten

“Oeh-oeh, ik ben de duivel die je op de hielen zit”.

al dat een schrijver een veelvraat moest zijn. Ik

weggegumd, uit enquêtes blijkt dat Het verdriet van

Slapstick, maar wel symbolische slapstick, want

ontdekte Zonderland, Rodenko, Snoek, maar het

België (1983) bij uitstek het “meest ongelezen boek”

ook Jules torst een goddeloos verleden, dat hij door

was Claus die me het meest bij de keel greep.

in de Vlaamse huiskamers is, en je moet met een

zijn geloofsijver wanhopig probeert uit te wissen.

Natuurlijk begreep ik van sommige gedichten nog

vergrootglas de niet-bejaarde auteurs zoeken die

Iedereen is zondig bij Claus, maar vooral: iedereen

minder dan van mijn scheikundelessen destijds,

nog een lans voor hem breken. Kortom, Claus lijkt

is dubbelzinnig. Het is altijd afschuw én begrip voor

maar er zat altijd wel iets donkers in, iets wat

verloren voor de jeugd.

de gelovige.

verlangen opriep. En wat heeft een puber meer nodig dan wat duistere drift?

Dat is jammer, maar vooral vreemd. Want ook de

Natuurlijk heeft grapjas Claus ook wel eens de

whatsappende, aan Netflix verslaafde tiener die

kolder laten primeren. Zo is de dichtbundel De

vlotjes zijn eerste Tinderdate regelt, zal zich met

wangebeden (1978) één lange parodie, waarin hij

aan het einde. Het was amper een paar maanden

Claus niet vervelen. Integendeel, als er één auteur

het katholicisme over de hele lijn ridiculiseert met

voor dat vermaledijde Teletekstbericht dat ik Hugo

alles aan deed om zijn lezer te entertainen met

verzen als “Hij (God) scheurde de mooiste pagina uit

Claus voor de eerste en enige keer in levenden lijve

duizend verschillende maskers, was hij het. Hij viel

elke vagina” en “Hij vermeerderde brood/met zijn

had ontmoet, of beter gezegd begluurd, in een

niet in een hokje te duwen, want die hokjes brak hij

ene kloot”. Claus is een ketter met een knipoog.

Antwerpse kunstgalerie. Hij was stil, schijnbaar

met een duivelse glimlach open.

Zoals dat gaat met de doden, denk je meteen

afwezig, weggedoken in een zwarte jas die te zwaar

Precies die ongrijpbaarheid en onstuitbare drang

In ontkerkelijkte tijden lijkt dat misschien minder relevant, maar de durf en het wrede genot >>

13

books

zuiderlucht 5\2018

Niemand heeft de taal zo gekoesterd, gegeseld, gebruikt om de dingen te laten zingen.

waarmee Claus dit alles beschrijft, ontleedt en ontmaskert, spreekt nog steeds aan. Je zou graag eens een auteur hebben die met dezelfde panache én menselijkheid ons vergoogelde en verfacebookte tijdperk fileert. Als Belg moet je bovendien met het schaamrood op de kaken vaststellen hoe weinig onze door Claus in geuren en kleuren beschreven volksaard is veranderd in die halve eeuw.

Naast mijn rebelse kantje wist Claus natuurlijk ook dat op te poken waar het bij een vijftienjarige allemaal om draait: het verlangen naar liefde en seks. De vijftig jaar oude verzen uit De Oostakkerse gedichten beschreven precies hoe ik het anno 2002 voelde. De grote, onbereikbare vrouw die “nadert in vouwen en in schicht/In hitte, in hars, in klatering”. Het zijn woorden die, net als het puberale gemoed, als het ware overlopen. Het is te veel, te mooi, te groots.

Het is exact wat een jongeling wil.

Maar net als bij de religie bespeelt Claus het hele spectrum. Naast de fysieke, haast dierlijke verliefdheid, is er de schaduwzijde

Ever Meulen, Keizer Hugo Claus (1984). Eerst gepubliceerd in Vrij Nederland © Ever Meulen

van de geliefde die weggaat en de tijd die haar aantast. In het monumentale gedicht Nu nog laat hij een terdoodveroordeelde

taal van Claus. De Belgische bard las met

Daar schreef hij dan ook nog eens stoute boekjes als

aan het woord die maar blijft terugdenken

ijzeren discipline elke dag tien pagina’s in het

Het jaar van de kreeft (1972) over, want alles moest

aan zijn geliefde en haar ondanks alles

woordenboek, waardoor woorden als rimmel,

tenslotte uitmonden in kunst.

nog steeds wil. De onmacht verwoordt hij

amechtig en deconfiture al vroeg mijn vocabulaire

zoals altijd melodisch: “En ik vrees dat dit

binnenwaaiden. Wie denkt dat hij het Nederlands

l’amour, la poésie et la révolution, en dat zijn

zal blijven duren, dit wrang achterbaks/

goed beheerst, think again. Niemand heeft de taal

precies de dingen waarmee hij de lont in mij

krabben en klauwen naar haar ondermaatse

zo gekoesterd, gegeseld, gebruikt om de dingen te

deed ontbranden. Mulisch zei ooit dat je al aan

niemandsland”. Ook zijn romans stikken van

laten zingen. In al zijn werken en genres toont hij

een extreme ongevoeligheid moest lijden om als

dit soort “verlangen ondanks zichzelf”, wat

de rijkdom en de veelzijdigheid van zijn idioom, al

puber nooit een gedichtje te hebben gepleegd, en

voor een puber bomvol romantische dromen

getuigt zijn poëzie nog het meest van die weelde.

hetzelfde geldt voor zij die nooit het verlangen

als ik natuurlijk het enige nastrevenswaardige

Maar ook die werd gerelativeerd, zoals in volgend

Zelf beweerde Claus altijd dat hij leefde voor

naar amour, poésie et révolution hebben gevoeld.

verlangen was. En wie weet stiekem nog

ultrakort gedicht: “Brocatello, buratijn, florentine,

Hoezeer jongeren nu ook in een geglobaliseerde,

steeds is.

salamine, oogjesgoed van filozel, allemaal

verwende wereld leven, ik geloof dat die

grofgrein, satijn van chagrijn”. Claus etaleert zijn

hoogsteigen Clausiaanse Heilige Drievuldigheid hen

Die donkere kant fascineerde

enorme eruditie, maar drijft er door dat eindeloos

nog steeds in brand kan zetten, als ze zijn duivelse

vergezochte ook onmiddellijk de spot mee. Hij was

hand maar willen aannemen.

me het meest. Strijd is de motor van de liefde

een meester van het verlangen ondanks zichzelf,

bij Claus, alle verlangen is macht. De moeder

maar in zijn werk belijdt hij vooral de speelsheid

dag terugkomen. Ook al moeten ze daarvoor heel

in De Metsiers overhaalt de verliefde Mon

ondanks zichzelf.

katholiek verrijzen. ZL

om haar man te doden, en in De Oostakkerse

Het mooie aan dat alles is dat Claus het nog eens

gedichten is de dichter “in staat van aanval en

dunnetje heeft overgedaan in zijn leven. Hij liep

van moord” voor die in schicht en klatering

als zeventienjarige weg van huis, woonde in Parijs,

naderende vrouw. Misschien was dat, op mijn

Rome, Amsterdam en Antwerpen, was ondertussen

vijftiende, het eerste flintertje wijsheid dat ik

dichter, romanschrijver, toneelmaker, filmregisseur

echt begreep: liefde kan even onderdrukkend

en schilder, waarbij hij en cours de route

zijn als religie.

bloedmooie actrices als Sylvia ‘Emmanuelle’ Kristel

Tot slot is er vanzelfsprekend de unieke

14

en Kitty Courbois tussen zijn lakens wist te lokken.

Zoals dat gaat met de doden, hoop je dat ze op een

Hugo Claus - Achter vele maskers. Van 17 maart t/m 1 juli in het Letterenhuis Antwerpen. letterenhuis.be Hugo Claus, con amore. Van 28 februari t/m 27 mei in Bozar Brussel. bozar.be

zuiderlucht 5\2018

pleased to meet you

geleende denkbeelden E

Als punk meer is dan een muziekstijl, als het een levenshouding samenvat, dan is The Ex punker dan punk.

r zijn artiesten van wie je het als liefhebber als een groot onrecht of zelfs een schandaal beschouwt dat hun loopbaan zich onder de radar van de massamedia afspeelt. Die al die grote verhalen in kranten, televisie-aandacht en radio-airplay die ze zelden hebben gekregen wel hadden moéten krijgen.

En er zijn de artiesten, veel geringer in aantal, van wie je denkt: het voelt weliswaar als onrecht, maar uiteindelijk is het juist gerechtigheid. Dit leven grotendeels buiten de mainstream is een zelfverkozen leven, omdat deze artiest zelf ook denkt in termen van mainstream en underground. Ze horen in die tweede, dus proberen uit handen van die eerste te blijven. Zulke bands zijn zeldzaam. En dat zo’n band het al bijna veertig jaar weet uit te houden, is al helemaal een unicum.

Zo’n band is The Ex. Ooit begonnen als punkband, en dat zijn ze eigenlijk nog steeds, al klinken ze al heel lang niet meer zo. Maar als punk meer is dan een muziekstijl, als het een levenshouding samenvat, dan is The Ex punker dan punk.

Muzikaal zijn ze extreem veel breder, complexer, ongrijpbaarder. Ze kunnen spelen, om maar een kwaliteit te noemen die niet noodzakelijk is om een punkband te beginnen. Feitelijk spelen ze wereldmuziek, wat opnieuw een onmachtige en ontoereikende term is om te beschrijven hoe ze Afrikaanse ritmes en teksten verwerken in hun rockmuziek, waar dan ook nog eens onder veel meer jazz doorheen klinkt. De melodielijn van een harpspeler uit Oeganda ombouwen tot de dominante gitaarriff van een rocknummer: er zijn niet heel veel bands ter wereld die dat doen. En dan ook nog geproduceerd door Steve Albini, de legendarische producer van onder meer Nirvana, bekend om zijn kale stijl.

Fascinerend zijn ook de teksten van The Ex. Ondanks veel bandwissels en decennia vol vervlogen ideeën en ideologieën sinds die beginjaren in de kraakbeweging, zijn hun teksten nog steeds maatschappijkritisch op een haast ouderwetse manier. Niet sloganesk, integendeel: het zijn niet zelden lappen van teksten. Maar ze hebben soms dat tegelijk bijtende toontje dat bij punk hoorde, in combinatie met diepgravende politieke, literaire of juist massaculturele verwijzingen, dat een zeldzaamheid is geworden. In Cold Weather Is Back (2010), over het klimaatprobleem: “We were expecting a gulf from Mexico / But rumours saying now ‘it giet oan’.”

In Soon Al Cities, het openingsnummer van het sterke nieuw album 27 Passports, zingt Arnold de Boer, de laatste tien jaar de voorman, over de gelijkvormigheid van alle binnensteden en hun straten. Tegelijk gaat het nummer over de gelijkvormigheid van de inwoners van al die steden. De massa en haar massaal van elkaar geleende denkbeelden.

De Boer zingt: ‘It’s time to leave town’. Een oproep tot eigengereid denken en handelen.

Je kunt er oud mee worden, weet zijn band inmiddels uit ervaring.

LEON VERDONSCHOT The Ex speelt 17 mei in de Oefenbunker in Landgraaf. oefenbunker.com

15

culture

zuiderlucht 5\2018

Troost

H

et plan is een constructie op te zetten in een spiraalvorm met driehoeken. Het geheel staat overzichtelijk in mijn hoofd gebeiteld.

Daartussen plaats ik dan wat letters en woorden.

De uitvoering blijkt geheel anders te werken dan het beeld in mijn gedachten. Rest me niets anders dan alles aan te passen en het geheel niet in mijn hoofd, maar op papier te laten ontstaan. De tekst hervindt zich als vanzelf helemaal aan het eind.

Najaar 2010. Het is nog vroeg in de ochtend als de verpleegster ons naar een klein kamertje brengt, waar de eerste voorbereidingen worden getroffen voor de knieoperatie van mijn zoon Ino, net vijftien. Hij moet zich van zijn kleren ontdoen, krijgt een veel te ruim operatiebroekje aan en neemt een kalmeringspil waarmee hij in een roesje zou moeten komen. Het roesje blijft uit, na ruim een uur wachten de operatie ook. Complicaties elders.

Geheel ontzet neem ik hem weer mee naar huis. De kruisbandreconstructie, die zijn nog zo prille voetbalcarrière een goed vervolg zou moeten geven, wordt met enkele maanden uitgesteld. Het is een lange rit, we spreken niet of nauwelijks, een traan parelt over zijn bleke wang.

Woorden van troost stranden halsstarrig in mijn strot.

Bits

MAT VAN DER HEIJDEN

Een boekverkoper moet verder kijken dan zijn winkeldeur, weet Ruud Mutsaers van Gianotten Mutsaers in Tilburg. “Er is niks mis met een klant die een voetbal­biografie koopt.”

De boekwinkel als huiskamer

W

inkelende ouders in de Tilburgse Emmapassage die ineens hun kind kwijt zijn, weten vaak bij voorbaat

waar ze zoon- of dochterlief terug kunnen vinden: in de kraanwagen bij Gianotten Mutsaers. Die kraanwagen, een 3D-versie van de rode kraanwagen uit Pluk van de Petteflet, is niet meer weg te denken uit de Tilburgse

“Het lunchcafé is wezenlijk voor onze formule”, zegt

boekhandel. “In elk geval twintig jaar”,

Ruud Mutsaers, die de boekhandel samen met zijn

antwoordt boekverkoopster Ellen Berendsen

moeder Marlous runt. Met zijn 35 jaar is hij er een

op de vraag hoe lang ie er staat, “zo lang

broekie; zijn moeder en de vier vaste boekverkopers

werk ik hier al.”

zijn twintig jaar of langer in dienst; de winkel zelf stamt uit 1947.

Rond de kraanwagen staan tenten, niet van

winkelketen Polare, indertijd het moederbedrijf,

kinderboeken. Even verderop staat een

failliet ging. Met crowdfunding haalden moeder

huisje, de Re-Book Store, de muren zijn

en zoon Mutsaers 50.000 euro op en zorgden

aan binnen- en buitenkant behangen met

voor een doorstart. Sindsdien hebben ze de zaak

kasten vol tweedehands boeken. In het

drie keer verbouwd. Voor de vierde aanpassing

midden van de zaak vangt een bijna tien

wachten ze even af, nu de Tilburgse binnenstad à

meter lange leestafel de aandacht. Er wordt

200 miljoen euro op de schop gaat. Ruud Mutsaers

gelezen, gekletst, koffie gedronken, een

kijkt ernaar uit, de Emmapassage maakt al jaren

blonde vrouw zit te tikken op haar laptop.

een mistroostige indruk. “De kap gaat eraf. Dertig

Boekhandel Gianotten Mutsaers ontvangt

jaar geleden was de passage een prijswinnend

de klandizie in een huiselijke sfeer. Door

voorbeeld voor andere steden. Tegenwoordig willen

de hele winkel staan zitjes met stoelen uit

mensen weer het buitengevoel hebben als ze gaan

grootmoeders tijd – toen was lezen nog heel

winkelen.”

gewoon.

Mat van der Heijden, Maar waar blijf je dan met al je mooie woorden (2018). Potlood-aquarel-papier, 32,5 x 25 cm

16

Die traditie was in 2014 in het geding toen

zeil, maar van hout. Op de flanken prijken

Een kwart van het duizend vierkante meter

Een moderne boekhandelaar moet tegenwoordig verder kijken dan zijn winkeldeur. Dat gaat

grote winkeloppervlak wordt ingenomen

Mutsaers goed af. “Het is niet meer zo dat de

door een lunchcafé met zeven aan

winkeliers elkaar beconcurreren. Als binnenstad

boekenthema’s gerelateerde huiskamertjes.

moeten we concurreren met dag-attracties als de

zuiderlucht 5\2018

culture

Kom maar tips van onze verkopers.” Niet zo vreemd dus dat de webshop van Gianotten Mutsaers niet meer dan vijf procent van de omzet binnenhaalt. Mutsaers, laconiek: “Onze aandacht ligt vooral in de winkel.”

Als kind van een boekverkoper, zijn

Aya Sabi doet maandelijks verslag van haar leeservaringen.

Z

olang ik mijn jas aanhou, voelt de wereld als vier dagen lente. Ik zit in een stad die ik niet

ken, waarin niemand mij kent en ik niemand

moeder zit ruim veertig jaar in het vak,

tegenkom, geen gesprekken uit beleefdheid hoef

groeide Ruud Mutsaers op tussen de

te voeren. Waar er alleen vreemden zijn die je een

boeken. Toen hij studeerde werkte hij er

soms een glimlach gunnen. Het is een mooie dag

als oproepkracht, nadat hij zijn studie

en dat kon ik eigenlijk al vermoeden toen ik deze

commerciële economie eraan had gegeven

ochtend opgewekt en uitgerust wakker werd. En

solliciteerde hij naar een voltijds functie.

Aya leest

Vroeger las hij vooral literatuur, sinds hij de afdeling Engelstalig onder zijn hoede heeft is hij verslingerd geraakt aan

dat terwijl ik maar drie uur had geslapen en ik normaal zou

fantasy, aan boeken als The Book of Joan

grommen naar alles wat naar me lacht, inclusief

van Lidia Yuknavitch of Seveneves van Neal

dit leven. En het lacht, niet in een schaterlach,

Stephenson.

eerder in een ontwapenende glimlach – dat woord,

Welke maatregelen hij zou nemen, mocht

zo’n cliché maar toch, ik kan het niet anders

hij minister zijn, om het boek te promoten

beschrijven: het leven lacht zo dat ik alle wapens

en het lezen te bevorderen? “Ik zou op de

wil laten vallen, dat ik de strijd niet opgeef, maar

basisscholen meer aandacht besteden aan

onder ogen zie dat dit leven geen strijd is, dat ik me

lezen en voorlezen. De effecten daarvan zijn

overgeef aan haar, dat ik denk kom maar, niet kom

wetenschappelijk bewezen. Mijn moeder

maar op of ik kan dit of aan alles komt toch een

leest wekelijks voor op de basisschool van

eind, onthou dat of twijfel en twijfel nog harder,

haar kleindochter, mijn nichtje. Op veel

want je bent nu eenmaal een millennial maar

scholen gebeurt dat niet meer. Ik denk dat

gewoon: kom maar en ik wil dit.

het daar begint.”

De vaste boekenprijs zou hij handhaven:

Sommige mensen zeggen dat je niet alles kan hebben. Dat het leven nu eenmaal geven en nemen

meubelboulevards en de Efteling. Mensen trekken

“Dat is belangrijk om het aanbod en de

is en vooral ook: ontnomen worden. Anderen

er een dagje op uit. Wij moeten ze een reden

doorstroming op peil te houden.” Verder

beweren weer dat aan alles een einde komt en

geven om naar hier te komen.” Hij vertrouwt erop

zou hij, als minister van cultuur, de

dat is misschien waar maar tegelijk geloof ik

dat het met de opknapbeurt gaat lukken. “Het

boekpromotie in de media stimuleren.

ook dat echt niets verloren gaat. Dat wij alles

bijzondere aan Tilburg is dat de winkeliers in het

“Serieuze aandacht voor boeken, behalve

blijvend aantrekken. Dat je alles voor eeuwig met

centrum gemotiveerd zijn om de binnenstad weer

in het boekenpanel bij DWDD en bij VPRO

je meedraagt. En dan is de vraag hoeveel je mee

aantrekkelijk te maken.”

Boeken, is er niet. Er is alleen interesse in

wilt dragen, hoe zwaar ieder is die in je leven stapt

‘waar gebeurd’-boeken over celebrities en

en die je binnenlaat en hoe groot de leegte gaat

voetballers.”

zijn die hij achterlaat en of je kan leven met dat

Terwijl de boekhandels al jarenlang in de verdrukking zitten, boekt Gianotten Mutsaers sinds de uitkoop een jaarlijkse omzetgroei van zes à zeven

Niet dat hij daar op tegen is. “Er is door

volle gat, dat stuk van jezelf dat ontbreekt omdat

procent. “2017 was wat minder”, zegt Mutsaers. “Het

collega’s veel geschamperd over de

het ooit zo aanwezig is geweest en daarom ook

aanbod was minder dan andere jaren.”

successen van de Gijp-boeken. Tegelijkertijd

nooit weg zal gaan. Dat is de vraag in Het enige

hebben we ze met stapels verkocht. En

verhaal, het nieuwe boek van Julian Barnes: zou u

te merken. “Onze klanten vinden het belangrijk dat

sommige van die lezers zie ik hier terug in

liever meer liefhebben en meer lijden, of minder

ook hun kinderen boeken lezen. En er komen hier

de zaak. Misschien koopt zo’n klant opnieuw

liefhebben en minder lijden?

heus wel ‘young adults’, jongeren vanaf vijftien jaar.

een voetbalbiografie. Daar is niks mis mee,

Ze lezen vooral sciencefiction, Engelstalig. En er

vind ik. Door te lezen geven ze het goede

Liefhebben, nog steeds nu ik het gelezen heb.

zitten hier vaak studenten te werken, die kopen ook

voorbeeld aan hun kinderen. Of dat effect

Het is als leven aan een zandstrand, aan de

wel eens een boek.”

heeft, weet ik trouwens niet.”

zonsondergang, aan een zee van blauw, terwijl een

Van de zo gevreesde ontlezing zegt hij niet zo veel

niet uitgedoofde vulkaan de hemel openbreekt.

Het verschil dat Mutsaers als boekhandel in tijden van digitalisering wil maken, is de persoonlijke

Liefhebben, denk ik en ik sla het boek open.

WIDO SMEETS

Hij kan nu uitbarsten. Als je vijftig bent. Of binnen twee maanden. Maar ondertussen bevind je je wel

benadering. “Boeken kopen kun je overal. Behalve

op de meest vruchtbare aarde.

het assortiment bieden we wat extra’s door de klant te verrassen, door individueel contact te zoeken

Dit is het derde deel in een reeks van tien over

Kom maar. Ik wil dit.

en adviezen te geven in de vorm van persoonlijke

boekhandels in tijden van ontlezing.

■

17

culture

Is 18

zuiderlucht 5\2018

k n e G d:

n e k e t e g

Fotocompilatie Zuiderlucht

zuiderlucht 5\2018

Grafisch ontwerper Musketon ving veertig Genkse huizen in tekeningen.

TWAN VAN DEN BRAND zocht de huizen en de bewoners op. “In Genk is veel nieuw, voor mij zit de uitdaging in oud.”

culture

opschrijven.” Mogelijk buitenkansje: die verhalen, met de illustraties, kunnen altijd nog gebundeld worden.

Nu eerst de expositie. En straks, als die na juni is verstreken, mogen de veertig gelukkigen de tekening van hun huis boven de schouw hangen.

Dolores weet nog niet waar haar ouders het werk een plek zullen geven. Wel dat ze trots zullen zijn.

Toen Musketon, geboren Genkenaar, woonachtig in Gent, de inwoners opriep om een foto van hun woning in te sturen, reageerden meer dan honderd mensen. “Ik heb gekeken welke huizen me aanspraken. Ook het verhaal dat erbij hoorde telde mee bij de selectie.” De expositie in C-Mine is een vervolg op Vector City, waarin Musketon gevels vanuit de hele wereld even gedetailleerd en eigen­

Genk is herbouwd onder takels en

Vader Angel Morato was een van de talrijke

katrollen. Een deel van Genk althans. Tientallen

gastarbeiders die jarenlang in de schachten van

Het verhaal dat Dolores meestuurde met de foto,

huizen uit acht stadsdelen. Als moderne kunst

de mijn heeft gezweet. Nu hangt zijn huis, voor

was dat van haar jeugd. Én dat van haar vader, die

publiek gemaakt in C-Mine. Alleen hun voorgevel

even een beetje ook het huis van Musketon, er aan

op zijn 85e maar geen afstand kan doen van zijn in

welteverstaan. Wat zich daarachter afspeelt of heeft

de muur. Onder ons gezegd en gezwegen, laat de

de jaren twintig gebouwde huis. Eigenlijk was de

afgespeeld, blijft verborgen.

kunstenaar zich ontvallen, kan ik even geen huis

woning te duur voor een eenvoudige mijnwerker.

meer zien. Gelieve dus niet verder te vertellen wat

Te groot ook. Want vroeger was voor de koempel

Nou vooruit, bij dat ene huis aan de Eikenlaan gaat

hij erop laat volgen: “In Genk is veel nieuw, voor

zo’n honderd vierkante meter meer dan genoeg; een

het venster even open. Kijk naar binnen en zie ze

mij zit de uitdaging in oud. Ik ben begonnen met

mijningenieur kreeg het dubbele ter beschikking.

zitten: Angel Morato, 85 jaar, en zijn wederhelft

de tien huizen die mij het meest aanspraken, dat is

Rangen en standen. Angel Morato had een

Maria Dolores Perez, tien jaar jonger. Ze komen uit

persoonlijk natuurlijk, en toen moest de rest nog.

meevallertje.

Madrid. Maar intussen is Angel meer Genkenaar.

De lol ging er wel vanaf.”

Hij woont sinds 1957 in deze stad. Vier jaar later is hij even naar Spanje teruggegaan. Om zijn Maria te huwen en mee te tronen, naar België. In 1969 zijn ze verhuisd naar de woning die nu, als tekening, onder takels en katrollen van de voormalige ventilatorhal in C-mine, het cultureel centrum in de voormalige mijn Winterslag. Ze voedden er drie dochters en een zoon op; zeven kleinkinderen komen regelmatig langs.

In zijn tekening heeft Musketon het huis van de buren losgehakt, zodat het vrijstaand lijkt. Hier en

‘Ik hoop dat de mensen nu zelf de geschiedenis bij hun huis gaan opschrijven.’

Een van die dochters is Dolores. Ze groeide hier

daar heeft hij een leuk autootje voor de deur gezet en zich andere artistieke vrijheden gepermitteerd.

Zo verlevendigt hij zijn kijk op Genk.

Het huis van Angel Morato, het hele rijtje huizen in de Eikenlaan, is ontworpen door de Brusselse architect Adrien Blomme, die zijn inspiratie uit Engeland haalde. Die cottage-stijl is op de tekening van Musketon goed te herkennen.

Met zijn Maria gaat Angel zeker nog kijken hoe

op, maar is al lang het huis uit. Getrouwd met Alfio, Italiaan van geboorte. Spaans, Italiaans, zo vreemd

zinnig samenbracht. Dat leverde ook een boek op.

hun Musketon-huis erbij hangt bij C-mine, in Bert Dries, die als ontwerper werkte voor merken

de voormalige ventilatorhal van de mijn waar

is dat niet in Genk. De stad is voor meer dan de helft

als Mazda, Coca-Cola en Nike, bouwde niettemin

hij vroeger ondergronds ging. De trap naar de

van “die van elders”, die intussen trouwens al lang

verder aan zijn stad. En hij bracht Genk bijeen. Want

expositieruimte is steil. Maar de twee zullen op hun

“die van hier” zijn.

dat is wat de expositie ook doet: verbinding maken.

gemak afdalen. En als ze omhoog kijken zijn daar,

Kijk nou: dat is het huis van die en die, je weet wel,

heel vertrouwd, die takels en katrollen. ZL

Dolores ziet de tekening van haar ouderlijk huis voor het eerst. Ze kijkt, en kijkt nog eens. Is dat een voordeur? Die hoort daar niet te zitten.

in de Vennestraat.

Dries knikt, het ware mooi geweest als er bij elke

Klopt, zegt de verantwoordelijke kunstenaar

gevel ook een verhaal te horen zou zijn. Druk op

Musketon, het is geen deur, het is een schaduw.

een knop en door de koptelefoon, op een app of

Musketons echte naam is Bert Dries (Genk, 1989).

anderszins, met het verhaal van Angel en Maria.

Hij is grafisch ontwerper en heeft, in opdracht van

De burgemeester, met toevallig dezelfde

C-mine, veertig huizen en tien monumenten in de

achternaam als de kunstenaar, wil wel toegeven

stad op zijn eigen, vrij directe manier getekend.

dat het verhaal achter de gevel een aanvulling had

Ze lichten letterlijk op aan de wanden in C-mine

kunnen zijn. Hij is ook een optimist: “Ik hoop dat de

Designcentrum, waar oud en nieuw bijeen komen.

mensen nu zelf de geschiedenis bij hun huis gaan

C-mine Home. Van 31 maart t/m 24 juni in C-mine designcentrum Genk. c-mine.be

19

zuiderlucht 5\2018

20

zuiderlucht 5\2018

culture

SUNVILLE Voor zijn doctoraalscriptie werkt beeldend kunstenaar Ives Maes (Hasselt, 1976) aan een project over de fysieke, sculpturale en architecturale aspecten van de fotografie. Hij schreef er een essay over en ontwikkelde het project Sunville, een experimentele reeks fotosculpturen en fotografische installaties over het dorp Zonhoven, waar hij opgroeide.

De foto's zijn nu te zien in Museum Dhondt-Daenens In Deurle.

Ives Maes, Sunville. Van 25 maart t/m 17 juni in Museum Dhondt-Daenens in Deurle. museumdd.be

21

culture

zuiderlucht 5\2018

FUSION IN DE GENEN 22

Jesse Passenier: “Ik ben heel wat van mezelf tegengekomen waar ik nog niet mee klaar ben.” foto Perry Schrijvers

zuiderlucht 5\2018

culture

Bij Jesse Passenier wordt kruisbestuiving tot kunst. De carrière van de jonge componist neemt een vlucht met een muziekprijs, prestigieuze opdrachten en een opvallend cddebuut. En dan is er nog, vertelt hij aan MARK VAN DE VOORT, zijn passie voor vechtsport Cheng Hsin.

Crossover is in grote delen

Maastrichtse conservatorium ben ik drums gaan

onbeschrijfelijke onderbuikgevoel als je de top van

studeren, maar ik switchte na twee maanden al naar

een hoge berg hebt bereikt. Ergens is dat de angst

van muziekland verworden tot een hippe

componeren.” De wereld lag open. Het klassieke,

om je helemaal over te geven.”

marketingterm. Tegelijkertijd opent de

romantische repertoire kende hij van zijn moeder,

kruisbestuiving tussen genres als jazz, klassiek

maar met zijn vader ontdekte hij de jazz. “We

Passeniers hartstocht voor de vechtsport Cheng

en pop voor veel jonge musici en componisten

bezochten het North Sea Jazz Festival. De orkestrale

Hsin. Vlak voor zijn conservatoriumtijd ging hij

interessante nieuwe klankwegen.

klankwereld van jazziconen als Gil Evans en Miles

ruim zeven maanden in training in San Antonio,

Davis sprak me enorm aan. Doorslaggevend was

Texas. Op het Cheng Hsin-centrum leerde hij de

Bij de jonge Eindhovense componist, arrangeur en

de suite Pluto and Beyond van jazzcomponist Jens

fijne kneepjes van deze in Amerika ontwikkelde

musicus Jesse Passenier zit de kruisbestuiving diep

Winther die ik op de radio hoorde. Symfonisch,

vechtstijl die invloeden omarmt uit sporten als tai

verankerd in de muzikale genen. Of het nu jazz is

jazz, klassiek, big band, er zat alles in. En het

chi, judo en boksen. “Cheng Hsin betekent zoveel

of klassiek, Passenier is er van jongs af aan mee

voelde zo natuurlijk aan. Ik heb nooit doelbewust

als Ware Natuur van het Zijn. Een onderzoekende

vertrouwd. Een componist van deze tijd. Met het

naar die crossover klankwereld gezocht, maar

vechtsport die je confronteert met jezelf. Ik ben

binnenhalen van de Rogier van Otterloo Award 2017,

uiteindelijk heb ik het voor mezelf ontdekt. Het was

heel wat van mezelf tegengekomen waar ik nog

voor meest talentvolle componist en arrangeur,

vanzelfsprekend.”

niet mee klaar ben. Van onderdrukte angsten

geldt Passenier helemaal als grote muziekbelofte.

De prijs is een erkenning voor jaren hard werken.

Voor het Metropole Orkest schreef Jesse Passenier (Zutphen, 1985) ruim zeventig arrangementen, daarnaast werkt hij voor grensverleggende

‘SOMS HAD IK GEEN FLAUW IDEE WAT IK AAN HET DOEN WAS.’

tot vaste reactiepatronen. Hoe ga ik met mezelf om en hoe kan ik effectiever worden in het leven?” Levenslessen die Passenier ook in zijn compositiepraktijk meeneemt.

Zo is hij steeds slagvaardiger in het vinden van opdrachten. “Momenteel componeer ik meer dan

muziekensembles als het Rosa, Clazz, Nederlands Blazers Ensemble en Noordpool Orkest. Als

Die filosofische geaardheid is terug te voeren op

Op zijn debuut-cd Lit Scenes is Passeniers crossover

ik arrangeer. Die autonome vrijheid bevalt me, als

componist kan hij zijn ei kwijt met zijn eigen Fluid

visioen fraai uitgekristalliseerd. Een concertwerk

arrangeur voel ik me meer dienend.” Zo schrijft

Orchestra. Dit voorjaar verscheen de eerste cd van

voor zijn flexibele Fluid Orchestra, nu met het

hij nu het stuk Saturn voor de combinatie van

hun project Lit Scenes op de markt. Een opvallende

Dudok-strijkkwartet en vier improviserende

Philharmonie Zuid-Nederland en Brabants Jeugd

debuutrelease, begeleid met een heuse videoclip.

musici. Centraal staat het indrukwekkende String

Project Orkest, een gloednieuw orkest met jong

Een prille muziekcarrière in een flinke stroom­

Quartet No.1. van Passenier, dat wordt gelardeerd

muziektalent uit de provincie. “Samen vormen ze

versnelling. Passenier zit er middenin. In zijn jeugd

met sprankelende suites voor octet. Muziek die

een honderdkoppig orkest, en klinkt er een ware

waren de voortekenen overduidelijk zichtbaar.

melancholie en tederheid uitstraalt. “Opvallend

synergie tussen oud en jong, traditie en nieuw.”

Een eigengereide knaap die wist wat hij wilde.

is dat ik de drums heb weggelaten, en dat voor

“Als vijfjarige zong ik al mee met mijn moeder die

een drummer”, vertelt de componist vergenoegd.

Fluid Orchestra in het verschiet voor 2019. “Een

zangdocente is. Daarna ging het rap. Vanaf mij

“Ineens is er een hoop ruimte. Voor mij was het een

multidisciplinaire improvisatie met muziek, dans,

tiende ben ik gaan drummen, en twee jaar later

bewuste keuze voor meer openheid. Ik wilde de

lichtkunst en visuals waarin ik echt op onderzoek

volgde de piano. Pure luxe dat we zo’n vleugel in

zachte dynamiek van een strijkkwartet opzoeken.

ga. De titel is Reality and the Bridge. Ja, die

huis hadden. Ik leerde mezelf piano spelen, dat

Jazz en klassiek voelen hier vertrouwd aan.”

ging hand in hand met componeren. Ik bedacht

Met Lit Scenes gaat Passenier de emotionele

stukjes, soms had ik geen flauw idee wat ik aan het

diepte in en verwijst hij naar zijn liefde voor

doen was. Als tiener verzamelde ik op een gegeven

de natuur. Muziek met een filosofische insteek.

moment zelfs instrumenten zoals een vibrafoon en

“Natuur en muziek kunnen je zoveel geven. Ieder

saxofoon. Een heel hok vol.”

deel op de plaat staat voor een diep gevoel. Luister

Hij groeide op in Zutphen, en zou later via Maastricht in Eindhoven belanden. “Aan het

bijvoorbeeld naar het tweede strijkkwartetdeel Beyond the Summit. Daarin verklank ik dat

Daarnaast ligt er een grote compositie voor zijn

filosofische geaardheid van mij is nooit ver weg.”

ZL Jesse Passenier, Saturn. Première door de Philharmonie Zuid-Nederland en Brabants Jeugd Project Orkest.

Op 26 juni in Theater aan de Parade in Den Bosch. philharmoniezuidnederland.nl

23

zuiderlucht 5\2018

culture

f e u i l l e Zoek jezelf

NS16 gered Tien jaar geleden werd hij aangezet tot schilderen door de Tilburgse illustrator, graficus en schilder Ivo van Leeuwen: vorkheftruckchauffeur Ad Fijneman (63). Het leverde fraaie vrouwenportretten op, zo’n tweehonderd werden er geëxposeerd, natuurlijk in NS16. Hier mag en kan alles, zolang het maar goed is.

Het complex in de Tilburgse Spoorzone, tegenover de Koepelhal, biedt niet alleen een expositieruimte van 200 vierkante meter en een alternatief concertpodium, het is ook het onderkomen van ontwerpers, kunstenaars, muzikanten, zoals Aart Strootman en Joost van Haaren (Krezip) en Novastar, en dansers: voorheen TRASH, nu Dans Brabant. In het pand staat ook een Vermijspers uit 1950, die door grafici en kunstenaars nog altijd intensief wordt gebruikt.

De stichting Ateliers Tilburg beheert NS16 sinds 2004, maar de toekomst was tot voor kort onzeker. Aan die onzekerheid is een einde gekomen nu de gemeente het pand verkoopt aan de stichting. Die zorgt voor een grondige opknapbeurt, waar gemeente weer zo’n drie ton aan bijlegt.

Een van de vaste gebruikers is illustratrice Marjolein Schalk van onder meer het gezeefdrukte periodiek Wobby, voor wie NS16 een huiskamer is geworden. Waar haar geestverwante

24

kompanen van ‘De Tilburgsche Absurdistenschool’, Jeroen ‘Eefje Wentelteefje’ de Leijer en Stephan de Weert, alias tekenaar/schilder S. Lloyd Trumpstein, door de onzekerheid hun atelier in NS16 verlieten, hoopt ze zelf met haar Wobby.club hier nu een vast atelierplekje te bemachtigen. “Dit is de ultieme plek voor presentaties en workshops. Centraal gelegen, kleinschalig en betaalbaar. En niet heel netjes, maar lekker rauw, past goed bij wat we doen, er zijn mogelijkheden voor allerlei gekke ingrepen. En er zit een bar in, ideaal.” Kunstplekken zoals NS16 zijn schaars in Tilburg, zegt Schalk. “Daar is de gemeente zich nu bewust van geworden. Zonder NS16 zou ik niet weten waar we heen zouden moeten.”

Beheerder Michiel Corten, zelf kunstenaars en vormgever, zette zich als geen ander in voor het behoud van NS16 als kunstenaarsplek. Nu dat gelukt is, denkt hij na over een artistieke koers, een definitieve identiteit. “Ook tegen een – met alle respect - kunstclubje uit de Reeshof zeggen we nu nog ja. Maar we moeten ons afvragen of we dat in de toekomst ook nog willen. Er is zoveel goeds in deze stad dat ook om een plekje schreeuwt.”

NS16, NS Plein 16, Tilburg. In juni is er de presentatie van de nieuwe Wobby. Zie ns16.nl

◆

In een tijd waar beeldende kunst steeds vaker in een kermisachtige entourage aan de man wordt gebracht, zijn er ook presentaties die gedijen bij rust en stilte. Zoals in Buitenplaats Kasteel Wijlre, het Gesamtkunstwerk van het verzamelaarsechtpaar Jo en Marlies Eyck, waar in de drie hectare grote kasteeltuin werken van Giuseppe Peppone en Ad Dekkers een onnadrukkelijk geheel vormen met de gecultiveerde natuur.

Tijdens een wandeling in de tuin kunnen bezoekers het Hedge House binnenlopen, een door architect Wiel Arets ontworpen kunstpaviljoen, waar nu de solo-expositie Resident is te zien van de Duitse schilder Tim Eitel, een van de smaakmakers van de Neue Leipziger Schule.

In het voormalige koetshuis van het 17e eeuwse kasteel is een selectie te zien uit de collectie van een ander Zuid-Limburgs verzamelaarsechtpaar, Albert en Hanny Groot, die de verstilling van de kasteeltuin voortzet.

De presentatie heet Je marche, j’ouvre une porte, je ferme une porte, naar de titel van een van de getoonde werken, van Dominique Petitgrand.

‘Getoond’ is in het geval van Petitgrand misschien het verkeerde woord. Het

is een installatie, eigenlijk een miseen-scène van vier luidsprekers en een stoel, waar zinsnedes eindeloos worden herhaald. De woorden verwijzen naar alledaagse routines, maar ook naar de beleving van angst, verlies en lichamelijke sensaties.

Het is een tentoonstelling waarvoor je de tijd moet nemen, de sobere opstelling - een antipode van een kermis - nodigt daartoe uit. De vensters in de witte muren geven een filmisch uitzicht op de omgeving (de buitenplaats ligt in het hart van het Limburgse heuvelland), de ruimte heeft een zandkleurig geschilderde planken vloer, de gereciteerde, door de ruimte klinkende zinsnedes van Petitgrand houden de op passende afstand van elkaar gepresenteerde werken bij elkaar. Het zoeken naar zintuiglijkheid krijgt zo alle ruimte – nomen est omen, de naam van de kunstenaar doet ook nog een duit in het zakje.

Als tentoonstelling gaat Je marche, j’ouvre une porte, je ferme une porte over het stapelen van ideeën, beelden en gevoelens. Wat een mens zoal een leven lang doet, meestal onbewust; Charles Baudelaire schreef er al over in 1860, zo legt het programmaboekje uit.

In Wijlre krijgt dit concept vorm aan de hand van werk van onder anderen Takashi Kawashima, Navid Nuur, Eylem Aladogan, Katincka Bock en Francisca Tropa. Andere trefwoorden

zuiderlucht 5\2018

t o n behalve zintuiglijk: dromerig, poëtisch, consciëntieus, contemplatief.

Neem dus vooral de tijd. En ga dan in die prachtige tuin zitten. Met een boek. Zoek jezelf.

Navid Nuur, Untitled (2012). foto Zuiderlucht Je marche, j’ouvre une porte, je ferme une porte. Van 8 maart t/m 10 juni in Buitenplaats Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl

◆

Plakband De Chinese stad Shenzhen (dertien miljoen inwoners) is de grootste producent van elektronica ter wereld.

Het cliché dat ze daar westerse elektronica kopiëren in een inferieure kwaliteit, is allang achterhaald. In de fabrieken, elektronicamarkten en huiskamers van Shenzhen gaan handel, fabricage en innovatie naadloos in elkaar over.

In de film Born at Night, te zien in De Kazerne in Eindhoven, registreert de camera een dag en een nacht in een warenhuis voor elektronicaonderdelen in Shenzhen. In een enorm gebouwencomplex zijn honderden kleine handelaartjes gevestigd, in open stands, ieder met zijn of haar eigen specialisme. Van aan-uitschakelaartjes tot draaiende lampen, van usbstekkers tot knoopbatterijtjes, alle denkbare onderdelen zijn er te vinden, in alle denkbare varianten.

Na sluitingstijd worden de kraampjes afgesloten door ze van onder tot boven in te pakken in krantenpapier en plakband, héél veel plakband. Dan, in de avond, wordt de tomeloze energie van Shenzhen pas goed duidelijk. Een vrouw adresseert pakketjes op de vloer van een magazijn, kinderen spelen met steekwagentjes en kartonnen dozen, mobieltje aan het oor. Zittend rond een pot thee zijn twee mannen, broers of neven waarschijnlijk, in de weer met printplaten en soldeerbouten. Dit is innovatie à la Shenzhen.

Behalve de film toont De Kazerne ook wat er in die Chinese nachten zoal geboren wordt: mobieltjes in de vorm van een Ferrari, karaokemicrofoons met ingebouwde speaker.

Ook worden delen van de marktstands uit Shenzhen getoond: kartonnen platen met rijen gekleurde lampjes en andere onderdeeltjes, waarvan de Chinese karakters die er in potlood bij gekrabbeld staan de raadselachtigheid alleen maar vergroten.

Dit inkijkje in een wereld waar technologie, design en innovatie een totaal ander ecosysteem vormen dan wij kennen, is naar Eindhoven gebracht door de Brits-Italiaanse Joseph Grima, sinds juli 2017 creatief directeur van de Design Academy. Met Born at Night wil hij het traditionele Westerse denken over design, waarin het individueel auteurschap voorop staat, opschudden.

Born at Night, van 5 april t/m 17 september in De Kazerne in Eindhoven. kazerne.com

◆ Bijdragen: Dieter van den Bergh, Wido Smeets en Anneke van Wolfswinkel.

ingezonden

Belezen ZL3|18, Feest van angst en pijn Voor een bloedafname was ik in het ziekenhuis in Sittard en vond daar de prachtige maarteditie van Zuiderlucht waarin ik werd gegrepen door het stuk Feest van angst en pijn.

Tijdens het lezen moest ik terugdenken aan de prachtige literatuurbeschrijvingen in de Volkskrant van Kees Fens. Die stukjes hebben me, autodidact die ik ben, mede gevormd en altijd geïnspireerd. De rubriek van Ben van Melick wil ik niet meer missen.

Hugo J. Smal, Stein O

Skulpturenpark ZL3|18, Beeldspraak: In de Champion’s League Nieuwsgierig gemaakt door het artikel In de Champion’s League gingen we naar het Skulpturenpark Waldfrieden in Wuppertal, slechts een dik uur rijden van Roermond. We waren blij verrast, mooie tentoonstellingen gezien! Prachtig beeldenpark. Mooie tentoon­ stelling ook van Christiane Lohr in een van de tentoonstellingspaviljoens. Ben nieuwsgierig hoe het park en de kunst er uitziet als de begroeiing in blad staat. We gaan dus zeker nog eens terug. Dank voor het artikel, een aanrader.

Joof Oosterbaan, Roermond

culture

zuiderlucht 5\2018

Sjamaan, kunstenaar, boer, verbinder

26

Claudy Jongstra in haar tuin in het Friese Huins. foto’s Heleen Haijtema

zuiderlucht 5\2018

Weinigen brengen hun idealisme zo consequent in de praktijk, leest EDO DIJKSTERHUIS in een boek over Claudy Jongstra. “Het lijkt alsof ze zich heeft teruggetrokken in haar eigen Walden, maar niets is minder waar.”

culture

De belangrijkste activiteit op De Kreake wordt ook gemeenschappelijk uitgevoerd: het prepareren van wol die Jongstra gebruikt in de monumentale textielkunstwerken waar ze internationaal beroemd om is. Verderop, tegen de dijk, grazen zo’n tweehonderd Drentse heideschapen die hiervoor de grondstof leveren. Dit ras is het oudste van Europa maar was rond 1990 zo goed als uitgestorven.

Alles in en rond De Kreake ademt ambachtelijkheid en authenticiteit. De tijd lijkt er sinds de vroegste bewoning in de twaalfde eeuw stil te hebben gestaan. Maar deze pastorale oase is ook het brandpunt van een zeer hedendaagse micro­ maatschappij. Met Jongstra aan het hoofd, in de rol van sjamaan, kunstenaar, boer, verbinder, werker.

Hoe vanzelfsprekend de huidige status van Claudy Jongstra (Roermond, 1963) ook lijkt, de weg er naartoe was lang en ging meestentijds bergop.

Dat begon al op de middelbare school in MiddenLimburg. Een leraar betwijfelde hardop of ze wel genoeg talent had voor de kunstacademie. Even overwoog ze zich in te schrijven voor een studie rechten, uiteindelijk koos ze toch voor de academie in Utrecht, waar ze zich specialiseerde in mode.

De Japanse ontwerper Issey Miyake was haar held. In navolging van zijn sculpturale stijl experimenteerde ze met gevouwen stoffen en architectonisch ogende volumes. Veel vraag was er niet naar dit soort kleding. Het waren de late jaren

De 21ste eeuw luidt het tijdperk

in van de genetwerkte plattelandssamenleving.

Urbaan wetenschapper Richard Florida denkt dat

tachtig en de mode-industrie werd gedomineerd door grote merken die de markt overspoelden met massaproducten.

Jongstra probeerde haar creaties te slijten bij

het zo is en krijgt daarin zelfs bijval van urbaan

gespecialiseerde couturezaken, maar in Parijs kreeg

architect Rem Koolhaas. Het is ook nog eens de

ze geen poot aan de grond. Kiki Niesten, van de

boodschap van Leeuwarden Culturele Hoofdstad.

gelijk­namige boetiek in Maastricht, en Maureen

Die zet zich af tegen de dichtbevolkte en vervuilde

Doherty van de Londonse boetiek Egg zagen wél wat

Randstad waar iedereen in hoog tempo langs

in de debutant en moedigden haar aan door te gaan.

elkaar heen leeft. Het alternatief: kleinschalige

In die tijd werkte Jongstra nog met katoen

gemeenschappen waar bewoners dichterbij elkaar

en andere gangbare stoffen. Dat veranderde

en de natuur staan.

radicaal nadat ze halverwege de jaren negentig in het Textielmuseum in Tilburg een Mongoolse

Aan Claudy Jongstra heeft de culturele hoofdstad

yurt had gezien. De nomadentent was gemaakt

een goede ambassadeur. Haar boerenlandschap

van vilt en Jongstra was op slag verliefd. Dat vilt

De Kreake in het Friese plaatsje Huins is in veel

waterafstotend, antibacterieel en zelfreinigend

opzichten de belichaming van het ideaal. De

is, drong pas later tot haar door. Ze viel voor het

kunstenaar woont er met partner, kinderen,

oergevoel van dit materiaal met een meer dan

assistenten, studenten en kansarme jongeren.

achtduizend jaar oude geschiedenis.

Een uitgebreide familie, waar omwonende boeren

Jongstra’s viltexperimenten bleven niet

met groot gevoel voor inclusiviteit in worden

onopgemerkt in de modewereld. Donna Karan

opgenomen. Samen bewerken ze het land,

vroeg haar iets te ontwerpen en ze kreeg

beheren ze de heemtuin met meer dan honderd

telefoontjes van mode-hotshots als John Galliano en

plantensoorten, verzorgen ze de bijen en bakken

Christian Lacroix. Maar de spannendste opdracht

hun eigen brood.

kwam uit Hollywood. In 1997 werd ze gevraagd

>>

27

Het waren goede jongens, ze maakten goed gerei...

“De vertrouwdheid die je gaandeweg ontwikkelt met de familie en haar geschiedenis, de onafwendbaarheid van de neergang die je voorvoelt... Een docu-roman van grote klasse.”

“Ontroerend, amusant, leerzaam en beangstigend herkenbaar.

Indrukwekkende mix van vorsende journalistiek, historische beschrijvingen en verhalen. In een lucide stijl.”

Harald Merkelbach

Pieter Beek

“Wido Smeets beschrijft uiteenlopende sferen en weet pathos en sentimentaliteit te vermijden. De aangrijpende hoofdstukken over zijn vader reken ik tot de mooiste.

Prachtig boek.”

Cyrille Offermans

24 mei 19.00 uur pre-presentatie in boekhandel De Tribune Maastricht.

26 mei 12.30 uur AP-presentatie in boekhandel Dominicanen Maastricht. goedgerei.nl

zuiderlucht 5\2018

culture

Jongstra’s vilt bracht menselijkheid in Rem Koolhaas’ kille Nederlandse ambassade in Berlijn

vijftig meter materiaal te leveren voor de kostuums in Star Wars: Episode 1 – The Phantom Menace. Ze ging op zoek naar bedrijven die haar konden helpen, maar kreeg overal nul op het rekest. Uiteindelijk schakelde ze haar voltallige familie in om toch maar de deadline te halen; zelf werkte ze tot haar handen ervan bloedden. De opdracht kwam met een geheimhoudingsverklaring: tot de première van de film mocht er niet over gepraat worden.

Toen het eenmaal zover was en Jongstra in de bioscoop kon zien hoe de Jedi’s en Darth Maul in haar vachtjes rondliepen, bleef het stil vanuit Hollywood. Geen bedankje of zelfs maar premièrekaartje. Ze was het gewend uit de mode, waar succes vluchtig is en morgen niemand meer weet wat je vandaag gedaan hebt. Maar ze nam er geen genoegen meer mee en zei de mode vaarwel.

Inmiddels was ze verhuisd van Utrecht naar een Amsterdams grachtenpand, waar ook haar partner Claudia Busson, restaurator van beroep, werkte.

Jongeren aan het werk in werkervaringsplaats De Kreake.

Tegen de tijd dat zich kinderen aandienden, werd de ruimte te klein en Amsterdam te druk. Het stel week uit naar Friesland, de provincie waar de familie van Jongstra’s vader vandaan komt. In het terpdorp Spannum hervond ze haar rust. Mobiele telefoons gingen in de ban. Vier keer per week

Amsterdam. Vele opdrachten uit het buitenland

keramiekfabriek Cor Unum worden gemaakt van

hardlopen langs de velden. En elke ochtend voor

volgden, vooral uit de VS. De wandbedekkingen

restklei en glazuurafval.

dag en dauw opstaan om een paar uur meditatief

worden geroemd om hun akoestische werking en

alleen te zijn met de bessen, kruiden, knollen en

aaibaarheid. Het personeel van de Nederlandse

in haar eigen Walden, maar niets is minder waar. Ter

bloemen die ze gebruikt om kleurstoffen te maken.

ambassade in Berlijn vroeg specifiek om Jongstra’s

gelegenheid van Leeuwarden Culturele Hoofdstad

werk omdat ze zich geïntimideerd voelde door de

heeft ze op het Groningse Suikerunieterrein het

In het begin van haar viltcarrière

strenge, betonnen creatie van Rem Koolhaas. Het

project Waste NO Waste opgezet, een uithangbord

vilt bracht menselijkheid in het gebouw.

voor de circulaire economie. Samen met Feike

maar dat voelde al snel tegennatuurlijk. Over

en Busson in contact met het gedachtengoed van

persoonlijk mentor, is ze boegbeeld van de

de jaren verdiepte ze zich in soms eeuwenoude

antroposoof Rudolf Steiner. Na de verhuizing van

ecologische denktank NL2025. En onlangs nog

verfrecepten op basis van planten. Het geld dat

Spannum naar Huins werd er alleen nog maar

leverde ze haar grootste werk tot nu toe op: een

ze won met onder andere de Prins Bernhard

biologisch-dynamisch geboerd: zonder chemische

wandkleed van zes bij zestien meter voor de

Cultuurfonds Prijs investeerde ze in een grote

bestrijdingsmiddelen en met respect voor de

University of Philadelphia, de alma mater van

heemtuin. Het Sint-Janskruid dat daar groeit levert

totale ecologie. Bij zo’n holistische opvatting

Donald Trump. Gevraagd naar de link tussen haar

een geel dat doet denken aan Rembrandt. Indigo in

hoort niet alleen het land en de gewassen, maar

opdrachtgever en de Amerikaanse president zei ze

verschillende tinten heeft een hallucinerend effect.

ook de mens. Dus werd De Kreake omgevormd

heel droog: “Het zou mooi zijn als hij eens in contact

Ridderspoor, paardenbloem en rode klaver zijn

tot werkervaringsplaats voor jongeren die in de

relatief eenvoudig te kweken en te verwerken maar

reguliere maatschappij niet lekker meekomen.

kwam met onze denkbeelden.” ZL

kraplack moet eerst drie jaar groeien en daarna

Gedurende zes maanden tijd leren ze praktische

twee jaar drogen voordat het z’n rode tint prijsgeeft.

vaardigheden maar ook meer over zichzelf en hun

gebruikte Jongstra nog synthetische kleurstoffen,

Jongstra verwerkte het gekleurde vilt – maar ook wilde yak, mohair, wol, alpaca en camel – in steeds

Via de school van hun kinderen kwamen Jongstra

Het lijkt alsof Jongstra zich heeft teruggetrokken

Sijbesma, bestuursvoorzitter van DSM en haar

omgeving.

Die nog zuivere oriëntatie op waar het nou

monumentalere kunstwerken. Architect Jo Coenen,

eigenlijk om draait, deed Jongstra in 2015 besluiten

die haar ontmoette bij Kiki Niesten toen zijn vrouw

geen nieuwe opdrachten meer aan te nemen. Haar

daar shopte voor een jurk, was de eerste om het

studio hield op te bestaan. Vanaf dat moment

architectonisch potentieel van het materiaal te zien.

heette het collectief Farm of the World. Het wordt

Hij nodigde haar uit om de wanden van het Catshuis

gefinancierd met zelf geïnitieerde projecten,

te bedekken, en later de Openbare Bibliotheek in

zoals de serviezen die samen met de Bossche

Louwrien Wijers, Claudy Jongstra. nai010 publishers, 344 pagina’s, 49,95 euro.

29

design

zuiderlucht 5\2018

Ready for take

30

Prins Bernhard en Frits Philips bij de opening van het Evoluon in 1966. foto Philips Company Archives

zuiderlucht 5\2018

off?

design

Nu het Evoluon in de verkoop staat, houdt Eindhoven de adem in. De stad wil de ‘vliegende schotel’ graag behouden, de betrokkenheid bij ‘ons Evoluon’ voelt veel persoonlijker.

ANNEKE VAN WOLFSWINKEL duikt in de herkomst van dat gevoel.

Op een vroege voorjaarsdag

is die met enige zorgvuldigheid behouden moet

kwam, en staarde naar dat geheimzinnige plafond.”

lijkt de koepel van het Evoluon op te lossen in het

blijven, daar is iedereen het over eens. Maar

Verbakel ging net als haar vader en grootvader bij

wit van de dunne bewolking, en gewichtloos te

de betrokkenheid van Eindhovenaren bij het

Philips werken, op de salesafdeling. In 2013 was ze

worden. Een hek dat na doortastend morrelen

lot van ‘ons Evoluon’ gaat dieper, en voelt veel

in het Evoluon bij het concert van de Duitse band

niet echt op slot blijkt te zitten, geeft toegang tot

persoonlijker.

Kraftwerk. “Opnieuw keek ik omhoog, en ik dacht

het park met de ronde vijver die, als een schaduw,

In het restaurant, gevestigd in een zijvleugel

aan vroeger.”

Vanaf de opening in 1966 tot de sluiting in 1989

precies zo groot is als het Evoluon zelf. Het ruisen

van de schotel, is het druk. Er komen flarden

van de fonteinen overstemt hier het voorbijrazende

Nederengels voorbij over technische onderwerpen,

bezochten tien miljoen mensen de expositie die

verkeer. Van de afwateringsbuizen ligt er één in

mensen lopen in en uit, op weg naar één van de

Philips in het Evoluon had ingericht. Gebouw

een slordige spiraal op de grond, te wachten op

zaaltjes in later toegevoegde bijgebouwen. Een

en expositie waren een cadeau van het 75-jarige

reparatie.

oudere heer drinkt een kop koffie en kijkt zwijgend

elektronicaconcern, toen nog een wereldspeler,

door de glaswand naar de vijver en de schotel die

aan de medewerkers en de Nederlandse bevolking.

erin wordt weerspiegeld.

Het idee kwam van directeur Frits Philips, het

Sinds Philips in het najaar aankondigde het

ontwerp was van Louis Kalff en Leo de Bever. Op

Evoluon te verkopen, maken maar liefst twaalf projectontwikkelaars toekomstplannen voor de ‘vliegende schotel’. En hoewel Philips heeft beloofd daar zorgvuldig uit te zullen kiezen, heerst in de stad de vrees dat het icoon van Eindhoven te grabbel wordt gegooid aan de hoogste bieder.

Inderhaast lanceren politici halfbakken plannen:

‘Opnieuw keek ik omhoog, en ik dacht aan vroeger.’

24 september 1966 opende Prins Bernhard het high tech gebouw met een ultramoderne ponskaart.

Het Evoluon was uitdrukkelijk geen showroom van Philipsproducten, maar een groots opgezette tentoonstelling over de evolutie van de technologie en de invloed daarvan op het leven van alledag.

de provincie wil er een nationaal designmuseum

Revolutionair waren de installaties waar je aan

vestigen, de cultuurwethouder heeft liever een

mocht komen. Hard fietsen om een lamp te laten branden, mechanische roeibootjes laten varen op

stadsmuseum. Bezorgde burgers verenigen zich in de Stichting Vrienden van het Evoluon,

Anke Verbakel (50) was acht jaar toen ze met

een vijver, een computerstem manipuleren zodat

en de Henri van Abbestichting, een plaatselijke

haar vader vanuit Helmond voor het eerst het

die in verschillende toonaarden het woord ‘koffie’

erfgoedwaakhond, is ongerust.

Evoluon bezocht. “Als je binnenkwam versprong

uitsprak – jong en oud waren ermee in de weer.

Dat het gebouw in februari de status van

het bezoekerscijfer dat in metershoge glazen buizen

Zoals Tom Haak (61), die er in 1968 met zijn klas op

Rijksmonument kreeg, is goed nieuws, maar geen

hoog boven de grond hing. De glazen lift, die tot

schoolreisje was, met de trein helemaal vanuit Velp.

garantie: gebouw en vijver hebben de status wel,

de bovenste ring ging, leek uit een Star Wars-film

Het gebouw herinnert hij zich nog goed, zo vrij in

de rest van het park moet het zonder doen. Dat de

te komen. Het liefst kroop ik in een grote stoel

het groen als het toen nog stond, aan de rand van

schotel een knap staaltje Space Age-architectuur

met ingebouwde luidsprekers waar muziek uit

de stad. “Het was behoorlijk imposant om onder die >>

31

zuiderlucht 5\2018

design

‘We zwermden door het gebouw met maar één missie: zoveel mogelijk installaties buiten gebruik zien te krijgen.’

van de Deltawerken, koos voor een studie natuurkunde in Delft. Na zijn promotie kwam hij in het NatLab terecht – toen een topinstituut voor fundamenteel fysicaonderzoek. De tijd dat de bomen nog tot in de hemel groeiden was weliswaar voorbij, maar het was nog vóór de sluiting van het Evoluon (1989), vóór Operatie Centurion (1990), waarbij 50.000 Philipsbanen verdwenen, vóór de verhuizing van het hoofdkantoor naar Amsterdam (1998), en lang vóór de naam van hoofdsponsor Philips verdween van het PSV-shirt (2016).

Daarmee raken we de kern van de pijn waar het lege Evoluon symbool voor staat. Met weemoed denken veel Eindhovenaren terug aan hun jonge jaren en de tijd dat het bruisende Evoluon het technologisch en economisch optimisme voedde in een tijd dat Philips marktleider was, een familiebedrijf bovendien, dat Eindhovenaren bij elkaar bracht en trots maakte.

Demonstratie van een koudgaskoelmachine, circa 1981. foto Philips Company Archive

Inmiddels liggen de kaarten anders. Wie nu het Evoluon binnenloopt staat in een lege huls – tenzij het gebouw die dag is afgehuurd voor een flipperkastshow of

betonnen schotel te staan. Het was net of er een

scholieren. “Ik moest er in mijn beste kleren naar

Q-koorts-conferentie. Maar de blik wordt

ufo was geland.” De opvoedkundige doelstelling

toe, mijn ouders kochten zelfs een nieuwe lange jas

nog steeds naar boven getrokken, naar

ging aan de jongens voorbij. “We waren twaalf,

voor mij. We mochten in een labruimte metingen

het cassetteplafond met de lichtkoepel.

we zwermden door het gebouw met maar één

verrichten aan een motor, die in mijn herinnering

De glazen lift zit op slot, alleen de

missie: zoveel mogelijk installaties buiten gebruik

heel groot was. Ook was er een forum met

monumentale trappen leiden nog naar

zien te krijgen. De meester liep radeloos rond in

topwetenschappers van Philips. In ons gezelschap

boven. Dwalend over de verlaten ringen,

een poging om onze vernielzucht in te dammen.”

zat ook een zoon van PvdA-leider Joop den Uyl, die

steeds hoger, verandert de blikrichting en

Toch ging Haak later bij Philips werken, bij

kritische vragen stelde. Er kwam in die tijd meer

kijk je de diepte in. Buiten raast het verkeer,

personeelszaken.

kritiek op de negatieve kanten van technologie,

hier binnen is het stil. Het Evoluon zwijgt,

zoals kernafval en milieuvervuiling.”

en wacht. ZL

Vijftig jaar later is de lange gang die vanuit de ontvangsthal naar de schotel leidt leeg en donker.

De deskundigheid van de Philipswetenschappers

Een paar details zijn bij de opeenvolgende

maakte diepe indruk. Fastenau, die als Zeeuws

moderniseringen ongemoeid gelaten. De

jongetje op de dijk had staan kijken bij de aanleg

vierkante handgrepen op de klapdeuren, van grijsbruin geglazuurd keramiek, zijn vintage 1966. Het oorspronkelijke logo van het Evoluon dat er op staat, een lijn die zich dynamisch rond een stip slingert, had net zo goed van een gymnastiekvereniging kunnen zijn. Het glazuur voelt koud aan.

Rob Fastenau (64) werkte vijftien jaar in het NatLab (Natuurkundig Laboratorium) van Philips, die kiem van zijn loopbaan werd gelegd in het Evoluon. In 1969, hij was zestien en woonde met zijn ouders in Vlissingen, mocht hij door een gelukkige loting naar het Evoluon, voor een tweedaags Philips-evenement voor hbs-

32

Ansichtkaart uit 1966.

Met dank aan Jules Ruis

zuiderlucht 5\2018

edits Deze jonge kunst is voor mensen met een opgeruimd karakter.

Fraaie onmacht S

chuldeloze hopeloosheid, dat was het.

Het was een bijzondere ervaring, mijn rondgang door de Open Studios van Van Eyck, ‘meervoudig instituut voor beeldende kunst, ontwerp en reflectie te Maastricht’, waar een internationaal gezelschap kunstenaars van divers pluimage tentoonstelde. In een veertigtal kabinetten, studio’s, ateliers en werkplaatsen presenteerden jonge kunstprofessionals het resultaat van een jaar lang in relatieve afzondering denken, schrijven en maken. Zij hadden, dat was de missie, de wereld bevraagd, en dat omgezet in kunst.

Er hing een bijna serene sfeer, ernstige blijheid, geordende opgeruimdheid, letterlijk. ’t Zoemde van nijvere activiteit.

Je kon er verwonderd ronddwalen, aantekeningetje maken, soms dingen aanraken, sommige zelfs opeten. De kunstenaars zagen er op hun zondags uit, even elegant als artistiek verantwoord.

Ik was er nog voor de drukte losbarstte – dat wordt steeds meer een uitdaging, een tijdstip kiezen waarop je ongehinderd ergens kunt rondkijken en nadenken.

Een enkele keer bevond ik me alleen in een atelier, alleen met de kunstenaar.

Onbehaaglijk voelde ik me dan.

Alles en iedereen leek zo schoon, gezuiverd als na het bad op zaterdagavond in de jaren vijftig. Zacht, geurig, en de boze buitenwereld achter de gordijnen. Maar hier liep niemand in pyjama. Alleen maar wakkere mensen, serieus, bloedserieus: werkelijk niemand die zich niet bewust was van de problematische relatie tussen kunst en maatschappij, kunstenaar

en werkelijkheid en geschiedenis. En toch in alles resoneerde de hartslag van de schoonheid. Kijkers en makers als uitverkorenen vereend in een manifestatie van hedendaagse kunst.

Even waande ik me in de Maastrichtse variant van New Babylon, het toekomst­visioen uit 1965 van Constant Nieuwenhuys: een futuristische wereld voor de nieuwe mens die, door de wondere techniek bevrijd van bezoedelende natuur, in volkomen vrijheid creatief kan zijn. Een ambachte­ lijke variant. Back to the future.

Opkomende irritatie - waar gaat dit over?

- sloeg al gauw om in verwondering. Hoe kon in 2018 een groep jonge weldenkende intelligente mensen zo onbekommerd zijn speelterrein exploiteren? Homo ludens?

En verwondering streed met onbehagen.

Waar was ik? Op zondag wilde ik nog een keer: me vergewissen en de uitzondering, de ongetemde Sophie Schmidt, opnieuw beleven. Maar toen was het al voorbij.

Inderdaad, mooie dingen, opvallende dingen, uitdagende dingen. En ’t zat er allemaal wel in op de een of andere slimme manier. Experiment, durf, noodzaak, energie, relevantie, schoonheid, communicatie, en ook ambacht en verantwoording, een verhaal, de hele trits van kenmerken die in meer of mindere mate de kunst van vandaag karakteriseert. Maar allemaal netjes, verantwoord, evenwichtig. Hier had niemand ruzie met zichzelf, hier was niemand echt in strijd met de tijd en de wereld. Avant-garde als gezelschapsspel.

Welke rust moet je hebben in je hoofd, welk geloof in jezelf om zo onbekommerd te spelen, om zo bekorend esthetisch te

werken. Om zo je intellectuele publiek te bevragen en te behagen. Met afval, hout, plastic, papier, deeg en ideeën, dat wel.

Is dit spel meespelen consumentisme op hoog niveau, intellectueel pendant van het zorgeloos genieten op Tefaf?

Als kijker ben je het pendant van de kunstenaar, zonder jou bestaat hij niet.

Je maakt zijn kunstwerk af door het te ervaren, in je hoofd toe te laten. Je doet mee, daarmee ben je als het ware medeverantwoordelijk voor wat het is.

En als kijker ben je geen onbeschreven blad. In het beste geval ben je zelf ook de stumper die er iets van probeert te maken. Ik kreeg de twee werelden niet bijeen daar in de Van Eyck. Geen way of living, geen l’imagination au pouvoir, ik ervoer a way of branding van fraaie onmacht. De luchtteksten in het begeleidend kunstzinnig papierwerk werkten averechts. Deze jonge kunst is voor mensen met een opgeruimd karakter.

Kendrick Lamar en Charles Mingus, daar luister ik nu naar. Lees, als bezeten, Brecht, Benn en Lucebert, Marina Abramovic en Hugo Ball. Met de dood op de hielen de vlucht vooruit. De Poolse vlecht van de pas overleden Oscar Timmers/J. Ritzerfeld wil maar niet uit mijn hoofd. Distantie, esthetisering in extremo, maar geen schoonschrijverij.

Mét passie en inhoud, en dwars: het personage “heeft zijn schild binnen handbereik afgelegd”. Kunst, complexe schoonheid, is een aanslag op de dood; geen fraaie onmacht in toverwoorden gearticuleerd in de salon.

In Heerlen stierf een straatdichter.

Schuldeloos, hulpeloos.

BEN VAN MELICK

33

edits

zuiderlucht 5\2018

DE JEUGD VAN TEGENWOORDIG 34

Malcolm Harris: “Onze door neoliberale ideeën gevormde maatschappij is ingericht om het leven van jonge mensen alleen maar slechter te maken.”

zuiderlucht 5\2018

edits

Millennials zijn gemakzuchtig en narcistisch.

Dat mag zo zijn, zegt de Amerikaanse schrijver Malcolm Harris, zelf millennial, tegen MARS VAN GRUNSVEN, “maar ze weten wel heel goed hoe de wereld in elkaar steekt.”

In de ogen van oudere generaties

millennials zijn opgegroeid en de instituties die

hun investeringen in menselijk kapitaal - voorheen

is er altijd wat mis met de jongste generatie

deze omstandigheden hebben vormgegeven.

bekend als ‘kinderen’ – voorbereiden op een

volwassenen – de stap van ‘jongelui’ naar ‘jong en

Daarbij richt hij zich op de Amerikaanse situatie,

meedogenloze arbeidsmarkt. Harris komt met

lui’ is zo gezet. Millennials, grofweg de generatie

maar veel van wat hij beschrijft is ook elders in de

grafieken en data. Bijvoorbeeld: tussen 1981 en

geboren tussen 1980 en 2000, vergaat het niet

Westerse wereld van toepassing.

1997 zijn kinderen op lagere scholen 146 procent

anders. Doorzoek de websites van gerenommeerde

Zijn centrale punt is dat millennials beter zijn

meer tijd aan leren gaan besteden. De druk wordt

Amerikaanse publicaties als The Atlantic of The New

opgeleid dan goed voor ze is. Dit is geen generatie

op de middelbare school alleen maar groter, met

York Times op de term ‘millennials’ en een beeld

die meer belangstelling heeft voor een gezonde

als gevolg dat een ongekend hoog aantal kinderen

doemt op van met zichzelf geobsedeerde jongelui

brunch dan voor eerlijke arbeid. Millennials zijn

wordt gediagnosticeerd met stress, ADHD, depressie

die nauwelijks te porren zijn voor wat dan ook -

verrekte goede werkers, zo tonen de data aan, en

en andersoortige mentale problemen. Ondanks

tenzij het hun eigen zelfontplooiing betreft.

beter opgeleid dan alle generaties voor hen. Het

al die druk en andere hordes – krankzinnig hoge

probleem is dat de waarde die ze creëren niet tot

collegegelden, bijvoorbeeld – lukt het velen toch

Gemakzucht, luiheid, onverschilligheid en

uiting komt in goede banen en dito salarissen.

een universitair diploma te bemachtigen, om

ongehoorzaamheid zijn enkele veel terugkerende

“De productiviteit stijgt even snel als tijdens

vervolgens op een arbeidsmarkt terecht te komen

kwalificaties van de ‘avocado toast’-generatie,

de hoogtijdagen van de babyboomers. Dat de

die getekend wordt door lange (onbetaalde) stages,

volgens veel commentatoren het favoriete menu-

waardering daarvoor uitblijft, is misschien wel

korte contracten en relatief karige beloningen.

item van de door ledigheid geperverteerde

het belangrijkste fenomeen dat de millennials

Zie onder die omstandigheden maar eens die

millennials die de ganse dag in hippe koffietenten

definieert.”

studieschuld van 80.000 dollar af te betalen.

rondhangen.

De schrijver en criticus Malcolm Harris (Santa Cruz, 1988) kan er niet veel mee. “Elke analyse over generaties dient met de grootste scepsis te worden beschouwd”, zegt hij in een interview met Zuiderlucht. “Grote onderwerpen als klasse, ras of gender kun je nog verbinden met iets concreets, maar het duiden van hele generaties is per definitie arbitrair en abstract. Je kunt nagenoeg elke kwalificatie loslaten op een extreem diverse groep

“Zie onder die omstandigheden maar eens die studieschuld van 80.000 dollar af te betalen.”

Harris het gevolg van de keuzes die de generaties vóór millennials hebben gemaakt. Hij gaat nog verder: volgens hem is de door neoliberale ideeën gevormde maatschappij ingericht om het leven van jonge mensen alleen maar slechter te maken. Ter illustratie haalt hij een kinderboek uit 1958 (!) aan, The Homework Machine van Danny Dunn. Het gaat over een jongen die een machine uitvindt om zijn huiswerk te maken, zodat hij meer tijd heeft om te spelen. Zijn spitsvondigheid leidt er echter toe dat

mensen die alleen met elkaar gemeen hebben dat ze

de school hem extra huiswerk geeft, waarvoor hij

in dezelfde tijdspanne zijn geboren, dus wat heb je eraan?”

Deze huiveringwekkende situatie is volgens

Gezien door die economische lens toont Harris

nu immers extra tijd heeft. Het verhaal illustreert

Toch mengt Harris zich in zijn boek Kids

de grauwe, angstige levens van de meeste jonge

niet alleen hoe automatisering niet per se tot

These Days, vrij te vertalen als ‘de jeugd van

Amerikanen. Het begint al in de kindertijd, ooit

meer vrijheid leidt, maar impliceert ook dat we

tegenwoordig’, wel degelijk in het generatiedebat:

de jaren waarin het spelenderwijs ontdekken

in een wereld leven die jeugdige vindingrijkheid

door de politieke, economische en sociale

van dingen centraal stond maar die nu strak

ontmoedigt – en waarin jonge mensen ook zichzelf

omstandigheden te onderzoeken waaronder

gemanaged worden, met ouders en scholen die

als menselijk kapitaal gaan zien.

>>

35

edits

zuiderlucht 5\2018

“Bernie Sanders kreeg in de primaries van 2016 meer stemmen van jonge kiezers dan Clinton en Trump bij elkaar.”

De term ‘menselijk kapitaal’ keert regelmatig terug in je boek. Wat bedoel je er precies mee?

“Alle vaardigheden, vermogens, talenten en prestaties die je met jezelf meebrengt als je werkt. Mensen denken soms ten onrechte dat ons menselijk kapitaal ons eigendom is en dat we het kunnen verkopen. Dat is niet waar, ook al is het wettelijk verboden dat anderen ons menselijk kapitaal in eigendom hebben. Dat zou immers slavernij betekenen. Maar de facto beschikken werkgevers natuurlijk wel degelijk over ons menselijk kapitaal. Dat is in dit land extra het geval door het nagenoeg ontbreken van ontslagbescherming en het feit dat

Afgeven op de jeugd van tegenwoordig is van alle

als een systeem dat ook zonder onze instemming

veel mensen voor hun zorgverzekering

tijden. In welke zin krijgen millennials een andere

doordendert. Daartegen zijn de protesten van

afhankelijk zijn van hun werkgever.”

behandeling?

dit cohort gericht en die gaan net als Occupy

“Vergelijkingen tussen oud en jong schieten bijna

andere vormen aannemen dan traditionele

Je schrijft dat millennials “structureel,

altijd tekort en zijn meestal vooral symbolisch,

massabetogingen.”

wettelijk, emotioneel, cultureel en

omdat verschillende historische omstandigheden

intellectueel” ontmoedigd worden om

nu eenmaal tot verschillende spanningen leiden.

Wat zit er in het vat voor de millennials en het

collectief te handelen. Toch zijn millennials

Wat nu anders is, is dat de spanningen tussen

volgende cohort?

in peilingen positief over vakbonden.

generaties niet zozeer cultureel en symbolisch zijn

“Als ik denk aan hoe de wereld er over veertig

“We zijn niet dom. Ons cohort (Harris

- oud en jong lijken in veel opzichten meer dan ooit

jaar uitziet als we op deze voet doorgaan, dus

gebruikt die term liever dan ‘generatie’,

op elkaar – maar materieel.”

zonder fundamentele verandering: it’s going to be a really fucked-up place. Ik heb het nu uiteraard

MvG) begint een politiek bewustzijn te ontwikkelen dat radicaler is dan ooit in

Je leest regelmatig dat millennials de oorzaak

vooral over het klimaat en mondiale economische

dit land gezien. Bernie Sanders kreeg in de

zouden zijn dat een bepaald product of zelfs een

onrechtvaardigheid. Aan de andere kant, mocht er

primaries van 2016 meer stemmen van jonge

hele sector verdwijnt. Wat maak je daarvan?

fundamentele verandering komen, dan zullen wij

kiezers dan Clinton en Trump bij elkaar.

“Dat is grappig, nietwaar? Alsof we onze

millennials daarvoor grotendeels verantwoordelijk

Tegelijkertijd zitten we vast in systemen die

consumenten­­keuzes zíjn. Ik denk dat het allereerst

zijn. Kortom, dit worden cruciale decennia. En dat

het noodzakelijk maken dat we continu met

te maken heeft met de vereenzelviging van

heeft niets te maken met keuzes die millennials tot

elkaar concurreren, dat we onszelf op social

millennials met de geschiedenis – dus als er dingen

nu toe gemaakt hebben: het is nu eenmaal het geval.

media promoten en vooral nooit rustig

gebeuren, dan is dat automatisch onze schuld, want

achterover kunnen leunen. We weten dat

wij zijn nu eenmaal het volgende cohort. De reden

huidige sociale structuur maken onze individuele

dit niet goed voor ons is, maar we ontberen

dat een restaurantketen als Applegate het zwaar

keuzes niet veel verschil. Dus het zal gaan om

momenteel de politieke macht om het te

heeft, komt doordat de klanten van weleer geen tijd

sociale, collectieve keuzes. Om grote woorden te

veranderen. Vakbonden kunnen ons helpen

en geld meer hebben om erheen te gaan. Dat is niet

gebruiken: de toekomst van de generaties na ons

bij het verwerven van die macht.”

onze schuld, dat is de schuld van de markt. Het is

hangt af van wat wij, millennials, gezamenlijk doen

niet onze schuld dat we niet naar Applegate willen.”

met de wereld.” ZL

Wat is het ergste stereotype over millennials dat je wil ontkrachten?

Je was betrokken bij Occupy Wall Street, vooral een

“Mijn boek is geen antwoord op

beweging van millennials. De VS heeft een lange

stereotyperingen, dat zou een verspilling

geschiedenis met studenten- en jeugdactivisme.

van mijn tijd en moeite zijn. Het probleem

Zijn millennials andere activisten dan hun

van alle negatieve stempels voor mijn

voorgangers?

generatie is dat ze het idee wekken dat wij

“De politieke bewustwording van mijn generatie is

zelf verantwoordelijk zouden zijn voor –

sneller gegaan dan menigeen bevroedde, inclusief

of schuldig aan – onze omstandigheden.

ikzelf. De gemiddelde jongere weet heel goed hoe

Terwijl bijvoorbeeld de arbeidsmarkt of

de wereld in elkaar steekt, wat de belangen zijn

klimaatverandering niets met ons narcisme

en over wiens rug wat gebeurt. En dat valt niet los

of onze luiheid te maken hebben, maar met

te zien van het feit dat de meeste millennials niet

structuren die groter zijn dan wijzelf.”

van het kapitalisme houden. Ze herkennen het

36

Als ik denk aan de nieuwe generaties: in de

Malcolm Harris, Kids These Days: Human Capital and the Making of Millennians.

Little, Brown, 272 bladzijden.

zuiderlucht 5\2018

In mei verschijnt Goed gerei, een docu-roman waarin Wido Smeets een familiegeschiedenis herschrijft.

“Nee, ik heb niet gehuild tijdens het schrijven. Dat kwam pas tijdens het lezen.”

geen ontsnappen aan E

Dit is het vierde en laatste artikel over de totstandkoming van Goed gerei – Opkomst en ondergang van een (meubelmakers)familie. Het boek verschijnt op 25 mei bij De Arbeiderspers. goedgerei.nl

post zl

en boek schrijven is een akelig solitaire aangelegenheid. Om niet al te vervreemd te raken van de buitenwereld, heb ik tegen het einde van het schrijven van Goed gerei een vijftal meelezers gevraagd een tijdje op mijn schouders te komen zitten.

Een van hen vroeg of ik tijdens het opschrijven van de tragische geschiedenis van Leio en zijn zes zonen niet had moeten huilen, ook omdat ik een deel van de geschiedenis zelf heb meegemaakt. Mijn antwoord was nee.

Schrijven is een vrij technische, nogal emotieloze activiteit. Maar toen het allemaal op papier stond, hield ik het, bij het teruglezen, ook niet altijd droog.

Een andere vraag die ik kreeg, van diverse kanten, was: waarom dit boek? Omdat, ik schreef het eerder op deze plaats, elke ongelukkige familie ongelukkig is op haar geheel eigen wijze. Hoe zou ik mij voelen als ik na een werkzaam journalistiek zou moeten constateren dat ik het meest aangrijpende verhaal uit mijn leven, dat van mijn familie, niét zou hebben opgeschreven.

Het schrijven van dit boek was een exercitie van een totaal andere orde dan ik gewend ben. Alleen de lengte al: in plaats van de maximaal 1500 woorden die ik doorgaans gebruik voor een verhaal, had ik er nu 115.000 nodig. Interessanter zijn de tal van nieuwe gezichtspunten die ik gedurende die vijf jaar heb opgedaan. Laat ik er eentje noemen.

Orhan Pamuk schreef ooit dat we, onder invloed van de 19de-eeuwse roman, de karaktersterkte van mensen overschatten. Vanaf de vorige eeuw hebben de massamedia dat verder uitvergroot. Goed gerei laat zien dat de werkelijkheid een ander is: de omstandigheden zijn sterker dan de sterkste karakters.

Leio, de naar mijn grootvader geboetseerde hoofd­ persoon van het boek, was de jongste in een familie van zes kinderen. In familieperspectief betekende dat in die tijd, rond 1900, dat je vrijwel rechteloos was.

Toch, of daardoor, kon hij op zijn dertiende gaan en

staan waar hij wilde. Hij had niets te verliezen, hij was de meester van de omstandigheden. Aan het eind van zijn leven, als succesvol directeur van een meubelfabriek, was daar weinig van over. Toen was hij de slaaf van de omstandigheden en had zijn zonen in dat voetspoor opgevoed.

Ze waren voorbestemd, die zonen.

Niet door hun religie, maar door hun afkomst. Met de allerbeste bedoelingen wilde Leio dat ze hem alle zes zouden opvolgen in de fabriek die hij letterlijk met eigen handen had opgebouwd, de NV Smeets’ Houtindustrie. Misschien wel om te voorkomen wat hem zelf was overkomen: dat je elk recht op familiair bezit wordt ontzegd.

De meeste personages in Goed gerei zijn niet opgewassen tegen de taken waarvoor ze zich gesteld zien. Ze gaan er op hun eigen manier mee om, maar blijven wat ze zijn: slaaf van de omstandigheden. Niemand weet te ontsnappen. Ik heb het voor dit stukje gecheckt, het begrip ‘vrijheid’ komt in dit boek vier keer voor. ‘Vrij’ komt veertien keer voor. Niet veel, op 115.000 woorden.

Nee, ik heb niet gehuild tijdens het schrijven. Dat kwam pas tijdens het lezen. Om het lot dat Leio’s zes zonen, onder wie mijn vader, onontkoombaar tegemoet gingen. Maar ook omdat ik me afvroeg of het met ons, met al onze kennis en ervaringen, zoveel beter is gesteld.

WIDO SMEETS

37

zuiderlucht 5\2018

De voorkeur van...

Brigitte van Eck Blendr & Filtr ADVERTENTIES _ “We verkopen advertenties, senator.”

Mark Zuckerbergs antwoord op een vraag voor de senaatscommissie naar het verdienmodel van Facebook.

EEN LEEG HUIS _ “Je hersens zijn een leeg huis dat je moet

Het mag best megalomaan zijn B

rigitte van Eck slaat zelden een

hardrock of grunge. La Traviata van

voorstelling over in haar eigen

Verdi, dat is mijn opera aller tijden.

theater in Weert. “Ik kan natuurlijk wel

Ik heb al heel wat verschillende

Als architect Daniel Libeskind wil ontspannen, leert hij sonnetten van

thuis op de bank gaan zitten, maar dat

versies gezien. De muziek en het

Shakespeare uit het hoofd.

voelt dan toch een beetje of er visite is

verhaal ken je, maar ik ben altijd zo

terwijl ik er zelf niet ben.”

benieuwd naar de enscenering. Ik heb

Het beste marktonderzoek, zegt ze,

La Traviata al een keer in het decor

effectieve vorm van menselijke bevrijding, voor een alleszins redelijke prijs

is na afloop met mensen praten over

van een tennisveld gezien! De mooiste

ook verkrijgbaar in elke boekhandel.”

de voorstelling. De consequentie:

versie zag ik op televisie met Anna

Bert Wagendorp over de kwaliteiten van het boek, dat fijne, sympathieke,

“Ik kan niet echt ontspannen in de

Netrebko als Violetta in een decor van

ouderwetse leesding.

zaal. Ik blijf alert op de bezoekers.

een bewerkte klok. Het begint al bij de

Wanneer er iets is, moet ik meteen

prelude, hele romantische muziek, die

kunnen handelen. Als ik op mijn

me brengt naar al die hoogtepunten.

neer. Ze plaatsen je ofwel in de categorie van de onfortuinlijken, ofwel in

gemak wil genieten, ga ik naar een

Daarbij kan ik me helemaal laten

die van de fortuinlijken.”

collega-theater.”

gaan.”

theater_ “Eén van de mooiste

ten Holt brengt me in een soort trance.

voorstellingen die ik hier heb gezien

Dat is zo’n psychedelische muziek,

is Schoft van Kommil Foo. Ik houd

die moet je alleen ervaren. Twee

te runnen, nu moeten we met z’n tweeën werken om op hetzelfde niveau

erg van hun mix van humor, cabaret,

jaar geleden hadden we hier in het

te blijven. Dat is de sociale prijs die de gemeenschap betaalt voor rauw

muziek en maatschappelijke thema’s.

Fatimahuis een versie van Jeroen

kapitalisme.”

Zoals in Schoft: hoe kan het toch

en Sandra van Veen op piano en

Gert-Jan Segers maakt het nog onbegrijpelijker waarom zijn ChristenUnie in het

dat de mens zo goed lijkt, maar

beiaardier Frank Steijns, die was heel

neoliberale kabinet Rutte zit.

tegelijkertijd zo schofterig kan zijn?

mooi. Prachtig die herhaling en de

De poëtische teksten, de gevoelige

toevoegingen op weg naar de climax.

meubileren. Waarmee kan dat beter dan met Shakespeare?”

BEVRIJDING _ “Het verhaal, die magistrale, alleroudste en zeer

DE (ON)FORTUINLIJKEN _ “Algoritmes komen altijd op hetzelfde Wiskundige Cathy O’Neil is blij dat het imago van algoritmes is verschoven van helder en objectief naar duister en schrikaanjagend.

SOCIALE PRIJS _ “Vroeger was één salaris voldoende om een gezin

LEZEN, PAPIER _ “Vergaderingen beginnen vaak met het gezamenlijk

liedjes, het ingenieuze decor en de

Over honderd jaar luisteren we nog

lezen van een papieren presentatie, liefst van een pagina of zes, zodat

herkenbaarheid van de gespeelde

steeds naar de Canto Ostinato.”

iedereen gelijk en tegelijk geïnformeerd is. Dat houdt de aandacht scherp

scenes maakte dat ik met gemengde

Schlagerzangers als Freddy Breck,

en beperkt de hoeveelheid powerpointslides”

gevoelens de zaal verliet. Schaamte,

Heino en Freddy Quinn geven me een

Welkom in de bedrijfscultuur van het digitale wereldbedrijf Amazon.

verwondering, hoop, onmacht, ik

gevoel van nostalgie. Als ik Laila hoor

voelde van alles die avond. Prachtig

van Bruno Majcherek dan zie ik mijn

toch, als theater dat teweeg kan

vader, die overleed toen ik twaalf

brengen?”

was, zingen en dansen. Ik word ook

DOMME EIKELS _ “Zuck: ‘Ik heb meer dan 4.000 emails, foto’s, adressen.’ Vriend: ‘Wat?! Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?’ Zuck: ‘Mensen sturen het gewoon op. (…) Weet niet waarom. (…) Ze vertrouwen

“Ik hou erg van theater op locatie,

heel blij van vastelaovendsmuziek.

me. (…) Domme Eikels.”

dat voegt zoveel elementen toe buiten

Dat vieren we met de familie. We

Tom-Jan Meeus citeert uit een publicatie van The New Yorker uit 2010 over Mark

de zwarte doos van het theater. In

verkleden en schminken ons allemaal

Zuckerbergs eerste experimenten met Facebook op Harvard.

Weert is dat vooralsnog te kostbaar,

en zingen veel samen. Vastelaovend is

ook al hebben we een prachtig

de soundtrack van het familiegevoel.”

openluchttheater hier, de Lichtenberg.

Ik kan helemaal overweldigd worden

boeken_“In de zomer lees ik graag

door de grootsheid van die plek. Het

biografieën en historische boeken. De

duurt nog een paar jaar en dan gaat

biografie over danser en choreograaf

daar zeker veel gebeuren.”

Sergej Diaghilev van Sjeng Scheijen

muziek_“Ik ben een echte omnivoor, maar kom niet aan met

38

“Ook de Canto Ostinato van Simeon

vond ik prachtig. Wat een sfeerbeeld van het begin van de vorige eeuw. Al die kunstenaars die bij elkaar over de

zuiderlucht 5\2018

edits

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

Boeken top 10

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief

1 — Stephen Fry

Brigitte va Het Verv n Eck (Roermon d, 1969) olg (nu Toneelg w directeu roep Maa erkte voor the r va ate st architect n het Muntth eater in richt ) en is sind rgroep Cees Me We s2 tz en zo on Huub ert. Ze woont sa 011 van vijfti men me t en.

Mythos (-)

2 — Paolo Cognetti De acht bergen (1)

3 — Tommy Wieringa De heilige Rita (5)

4 — Marieke Lucas Rijneveld De avond is ongemak (-)

vloer kwamen. En veel welgestelde

Mag ik een filmscène noemen?

particulieren die betaalden voor

Fred Astaire in de Ceiling Dance

composities of voorstellingen, ware

uit Royal Wedding, met die

mecenassen. De afstanden binnen

romantische muziek eronder.

Europa? Geen probleem. Mannen

Heerlijk om op zondagmiddag op

gingen vrijelijk met mannen om, kom

de bank films uit de jaren vijftig te

daar nu eens om. De tolerantie naar

kijken, zoals Casablanca.”

homoseksuelen leek toen veel groter.

Ik kan me via dit boek helemaal

architectuur _“Mijn

verliezen in zo’n periode.

man is architect en heeft me leren

Siegfried van Harry Mulisch, over

kijken naar moderne architectuur.

de vermeende zoon van Adolf Hitler,

Een mooi gebouw vind ik Het

kwam wel bij me binnen. Het einde

Havenhuis in Antwerpen van Zaha

greep me zo naar de keel. Ik vind niet

Hadid, het zoekt de grens op van

alle boeken van Mulisch goed, maar

architectuur en beeldende kunst.

Siegfried is zo’n mooi verhaal, zo sterk

Het is zo uitgesproken, je vindt het

geschreven.”

prachtig of niks, heel intrigerend.

mode_“Goh. Wat is de vraag? Ik draag altijd jurken. Nooit een broek.

Het mag best van mij megalomaan zijn hoor, we zijn allemaal zo bescheiden in deze wereld.”

Ik trek aan wat ik leuk vind, jurkjes uit de jaren veertig en vijftig. Dus

EMILE HOLLMAN

hoezo met de mode meegaan? Dat ik ook gastvrouw ben, is een mooi excuus om steeds nieuwe jurken te kopen. Er hangen er een stuk of honderd in de kast. Ik heb niet één

The Missing Inks

broek. Zelfs in de tuin draag ik een jurk, daar voel ik me goed in, dus waarom zou ik iets anders dragen?”

film _“Pas geleden ben ik met man en zoon naar Bankier van het Verzet geweest. Mooi traag, daar hou ik van.

Goed om je te realiseren dat zich dit ruim zeventig jaar geleden afspeelde in Nederland. Veel foute mensen, de maatschappij was verrot. Goed om mijn zoon dit mee te geven.

www.themissinginks.com

5 — Isabel Allende De winter voorbij (2)

6 — Jan Terlouw Natuurlijk (-)

7 — Jan van Aken De ommegang (-)

8 — Tom Lanoye Zuivering (-)

9 — Julian Barnes Het enige verhaal (3)

10 — Pieter Waterdrinker Tsjaikovskistraat 40 (10)

Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie:

A

lleen zijn laatste boek Een woord een woord bleef nog ongelezen, verder heb ik mijn Frank Westermannen wel op een rijtje. Verslavende literaire journalistiek, al sinds Ingenieurs van de ziel steekt Westerman zijn grote voorbeeld Ryszard Kapuscinski naar de kroon.

Met Een woord een woord (over de lessen die Nederland leerde na de Molukse gijzelingen in de jaren zeventig) lijkt Westerman nu door te breken in Italië. Met het daar als I soldati delle parole vertaalde boek is hij deze maand een van de vijf genomineerden voor de Premio Terzani, een prijs die Italianen uitdaagt hun horizon te verbreden tot buiten de landsgrenzen.

“Westerman vertegenwoordigt een literair genre waarin Nederland uitblinkt en dat in Italië ontbreekt”, zei Cristina Gerosa van uitgeverij Iperborea laatst in De Volkskrant. “Het is het kosmopolitische dat in jullie dna zit verankerd, en dat resulteert in boeken die je andere delen van de wereld laten zien.”

Een schrijver die je onbekende werelden uit het verleden laat zien, is de onvolprezen Jan van Aken.

Met De ommegang is hij met Stephen Fry en de overhypete Marieke Lucas Rijneveld een van de nieuwkomers in deze top-10. (WS)

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, Twan van den Brand, Yannick Dangre, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), Mat van der Heijden, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Aya Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul van der Steen, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

39

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

object love Expositie

14 apr t/m 2 sep locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

herman van veen wo 23 mei | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard

rock4

The Beatles: Abbey Road

do 31 mei | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard

bankier van het verzet Waargebeurd verhaal van Nederlandse verzetsheld

vanaf 26 apr t/m 9 mei A

www.dedomijnen/podium voor data en tijden locatie: Filmhuis De Domijnen Ligne 3 Sittard

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

Schouwburg De Domijnen

Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400

Filmhuis De Domijnen Ligne 3, Sittard 088 5995533