zuiderlucht
zuiderlucht 6|7\2017
cultuurblad voor de zuidelijke Nederlanden
11 jaargang • 6-7/2017 e
Graffiti & murals uit de underground Ted van Lieshout over het schuldige kind
6-7
Buffalo Tom is als een stille vriend 1967, zo goed zou het nooit meer worden Aan de voet van de Mount Fuji Sprezzatura bij de man Rob Ligthert loopt altijd achter, zegt hij
Homo Americanus
Bonnefantenmuseum Maastricht 02.06.2017 / 29.10.2017 Credits: Raymond Pettibon, No Title (Let me say,) (detail), 2012 / Private collection, Los Angeles. Courtesy Regen Projects, Los Angeles Raymond Pettibon: A Pen of All Work is organized by the New Museum, New York. The New Museum presentation is generously supported by The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Phillips, the National Endowment for the Arts, Ahmed A. Ghazaleh and Tony SalamĂŠ. Special thanks to David Zwirner, New York; Regen Projects, Los Angeles; Sadie Coles HQ London; and Contemporary Fine Arts, Berlin. The catalogue, co-published by the New Museum and Phaidon Press, is made possible by the J.McSweeney and G.Mills Publications Fund at the New Museum.
inhoud
zuiderlucht 6-7\2017
Cover: Raymond Pettibon foto Chantal Heijnen zie pagina 34
AFFAIRS
7
12
'Soms moet je liegen'
De fokhengsten van de familie Bens uit Mill
jongen een relatie met een volwassen man. In
waren in de vorige eeuw een begrip. In 1966
“Dat we in onzekere tijden leven, is natuurlijk
Schuldig kind vraagt hij zich af welke invloed
werd Albert Bens met zijn hengst Négus
een cliché. Alle tijden zijn onzeker. Alleen
die verhouding had op zijn verdere leven. STAN
Nederlands kampioen in Den Bosch.
in retrospectief komen ze tot rust.” WIDO
VAN HERPEN sprak met hem. “Je moet liegen
SMEETS vermoedt dat we, misschien meer dan
om geloofwaardig over te komen.”
editorial – Een dode pan
ooit, geneigd zijn vroeger te vergelijken met nu.
8 Uit de underground Graffiti-artiesten werkten vroeger illegaal, nu worden ze gesubsidieerd. Bij Heerlen Murals
22 Nieuw land, andere kinderen Het Chinees restaurant van haar vader nam
CULTURE
17 ptmy – Als 'n stille vriend
ze nooit over. Yan Ting Yuen verwesterde en werd cineaste. PAUL VAN DER STEEN spreekt met haar over de film die ze maakte over haar ouders. “In de Chinese cultuur blijft veel onuitgesproken. Dat is niet per se slecht.”
en Step in the Arena zitten ze daar niet mee,
Buffalo Tom is volgens LEON VERDONSCHOT
contateert DIETER VAN DEN BERGH. Iemand
altijd de band gebleven die goede albums
die een werk overspuit, kan nog steeds een
maakte en gedreven shows gaf, maar nooit in
stomp op zijn neus verwachten.
de volle spotlights stond. De stille vriend die
Was 1967 met platen als Sgt. Pepper’s Lonely
nooit zijn stem verheft, maar er altijd is.
Hearts Club Band, The Doors en The Velvet
BOOKS
11 Weerbarstig
4
20 Cadans
Schrijver Ted van Lieshout had als 11-jarige
18 beeldspraak – Bij Mount Fuji
26 1967: beter zou 't niet worden Underground & Nico het beste popjaar ooit? THOMAS SNOEIJS (van 1985) kan zich daar
“Je kunt een berg beklimmen, maar op het
vijftig jaar later wel in vinden. “De popcultuur
moment dat je de top bereikt, besef je dat
van onze ouders was superieur aan de onze.”
Voor het stof erover neerdaalt, houdt CYRILLE
er niets is.” DUNCAN LIEFFERINK beklimt
OFFERMANS de Geschiedenis van de literatuur
virtueel tweehonderd keer de Japanse berg
in Limburg tegen het licht. “Je kunt ook van je
Fuji, bezien door de ogen van kunstenares
omgeving houden zonder die te idealiseren.”
Fiona Tan in museum De Pont.
zuiderlucht 6-7\2017
DESIGN
30 Proeftuin van absurdisme
34 Homo Americanus Raymond Pettibon maakte naam in de punkscene van Los Angeles. Tegenwoordig
Na presentaties over brillen, wandelstokken
hangt zijn werk in musea, zoals het
en stropdassen liet het Hasseltse design-
Bonnnefanten. MARS VAN GRUNSVEN zocht
collectief Het Labo kunstenaars en ontwerpers
hem op in een New Yorks atelier. “Ik werk met
hun meest zwartgallige werk inzenden. Typisch
wat ik ken: honkbal en surfen, niet cricket.”
Labo, legt medeoprichter Jo Klaps uit aan JUDITH BOESSEN. “Veel ontwerpen drijven de spot met de normen en waarden van hun tijd.”
inhoud
38 B lendr & Filtr Toneelregisseur Johan Simons: “Het wordt godverdomme tijd dat ik weer eens mijn
EDITS
33 staaks – Sprezzatura bij de man
tanden laat zien. Zoveel heb ik er eerlijk gezegd de laatste tijd niet van gebakken.”
38 De voorkeur van
Nieuwe modetrend voor mannen: sprezzatura,
Rob Ligthert (Toneelacademie Maastricht)
nonchalant ogend maar intussen tot in de
zegt tegen EMILE HOLLMAN niet zoveel af te
puntjes verzorgd. ANNEMARIE STAAKS ziet
weten van theater. “Ik loop altijd achter. Als je
het liever anders. “Lekker nonchalant toegeven
in de cultuursector werkt, is er steeds meer dat
dat je ergens heel veel moeite voor hebt
je niet kent.”
gedaan, dat is pas sprezzatura.”
39 ZL Boekentop10 “Groot of klein, beroemd of onbekend, timing is alles. Zou Joke Hermsen op 1 hebben gestaan zonder de Maand van de Filosofie? En Connie Palmen op vijf zonder de Boekenweek?”
5
WH AT’S NEW? Gezeefd door de Tijd - 21/5 t/m 13/8 Sporen uit de Toekomst - 24/5 t/m 20/8 Playhouse '71-'17 - 9/6 t/m 20/8
www.vanbommelvandam.nl
Groepsrondleidingen langs de kunst in het Gouvernement aan de Maas Informatie en reservering: 043 389 7777, servicedesk@prvlimburg.nl
editorial
zuiderlucht 6-7\2017
Werthaboulevard Weert
’n Gezicht als een dode pan
“H
et is zo druk in mijn hoofd, ik moet elke dag zoveel keuzes maken, dan wil ik niet ook nog over mijn kleren moeten nadenken.” Aldus directeur Rob Ligthert van de Toneelacademie in Maastricht in een ontwapenend interview in deze ZL met Emile Hollman. De pest met drukte en keuzestress, en nu spreek ik even voor mezelf, is dat die vooral van anderen lijkt te komen. Is het een kwestie van perceptie dat mensen zich veel drukker maken over futiliteiten dan pakweg tien jaar geleden – en daar op luidruchtige, vaak agressieve wijze uiting aan geven? Is het omdat we in zulke onzekere tijden leven? Driekwart van de elektronische schrijfsels die ik onder ogen krijg zouden niet geschreven zijn als de afzender eerst een korte wandeling had gemaakt. Rob Ligthert heeft niet wat je noemt een culturele achtergrond. Zijn ouders hadden een Chinees restaurant. Tien jaargangen lang kwam er geen Chinees restaurant voor in Zuiderlucht, in dit nummer hebben we er twee. Ook cineaste Yan Ting Yuen groeide op als kind van een afhaalchinees – weinig woorden geven de status van een beroep zo goed weer als dit. Yuen maakte een film over het leven van haar ouders en legde een vinger op de verschillen tussen de Chinese en de Westerse cultuur. Zonder zich te begeven in termen van superioriteit. Kom er nog maar eens om, dezer dagen. Kijkend naar de inhoudsopgave van dit nummer valt me op hoe snel we geneigd zijn te vergelijken. Een teken van onzekerheid? – of psychologie van de koude grond? Dieter van den Bergh constateert dat de graffiti-artiesten van nu, omarmd als ze zijn door overheden en instituties, een stuk pragmatischer opereren dan vroeger. Schrijver Ted van Lieshout stelt in een interview met Stan van Herpen vast dat de maatschappij in zijn jeugd heel anders omging met pedofilie dan nu. En de popmuziek is ook al niet meer wat ze geweest is, zeker in Alle tijden zijn vergelijking met het legendarische popjaar 1967. “Break on through to the other side” zingen we al een halve eeuw mee onzeker. Alleen in met The Doors, en “if you choose, if you choose, try to lose” met The Velvet Underground. retrospectief komen Dat we in onzekere tijden leven, hierboven schreef ik het ze tot rust. zelf, is natuurlijk een cliché. Alle tijden zijn onzeker. Alleen in retrospectief komen ze tot rust. Waarmee we die tijden en onszelf ook weer tekort doen – we worstelen ons er toch maar mooi doorheen. Sommigen gaan ver om zichzelf onder controle te houden. Rob Ligthert noemt chansonnier Jacques Brel als voorbeeld. Hoe freaky is dat? Discipline en afstand zijn nodig om waarachtig te kunnen blijven. Veel popmuzikanten uit dat historische jaar 1967 hadden dat minder goed begrepen als Brel. Wat is waarachtigheid? Ik kijk al dagenlang naar het deadpan face van kunstenaar Raymond Pettibon, door fotografe Chantal Heijnen zo treffend vastgelegd in een New Yorks atelier. Een gezicht als een dode pan. Zie de cover van dit nummer. “Ik glimlach niet vaak”, zegt Pettibon in het mooie interview dat Mars van Grunsven in datzelfde atelier met hem had. “Maar dat betekent niets.” Ik vermoed dat het wél wat betekent. Ze spelen toneel, Brel en Pettibon. Wie een waarachtig bestaan wil leiden, heeft geen andere keus.
barock festival sittard
21 25 t/m
jun 2017
www.barockfestival.nl
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
affairs
zuiderlucht 6-7\2017
Mural, gemaakt door de Duitser Hendrik Beikirch, 38 meter hoog op een flat in Heerlen. foto Robert Notermans
8
zuiderlucht 6-7\2017
affairs
uit de underground Graffiti wordt tegenwoordig gesubsidieerd. Bij festivals als Heerlen Murals en Step in the Arena in Eindhoven zitten ze er niet mee, merkt DIETER VAN DEN BERGH. Maar de wetten van de straat gelden nog steeds. “Iemand die je werk voortdurend overspuit, kan een stomp verwachten.”
E
plaats van mooie dieren spuiten in opdracht van de gemeente? Huibers: “Ach ja, underground… Er bestaat geen consensus over wat graffiti is. Tuurlijk, illegaal spuiten is ook een kick, veel jongens hier gaan ook ’s nachts op pad. Zodat de dag erna iedereen kan zien dat je er geweest bent. Maar alleen taggen is niet mijn ding. ‘s Nachts is het ook lastiger om echt iets moois neer te zetten. Overdag, legaal, met alle tijd van de wereld, kun je artistiek dieper gaan. Al zullen er altijd puristen zijn die ons burgermannetjes vinden.” Lieve, slimme jongens zijn het, die graffitikunstenaars. Maar ze zijn wel van de straat. Waar soms harde wetten gelden. Huibers: “Iemand die doelbewust loopt te dissen en je werk voortdurend overspuit, ja, die kan dus een stomp op zijn neus verwachten.” Graffiti is een
en busje autolak, met daarop het
galmen hiphopbeats, op de muren verrijzen dieren
enorm mannending, zegt Huibers, die het vak op
dopje van de deo-spuitbus van z’n
uit het nabijgelegen natuurgebied. Abstracte ‘pieces’
straat leerde: “Aan de ene kant zijn we heel soft en
moeder. Zo begon het dertig jaar terug
maken steeds vaker plaats voor realistische werken,
creatief, aan de andere kant is de cultuur erg macho.
voor graffitipionier Emil van der Wijst
legt hij uit. Buurtbewoners nemen veelvuldig een
Je wilt de beste zijn, mooier dan de ander. Daar
(Veldhoven, 1975). En moet je nu eens kijken,
kijkje en vinden het prachtig. “Zo realistisch, dat
hebben we veel voor over.”
zegt hij, wijzend op een krat vol spuitbussen
had met de materialen van vroeger nooit gekund.”
van Montana Black, een van de pakweg vijftig
Van der Wijst is medeoprichter van street art-
In Venlo is de scene klein, zegt Huibers. Eigenlijk in heel Limburg. “Eindhoven is dé plek waar je
graffitimerken op de markt. “Prima dekkingskracht
festival Step in the Arena in het Eindhovense
moet zijn in het zuiden. De scene is er artistiek en
en ventielsysteem en ze hebben een collectie van
graffitiwalhalla/verkeersknooppunt De Berenkuil.
vooruitstrevend, en minder rauw en illegaal dan
wel tweehonderd kleuren. Alleen van beige zijn er
Graffiti toegankelijker maken en van z’n negatieve
in de Randstad. In Limburg loopt Heerlen voorop,
al twintig verschillende tinten. Twintig!” Maar de
imago afhelpen is zijn levensmissie. Vincent Huibers
vooral dankzij festival Heerlen Murals van Raenys
Eindhovense spuitartiest heeft ook wel ‘s heimwee
(Venlo, 1971), de organisator van Step in the Arena
Martis, die goede artiesten naar de stad haalt. Dat
naar het busje autolak van vroeger. “Hoe minder de
en curator van het Goirlese tunnelproject, sluit zich
heeft ook andere Limburgse steden aan het denken
weg geplaveid, hoe meer de creativiteit geprikkeld.”
daar graag bij aan. “Hoe meer mensen in aanraking
gezet.”
komen met graffiti, hoe beter. Als ze hier de dieren Met veertien professionele collega’s legt Van der Wijst de laatste hand aan een project in de fietstunnel tussen Goirle en Riel. Door de tunnel
zien, dan zien ze ook de abstracte piece ernaast.” Maar graffiti, dat is toch hartstikke underground? Midden in de nacht stiekem je tag achterlaten, in
Heerlen én street art uit het verdomhoekje halen en vooruit helpen. Dat waren in 2012 zijn drijfveren om Heerlen Murals te beginnen, zegt Martis (CuraÇao, 1976), zelf oud-graffitischrijver. >>
9
affairs
zuiderlucht 6-7\2017
'Er zullen altijd puristen zijn die ons maar burgermannetjes vinden.'’ als Marcus Debie - legt in Goirle de laatste hand aan een levensechte hazelworm. Diepte leggen in de ogen van de slang is het lastigst, zegt hij. “Het realisme moet er vanaf spatten.” Debie begon in Sittard als twaalfjarig jongetje, “in een tijd dat er in Limburg nog niks was.” Inmiddels reist hij de hele wereld over; hij is net terug van een street art-expo in Stockholm. “Veel mensen denken dat wat wij maken, niet kan met een spuitbus.”
D
ertig jaar zit Emil van der Wijst nu in de graffiti. Hij zag zijn vak evolueren
van underground naar volwaardige kunstvorm, van graffiti naar murals. “Op de Bossche kunstacademie was graffiti taboe. Maar toen kwam Banksy, en was het ineens te gek.” In de Eindhovense scene was Van der Wijst een pionier. Halverwege de jaren tachtig fietste hij alle hoekjes van de stad af op zoek
Emil van der Wijst bij een van zijn pieces in de fietstunnel bij Goirle.
naar inspirerende muurschilderingen. Vrijdagmiddag kwamen ze met breakers, rappers en schrijvers samen Het kost hem “bloed, zweet en tranen” om de
in het hiphopcafé van Dynamo. Er werd
Step in the Arena – Heerlen Murals
zaakjes - gesponsord door onder andere gemeente
informatie uitgewisseld: “Vertel jij mij de
en provincie - te regelen en internationale toppers
plek waar je een juweeltje hebt gevonden,
Graffiti is meer dan underground,
naar de stad te halen, maar het is het meer dan
dan vertel ik jou er ook een.”
daarvan is Step in the Arena,
waard vindt hij: dankzij Heerlen Murals krijgen
een van de belangrijkste graffiti-
de stad én street art volop positieve aandacht. De
is meer een virtuele beleving geworden,
festivals van Europa, het levende
VVV biedt rondleidingen aan langs de tientallen
en daarmee nóg vergankelijker. “Werk
bewijs. Het gratis festival, op
muurschilderingen; het leverde al duizenden
op straat lijkt ondergeschikt aan wat
17 en 18 juni, is onderdeel van
bezoekers op, zelfs uit New York. Mensen
het doet op social media. Je hoeft maar
urbanfestival Emoves en groeide uit
trekken nu ook naar plekken waar je volgens
te scrollen en je krijgt een overkill aan
tot tweedaagse familie-happening
Martis normaal gesproken nooit zou komen.
beelden. Een hele andere beleving dan
met tienduizend bezoekers en
“Dat je zoiets met kunst kunt bewerkstelligen, is
hier door de tunnel fietsen, waar je
150 spuitartiesten uit de hele
prachtig. Street art komt voort uit de graffiti en
mensgrote werken ziet.”
wereld. Plaats van happening:
was ooit underground, maar is nu een volwaardige
de Eindhovense Berenkuil,
kunstvorm die aanzet tot nadenken en steeds meer
met zijn hondje een kijkje neemt in de
onooglijk verkeersknooppunt én
mensen aanspreekt.”
Goirlese tunnel, beleeft de graffiti nog
graffitiwalhalla. Recentelijk kozen
Enkele blikvangers in Heerlen: het immense,
Buurtbewoner Marie (80), die dagelijks
op de ouderwetse, analoge manier. Hij
Eindhovenaren De Berenkuil als
fotorealistische portret gemaakt door de Duitser
is onder de indruk van de schilderingen.
belangrijkste geluksplek. Vincent
Hendrik Beikirch, 38 meter hoog op een flat aan
Het moet wel iets voorstellen, vindt hij,
Huibers: “Vroeger moest je daar niet
de Peter Schunckstraat, waarschijnlijk de grootste
maar dat doet het hier ook. “Respect voor
komen, het was er niet pluis. Nu is
street art-wand van de Benelux. Of juist de Cement
de kunstenaars, hoor, zo zeg je dat toch?
het een openluchtmuseum.”
Eclipses -miniatuurtjes van Isaac Cordal uit Spanje,
Nu maar hopen dat de jeugd eraf blijft.”
geïnspireerd op de kredietcrisis, en her en der
ZL
Heerlen Murals is hét jaarlijkse graffiti-festival van Limburg, met
in de stad verspreid. In augustus, tijdens Cultura
pieces verspreid over muren en
Nova, het festival waar Heerlen Murals nauw mee
gebouwen in de hele stad. Start altijd
samenwerkt, komen er weer nieuwe werken bij.
eind augustus. Het programma voor dit jaar is nog niet bekend.
In het kielzog van Heerlen wordt ook Sittard meegezogen, waar ‘wereldnamen’ als Does, Nash en Gomad furore maken. Die laatste - in 1972 geboren
10
Die fysieke scene is verdwenen. Graffiti
#Viral Vandals. Over de digitale verspreiding van graffiti. Van 5 mei t/m 2 juli in MU Eindhoven. mu.nl
zuiderlucht 6-7\2017
books
Reeks pasfoto's van dichter/schrijver/vertaler Pé Hawinkels (detail).
Weerbarstig Voor het stof erover neerdaalt, houdt
Over die identiteitsproblemen schreef ook de Amsterdamse hoogleraar Joep Leerssen het nodige. Uiteraard niet in dezelfde termen als Van Ginneken, al kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat
CYRILLE OFFERMANS
het heilloze, door Perry kritisch geanalyseerde
de Geschiedenis van de literatuur in Limburg tegen het licht. “Je kunt ook van je omgeving houden zonder die te idealiseren.”
onverschrokken de kop opsteekt. Als voorzitter van
chauvinisme bij Leerssen weer hier en daar De Werkgroep Erkenning Limburgs als Streektaal typeerde hij het Limburgs bijvoorbeeld als “de meest afwijkende en de meest levendige streektaal die er in het Nederlandse taalgebied aangetroffen kan worden; (…) het vormt binnen de regio het medium van verkeer met de overheid, wordt courant gebruikt in het openbare leven, en in de culturele sfeer.” Maar dat courante gebruik in het openbare leven was nu juist een symptoom van het ongeciviliseerde, gesloten, naar binnen gerichte karakter van veel Limburgers, een bron van ergernis voor alle niet-dialectsprekers en alle ‘Hollanders’, en voor mij halverwege de jaren zestig een belangrijke reden om ergens te gaan studeren waar de kans om
H
Wie iets wil weten over de ongelukkige lotgevallen van het Limburgse chauvinisme kan niet om deze studie heen.
samenklittende Limburgers tegen te komen zo klein mogelijk was. Ik kon toen onmogelijk bevroeden
et was onvermijdelijk dat de auteurs
dat een halve eeuw later een literatuurgeschiedenis
Budé, Huub Beurskens en Emma Crebolder. Veel
van Geschiedenis van de literatuur in
geschreven zou worden waarin, met een beroep op
aandacht schenkt hij aan de veelzijdige, volstrekt
Limburg ook over elkaars werk zouden
het ‘brede literatuurbegrip’ van Leerssen, de zangers
originele, jonggestorven dichter en vertaler Pé
schrijven. Zo noemt Ben van Melick
van Wie sjoeën os Limburg is en Doe bis mien maedje
Hawinkels – een fikse tik op de vingers van Hugo
nog eens literair voor vol zouden worden aangezien.
Brems, auteur van het corresponderende deel
het door Wiel Kusters en Jos Perry gezamenlijk geschreven Versteende wouden (1999) “een boek met
Verzet tegen dat benauwende provincialisme
van de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur,
de status van een standaardwerk.” Terecht, wie iets
– aldus Van Melick – kwam na de Tweede
waarin Hawinkels niet één keer genoemd wordt.
wil weten over ‘de geboorte’ – en de ongelukkige
Wereldoorlog uit Heerlen, “het vitale centrum van
Ook veel sympathiserende aandacht voor de
lotgevallen – ‘van het Limburgse chauvinisme’ kan
de Mijnstreek”, waar de katholieke monocultuur
oude, eigenzinnige bard Leo Herberghs, ‘Zuid-
niet om deze veel te onbekende studie heen.
al decennia door nieuwkomers was doorbroken.
Limburgs dichter’ bij uitstek, hoewel zijn landschap
Een hoofdrol was er weggelegd voor het culturele
niets heeft van het kitscherige Arcadië uit de
Voor Perry beginnen die lotgevallen bij Felix
maandblad Galerie Zuid, hoewel dat alweer binnen
dialectliteratuur.
Rutten, die in een roman uit 1914 de mijn afschildert
een jaar (in ’54) zou verdwijnen. De belangrijkste
als het absolute Kwaad. De mijn ondergraaft de
namen: beeldend kunstenaar Nic. Tummers (later
altijd iets weerbarstigs. En nog een les: je kunt
Limburgse identiteit, maar is tevens de bron van
ook “docent, publicist, PvdA-politicus, moderne-
blijkbaar ook van je omgeving houden zonder die
het verlangen naar het verloren, o zo lieflijke
architectuurhistoricus en archivist van de sporen
te idealiseren. Zo kun je ook je voordeel doen met
‘eigene’. Jacques van Ginneken, hoogleraar te
van de twintigste-eeuwse avant-garde in Limburg
deze Geschiedenis van de literatuur in Limburg zonder
Nijmegen, deed daar omstreeks diezelfde tijd een
en omstreken”), dichter/journalist Willem K.
het eens te zijn met het daaraan ten grondslag
pseudowetenschappelijk schepje bovenop dat voor
Coumans, dichter Marko Fondse en prozaïst Oscar
liggende concept.
het gekrenkte zelfbewustzijn van talloze regionale
Timmers, die in de jaren zeventig en tachtig als
auteurs van beslissende betekenis zou blijken: de
J. Ritzerfeld belangrijke verhalen en romans zou
Limburgers zouden “lichthartiger en vrolijker, veel
schrijven.
beweeglijker, veel verantwoordelijker, maar ook veel rijker van geest” zijn dan “de Hollanders”.
Behartigenswaardige beschouwingen wijdt Van Melick elders aan Ton van Reen, Wiel Kusters, Frans
Een belangrijke les: literatuur van niveau heeft
ZL
Dit is de laatste aflevering in een reeks van vijf.
11
books
Ted van Lieshout: “Ik heb mijn lezers onderschat. Of ik heb een beter boek geschreven dan ik dacht.� foto Bianca Sistermans/De Beeldunie
12
zuiderlucht 6-7\2017
zuiderlucht 6-7\2017
books
‘Je moet liegen om geloofwaardig over te komen’ Schrijver Ted van Lieshout had als 11-jarige jongen een relatie met een volwassen man. In Schuldig kind vraagt hij zich af welke invloed dat had op zijn verdere leven. STAN VAN HERPEN
ondervraagt hem over het belang van een genuanceerde dialoog over pedofilie. “Als kunstenaar moet ik aan de randjes van ons denken krabbelen.”
G
een thema zo gevoelig als pedofilie. Je
kunnen zich wel schuldig vóelen. Zoals ik me
kunt de meeste mensen gerust de vraag
schuldig voelde. Kinderen hebben nog niet het
stellen of er in hem of haar of wellicht in
vermogen om met afstand naar hun eigen leven te
ons allemaal een potentiële moordenaar
kijken en in te schatten wat de impact zal zijn van de
schuilt. Maar vervang het woord moordenaar door
seksuele relatie met een ouder iemand, al dan niet
pedofiel - hoe genuanceerd verwoord ook – en de
gedwongen. Een volwassene heeft dat inzicht tot
reactie is beduidend minder ruimdenkend.
op zekere hoogte wel en moet dus zijn handen thuis houden. Een kind heeft recht op nieuwsgierigheid,
Weinig thema’s ook die moreel gezien zo complex
dat is de enige manier waarop je kunt leren en
kunnen zijn. Bij de meeste ethische conflicten op
groeien. Dus je kunt kinderen niet verwijten dat ze
individueel niveau kun je een duidelijk onderscheid
soms een stapje te ver gaan. Maar je wordt als kind
maken tussen dader en slachtoffer. In het boek Mijn
ook opgevoed met een geweten. Als je dan zoiets
meneer (2012) verwoordde Ted van Lieshout zijn
overkomt, kun je jezelf schuldig gaan voelen.”
ervaringen als 11-jarige jongen met een pedofiele man. En liet hij zien dat het onderscheid daderslachtoffer bij pedofilie lang niet altijd helder hoeft te zijn. In elk geval niet vanuit het oogpunt van het kind. Dat genuanceerde beeld viel niet bij iedereen in goede aarde. Wrang en verwarrend: in de reacties
‘Uiteindelijk is de nuance nooit zo indrukwekkend als de hysterie.’
op het boek gingen percepties van dader en slachtoffer ook door elkaar lopen. Van Lieshout
Schuldig kind verscheen eind maart, en werd goed
kreeg op een website van een pedojager tot zijn
ontvangen. Tot opluchting van Van Lieshout, die
verbijstering zelfs een pedo-icoontje achter zijn
vijf jaar met het boek worstelde. Telkens twijfelde
naam. En kon in praatprogramma’s gaan uitleggen
hij weer of hij het wel wilde publiceren. “Ik was
dat hij – kinderboekenschrijver nota bene - toch
bang dat ik de nuance niet goed overbracht. En ik
echt geen pedofiel was.
worstelde met de vorm. Ik wilde niet dat men het
In zijn nieuwste boek, Schuldig kind, probeert
boek zou bestempelen als bekentenisliteratuur.
hij antwoord te geven op de vraag die hem na het
Maar dat is gelukkig ook niet gebeurd. De
verschijnen van Mijn meneer het meest werd gesteld:
recensenten beschouwen het boek als literatuur,
heeft de relatie met ‘meneer Timmermans’ zijn
daar ben ik blij om.”
verdere leven beïnvloed? “Toen ik het boek aan het
Van Lieshout wil met beide boeken eerst en vooral
schrijven was, zocht ik naar een bewijs daarvoor.
een genuanceerd beeld schetsen van hoe een relatie
Maar dat heb ik niet gevonden. Ja, de relatie heeft
tussen een kind en een volwassene óók kan zijn.
invloed gehad op mijn leven. Maar niet in die zin dat
Ook omdat het taboe slachtoffers en hun familie
je dingen die zijn misgegaan in mijn leven aan die
vaak opsluit in hun eigen leed en schaamte. “Stel
ene gebeurtenis kunt toeschrijven.”
je gaat als kind met die meneer mee die zo aardig
tegen je doet. Later blijkt dat een pedo. Dan bedenk
Belangrijke conclusie in Schuldig kind is dat je in
je je wel twee keer voordat je dat aan je ouders
seksuele relaties tussen volwassenen en kinderen
vertelt. De samenleving is zo hypernerveus over dit
niet per definitie kunt zeggen dat het kind een
onderwerp, voordat je het weet ben je met gillende
slachtoffer is.
sirenes op weg naar het politiebureau. Dus hou je je
“Voor de duidelijkheid: kinderen kunnen nooit
mond. En wat men vaak vergeet: de ouders zijn ook
schuldig zijn aan seksueel misbruik. Maar ze
slachtoffers. Waarom had ik het niet in de gaten? >>
13
gesubsidieerd door de Provincie Limburg
zuiderlucht 6-7\2017
Waarom nam mijn kind me niet in vertrouwen?” “Als we het over pedo’s hebben, denken we vaak
niet. Het is niet allemaal de waarheid wat ik schrijf, maar het is wel waarheidsgetrouw; ik doe de
aan iemand die je van je fiets afsleurt de bosjes in.
waarheid geen geweld aan. Het is een getuigenis,
Maar zo gaat het bijna nooit. Ik ben Mijn meneer
maar het is ook een roman. Deels om mijn eigen
gaan schrijven omdat ik zag dat iedereen het over
privacy te beschermen. En als ik alleen de waarheid
kindermisbruik had en er maar een beetje op los
had opgeschreven, had niemand me geloofd. Het
fantaseerde als het om de praktijk ging. En de
vertellen van de waarheid levert zelden een goed
nuance was zoek. Ik dacht: ik laat zien wat er met
verhaal op. Je moet liegen om geloofwaardig over te
mij gebeurde, hoe de realiteit ook kan zijn. Maar
komen. Ik heb het idee dat ik daarin geslaagd ben.
uiteindelijk is de nuance nooit zo indrukwekkend
Ik heb tenminste nog niemand iets anders horen
als de hysterie. Een hysterisch standpunt is veel
beweren.”
books
‘Ik zie een maatschappij waarin we steeds rabiater reageren op mensen die anders zijn.’
interessanter voor de kijkcijfers. Dat is frustrerend ja. En gevaarlijk. Ik zie een maatschappij waarin
Dit is jouw interpretatie van de werkelijkheid,
we steeds rabiater reageren op mensen die anders
aangevuld met jouw fictie. Vroeg je je tijdens het
zijn. De meeste pedofielen doen niks met hun
schrijven van het boek wel eens af hoe dit verhaal
gevoelens, en om gevoelens mag je iemand niet
bij meneer Timmermans aankomt?
veroordelen. Het is een kleine groep die zijn handen
“Dat kan me niet zoveel schelen. Maar ik wil wel dat
niet thuishoudt en over de schreef gaat. Maar het
zijn privacy wordt beschermd. Als ik zijn naam zou
onderscheid tussen pedofielen en pedoseksuelen
noemen, zou zijn leven voorbij zijn. Die straf vind ik
wordt in de praktijk al vaak niet gemaakt.
veel te zwaar voor wat hij mij heeft aangedaan.”
Ondertussen worden pedofielen opgejaagd door Peter R. de Vries, website-beheerders en vloggers;
Je schrijft in je nawoord dat je vindt dat je met dit
dat kan toch niet de bedoeling zijn?”
boek bestaande vooroordelen eerder bevestigt dan ontkracht. Dat vind ik helemaal niet…
Stel je je anders op ten opzichte van kinderen sinds
“Ik was bang dat mensen zouden denken (zet een
je die twee boeken hebt geschreven?
vrouwenstemmetje op): ‘Oh, die zielige jongen, met
“Ik ga daar wel voorzichtig mee om ja, maar dat
zijn ongelukkige leven. En dat allemaal door die
deed ik altijd al. Ik pakte een keer een kind op dat ik
vreselijke pedofiel.’ Maar die reacties heb ik nog niet
tegen me aanhield, in een vaderlijke rol, omdat het
gekregen. Ik heb mijn lezers onderschat. Of ik heb
maar bleef jengelen. Toen realiseerde ik me dat ik
een beter boek geschreven dan ik dacht.”
dat misschien niet had moeten doen.” Was je niet bang dat mensen weer aan de haal Hoezo ga je al twijfelen als je een kind oppakt?
zouden gaan met je nuances? Dat gebeurde bij Mijn
“Nou ja, ik ben niet de vader of moeder van het
meneer al, waarom nu weer je nek uitgestoken?
kind. En ik ben me er wel van bewust dat ik als
“Als mens had ik het liever niet gedaan, ik vind dat
homo en kinderboekenschrijver in sommige
ik me eigenlijk veel te veel in mijn navel laat kijken.
hoofden misschien al automatisch verdacht ben.
Als mens wil ik graag laf en bang mogen zijn. Maar
Daarom hou ik altijd bewust wat afstand van
als kunstenaar heb ik de taak om aan de randjes van
kinderen. Dat is absurd ja, maar wat dit onderwerp
ons denken te krabbelen. Mijn levensgeluk bestaat
aangaat is de samenleving tamelijk hysterisch.”
voor een belangrijk deel uit het uitbouwen van mijn
S
kunstenaarschap. Als ik het gevoel heb dat ik mijn
chuldig kind is een roman, grotendeels
plafond heb bereikt, moet ik zelfmoord plegen. Nou
opgebouwd in dialoogvorm. Van Lieshout
ja, bij wijze van spreken dan. Ik moet hoe dan ook
beschrijft zijn perceptie van de waarheid, voegt
mijn grenzen blijven verleggen. En dat kan ik niet
elementen toe, laat feiten weg. Zo komen zijn zusje
door bang te zijn.” ZL
en twee jongere broers niet in het boek voor. De jonge Ted van vijftien jaar gaat in eerste instantie in gesprek met de ‘Heilige Maagd Maria’, later met zichzelf als 59-jarige. Is het niet gevaarlijk om juist bij zo’n onderwerp fictie en non-fictie te mengen. Voordat je het weet ben je een vieze fantast.
Ted van Lieshout (Eindhoven, 1955) schrijft boeken en gedichten voor volwassenen en kinderen, zoals de serie over Boer Boris. Van Lieshout kreeg voor zijn kinderboeken diverse griffels en andere prijzen. Het boek Schuldig kind is een vervolg op Mijn meneer uit 2012. In dat boek, zijn eerste roman voor volwassenen, beschreef Van Lieshout de relatie die hij als 11-jarige had met een volwassen man, ‘meneer Timmermans’. In Schuldig kind stelt hij zich de vraag wat voor invloed die relatie heeft gehad op zijn verdere leven. Het verhaal begint als de vriend van Teds moeder vlak voor het avondeten een hartaanval krijgt. De 15-jarige Ted bidt tot Heilige Maagd Maria: hij hoopt dat ze oom Paul kan redden. Maar het is niet Maria die antwoordt, maar zijn 59-jarige ik. Samen kijken ze terug op de gebeurtenissen in Teds jeugdjaren.
“Dat is bij Mijn meneer gebeurd, bij dit boek nog
15
zuiderlucht 6-7\2017
pleased to meet you
als 'n Stille vriend B
Buffalo Tom
die Uitstekende band in je achterhoofd
uffalo Tom, alternatieve rockband uit Boston, Massachusetts, opgericht aan het eind van de jaren ’80, stond in 1992 op Pinkpop. Ik stond op het veld, en ze waren geweldig. Hun doorbraakalbum Let Me Come Over was net uit, en ze speelden Taillights Fade, hun beste nummer ooit en het tweede van dat album. Zanger/gitarist Bill Janovitz zong het hele nummer met gesloten ogen. Rauw, raspend, mooi onvast, tegen de grenzen van zijn bereik en soms er overheen: “I've hit the wall / I'm about to fall / But I'm closing in on it / I feel so weak / On a losing streak / Watch my taillights fade to black.” Ik kwam de tekst van het nummer laatst nog tegen op een blog met de titel Songs That Saved Your Life, en kon me er veel bij voortellen. Het was vroeg in de middag, ze speelden als tweede, maar het Pinkpop-veld stond al vol. De ontvangst was warm en welwillend. Geen golven springende mensen of zeeën van crowdsurfers (dat mocht toen nog), maar dat past ook niet bij de muziek van Buffalo Tom. De reden dat dit optreden nooit wordt gememoreerd, dat van die 55.300 toeschouwers zich velen niet eens meer herinneren dat ze erbij waren, is alles wat later die dag gebeurde. Rowwen Hèze brak deze dag definitief door in heel Nederland, met een even verbeten als geestdriftig optreden, ondersteund door een fanatiek leger aan vaste aanhangers. Soundgarden ploegde het veld omver. En toen moest Pearl Jam nog komen, met een van de allerbeste optredens uit de geschiedenis van het festival, en de meest beroemde sprong: Eddie Vedder van de camerakraan tijdens Porch. Hij droeg een shirt van Tivoli, de concertzaal in Utrecht, het type zaal waar Pearl Jam tot Pinkpop in Nederland speelde. Na Pinkpop stonden ze twee avonden in een uitverkocht Ahoy’, inmiddels vullen ze het Goffertpark. En toen kwam ook nog het om andere redenen legendarische optreden van The Cult. Zanger Ian Astbury weigerde te stoppen met spelen toen hun speeltijd voorbij was - tot grote en op het podium en televisie zichtbare woede van Jan Smeets. Allemaal gespreksmateriaal de dag erna bij de koffie, allemaal archiefmateriaal dat tot op de dag van vandaag wordt herhaald in uitzendingen over Pinkpop en betreffende artiesten. Nog voor de dag was verstreken, was het optreden van Buffalo Tom vergeten. Weggevaagd door al het geweld daarna, van welke aard dan ook. Gek genoeg lijkt dat de rest van hun bestaan hun lot te zijn geweest. Buffalo Tom is altijd die band gebleven die goede tot steengoede albums maakte, die gedreven shows gaf, die al die jaren bij elkaar bleef zonder al het drama van afscheidstournees en reünies. Maar nooit in de volle spotlights. Nooit als headliner op grote festivals, nooit in zalen groter dan die van het clubcircuit. Het is die uitstekende band in je achterhoofd en in je ooghoek. De stille vriend die nooit zijn stem verheft, maar er altijd is. LEON VERDONSCHOT
Buffalo Tom speelt 6 juni in Ancienne Belgique in Brussel en 7 juni in de Muziekgieterij in Maastricht.
17
zuiderlucht 6-7\2017
Fiona Tan, Ascent, 2016 (still uit film).
18
zuiderlucht 6-7\2017
beeldspraak
Aan de voet van de Mount Fuji
Ik
ga naar Tilburg om de film te zien. Het is Ascent van Fiona Tan, een 77 minuten durend filmessay over de berg Fuji in Japan, in museum De Pont. Het blijft raar om voor een lange film naar het museum te gaan. Vroeger dacht ik dat we daar bioscopen voor hadden. Een bordje spoort mij aan de film vanaf het begin te bekijken. Dat gaat nog even duren. Normaal ben je blij met een uurtje in het museum. Nu moet ik de tijd zien stuk te slaan. Willem de Kooning, Gerhard Richter en Anish Kapoor in de vaste collectie worden teruggebracht tot wachtkamerbehang. Het is reuze onnozel, maar je kijkt er dan toch anders naar dan anders. Naast Ascent zijn er twee kleinere werken van Fiona Tan. The changeling stelt aan de hand van tweehonderd portretfoto’s en een fictief levensverhaal vragen over identiteit. In Depot mijmert een voice-over bij beelden van zeedieren op sterk water over zijn jeugd en over herinneringen. Daarmee hebben we meteen een paar van Tans belangrijkste thema’s te pakken. Fiona Tan (1966) werd geboren in Indonesië, groeide op in Australië en raakte eind jaren tachtig via Duitsland in Nederland verzeild. Haar voortdurende onderzoek naar identiteit, cultuur en de betekenis van herinneringen heeft allicht met deze achtergrond te maken. Dan is het eindelijk tijd voor de hoofdfilm. Het blijkt, strikt genomen, geen film te zijn, maar een aaneenschakeling van honderden foto’s van de berg Fuji. Je kunt de serie op verschillende niveaus tot je nemen. In de eerste plaats zijn er de prachtige beelden. De Fuji vanuit Tokio, de Fuji omgeven door de meest fantastische wolkenformaties, de Fuji met kersenbloesem op de voorgrond, het adembenemende uitzicht vanaf de top, historische
foto’s van de Fuji, het kan niet op. Ten tweede is er het verhaal van Mary, die herinneringen ophaalt aan haar overleden vriend Hiroshi. Centraal staat zijn verslag van de beklimming van de vulkaan. Hij is niet de enige die naar boven wil. Om vanaf de top de zon te zien opkomen, trekt in het holst van de nacht een onafzienbare rij lampjes de berg op. Ten derde geeft het verhaal van Mary en Hiroshi aanleiding tot allerlei overpeinzingen over de plek van de Fuji in het collectieve geheugen. De berg is het symbool van Japan. Kinderen, legers, geisha's, de keizer en de hogesnelheidstrein werden gefotografeerd met de witte top op de achtergrond. Je kunt er alle kanten mee op, de berg blijkt een ijshoorntje dat iedereen naar eigen smaak kan vullen. “Je kunt een berg beklimmen”, stelt Hiroshi tegen het einde van de film vast, “maar op het moment dat je de top bereikt, besef je dat er niets is.” Dat is een paradox, want er is natuurlijk wel degelijk iets. Zonder de berg stond je daar niet op 3776 meter. Het verhaal van de berg zelf is het enige verhaal dat de film in al zijn caleidoscopische breedte niet vertelt. Waarom ligt hij daar zo eenzaam? Welke rol hebben de uitbarstingen van de vulkaan gespeeld in de Japanse geschiedenis? Hoe gaat het met hem nu er jaarlijks driehonderdduizend mensen naar boven klauteren? Ascent gaat over de mensen rondom de berg en het beeld dat zij van de berg verspreiden. De berg zelf wordt er nog ongrijpbaarder door. DUNCAN LIEFFERINK
Fiona Tan - Ascent. Van 11 februari t/m 11 juni in De Pont, Tilburg. depont.nl Vanaf 23 mei in Lumière Maastricht. lumiere.nl
19
zuiderlucht 6-7\2017
20
zuiderlucht 6-7\2017
Cadans I
n het Brabantse land en ver daarbuiten was Hoeve de Kammerberg in Mill een groot deel van de twintigste eeuw een begrip. Kammerberg was een dekstation waar Willem Bens en zijn zonen Piet, Wiel en Albert fokhengsten hielden met illustere namen als Obus Delcour, Frik de Leffinge en NĂŠgus de Miecret. Elk jaar gingen ze met hun beste paarden naar de paardententoonstelling in en rond de Brabanthallen in Den Bosch. In de wedstrijd om het best dravende paard was het zaak dat paard en de in smetteloos wit geklede menner in dezelfde cadans langs de jury renden. Zoals de begin dit jaar overleden Albert Bens deed in 1966 toen zijn NĂŠgus van Kammerberg kampioen werd bij de hengsten.
foto archief familie Bens/ Martien F.J. Coppens
21
culture
zuiderlucht 6-7\2017
Yan Ting Yuen met haar vader
22
zuiderlucht 6-7\2017
culture Yan
Tin g
Yu en
Nieuw land, andere kinderen Het Chinees restaurant van haar vader nam ze nooit over. Yan Ting Yuen verwesterde en werd cineaste, haar ouders keerden terug naar China. PAUL VAN DER STEEN spreekt met haar over de film die ze maakte over ouders en hun beweegredenen. “In de Chinese cultuur blijft heel veel onuitgesproken. Dat is niet per definitie slecht.”
“E
igenlijk hou ik niet van ego-
Ze wilde uitzoeken wat de bepalende krachten
documentaires. De wereld staat in
waren in het leven van haar vader. Dwong de
brand. Waarom zou je als filmmaker
geschiedenis hem tot verhuizingen of maakte hij
de kijkers dan lastig vallen met je
zelf de keuzes? Chak Man Yuen (1938-2016) werd
privésores?” Min of meer per ongeluk maakte Yan
geboren in het Chinese Po On, waar hij – vroeg
Ting Yuen er toch een.
wees – een zwaar bestaan leidde in het door de burgeroorlog en hongersnoden geplaagde land.
Eind 2013 keerden haar ouders na veertig jaar
Als adolescent wist hij te verkassen naar het toen
Nederland voor hun oude dag terug naar China. En
nog Britse Hongkong. Hij voer op de koopvaardij en
ze dacht: je bent filmmaker, dit is zo bijzonder, dit
was taxichauffeur. Begin jaren zeventig emigreerde
moet je vastleggen. “Dat heb ik gedaan. Voor mezelf.
hij met vrouw en jong kind naar het onbekende
Niet met het idee dat het zou resulteren in een
Nederland. “De Culturele Revolutie dreigde over
documentaire.”
te slaan naar Hongkong. Maar misschien ging hij
Eigenlijk had ze op dat moment helemaal geen tijd. Ze was druk met de documentaire Het geheim van de Hema. Uiteindelijk overtuigden collega’s,
simpelweg zijn broer achterna, die eerder dezelfde weg was gegaan.” In Maastricht leerde hij goed koken en
enthousiast als ze waren over de verhalen en de
begrijpen wat Nederlanders onder Chinees eten
beelden, haar van de noodzaak van een film. Over
verstaan. Asia, zijn eerste eigen restaurant in de
haar vader en moeder zou het gaan. En over de
Brusselsestraat liep moeizaam. Het tweede, Fu Nah,
rest van de familie. Niet over haarzelf. “Pas tijdens
in de buitenwijk Caberg, werd wel een succes. Voor
het maken werd het me duidelijk dat ik zelf ook in
Yan Ting Yuen waren die kinderjaren bepalend
beeld moest. Mijn familie gaf zich bloot, dan kun
voor haar professionele toekomst. “Mijn ouders
je zelf niet buiten schot blijven. Bovendien: ik ben
waren druk met de restaurants, ik moest voor een
verwesterd en daarmee een ingang voor het publiek
belangrijk deel mezelf vermaken. Dat deed ik door
tot die voor hen vreemde Aziatische wereld.”
te vluchten in een fantasiewereld en heel veel naar
Nog altijd vindt Yan Ting Yuen (Hongkong, 1967) dat ze met De keuze van mijn vader niet per se een
films en televisie te kijken.” Haar ouders dachten dat hun dochter de
ego-documentaire heeft gemaakt. “Als het goed is,
restaurants zou overnemen, maar Yan Ting Yuen
vertel ik behalve een particulier ook een universeel
kon die verwachting niet waarmaken. Ze ging
verhaal.”
communicatiewetenschappen studeren en werd >>
23
TRANS CENDER
Beste, We staan dit seizoen bijna iedere dag met iets moois in het land. Voorstellingen voor jong, oud en voor iedereen. Relevant en vol contrast, zoals je van ons gewend bent.
JAPAN
04.03 ‒ 03.09.2017
Maison Margiela Artisanal by John Galliano, Fall 2015 Couture ― Photo: Paolo Roversi/Vogue Italia, September 2011 © Paolo Roversi
Across
Gasthuisstraat 11 B-3500 Hasselt +32 (0)11 23 96 21 modemuseumhasselt.be
We zien je graag bij onze producties. Tot snel
hzt.nl
zuiderlucht 6-7\2017
culture
filmmaakster. In 2001 maakte ze nog wel een documentaire over de branche die ze zo goed kende uit haar jeugd: Chin. Ind. Een leven achter het doorgeefluikje. “Een neef heeft de zaak van mijn ouders overgenomen. Het is de pijn van alle migranten: ouders realiseren zich vooraf niet hoezeer het nieuwe land hun kinderen zal veranderen.” Yuen laat in haar film ook zien dat het anders had kunnen lopen. Haar vader hoorde in zijn Chinese jaren bij de allerarmsten en daarmee tot de kanshebbers voor partijfuncties. Hoe was het leven gelopen als hij gebleven was? De regisseuse filmde ook een neef en een nicht die in China bleven en schatrijk werden. “Toen wij vertrokken waren ze armer dan wij. De nicht werkt nu niet eens meer, ze vult haar dagen met
Still de film De keuze van mijn vader
Hermès-tassen en beautybehandelingen. Twee personeelsleden wonen bij haar in een achterkamertje. Je betaalt wel een prijs voor die welvaart. Je kan veel zeggen in China, maar niet alles. Het blijft een éénpartijstaat.” Werken met familieleden als personages viel haar in eerste instantie tegen. “Documentaires laten zich nooit helemaal
‘Het is typisch westers te denken dat er altijd antwoorden zijn.’
regisseren, maar je gaat wel met bepaalde ideeën aan het werk. Mijn familieleden deden echter precies wat ik niet wilde.
zijn. Waarom ook altijd vragen hebben? In de
toen. Tijdens weekends aan overlegtafels werden
Ik ben nogal een controlfreak, maar
Chinese cultuur blijft heel veel onuitgesproken. Dat
ze geacht op hun scherpst te onderhandelen,
uiteindelijk kon ik het loslaten. Het was
is niet per definitie slecht. Hier móet alles tot op het
beslissingen over miljarden euro’s te nemen,
een goede les voor me.”
bot worden uitgezocht, loopt bijna iedereen bij de
terwijl zelfs zij niet precies wisten wat er aan de
psychiater. Zonder veel te praten, kom ik er in de
hand was. Het wordt een film met voornamelijk
tegelijkertijd een mooie gelegenheid voor
loop van de film achter dat het goed zat tussen mijn
pratende hoofden. Maar dat kan ook heel spannend
haar ouders om te zien wat hun dochter
vader en mij. Dat is ook een antwoord, misschien
zijn. Denk maar aan de documentaire The Fog
nu precies doet. “Daar hadden ze geen
wel het belangrijkste.”
of War waarin Robert McNamara vertelt over
De productie van de documentaire was
idee van. Via een neef hoorde ik dat mijn vader trots is op mijn werk. Dat zou hij me nooit direct zeggen.” De zoektocht naar identiteit is een constante in Yuens oeuvre. Het thema komt terug in al haar films. Van Yang
D
zijn ervaringen als defensieminister onder John
e enige echt bewuste keuze die Yuens vader
F. Kennedy en Lyndon B. Johnson. Het verhaal
in zijn leven maakte, was misschien wel
zo spannend vertellen dat het voelt alsof je er
om zich niet te laten behandelen aan zijn
middenin zit. Dat willen wij ook.” ZL
nieraandoening. Hij overleed afgelopen december. Yuen draait inmiddels alweer een volgende film.
Ban Xi, de 8 modelwerken (2005) - over
Met collega-cineast Robert Kosters maakt ze een
propagandistisch muziektheater in China
reconstructie, De Achtste Dag, van de spannendste
ten tijde van de Culturele Revolutie - tot
week van de kredietcrisis van 2008 in Nederland.
Het geheim van de Hema (2012), over de
De week waarin Fortis/ABN Amro van de ondergang
oer-Nederlandse winkelketen.
gered moest worden. “Voor sleutelfiguren van toen,
De keuze van mijn vader leverde de
mensen als de Belgische premier Yves Leterme en de
regisseuse niet de vooraf gehoopte
president van De Nederlandsche Bank Nout Wellink,
antwoorden op. “Het is ook typisch iets
was het de bepalendste periode van hun leven.
westers om te denken dat die er altijd
Die willen nu reflecteren op de gebeurtenissen van
De keuze van mijn vader is vanaf 22 juni o.a. te zien in Lumière Maastricht, Chassé Breda en LUX Nijmegen.
25
culture
26
zuiderlucht 6-7\2017
zuiderlucht 6-7\2017
culture
1967
beter zou 't niet meer worden
Met platen als Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, The Doors en The Velvet Underground & Nico was 1967 volgens velen het beste popjaar ooit. Vijftig jaar later kan THOMAS SNOEIJS (geboren in 1985) zich daar in vinden. “De popcultuur van onze ouders was superieur.”
W
ie is geïnteresseerd in de
The Beatles. We huren de Ziggo Dome af voor
krant van gisteren, vroeg Mick
een groot eerbetoon. Halen een 6 cd-box vol
Jagger zich in 1967 af in zijn
nieuwe mixen, studiopraat en vuilnisbakrestjes in
eerste zelfgeschreven nummer
huis. Lezen het boek Sgt. Pepper at Fifty voor een
Yesterday's Papers. De vraag
nauwkeurige uiteenzetting van de plaat. En trekken
was retorisch. Niemand wilde achterom kijken in
naar Engeland voor alle evenementen in Liverpool
die tijd, zeker de roerganger van de toenmalige
- elk liedje heeft zijn eigen expositie, concert of
rock 'n roll niet. “Yesterday's papers are bad news”,
voorstelling. En dan hebben we het over één plaat.
concludeerde hij instemmend met de tijdsgeest die
Andere iconische albums als, pak 'm beet, The Piper
vooral de toekomst adoreerde.
at the Gates of Dawn (Pink Floyd) en Forever Changes (Love) zullen ook niet zonder confettigeknal
Het was de begeerte die brulde. “You've got to be all mine, all mine” zong Jimi Hendrix in Foxy Lady. Er
verjaren. Who wants yesterday's papers? Muziekjaar 2017 staat in de schaduw van zijn
werden prangende vragen gesteld, door Jefferson
jubilerende voorganger van vijftig jaar terug.
Airplane in Somebody To Love, en nieuwe lagen van
Dikke pech voor iedereen die meent dat dit zíjn
bewustzijn aangeboord, zoals The Doors deden in
tijd zou moeten zijn. De nieuwe generatie – laten
Break on Through (To the Other Side). Alles op een
we iedereen tot 35 er maar even bijslepen – doet
drafje, voortgezweept door een jongerencultuur
ook weinig pogingen zich uit deze onderdanige
met haast.
positie te vechten. Waar zou je aan beginnen?
Vijftig jaar later vieren we de verjaardag van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967) van
De oplettende liefhebber (nu 65-plusser) had halverwege 1967 al Surrealistic Pillow (Jefferson
>>
27
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
il barbiere di siviglia van Gioacchino Rossini door Opera Zuid inleiding door Len van Schaik 19.00 uur
za 17 jun | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
kijk op de stad Expositie
7 mei t/m 23 jul locatie: Museum De Domijnen, Historie en Archeologie Kapittelstraat 6 Sittard
ben ik een dier Expositie
11 jun t/m 20 aug locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
Museum De Domijnen Historie en Archeologie Kapittelstraat 6, Sittard
zuiderlucht 6-7\2017
Airplane) en Absolutely Free (The Mothers of Invention) in de kast staan. Evenals de legendarische debuutalbums van The Doors, David
culture
We zijn godverdefuck te laat geboren. Te laat om een bloeiende popcultuur mee te maken, laat staan haar oorsprong.
Bowie, The Velvet Underground en Grateful Dead. En toen was het pas juni. Wat zet je daar in 2017 in kon, alles móest. Er werden nieuwe apparaten
Slechts één hippie
We zijn godverdefuck te laat geboren. Te laat om
uitgevonden (theremin) en exotische instrumenten
Precies vijftig jaar geleden maakte
een bloeiende popcultuur mee te maken, laat staan
naar het Westen gehaald (sitar, tabla). Gitaareffecten
ook Nederland zich op voor zijn
haar oorsprong. Let wel, mensen die beweren dat
overspoelden de markt, zoals de wah-wah van
eigen Summer of Love. Toch bleven
ze ‘erbij’ waren, zijn niet te vertrouwen. Een ruime
Jimi Hendrix (Are You Experienced?). En het werd
muzikanten veelal in het beattijdperk
meerderheid van die club zorgde ervoor dat in ons
mogelijk om muziek over twee kanalen te sturen,
hangen, zeker in het zuiden. De
land Waarom heb jij mij laten staan de monsterhit
wat een van de eerste, mooiste en extreemste
vaste waarde uit Eindhoven, The
van 1967 werd. Uitgevoerd door De Heikrekels uit
stereoplaten ooit opleverde: Disraeli Gears van
Phantoms, scoorde een hit met
Geldrop, de artiesten die samen met Heintje Simons
Cream.
After Tomorrow. En met de nog altijd
hemelsnaam tegenover?
uit Kerkrade een stevig Zuid-Nederlands stempel
Nu leven wij, weemoedig terugkijkende
weergaloze single Be Mine Again
op dat popjaar drukten (zie kader). Grote hits, maar
millennials, evengoed in technologisch
tekende The Skope uit Heerlen voor
deuren der verbeelding vlogen er niet van open.
spannende tijden, maar dat heeft niet gezorgd
het eerste Limburgse beatsucces.
voor een dergelijke culturele ramkoers. Vooralsnog
Tussen alle rock 'n roll-bandjes
New York en Zuid-Engeland. Aangewakkerd door
bevordert internet het terugkijken alleen maar.
(Tielman Brothers, Peter Koelewijn)
sociale onvrede en even vaak toegeschreven aan
De jongere generatie laaft zich aan een verleden
liep slechts één volwaardige
buitensporig drugsgebruik. Zo was er die keer dat
dat niet het hare is. Aan Spotify, dat dagelijks een
hippie: Armand. De Eindhovenaar
Jim Morrison onder invloed van LSD de studio
boodschappentas vol spannende, nog te ontdekken
debuteerde in 1967. B-kantje Ben Ik
ruïneerde met een brandblusser – hij dacht dat
muziek op de stoep zet. Dat maakt nieuwe releases
Te Min werd zijn grootste hit. Maar
er brand was want het rode (opname)lichtje
minder urgent. Als we überhaupt nog onderscheid
een van de mooiste Nederlandse
sprong aan. Of Grace Slick die – tijgerend over een
kunnen maken tussen nieuw en oud. Zet Something
hippieplaten ooit werd gemaakt in
zweetnatte podiumvloer – opeens twee vingers in
Else by The Kinks (1967) eens op na Volcano van
Tiel. Take One van Mother's Love.
het gezicht van een neuspeuterende toehoorder
Temples (2017) – allebei staccato popplaten,
Wie deze plaat nog in de kast heeft,
duwde, gewoon om te kijken of het zou passen.
ingespeeld door een stel graatmagere, strak gekapte
is daar hopelijk een beetje zuinig
Zeker, het zijn ouwelullenverhalen, maar wanneer
broekies uit het zuiden van Engeland.
op geweest - huidige waarde op
De echte revolutie vond plaats in Californië,
er vijftig jaar later paddo's op tafel komen, is
Let's be real, de popcultuur van onze ouders was
Jefferson Airplane's White Rabbit nog steeds de
superieur aan de onze. Geen cultuurstroming heeft
eerste song die klinkt, gevolgd door The End van The
zoveel invloed gehad op de moderne Westerse
Doors. C'mon baby, take a chance with us.
wereld als de popmuziek van 1967. Wie zijn neus
T
internet: 175 euro.
in de lucht steekt, ruikt de nasmeulende gitaar van och waren drugs niet de grootste
Jimi Hendrix nog steeds – en zet zijn voeten in de
voedingsbodem voor het beste
splinters van Pete Townshends stukgeslagen Fender-
muziekjaar ooit. Muziekstudio's gingen
gitaar. Dat is zonder twijfel een jubileumviering
van één naar acht opnamesporen, dat
waard. Behalve voor Mick Jagger dan. Die kwam
leidde tot oneindig veel mogelijkheden.
in het popjaar der popjaren aanzetten met de
Beatles-producer George Martin verknipte een
pseudo-psychedelische miskleun Their Satanic
opnameband, gooide de stukken in de lucht en
Majesties Request, apestoned hengstend op een
plakte alles willekeurig aan elkaar (For the Benefit
speelgoedtamboerijn. ZL
of Mr Kite). En toen Paul McCartney vroeg of hij iets mocht inspelen op Smiley Smile van The Beach Boys, liet Brian Wilson hem op de maat van de muziek op een wortel kauwen (Vegetables). Alles
Wij millennials leven in technologisch spannende tijden, maar dat heeft niet gezorgd voor een culturele ramkoers. 29
design
zuiderlucht 6-7\2017
proeftuin van Das Hemd van Linde Hermans. foto Dieter Nuyens
30
zuiderlucht 6-7\2017
design
absurdisme U-line van Maarten Van Severen
Na presentaties over brillen, wandelstokken en stropdassen vroeg het Hasseltse design-collectief Het Labo aan kunstenaars en ontwerpers om hun meest zwartgallige werk in te zenden. Typisch Labo, legt medeoprichter Jo Klaps uit aan JUDITH BOESSEN. “Veel ontwerpen drijven de spot met de normen en waarden van hun tijd.”
D
e zonovergoten schachtbok op
Dertig jaar later zetten nogal wat Labo’ers
het terrein van C-mine trekt
de toon onder de Vlaamse ontwerpers. De
een messcherpe schaduw
uitgangspunten van dertig jaar geleden zijn
over de site van de voormalige
onveranderd: ontwerpers en kunstenaars werken
kolenmijn bij Genk. Jo Klaps en
mee op vrijwillige basis en blijven eigenaar
Huub Berger, samen met Patrick
van hun artistieke producten. Het Labo is geen
Reuvis de founding fathers van
designlabel, iedereen binnen het collectief is vrij
designcollectief Het Labo, hebben
om zijn ontwerpen aan de man te brengen. Berger:
iets met torens. In het Labo-logo
“We hebben Het Labo van meet af aan opgezet
prijkt een stoere vuurtoren in
als een proeftuin. Een platform waar ontwerpers
zwart-wit, verwijzend naar de
kunnen experimenteren en exposeren zonder zich
schoorsteen van de voormalige
beperkt te voelen door het dwingende keurslijf van
gelatinefabriek in Hasselt waar de
marketing en commercie.”
drie eind jaren tachtig hun intrek
Ontwerpers gebruiken Het Labo vooral om nieuwe
namen. De decennia daarvoor kwamen er ladingen
concepten te ontwikkelen en tentoon te stellen.
botten en knoken binnen om de fabriek als plaksel
Een goed voorbeeld hiervan is de U-line (1996), de
te verlaten. Huub Berger, lachend: “Niks plakt zo
iconische, aluminium bureaulamp van Maarten
goed als beenderlijm.”
van Severen. De in 2005 overleden Van Severen ontwierp de lamp voor de Labo-expositie Weerlicht
Het drietal bouwde het laboratorium van de fabriek
(1996), jaren voordat hij wereldwijd als ontwerper
om tot atelier en expositieruimte voor startende
zou doorbreken.
designers en kunstenaars; zo kwamen ze ook aan
“We hebben gaandeweg een naam opgebouwd
hun naam. Toen de huur betaald moest worden,
en een trouwe fanbase”, aldus Berger. Een van
maakten ze een rondgang langs vrienden en
hun meest enthousiaste fans is een verpleger
sympathisanten om lidmaatschappen te verkopen.
uit de omgeving van Genk. De man bleek een
Een collectief was geboren.
verwoed verzamelaar van botten en beenderen, >>
31
design
die Het Labo vervolgens gebruikte voor de thematentoonstelling Bones (2012). “We hebben maar niet gevraagd hoe hij aan zijn knokencollectie is gekomen”, grinnikt Klaps. Typisch Het Labo, dat het publiek graag betrekt bij zijn ontwerpen. Zo ook voor de aankomende tentoonstelling Black (Black to the Future) in C-mine, geheel gewijd aan het zwartste zwart. Na een Facebook-oproep kwamen er bijna tweehonderd inzendingen binnen van zowel gerenommeerde designers, jonge kunstenaars als
zuiderlucht 6-7\2017
‘Humor is het Belgische wapen bij uitstek om de heersende moraal te bestrijden.’
R.I.B. van Jo Klaps.
enthousiaste amateurs. Eerder waren er thematische tentoonstellingen over brillen, wandelstokken en stropdassen, gebruiksvoorwerpen die zo alledaags zijn dat ze meteen verdwijnen in de vergetelheid van ons visuele geheugen. Dat is dan buiten de tegendraadse interpretaties van de Labodesigners gerekend, want hun stropdas is tegelijkertijd wurgkoord, slabber en ambtsketting. Naast Black (Black to the Future) is er ook nog het Labo-retrospectief Flashback dat de bezoekers een inkijk geeft in de kleurrijke geschiedenis van het collectief, met meer dan honderd ontwerpen die inmiddels bij de kopers thuis staan. Wat de gemene deler is van al die Labo-projecten is lastig te zeggen, vindt Jo Klaps. Maar als hij dan toch iets moet noemen dan is het de licht absurdistische stijl die in veel ontwerpen doorklinkt. “Veel ontwerpen drijven de spot met de normen en waarden van hun tijd.” “Humor is het Belgische wapen bij uitstek om de heersende moraal te bestrijden”, voegt Huub Berger daar lachend aan toe. Om te demonstreren dat goede smaak ook maar relatief is, zal tijdens Flashback de omvangrijke verzameling miniatuurvuurtorentjes van Klaps en Berger te zien zijn. Ze hebben er een mooi onderkomen voor gevonden: een pastelblauwe caravan in de foyer van C-mine. ZL
Het Labo - Black (Black to the Future)/ Flashback. Van 30 juni t/m 27 augustus in C-mine Genk. c-mine.be
32
Native American Tie van Eddy Fontaine.
Gladiator van Jo Klaps.
zuiderlucht 6-7\2017
staaks
Sprezzatura bij de man I
© Rowland Jones
Ik zie plots overal mensen die quasinonchalant succesvol lopen te zijn.
emand brengt me op de hoogte van de zomertrends op het gebied van mannenmode. Sprezzatura, dat is echt een ding nu. Een manier van kleden die cool en hip is, maar er niet uit mag zien alsof er moeite voor is gedaan. Ik zoek het even op. Sprezzatura blijkt afkomstig uit Het boek van de hoveling van Baldassar Castiglione. Deze zestiendeeeuwer, een Italiaan natuurlijk, buigt zich in zijn boek over de vraag hoe een geslaagde hoveling zich moet gedragen. Daar komt van alles bij kijken. Hij moet allerlei dingen kunnen en weten en onder de druk van al deze moetjes toch relaxt blijven en een achteloze, bescheiden indruk wekken. Vrij vertaald naar de mannenmode denk ik aan dure maar verlepte shirts à la Kurt Cobain, met quasinonchalant net-uitbed-haar waar je dan wel van die speciale gel voor nodig hebt. Nee, nee, ik zie het helemaal verkeerd. De modeman laat me plaatjes zien. Ik zie uiterst gesoigneerde Italianen die in kleurrijke jasjes, hoogwaterbroeken en zorgvuldig gekamd haar over een of andere piazza paraderen, de sokjes perfect op de outfit afgestemd. Ik heb een tijd in het modewereldje rondgehangen en weet dus dat de mode er onnavolgbare wetten op na houdt. Dit is er weer zo een. Hoezo nonchalant? Dit ziet er niet moeiteloos uit, en al helemaal niet bescheiden. Dit ziet eruit als uren voor de spiegel staan om andere mannen af te troeven die minder fingerspitzengevoel hebben voor het oprollen van broekspijpen en het vouwen van pochetjes. De belangstelling voor pochetjes waait over, maar de Italiaan met zijn boek blijft me bij. Ineens is sprezzatura overal. Letterlijk – kennelijk vinden meer schrijvers het een leuk woord - en figuurlijk. Om me heen zie ik plots allemaal mensen die quasinonchalant succesvol lopen te zijn. Ik denk aan Buddy Kane, de glibberige makelaar uit American Beauty met zijn levensmotto: “In order to be successful one must project an image of succes at all times.” Ik huiver. Zelf herken ik meer in de door Annette Bening gespeelde Carolyn en haar mantra: “I’m gonna sell this house today.” Vastberaden om net zo succesvol te zijn als Buddy trekt ze haar mantelpakje uit, haar poetshandschoenen aan, om als een maniak het hele huis te schrobben. De kijker ziet bloed, zweet en tranen maar als de eerste optionele kopers aanbellen is alles gladgestreken en lacht Carolyn haar big American smile. Ze verkoopt het huis niet en krijgt een zenuwinzinking. Veel dingen kosten me nogal wat moeite, maar ik heb zo’n vermoeden dat anderen dat niet doorhebben. Houden zo, zegt mijn vader dan. Ik weet het niet, we kunnen er ook gewoon eerlijk voor uit komen. Zoals mijn vriendin Dolly uit Tennessee altijd zegt: “It takes a lot of time and money to look this cheap.” Lekker moeiteloos en nonchalant toegeven dat je ergens heel veel moeite voor hebt gedaan. Da’s pas sprezzatura. ANNEMARIE STAAKS
33
edits
Raymond Pettibon: “Ik glimlach niet vaak. Maar dat betekent niets.� foto George Etheredge
34
zuiderlucht 6-7\2017
zuiderlucht 6-7\2017
edits
Homo Americanus Raymond Pettibon maakte in de jaren zeventig naam in de punkscene van Los Angeles. Tegenwoordig hangt zijn werk in deftige musea, zoals het Bonnnefanten. MARS VAN GRUNSVEN zocht hem op in zijn tijdelijk atelier in New York. “Ik werk met wat ik ken: honkbal en surfen, niet cricket.�
G
eorganiseerde chaos. Dat is wellicht de beste manier om het tafereel te beschrijven bij binnenkomst in het tijdelijke atelier van de New Yorkse
galerie David Zwirner, waar Raymond Pettibon de laatste hand legt aan tientallen nieuwe werken voor een expositie in diezelfde galerie. Aan met paperassen, tijdschriften en gebruikt servies gevulde tafels zitten twee jonge assistenten van Pettibon naar laptops te turen. De kunstenaar zelf staat in het midden van de enorme witte ruimte ietwat verdwaasd voor zich uit te kijken. Beige verf druppelt uit de kwast die hij losjes vasthoudt en landt bovenop een op de vloer uitgestalde tekening. Hij is lang en oogt wat log, maar bij het horen van de vallende verfdruppels hurkt hij als een jonge vent om het gelekte beige vliegensvlug over het >>
35
edits
zuiderlucht 6-7\2017
‘Ik heb liever dat we de rest van de wereld met rust laten.’
Raymond Pettibon, No Title (Fight for freedom!), 1981. Pen and ink on paper, 27.9 x 21.6 cm. Private collection. Courtesy Regen Projects, Los Angeles
Raymond Pettibon, No Title (Who will finish…), 1998. Ink on paper, 38.7 x 56.5 cm. Hauser & Wirth Collection, Switzerland. Photo courtesy Archive Hauser & Wirth Collection, Switzerland
papier te verspreiden. De vrouw op de tekening, zeg maar een blonde versie van Wonder Woman, schittert even later tegen een beige achtergrond. Raymond Pettibon (Los Angeles, 1957) dankt zijn
Eigenlijk klinken alle teksten van Pettibon alsof ze een citaat zijn van een ander.
reputatie, zijn vele prijzen en zijn eretitels aan zijn met tekst bewerkte tekeningen en schilderijen, die eruit zien alsof ze uit een stripboek komen — maar
“Daar ben ik mee geboren. Ik glimlach niet vaak. Maar dat betekent niets.”
te zien in het New Museum in New York, vanaf begin
tekstloze Wonder Woman op de vloer is dan ook nog
juni wordt het getoond in het Bonnefantenmuseum
niet af, wat geldt voor nagenoeg alle kriskras over
in Maastricht. De titel van de expositie, A Pen of All
formaat dat in vliegtuigen wordt geserveerd, en
de vloer en de wanden verspreide werken in de
Work, is geplukt uit een gedicht van Lord Byron,
drinkt het in een teug leeg. “Een half jaar geleden
studio. “Dit is typisch hoe het gaat met onafgemaakt
waarin een dichter eerst aan Satan en vervolgens
ben ik gestopt met drinken”, zegt hij ongevraagd, en
werk”, zegt hij nadat we hebben kennisgemaakt.
aan de aartsengel Michael voorstelt om hun
neemt nog een flesje. Dan plotseling, terwijl hij om
“Ik heb een idee, maak een begin en dan worden
memoires te schrijven. De titel verwijst natuurlijk
zich heen wijst: “Ik heb altijd boeken rondslingeren.
ze een werk in uitvoering. Dat kan soms twintig
naar Pettibons uitbundige gebruik van de pen, maar
Ze kunnen over van alles gaan. Ik lees ze langzaam,
jaar duren.” Voor Pettibon is het belangrijk om een
is ook toepasselijk omdat hij naar eigen zeggen een
vaak als ik ergens naar onderweg ben, of dat nu met
deadline te hebben — een opdracht, een expositie.
derde van zijn teksten plukt uit het werk van grote
de auto, trein of bus is. Dan fileer ik de tekst alsof hij
“Anders blijf ik maar schaven en herschrijven.”
schrijvers — van de heilige Augustinus tot Henry
voor mijn ogen wordt geschreven. Ergens is het een
Onder die neiging heeft zijn productiviteit in
Hij opent een minuscuul flesje scotch, van het
James. Eigenlijk klinken alle teksten van Pettibon
vorm van herschrijven.”
ieder geval niet geleden. Gedurende zijn ruim
alsof ze een citaat zijn van een ander, hetgeen weer
veertigjarige carrière heeft Pettibon zo’n 20.000
bewijst hoe handig hij is met woorden.
schilderijen, maar ook zines (zelfgeproduceerde
Soms houdt hij middenin een zin simpelweg op,
tijdschriften), video’s, platenhoezen en screenplays.
alsof hij niet meer weet waarover hij het had — of
A
“Een van de beste dingen aan tekenen, is dat je er
alsof het hem allemaal niets kan schelen. Dat laatste
van geven en nemen”, zegt hij. “Ik kom pas in de
weinig middelen voor nodig hebt”, is de verklaring
wordt nog versterkt door wat hij zelf zijn ‘deadpan
problemen als ik teveel schrijf. Ik ben nog altijd aan
die hij zelf geeft.
face’ noemt, een gezicht dat zich moeilijk laat lezen.
het leren wanneer ik moet stoppen.”
werken gemaakt, merendeels tekeningen en
36
Een overzicht van Pettibons werk was deze winter
steeds een sinistere, ironische lading hebben. De
Een prater is de woordsmid echter geenszins.
l die gefileerde woorden keren al dan niet letterlijk geciteerd terug in zijn kunst, waarbij het onduidelijk is wat eerst komt:
het beeld of de woorden. “Dat is een kwestie
zuiderlucht 6-7\2017
edits
of de kunstwereld. Ik spreek niet voor Amerika. Dat doet de cultuur zelf.”
Z
ijn politieke ideeën houdt hij doorgaans voor zichzelf, met uitzondering van de jaren na 9/11, toen hij zijn kritiek op de oorlogen in
Afghanistan en Irak in politieke werken verpakte. “Ik heb dit nooit eerder in het openbaar gezegd, maar mijn politiek komt van rechts. Ze is antiimperialistisch en stamt van de Amerikaanse isolationisten en Robert Taft (Republikeinse senator die Amerika uit de Tweede Wereldoorlog probeerde te houden, MvG). Ik moet niets hebben van Trump en zijn America First, want ik ben niet anti-immigratie. Maar ik heb liever dat we de rest van de wereld met rust laten. Of het nu Vietnam, Korea of Irak was, het werkte niet. De wereld is gecompliceerd en die klunzige interventies keren zich uiteindelijk tegen je.” Behalve als typisch Amerikaans wordt Pettibons werk ook vaak als mannelijk getypeerd — sport, surfen, vrouwen in bikini’s, superhelden, cartoons. Hij begrijpt het, maar kan er niets mee. “Er wordt ook wel eens gezegd dat er niet genoeg kleurlingen in mijn werk zijn. Mijn werk representeert niets
Raymond Pettibon, No Title (O.D. a Hippie), 1982. Pen and ink on paper, 43 x 28 cm. Collection Bruno Brunnet. Courtesy Contemporary Fine Arts, Berlin
universeels, het spreekt niet voor iedereen. Tegelijkertijd is het ook niet bijzonder persoonlijk. Ik heb geen agenda, of iets dergelijks. De mensen in mijn tekeningen…”
Pettibon is een nom de plume, zijn werkelijke naam
In 1990 ontwierp hij de hoes voor het Sonic
Hij valt stil. Om te vervolgen: “…die mensen zijn
is Raymond Ginn. Zijn ouders waren academici, zijn
Youth-album Goo, een zwart-witte illustratie van
slechts een vage generalisatie, die, denk ik, ras en
jeugd was gevuld met boeken, strips, basketbal,
een jong stel met donkere zonnebrillen op, begeleid
misschien zelfs ook gender overschrijdt. Hoewel, ik
honkbal en surfen. Toen zijn broer Greg in 1976 de
door de tekst “I stole my sister’s boyfriend. It was
weet het niet — misschien ook niet.”
punkband Black Flag oprichtte, ontwierp Raymond
all whirlwind, heat and flash. Within a week we
Wat hij wel weet: hij zou nooit iets anders kunnen
hun inmiddels beroemde logo (vier zwarte banen).
killed my parents and hit the road.” Een sprekend
doen dan kunst maken. “Ik heb nooit grandioze
Later ontwierp hij ook hun albumcovers, die stuk
voorbeeld van wat Pettibon inmiddels vermocht
verwachtingen of ambities gehad. Eerst werkte
voor stuk memorabilia zouden worden onder
met tekst en beeld. Saillant detail: het werk was
ik voor zo goed als geen publiek, maar toen ik
zowel punkfans als kunstverzamelaars. Hetzelfde
gebaseerd op een foto van een echtpaar dat op weg
dat eenmaal kreeg, verbaasde het me niet. Want,
zou gebeuren met zijn met teksten en tekeningen
was naar de beroemde Engelse Moors Murders-
in godsnaam, als kunstenaar ken je de kwaliteit
gevulde zines die hij maakte in de kelder van zijn
rechtszaak in 1963.
van je werk. Als de markt, want daar gaat het
ouderlijk huis, waar hij tot eind jaren tachtig zou
Dit Britse uitstapje was een uitzondering:
uiteindelijk om, je niet erkent, dan is dat een
blijven wonen. Tussendoor studeerde hij economie
doorgaans zijn Pettibons onderwerpen
marktimperfectie. Ik ken de waarde van mijn eigen
aan de University of California.
uitgesproken Amerikaans. Door de decennia heen
werk en het duurde veel langer dan nodig was
ging hij onder meer in de weer met Charles Manson,
voordat ik erkenning kreeg. Toen die kwam, dacht
in de punkwereld en underground kunstscene
surfers, honkballers, moordzuchtige tienerpunks,
van LA, waar hij exposities had in kleine galeries
Elvis en FBI-directeur J. Edgar Hoover. “Het is geen
ik: eindelijk.” ZL
en platenzaken. Halverwege de jaren tachtig
lopend commentaar op Amerika of iets dergelijks”,
omarmden ook gerenommeerde kunstenaars
zegt hij zelf over zijn onderwerpkeuze. “Het is nu
uit LA, onder wie Mike Kelley, Jim Shaw en Paul
eenmaal de cultuur waarin ik leef.”
Inmiddels was Pettibon een begrip geworden
McCarthy, zijn werk. In hun kielzog volgden
Het is geen cultuur waar hij bijzonder veel van
verzamelaars en curatoren. Spoedig bekleedde
houdt. “Maar ik moet er ook niet aan denken dat
Pettibon een schijnbaar tegenstrijdige positie: een
ik hem zou haten. Dat zou pech zijn. Het is zo’n
icoon uit de underground en tegelijkertijd een
dominante cultuur dat je als kunstenaar kunt doen
mondiaal gevierd kunstenaar.
wat je wilt. Ik werk niet voor de CIA of de regering
Raymond Pettibon - A Pen of All Work. Van 2 juni t/m 29 oktober in het Bonnenfantenmuseum in Maastricht. bonnefanten.nl
37
edits
zuiderlucht 6-7\2017
De voorkeur van... Rob Ligthert
Blendr & Filtr gebakken.”
I
van de lijstjes, verontschuldigt
vervaagt. Dan moet je zelf bijna in
Theaterregisseur Johan Simons blikt vooruit op zijn afscheidsvoorstellingen bij NT
Rob Ligthert zich op voorhand. “En
een uitzonderlijke toestand zijn om
Gent en de Ruhrtriennale.
eigenlijk weet ik ook helemaal niet
een stuk op z’n waarde te kunnen
zoveel van theater,” zegt de directeur
schatten.”
TANDEN _ “Het wordt godverdomme tijd ook dat ik weer eens mijn tanden laat zien. Zoveel heb ik er eerlijk gezegd de laatste tijd niet van
ZEROTECH _ “Er is een school bij San Francisco met een zerotech-
n zijn kantoor klinkt deze ochtend
bijblijven. Stallerhof van Hollandia
muziek van Giuseppe Scarlatti
bijvoorbeeld. Maar uiteindelijk
uit de iPod. Hij is helemaal niet
zie je zoveel dat het een beetje
van de Maastrichtse Toneelacademie.
beleid: geen smartphones, tablets of computers tot je dertien bent. Het
“Het theater dat ik van thuis heb
beeldende kunst _“Ik
interessante: driekwart van de leerlingen heeft ouders met een hoge positie
meegekregen, was de katholieke kerk.
kom het liefst in het Kröller-
in Silicon Valley.”
Als ik al met cultuur ben opgevoed,
Müller Museum. Ik hou van de
Schrijver-psycholoog Adam Alter heeft een inboxzero-syndroom (hij gaat
dan is het eetcultuur.” Zijn ouders
confrontatie en versmelting van
pas naar bed als zijn inbox leeg is) en wil dat de overheid optreedt tegen
hadden een Chinees restaurant in
kunst en gecultiveerde natuur. Ook
internetverslaving.
Gorinchem. “Ik loop altijd achter.
de maat van het museum vind ik
Als je in de cultuursector werkt, is er
overzichtelijk en fijn. Je kunt er bijna
steeds meer dat je niet kent en niet
een persoonlijke ontmoeting hebben
hebt gehoord.”
met de kunstwerken. Ik was op het
NIET ALLES KOMT GOED _ “Het is zoals de dichter Leopardi zegt: een goed kunstwerk, hoe zwaarmoedig ook, laat je nooit gedeprimeerd achter. Niet dat alles goed komt, maar misschien wordt het ook niet meer
Japanse eiland Naoshima, daar zijn
zo slecht als het was.”
theater _“Toen ik in 1985 op de
Schrijver Tim Parks blikt terug op de film Manchester by the Sea.
Toneelacademie kwam, waren er
Art Museum tonen ze de Waterlelies
twee chansonniers in zwang, Brel
van Monet in een enorme, lichte
en Barbara. Door het oeuvre van
ondergrondse zaal, zonder kunstlicht,
uitkomt, accepteer je blindelings. Wat je oproept je leven te veranderen,
Brel ben ik op het spoor gezet van
op een vloer van dobbelstenen. Een
offers te brengen, is manipulatie, maffia, massahysterie.”
authenticiteit en intensiteit. Brel mag
superconcept. Veel musea staan te
Bas Heijne verklaart de paradoxale mengeling van hedendaagse gedweeheid en
dan erg waarachtig zijn, wat hij doet
vol, je wordt er gewoon duizelig.”
opstandigheid.
was ook erg gecontroleerd. Toen ik
MANIPULATIE EN HYSTERIE _ “Wat aangenaam voelt en je goed
vier musea gebouwd. In het Chichu
verschillende concertregistraties van
muziek _“Ik heb anderen nodig
hem zag en ontdekte dat hij steeds
om mij te voeden met muziek. Zoals
probeerde uit te zoeken, dacht ik: hier gaat mijn boek over! Over hoe
exact hetzelfde neerzette, was ik
mijn vriendin Susanne, die klassiek
verhalen in een familie ontstaan en hoe we samen een mythe scheppen
gedesillusioneerd. Je bent op zoek
geschoold is. Je hoort Scarlatti, dat
zoals over mijn grootvader.”
naar de waarheid, je denkt die te
komt omdat ik van iemand een iPod
Schrijver Michael Chambon over zijn boek Moonglow.
hebben gevonden en dan blijkt die
heb gekregen vol muziek. Die Scarlatti
reproduceerbaar te zijn.”
draai ik vandaag de hele dag, in de
MYTHE _ “Mijn vader en mijn grootvader zijn dood. Toen ik dit verhaal
ARBEIDSETHOS _ “De mensen in Hollywood zijn de hardstwerkende
“Wat regisseur Ivo van Hove en
hoop dat de muziek onder mijn huid
mensen die je ooit kunt tegenkomen. Ze hebben een arbeidsethos dat ik op
scenograaf Jan Versweyveld bij
komt. Maar ik maak daar verder geen
weinig andere plekken heb gezien.”
Toneelgroep Amsterdam doen, vind
studie van of zo. Ik hoef ook niet alles
Acteur Bryan Cranston (Breaking Bad) probeert de vooroordelen over Hollywood
ik super. Normaal is de volgorde
te weten. Misschien is toneel voor mij
te ontkrachten.
toch: tekst, regie, vormgeving, spel.
behoorlijk gedemystificeerd omdat ik
Zij voegen de vorm in een vroeg
weet hoe het werkt. Dan hoef ik niet
stadium bij de betekenis van de tekst
ook nog eens de Matthäus Passion
moet worden. Ik ga maar eens zeggen dat er niets aan te doen is. Dat we nu
en bepalen zo hoe de plek eruit moet
met het boek op schoot binnenste
eenmaal leven in een land waar een deel van de vogelpopulatie willens en
zien waar acteurs en publiek elkaar
buiten te keren. Misschien ben ik
wetens wordt uitgeroeid. Of erger nog, in een land waar niemand zich daar
treffen. Daarin zijn ze elke keer weer
daarom zo onnozel en onbevangen
iets van aantrekt.”
behoorlijk radicaal.”
als het om andere kunstvormen gaat.”
UITGEROEID _ “Ik ga niet nog eens zeggen dat de gruttomoord gestopt
Gelukkig, de vogelstukken van Koos van Zomeren zijn gebundeld in Alle vogels.
38
Ik loop altijd achter
“Je hebt van die stukken die je altijd
zuiderlucht 6-7\2017
edits
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is
Boeken top 10
een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu
1 — Joke Hermsen Melancholie van de onrust (-)
2 — Mohamed El Bachiri Een jihad van liefde (-) Rob(ert ) Ligthe rt (Ams de Tone terdam elacade , 1964) mie in keren a ging in Maastr ls direc 1985 na icht om te ur. Als samen ar er in 20 th met ton e a te 14 te rr egisseu eelschri van twe r werkte rug te jver Pe e kinde e r Witte h ren. nbols. H ij lang ij is vad er
3 — Nicci French Zondagochtend breekt aan (-)
4 — Jussi Adler-Olsen Selfies (-)
5 — Connie Palmen De zonde van de vrouw (1)
6 — Yuval Noah Harari Homo Sapiens (-)
‘Ik liep het grootste deel van mijn leven met de verkeerde schoenmaat rond.’
7 — Margot Vanderstraeten Mazzel tov (-)
ze kunnen uitdrukken, zeker in een
beschikbare kennis, dat vind ik
theatervoorstelling. Maar voor mezelf,
mooi. Ik hou er wel van om terug
nee. Als ik denk: die broek past mij
te grijpen op de klassieken. De
en staat me goed, dan koop ik er drie.
mens worstelt eeuwig met zichzelf
En die draag ik dan tot ik de volgende
en de ander. Frans Kafka is - naast
broek tegenkom. Zo hoef ik er niet
Montaigne - de enige schrijver
over na te denken. Het is zo druk in
die ik wel eens herlees. Hij kan zo
mijn hoofd, ik moet elke dag zoveel
waanzinnig secuur schrijven, zo
keuzes maken, dan wil ik niet ook nog
zuinig, en toch zo treffend. En ook
over mijn kleren moeten nadenken.
hier: een en al worsteling.”
Maar kostuumontwerp in het theater vind ik heel belangrijk. Ik zie welke
EMILE HOLLMAN
rol een kostuum kan spelen in de betekenis van het stuk en hoe een acteur zich daardoor kan gedragen. Ik ben heel graag in kostuumateliers. Ik let altijd op schoenen. Hoe sta je, hoe is je contact met de grond, met de vloer? Nee, dat doe ik niet met mijn eigen schoenen. Ik liep het grootste deel van mijn leven met de verkeerde schoenmaat rond.”
boeken _“Michel de Montaigne. Zijn essays beginnen altijd met vragen, vormen een bevragende zoektocht. Hij bestrijkt grote gebieden en met een paar reuzenstappen duikt hij de essentie in. Over hoe we ons gedragen bijvoorbeeld. Ik zit in het theater ook altijd om me heen te kijken hoe anderen zich gedragen. Een vorm
Missing ink
zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is belangrijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91
HhhH (-)
0031 6 10 661 205
Het einde van de eenzaamheid (-)
van zelfreflectie op basis van
Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via
8 — Laurent Binet 9 — Benedict Wells
mode _“Ik hou van stoffen en wat
E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper
10 — Marcia Luyten Het geluk van Limburg (9)
c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu
O
ver de succesfactoren van een boek tasten uitgevers en boekhandelaars nog steeds in het duister. Waarom slaat een boek aan? De naam van de auteur? Het thema van het boek? Is het de marketingcampagne? Op welk moment in die campagne zet je advertising in? Of is die nergens voor nodig, en vertrouw je op free publicity? Uitgevers gaan vaak op zeker. Adverteren met Maarten ’t Hart of Connie Palmen, het moet, ze zorgen voor profijt waardoor ze veelbelovende, maar verliesgevende auteurs kunnen blijven uitgeven. Groot of klein, beroemd of onbekend, timing is alles. Zou Joke Hermsen op 1 hebben gestaan zonder de Maand van de Filosofie? En Connie Palmen op vijf zonder de Boekenweek en de praatprogramma’s die haar op het schild hijsen? Zou Een jihad van liefde op twee staan zonder de welbespraakte en tv-genieke hulp van David Van Reybrouck? Televisie speelt een belangrijke rol in de vermarkting van boeken. HhhH - Himmlers hersens heten Heydrich, het meesterwerk van Laurent Binet dat zeven jaar geleden op eigen houtje een internationale bestseller werd, begon afgelopen maand aan een tweede leven door de documentaire-reeks die de VPRO eraan wijdde. De opvallendste verschijning in deze lijst, al maandenlang en zonder onderbreking, is Marcia Luyten en Het geluk van Limburg. Daarover een volgende keer – nadat ik het heb gelezen. (WS)
Eindredacteur: Stan van Herpen 0031 6 18148859 s.vanherpen@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Dieter van den Bergh, Daan Borrel, Judith Boessen, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Mars van Grunsven (New York), Emile Hollman, Rowland Jones, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Ronald Rovers, Sjeng Scheijen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Thomas Snoeijs, Annemarie Staaks, Richard Stark, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / ontwerpburo bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoop
Distributie:
cijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht),
Ursem Koeriers Venlo
Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van
—
Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
ISSN: 1875-7146
39
1 juli — 10 sept 2017
C-mine zomer daar smelt je voor.
Deze zomer wordt het zalig vertoeven op C-mine.Ontdek meer op www.c-minezomer.be