Pieter Brueg(h)el & zonen Meret Oppenheim Amy Winehouse Karel Deseure Bibi Ortjens
zuiderlucht maandblad voor kunst en cultuur _
15e jaargang
_
6+7/2021
6/7
Eva Jospin Johan Tahon Paul Ehrenfest & Tatjana Afanassjewa
e g a t s k c a B s l ë i n a D n met Marlee
ZOMERSLAG
JUL>SEP C-MINE.BE GENK
ontwerp: Bureau BoschBerg
PODIUM SPEL BAR BOS
KO E N VA N M E C H E L EN GENK (BE)
L A B IO MI S TA ×
© The Unthinkable, Koen Vanmechelen
E E N E VO LUEREN D K U N S T W E R K OVER DE M I X VA N H E T LEVEN
S EIZOEN 2021 1 APRIL TOT 7 NOVEMBER
Een initiatief van
Met de steun van
L A B IO MIS TA.BE
Te zien t/m 3 oktober 2021 designmuseum.nl
Meret Oppenheim: für dich — wider dich DMDB-adv-220x152mm.indd 1
Te zien t/m 5 september 2021 designmuseum.nl 31/05/2021 09:25
inhoud
colofon
zuiderlucht 6+7/2021
Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen. Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZL ExtraTijd kan via zuiderlucht.eu/extratijd Begunstigers krijgen ZL voor 65 euro per jaar
7 editorial — Lijdzaamheid als strategie Financieel staat de cultuursector er beter voor dan in 2019
thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Capucijnenstraat 21 C10
8 Het punt waarop de kikker in het water springt De biografie over Paul Ehrenfest gaat ook over zijn vrouw Tatjana Afanassjewa
6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zuiderlucht.eu
11 bits — Amsterdamse droom Mat van der Heijden blikt terug op zijn eerste solo
Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 433 500591
12 ‘Operette heeft veel liefde nodig’ Karel Deseure dirigeert met Die Fledermaus zijn eerste operette
0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur:
15 pleased to meet you — Amy Winehouse
Wido Smeets
Een overdaad aan talent, maar geen aanleg om het leven vorm te geven
0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zuiderlucht.eu
16 feuilleton — Goede reis, fluistert de riviergod Eva Jospin | Love in a Mist | Meret Oppenheim | Johan Tahon
Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 654 966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu
19 in beeld — Backstage Dertig jaar modefotografie van Marleen Daniëls
Commercie: Karin Winkelmolen 0031 628 646578
20 De ruimte van het volledig leven Cyrille Offermans over de firma Brueg(h)el & Zonen
k.winkelmolen@zuiderlucht.eu Max Majorana 0031 626 789236 m.majorana@zuiderlucht.eu
24 Bloed, zweet en Frans Bauer The Passion versus de Passiespelen - ‘De behoefte aan spiritualiteit blijft’
Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven:
25 podcast — De gedesillusioneerde kolonist
Christiane Gronenberg
‘De aarde veroveren is niet leuk als je er van dichtbij naar kijkt’
0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers:
26 blendr & filtr — Vangnet ‘Intensive care is niet bedoeld als vangnet voor falend beleid’
Abdelkader Benali, Rob van den Berg, Sarah van Binsbergen, Yannick Dangre, Marleen Daniëls, Edo Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John
26 de vookeur van — Bibi Ortjens ‘Het idee dat we individuen zijn die allemaal iets nieuws creëren, klopt niet’
van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Ben van Melick, Griet Menschaert,
27 zl boekentop-10 — Nog te vaccineren oudjes Na bijna zeventig boeken vindt Jeroen Brouwers het mooi geweest
Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).
28 het is niet niks —We pakken ze terug
Griet Menschaert doet een oproep aan alle kunstenaars
Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675
p
29-40
dium
De maandelijkse service-en cultuuragenda met berichten uit de sector, tips en columns
Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
Cover: Model backstage tijdens een modeshow van Bernhard Wilhelm in 2001. foto Marleen Daniëls. Zie pagina 19.
5
ARTS & CRAFTS 2021
A
C
R
RG
MA
M
OT
H
O
EL
(N
EINDEJAARSTENTOONSTELLING
DE FINALE
N
NN • A L WO K
N (NL) • H E
L)
MA
VA N H O E F
E
VE
RS
BÜS HER C (D
(NL) • G E IR
E)
N
US
TA
De academie stelt haar deuren open voor de tentoonstelling van de werken van haar leerlingen.
D
(N O)
28-29/08 en 04-05/09*
zaterdag en zondag van 14u tot 18u
*onder voorbehoud van de geldende coronamaatregelen
online op gavoorkunst.be
I N F O R M A T I E
E N
PORTAVIDA CAMPUS Genkse Academie voor Beeldende Kunst & Media, Welzijnscampus 9, 3600 Genk • gavoorkunst.be
B R O C H U R E :
W W W . M A R C E L V A N H O E F . N L 5 – 2 7 J U N I • E X P O S I T I E I N H E T AT E L I E R E N W O O N H U I S VA N M A R C E L VA N H O E F • S WA L M E R S T R A AT 3 5 R O E R M O N D
Wilt u ZL thuisbezorgd krijgen? Dat kan! Voor 65 euro per jaar wordt u begunstiger van Zuiderlucht en krijgt u het blad elke maand
zuiderlucht.eu/begunstigers
thuisgestuurd. Als welkomstgeschenk ontvangt u Dancing Queen en 26 andere verhalen over mijn
Wido Smeets
moeder van Wido Smeets én De stilte van de ander van Abdelkader Benali. Zolang de voorraad strekt...
Abdelkader Benali
DE STILTE VAN Dancing Queen DE ANDER en 26 andere verhalen over mijn moeder
Uitgeverij Bodosz
MET EEN BLOEMLEZING VAN TIEN GEDICHTEN OVER VRIJHEID
Over hoe stilte ons overeind houdt
editorial
zuiderlucht 6+7/2021
6. Juni – 31. Oktober 2021
Lijdzaamheid als strategie A
rtiesten die geacht werden gratis op te treden tijdens fieldlab-experimenten (budget: 1,1 miljard euro) – geen onvertogen woord uit de kunstsector. Ook cultuurminster Van Engelshoven, die de fair practice code in de sector invoerde, greep niet in. Ze vond het niet haar verantwoordelijkheid. Musea en theaters die maandenlang wachtten op versoepeling, maar steeds opnieuw werden weggeduwd door minister De Jonge (die intussen Halbe Zijlstra-achtige teksten begon uit te slaan) – geen onvertogen woord uit de sector. O ja, het Rijksmuseum liet de tentoonstelling Slavernij alvast virtueel van start gaan. Ik geloof dat we het moesten zien als statement. Columnisten klaagden over de beroerde lobby van de kunstsector. De tegengeluiden kwamen van elders, van een kunstenares en een journaliste die een handtekeningenactie begonnen, en van Rogier van Boxtel, die de regering opriep musea en theaters te heropenen. Van Boxtel is partijgenoot van de cultuurminister. Intussen heeft een ingewijde me uitgelegd dat het anders zit. De lijdzaamheid van de kunstsector was strategie. Vanuit de Task Force Culturele en Creative Sector is een stille lobby gevoerd die, inclusief de steun via gemeentes, zo’n 1,1 miljard heeft opgeleverd. Vooral de grotere instellingen zitten er daardoor warmpjes bij. Intussen kwam die gedwongen sluiting Financieel staat de wel van pas; konden ze intern de zaak op orde brengen. Hoe zit het. De meeste kunstinstellingen halen cultuursector er beter zestig à zeventig procent van hun inkomsten uit voor dan in 2019 subsidies. De tekorten door corona worden aangevuld door de NOW-regeling en de genoemde 1,1 miljard ⏤ sectorondersteuning. Van dat geld vloeide weinig tot niets door naar de makers en de zzp’ers. De ijzeren wet in dit land, ook in de cultuursector, luidt dat wie de buffer het hardst nodig heeft, de minste kans krijgt er een aan te leggen. Financieel staat de cultuursector er nu beter voor dan in 2019. Tal van instellingen hebben over 2020 een overschot; ze voegen het toe aan de reserves, daar was sinds Halbe Zijlstra de sector in 2012 affakkelde nog weinig van over. En dus hielden ze zich de afgelopen maanden gedeisd, ook al hield De Jonge ze voor levensbedreigende doorstroomlocaties. Zo bleek de coronacrisis een blessing in disguise. Na tien jaar Rutte is de Haagse minachting voor kunst en cultuur zo groot dat er binnen de reguliere kaders immers niets te halen is. Toch wringt het. Kunstenaars zijn geen lobbyisten, kunstenaars voegen zich niet naar de macht, kunstenaars plooien niet. Kunstenaars liggen dwars, gooien hun kont tegen de krib, zetten de zaak op stelten. Ze horen bij de tegenmacht. Hoeveel waardevoller was het geweest wanneer de theaters en musea als daad van verzet de deuren hadden opengezet, ten teken dat kunst en cultuur allesbehalve levensbedreigend zijn. In dat scenario hadden de instellingen een keten van verzet gevormd waar acteurs, muzikanten, performers, kunstenaars, ontwerpers en al die andere creatievelingen, binnen de covid-restricties hadden kunnen doen waarvoor ze op aarde zijn: spelen, zingen, schilderen, performen, en bovenal ontregelen - tot de politie de zaak was komen ontruimen. Zo ging het niet. De sector heeft het spel meegespeeld en het geld gepakt. Eind goed al goed? Op 11 mei werd de Tijdelijke wet testbewijzen covid-19 aangenomen waarin kunst en cultuur worden ingedeeld bij de niet-essentiële onderdelen van de samenleving. Ze horen bij de sectoren ‘die naar maatschappelijke opvattingen (...) niet van primair belang zijn.’ De miljoenen zijn binnen, de reserves zijn aangezuiverd, Zijlstra’s marginalisering van de sector is nu wettelijk verankerd.
Grenzkunstroute021 – fragil Infos und Tickets unter
n www.grenzkunstroute.eu Gefördert durch
03.07 - 03.10 2021 park De Oude Warande Tilburg
lustwarande.org
Inrichting Maasplassen Meerheuvel en Bichterweerd
BURO BERTUS . BUREAU VOOR GRAFISCH ONTWERP
WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu burobertus.nl
zuiderlucht 6+7/2021
Het punt waarop de kikker in het water springt
E
r zijn wetenschappers die met hun ideeën onze kennis met enorme sprongen vooruit helpen. Er worden wetten naar hen genoemd, ze krijgen Nobelprijzen en worden
wereldberoemd. En dan zijn er anderen die meer in de schaduw hun werk doen, die belangrijke bijdragen leveren, maar geen echte doorbraken forceren, of die anderen in staat stellen om grote ontdekkingen te doen. Paul Ehrenfest was zo iemand, daarvan getuigt de volgende anekdote. Twee van zijn jonge Nederlandse studenten, Sam Goudsmit en George Uhlenbeck kwamen in 1925 met een verklaring voor onbegrepen lijnen in atoomspectra. Volgens hen waren die toe te schrijven aan het feit dat het elektron een spin bezat. Ze schreven hier een kort artikel over en legden dat aan Ehrenfest voor. Die vermoedde dat het óf erg belangrijk was, óf totale onzin. Toen de twee later zelf koude voeten kregen en hem dat lieten weten, vertelde hij dat hij het artikel al had ingediend: ‘U bent allebei nog jong genoeg om zich een domheid te kunnen permitteren!’ Wat ze op dat moment niet wisten, was dat een Duitse natuurkundige, Ralph Kronig, hen eigenlijk voor was geweest. Hij had zijn idee echter voorgelegd aan Wolfgang Pauli, die het zo belachelijk vond, dat Kronig had afgezien van publicatie - waardoor Goudsmit en Uhlenbeck met
Wie over Paul Ehrenfest schrijft, kan niet om zijn echtgenote heen, de Russische wiskundige Tatjana Afanassjewa. ROB VAN DEN BERG looft de dubbelbiografie van Margriet van der Heijden waarin zij uit zijn schaduw treedt. ‘In zijn afscheidsbrieven eiste hij dat ze moesten doorleven en lachen.’
de eer van de ontdekking gingen strijken. Ehrenfest was iemand die mensen bij elkaar bracht. Het mooiste voorbeeld daarvan zijn de avonden die hij thuis organiseerde en waarvoor hij iedereen die er in de internationale natuurkunde toe deed naar Leiden wist te halen. Een muur met handtekeningen in zijn huis aan de Witte Rozenstraat getuigt daar nog altijd van. Die bijeenkomsten waren een enorme stimulans voor zijn studenten. Veel van hen, Hendrik Kramers, Jan Tinbergen, Dirk Coster, Dirk Struik, Jan Burgers zouden later hun eigen weg vinden en ieder voor zich naam maken. Er bestonden al enkele biografieën over Ehrenfest, maar volgens Margriet van der Heijden, deeltjes fysicus en oud-redacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde, ontbrak daar iets aan. Want wie over Ehrenfest schrijft, kan niet om zijn echtgenote, de Russische wiskundige Tatjana Afanassjewa heen. En dan niet als vrouw op de achtergrond, maar als gelijke. Hun levens waren onverbrekelijk met elkaar vervlochten, en daarom
8
zuiderlucht 6+7/2021
In hun huis aan de Witte Rozenstraat in Leiden stond het alleen Einstein vrij een pijp op te steken.
⏤ jaren voor het echtpaar dat inmiddels een dochtertje had. Na omzwervingen door Rusland en Duitsland kwam er een aanbod uit Leiden waar Hendrik Lorentz een opvolger zocht. Omdat zijn gedroomde kandidaat Einstein voor Zürich koos, richtte hij zijn pijlen op Ehrenfest. Die vond in Nederland eindelijk zijn plek, maar voor Tatjana was het provinciaalse Leiden verre van ideaal. Sowieso was ze afgesneden van haar werk op het gebied van de wiskunde en het onderwijs; nog vervelender was dat in Nederland vrouwen helemaal niet geacht werden te werken, en in alles ondergeschikt waren aan hun echtgenoot. Daarbij had ze een broertje dood aan koken, was ze vegetariër en had ze een afkeer van roken en drinken. Een tijdlang stortte ze zich met verve op het ontwerpen van hun huis aan de Witte Rozenstraat - waar het alleen Einstein vrijstond een pijp op te steken. Maar onherroepelijk sloop er in hun relatie een zekere ongelijkheid. Ze begonnen kringen te organiseren, bijeenkomsten waar iemand een onderwerp voorbereidde en vervolgens presenteerde in de grote studeerkamer; vóór alles wilden ze mensen om zich heen, leven in de brouwerij. Ehrenfests studenten moeten aanvankelijk raar hebben aangekeken
Paul en Tatjana in Kanuka. foto's uit boek
tegen die avonden. Met andere hoogleraren moest er volgens Van der Heijden een
tante als chaperonne, naar Göttingen, een
discussieerde je niet en al helemaal niet
dubbelbiografie komen, zodat er eindelijk
van de plaatsen waar het in die dagen op
over maatschappelijke onderwerpen
ook eens aandacht kwam voor deze
het gebied van de wis- en natuurkunde te
- maar bij Ehrenfest thuis kon alles. Door
briljante, vrouwelijke wetenschapper van
doen was.
voortdurend vragen te stellen wilde hij
wie we eigenlijk te weinig weten, omdat
Paul Ehrenfest was daar al een jaar eerder
ze laten doordringen tot de kern van een
ze, net als veel van haar seksegenoten in
aangekomen. Hij was als jongste uit een
probleem, het punt ‘waarop de kikker in het
het Europa van die tijd onverdiend in de
Joods middenstandsgezin opgegroeid
water springt.’
marge van de geschiedenis terecht kwam.
in Wenen. Hij was een uiterst gevoelige
Van der Heijden dook in de archieven en
jongen en ondervond last van het vrijuit
haar speurwerk heeft nu een prachtige
woekerende antisemitisme in de stad.
dubbelbiografie opgeleverd, Denken is
Helemaal toen zijn ouders overleden, het
verrukkelijk.
gezin uit elkaar viel en hij zijn oudste broer,
O
mgekeerd had hij de liefde en loyaliteit van zijn studenten nodig om zijn ego op te krikken - om
die reden was ook zijn vriendschap met
zijn grote voorbeeld, uit het zicht verloor.
Einstein zo belangrijk. De twee hadden
natuurkunde en wiskunde in Sint
Hij ging natuurkunde studeren bij Ludwig
elkaar voor het eerst in Praag ontmoet en
Petersburg, zij het niet aan een universiteit
Boltzmann, op dat moment de bekendste
direct een diep, wederzijds respect voor
(die lieten uitsluitend mannen toe), maar
natuurkundige van Oostenrijk, en de ratio
elkaar opgevat. Naast een aversie tegen het
aan een instituut speciaal ingericht voor
van de natuurkunde werd zijn steun en
autoritaire onderwijssysteem van die dagen
vrouwen. Ze groeide op bij een oom
toeverlaat.
deelden ze een grote liefde voor muziek,
Tatjana Afanassjewa (1876-1964) studeerde
en tante, die door slim te handelen in
In Göttingen vielen Tatjana en Paul
Einstein met zijn viool, Paul op de vleugel.
Russische spoorwegaandelen een flink
voor elkaar. Na hun terugkeer in Wenen
Regelmatig kwam Einstein naar Leiden
kapitaal vergaarden. Om haar opleiding
trouwden ze, maar een baan bleek in
en altijd verbleef hij bij de Ehrenfests. De
voort te kunnen zetten vertrok ze, met haar
Wenen niet te vinden. Het waren moeilijke
kinderen waren dol op hem.
>>
9
NEDERLANDS STEENDRUK DUTCH MUSEUM OF LITHOGRAPHY
t/m 31 okt 2021
ORANJE NASSAUSTRAAT 8 VALKENSWAARD BOEK JE TICKETS OP WWW.STEENDRUKMUSEUM.NL
zuiderlucht 6+7/2021
Maar ook zij wilde haar leven een nuttige invulling geven. Daarom bracht ze na 1925 steeds lange perioden door in Rusland om daar les te geven en onderzoek te kunnen doen naar de didactiek van de wiskunde. Dat had ze ook
J
uni 1990. Je komt met twee vriendinnen van de verpleegstersflat naar
Amsterdam waar ik de dag ervoor de
geprobeerd in Nederland, maar haar
opening van mijn eerste solopresentatie
ideeën waren grotendeels genegeerd.
op de toen toonaangevende Nederlandse
In zijn eentje in Nederland
kunstbeurs De KunstRAI heb gehad bij
leed Ehrenfest steeds vaker aan
Galerie Drie05. ‘s Middags heeft Sjarel
depressies. Het huwelijk kwam
Ex voor het Centraal Museum in Utrecht
verder onder spanning te staan
enkele werken aangekocht, waaronder
toen hij een verhouding kreeg met
een groot dertig-luik, mijn eerste
een schilderes. Hij wilde Tatjana niet kwijt, raakte met zichzelf in Albert Einstein met Tatjana in Leiden. Rond 1931.
Amsterdamse droom
de knoop, had het idee dat hij de natuurkunde niet meer kon bijbenen. Hij nam de trein naar Amsterdam
Bits
museumverkoop. ‘s Avonds bezoeken we gevieren een besloten party van
galeriehouders, verzamelaars en
Toch bleef Ehrenfest een gekweld man.
waar zijn Wassik was ondergebracht,
genodigden. Ongemakkelijk nemen we
Hij was altijd een natuurkundige zwerver
en schoot hem dood, om vervolgens
een pilsje te midden van de artcelebrities
geweest, vond alles interessant, was
de hand aan zichzelf te slaan. Na zijn
om vervolgens een gezellig kroegje in de
bevlogen en kritisch, en stortte zich
dood heeft Tatjana met de kinderen
stad op te zoeken.
enthousiast op allerlei problemen,
de draad weer opgepakt - dat had hij
maar zonder enige lijn. Juist omdat hij
ook zo in zijn afscheidsbrieven geëist,
Wibautstraat waar we die nacht verblijven
zich altijd omringd wist door andere
ze moesten doorleven en lachen. Ze
in een studio van een vriendin die de
natuurkundigen groeide zijn onzekerheid
werkte nog lang aan een leerboek
ruimte via via weer in onderhuur heeft.
en kreeg hij het gevoel dat hij slechts
over de thermodynamica, maar toen
Nadat we onze slaapzakken aan elkaar
een tweederangsfysicus was. Hij had
ook Einstein een uitgave daarvan niet
hebben geritst, kruip ik dicht tegen je aan,
een neus voor belangrijk onderzoek en
volledig steunde, liet ze het varen. Tot
ruik de kroeg in je halflang haar en val in
kon daar feilloos de sterke en zwakke
haar dood is ze in Leiden gebleven.
slaap met de wereld aan mijn voeten.
punten in aanwijzen, wist anderen
Behalve een degelijk, wetenschaps
Rond middernacht lopen we naar de
Soms volstaat een herinnering om de
te enthousiasmeren, maar droeg zelf
historisch werk, is Denken is verrukkelijk
waarde van een Amsterdamse droom aan
nauwelijks iets bij. En dat vond hij op den
eerst en vooral een meeslepend
de Wibautstraat overeind te houden.
duur steeds lastiger.
levensverhaal van twee gekwelde
T
mensen, die worstelden met het leven
ussen 1920 en 1930 was de
en daar zolang ze konden het beste
natuurkunde het speelterrein
van probeerden te maken. Het neemt
geworden van piepjonge
de lezer mee op een tocht door de
wetenschappers, Knabenphysik heette het.
nieuwe natuurkunde, waar we Einstein,
Zij ontwikkelden de quantummechanica
Lorentz, Bohr en Planck tegenkomen,
en zetten de klassieke natuurkunde op zijn
maar ook door turbulente perioden
kop. Ehrenfest stond erbij en keek ernaar.
in de geschiedenis van Europa, die we
Ook in zijn persoonlijk leven zat het
van binnenuit, vanuit verschillende
tegen. Na de Russische revolutie waren
geografische en persoonlijke
hun spooraandelen opeens niets meer
standpunten leren kennen. Dat maakt
waard, hun jongste kind Wassik leed aan
het tot een rijk en prachtig boek. ZL
het Down-syndroom, wat tot spanning en
MAT VAN DER HEIJDEN
onzekerheid leidde. Tatjana was zijn rots in de branding, wist veel beter dan haar man met tegenslag in het leven om te gaan, kon veel beter grenzen trekken en accepteren dat er nu eenmaal dingen waren waar je niets aan kon doen.
Margriet van der Heijden, Denken is verrukkelijk. Het leven van Tatjana Afanassjewa en Paul Ehrenfest. Prometheus, Amsterdam 429 pagina’s, 39,99 euro.
Mat van der Heijden, Ank, 2021, olie-houtskool-ijzerkatoen-board, 69,5 - 60 cm
11
zuiderlucht 6+7/2021
De afgelopen jaren stond er veel opera op het programma van Deseure, die te boek staat als rijzende ster. Volgend seizoen dirigeert hij Der Silbersee van Kurt Weill in Antwerpen en maakt hij met Hänsel und Gretel van Engelbert Humperdinck zijn debuut bij de Nederlandse Reisopera. Deseure is een omnivoor. Karel Deseure (1983) werd geboren in Roeselare in West-Vlaanderen, naar eigen zeggen ‘het diepe platte land waar geen cultuur was, geen orkest in de buurt, niks.’ Zijn ouders zijn geen muzikanten, maar wilden wel dat hun kinderen zich zo breed mogelijk ontwikkelden. Dus gingen ze naar de muziekschool. De dwarsfluit werd Karels instrument. Niet omdat hij dat zelf zo graag wilde, maar omdat zijn moeder dat voor zichzelf had gewild. ‘Dus eigenlijk heeft ze haar droom op mij geprojecteerd.’
Karel Deseure
Op zijn elfde begon hij een klein ensemble
Operette heeft veel liefde nodig
te dirigeren bestaande uit zijn broer,
Voor het eerst in zijn loopbaan dirigeert Karel Deseure een operette. EMILE HOLLMAN vroeg hem naar het waarom. ‘Ik heb nooit besloten om dirigent te worden, ik ben het altijd geweest.’
de hand, en dirigeerde daarmee een
N 12
vriendjes en familieleden. Hij was twaalf toen hij de bladmuziek van Beethoven 9 kreeg van zijn ouders. Van het een kwam het ander. ‘Ik heb nooit besloten om dirigent te worden›, zegt hij, ‹ik ben het altijd geweest.’ Natuurlijk speelde het beeld van de dirigent op de bok ook mee. Hij bekeek het klassieke muziekprogramma C-Majeur op tv met een breinaald in denkbeeldig orkest. ‘Ik heb er keihard voor gewerkt om dirigent te worden, maar ergens is het mij ook gewoon overkomen.’ Beethoven, vanaf het begin zijn metgezel, beschouwt hij als zijn Alpha en Omega. ‘Zijn muziek is nog altijd modern. Hij was een hemelbestormer en een revolutionair, misschien zelfs een filosoof, toch zie ik hem als een van de meest menselijke componisten. Beethoven kon boers, aards en verheven zijn. Ik ben zeer verbonden
ee, komische operette stond
met zijn muziek. Het gamma aan emoties,
niet per se op zijn bucketlist.
kleuren en karakters is bij hem enorm
Maar aan de vooravond van de
groot.’
opvoering van Die Fledermaus
Deseure staat regelmatig op de bok bij
onder zijn leiding durft
producties van Opera Zuid, waar hij dan
dirigent Karel Deseure zelfs de vergelijking
de Philharmonie Zuid-Nederland dirigeert.
tussen de componist, Johann Strauss jr. en
Tot een operette is het daar nog nooit
Mozart aan. ‘Het compositorische vernuft
gekomen. Toch aarzelde hij niet toen
dat ik bij Strauss zie, doet mij vaak aan
The Dutch National Opera Academy, een
Mozart denken.’
tweejarige masteropleiding voor jonge
zuiderlucht 6+7/2021
’Het is licht en lichtzinnig en amusement, maar het moet met de grootste ernst uitgevoerd worden.’
⏤
talenten, hem vroeg voor Die Fledermaus.
dingen doen die niet in de partituur
moment zingt Rosalinde op een heel
De beroemde operette van Johann Strauss
staan. Vaak gaat het over tempo. Johan
luchtig melodietje dat ze eerst de ogen
jr. uit 1874 is een muziekstuk vol intriges,
Strauss is ontzettend nauwkeurig in zijn
van rentenier Von Eisenstein zal uitkrassen
verkleedpartijen en misvattingen. Grote
tempoaanduidingen. Daar zitten veel
en dan van hem zal scheiden. ‘Kratz ich
dirigenten gingen hem voor - uiteraard
schakeringen in. Sommige dirigenten
ihm erst die Augen aus und dann, und
kent Deseure ook de kritiek: oubollig, plat,
maken daarin naar mijn mening te weinig
dann lass’ ich mich scheiden’. Als je dat
kluchtig. ‘De kwestie met het operette-
verschil en dan denk ik: al die moeite
in het perfecte tempo doet waardoor elk
repertoire is dat het in de verkeerde handen
om zoveel verschillende nuances aan te
woord goed gearticuleerd kan worden ( hij
heel snel smakeloos en platvloers wordt:
brengen was toch niet voor niets? Kijk,
zingt) – kratz-ich-ihm-erst-die-Augen-aus
bij dirigenten die te weinig zorg besteden
Carlos Kleiber is als dirigent ontzettend
und dánn… dan hóór je het kratzen in de
aan deze muziek. Toen ik voor het eerst de
bepalend geweest voor Die Fledermaus.
muziek. En dan wordt het grappig. Maar als
wals Tausend und eine Nacht van Strauss jr.
Hij heeft misschien wel tradities
je erover heen walst…’
op mijn bord kreeg dacht ik: hoe bestaat
uitgevonden. Van de eerste tot de laatste
het? Hij is eigenlijk een van de weinige
maat fantastisch. Herbert von Karajan is
componisten die een melodie kon schrijven
ook waanzinnig, maar anders; hij heeft
die meteen in je hoofd zit en je bovendien
een andere stijl, een andere klank, andere
het gevoel geeft dat je die al je hele leven
tempi. André Previn is wéér anders, hij
S
kent. Ik vind dat waanzinnig. Net als bij
neemt minder die tradities in acht. Tradities
Strauss met bepaalde melodieën
Mozart denk je dat als de trein eenmaal
zijn belangrijk en vaak zijn ze goed en
dwarsverbindingen creëert. Het is licht en
rijdt, alles vanzelf gaat, maar zowel Mozart
mooi, maar iets doen óm het te doen,
lichtzinnig en amusement, maar het moet
als Strauss jr. brengen onwaarschijnlijke
zonder dat je er muzikaal van overtuigd
met de grootste ernst uitgevoerd worden.
wendingen. Dat zijn vondsten die alleen
bent, dat druist in tegen mijn natuur.
Het publiek moet zich amuseren, maar wij
weggelegd zijn voor een genie. Het is zo
Ik wil als aanhanger van de historische
moeten ervoor werken. Operette kan snel
kleurrijk geïnstrumenteerd. En er zijn
uitvoeringspraktijk ontdekken waarom een
platvloers worden, het genre heeft heel veel
passages die qua ritmiek zo ongelofelijk
componist zijn muziek op een bepaalde
liefde en toewijding nodig.’
precies zijn. Als je daar als dirigent te weinig
manier heeft opgeschreven.’
Hij komt nog terug op wat hij als dirigent
gevoel voor hebt, ontgaat je heel veel,
Ook Deseure weet dat de tijdgeest, of zo
trauss schrijft op elke noot een accentje. En we weten allemaal dat timing voor humor ontzettend
belangrijk is. Het is ongelofelijk hoe
kan toevoegen. ‘Ik voer een werk uit
wordt het eenheidsworst.’
je wil de mode, een rol speelt. In de jaren
met een bepaald orkest op een bepaald
Hij deed zijn huiswerk en beluisterde
zestig en zeventig waren Bernstein en Von
moment, meer dan dat is het niet. Ik heb
veel opnames van eerdere uitvoeringen.
Karajan de norm. ‘Iedereen bewondert
echt niet de pretentie om te beweren
Valt er dan nog wat aan toe te voegen? ‘Om
Karajan, maar er is niemand die nog
dat ik nog dingen kan toevoegen aan de
te beginnen zie je dat sommige collega’s
dingen uitvoert zoals Karajan. Net als
talrijke uitvoeringen.’ Vernieuwen om het
Bernhard Haitink die in de late jaren tachtig
vernieuwen is niet zijn doel, zegt hij. ‘Ik
een nieuwe cyclus van de Beethoven-
kan er in deze tijd niet genoeg op hameren:
symfonieën heeft opgenomen: kortere
we maken live-kunst. Vergelijk het met de
frases, snellere tempi, kleiner bezet, minder
boeddhistische zandmandala: de monniken
romantisch. Het is continu in beweging, dus
maken een kunstwerk en vervolgens
het is ook echt mode.’
neemt de wind het mee. Het is weg. Dat is
Tot zover de muziek, nu de tekst. Wie
met muziek ook zo, het wordt gespeeld,
vandaag de dag met het originele libretto
iedereen ondergaat het en na het concert is
van Die Fledermaus aankomt, wordt beslist
er niks tastbaars over. Maar iedereen in de
weggehoond, beaamt Deseure. ‘Tja,
zaal is veranderd - al is het maar voor even.’
die dialogen, hé. Daar heb je een goede
ZL
regisseur of een dramaturg voor nodig zoals in ons geval Dirk Schmeding, die ze herschrijft en hertaalt naar vandaag de dag. Ik ben ervan overtuigd dat de humor nog steeds werkt. Humor over wellustige mannen en vrouwen, minnaars en minnaressen, huwelijkse (on)trouw, teveel alcohol: het is tijdloos.’ Als dirigent kan hij de komische noot mee maken en breken. ‘Dan hebben we
Die Fledermaus van Johann Strauss jr. van The Dutch National Opera Academy met het Residentieorkest o.l.v. Karel Deseure. Op 7, 8, 10 en 11 juli in het Compagnietheater Amsterdam. opera-academy.nl / kareldeseure.com
het over timing en tempo. Op een bepaald
13
PAKT JE vast EN laat je niet MEER LOS!
Een stadsbreed festival vol reflectie, samenzijn en viering.
naar het museum!
Het combiticket voor 26 musea in het hart van de Euregio Maas-Rijn. Verkrijgbaar in de musea of online op naarhetmuseum.eu.
BEGAS HAUS Heinsberg • Burgenmuseum Nideggen • Continium XL • De Vondst Heerlen • Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich • Energeticon gGmbH Alsdorf • IKOB – Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • KuK Monschau • Kunsthaus NRW Kornelimünster • Leopold-Hoesch-Museum Düren • Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen • LVR Freilichtmuseum Kommern • LVR Rheinisches Industriemuseum Euskirchen • Museum Vieille Montagne Kelmis • Museum Zinkhütter Hof Stolberg • Museum Zitadelle Jülich • Nederlands Mijnmuseum Heerlen • Papiermuseum Düren • Römerthermen Zülpich – Museum der Badekultur • SCHUNCK Heerlen • Stadtmuseum Düren • Stadtmuseum Eupen • Suermondt-Ludwig-Museum Aachen • Thermenmuseum Heerlen • Töpfereimuseum Raeren • Vogelsang IP Schleiden
naarhetmuseum.eu
büro G29
www.festivalmaas.nl
zuiderlucht 6+7/2021
Amy Winehouse
Ze wilde muziek maken, meer niet.
⏤
E
en van de meest treurigmakende documentaires die ik de afgelopen jaren heb gezien, was Amy. De film over Amy Winehouse, die tien jaar geleden overleed, is de kroniek van een aangekondigd drama. Winehouse hoort in een lang tragisch rijtje met onder meer Kurt Cobain, 2Pac, Jeff Buckley, Otis Redding, Nick Drake en Janis Joplin. Sommige van die mensen stierven zo onverwacht dat we hun artistieke teloorgang niet hebben hoeven meemaken. We herinneren ze ons als jonge mensen, en een smaldeel ervan dan ook nog specifiek als 27-jarigen. Wat je van Amy Winehouse niét kunt zeggen, is dat we haar neergang niet hebben gezien. Ook op het podium, waar ze op het eind tot niets meer in staat was. Tijdens haar laatste tournee zag ik haar op Werchter, en had een ervaring die ik eerder alleen had bij iemand met wie Amy Winehouse weinig gemeen had: Britney Spears. Die ervaring was een gevoel van medelijden. De zeer onaangename ervaring naar iemand te kijken die duidelijk geen enkel plezier beleeft aan datgene dat ze geacht wordt te doen, met als afsluitende vraag: wié heeft jou in vredesnaam verzocht of bevolen dat podium te beklimmen? In de documentaire zit een interview waar de inmiddels doorgebroken Amy de vraag krijgt over de verantwoordelijkheden die ze heeft, nu ze een groot artiest is. Je ziet en hoort haar schrikken van die term. Verantwoordelijkheden? Ze wilde muziek maken, meer niet. De Britse psychiater Theodore Dalrymple schreef in 2011 een stuk over het verval van Groot-Brittannië waarin hij Amy Winehouse aanwees als icoon van de neergang. ‘En welk een cultuur is de Britse popcultuur! Misschien was Amy Winehouse haar mooiste parel en haar meest authentieke vertegenwoordiger, met haar militante, ideologische vulgariteit, haar domme smaak, haar walgelijke persoonlijke gedrag en haar absurde zelfmedelijden. Haar miserabele leven was een lang bad in braaksel, zowel letterlijk als metaforisch, dat verontschuldigd noch verklaard kan worden door haar hoogst middelmatige talent.’ Wie Amy Winehouse hoort en ziet zingen, ziet geen middelmaat, maar juist een overdaad aan talent. Helaas bezat ze niet het talent om ook haar leven vorm te geven, of om mensen om zich heen te verzamelen die dat voor haar konden doen. De parade aan foute mannen, klootzakken en incapabele egoïsten die in de documentaire voorbij komen, is indrukwekkend, ook haar vader, vriend en zaakwaarnemer maakten er deel van uit. En al die mannen zeggen in koor: ‘It wasn’t me.’ In die zin is de docu het verhaal over verloren en gefingeerde onschuld. De werkelijke impact van Amy is de boemerang: de perverse manier waarop wij onze sterren opblazen tot bovenmenselijke proporties, en er vervolgens van genieten als ze vallen. Het op een gegeven moment zelfs dagelijks morbide gezelschapsspel Hoe Slecht Zou Het Vandaag Met Amy Winehouse Gaan stond niet alleen op de website van nu.nl en de Telegraaf, maar ook in de Volkskrant. Iedereen zag het aankomen, en iedereen schrok alsnog toen het onvermijdelijke zich aandiende. Er is maar één troost, een even bittere als clichématige, en dat is de troost van Amy’s muziek. Die leeft voort, in haar eigen opnamen, en in degenen die er zich nu, tien jaar later, over ontfermen, en haar nummers afstoffen, oppoetsen en koesteren.
pleased to meet you
Een lang bad in braaksel
LEON VERDONSCHOT
15
zuiderlucht 6+7/2021
f
e
Bijdragen: Dieter van den Bergh, Christiane Gronenberg en Wido Smeets
u
Goede reis, fluistert
figuren, toch lijkt het om één ziel
de riviergod
zichzelf.
te gaan die troost en rust zoekt bij De lift in het stadhuis brengt
i
l
Gaan de vrouwen ons redden? (1)
ons naar een hogere laag van het Je kunt de sculpturen van Johan
bewustzijn. Warm licht stroomt
Tijdens de eerste lockdown ging
Tahon in een museumzaal zetten
door de glas in lood ramen, maar
de mare rond dat door vrouwen
met witte wanden en ze zullen je al
de keramische, deels geglazuurde
bestuurde landen minder last
zijn ongewisheden toefluisteren,
beelden worden er niet levendiger
hadden van de pandemie dan
al sta je aan de andere kant van
van. Ze staan er als zoutpilaren,
andere.
de zaal. In het stadhuis van het
voor de eeuwigheid verbannen in
Het broodje-aap-verhaal hield niet
Oost-Vlaamse Oudenaarde gaat het
een houding of kwellende vraag.
lang stand. De omstandigheden
- met vier verhaallijnen: voort
gefluister via middeleeuwse balken,
Net als De burgers van Calais die
per land zijn moeilijk met elkaar te
plantingsrecht, versnelde groei,
hardstenen muren, in vitrines
Auguste Rodin in 1888 in een
vergelijken. Corona is sterker dan de
uitsterving en compost - is in
uitgestalde zilverkannetjes en
bronzen standbeeld liet gieten, ter
mens. Ook vrouwen op topposities
hoge mate geseksualiseerd. De
gigantische wandtapijten voordat
herinnering aan zes stedelingen die
maken er een potje van.
presentatie gaat over de locaties van
het onze oren bereikt.
in 1347 de Engelse koning hun levens
Het plaatselijke museum MUO
aanboden in ruil voor het beëindigen
van de aarde beter aan vrouwen
verspreiden van abortuspillen, over
dat in het laatgotische stadhuis
van de belegering van hun stad.
kunnen overlaten, is hardnekkig, en
het groeihormoon DES dat sinds
is ondergebracht, heeft met
Waren ze martelaren? Helden? Of
hardnekkiger dan corona. De film
de jaren zeventig voor veel ellende
beeldenmaker Johan Tahon
allebei?
What if Women Ruled the World van
zorgt in de landbouw en bij vrouwen
Yael Bartana uit 2017 speelt zich af
met vruchtbaarheidsproblemen,
(Menen, 1965) een lokale held
In een video die in de expositie te
De in de VS aangekochte expositie
abortusklinieken, over het per drone
binnengetrokken, het atelier van
zien is, loopt Johan Tahon om Rodins
in een war room met uitsluitend
over de uitputting van de aarde, en
de beeldhouwer ligt een paar
beeld, zichtbaar onder de indruk van
vrouwen, die samen de ondergang
historische vrouwen en nog veel
kilometer verderop. In de over vier
de ‘psychologische weergave van
van de wereld moeten voorkomen.
meer.
verdiepingen verspreide tentoon
het drama’. Volgens Rodin, zo vertelt
Mannen komen er niet in. Ze hebben
stelling Universus wanen we ons op
Tahon, moet je als beeldhouwer niet
hun kans gehad. Ze hebben gefaald.
een reis door de menselijke geest.
uitgaan van de buitenkant, maar
In de donkere lakenhal werpen spots het licht op levensgrote gipsen
vertrekken bij het innerlijke. Nog een verdieping hoger dreigt
Bartana’s film maakt deel uit van
De onderligger van Love in a Mist is interessant: toen de mannen duizenden jaren geleden als jagers
de tentoonstelling Love in a Mist in
over de steppen draafden, legden de
Bureau Europa in Maastricht. Love
vrouwen zich toe op het verzamelen
beelden. De mensfiguren, niet zelden
het Oudenaardse zilverwerk ons
in a mist is de Engelse naam voor
van al het eetbaars dat de aarde
met meerdere hoofden, verhullen
te verblinden. Met bijna argeloos
juffertje-in-het-groen, het plantje
voortbrengt. Later gingen ze de
nooit dat zij uit verschillende
ertussen geplaatste kleine, zilver
waarvan de zwarte zaadjes een
aarde zelf bewerken; daar komt
stukken bestaan. Horen ze eigenlijk
geglazuurde beelden van Tahon
heilzame werking zouden hebben
hun kennis van kruien en gewassen
wel bij elkaar? De beelden trekken
worden we uitgedaagd om recent
op hart, lever en hersenen, ja, ze
vandaan. Historische gezien is het
ons naar zich toe zoals het licht dat
van oud te onderscheiden, en
zouden zelfs de vruchtbaarheid
niet zo vreemd dat mannen meer
ze lijken op te slokken. Welkom in
waardevol van minder waardevol. En
(m/v) vergroten.
vlees eten dan vrouwen, en dat het
het onderbewuste. Het beeld Wir
ja, wat is dat eigenlijk, waardevol.
De tentoonstelling gaat over de
Op de weg naar beneden komen
controle over de vruchtbaarheid,
überleben das Licht bestaat uit twee
Johan Tahon, Wir überleben das Licht
grootste deel van de vegetariërs en veganisten uit vrouwen bestaat. Daarna komt er, tussen de
we door de indrukwekkende
zegt BE-directeur Floor van
bovenlakenhal, de Arche Noah
Spaendonck tijdens een mondelinge
idyllische prehistorie en het
getransformeerd in een laatmiddel
toelichting. Curator Malkit Soshan
verdorven hier en nu, veel voorbij;
eeuwse opslag- en keurplaats voor
gaat in het programmaboekje een
het voelt als vier seizoenen in één
textiel. Hier zweeft de riviergod,
stuk verder. Love in a Mist ‘belicht
dag. Waar die overdaad en diversiteit
Johan Tahons langgerekt beeld Dieu
de maatschappelijke tendens om
toe moeten leiden, behalve de
Fleuve III, tussen de Oudenaardse
vrouwen en de natuur te over
positiebepaling in het genderdebat,
‘verdures’, immense wandtapijten
heersen, met alle milieuschadelijke
is niet altijd duidelijk. Terwijl: zou het
met landschappen van tien
gevolgen van dien, en brengt een
redden van de aarde niet de meeste
duizenden knopen. Is dit de weg
aantal kwesties bij elkaar.’
kans maken als mannen, vrouwen en
naar buiten? Goede reis, fluistert de
16
Het idee dat we het voortbestaan
Atelier Van Lieshout, The Womb, te zien in de expositie Love in a Mist
Het klopt, er komen veel kwesties
de gendertypes eromheen er sámen
riviergod. (CG)
bij elkaar in Love in a Mist. En,
werk van maken? (WS)
Johan Tahon, Universus. T/m 30/9 in
zoals wel vaker bij activistische
Love in a Mist. T/m 15/8 in Bureau
MOU in Oudenaarde.
presentaties, raakt de maatvoering
Europa in Maastricht.
muo-oudenaarde.be
daarbij nogal eens uit zicht.
bureau-europa.nl
zuiderlucht 6+7/2021
l
e
t mijn schouders drukken, ik raakte mijn zelfvertrouwen volledig kwijt. Dat is de reden waarom vrouwen niet kunnen werken. Toen de crisis
o
n
Vergankelijk
Parijs werden de werken in vijf
landschap
vervoerd. Een hels karwei, volgens
vrachtwagens naar Den Bosch conservator Hans November, die zelf meesjouwde.
voorbij was, vroeg ik me af: wat
Ander nadeel: de zo robuust
gebeurt hier? Alleen degene die
Het was zo mooi bedacht. Iedereen
denkt dat hij goed is, kan werken!
die afgelopen voorjaar snakte naar
ogende, tot aanraken uitdagende
Van een man wordt verondersteld
een museum, mocht er – onder
sculpturen, zijn in werkelijkheid
dat hij met zelfvertrouwen wordt
strikte voorwaarden – weer even
zo fragiel dat je de kleinste details
geboren, ook al werd hij als kind
in. Zo konden we eind april het
nauwelijks van dichtbij durft te
onderdrukt. Maar een vrouw die
werk van Eva Jospin alvast zien.
bekijken.
duizend jaar lang is verteld dat ze
Nou ja, iedereen... Je moest een
niet geschikt is om welke vorm
Museumkaart hebben. En een
Nymphées, een zwevende kartonnen
van intellectualiteit dan ook te
commerciële ticketapp installeren,
rots vol arena’s, tunneltjes, nissen,
verwerven... Verdammt noch mal,
waarvoor je je telefoonnummer
galerijtjes, bruggetjes: alleen de
die kan álles creëren!’
moest afgeven. Dan hoefde je
mensjes ontbreken nog. Je zou
je alleen nog maar even te laten
maar voorover vallen en het hele
als non-conformistisch, na haar
testen in een gigantische, lege
sprookjesachtige bouwsel in één
come back gaat ze volledig haar
teststraat. Om daar binnen te
klap vermorzelen.
eigen weg. Ze onttrekt zich aan
komen hoefde je dan behalve de
Tot zover ons tijdslot en Jospin.
verwachtingen en kunststromingen;
Museumkaart en je ticket-in-de-
Maar zo gemakkelijk kwamen we
om haar ideeën uit te drukken,
ticketapp alleen nog de (negatieve)
er niet vanaf. Nu we er toch waren,
Gaan de vrouwen
gebruikt ze alle disciplines die
testuitslag voor te leggen via een
opperde de suppoost, mochten
haar van pas komen. Schilderijen,
corona-app waarvoor je in een sms
we best nog wat langer blijven.
ons redden? (2)
gedichten, sieraden, kleding,
een code had gekregen. Nee, niet
‘Waarom neemt u niet meteen onze
sculpturen, meubels, het lijkt haar
de CoronaMelder-App, maar de
nieuwe Van Gogh-expo mee?’
om het even.
CoronaCheck-App. En die bleek
Geldt Oppenheim vóór 1937 al
Meret Oppenheim in 1980 in haar Papier Couture (1967). foto Claude Lê-Ahn
Met de tentoonstelling Meret
Ook de kritische blik op de
onvindbaar.
Zoals het fantasieprikkelende
Goed idee. Maar nadat we onderweg waren blijven hangen bij de Panamarenko’s en Tuymannen
Oppenheim: für dich - wider dich in
positie van vrouwen is een thema.
het Design Museum in Den Bosch is
Vrouwelijke of mannelijke kunst
het Noordbrabants Museum in Den
uit de expo De crème de la crème van
iets vreemds aan de hand. Een klein
bestaat niet. Een echte artistieke
Bosch niet al te streng. Ze kon niet
de Belgische hedendaagse kunst werd
deel van de getoonde ontwerpen,
uiting komt volgens haar voort uit
anders. Níemand van de gegadigden
het ons even te veel. Na maanden
sieraden, tekening en sculpturen
de versmelting van het mannelijke
had de CoronaCheckApp gevonden.
van gedwongen drooglegging lag
zijn van vóór 1937, de meeste zijn
en vrouwelijke dat iedereen al in
van na 1954.
zich heeft. In haar ogen is alle kunst
voor? Oh ja, Paper Tales van de
moest maar even wachten. (DvdB)
Op haar achttiende vertrok
androgyn.
Franse kunstenares Eva Jospin
Eva Jospin, Paper Tale. T/m 19/9 in
(1975), dochter van de socialistische
het Noordbrabants Museum in Den
Meret Oppenheim naar Parijs om
Door het patriarchaat is dat
Gelukkig was de wachtster van
Waar kwamen we ook al weer
een overdosis op de loer. Van Gogh
kunstenares te worden. Ze belandde
evenwicht in de loop van de
oud-premier die door middel van
Bosch. hetnoordbrabantsmuseum.
in de surrealistische kringen rond
geschiedenis verstoord, en is
monumentale bossen, tempels,
nl. Ook als digitale tour.
André Beton, en raakte, tot de dag
het zaak die balans te herstellen.
ruïnes en grotten intrigerende
van vandaag, bekend vanwege de
Maar niet door activisme; van
fantasy werelden bouwt van karton.
foto’s die Man Ray van haar maakte.
tentoonstellingen waar uitsluitend
Als kunstenares maakte ze furore
werk van vrouwen is te zien, moet
of kalksteen of hout, en zo
met haar met bont beklede kop
ze niets hebben. Ze beschouwt ze
behandelt Jospin het ook. Als een
en schotel (Object, 1936) - maar de
als antifeministisch en weigert er
beeldhouwer hakt ze haar werken
roem eiste al gauw haar tol. In 1937
aan mee te doen.
uit grote blokken karton. Dat kan
verdween ze uit beeld, om pas in
Meret Oppenheim: für dich - wider
Karton dat er uitziet als rots
bijvoorbeeld een ondoordringbaar
1954 terug te keren. In de tussentijd
dich is een serene presentatie van
bos worden (Forêt Palantine), een
verkeerde ze in een diepe crisis. Ze
een bijzondere kunstenares met een
folly (Capriccio) of een enorme wand
vernietigde een deel van haar werk
bijzonder oeuvre - dat alleen van
met ‘materie’ (Matera). De Française
en kwam nog amper tot iets nieuws.
een vrouw afkomstig kan zijn. (WS)
laat zich inspireren door de natuur
Meret Oppenheim: für dich - wider
en de architectuur, van klassieke
zei ze daarover: ‘In 1937 voelde ik
dich. T/m 5 /9 in Design Museum Den
oudheid tot sciencefiction.
duizend jaar aan vooroordelen op
Bosch. designmuseum.nl
Twintig jaar na haar come back
Vanuit Jospins atelier in hartje
Eva Jospin, Forêt Palatine, 2019-2020 (detail). foto Benoît Fougeirol
17
Exhibition
Landscape Works with
With Piet Oudolf and LOLA
Joseph Beuys, Kie Ellens, Anne Geene, Giuseppe Licari, Geert Mul, Darcy Neven, Vijai Maia Patchineelam & Adrijana Gvozdenovi and Sanne Vaassen
In Search of Sharawadgi Until 17 October
zuiderlucht 6+7/2021
in beeld
Backstage
B
egin jaren negentig maakte Marleen Daniëls (HeusdenZolder, 1958) haar eerste
modefoto backstage, in zwartwit, van een meisje met een puntig kapsel. ‘Backstage-fotografie was toen nog niet hip’, herinnert ze zich, ‘de magazines wilden liever catwalk-beelden voor hun covers.’ Van nabij volgde ze de opkomst van ‘De zes van Antwerpen’ (Ann Demeulemeester, Dries Van Noten, Walter Van Beirendonck, Dirk Van Saene, Dirk Bikkembergs en Marina Yee) en de Genkse eenling Martin Margiela. Ze trok met hen mee, en vergrootte haar actieradius. In die tijd begonnen vooral Nederlandse bladen aan te dringen op back stage foto’s. Ze werkte met Dries Van Noten en Ann Demeulemeester, maakte kennis met Viktor & Rolf, met de fantasiewereld van John Galliano en met Olivier Theyskens. Ook buiten de mode beleefde ze historische tijden: de val van de Berlijnse Muur en, in dezelfde
The Queen van ontwerper John Galliano, 2004.
periode, de val van de laatste Europese dictators. Vanachter de camera was ze getuige van de escalerende burgeroorlogen in Libanon en voormalig Joegoslavië. ‘Ik stond bevoorrecht op de eerste rij’, zegt Daniëls, die sinds 2018 ook voor ZL werkt, ‘zowel in de modewereld als in de échte wereld.’
ZL
Marleen Daniëls, Catwalk. Van 20/5 t/m 7/6 in C-mine Genk. c-mine.be Marleen Daniëls, Sarajevo to Paris. Uitgeverij Stockmans, Duffel, 813 pagina’s. De moeder (rechts) van ontwerper Yohji Yamamoto tijdens een show in Parijs in 1991.
19
zuiderlucht 6+7/2021
Schuilen er in de schilderijen van Pieter Bruegel en zijn zonen tekenen van verzet tegen de bestaande orde van hun tijd? CYRILLE OFFERMANS heeft zijn twijfels: ‘Er is niets dat daarop wijst.’
Pieter Brueghel de Jonge, Kreuztragung. Olieverf op paneel © Herzog Anton Ulrich-Museum Braunschweig
De ruimte van het volled
E
en tentoonstelling over Bruegel
20
Maar dat blijkt een misverstand. Hoewel
en zijn tijdgenoten lijkt een wat
de kunstliefhebber bij de naam Brueghel
laat, maar daarom niet minder te
allereerst, en vaak uitsluitend, aan Pieter
verwelkomen eerbetoon aan de
is voor de cultuurhistorische interpretatie een belangrijk signaal. De zonen Brueghel, die de oude spelling
Bruegel de Oude denkt, niet aan diens
herstelden, wisten heus wel dat ze niet
Vlaamse meester. Het 450ste sterfjaar van
aanzienlijk minder getalenteerde zonen
in de schaduw van hun vader konden
Pieter Bruegel werd twee jaar geleden al
Pieter en Jan, gaat het in het Bonnefanten
staan, zij hebben zich vrijwel uitsluitend
herdacht met een unieke tentoonstelling in
om de zonen, in het bijzonder om Pieter
beziggehouden met het financieel lucratieve
het Weense Kunsthistorisches Museum.
Brueghel de Jonge. De museuminformatie
kopiëren en variëren van diens werk.
is daarover duidelijk, en voor de insider
Zeker niet onverdienstelijk, maar zonder
In vergelijking daarmee is de tentoon
is ook de spelling van de familienaam een
de geniale vader zouden zij vermoedelijk
stelling in het Maastrichtse Bonnefanten
teken aan de wand. Van Bruegel de Oude
allang vergeten zijn. Een van die varianten
bescheiden. Uiteraard, het museum
weten we bitter weinig, zelfs over zijn
uit de werkplaats van Pieter junior betreft
bezit geen werk van hem (in Nederland
geboortejaar tasten we in het duister (iets
De Kruisdraging, waarvan het origineel van
mag alleen Boijmans van Beuningen
tussen 1525 en 1530), maar wel staat vast
de vader in Wenen hangt en waarvan het
zich gelukkig prijzen met een Bruegel,
dat hij zijn werk vanaf 1559 signeerde met
Bonnefanten in een en dezelfde ruimte liefst
de ‘Rotterdamse’ Toren van Babel). En
Brvegel, zonder h en met een v in plaats
vijf exemplaren toont, gemaakt tussen 1600
voor eigen, begeleidend kunsthistorisch
van een u, ten teken dat hij in een klassiek
en 1629. Zoek de verschillen, denk je dan,
onderzoek ontbreken in Maastricht nu
georiënteerde humanistische kring in het
maar dat levert nauwelijks iets op, ze zijn
eenmaal de middelen.
kosmopolitische Antwerpen verkeerde. Dat
nagenoeg identiek.
zuiderlucht 6+7/2021
1564, een jaar voor de nauwelijks minder
kruisdood van Christus heeft hij een
grote, zesdelige seizoenencyclus, waartoe
alledaagse gebeurtenis gemaakt, voor
De oogst, De terugkeer van de kudde en
menigeen in de buurt niet eens voldoende
Jagers in de sneeuw behoren. De picturale
reden er zijn toevallige bezigheden voor te
kwaliteiten van deze schilderijen springen
onderbreken.
onmiddellijk in het oog: de bevrijdende ruimtelijkheid, de volheid van het beeld,
varianten van zoon Pieter een
de realistische gedetailleerdheid van elk
vereenvoudigde uitgave. Je zou verwachten
onderdeel, de dynamiek van de compositie
dat men de kijker zou aanmoedigen naar
die het oog verleidt tot een onophoudelijke
de picturale verschillen te zoeken met het
beweging in verschillende, ook centrifugale
werk van de vader. Dan zou er in de ruimte
richtingen.
met de vijf varianten een (foto)kopie van de
Op De kruisdraging wemelt het van de
Kruisdraging van de vader te zien moeten
menselijke figuren, mannen, vrouwen en
zijn. Maar helaas, die ontbreekt. En ook in
kinderen uit alle denkbare standen, in alle
de begeleidende teksten vind je niets van
denkbare uitmonsteringen, houdingen en
dien aard. In plaats daarvan, ik zei het al,
onderlinge betrokkenheid; vijfhonderd
speculeert men in het luchtledige over een
maar liefst, volgens een vlijtige vorser,
‘direct of indirect maatschappijkritisch
overigens nog maar de helft van het aantal
commentaar’ in de varianten van de zoon –
menselijke figuurtjes op de al genoemde
een geval van blikvernauwing, lijkt me.
Toren van Babel. Bovendien de nodige dieren, tientallen paarden vooral, opnieuw in de meest uiteenlopende houdingen. De schilder, let wel: een stedeling, moet over een onwaarschijnlijk
dig leven In de leeswijzer van het Bonnefanten gaat
Van dat alles zijn de late Maastrichtse
E
n nog iets. Van Bruegels oeuvre beweert de brochure dat het ‘weinige schilderijen’ telt. Dat suggereert
een beetje dat de schilder van het
observatievermogen en, daarmee
boerenleven ook zelf een ‘Bourgondisch’
samenhangend, over een haast absoluut
feestnummer moet zijn geweest, een
visueel geheugen hebben beschikt. Zo
gelegenheidsschilder misschien wel. Dat
rijk aan in elkaar vervloeiende scènes is
is een misverstand. Over hem, stedeling
dit schilderij dat het elke reductie tot één
in hart en nieren, werd al vroeg verteld
beweging of één thema onmiddellijk de
dat hij de kermis- en bruiloftsvierende
pas afsnijdt. En dat geldt bovenal voor het
dorpelingen in vermomming bezocht, niet
thema dat in de titel wordt aangegeven. De
om mee te hossen, maar ter bestudering
figuur van Christus bevindt zich weliswaar
van hun fysionomie, braspartijen en
in het midden van het paneel, maar je moet
klompendansen.
ernaar zoeken. De Bijbel levert verhaalstof,
Dat klinkt aannemelijk. Bruegel moet in
het in deze context over de Beeldenstorm
geen eeuwige waarheden. Bruegel heeft het
zijn korte kunstenaarsleven – het grootse
van 1566 en over ‘de beruchte hertog van
Bijbelverhaal naar een Vlaamse omgeving
deel van zijn werk schilderde en tekende hij
Alva’, gevolgd door wat vrijblijvende
uit zijn eigen tijd verplaatst, en daarbij heeft
in amper zeven jaar tijd – welhaast als een
politieke speculaties over een banier dat
hij de iconografische constanten waarin
bezetene gewerkt hebben. Overgeleverd
op de schilderijen te zien is, een detail dat
het katholieke denk- en leervoorschrift
zijn veertig schilderijen, zestig tekeningen
op het enorme paneel van Pieter senior
eeuwenlang was vastgeklonken zonder
en tachtig etsen; dat is, gezien de
ontbreekt. Maar wat me verbaast: geen
pardon terzijde geschoven.
ongekende dichtheid en complexiteit
woord over aard en kwaliteiten van het
Dit is niet het wereldbeeld van een
van vooral de schilderijen, eerder een
oorspronkelijke schilderij. En dat lijkt me,
overtuigd christen, maar van iemand die
gezien het belang daarvan, een omissie. De
het lijdensverhaal tot in alle details heeft
man om wie hier uiteindelijk alles draait,
gehumaniseerd. Van het eschatologische
tijdgenoten? Allereerst dit: tijdgenoot is een
waart alleen als spookgestalte rond.
perspectief, de dogma’s en bangmakerijen
rekbaar begrip. Mag je de zonen-Brueghel,
van de Kerk heeft hij zich bevrijd, zoals
geboren in 1564 en 1568, vijf respectievelijk
behalve zijn grootste paneel, ook het
ook blijkt uit De triomf van de dood (1562),
één jaar voor de dood van de vader, diens
grootste landschap (124 bij 171cm) van
waarop je vergeefs zoekt naar de goddelijke
tijdgenoten noemen? Is een minimale
de zestiende-eeuwse schilderkunst van
opperrechter, de verdoemden jammerend
overlap van biografische data daarvoor
de Lage Landen. En van belang: het is
op weg naar de hel en de uitverkorenen
al voldoende? In veel gevallen misschien
zonder precedent. Bruegel maakte het in
jubelend op weg naar de hemel. Van de
wel, maar niet, zou ik denken, als buiten
Bruegels voorbeeldige Kruisdraging is,
ongelooflijke productie. ‘Brueghel en tijdgenoten’ – wie zijn die
>>
21
Woaah... Discovery Museum is open! Hét museum voor nieuwsgierige mensen van alle leeftijden. Zien we je snel? www.discoverymuseum.nl
zuiderlucht 6+7/2021
lichtjes op de Bijbel leunende werk wijkt
TEFAF SLAAT JAARTJE OVER
ook dit paneel sterk af van wat Bruegels
De internationale kunst- en antiekbeurs Tefaf in Maastricht slaat een jaartje over. De 34ste editie is uitgesteld tot maart 2022. De organisatie is tot het besluit gekomen door ‘onduidelijkheid over wet- en regelgeving, logistieke uitdagingen en zorgen over de bereidheid van klanten om naar Maastricht te reizen’. De laatste editie van Tefaf Maastricht, in maart 2020, werd door burgemeester Penn-te Strake als veilig bestempeld, maar ging voortijdig dicht nadat tientallen deelnemers en een onbekend aantal bezoekers op de beurs besmet waren geraakt met het coronavirus.
minder vrijgevochten tijdgenoten met dit thema deden. Van het theocentrische wereldbeeld blijft geen spaan heel. De kunstenaar laat onder meer zien hoe je een opeengedrongen menigte schildert zonder er een grauwe, eenvormige, van Gods woord vervulde massa van te maken, namelijk door middel van subtiele variaties in houding en gestiek, een geïndividualiseerde gelaatsexpressie Breu Antoon van Dyck, Portret Pieter Brueghel de Oude
Faits divers
en een geraffineerd kleurgebruik. Erg onder de indruk is een groot deel van de toehoorders trouwens niet. Johannes is
die overlap sprake is van diepingrijpende
een waarzegger als ieder ander. Een van de
gebeurtenissen in de betreffende
toehoorders, een deftig geklede edelman
leefwerelden. Het Bonnefanten rekt het
op de voorgrond, trekt nog meer aandacht
woord tijdgenoten zo ver op dat het in
dan Johannes of Christus. De man laat zich
kunsthistorisch opzicht elke betekenis
door een concurrerende waarzegger, een
ZESTIG VERTALINGEN
verliest.
oosters ogende, de toeschouwer van het
De kosmische komedie van Frank Westerman wordt vertaald in het Italiaans. De schrijver viert het nieuws ‘in Dantes hemelse sferen’ omdat het inmiddels zijn zestigste vertaling is. De kosmische komedie is een vertelling over reikhalzen naar een betere wereld, al dan niet buiten de aardse dampkring. Komt dat omdat het ginds beter is, of op aarde zo slecht? Om het boek te promoten voert Westermans ‘Kosmische komedie-tour’ langs de sterrenwachten van Dwingeloo en Westerbork, en is er een excursie over de Drentse hei.
Evident is dat bijvoorbeeld voor de Kruisdraging van respectievelijk Simon Marmion, Willem Vrelant, Dieric Bouts en
schilderij spottend aankijkende handlezer, de toekomst voorspellen. Algemeen wordt aangenomen dat
de Meester van Delft. Van deze mannen,
Bruegel zich voor dit schilderij heeft
ruwweg actief in de tweede helft van de
laten inspireren door de hagenpreken,
vijftiende eeuw, hoef je geen biografische
illegale, daarom buiten de stad
gegevens te kennen om in één oogopslag
georganiseerde preken van ambulante
te zien dat zij uit een heel ander vaatje
calvinistische, tegen het katholieke
tapten dan de Brueghels. Zij zijn allemaal
gezag rebellerende predikanten.
nog volop vrome middeleeuwse
‘Hadden de Brueghels sympathie voor
ambachtslieden.
de hervormingsbeweging?’ vragen de
V
Maastrichtse tentoonstellingsmakers zich an Vrelant, of iemand uit zijn
bijna hoopvol af. Het antwoord kan kort
omgeving, exposeert het
zijn: er is niets dat daarop wijst.
Bonnefanten een miniatuur, een
Het is weliswaar hoogst onwaarschijnlijk
als versiering bedoeld fijnschilderwerkje in
dat de humanistische kunstenaar zou
HOE NU MENS TE ZIJN?
een getijdenboek, de lekenvariant van het
sympathiseren met het dogmatische
priesterlijke brevier of privégebedenboek
fanatisme van de katholieken, maar
– stijve, onnatuurlijk bewegende,
sympathie voor het gewelddadige
sjabloonachtige figuurtjes vullen een
fanatisme van de beeldenstormers is nog
beeld zonder diepte. Deze ‘Vrelant’ is nog
onwaarschijnlijker. ‘Kunst als verzet?’ Nee
minder een tijdgenoot van Bruegel dan
hoor, kunst voor de markt. Al die kopieën
Picasso of Christo. Ook aan de andere kant
uit de werkplaats van firma Brueghel
van Bruegels biografie gaat Bonnefanten
zouden nooit zo vlot aan de man zijn
vrijmoedig om met het concept
gebracht als men er in Antwerpen een
tijdgenoten. Zelfs de imposante pathetische
antikatholiek manifest in had vermoed. ZL
Eduard Nazarskie is de nieuwe voorzitter van de Raad van Toezicht bij Toneelgroep Oostpool in Arnhem. Nazarski was tot 2019 directeur van de Nederlandse tak van Amnesty International, eerder had hij dezelfde functie bij Vluchtelingenwerk Nederland. De keuze voor Nazarski, die zich altijd heeft ingezet voor een menswaardig bestaan voor iedereen, sluit aan bij het profiel van Toneelgroep Oostpool, waar Daria Bukvic de nieuwe artistiek leider is. De centrale vraag die Oostpool zich onder de nieuwe leiding stelt, is ‘Hoe nu mens te zijn?
vleespartijen van zeventiende-eeuwse barokschilders als Jacob Jordaens en Peter Paul Rubens vallen er blijkbaar onder. Tot de hoogtepunten van de expositie reken ik een tweetal identieke kopieën, exacte kopieën in dit geval, van De prediking
Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen verzet? T/m 4/7 in het Bonnefanten in Maastricht. bonnefanten.nl
van Johannes de Doper uit 1566. Zoals al zijn
23
zuiderlucht 6+7/2021
Bloed, zweet en Frans Bauer
L
iefhebbers van het lijdensverhaal van Christus, met de kruisiging op Golgotha als apotheose, kunnen hun hart ophalen. Op Witte
Donderdag vormde Roermond het door corona publiekloze decor van tv-musical The Passion; in het Tegelse openluchttheater De Doolhof zijn deze zomer, na een jaar uitstel, de Passiespelen te zien. Waarom spreekt het lijden van Jezus in een tijd van afkalvende religieuze praxis tot de verbeelding? Vóór de lockdown stelde ZL zeven vragen aan Math Schmeitz van Passiespelen en Reinder van Dijk van KRONCRV, de omroep achter The Passion. Wat vinden jullie van elkaars productie? Reinder van Dijk: ‘Ik heb de Passiespelen helaas nog nooit gezien. Ik weet dat ze een keer een Jezus van Marokkaanse afkomst hebben gehad. Mooi dat zoiets mogelijk is. Ze hebben een enorm rijke traditie. Ik ben er jaloers op dat een evenement dat lokaal is opgestart zo’n nationale uitstraling heeft gekregen.’ Math Schmeitz: ‘The Passion is een tvregistratie van een concert waar een processie doorheen loopt. Veel mensen zijn daarin geïnteresseerd; mij spreekt het niet aan. Mag ik een vergelijking maken? Als theaterdirecteur heb ik ooit Cirque Plume binnengehaald. Daar was ik helemaal van ondersteboven, je voelde liefde en bezieling. Rivaal Cirque du Soleil is ook perfect, knap en professioneel, maar blijft voor mij buitenkant, te gladjes. Puur theater komt vanuit de buik en moet de bezoekers raken.’
Piëta met Jezus (Marcel Claessen) en Maria (Mariëlle Billekens), repetitiefoto van de Passiespelen 2020. foto Zebra Fotostudio’s/Peter de Ronde
Wat is de leidende gedachte achter jullie productie? Van Dijk: ‘Zo’n tien jaar geleden bleek
De kerken staan leeg, toch gaan voorstellingen over Jezus’ lijden en dood erin als zoete koek. FONS GERAETS zet The Passion tegenover de Passiespelen. ‘We leven in een hypecultuur en hebben als samenleving dit soort momenten nodig.’ 24
uit onderzoek dat driekwart van de jongeren niet wist waar Pasen over gaat. Ik kreeg toen een dvd toegestuurd van The Manchester Passion, een BBC-productie, en was diep onder de indruk van de processie, het enorme lichtgevende kruis en de popliedjes. We zijn in Hilversum met omroepen en kerken rond de tafel gaan zitten en hebben er een klap op gegeven. Nu is het precies andersom: driekwart van de jeugd is bekend met het paasfeest. Of dat te danken is aan The Passion? We hebben er zeker een bijdrage aan geleverd.’
zuiderlucht 6+7/2021
‘De niet-gelovigen mogen in de
podcast
meerderheid zijn, de behoefte aan spiritualiteit blijft.’
⏤ Schmeitz: ‘Tot in de jaren zeventig werd
timmert iedere dag in weer en wind. De 110
het verhaal van Jezus’ lijden, sterven en
koorleden repeteren al sinds mei 2019. De
verrijzenis theatraal verteld. In de vele
betrokkenheid is enorm. Het stuk wordt
passiespelen die Europa telt, overheerst
gemaakt met bloed, zweet en tranen.’
die klassieke aanpak nog steeds. Onze
Frans Bauer als Petrus, Jack van Gelder als
enscenering is gemoderniseerd en gericht op
Pontius Pilatus. Is het succes afhankelijk van
het publiek. Het spel speelt zich bijna af op
celebrities?
de schoot van de mensen. Bezoekers komen
Van Dijk: ‘Met onbekende christelijke
niet meer uit katholiek plichtsbesef, je moet
zangers wordt het nooit een evenement
ze boeien, pakken, grijpen. Ben Verbongs
met landelijke uitstraling. Daarom kiezen
slotscène in 2000 was magistraal: de totaal
we voor bekende artiesten. Ze moeten
verlaten Jezus op het voortoneel met het
wel affiniteit hebben met de christelijke
kruis, terwijl boven hem zich een orgastisch
normen en waarden. Trijntje Oosterhuis
feest afspeelt. De ultieme eenzaamheid.’
zei over haar rol als Maria: ‘Ik ben zelf ook
Sinds 2018 zijn niet-gelovigen in de
moeder, ik herken de pijn als je kind iets
meerderheid in Nederland. Is jullie productie
wordt aangedaan.’ Er zijn artiesten die door
ook bedoeld als pastoraal tegenoffensief?
The Passion geïnteresseerd zijn geraakt in
Schmeitz: ‘Dat denk ik niet. We maken
Bijbelverhalen en het geloof.’
wel de vertaalslag naar het heden en
Schmeitz: ‘Ons uitgangspunt is dat de
dragen een algemene boodschap uit. Hoe
acteurs allemaal amateurs zijn. Het inhuren
gaan we met elkaar om? Er zijn actuele
van professionals voor de grote rollen is
maatschappelijke dingen in verwerkt: liefde,
de dood in de pot. Dan ontstaan banale
vrijheid, wederzijds begrip; in het Midden-
discussies als: waarom wordt die wel
Oosten speelt trouwens dezelfde ellende als
betaald en ik niet?’
tweeduizend jaar geleden. Een belangrijk
The Passion, De passiespelen, Lazarus, de
thema wordt De Muur. Wat betekenen muren
Matthäus-Passion. Kunnen we spreken van de
heden ten dage? Bescherming, afschrikking
festivalisering van de spiritualiteit?
en afwijzing, of kun je ook muren van
Van Dijk: ‘Die is inderdaad gaande.
verbinding creëren?’
Onderzoekster Mirella Klomp zegt dat The
Van Dijk: ‘The Passion appelleert aan de
Passion is uitgegroeid tot een cultureel
vraag: is er meer tussen hemel en aarde? De
evenement dat past in het rijtje Koningsdag
niet-gelovigen mogen in de meerderheid
en 4 & 5 mei. Het hoort bij de vaderlandse
zijn, de behoefte aan spiritualiteit blijft
traditie. Dat vind ik een enorm compliment.
bestaan. Mensen willen deel uitmaken
We leven in een hypecultuur en hebben als
van iets groters, uitstijgen boven zichzelf.
samenleving dit soort momenten nodig.
Ook wij willen op basis van eeuwenoude
Dat zie je terug in het mediagedrag: mensen
bronnen op een laagdrempelige manier iets
kijken massaal naar live-evenementen.’
vertellen over verbinding in de samenleving.
Begrijpen bezoekers na afloop waarom Jezus
Het gaat om een eeuwenoud verhaal over
werd opgeofferd en zo de hoop werd van de
wezenlijke thema’s: vergeving, hoop,
zoekende en lijdende mens?
verraad en liefde. Misschien is The Passion
Schmeitz: ‘Dat willen we in elk geval
wel een jaarlijkse spiegel voor mensen.’
overdragen. Of iedereen dat meekrijgt, is
Wat kunnen jullie van elkaar leren?
natuurlijk een tweede.’
Schmeitz: ‘Ik bekijk het praktisch. Ik
Van Dijk: ‘De kritiek op ons was: waarom
wil als marketingman via The Passion
eindigen jullie met de kruisiging en niet
belangstelling kweken voor ons product.
met de wederopstanding? Daarom zegt
De Tegelse Passiespelen gaan over hetzelfde
de verteller nu aan het einde: ‘Alles leek
verhaal, maar je krijgt totaal iets anders!
verloren, maar toch zijn er mensen die
Bij ons zijn vierhonderd amateurs plus een
geloven dat Christus na een paar dagen
professioneel team twee jaar bezig met
is opgestaan.’ Zo proberen we de hoop
de voorbereidingen. Dit is levend theater,
te benadrukken. In Den Haag stond als
gemaakt met hart en ziel. Ons naaiatelier
apotheose Christus op het water van de
bestaat uit twintig vrouwen die al een
Hofvijver.’ ZL
jaar kostuums naaien. De decorploeg
DE GEDESILLUSIONEERDE KOLONIST ‘De aarde veroveren is niet leuk als je er van dichtbij naar kijkt.’ Zo vat Marlow, de verteller in Joseph Conrads boek Hart der duisternis bijna terloops eeuwen van koloniale geschiedenis samen. Vanuit het perspectief van de kolonist dan, een zwaar gedesillusioneerde kolonist. Als je naar het lot van de gekoloniseerde kijkt, blijft van de glans die die geschiedenis in Nederlandse musea, boeken of kastelen wellicht nog kan vertonen, weinig over. Deze conclusie kun je trekken uit De plantage van onze voorouders van Maartje Duin en Peggy Bouva. De achtdelige podcast-reeks begint met Duins recherche in haar eigen familiegeschiedenis. Haar bet-betovergrootmoeder blijkt in 1863 voor 1,38 procent eigenaar van de suikerrietplantage Tout Lui Faut in Suriname te zijn geweest. Duin legt contact met Peggy Bouva, een van de nakomelingen van de slaven die op de plantage meerdere generaties lang geleefd, en geleden hebben. Met elke aflevering dring je samen met de twee vrouwen verder door in het historische struikgewas. Uiteindelijk stap je met hen in het vliegtuig naar Suriname en zit je naast hen in het busje naar plantage Tout Lui Faut, of naar wat ervan over is. En altijd is er die spanning. Door dat wat vandaag gezegd, onhandig geformuleerd, of nog steeds niet gezegd zou kunnen worden. En stel dát iemand sorry wil zeggen. Is er dan iemand die op jouw sorry zit te wachten? CHRISTIANE GRONENBERG
De plantage van onze voorouders, 2020, Prospektor/VPRO, te beluisteren op vpro.nl
25
zuiderlucht 6+7/2021
De voorkeur van... Bibi Ortjens Blendr & Filtr HETZELFDE ALS ASBEST _ ‘Ik ben een groot tegenstander van gebouwen isoleren. Ik vind dat belachelijk. Maar écht belachelijk, hé. Je wilt toch niet weten hoeveel koolstof er al geproduceerd is om dat isolatiemiddel
De poëzie van het kleine leven T
ijdens de repetities voor Donizetti’s L’elisir
van Michel Huisman, ik vind het prachtig
d’Amore praat klassiek zangeres Bibi Ortjens
als architecten optimisme durven te tonen,
ons bij over haar smaken en voorkeuren.
uit liefde voor wat ze mooi vinden, en niet
Tussen elke zin klinkt haar ontwapenende lach.
meegaan met de hype. Het is het besef dat
te maken? En je wilt toch ook niet weten
je deel uitmaakt van een groter geheel, van
wat ze over dertig jaar gaan doen met
MUZIEK ‘Als het erom zou gaan welke muziek
een lange traditie waarin veel mensen je zijn
al dat isolatiemateriaal dat daar op een
ik zou meenemen naar een onbewoond eiland,
voorgegaan.
hoop zal liggen? Dat wordt hetzelfde
dan begin ik met Duitstalige vroeg-, hoog- en
verhaal als asbest.’
laatromantische liederen. Denk aan Schubert,
bedankt Marcus Aurelius behalve zijn ouders
Architectuurvisionair Luc Deleu over een
Schumann, Brahms, Wolf en Richard Strauss.
en voorouders iedereen van wie hij iets heeft
van de energiehypes van deze tijd.
Mijn heldin is sopraan Elly Ameling. Hoewel
geleerd. Het idee dat we individuen zijn die
ik haar nooit heb ontmoet, heb ik van haar
allemaal iets nieuws creëren, klopt niet. Het
SNELLER EN STABIELER _ ’Blijkbaar
geleerd dat dit een niet-egocentrisch genre is.
getuigt van arrogantie, zonder traditie gaat het
heb ik langdradig koper in huis. Dat
Het is fijnbesnaard en gedetailleerd, één en al
niet.’
wist ik niet. En dat moet nu glasvezel
poëzie. Ameling is iemand die alles in dienst
worden. Dan ga ik sneller en stabieler
stelt van de muziek.
surfen, zegt de provider. Ik vind dat ik
Ik hou ook van het klassieke operettegenre,
BEELDENDE KUNST ‘Marc Chagall, Charles Eijck en Charlotte Salomon hebben de liefde
al jaren snel en stabiel surf, eigenlijk
van Robert Stolz en Nico Dostal, en van de
afgebeeld zonder angst voor de kritiek dat
almaar sneller omdat ikzelf almaar
swing uit de jaren dertig en veertig: Benny
hun kunst figuratief was. Ik ben een stiekeme
trager word. Maar wie ben ik.’
Goodman, Glen Miller, Artie Shaw en Tommy
verzamelaar van Charles Eijck, ik heb al wat
Standaard-columnist Bernard Dewulf
Dorsey. Als ik die muziek hoor, voel ik me deel
prints en litho’s. Het is geen optimistisch
wordt buiten zijn medeweten aangesloten
uitmaken van de geschiedenis.
werk, dat klopt, maar ik hou van het lokale
op de nieuwe tijd.
Er gaat geen week voorbij dat ik niet naar
op zijn schilderijen, de vakwerkhuisjes, en
Rowwen Hèze luister. In zijn solowerk is zanger
het tekenachtige van zijn schilderijen. Zijn
VANGNET VOOR FALEND BELEID
Jack Poels, met zijn poëzie van het kleine leven,
portretten ontberen elke vorm van ijdelheid.
_ ‘Intensive care is in de eerste plaats
op zijn best.
bedoeld voor acute trauma’s, niet als
Genres resoneren verschillende delen van
Ik hou van het werk van Fons Haagmans. Zijn afbeeldingen van een ezel met een gitaar of een
vangnet voor falend beleid.’
jezelf. Het geweldige van deze tijd is dat je het
vos met een liederenboek staan in een lange
Socioloog Willem Schinkel over de
allemaal naast elkaar kunt beluisteren.’
traditie.
FILM/TV/NETFLIX ‘Ik kijk geen tv of Netflix.
met haar werk. Ze is ooit van de academie
DE LAATSTE KIEZER _ ‘Je zou
Niet dat het minderwaardig is of zo, ik heb
gegaan omdat ze daar niet figuratief mocht
denken: links laat Rutte deze rotzooi
geen zin er tijd aan te besteden. Ik hou van de
werken. Toen ik voor het eerst het werk
opruimen. Dan vormt hij maar een
films van David Lynch en Andrej Tarkovski.
van Charlotte Salomon zag, begreep ik
minderheidskabinet. Of hij vraagt
Het is poëtische cinema waar, net als in de
wat ze bedoelde. Die is niet bang voor het
om nieuwe verkiezingen. Maar nee,
Duitse liedkunst, niet bewust naar een doel
dramatische, niet bang om een verhaal te
daar komen Lilianne Ploumen en
of product wordt toegewerkt. Er is geen
schilderen. En ook haar kleurgebruik is niet
Jesse Klaver al met hun collectieve
maatschappelijk of politiek standpunt; je moet
niks.’
stockholmsyndroom naar de
durven vertrouwen op het onderbewustzijn.
formatietafel geschuifeld. Niet rusten
David Lynch noemt dat “catching the big
BOEKEN ‘Ik heb net Far From the Madding
tot ze ook hun laatste kiezer hebben
fish”. Als kunst niet over het spirituele gaat,
Crowd uit, van Thomas Hardy. Ik las de
verloren.’
zei Tarkovski, is het geen kunst. Daar ben
vertaling, mijn vriend het Engelse origineel, zo
Volgens Kustaw Bessems blijft de neiging
ik het mee eens. Kunst moet individu- en
kon ik vergelijken. Ik heb er een hernieuwde
naar zelfdestructie bij linkse politici
tijdoverstijgend zijn.’
liefde voor de Nederlandse taal aan
Nederlandse aanpak van de coronacrisis.
Mijn moeder schildert, haar huis hangt vol
onverminderd groot.
26
Aan het begin van zijn Overpeinzingen
overgehouden. Het zijn de observaties die het
ARCHITECTUUR ‘Of het nu de Charles
tot zo’n goed boek maken. Hardy beschrijft heel
Voscour in Maastricht is van Charles
precies de psychologische veranderingen bij de
Vandenhove, of het Maankwartier in Heerlen
hoofdpersonen.
zuiderlucht 6+7/2021
Nog te vaccineren oudjes
Boeken top 10
Bibi Ortjens (Maastricht, 1996) begon op haar 17de met zingen en studeerde in 2019 cum laude af aan het conservatorium in Maastricht. In 2019 maakte ze haar debuut bij Opera Zuid in Die Zauberflöte. Vorig jaar maakte ze haar theaterdebuut in de monoloog Mara van Ger Bertholet. Deze zomer vertolkt ze Gianetta in L’Eliser d’Amore van Gaetano Donizetti.
Mijn moeder las me ooit voor uit de Het kleine Huis-serie van Laura Ingalls Wilder, ik herlees de boeken nog steeds, over een gezin dat steeds verder naar het westen trekt. Waarom? Opnieuw het besef van de levens die ons voor zijn gegaan, hier aan de hand van de beschrijvingen van het huiselijk leven. Ik las De bijbel tegelijkertijd met De bijbel voor ongelovigen van Guus Kuijer. Je zou denken dat hij het schreef om te laten zien
1 — Lucinda Riley De zeven zussen (-) 2 — Jeroen Brouwers Cliënt E. Busken (-) 3 — C harlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (1) 4 — N icci French Wie niet horen wil (-) 5 — R amsey Nasr De fundamenten (-) 6 — R oxane van Iperen De genocidefax (-) 7 — L ale Gül Ik ga leven (-) 8 — T onke Dragt De brief voor de koning (-) 9 — I rene Valejo Papyrus (-) 10 — A .F.Th. van der Heijden Stemvorken (-)
hoe het écht zat; het tegendeel is waar. Bij Kuijer komen zelfs de meest onrealistische passages in de Bijbel tot leven. Een modern boek? Dan kies ik Harry Potter. Geniaal. Alles wat ik in een fantasiewereld wil tegenkomen, kom ik daar tegen. Harry Potter gaat zeker mee naar een onbewoond eiland.’
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
THEATER ‘Toen ik werd gevraagd voor de theatermonoloog Mara van Ger Bertholet heb ik pas ontdekt wat er allemaal samenkomt in het theater. Door corona is het stuk pas in september opgevoerd, per
The Missing Inks
voorstelling mochten maar dertig mensen in de zaal. In Maastricht zag ik een stuk van Buurttheatergroep Mariaberg, onder leiding van Tamara Jongerden - nog zo’n voorbeeld van iemand die haar ego aan de kant durft te zetten. Het script is gebaseerd op gesprekken met buurtbewoners, er komen thema’s als huiselijk geweld aan bod. Het is een ontroerende ode aan het ongepolijste menselijk bestaan.’ WIDO SMEETS themissinginks.com
T
ien zinnen per dag schreef Jeroen Brouwers aan wat uiteindelijk Cliënt E. Busken werd, het boek dat de Libris Literatuurprijs 2021 won. Hij heeft er naar eigen zeggen vier jaar over gedaan. Op tv liet hij het met vulpen geschreven manuscript zien, een spaghetti van woorden, zinnen, doorhalingen en curieuze strepen op in vreemde vormen gescheurde vellen papier. Van Mensje van Keulen (‘schrijven is een kwelling, maar niet schrijven is een nog grotere kwelling’) las ik ooit dat ze een productie heeft van één zin per dag, een passende overdrijving om duidelijk te maken dat die kwelling ook nog eens priegelwerk is. In Cliënt E. Busken komt een in een verpleeghuis opgenomen man aan het woord die volgens de auteur ‘ten prooi is aan mist in zijn hoofd, dus haalt hij alles door elkaar’. De gedachten ‘schieten door het hoofd, zonder enige logica, de ene associatie vult de andere aan’. Brouwers gebruikt de monologue intérieur, een 19e eeuwse vorm waarmee je als oude, blanke schrijver ook in de 21ste eeuw een prijs kunt winnen. Lof voor de jury dus, die het los van modes en straatrumoer heeft aangedurfd dit meesterwerk te bekronen, vast ook vanwege het experimentele karakter van het boek: de virtuoze ongeremdheid. Nooit eerder won Brouwers (81) de Librisprijs, zoals hij ook vergeefs heeft gewacht op de P.C. Hooftprijs, de moeder der literaire prijzen. Nu was het op het nippertje, want Cliënt E. Busken is toch echt zijn laatste boek. Hoe zit het dan met de innerlijke noodzaak van de schrijver om te schrijven, vroeg Tonko van Nieuwsuur met gespeelde verbazing. ‘Mijn hoofd is leeg, ik ben met emeritaat’, antwoordde de schrijver, en verwees naar de bijna zeventig boeken die hij heeft geschreven. Zo ver is generatiegenoot Mensje van Keulen (74) nog lang niet. ‘Blijkbaar val ik nu onder te vaccineren oudjes’, zei ze vorige maand in De Standaard, ‘maar ik hou er nog lang niet mee op, hoor.’ (WS)
27
het is niet niks
zuiderlucht 6+7/2021
28
berichten uit de sector
25 AVONDEN LIVEMUZIEK IN MAASTRICHT | 30 DAPPERE KEUZES EN STERKE VROUWEN BIJ PASSIESPELEN TEGELEN | 31 NAPOLEON IS TERUG IN LUIK | 32 WOONWINKELEN & WANDELEN IN HET SPHINXKWARTIER | 33
foto Afagh Morrowatian
DE BESTE NIEUWSFOTO’S VAN 2020 IN HET LIMBURGS MUSEUM | 34
cultuuragenda
HET SMELTENDE MEISJE VAN ROSHANAK MORROWATIAN
36 columns
TIMO DE RIJK - DESIGN HEEFT FRANK SINATRA'S NODIG | 37 STIJN HUIJTS - RAAKT VERVOERD DOOR ENGELEN | 39
PAG 35
29
zl podium 6-7/2021
BORREL NOTEN: KLINKEN OP DE KLANKEN VAN ZOMER
foto Studio Perspectiv
foto Studio Perspectiv
foto Focuss22
Stichting Cultura Mosae in Maastricht presenteert de tweede editie van Borrel Noten: Op een unieke locatie bij het stadspark iedere woensdag- tot en met zondagavond genieten van de lekkerste livemuziek.
I
edere Borrel Noten avond heeft een eigen genre; van pop tot jazz en blues, tot klassiek en Mediterraan. De unieke locatie bij de Helpoort, tussen het stadspark en de oude stadsomwalling, is al genoeg om je even in het buitenland te wanen. Om het ultieme vakantiegevoel compleet te maken ging Cultura Mosae op zoek naar kleine ensembles, passend bij het concept. Hiervoor werkte de organisatie wederom samen met Giel Coenen, programmeur van Jekerjazz. Het resultaat? Een gevarieerd programma, met een mooie mix van jazz, strijkers, singer-songwriters en klassieke ensembles. Vijf weken lang, vijf dagen, vijfentwintig optredens. De zomer in Maastricht werd al jaren gekenmerkt door André Rieu en het Preuvenemint. Daartussen was het eigenlijk wel heel stil voor een bruisende stad. Zeker in deze tijd is er behoefte aan cultuur, vermaak en samenzijn, vanzelfsprekend op een veilige en verantwoorde manier. Door op verschillende avonden in juli en augustus een cultureel avondprogramma aan te bieden op het pittoreske plekje tussen de Pater Vincktoren en de Helpoort (eind Bernardusstraat), zorgt Cultura Mosae vijf weken lang, vijf dagen per week voor fijne muzikale zomeravonden in Mediterrane sfeer. En dat genieten van fijne muziek, dat doe je hier uiteraard met een lekker drankje en/of hapje erbij.
30
Borrel Noten, van 21 juli t/m 22 augustus, telkens vanaf 21.00 uur (duur ca. 1,5 uur), bij de Helpoort in Maastricht, naast het terras van horecagelegenheid d’n Hiemel. Bij zeer slecht weer wordt het concert naar binnen verplaatst. Wanneer de richtlijnen hier
nog om vragen, worden de zitplekken voor gasten coronaproof (1.5 m afstand in acht houdend) opgesteld. Het volledige programma van Borrel Noten vind je op: culturamosae.nl
zl podium 6-7/2021
‘ IN WAT VOOR EEN IDIOTE WERELD ZIJN WIJ TERECHTKOMEN.’ Uit: Hem achterna, een passiespel
foto Adriaan de Roode
foto Zebra Fotostudio's Venlo/Peter de Ronde
De Passiespelen Tegelen gaan door deze zomer. Vanaf 3 juli is in Openluchttheater De Doolhof in Tegelen Hem achterna, een passiespel te zien; een theaterbelevenis over goed en kwaad, dappere keuzes en sterke vrouwen die gelijkwaardig zijn aan mannen.
D
e 21ste editie van de Passiespelen Tegelen komt ruim een jaar na de geplande première op het podium en is een van de eerste grote theaterproducties die live mét publiek te zien zal zijn. Na twee maal uitstel wilden de 300 passiespelers per se nog dit jaar spelen. ‘Trillend van opwinding stonden we in maart vorig jaar in de startblokken, we voelden dat we het samen zouden gaan flikken’, blikt regisseur Cees Rullens terug. ‘Nog slechts zes weken hadden we te gaan. Die zes weken zouden langer dan een jaar duren en de wereld verschrikkelijk ontwrichten. Wij voelen het als onze plicht om ons verhaal juist in deze moeilijke periode te vertellen. De droom is dat het publiek innerlijk rijker naar huis gaat. We kunnen allemaal wel wat spirituele vitaminen gebruiken.’
passiespelen.nl
foto Zebra Fotostudio's Venlo/Peter de Ronde
De Passiespelen Tegelen worden tussen 3 juli en 5 september 36 maal opgevoerd.
EEN SPIEGEL VOOR DE SAMENLEVING De Passiespelen Tegelen verbeelden het emotionele verhaal over de laatste dagen van Jezus. Toch is elke editie anders, doordat een nieuw artistiek team het verhaal vertelt en verweeft met actuele gebeurtenissen. Bekende en nieuwe verhalen smelten samen in spectaculair openluchttheater over strijd, onderdrukking en verdriet. Maar ook over een oprecht geloof in een betere wereld. Cees Rullens: ‘Wij roepen graag dat de Passiespelen de spiegel zijn die de maatschappij nodig heeft op dat moment. Naast de oorlogen die blijven oplaaien en de onmenselijke vluchtelingenstroom, toont de pandemie, die verschrikkelijk voortwoekerde over de wereld, ons een samenleving die een spiegel bleek voor ons allemaal. We konden niet meer samenkomen, niet meer samen vieren, niet meer samen treuren. Wat hebben we dat gemist. Wereldwijd zal de mensheid zich dadelijk herpakken. Dan valt er wat ons betreft iets te leren van de pijn die we in het afgelopen jaar hebben ervaren, de diepere zin van dit alles. Zouden we elkaar misschien toch echt nodig hebben? Zullen we de wereld daar eens naar inrichten? In alle bescheidenheid doen wij in Tegelen nu al wat wij mogen en moeten doen: het publiek een voorstelling bieden. Eentje die ertoe doet.’
31
zl podium 6-7/2021
Luik, een stad met voor elk wat wils Luik is de toeristische hotspot van Wallonië, met tal van troeven en activiteiten: van de magistrale kapittelkerken tot hoogstaande kunstmusea en de Opéra, van de groene terrassen Les Coteaux de la Citadelle tot een tocht op de Maas – er is werkelijk voor elk wat wils. In 2020 ontdekt u in ZL Podium elke maand een ander hoogtepunt van Luik. Tot gauw bij een bezoek in La Cité Ardente, de vurige stad!
NAPOLEON KOMT VOOR DE DERDE KEER NAAR LUIK
Portret van Napoleon © Collectie NBC / Bruno Ledoux
32
Tot twee keer toe heeft Napoleon op zijn reizen Luik bezocht: de eerste keer in 1803 en de tweede in 1811. En nu valt Luik voor de derde keer de eer te beurt deze tot de verbeelding sprekende persoonlijkheid te begroeten, en wel in het station van Luik-Guillemins. In het kader van de tweehonderdste verjaardag van zijn dood is daar de tentoonstelling Napoleon, voorbij de mythe te bezichtigen, die – onder auspiciën van de Fondation Napoléon – een overzicht biedt van de belangrijkste etappes in het leven van Napoleon Bonaparte. Deze nieuwe expo wil geen verheerlijkt portret schetsen van het illustere personage, maar streeft er vooral naar objectief en kritisch te zijn. De wetenschappelijke omlijsting door een team van historici onder leiding van prof. Philippe Raxhon van de Luikse universiteit moet er garant voor staan dat een veel voorkomende valkuil vermeden wordt: het op een voetstuk plaatsen van de van oorsprong Corsicaanse veldheer. Want al was Napoleon tijdens zijn leven voor velen een held, hij werd door minstens evenveel anderen gehaat. De driehonderd originele stukken die in de tentoonstelling te zien zijn, afkomstig uit privécollecties,
waaronder die van Bruno Ledoux, en van gerenommeerde Belgische en internationale instellingen, geven een buitengewoon boeiend beeld van het bewogen leven van de keizer-generaal. Drie grote decors, diverse scenario’s, talrijke verhelderende teksten en films en een viertalige audiogids maken het bezoek even spannend als leerzaam. Aan de hand van een klassieke chronologische route concentreert de Luikse tentoonstelling zich op een tiental thema’s die de bezoeker in staat stellen de mens Napoleon, zijn leven en zijn werk beter te begrijpen. Napoleon, voorbij de mythe, 3 april 2021 t/m 9 januari 2022 in het station van Luik-Guillemins, elke dag geopend van 10.00 tot 18.30 uur, de laatste entree is om 17.00 uur. Er wordt een catalogus van de tentoonstelling opgesteld, met een voorwoord door Thierry Lentz, directeur van de Fondation Napoléon. Voor groepsreserveringen en rondleidingen, met inachtneming van de coronamaatregelen: +32 (0)4 224 49 38 | caracascom.com Online tickets en informatie: europaexpo.be
zl podium 6-7/2021
Ω
VRIJTHOF
De cokesfabriek. foto Fred Berghmans
De Brandweerkantine. foto Derk Zijlker
SPHINXKWARTIER Het Sphinxkwartier is ook deze zomer dé creatieve en culturele hotspot van Maastricht. Vind verkoeling in ‘t Bassin, blus je dorst bij de Brandweerkantine of bezoek inspirerende exposities, voorstellingen en meer leuks in en aan de voormalige fabriekspanden.
MARKT
ONTDEK EEN ANDER MAASTRICHT
Gelegen tussen de Noorderbrug en de monumentale binnenstad, is het Sphinxkwartier letterlijk en figuurlijk de grens tussen oud en nieuw Maastricht. De wijk is dankzij haar ‘buurtbewoners’ zoals poppodium Muziekgieterij, Lumière Cinema, toonzaal Bureau Europa, The Student Hotel en broedplaats Landbouwbelang een culturele en creatieve plek. Een ander Maastricht, dat nog volop in ontwikkeling is!
SPHINX, STAP, SPRONG Maak kennis met de buurt en de buren. Sphinx, stap en spring langs de verschillende hotspots met de leukste acties. Zo kom je nog eens ergens en ontdek je in no time de buurt! Ga woonwinkelen bij Loods 5, klauteren bij Boulder Gym, speel spellen bij Olround Bowling & Prison Island of geniet van de zomerzon in ’t Bassin… om maar eens wat te noemen. WANDELING Haal een frisse neus in het Frontenpark met een kopje versgebrande koffie van Blanche Dael of maak een reis door de tijd in de Sphinxpassage. Er valt immers genoeg te ontdekken! In een klein uurtje loop je van filmhuis Lumière aan de historische binnenhaven via het Frontenpark door naar Lambèr (Lambertuskerk). Onderweg breek je door de oude vestigingswerken (de Lage en Hoge Fronten) en zie je overal de ruwe sporen van de industrialisatie en de ruige natuur. Een absolute aanrader in ieder seizoen. Deze en nog veel meer wandelingen vind je terug op de website.
sphinxkwartier.nl
DE COKESFABRIEK In 2019 werd wereldberoemd designer Valentin Loellman eigenaar van dit industriële rijksmonument, ook bekend als gasfabriek. Het plan? Een uniek atelierconcept, dat alles zegt over hoe Valentin Loellmann zijn kunstenaarschap ziet én hoe hij, van daaruit, relaties legt met het publiek en hoe kunst daarin een plek hoort te krijgen. Inmiddels is de restauratie van het rijksmonument in volle gang. De eerste stap is het bedrijfsklaar maken van de werkplaatsen op de begane grond. Wat volgt zijn de bouw van een tweeverdiepingen hoge botanische kas met een aansluitende waterpartij, de aanleg van een beeldentuin met paviljoen én het inrichten van publieke en educatieve ruimtes. Ook zijn er op de verschillende etages van de voormalige fabriek een aantal artist in residency-studio’s te vinden. Loop langs en neem een kijkje! SPHINXMARKT Het eigenwijze en eigenzinnige industriële Sphinxkwartier in Maastricht is volop in beweging en ontwikkeling. Heb jij het al ontdekt? Iedereen is daarom uitgenodigd om op 10 juli naar de Sphinxmarkt te komen. Een markt die verbindt en je ook nog vermaakt! Kijk je ogen uit bij de stands met kunst, moderne ambacht en unieke snuisterijen. Dat is de kracht van de Sphinxmarkt; kwalitatief, divers en lokaal. Meer weten? Kijk op sphinxmarkt.nl
sphinxkwartier.maastricht
sphinxkwartier
33
zl podium 6-7/2021
LIMBURGS MUSEUM: VEEL TE ZIEN, VEEL TE DOEN, VEEL TE BELEVEN
foto Limburgs Museum
34
VAN DAAR & VAN HIER verlengd t/m 5 september De expositie laat zien dat de dekolonisatie van Nederlands-Indië het leven van jonge Limburgers vandaag nog steeds beïnvloedt. 75 jaar na de Japanse capitulatie en de start van de Dekolonisatie oorlog gingen 25 Limburgse jongeren op zoek naar hun Indische of Molukse wortels. In de tentoonstelling vertellen ze wat ze ontdekten over hun familiegeschiedenis en gaan ze in gesprek met hun (groot)ouders over een door trauma omgeven verleden. Maak kennis met hun zoektocht naar afkomst en identiteit. foto Kees van de Veen
MACHTIGE MAAS verlengd t/m 29 augustus De Maas stroomt door het Limburgs Museum. Zes zalen dompelen je onder in beeld, licht en geluid van een grote groep kunstenaars. Ze reflecteren op de rivier die door de Limburgers liefkozend ‘Mooder Maas’ wordt genoemd. Dat levert vier gezichten op. Je ervaart de Maas als muze, als inspiratiebron voor bijvoorbeeld landschapsschilders. Je ziet de Maas als monster, als regenrivier van 130 Limburgse kilometers die hele steden en dorpen kan overstromen. Je leert de Maas kennen als moordenaar, als een door de industrie vervuilde stroom water, vol gif en plastic. En natuurlijk voel je de Maas als moeder. Gastcurator Servé Hermans - acteur, regisseur en artistiek leider bij Toneelgroep Maastricht brengt met Machtige Maas de vertelkracht van het theater naar het museum. Hij verzamelde speciaal voor deze multidisciplinaire tentoonstelling een heel kunstenaarscollectief om zich heen: Claudy Jongstra en Berlinde de Bruyckere bijvoorbeeld. Maar ook filmmaker Rob Hodselmans, ontwerper Tim Scheffer, componist Kwinten Mordijck, de schrijvers Annet Bremen en Frans Pollux, videokunstenaar Arjen Klerkx, lichtontwerper Uri Rapaport en acteur Huub Stapel droegen bij aan Machtige Maas.
foto Moluks Historisch Museum Den Haag, collectie W. Mual
Na maanden gesloten te zijn is het Limburgs Museum in Venlo weer open. Naast de vaste presentatie over alles wat Limburg Limburgs maakt zijn er ook tijdelijke tentoonstellingen over de vele gezichten van de Maas, een presentatie van de beste nieuwsfoto’s van Nederland en een expositie over de dekolonisatie van Nederlands-Indië.
ZILVEREN CAMERA 2020 de beste nieuwsfoto’s van Nederland vanaf 11 juli De Zilveren Camera is de Nederlandse prijs voor foto journalistiek en documentaire fotografie en wordt sinds 1949 uitgereikt. De beste foto’s van 2020 zijn verzameld in deze tentoonstelling. Centraal staat de winnende reportage van fotograaf Kees van de Veen. Hij volgde tijdens de eerste corona-golf Piet Franssen uit Tegelen, die werd opgenomen op de intensive care in Assen met een besmetting met het coronavirus. limburgsmuseum.nl
zl podium 6-7/2021
HET ZOMERT TIJDENS SCHRIT_TMACHER 2021 Er is lang naar uitgezien. Van 22 juni tot en met 11 juli vindt de 26ste editie van dansfestival schrit_tmacher plaats. In een hybride vorm met zowel OFF- als ONline activiteiten, maar zeker even spraakmakend als eerdere jaren.
Roshanak Morrowatian. foto Afagh Morrowatian Compagnie par Terre / Anne Nguyen, À mon bel amour. foto Patrick Berger
N
a bijna één jaar alleen online in contact te zijn geweest met makers en publiek ziet schrit_tmacher er met name naar uit om weer live een aantal Nederlandse premières van gezelschappen uit het buitenland aan het publiek te mogen presenteren. De 26ste editie legt een sterk accent op dansvernieuwing, actualiteit en niet-westerse perspectieven. OOG VOOR DANSVERNIEUWING Op het programma staat een veelzeggende parabel van de Brits-Bengaalse
Akram Khan Company, Outwitting the Devil. foto Jean Louis Fernandez
meesterchoreograaf Akram Khan, waarin zes dansers speuren naar verhalen van gevallen goden uit een schitterend epos. Het jonge Chinese talent Yang Zhen gaat in zijn voorstelling Destination (verwijzend naar een bekende homobar in Beijing) met grensverleggende moderne dans op zoek naar cultureel, politiek en seksueel beladen beweging, die in China lang verborgen moest blijven. De vernieuwende Franse choreograaf Anna Nguyen onderzoekt in À mon bel amour de samenhang tussen schoonheid, identiteit en persoonlijkheid in een mix van hiphop, klassiek ballet en martial arts. En Traces van de Vlaming Wim Vandekeybus opent het energieke spoor naar een overweldigende natuur die ouder is dan de mens zich kan heugen. VERRASSEND PROGRAMMA VAN JONGE MAKERS Naast het hoofdprogramma voorziet deze hybride festivaleditie in een verdiepend contextprogramma. In SCHUNCK in Heerlen kan het publiek Redo en de uit Limburg afkomstige Dominique Vleeshouwer aan het werk zien aan het vervolg op hun cross-over Blurred Lines. Voor het nieuwe project SIDEWALK Movies brengt het festival lokale makers,
waaronder de choreografe Audrey Apers, componist Reggy van Bakel en beeldend kunstenares Tanja Ritterbex samen om het centrum van Heerlen met dans (liveperformances en film) te transformeren in een nieuwe bron van energie en inspiratie. De winnaar van de Prijs van de Nederlandse Dansdagen Maastricht 2020 Roshanak Morrowatian toont samen met o.m. Mami Izumi de installatieperformance Sister met een levensgrote waxsculptuur van een smeltend meisje. Verspreid over heel Limburg duikt in de openbare ruimte een dansexpositie met werk van de Nederlandse fotograaf Daan Brand op. Jonge makers produceren en presenteren samen een nieuwe CoLaboration. En natuurlijk is er dans voor het jong(ste)e publiek, met bijdragen van het Franse Cie Acosm, Dadodans / Gaia Gonnelli, De Stilte en Danstheater AYA. Dans verbindt. En die verbinding is nu harder nodig dan ooit.
schrit_tmacher, van 22 juni t/m 11 juli op diverse locaties en met diverse online activiteiten. schrittmacherfestival.nl
35
zl podium 6-7/2021 > Positions #6: Bodywork. Vijf kunstenaars laten hun licht schijnen op de maakbaarheid van het lichaam. T/m 26 september. Radically Mine. Hoe denken MBO-scholieren over het koloniale verleden? Van 22 april t/m 18 juli in Van Abbemuseum.
vanabbemuseum.nl EUPEN
> Gesticulating … wildly. Solotentoonstelling van Helen Anna Flanagan, winnares van de eerste IKOB Internationale Prijs voor Feministische Kunst. Van 11 mei t/m 15 augustus. Alexandra Tretter: Die Module spielen verrückt. Composities verkennen de constante grensverschuivingen van lichaam en geest. Van 13 juni t/m 15 augustus in IKOB.
naarhetmuseum.eu
Architectuur, design&mode DEN BOSCH
> Für dich - wider dich. Sieraden, schilderijen en fabuleuze kostuumontwerpen van Meret Oppenheim (1913-1985). Van 21 april t/m 5 september. Radical Austria - Everyting is Architecture. Grensverleggende en maatschappijkritische werken van de Oostenrijkse avant-garde uit de jaren ‘60 en ‘70. Van 21 april t/m 3 oktober. Designprijs 2021. Drie talenten uit de Brabantse designwereld. Van 9 juni t/m 19 september in Design Museum.
designmuseum.nl EUSKIRCHEN
> Mode 68 - Mini, sexy, provokant. 150 keer originele kleding en accessoires uit de bewogen jaren zestig. T/m 15 augustus in LVR-Industriemuseum Tuchfabrik Müller. naarhetmuseum.eu HEERLEN
> In Search of Sharawadgi. Ideeën en dromen van tuinontwerper Piet Oudolf en LOLA Landscape Architects. Van 9 juni t/m 17 oktober in Schunck. schunck.nl KERKRADE
> Showroom Limburg. Eigentijdse, innovatieve ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw) projecten van IBA Parkstad wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. Vanaf 9 juni in Discovery Museum. discoverymuseum.nl
36
KOMMERN
> Bartning.Bartning.Bartning. Otto Bartning (1883-1959), oprichter van het Bauhaus-idee en protagonist van de moderne kerkbouw. T/m 1 oktober in het LVR Freilichtmuseum Kommern.
naarhetmuseum.eu MAASTRICHT
> Love In A Mist. Vrouwen in de architectuur(historie), van het zusterklooster tot de vroedvrouwenschool tot de abortuskliniek. Van 14 februari t/m 15 augustus in Bureau Europa.
31 juli. Art Cinema 1 Expanded Compositions. Op 2 juli om 15.00 uur in Club Solo. clubsolo.nl > Evenwicht in cortenstaal. Abstracte sculpturen van Helen Vergouwen op de binnenplaats van het museum. Van 20 maart t/m 31 december. You Know I Am Not There. Danielle Lemaire ontdekt in haar tekeningen de schoonheid, mystiek en melancholie in de wereld van Nick Drake. Van 9 juni t/m 7 november in Stedelijk Museum Breda. stedelijkmuseumbreda.nl
bureau-europa.nl
GENK
> RESET. Gert Robijns en Hugo Duchateau pakken het Emile Van Dorenmuseum in - letterlijk. T/m 20 juni in Emile Van Dorenmuseum.
emilevandorenmuseum.be > Eindejaarstentoonstelling De Finale. De academie stelt haar deuren open voor de tentoonstelling van de werken van haar leerlingen. Op 28 & 29 augustus en 4 & 5 september in de Genkse Academie voor Beeldende Kunst & Media. gavoorkunst.be
DÜREN
O
Beeldende kunst AKEN
> Bürgerliche Kunstkammer. Collecties van Akense burgers. Permanente expositie in Suermondt-Ludwig-Museum. naarhetmuseum.eu BERG AAN DE MAAS
> Realisme. Realistisch werk van Rolf Weijburg, Siemen Dijkstra en Huub Niessen. Van 16 mei t/m 27 juni. Zomerexpositie. Groepsexpositie met diverse kunstenaars van de galerie. Van 11 juli t/m 29 september in Galerie JoLi. galeriejoli.nl BREDA
> Aaron van Erp. Schilderijen en tekeningen van Aaron van Erp (Veghel, 1978). Van 16 mei t/m 27 juni. Hotel Solo. Lu’um. Van 1 t/m
> Alice Creischer, Kasia Fudakowski, Pakui Hardware. Tentoonstellingen van de Günther Peill Stichting met de prijswinnares en ontvangers van een studiebeurs. Van 2 mei t/m 8 augustus. Vom Mähen zum Frieden. Werkcyclus van Alex Müller. Van 1 mei t/m 8 augustus in Leopold Hoesch Museum.
> LABIOMISTA. Een evoluerende kunstenplek van Koen Vanmechelen over de mix van het leven. Van 1 april t/m 7 november in LABIOMISTA. labiomista.be
> SHOUT. Het krachtige visuele werk van vijf Europese graphic art-iconen. Van 3 juli t/m 26 september in C-mine. c-mine.be HASSELT
> Current Age: De onzichtbare netwerken. Studio Plastique doet artistiek onderzoek naar de energienetwerken die onze hele planeet overspannen. Van 1 mei t/m 1 augustus. Lives of Forms. Duotentoonstelling van Kamrooz Aram en Iman Issa over de politieke betekenissen van esthetische vormen. Van 1 mei t/m 1 augustus. Pejvak. Presentatie van kunstenaarsduo Pejvak: Rouzbeh Akhbari en Felix Kalmenson. Van 12 juni t/m 22 augustus in Z33. z33.be HEERLEN > Theofanie - Up and Out. Voor het trappenhuis van Schunck ontwierp Gijs Frieling een wonderlijk landschap van planten, mensen en objecten. T/m 29 augustus. David Bade Meets - Pink Peril Roller Derby. Bade duikt in de wereld van een zestal bijzondere groepen en clubs in Heerlen. T/m 31 december in Schunck. schunck.nl HELMOND
> Tentoonstelling in talloze aktes. Vier kunstenaars in het grensgebied van theater en beeldende kunst. Van 25 januari t/m 4 juli in Cacaofabriek.
cacaofabriek.nl KORNELIMÜNSTER > Zweite Natur. De natuur in de schilderkunst en fotografie. T/m
naarhetmuseum.eu EIJSDEN-MARGRATEN
> plateauKUNST 2021. Jaarlijkse kunstroute, met bijdragen van 40 kunstenaars gepresenteerd in schuren, molen, boomgaarden, op een zolder en in een kasteel. Op 4 en 5 september.
plateaukunst.nl EINDHOVEN > De kunst van het kijken. Groepsexpositie ter ere van vijf jaar Kunstadvies Hanneke Janssen. Van 15 mei t/m 20 juni in Pennings Foundation.
penningsfoundation.com
Het grafische werk van vijf Europese graphic art-iconen (hier van Marco Oggian) is deze zomer bij C-mine in Genk te zien.
zl podium 6-7/2021 31 oktober in Kunsthaus NRW.
naarhetmuseum.eu LINNICH
> Licht, Schatten, Transparenz. Renato Santarossa schildert met licht. Glas is het enige materiaal dat hij gebruikt. T/m 19 september in Deutsches Glasmalerei Museum.
naarhetmuseum.eu LEUDAL
> Het oordeel - zien of gezien worden. Installatie van Anja Sijben. Van 11 juni t/m 29 augustus dag en nacht te zien in de Missiekapel te Heythuysen. missiekapel.nl LUIK
> Illusions. Optische illusies en luchtspiegelingen en hoe ons brein voor de gek kan worden gehouden. T/m 4 juli in La Cité Miroir.
citemiroir.be > Maurice Musin - Rétrospective. Retrospectief van de onbetwiste meester van het poëtische realisme in België. T/m 15 juli in La Boverie.
Jakubowska, een esthetische ontmoeting tussen hedendaagse kunst en industrieel erfgoed. T/m 19 september in Maison de la Métallurgie et de l’Industrie.
van zestien internationale kunstenaars. Van 6 juni t/m 31 oktober bij KuKuk.
mmil.be
> Das Leben der Raerener Töpfer. Historisch keramiek. Faszination in Ton - reloaded. Permanente expositie hedendaagse keramiek. Doorlopende exposities in Töpfereimuseum Raeren.
MAASTRICHT > Engelenkeel. Soloexpositie Berlinde De Bruyckere. T/m 26 september. The Studio #4: Floor Martens. Van 9 februari t/m 27 juni. That’s Where The Beauty Is. Eerste grote retrospectief van de Amerikaanse kunstenares Margaret Kilgallen. Van 18 mei t/m 7 november. Kunst als verborgen verzet? Een frisse blik op Pieter Brueghel de Jonge en zijn tijdgenoten. Van 2 maart t/m 4 juli in Bonnefantenmuseum.
grenzkunstroute.eu
ROERMOND
> Arts & Crafts. Werk van Anne Büscher, Geir Nustad, Marcel van Hoef, Margot Homan en Henk Wolvers. Van 5 t/m 27 juni in Atelier Marcel van Hoef.
> Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. Van 26 juni t/m 23 april 2022 in Centre Céramique.
> Wunderkammer. Het verzameluniversum van Paul Bogaers, Ton de Gouw en Wijnand van Lieshout. T/m 29 augustus in de LocHal. kunstlocbrabant.nl
centreceramique.nl
> L’essence de la matière. Beeldhouwwerken van Halinka
> Grenzkunstroute. Openlucht expositie op een parcours van drie kilometer met bijdragen
agendatip
> Stations. 11e editie Lustwarande: internationale sculptuurexpositie in sterrenbos De Oude Warande. Van 3 juli t/m 3 oktober. Brief Encounters
5 t/m 27 juni
Marcel van Hoef, Pond View, 2021
Verbindende factoren zijn uitmuntend vakmanschap en een thematische focus op verstilling.
ARTS & CRAFTS Van 5 t/m 27 juni vindt bij Atelier Marcel van Hoef te Roermond de internationale expositie Arts & Crafts plaats. De expositieruimtes, verdeeld over de benedenverdieping van het huis, de binnenplaats en het atelier zijn in totaal ruim 250m2 groot. Marcel van Hoef toont een collectie recente schilderijen in eitempera samen met objecten van vier gerenommeerde collega-kunstenaars: Anne Büscher (DE) en Geir Nustad (NO) - objecten in glas, Margot Homan (NL) - beelden in brons en Henk Wolvers (NL) - objecten in porselein.
Precies wat we nodig hebben
marcelvanhoef.nl TILBURG
RAEREN
column
naarhetmuseum.eu
bonnefanten.nl
laboverie.com
TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN CUBE DESIGN MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.
De expositie is op drie manieren te bezichtigen: ~ z onder afspraak elke zaterdag en zondag, 11-17 uur (max. 20 personen tegelijk binnen, zie website voor eventuele wijzigingen) ~p rivate view op afspraak – van maandag t/m vrijdag, overdag en ’s avonds (max. 20 personen) ~ o nline gallery – ateliermarcelvanhoef.nl Arts & Crafts, 5 t/m 27 juni in Atelier Marcel van Hoef, Swalmerstraat 35, Roermond. Voor contact, actuele info en download brochure: marcelvanhoef.nl
D
avid Byrne, de voormalige zanger van de Amerikaanse new wave band Talking Heads, is een van mijn jeugdhelden. In tegenstelling tot veel andere generatiegenoten neigt hij niet naar reünieconcerten of het heruitbrengen van oude platen in een nieuw jasje. Nostalgie lijkt hem vreemd. De nieuwsgierige kunstenaar Byrne onderzoekt keer op keer verrassende wegen en vernieuwt zich steeds. Soms ben ik hem even kwijt. Hij is bijvoorbeeld zeer geïnteresseerd in moderne dans, en daar ben ik nou niet zo tuk op. Maar een paar jaar geleden trof hij me met het boek How Music Works. Ook hier levert hij geen bespiegeling over de verdiensten van zijn eigen muziekverleden, maar analyseert onder andere de technische en sociale veranderingen die leiden tot nieuwe muziekvormen. Dat is een interessante omkering ten opzichte van de gebruikelijke aanpak van veel cultuurhistorici die in innovatieve beeldende kunst of muziek zelf vaak de aanleiding van de maatschappelijke verandering zien. Een prachtig voorbeeld is de uitvinding van de gevoelige microfoon. Samen met moderne geluidversterking zou het mogelijk zijn om nog grotere groepen toe te spreken of zingen, waarvoor tot voor kort alleen de zangers met een enorm volume in staat waren. Tegelijkertijd leidde de uitvinding van de microfoon, in combinatie met de opkomst van de radio in de jaren dertig tot een nieuwe manier van zingen. Juist zacht en sensueel, alleen mogelijk met de microfoon dichtbij de mond, leek het ineens alsof crooners als Paul Anka en Frank Sinatra alleen voor jouw oren zongen. De aanpak van Byrne stimuleert om de wereld van design en producten beter te begrijpen. Een nieuw product kan een bestaand probleem oplossen, maar veel interessanter is de nieuwe situatie die dan ontstaat. De ontwerpers van de toekomst zijn de Sinatra’s van toen. Ze spelen in op de veranderingen in de wereld, realiseren zich het gevolg van hun innovatie en ontwikkelen vaardigheden die nog niet bestaan. Met de enorme ecologische opgave die ons te wachten staat, is dat precies wat we nodig hebben. TIMO DE RIJK
37
zl podium 6-7/2021 ’21. Twee adembenemende performances van kunstenaars die fysieke grenzen opzoeken. Op 4 en 5 september om 16.00 uur in Park De Oude Warande.
lustwarande.org VALKENBURG
> Gimme Shelter. Judith Krebbekx toont legendes in hedendaagse beeldtaal. Van 9 juni t/m 15 augustus. Trouw aan zijn palet. Werk van portrettist en symbolist Harry Koolen. Van 9 juni t/m 15 augustus. Ondersteboven. Werk van Esther van den Brink, winnares illustratorenwedstrijd Picture This! Van 9 juni t/m 8 augustus in Museum Valkenburg.
museumvalkenburg.nl VALKENSWAARD
> Het beeld spreekt. Art Nouveau in de Nederlandse affichekunst. Van 9 juni t/m 31 oktober in het Steendrukmuseum.
steendrukmuseum.nl VENLO
> Machtige Maas. De rivier in onze verbeelding. Expositie
samengesteld door Servé Hermans. T/m 29 augustus in het Limburgs Museum.
limburgsmuseum.nl WIJLRE
> Spirit of Kindergarten. Internationale groepstentoonstelling. T/m 7 november. Grey Matters. Solotentoonstelling van Oscar Lourens. T/m 9 januari 2022 bij Buitenplaats Kasteel Wijlre.
kasteelwijlre.nl O
Fotografie &film EINDHOVEN
> Quarantaine Uitzicht. Dagelijkse zonsondergang uit raam tijdens lockdown door Noortje Haegens. T/m 20 juni. Lost in transition. In multimedia installatie van Toos Nijssen komen tekeningen tot leven. Van 15 mei t/m 20
agendatip
Tradities en achtergrondverhalen van spouses van expats zijn van 25 juni t/m 17 juli te zien in de expositie Weddings bij Pennings Foundation in Eindhoven.
juni. Eindexamenexpositie SintLucas. Studenten fotografie MBO SintLucas in Eindhoven tonen hun beste werk. Van 25 juni t/m 17 juli. Weddings. Spouses van internationals delen ervaring met cultuurverschillen en tradities. Van 25 juni t/m 17 juli. Naakt. Jonge fotografen tonen
12 t/m 22 augustus
visie op erotiek. Curator Martijn van de Griendt. Van 24 juli t/m 28 augustus in Pennings Foundation.
penningsfoundation.com GENK
> Catwalk. Een terugblik (in boekvorm en als expositie) van fotografe Marleen Daniëls op de wonderjaren uit de modegeschiedenis van zowel internationale als Belgische modeontwerpers. Van 20 mei t/m 7 juni in C-mine. c-mine.be HASSELT
Joseph Karl Stieler, Ludwig von Beethoven, 1820
> The Sustainist Gaze. In de fotografie van Kristof Vrancken komen ecologie, activisme en fotografie samen. Van 2 juni t/m 22 augustus in Z33. z33.be HEERLEN
Het Orlando Festival is er weer Naast kamermuziek van de centrale componisten Ludwig van Beethoven en Rudolf Escher worden er door 22 internationale musici werken uitgevoerd van grote componisten uit de barok (Bach en Vivaldi), de klassieke periode (Haydn, Mozart en Beethoven), de romantiek (Mendelssohn, Brahms, Smetana, Dvořák, Franck en Fauré), geflankeerd door minder bekende
38
maar zeker ook interessante collega’s. Van de Nederlander Alphons Diepenbrock, honderd jaar geleden overleden, presenteert Orlando kamermuziek. De bezettingen variëren van solo (viool, violoncello, piano, orgel, fluit, hobo, klarinet) via duo, trio, strijkkwartet en kwintet tot elf musici tijdens de slotconcerten van de Gruppo Montebello. U kunt zich verheugen op: 10 namiddagconcerten/masterclasses, 11 avondconcerten, 20 regio-concerten en 36 openbare lessen, met als hoogtepunt het openingsconcert in Theater Kerkrade, met muziek van Mendelssohn, Beethoven, Escher en Diepenbrock door acht musici. Orlando Festival, 12 t/m 22 augustus op diverse locaties. orlandofestival.nl
> De Oost. Film van Jim Taihuttu over een soldaat in NederlandsIndië in 1946. Nomadland. Met oscars bekroonde film van Chloé Zhao. Cunningham. Filmvertoning in samenwerking met festival schritt_macher. Les Enfants d’Isadora. Filmvertoning in samenwerking met festival schritt_macher. Lourdes. Documentaire van Thierry Demaizière en Alban Teurlai. Vanaf 15 juni in Filmhuis de Spiegel. filmhuisdespiegel.nl HELMOND
> Retrospective. Overzichtstentoonstelling van de Belgische Magnum-fotograaf Harry Gruyaert. T/m 19 september. Stilte heeft het laatste woord. Fotoserie van Tahné Kleijn over de impact van de pandemie. Van 10 april t/m 5 september in Museum Helmond. museumhelmond.nl
MONSCHAU
> Jede Jeck is anders. Verschillende perspectieven op de Carnaval en de verandering ervan in de tijd. T/m 13 juli. Die ganze Welt ist eine Bühne! Stefan Moses’ belangstelling voor mensen wordt gedocumenteerd door zijn buitengewone portretten. Van 20 juni t/m 12 september in Kuk.
naarhetmuseum.eu VENLO
> Zilveren Camera 2020. De beste persfoto’s uit Nederland van het afgelopen jaar. Vanaf 11 juni in het Limburgs Museum.
limburgsmuseum.nl O
Dans, muziek &toneel AKEN & HEERLEN
> schrit_tmacher. De 26e editie van het grensoverschrijdende dansfestival. Van 22 juni t/m 11 juli op diverse locaties én met diverse online activiteiten.
schrittmacherfestival.de KERKRADE
> Avondconcert. Werken van Mendelssohn-Bartholdy, Escher, Diepenbrock en Beethoven. Op 12 augustus om 20.00 uur in Theater Kerkrade. orlandofestival.nl > Avondconcert. Bonte avond met zeven musici en zeven componisten. Op 14 augustus om 20.00 uur in Abdijkerk Rolduc. Avondconcert. Muziek uit klassiek, romantiek, laatromantiek met o.a. Dirk
zl podium 6-7/2021 mineralen. Doorlopend in Museum Vieille Montagne.
naarhetmuseum.eu
STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTENMUSEUM MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.
KOMMERN
naarhetmuseum.eu Het Rusquartet is dit jaar te gast bij kamermuziekfestival Orlando.
MAASTRICHT
Luijmes (harmonium). Op 18 augustus om 20.00 uur in Aula Minor op Rolduc. orlandofestival.nl MAASTRICHT > Borrel Noten. Vijf weken, vijf dagen, vijfentwintig acts: livemuziek tussen het stadspark en de oude stadsomwalling. Van 21 juli t/m 22 augustus bij de Helpoort. culturamosae.nl
> Avondconcert. Werken van Beethoven, Escher en Spohr met Gruppo Montebello. Op 20 augustus om 20.00 uur in de Sint Janskerk. orlandofestival.nl TEGELEN > Passiespelen Tegelen. Vijfjaarlijkse grootschalige toneelvoorstelling die het lijden van Jezus Christus uitbeeldt. Van 3 juli t/m 5 september in Openluchttheater De Doolhof. passiespelen.nl TILBURG
> Brief Encounters ’21. Twee adembenemende performances van kunstenaars die fysieke grenzen opzoeken. Op 4 en 5 september om 16.00 uur in Park De Oude Warande.
lustwarande.org
Anna-terrils. Young Energy. Kinderrondleiding over steenkoolwinning en de kracht van de zon. Steigerführung. Rondleiding over wonen en werken boven en onder de grond. Frühschicht. Rondleiding over de oorsprong van de energie van het begin tot de moderne technologie. Von der Sonne zur Sonne. Rondleiding door de tentoonstelling. In Energeticon.
naarhetmuseum.eu DÜREN
> Rückblicke – Ausblicke – Aktionen. Permanente expositie over 40 jaar museumwerk. Salzhandel im Mittelalter. Handelskraampje over zout en de zouthandel in de Middeleeuwen. In Burgenmuseum Nideggen.
naarhetmuseum.eu > Strange Papers. Eigenaardigheden en bijzondere eigenschappen van vreemde en zeldzame papieren. T/m 20 juni in Papiermuseum Düren.
naarhetmuseum.eu > Von Brauern und Wirten. Geschiedenis van het restaurant en de brouwerij in Düren. T/m 1 september in het Stadtmuseum.
naarhetmuseum.eu
orlandofestival.nl O
festivalmaas.nl ONLINE
> Insecten en kleur. Online lezing (vanaf 12 jaar) door bioloog Paul Beuk over de kleuren van insecten. Op 30 juni om 19.00 uur.
nhmmaastricht.nl/activiteiten SCHLEIDEN
> Bestimmung: Herrenmensch. Het gebruik van architectuur voor macht en dominantie. Permanente expositie. Gerettet auf Zeit. Over de deportatie van kinderen naar België in 1938/1939. T/m 30 juni in Vogelsang IP.
naarhetmuseum.eu STOLBERG
> Nadel. Geschiedenis van de naald. Messing. Over het ‘Stolbergse Goud’. Zink. Winning en verwerking van zink. Turbo Traffic Transport. Voertuigbouw in de regio Aken. Permanente expositie in Zinkhütter Hof.
HEERLEN
> Rondleiding. Elke woensdag. Archeohotspot. Kennismaken met archeologie. Elke woensdag in DeVondst. naarhetmuseum.eu > 400 Jahre römische Badekultur. Beleef 400 jaar geschiedenis van Romeins baden. T/m 8 oktober in Thermenmuseum Heerlen.
Diversen
naarhetmuseum.eu
ALSDORF
> Von Altenberg bis Zink. Materiaal zink, mijnbouw en een fascinerende wereld van
> Haldenführung. Geschiedenis en biologie van de drie
> MAAS! Multidisciplinair en stadsbreed festival. Van 2 t/m 5 september op diverse locaties.
naarhetmuseum.eu
WITTEM
> Avondconcert. Muziek uit de barok en romantiek met o.a. het Rusquartet. Op 15 augustus om 20.00 uur in de Kloosterbibliotheek.
> Sphinxmarkt. Makers en creatievelingen uit het Sphinxkwartier en van daarbuiten presenteren hun producten. Op 10 juli van 12 tot 22 uur in het Sphinxkwartier. sphinxmarkt.nl
KELMIS
VENLO
> Van daar & van hier. Indische en Molukse families uit Limburg delen hun geschiedenis. T/m 5 september. Minitentoonstelling Passiespelen Tegelen. Het monumentale openluchttheaterstuk door de jaren heen. Van 4 juni t/m 5 september in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl
S
column
foto Robin de Puy
> Trüb und klar. Over de omgang met water. WirRheinländer. De geschiedenis van het Rijnland. Doorlopend in LVR Freilichtmuseum.
All the Good Girls Go to Hell
S
oms herken je in de kunst een thema dat min of meer gelijktijdig als inspiratiebron opduikt bij verschillende kunstenaars. Het is dan alsof zo’n thema in de lucht hangt, alsof de tijdgeest het oproept. Een voorbeeld zijn de sculpturen die Berlinde de Bruyckere het afgelopen jaar realiseerde en die sinds half februari in het Bonnefanten op zaal staan. Geïnspireerd door de onbaatzuchtige compassie en medemenselijkheid van de zorgmedewerkers tijdens de wereldwijde corona pandemie, raakte De Bruyckere in de ban van de engel als thema voor haar nieuwe werken. Het resulteerde in een aantal mysterieuze schepsels, ongrijpbaar zoals engelen dat nu eenmaal zijn, troostrijk en duister tegelijkertijd. Duister is ook de engel die Billie Eilish ten tonele voert in de videoclip bij het nummer All the Good Girls Go to Hell. De zangeres vertolkt hier een engel die door een gat in de wolken naar de aarde tuimelt en in een poel van olie terecht komt. Moeizaam beweegt ze zich voort, terwijl ze de van olie druipende vleugels achter zich aansleept, waarna eerst het oliespoor en vervolgens de vleugels zelf vlam vatten. Als tenslotte alles in lichterlaaie staat zien we de silhouetten van danseressen in het vuur. Het thema van Lucifer, de gevallen engel, blijkt zich goed te lenen voor een waarschuwende popsong over milieuvervuiling en klimaatverandering: ‘Mijn Lucifer is eenzaam / er valt niets meer te redden’ zingt Eilish, en over bosbranden en stijgend water. Maar ook: ‘Petrus is op vakantie’ en ‘de hemelpoort ziet eruit als een versperring’. Kortom, het lijkt onvermijdelijk dat alle lieve meiden naar de hel gaan. Zowel De Bruyckere als Eilish reageert op mondiale problemen die de mens over zichzelf heeft afgeroepen. Maar terwijl de gevallen engel van Eilish zich afvraagt waarom de mensheid nog gered moet worden als hij zo dwaas is, zijn de engelachtige wezens van De Bruyckere impliciet een subtiele uitnodiging om in actie te komen. Vraag en antwoord als twee kanten van dezelfde medaille. STIJN HUIJTS
COLOFON ZL Podium is het service en agenda katern van Zuiderlucht. ZL Podium bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de Zuiderlucht-redactie. Coördinatie en eindredactie: Christiane Gronenberg / c.gronenberg@zuiderlucht.eu.
39
margaret kilgallen: That’s + where the beauty is. + 18.05 – 07.11.2021 Bonnefanten
www.bonnefanten.nl @bonnefanten Margaret Kilgallen, Untitled, ca. 1999. Acryl op houten paneel. Courtesy the Estate of Margaret Kilgallen en Ratio 3, San Francisco. Margaret Kilgallen: that’s where the beauty is. wordt georganiseerd door het Aspen Art Museum en is samengesteld door Courtenay Finn.