zuiderlucht
12 jaargang • 6-7/2018
maandblad voor kunst en cultuur
e
6/7
er s e s ro ch s C ad Knip gini e r D e re i i e g d C o r R e ia r V e e l Va sepp aak r u B i r G te te x e e L nP a Cle
1968, REVOLUTIE OF LIEVER 'N DAF?
Creatieve, gepersonaliseerde kartonnen producten op maat!
Alles wat wij maken is van karton: displays, presentatiewanden, meubels, woonaccessoires, levensgrote figuren, speelgoed, etc. Geheel naar wens te personaliseren met eigen bedrukking. Vind je in ons standaard assortiment niet wat je zoekt, dan maken we iets speciaal voor jou. Heb je al een idee of ontwerp? We gaan er graag mee aan de slag! www.kartonnenwinkel.nl Kartonnenwinkel.nl is een onderdeel van the Holbox group
NU IN HET VAN ABBE HANDELSMERKEN
Frontier Imaginaries Ed.No5
Lokale en mondiale handelsgeschiedenissen verbonden in het werk van meer dan 20 kunstenaars t/m 01.07.2018
GRAPHITE KNOTS
Gam Bodenhausen
Een monumentale tekening in Het Oog van het Van Abbemuseum
THE MAKING OF MODERN ART
Het verhaal van de moderne kunst met meesterwerken uit de eigen collectie
THE WAY BEYOND ART
Kunstwerken uit de eigen collectie als motor voor verandering
vanabbemuseum.nl Bilderdijklaan 10, Eindhoven volg ons op facebook, twitter, instagram
zuiderlucht 6-7\2018
Het waren goede jongens, ze maakten goed gerei...
“Ontroerend, amusant, leerzaam en beangstigend herkenbaar. Indrukwekkende mix van vorsende journalistiek, historische beschrijvingen en verhalen. In een lucide stijl.”
“De vertrouwdheid die je gaandeweg ontwikkelt met de familie en haar geschiedenis, de onafwendbaarheid van de neergang die je voorvoelt... Een docu-roman van grote klasse.” Harald Merckelbach
Pieter Beek
“Wido Smeets beschrijft uiteenlopende sferen en weet pathos en sentimentaliteit te vermijden. De aangrijpende hoofdstukken over zijn vader reken ik tot de mooiste. Prachtig boek.” Cyrille Offermans
Nu in de boekhandel! Online bestellen: www.goedgerei.nl 4
zuiderlucht 6-7\2018
affairs
inhoud
20 feuilleton – Neue Heimat Kunstenaars op zoek naar – wat is dat eigenlijk?
7 editorial – Een laatste omhelzing
- ‘thuis’ | Revolutionaire onmacht in Aken |
‘Ligt het niet even voor de hand dat ook de
Hedendaagse Chinese kunst in Den Bosch |
artistieke kwaliteit wordt meegewogen? Dat is
Glimmende espressomachines in Kerkrade
toch waar het om draait?’
books 8 cover – De revolutie of liever 'n Daf?
design
22 Boeken op rails CNN kwam ervoor naar Vught, om de ogen uit
Noem couscous, Daf en het revolutiejaar 1968 en
te wrijven in de in de voormalige Petruskerk
je komt uit bij het boek van Thomas Vaessens en
ondergebrachte gemeentelijke bibliotheek.
het doorprikken van een mythe.
culture
11 ptmy – Dead Cross
edits
24 De zeven vette jaren van Lex Lex ter Braak, de man achter de comeback van de
Dead Cross is minder chaotisch dan wat Mike
Van Eyck in Maastricht, neemt afscheid. ‘De enige
Patton eerder deed, maar recht-vooruit-muziek
juiste manier om kunst te ondergaan bestaat niet.’
maakt hij nog steeds niet.
12
bits – Snippers
29 ben van melick – Vuist en bijl ‘Afgrijselijke dood, afzichtelijke vergankelijkheid, existentiële leegte zwart op wit op papier.”
‘Er valt een lange stilte als Eva het zwijgen doorbreekt. “En straks valt alles binnen enkele dagen van de boom”.’
30 Blendr & Filtr ‘Geen wonder dat de huidige generatie jongeren
12 De magie van papier
de minst belezen, minst ontwikkelde en meest goedgelovige generatie vormen sinds 1945.’
Toen hij een boekhandel in Venlo kon overnemen, hoefde Rogier Knipscheer niet lang na te denken. ‘Als je zelf niet leest, verlies je de slag.’
13 aya leest – Witregels ‘Taal is geweld, het brengt letsels toe, maar tegelijk
30
de voorkeur – Clean Pete ‘Laatst stonden we in een festivaltent met zo’n snoeiharde muziek dat ik er bijna uitgeblazen werd. Maar Loes vond het geweldig.’
is het ook de enige manier om te kunnen helen.’
14 Abstracte kunst voor iedereen
31 ZL Boekentop 10 ‘Zelf zagen we meer in Aantekeningen over het
‘Vrouwelijke kunstenaars werken abstracter dan
verplaatsen van obelisken van Arjen van Veelen als
vroeger’, zegt Valeria Ceregini bij haar expositie in
winnaar – en niet alleen vanwege de titel.’
SEA Foundation in Tilburg.
16 Verdi met maskers Opera Zuid brengt Verdi’s Un Ballo in Maschera op de planken. Een topstuk én een waagstuk. Maar waarom zou het altijd Rigoletto of La traviata moeten zijn?
Cover: 1968, revolutie of liever 'n Daf? Zie pagina 8
5
Marijn van Kreij Nude in the Studio
Untitled (Picasso, Red Interior with Transatlantic Blue, 1959), 2017
zuiderlucht 6-7\2018
Michael van den Besselaar Alternating sequences t/m 31 augustus 2018
Gouvernement aan de Maas / Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen 9-18 uur / Gratis toegang Gesloten: weekends en Pinkstermaandag
marres.org
GA voor kunst
Ontdek onze artistieke opleidingen op gavoorkunst.be en schrijf je in!
30 juni — 9 sept 2018
Barmhartigheid volgens
Pergolesi dirigent Jos van Veldhoven sopraan Kristina Bitenc alt Helena Rasker
OPEN ATELIER DAGEN 15•16•17 JUNI 2018
Telemann Suite in e Telemann Burlesque de Don Quixote Pergolesi Stabat Mater
vernissage en nocturne: vrijdag van 19u tot 21u30 open deur: zaterdag en zondag van 14u tot 18u
DE FINALE
EINDEJAARSTENTOONSTELLING 15•16•17 en 23•24 juni
vrijdag van 19u tot 21u30 zaterdag en zondag van 14u tot 18u Genkse Academie voor Beeldende Kunst & Media Welzijnscampus 9, 3600 Genk gavoorkunst.be 6
do 31 mei | 20.00 u | Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch vr 1 jun | 20.00 u | Koepelkerk Maastricht zo 3 jun | 15.00 u | Zeeuwse Concertzaal Middelburg kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl
editorial
zuiderlucht 6-7\2018
Een laatste omhelzing
W
e gingen naar Roermond om te zien hoe het met de net niet failliet gegane ECI Cultuurfabriek gaat. Goed, kunnen we u melden. Hoewel nog niet alle wolken zijn verdwenen, is de enthousiaste directeur Joery Wilbers erin geslaagd nieuw elan te creëren in die imposante moloch aan de Roer. Zo zagen we in de ECI een schitterende pas de deux van Joost Vrouenraets en Maïté Guérin van Gotra Ballet. Het was de zoveelste bevestiging dat het kán: in een even vurige als sensuele opvoering het stof van de klassieke dans afblazen, de tijdloos jeugdige energie van de dansers tegen het grid laten spatten en het voetlicht benevelen door de condens van het hier en nu. Na afloop deed het publiek hen juichend en joelend uitgeleide. In diezelfde week werd bekend dat de subsidie van Gotra wordt teruggebracht van 135.000 naar nul euro per jaar. Nog niet zo heel lang geleden werd Vrouenraets met klaroengeschal teruggelokt naar zijn vaderland om hier een ‘eigen’ dansgezelschap op te zetten. Hij werd zé in de watten gelegd dat je wel eens dacht: “Nou, nou, kan het misschien wat minder…” Dat kon dus niet. Vrouenraets werd de überbeweeglijke bewijsvoering van een overheid die een artistieke brain drain constateert wil stopzetten: jong talent hoeft niet langer te vertrekken om zich te ontwikkelen. Dat kan ook op eigen bodem. Tot je niet meer piep bent of, zoals Vrouenraets, zelfs mid career. Dan kan de omarming van gisteren zomaar veranderen in een pootjelap van vandaag. Weg ondersteuning. Zoek het maar uit. Doei! Het vonnis over Gotra werd voorbereid door een adviescommissie genaamd Cultuurtank. Die legt elk subsidieverzoek op een matrix van zes criteria, waarvan er niet één over artistieke inhoud gaat. Nul op zes, da’s niet veel. Dat moeten de Cultuurtankers ook hebben gevoeld toen ze Gotra, voorafgaand aan twee pagina’s genadeloze kritiek, in hun rapport één flonkerende zinsnede toebedeelden: “De Cultuurtank heeft wel veel waardering voor de artistieke ontwikkeling van aanvrager.” Een laatste omhelzing nog. Een kus des doods. Het is te prijzen dat een overheid controleert hoe de toegekende cultuurgelden worden besteed. Zoals het begrijpelijk is dat er objectieve maatstaven worden ontwikkeld om dat te toetsen. Maar ligt het niet even voor de hand dat ook de artistieke kwaliteit wordt meegewogen? Dat is toch waar het om draait? Vrouenraets is danser en choreograaf. Geen boekhouder of marketeer. Achter het Gotra-vonnis gaat een problematiek schuil die de hele sector aangaat. De cultuursector is de afgelopen jaren zo uitgemergeld dat gezelschappen en instellingen, en niet alleen de kleintjes, vaak niet verder komen dan hap snap beleid. Waarom lang vooruit kijken als er maar voor één of twee jaar geld is? De onevenredig zware bezuinigingen hebben instellingen ertoe gedwongen hun organi satie te decimeren. Gevolg: onderbemensing op alle fronten, inclusief bedrijfsvoering en marketing. Vervolgens worden ze negatief beoordeeld op… bedrijfsvoering en marketing. Deskundigheid en professionaliteit is intussen opgedroogd of verdwenen. Jonge, getalenteerde Nijenroders staan na hun studie niet te trappelen om voor een tijdelijk contract en een minimumloon eens lekker de schouders onder de cultuursector te zetten. Enfin, daar moest ik allemaal aan denken toen Joost en Maïté in ECI Cultuurfabriek werden bedolven onder een warm applaus. Wellicht vertrekken ze binnenkort naar elders, naar een plek waar hun werk niet door boekhouders wordt afgevinkt. Een plek met deugdelijke oefenruimtes, mooie zalen en een publiek van liefhebbers waar ze zich kunnen richten op waar ze goed in zijn: dansen, en het bedenken van mooie choreografieën.
Centrumplan Eijsden Breust
‘Zoek het maar uit verder. Doei!.’
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
books
zuiderlucht 6-7\2018
1968, REVOLUTIE OF LIEVER 'N DAF Noem couscous, Daf en de wereldrevolutie van de 68’ers in één adem en je komt uit bij hoogleraar/schrijver Thomas Vaessens. “Ik wil de mythe doorprikken”, verklaart hij aan TWAN VAN DEN BRAND zijn kijk op de roerige jaren zestig. “Meer dan Provo of de witte fiets is de Daf een symbool voor de modernisering.” 8
zuiderlucht 6-7\2018
“E
books
en zich explosief ontwikkelend bedrijf als het onze heeft meer te vertellen dan de steeds wederkerende (overigens zo uiterst belangrijke) mededelingen omtrent de prijzen
van zijn producten.” Met die boodschap van Gerrit Heijn, directeur van de grootgrutter en zoon van oprichter Albert, verschijnt in december 1954 de allereerste Allerhande. Nog op krantenpapier. Pas in 1979 is het tijd voor een kleurrijk magazine. Al die jaargangen Allerhande is Thomas Vaessens aan het bestuderen. Fascinerende lectuur, vindt hij het, met een schat aan informatie over de tijdgeest. “Wat kwam er bij de gewone mensen op tafel? Je kunt het eenvoudig herleiden. Op zeker moment doen Turkse en Marokkaanse ingrediënten hun intrede. Juist in een tijd dat de aanwezigheid van allochtonen een issue aan het worden is.”
Die Daf is voor Vaessens vooral een vehikel om
Maar het is geen onbeduidend verhaal dat
de geschiedenis van de jaren vijftig, zestig en
Vaessens te vertellen heeft. Hij tuft in zijn Dafje
recepten in de Allerhandes te verwerken in
zeventig van de vorige eeuw te belichten. Wat hij
nog wat verder terug in de tijd en constateert: “Van
een volgend boek. Het leidt ongetwijfeld tot
vooral wilde: vanuit een eigen hoek de vaderlandse
Doorne gaf de verandering mede vorm, ook met
eigentijdse cultuurgeschiedenis, een verband
historie vertellen. Ons de achteruitkijkspiegel
de introductie van zijn personenauto. Daarmee
tussen ons bordje couscous en de taalcursus of het
voorhouden.
anticipeerde hij in 1958 op een aantal van de
Inmiddels is hij zo ver dat hij overweegt de
inburgeringsexamen voor, zoals ze tegenwoordig
En dat in een herdenkingsjaar waarin het vooral
ingrijpendste ontwikkelingen van het tijdvak: de
om de Grote Verhalen draait. Want 2018 heeft een
toenemende welvaart, vrije tijd en automobiliteit,
stapel boeken opgeleverd die een halve eeuw
de emancipatie van de middenklasse en van de
letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam
teruggaan. Naar het jaar waarin Martin Luther King
vrouw (….) De auto is, misschien nog wel meer
en schreef eerbiedwaardige boeken over de
en Robert Kennedy werden vermoord, waarin
dan Provo of de witte fiets, een symbool voor de
Nederlandse literatuur. Zijn boek over de
Amerikaanse GI’s moordend en brandschattend
modernisering”.
geschiedenis van Allerhande zal van een andere
door My Lai trokken en in Parijs studenten de
orde zijn, eerder past hij de receptuur toe van het
barricaden beklommen onder leiding van rooie
vertellen, over emancipatie in een doorsnee straat
net verschenen De Daf van mijn vader. Aanvankelijk
Danny, Daniël Cohn-Bendit, nog altijd geëerd als
ergens in Nederland. Ook dáár werd geschiedenis
dacht hij nog aan een jongensboekachtige titel
relikwie van zijn tijd. De jaren zestig vormden de
geschreven, in een eigen tempo, op een eigen
als ‘De vloek van de truttenschudder’, maar die
tijdspanne waarin een aanstormende generatie
manier. “Even heb ik gedacht aan het fenomeen
werd het, door een plotse ingeving tijdens het
vrijheid en vernieuwing eiste. En 1968 geldt daarin
streekroman. Maar uiteindelijk besloot ik Daf, een
hardlopen, niet. Daarover zo meteen meer. Als
als ijkpunt.
verguisde volksauto, als tegenpool van de wereldse
heten, burgers met een migratieachtergrond. Thomas Vaessens (Maastricht, 1967) is hoogleraar
cultuurgeschiedenis van een roemruchte periode,
Tal van schrijvers beschouwen in dit herdenkings
Thomas Vaessens wil over het gewone volk
verhalen uit de jaren zestig neer te zetten. Ik
de jaren zestig, is de uiteindelijke titel De Daf van
jaar de grote thema’s van toen: de seksuele
gebruik hem als kapstok om de andere kant van een
mijn vader ook een knipoog naar Geert Mak en
revolutie, de nieuwe muziek, de hippies met hun lsd
mythische periode te schrijven, om de mythe door
diens bestseller over de ééuw van zijn vader.
en wiet, het elan van die o zo talrijke babyboomers.
te prikken ook.”
Vaessens boek gaat over de auto uit de fabriek
In zijn lijvige De jaren zestig signaleert de Vlaamse
Wat hij maar zeggen wil: de geschiedenis is wel erg
van de gebroeders Van Doorne in Eindhoven, later
schrijver/hoogleraar Geert Buelens: “De grote
nadrukkelijk opgeëist door een voorhoede uit het
ook in het Limburgse Born. Althans, daar gaat het
culturele veranderingen die tijdens deze jaren
theater van de grote stad die ver voor de provincie
een béétje over. Bij het Daf-museum in de Lichtstad
plaatsvonden, gingen veel burgers te snel of te ver”.
uitdraafde. Of het nou om het al genoemde Provo
waren ze tevoren zeer behulpzaam, zegt de
En daar is collega Vaessens het roerend mee eens.
ging (Provokatie no 8: “We leven in een smakeloze
auteur, maar achteraf zijn ze misschien enigszins
Het was de drijfveer voor het schrijven van zíjn
eenheidsmaatschappij. (….) Weg met Philips, weg
teleurgesteld. Weinig tot geen technische gegevens,
boek, dat in de stapel terugblikken op 1968 opvalt
met Seven-Up, Lexington, DAF, Persil, Prodent.”),
pk’s of oliedruppels. Daar verkopen ze het boek
door de suffe Daf 33 op het omslag en zijn in de
om flowerpower, de Maagdenhuisbezetting,
dus niet.
provincie ontkiemde geschiedenis.
Vietnamdemonstraties of Dolle Mina: de
>>
9
books
zuiderlucht 6-7\2018
‘Iedereen kan honderdduizend volgers verzamelen. De in 1968 bepleite democratisering heeft zich doorgezet.’
babyboomers riepen toen het hardst, ze schreven
jaren vijftig door dat de hele wereld zou
en dicteerden. Hún avonturen zouden beklijven.
gaan autorijden. Ze mikten met hun Daf
Maar, zegt Vaessens, er bestaat geen alleenrecht op
op de gewone man. Én vrouw. En dat in
de geschiedenis, er zijn vele verhalen die het waard
een tijd dat nog maar vier procent van
zijn om te worden herinnerd.
de vrouwen auto reed. “Het was gedurfd
Vaessens eigen omgeving leverde zo’n verhaal
ondernemerschap.”
op. De buurt waar hij opgroeide, in de ouderlijke
Er was tegenwind. De automatische
tweekapper in Maastricht die hij ontvluchtte zo gauw
versnellingsbak (het pientere pookje)
hij klaar was met het Sint Maartenscollege. Even naar
versterkte het suffige imago. De export
Utrecht, snel door naar Amsterdam. Geïnspireerd door een enthousiaste geschiedenisdocent wilde ook
van de Daffodil, zoals de Daf 33 ook werd genoemd, naar de grote markt Amerika
Thomas Vaessens
hij deel uitmaken van het Grote Verhaal, wilde hij “op
bleef marginaal. Overzee wilden ze
straat pardoes tegen schrijvers en andere grootheden
had overgenomen. De auto was voorbestemd de
vooral grote, masculiene automobielen.
opbotsen”, al waren de jaren zestig toen al lang
nieuwe Daf 77 te worden, maar reed, vermomd met
Maar uiteindelijk zijn er tussen 1958 en
voorbij. In 1968 lag hij immers nog in de luiers.
een paar nieuwe bumpers, ineens als Volvo door de
1976 toch maar mooi 900.000 Dafs, in
straten.
allerlei versies, verkocht.
Voor die tweekapper “aan de verkeerde kant van het spoor weliswaar, maar ontegenzeggelijk
Het travestie-model staat centraal in de epiloog.
Vaessens laat zijn lezers in de
in een nette buurt” stond in 1979 de al even
Vaessens: “Ik was met schrijven al op driekwart van
achteruitkijkspiegel van ‘ut Dafke’
verkeerde bolide van zijn vader te fonkelen. “Op
het boek toen ineens de Volvo 343 in mijn hoofd
meekijken naar de bonte optocht van
het schoolplein, ook in Limburg, gold de Volvo
kwam. Tijdens het hardlopen. Dan schakel je allerlei
de naoorlogse decennia. Feminisme,
343 als het sufste van het sufste op autogebied. In
functies uit en vult de leegte zich met ideeën. Ik
seksuele revolutie, Club van Rome,
naam een Volvo, maar genetisch een onvervalste
dacht, verdomme, dit verhaal gaat over mijn eigen
mijnsluitingen, gastarbeiders en Koude
truttenschudder”, schrijft Vaessens in De Daf van
jeugd, mijn eigen wereld. Ik kreeg plots een heel
Oorlog, het komt allemaal voorbij.
mijn vader. Het model rolde in 1976 van de band net
ander perspectief en wilde het persoonlijk maken.”
Voorafgegaan of gevolgd door Vaessens
nadat de Zweedse autoproducent de fabriek in Born
Zo geschiedde.
relativering dat er ook in de coulissen Aan het nieuwe recept voegde
hij een vers vleugje boetdoening toe. Waar hij indertijd walgde van
van het vaderland echt wel wat gebeurde. Intussen behoort de professor zelf al
zijn benepen omgeving en bovenal
lang tot de stadse avant-garde die hij met
van die Volvo 343 van zijn vader
zijn boek van repliek wil dienen. Hij is
(glimlachend: “Nee joh, het was
thuis in Amsterdam, een metropool die
echt een Daf”) beseft hij inmiddels
volgens hem “geen Nederland is, maar
hoe zijn gedrag moet worden
waar mensen zich druk maken hoe gauw
gekwalificeerd: “Ik was een wel heel
in Berlijn of Parijs te komen, niet hoe laat
erg verwaande blaag van twintig”.
de trein naar Assen of Nijmegen gaat”.
Geen misverstand: de verhoudingen
Net als in zijn boek volgt een
in huis waren niet heus verstoord.
kanttekening. Geen zorgen over zíjn
Zijn inmiddels al lang overleden
moraal, want: “Vroeger betekende de
ouweheer was maar wat trots op de
grachtengordel iets, inmiddels is die
zoon die ging studeren en het ver zou
Randstedelijke elite veel diverser dan
schoppen. Al vond die zoon ook dat
toen. Minder exclusief, minder cultureel
N
nog wel enigszins genant. Trots?
ook. Het gezag is geen fractie meer van wat het was; de stem van het volk
u de verwaandheid is
hoor je beter dan ooit. Dat heeft alles te
afgeschud, realiseert
maken met de media. Indertijd heerste
Vaessens zich dat de
een exclusieve club van Randstedelijke
geschiedenis van de
tv-makers, nu kan iedereen
truttenschudder eigenlijk
honderdduizend volgers verzamelen. De
een heldenverhaal is. “De Daf was een
in 1968 bepleite democratisering heeft
briljant bedenksel”, zegt hij.
zich doorgezet.” ZL
De smidszonen Hub en Wim van Doorne, geboren in het NoordLimburgse America, verkast naar het Brabantse Deurne, hadden eind
10
Thomas Vaessens, De Daf van mijn vader. Atlas Contact, 270 pagina’s, 19,99 euro.
zuiderlucht 6-7\2018
pleased to meet you
Nooit recht vooruit D
Bij weinig mensen is waanzin in betere handen dan bij Mike Patton.
e allergrootste hit van Mike Patton is een cover, en nog een onwaarschijnlijke ook. Easy van soulgroep The Commodores, geschreven door Lionel Richie. Met zijn band Faith No More zong Patton er begin jaren negentig een geweldige versie van, die behoorlijk dicht bij het origineel bleef. En die vooral wegbleef bij de verschrikkelijk ironische toets die genre-overschrijdende covers wel eens hebben. Het werd in Nederland een grotere hit dan het origineel. Toen Faith No More in 2015 opnieuw op Pinkpop stond, speelden ze het nog steeds. Het kwam direct na het snoeiharde Midlife Crisis. Het fascinerende aan Faith No More is dat de band met alles weg komt, ook met deze overgang. Met metal, funk, rock en dus ook met soul. De eigenzinnigheid van de band sprak op Pinkpop alleen al uit de podiumaankleding. Iedere metal-georiënteerde band ter wereld speelt in het zwart. Faith No More in het wit. Witte doeken, overal bloemboeketten, en de bandleden in het wit. Het was, twintig jaar na hun Pinkpop-debuut, nog steeds onmogelijk om niet naar Mike Patton te blijven kijken. Zijn charisma is even groot als ongrijpbaar. Hij lijkt op een jongere versie van Jack Nicholson, op het podium doet hij denken aan Hans Teeuwen: altijd die onverwachte wisselingen in expressie, diezelfde sardonische grijns, steeds de hand door het haar naar achteren. Ik ken geen rockzanger met dezelfde vocale wendbaarheid als Mike Patton. Hij kan krijsen, grunten, schreeuwen, croonen, hijgen, zingen en fluisterzingen, soms in een en hetzelfde nummer. Zelfs een band als Faith No More is te begrensd om alle kwaliteiten en muzikale voorkeuren van Patton te faciliteren, dus is de lijst van zijn muzikale zijprojecten, hobbyen nevenbands niet alleen erg lang, maar ook onwaarschijnlijk breed. Neem alleen al het jaar 2001. Toen verscheen Lovage: Music To Make Love To Your Old Lady By, waarin Patton op zoek ging naar de Barry White in zichzelf. Aan de andere uiterste vleugel van de popmuziek verscheen datzelfde jaar het album The Director’s Cut van Pattons band Fantômas: zestien nummers, allemaal vernoemd naar een klassieke film, en stilistisch een kruising tussen jazz en de meest extreme metal. De korte, explosieve nummers waren dermate onnavolgbaar dat alleen een van de strakste drummers ter wereld kon voorkomen dat dit verzandde in totale chaos. Die vond Patton in Dave Lombardo, de drummer die op menig jongenskamer tot RSI toe zal zijn na-geluchtdrumd tijdens zijn jaren bij Slayer. Inmiddels hebben ze samen een nieuwe band. Minder chaotisch, al zal menige liefhebber van recht-vooruit-muziek na twee nummers alsnog gillend op de vlucht slaan. Maar Dead Cross, zo heet de band, is werkelijk opwindend. Puttend uit met name de hardcore en de metal, soms verrassend melodieus maar een seconde later weer intimiderend agressief, maar werkelijk geen seconde voorspelbaar. Bij weinig mensen is waanzin in betere handen dan bij Mike Patton. LEON VERDONSCHOT
Dead Cross speelt 16 juni in Gloria Theater in Keulen, 24 juni op Graspop in Dessel en 26 juni in de Effenaar in Eindhoven.
11
culture
Snippers
E
en enorme magnolia staat volop in bloei in de achtertuin van Galerie Espace aan de Keizersgracht in Amsterdam wanneer ik samen met Eva vanuit haar keukenraam de verder nog in de knop staande planten aanschouw. April is een mooie lentemaand, maar de winter laat zich niet zomaar wegzetten. Er valt een langdurige stilte boven een lauwe kop thee, als Eva, dan inmiddels ruim in de zeventig, het zwijgen doorbreekt met een diepe zucht. “En straks valt alles binnen enkele dagen van de boom. Mijn hele tuin vol papiersnippers, bruinwitte troep overal”, laat ze zich deemoedig ontvallen. Haar kleine pretoogjes van weleer, dompelen meer en meer onder in een vijver van dril en groene brei. Bij de bushalte voor het huis van mijn buren staat een prachtige magnoliastruik te pronken aan de weg. Volop in bloei geurt de struik bovendien weldadig zoet bij het passeren naar de bakker, even verderop. Ik neem de snippers straks voor lief.
Bits
zuiderlucht 6-7\2018
Toen Rogier Knipscheer in 2005 gevraagd werd om een boekhandel over te nemen, hoefde hij niet lang - nou ja, een paar dagen - na te denken. Sindsdien runt hij samen met vennoot Jacqueline Janssen boekhandel Koops in Venlo. “Als je zelf niet leest, verlies je de slag.”
De magie van papier
W
ie denkt dat jongeren geen boeken meer lezen, laat staan kopen, moet hoognodig op woensdagmiddag
MAT VAN DER HEIJDEN
naar Venlo. Daar, bij boekhandel Koops, komt deze volgens velen met uitsterven bedreigde menssoort nog voor. Op hun vrije
ontdekte, zo’n dikke historische pil. Sindsdien is
middag komen leeszuchtige kinderen, soms
ook hij verkocht. Je moet erachter komen wat de
met hun moeder, soms alleen, er een boek
kinderen tof vinden.”
uitzoeken. “Ze hebben hun eigen beursje
Van huis uit is Rogier Kipscheer project engineer in
bij zich”, zegt Rogier Knipscheer, “en als ze
de IT. De baan was oké, maar hij kwam weinig onder
weggaan, zijn ze helemaal blij. Dan weten
de mensen. Toen Jacqueline Janssen, die hij leerde
ze dat ze de rest van de dag lekker kunnen
kennen toen ze samenwerkten in een inmiddels ter
lezen.”
ziele gegane boekwinkel in Tegelen, hem vroeg om samen boekhandel Koops over te nemen, hoefde
Magnolia, Panningen, 9 april 2018
“De jeugd leest veel”, zegt Knipscheer.
hij niet lang na te denken – nou ja, een paar dagen.
Als hij daarop een vragende blik krijgt
Sindsdien zijn ze vennoten en runnen de enige
toegeworpen, doet hij er nog een schepje
boekhandel in Venlo en omstreken. Dat laatste
bovenop. “De kinderboekenverkoop
kan ruim worden opgevat; de dichtstbijzijnde
stijgt. Ja, ook als er géén nieuwe Harry
zelfstandige boekhandels zitten in Nijmegen (65
Potter uitkomt.” Toen hij vorig najaar Jill
km), Eindhoven (55 km) en Sittard (60 km).
Schirnhofer, bekend van de reeks Tekenen met Jill, naar Venlo haalde, stond de straat vol met jubelende lezertjes tussen de vijf
bank”, zegt Knipscheer. “De mensen hoeven er
en de tien jaar. “We hebben een rood-wit
niet eens van op te staan om een boek bestellen.”
lint moeten spannen om de signeersessie in
Boekhandels als Koops moeten het hebben van de
goede banen te leiden.”
lezers die een boek in hun handen willen hebben,
Pessimisme is aan Knipscheer niet
lezers die vinden dat de boekhandel niet uit het
besteed. Van zijn twee opgroeiende zonen
straatbeeld mag verdwijnen. “We moeten het
is de oudste een alleslezer; de jongste las
hebben van de gunfactor.”
aanvankelijk minder. “Tot hij Thea Beckman
12
De concurrentie zit vooral op internet, bij webshops als bol.com. “We concurreren met de
Boekhandelhandel Koops (250 m2
zuiderlucht 6-7\2018
culture
Ons bestaansrecht is bezig zijn met de klant
Witregels
in de winkel, met persoonlijke adviezen. Daarbij is het belangrijk dat je zelf veel leest. Als je niet leest, verlies je de slag.” Zijn favorieten? “Ik lees vooral literatuur. Ik houd van Umberto Eco, Julian Barnes, Niccolò Ammaniti en Douglas Coupland. En van het absurdisme bij P.F. Thomése en Dimitri Verhulst. Maar het allermooiste boek van vorig jaar was toch wel Het achtste leven van Nino Haratischwili.” Hoewel het aandeel webverkoop bij Koops niet groot is, blijft internet voor de moderne boekverkoper onmisbaar, zegt Knipscheer.
Aya Sabi doet maandelijks verslag van haar leeservaringen. Bij mijn mentor Kaat Vrancken op de kunst academie heb ik geleerd dat een boek veroverd wordt door de krabbels van lezers in de kantlijn. Je moest in conversatie treden met de schrijver. Je moest meer doen dan lezen alleen. Het sloot aan bij mijn overtuiging dat een goed boek me aan het schrijven zou zetten. Sindsdien
Daar ontpopt de grote boze vijand zich
Aya leest
ineens als medestander. “Restanten van de uitverkoop zet ik via bol.com te koop. Een boek dat ik hier voor vijftien euro niet verkocht krijg, kan daar zomaar zestig euro opleveren.” Ook zit hij veel op social media. “Elke dag schrijf ik een blog over wat ik meemaak, dus ook hier in de zaak. Als ik een keer oversla, krijgt ik reacties: ‘Waar was je vanmorgen?’ Zo houd ik contact met mijn omgeving; met alleen goede service kom je er niet. Knipscheer is ervan overtuigd dat boek én boekhandel zullen overleven. Wishful thinking? Lachend: “Ja, misschien wel, ik winkeloppervlak, 14 werknemers) heeft ook de plaatselijke VVV-balie en een servicepunt van pakketbezorger DHL in huis. Van de DHL-klanten heeft Koops het meeste profijt. “Dat zijn vaak jonge moeders die met retourzendingen komen voor spullen die ze bij postorderbedrijven als Wehkamp en Zalando hebben gekocht. Die kopen op de terugweg door de winkel nog wel eens een boek.” De bundeling van functies is genoeg om de omzet stabiel te houden. Zij het dat de boekenverkoop laatste jaren een lichte daling laat zien. “Er zijn geen echte bestsellers meer”, zegt Knipscheer. “En door het boekenpanel van De Wereld Draait Door is de aandachtspanne korter geworden. Tijdens het programma zit ik klaar om de door het panel gekozen boeken te bestellen. Die moéten we de volgende dag in huis hebben, over een maand zijn het weer andere.” Nou en of is het boekenvak veranderd sinds Knipscheer dertien jaar geleden begon. Veel winkels zijn gesneuveld, bol.com heeft intussen tien procent van de markt. Hoewel hij DHL eigenlijk binnenhaalde om per direct de via internet bestelde
wil nooit meer project engineer zijn. Maar ik geloof in de magie van het papieren boek. Het e-boek slaat niet aan, in de VS is het op zijn retour. Ik geloof niet dat je van een download even blij bent als van een knoeper van een boek waarmee je hier naar buiten loopt.” Wat zou hij doen als hij minister van cultuur was met een zak vol geld om het boeken te stimuleren? “Ik zou het Franse model overnemen. Daar worden boekhandels, mits ze vernieuwend zijn, gesteund door de overheid.” Dringen we daar de ontlezing mee terug? “Ik denk het wel. Elke keer als we hier iets voor kinderen organiseren, trekken we veel publiek. En ik vind het vreemd dat van de twee organisaties die bezig zijn met boeken, alleen de bibliotheken worden gesubsidieerd. Terwijl je daar juist steeds mínder boeken ziet.” WIDO SMEETS
heb ik nooit meer een boek uitgeleend, want naast diepzinnige
en poëtische bedenkingen stond er soms ook gewoon ;-) of LOL in de kantlijn. Het boek werd van mij. Ik had elk boek dat ik las zo ook voor een deel geschreven. Toch voelde ik me laatst schuldig toen ik in tranen de poëziebundel van de Zweeds-Iraanse Athena Farrokhzad las. Een witte suite was de titel. Het land waar de migrantenfamilie arriveerde, Zweden, was wit. Net als de kaft. En er waren veel witregels in het boek. Het was poëzie. Geen proza. En terwijl ik als bezeten op dat wit schreef omdat haar verzen zoveel pijn en troost naar boven brachten in mij, voelde ik me tegelijk schuldig. Farrokhzad had vijf jaar gewerkt aan een boek dat op sommige bladzijden maar uit één vers bestond. En de rest was geen leegte. Het was zo vol. Al die witregels spraken. En het voelde voor mij alsof ik door haar werk heen kraste. Voorzichtig tekende ik pas op pagina 31 mijn eerste hartje. Het voelde alsof ik doorheen een ballade krijste, alsof Romeo Julia toesprak en ik een balkon hoger “kan het wat zachter? Ik probeer te slapen!” riep. Zo fout. Maar het is oké, want “geweld is een taal”, schrijft Farrokhzad. Ik schreef in de kantlijn: alle taal is geweld. Ik heb het de afgelopen tijd zo ervaren. Het tweede boek dat ik wil schrijven, maar dat zo ongeschreven blijft. Het is een boek dat een stille chaos, een lawaaierige stilte in mij wekt, waarna ik soms dagen en nachten op zoek ben naar woorden, naar een taal die ik eigenlijk niet wil vinden. En toch blijf ik zoeken. Taal is geweld, het brengt letsels toe, maar tegelijk is het ook de enige manier om te kunnen helen. “Mijn broer zei: we zijn niets anders dan de som van letsels die de taal ons toebrengt.” - Athena
boeken te versturen, gaat het daar om hooguit vier
Dit is het vierde deel in een reeks van tien over
Farrokhzad, Een witte suite.
procent van de omzet. “Ik ben er amper mee bezig.
boekhandels in tijden van ontlezing.
■
13
ABSTRACTE KUNST, EEN TAAL VOOR IEDEREEN
culture
14
zuiderlucht 6-7\2018
Marije Gertenbach, Yesterday everything it was still blue (2017). foto Dudokdegroot Gallery, Amsterdam
Een curator zorgt goed voor de kunstenaars, zegt Valeria Ceregini over haar vak. Tegenover ANNEKE VAN WOLFSWINKEL legt ze uit dat angst en afkeer voor abstracte kunst nergens voor nodig is. En dat vrouwelijke kunstenaars veel abstracter werken dan vroeger.
zuiderlucht 6-7\2018
culture
D
e abstracte schilderkunst begon bij kunstenaars als Kandinsky, Malevich en Mondriaan. Hun eerste baanbrekende werk stamt al van meer dan een eeuw geleden. Toch voelen velen zich nog altijd onthand
tegenover een abstract doek en gaan ze op zoek naar iets herkenbaars. De Italiaanse curator en schrijver Valeria Ceregini (35) beschouwt abstracte kunst als een taal die iedereen kan verstaan. Bij de SEA Foundation in Tilburg stelde ze een tentoonstelling samen met vijf abstracte kunstenaars. Alle vijf Nederlands, alle vijf vrouw. Een gesprek over absolute vrijheid en het belang van traagheid in de kunst.
Valeria Ceregini
“Kijken naar abstracte kunst biedt weinig houvast”, zegt Ceregini. “Het enige dat je ziet is vorm en kleur.
proces bij het ontstaan van literatuur lijkt veel op
proberen hun proces te doorgronden en onder
Tegelijkertijd ben je als kijker volledig vrij om te
dat van abstracte schilderkunst. Ik zie abstracte
woorden te brengen. Ook de relaties die ik heb
zien wat je wilt zien. Die vrijheid is aantrekkelijk,
schilderkunst ook als een taal, waarin kleuren de
opgebouwd met de Nederlandse kunstenaars gaan
maar kan ook een verloren gevoel geven. Waar het
hoofdrol spelen. Kleurpalet en stijl verschillen sterk
verder, ook wanneer de expositie voorbij is. Ik hoop
om draait is emotie. Dat is het beginpunt van de
per kunstenaar, maar de taal van de abstractie is
dat ik deze manier van werken vol kan houden in de
kunstenaar, en daarmee reageert ook de kijker. Die
universeel en kan door iedereen gelezen worden.”
hectiek van de kunstwereld.”
vrijheid is een situatie waaraan je je moet leren overgeven.”
Voor de expositie Beyond the Painting bij SEA
De fenomenen ‘artist in residence’ en ‘writer in
Foundation in Tilburg nodigde Ceregini vijf
residence’ kennen we wel, maar een ‘curator in
vrouwen uit. Is dat een statement? “Het viel me op
residence’? Riet van Gerven van de SEA Foundation
kunstgeschiedenis op zak heeft, benadrukt dat
dat deze vijf vrouwen, die ik tijdens mijn verblijf in
legt uit waarom ze in 2011 met een residency-
ook oudere kunst, die we nu op koelkastmagneten
Nederland leerde kennen, allemaal bezig zijn met
programma startte dat naast kunstenaars ook
en koektrommels afbeelden, ooit zó revolutionair
het begrip ruimte. Linda Arts bijvoorbeeld creëert
curatoren onderdak biedt: “De SEA Foundation is
was dat ze op onbegrip en weerstand stuitte.
optische illusies, bij Bettie van Haaster zit het hem
een netwerkorganisatie die ten dienste staat van
“Caravaggio, bijvoorbeeld, of Van Gogh. Nu kan je je
meer in de licht- en schaduwwerking die ze met
het verder ontwikkelen van de kunstenaarspraktijk.
niet meer voorstellen hoe vreemd mensen hun werk
haar krachtige penseelstreek teweegbrengt. Die
Wat hebben kunstenaars nodig? Tijd en ruimte
in die tijd vonden. Het is lastig om de kunst uit je
overeenkomst was de eerste reden om voor deze
om te werken, andere kunstenaars met wie ze van
eigen tijd goed te kunnen beoordelen, en dat geldt
vijf te kiezen. Tegelijk wil ik laten zien dat de rol van
gedachten kunnen wisselen, en een betrokken
ook voor abstracte kunst.”
vrouwen in de abstracte kunst de laatste decennia
publiek. Maar daarnaast hebben ze ook schrijvers
is veranderd. De traditie wordt gedomineerd door
en curatoren nodig: mensen die hun werk onder
in abstracte kunst. In haar woonplaats Turijn,
mannen: bij abstracte kunst denken de meeste
woorden brengen, duiden en in een groter
maar ook in Dublin en Nederland. Ze ontdekte
mensen aan het werk van bijvoorbeeld Mark
historisch geheel kunnen plaatsen. Omgekeerd
interessante verschillen tussen die landen. “In Italië
Rothko: overweldigend en masculien. Maar de tijd
zijn curatoren, zoals Valeria Ceregini, voor de
zijn maar weinig kunstenaars die schilderen, laat
dat vrouwen ‘mannelijk’ moesten schilderen om
onderzoeken en tentoonstellingen die ze willen
staan dat ze abstract werken. In Ierland zijn dat er
geaccepteerd te worden, is hopelijk voorbij. De
realiseren afhankelijk van de kunstenaars in hun
veel meer, en ook in Nederland wordt veel abstract
universele taal van de abstractie overschrijdt de
netwerk. De contacten met kunstenaars uit Brabant
geschilderd. Nederlanders gebruiken opvallend
grenzen tussen man en vrouw. Ik vind het mooi dat
en andere delen van Nederland, die zij vanuit haar
vaak olieverf in plaats van modernere soorten als
deze vijf vrouwen hun eigen geest, én die van de
residency hier in Tilburg heeft opgebouwd, zijn heel
acryl, wat denk ik te maken heeft met de lange
kijker, bevrijden en ruimte geven.”
waardevol – zowel voor de kunstenaars als voor
Ceregini, die mastertitels semiotiek en
Ceregini verdiepte zich de afgelopen jaren
schildertraditie in de Lage Landen. En de invloed van De Stijl is hier ook sterker voelbaar.” Om beter te begrijpen hoe abstracte kunst
Ceregini was een tijdlang ‘curator in residence’ bij de SEA Foundation. Hoe vult ze het vak van
haar zelf.”
ZL
curator in? “In het Italiaans betekent het woord
ontstaat, hoe het werkt en hoe je ernaar kan kijken,
‘curare’ zorgen voor. Ik wil zorg besteden aan de
vergelijkt Ceregini haar met taal. Ze kwam op dat
kunstenaars met wie ik werk. De kunstwereld
spoor in Dublin, de stad van James Joyce (1882-1941),
verandert voortdurend, en in een hoog tempo. Ik
de schrijver van de ‘stream of consciousness’: een
probeer, eigenlijk tegen die stroom in, langzaam
eindeloos meanderende stroom van gedachten,
te werken. Tijd te investeren in kunstenaars,
indrukken, associaties en emoties. “Het creatieve
gesprekken met ze te voeren in hun atelier,
Beyond the Painting. Met werk van Linda Arts, Marije Gertenbach, Bettie van Haaster, José Heerkens en Evi Vingerling. Van 12 mei t/m 10 juni 2018 bij de SEA Foundation, Tilburg seafoundation.eu
15
culture
zuiderlucht 6-7\2018
Verdi 16
Bas-bariton Huub Claessens tijdens een masterclass. foto Constant Notten. Sopraan Jannelieke Schmidt. foto MartinJan Gaasbeek. Dirigent Karel Deseure. foto Hans van der Woerd
zuiderlucht 6-7\2018
culture
Opera Zuid brengt Verdi’s Un Ballo in Maschera op de planken. Een waagstuk maar waarom moet het altijd Rigoletto of La traviata zijn? Op zoek naar het geheim van Verdi bezoekt WIDO SMEETS twee masterclasses. “Verdi heeft mededogen met zijn personages.”
met maskers
“U
hebt er verkeerd aan
specialisten, aan categorieën en aan ceremonieel,
van Verdi’s meesterwerken: afwisselend, gelaagd
gedaan Un Ballo in
eigenlijk aan alles en iedereen die hem afhield van
en, vanwege de Shakespeareaanse combinatie van
Maschera te verdedigen
zijn grote liefde: de muziek.
het tragische en het komische, erg toegankelijk. En
tegen de aanvallen van de kranten”, schreef
Behalve componist, in zijn brieven liet hij niet na het te benadrukken, was Giuseppe Verdi (1813-
het hoeft ook niet altijd Rigoletto, La traviata of Aïda te zijn, toch? Opera, het meervoud van opus, is eigenlijk een
Giuseppe Verdi in 1859 aan de impresario van het
1901) ook boer. Tussen zijn reizen door was hij
Apollo Theater in Rome. “U had moeten doen wat
het liefst thuis, op zijn landgoed bij Busseto, een
verzameling van verschillende kunstvormen:
ik altijd doe: ze niet lezen, of ze maar laten kletsen,
dorp waar hij zich hoogst zelden liet zien. Toch
muziek, theater, poëzie, vormgeving, dans, noem
zoals ik ook altijd heb gedaan! Waar het om gaat is
verwierf hij zijn roem niet met bomen en gewassen,
maar op. Koeken: “Het bijzondere aan Verdi is dat
overigens dit: is de opera slecht of goed?”
maar met zijn muziek. “Met Wagner is Verdi een
het voor hem geen verzameling was, maar een
van de godfathers van de 19e eeuwse opera”, zegt
synthese. Hij wist deze kunsten perfect samen
Goed of slecht, een tussenweg bestond er niet
regisseur Waut Koeken (42) tijdens een van de twee
te brengen. Voortgekomen uit de belcanto, de
voor Giuseppe Verdi, in de muziek net zo min als
masterclasses van Opera Zuid in de aanloop naar
traditie van het mooie zingen, hield Verdi van het
in het leven. De Italiaanse componist was behalve
de opvoering van Un Ballo in Maschera. “Verdi was
vocale vuurwerk en acrobatiek. We kennen het
een control freak en een mopperaar (vol zelfspot,
mijn eerste liefde – op operagebied dan. Ik hield
van Puccini, Donizetti en Bellini: prachtige opera’s
gelukkig) bovenal een vernieuwer van de opera,
van muziek en ik hield van theater. Tot ik een opera
waarin de stem centraal staat en het orkest een
een genre dat halverwege de 19 eeuw aan zijn
van Verdi beleefde, wist ik niet dat er een perfecte
begeleidende rol speelt.”
populariteit ten onder dreigde te gaan.
fusie bestaat tussen die twee. Bij Verdi voltrekt
e
Niet zelden kreeg hij met zijn opera’s een slechte pers. Hij voelde zich niet begrepen en had een hekel aan recensenten, zoals hij een hekel had aan
Maar Verdi neemt daar geen genoegen mee.
het theater zich in de muziek, tegelijkertijd wordt
“Opera na opera na opera gaat hij verder met het
muziek bij hem theater.”
ontdekken van zijn eigen dramatische kunst. Bij
Koeken beschouwt Un Ballo in Maschera als een
hem gaat het niet alleen over vocale hoogstandjes, >>
17
zuiderlucht 6-7\2018
nomadic mountains a survey on high altitude mental architecture
1 jul t/m 2 dec 2018
EN VERDER IN SCHUNCK*:
Aad de haas: Match #1 t/m 12 aug 2018
Marieke Coppens: Mine 1 jul t/m 2 dec 2018
the end of sitting t/m 31 dec 2018
femmy otten:mural t/m 1 jan 2019
SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200 18
zuiderlucht 6-7\2018
culture
‘De grote emoties komen niet uit het hoofd, niet uit het hart maar uit de onderbuik.’
ballo in maschero brengt hij een fusie
opera, zegt Karel Deseure (35), de dirigent van Un
tot stand tussen de komische en de
Ballo in Maschera die de tweede OZ-masterclass
tragische opera, tot dan twee aparte
voor zijn rekening neemt. “Er was een voortdurende
categorieën. Hij slaagt er zelfs in om
honger naar nieuwe opera’s. In nog geen twintig
op die fusie te reflecteren: aan het
jaar componeerde Rossini veertig opera’s. Donizetti
einde van de tweede akte worden
is recordhouder met zo’n 75 opera’s.” Hij grijpt naar
Renato en zijn vrouw Amelia bespot
de vuistdikke partituur van Un Ballo in Maschera
door de samenzweerders, die zeggen:
en houdt die omhoog: “Dit hier is twee uur en drie
‘Kijk, de tragedie is een komedie
kwartier muziek. Die Donizetti-opera’s waren
geworden’.”
even dik. Hoe is het mogelijk dat iemand in een
Hoewel geen echte Verdi-klassieker is Un ballo in maschero door de jaren
Regisseur Waut Koeken. foto MartinJan Gaasbeek
het gaat ook over lelijk durven zingen
mensenleven zoveel muziek schrijft?” De uitleg is dat opera’s componeren deels
heen talrijke malen opgevoerd, met
lopende-bandwerk was. Deseure: “Alles draaide
onder anderen Maria Callas, Placido
om conventies. Noem het een mal. Componisten
Domingo en Luciano Pavarotti.
én librettisten hadden een grondplan: eerst de
Hoe kunnen de jonge zangers en
ouverture, dan het duet met versregels van negen
zangeressen van Opera Zuid daar
lettergrepen, dan de aria met versregels van zeven
tegenop? Wat valt daar nog toe te voegen?
lettergrepen, en zo verder. Rossini had een keer
“Nelson Mandela zei ooit: ‘Tradition is the bad
drie weken de tijd om een opera te schrijven. Hij
psychologie van de personages, over de
behaviour of yesterday’”, zegt bas-bariton Huub
plukte een aria uit een eerder werk en liet er een
tijd waarin het stuk speelt. Bij Verdi wordt
Claessens tijdens de eerste OZ-masterclasses.
nieuwe tekst op maken. Als een nieuwe sopraan
het orkest steeds belangrijker, als vertolker
“Tradities zijn er om steeds opnieuw uit te vinden.
binnenkwam en de aria beviel haar niet, nam ze
van de ziel van de personages en van de
Net als de opera. Daarin zijn zoveel kopieën
de volgende keer er zelf eentje mee. Er werden
situatie.”
van kopieën van kopieën. Wanneer iemand een
regelmatig aria’s uit andere opera’s geïmporteerd
prachtige hoge noot zingt en er beroemd mee
zodat de sopraan zich beter kon profileren. Het
vermogen tot empathie. Hij is, net als
wordt, zegt de volgende: laat ik hem íets langer
schetst ook hoe onbelangrijk het orkest was. Het
Mozart, een componist die zijn personages
maken. Et cetera.”
C
was begeleiding, bijna inwisselbaar.”
als het libretto daarom vraagt, over de
“Wat hem ook uniek maakt, is zijn
aanvoelt en mededogen heeft, als het een onschuldige, engelachtige figuur als Gilda is in Rigoletto, of een schurk of een moordenaar. Door zijn muziek is hij in staat zich in te leven in zijn personages.” Zijn vernieuwingsdrang brengt Verdi, die zijn werken schreef tussen 1839 en 1893, met elke opera een stapje verder. Koeken: “Vergelijk Rigoletto met Othello en Falstaff:
Sinds Verdi is dat anders, zegt Deseure. “Voor ons
laessens (57) is door Koeken
als dirigent is de partituur heilig. Wat de componist
overgehaald om vanuit zijn
schreef, is voor ons een soort bijbel.” Verdi heeft de
standplaats Wenen terug
tradities van zijn tijd niet zozeer overboord gegooid,
te keren naar zijn thuisstad
als wel opgerekt en doorbroken. “Hij was op zoek
Maastricht om de rol te vertolken
naar het schokeffect. Je kunt je voorstellen hoe het
van graaf Horn, een van de
publiek daar toen op reageerde, bij een genre dat in
samenzweerders die het hebben gemunt op koning Gustavo. Wie de geharnaste tradities wil ontlopen,
die tijd zo populair was als popmuziek nu.” “Wat de kranten aangaat, wie verplicht u ze te
moet terug naar de oorsprong, zegt Claessens. “Ik
lezen?” schreef Verdi in 1878 aan de dramaturg
ken iemand die 48 cd’s van Un Ballo in Maschera
Achille Torelli. “En wat het publiek betreft, als
heeft. Daar valt niet op te zingen. Tegen elke jonge
uw geweten u zegt dat u iets goeds geschreven
zanger zou ik zeggen: vergeet die platen, vergeet
hebt, laat de mensen dan rustig schimpen (dat is
alle grote Verdi-zangers. Ga terug naar de partituur
vaak een goed teken); de dag van gerechtigheid
levensverhaal van koning Gustav III, een
en vraag je af waarom het er zo staat. Na honderd
zal komen. En voor een schrijver is het een groot
verlicht despoot uit de 18e eeuw, in zijn
keer zingen heb je jouw vorm te pakken. Na
genot, het hoogste genot, te kunnen zeggen: ‘Jullie
jonge jaren dichter, acteur, theaterschrijver.
honderd keer begrijp je het geniale ervan.”
domkoppen, jullie hebben je vergist.” ZL
het komt van dezelfde stem, het is totaal andere muziek. Het laat zien wat een ongelooflijke muzikale evolutie die man heeft doorgemaakt.” Un ballo in maschero is gebaseerd op het
Hij stichtte een nationale operaschool en
De traditie is een last van het verleden die je moet
liet in Stockholm de Koninklijke Opera
relativeren, vindt Claessens. “Wat je op die platen
bouwen waar hij, als toppunt van tragische
hoort, komt uit een studio. Een laboratorium. Ik
ironie, tijdens een gemaskerd bal door
zou dat muzikale vervuiling noemen; het valt niet
politieke tegenstanders werd vermoord.
mee je daartegen te verweren. Maar de kracht van
“De theatraliteit van dat gegeven moet
de opera ligt op het podium, in de live uitvoering.
Verdi hebben aangetrokken”, zegt Koeken,
Daar draait het niet om de techniek, maar om de
“hoeveel operapersonages sterven op
onderbuik. De grote emoties komen niet uit het
een operabühne? Het heeft Verdi in staat
hoofd, niet uit het hart maar uit de onderbuik.”
gesteld een meesterwerk te schrijven. In Un
Un Ballo in Maschero van Giuseppe Verdi, door Opera Zuid en de Philharmonie Zuid-Nederland. Nog op 2/6 in Tilburg, op 7/6 in Venlo, op 9/6 in Sittard, op 12/6 in Hasselt, op 14/6 in Heerlen en op 16/6 in Valkenburg. operazuid.nl
Wat in deze tijd de film is, was in de 19e eeuw de
19
advertentie
zuiderlucht 6-7\2018
f e u i Bijdragen: Wido Smeets en Anneke van Wolfswinkel.
info in het nederlands? bel anna 06 55384169
Neue Heimat
Saluti d’Agriturismo Poggio Antico
Al jarenlang baat Piero Cesarini de agriturismo waar hij ooit opgroeide uit met Italiaanse passie. Sinds dit jaar is Anna Peeters uit Maastricht zijn en uw gastvrouw. Ze is thuis in het gebied, kent de mensen en spreekt Italiaans, Engels, Duits en Nederlands. Samen met Piero en de rest van het team zorgt ze voor een onvergetelijk verblijf in Poggio Antico, een unieke plek om alles los te laten en helemaal tot rust te komen. poggioantico.net
smo tico ri tu ri Ag Poggio An
uit zijn omgeving en assembleert dat tot wankele constructies, die het midden houden tussen een
Voor kunst moet je soms even bukken.
Op de grens van Umbria en Toscane, op een heuvel met een panoramisch uitzicht op het meer van Chiusi, midden in het land van de Etrusken, vindt u Agriturismo Poggio Antico, gehuisvest in een laat 19e eeuwse boerderij, een azienda agricola. Omringd door idyllische dorpjes heeft Poggio Antico een strategische ligging die dagtrips mogelijk maakt naar steden als Perugia, Assisi, Spoleto, Orvieto, Rome, Arezzo, Florence, Siena, Montepulciano en Cortona. Het gebied staat bekend om zijn altijd weer verrassende culturele en gastronomische kwaliteiten, u kunt er prachtige wandelingen maken en uitdagende fietstochten.
het over een andere boeg: hij verzamelt rommel
Bijvoorbeeld om naar binnen te gluren in een
ladder en een brancard. Wie de moeite neemt om in een grote kartonnen
schaalmodel van een uit planken en plastic
doos te kruipen waarin een kleine tv staat, wordt
opgetrokken moskee. Of om een video te zien,
beloond met een ontroerende korte video. Helvi,
weggestopt in een grote kartonnen doos, over
een Finse vrouw van honderd, scharrelt rond in haar
een honderdjarige vrouw die liggend op bed een
appartement in het centrum van Helsinki. Buiten
liedje zingt.
bruist het leven, binnen is er stilte, een tikkende
In de expositie Neue Heimat in Den Bosch wordt
klok, en een bed. Helvi kijkt naar de drukte buiten,
aanstekelijk gefilosofeerd over wat het betekent om
gaat op bed liggen en zingt een liedje. Dat doe je,
ergens thuis te zijn.
als je je thuis voelt.
The Calais Jungle Mosque is een werk van Stephan Mörsch en is een 1:10 weergave van een bouwwerk
Neue Heimat. Van 6 mei t/m 8 juli in Willem Twee
uit het voormalige kamp bij Calais, waar migranten
in Den Bosch. willem-twee.nl
illegaal kampeerden in afwachting van een oversteek naar Groot-Brittannië. De moskee is een
◆
vorm van architectuur, ingenieus in zijn eenvoud, die veel zegt over het menselijk verlangen zich ergens thuis te voelen, al is de toekomst nog zo
Verstop je
ongewis. In de centrale hal staan negen mannen in zware leren jassen uitdrukkingsloos om zich heen te kijken. Het is een groepsbeeld van Siegfried Neuenhausen en heet Die Bürger von B. Om de hoek hangt een atypisch, verstild schilderij van Jörg Immendorf, Schneelandschaft. Daarop een tekst, vertaald: ‘Hier mogen we werken, hier mogen we liefhebben, hier mogen we liggen’. Bij een tussenwand staat Barrikade van Günther Uecker, een stapel van zandzakken met daartussen, Stephan Mörsch, The Calais Jungle
dreigend vooruitstekend, mensgrote stalen spijkers. Ook Mario Merz gebruikte zandzakken bij een
Beeldend kunstenaar Eveline van de Griend en curator Sarie Nijboer brachten bij de kunstruimte
van zijn vele iglo’s. Cache-Toi heet het kunstwerk. Verstop je.
van Willem Twee in Den Bosch het werk van vijftien kunstenaars bij elkaar, uit binnen- en buitenland, die allemaal iets laten zien van wat dat betekent: thuis zijn. Aan de expositie doen een paar toonaangevende jonge kunstenaars mee. Helen Verhoeven bijvoorbeeld: in haar Mother-serie schildert ze moeder en kind, een thema zo oud als de kunstgeschiedenis, maar zo indringend en rauw geschilderd alsof ze het zelf heeft uitgevonden. Ook Jan Hoek maakt portretten. Voor zijn fotoserie Sweet Crazies portretteerde hij in Addis Abeba geesteszieke zwervers. Niet tussen het vuilnis,
De vier werken zijn gemaakt in en rond het
maar in een typisch Ethiopische fotostudio, met
revolutiejaar 1968 dat nu overal wordt herdacht.
Romeinse zuiltjes om keizerlijk op te leunen.
Zoals in Flashes of the Future – Die Kunst der
De portretten in de expositie, met ook een
20
Mario Merz, Objet Cache-Toi! (1968) Kunstmuseum Wolfsburg. foto VG Bild-Kunst/Helge Mundt
68er oder Die Macht der Ohnmächtigen in het
mooi nieuw werk van Iris van Dongen, laten de
Ludwig Forum in Aken, een relativerende
emotionele dimensies zien van het thuis-zijn én het
tentoonstelling voor eenieder die meent dat we
ontheemd zijn. Een kunstenaar als Roi Alter gooit
anno 2018 verwarrende, misschien wel historische
zuiderlucht 6-7\2018
l l e t o n tijden doormaken: de wereld staat in brand, conflicthaarden alom, inclusief
Jongensboek
zichzelf internationaal in de kijker, sindsdien gaan deuren van verzamelaars als Sigg een stuk makkelijker open.
dreigende nucleaire rampspoed. Daarbij liggen we ook nog overhoop met
Het levensverhaal van Uli Sigg leest als
De tentoonstelling A Chinese
internetmonopolisten en liegende, aan
een jongensboek. Hij werd geboren in
Journey past in het nieuwe beleid
geheugenverlies lijdende politici.
Zwitserland in 1946, studeerde rechten,
van het Noordbrabants Museum om
en werkte als journalist.
internationale, toonaangevende,
erotische, komische, barokke, vleselijke
bewerkte zwart-witfoto’s van evenzovele
Hij maakte een overstap naar lift- en
verrassende hedendaagse kunst te tonen.
en metafysische, door een bewustzijn dat
brandhaarden in alleen al het revolutiejaar
roltrappengigant Schindler, die hem in
En verrassend is de expositie zeker. Uit de
afwisselend lui-sensueel en buitengewoon
1968 en ons bestaan wordt al een stuk
1977 naar China stuurde. Daar slaagde hij
ongeveer zestig werken, vrijwel allemaal
abstract was, massaal en instinctief,
draaglijker. Uit een toelichting blijkt dat
erin om, als eerste Westers bedrijf, een
van de laatste tien jaar, blijkt duidelijk
solitair en systematisch.”
die 24 nog maar een greep zijn uit de serie
joint venture met de Chinese overheid te
dat de hedendaagse Chinese kunst
1968: El fuego de las ideas, Het vuur van
realiseren.
aan diepgang en zelfvertrouwen heeft
Passione Italiana in Kerkade, waar Cube
ideeën. Er dient zich trouwens ook een
gewonnen. Chinese kunstenaars zijn nu
design museum een aantal blinkende
fundamenteel verschil aan met het hier en
vaak Westers geschoold, maar putten
espressomachines met garnituur bij
nu: in de jaren zestig was er een overdaad
ook uit hun eigen, eeuwenoude tradities.
elkaar heeft gebracht. Het begon allemaal
aan maatschappijvisies en ideologieën,
Kalligrafie en landschapsschilderkunst
met de Moka Bialetti, het bekende
daar hebben we op het moment weinig
bijvoorbeeld, en de verstilde spiritualiteit
achthoekige koffiepotje dat met zijn
last van.
van tao en confucianisme. Maar spektakel
ultieme eenvoud 105 miljoen keukens in
is er ook: blikvanger is The Tank Project van
Italië en daarbuiten heeft veroverd. In
He Xiangyu: een legertank gemaakt van
de jaren vijftig werd de Italiaanse koffie
tassenleer, op ware grootte. Hij past maar
een wereldwijd exportproduct, net als
nèt in de zaal.
de hogedrukmachines om de koffie te
Bekijk de 24 door Marcelo Brodsky
Ludwig Forum, een voormalige paraplu fabriek die met zijn zaagdak en lichtinval van boven doet denken aan De Pont in Tilburg, heeft weinig moeite gespaard
Zhao Bandi, China Lake C. (2015)
Over deze cultuur gaat het niet in
bereiden. De laatste twintig jaar komen
om de opstandige jaren zestig in beeld te brengen – door de ogen van kunstenaars,
De Concorso Aka Diamante (1956) van Bruno Munari en Enzo Mari.
Om de gesloten Chinese samenleving
A Chinese Journey: The Sigg Collection. Van
die machines ook van buiten Italië. Zo
toen en nu. Zoals Marcelo Brodsky met
beter te leren kennen, besloot Sigg
17 maart t/m 8 juli in het Noordbrabants
heeft de Mirage Triplette van de Brabantse
zijn ingekleurde foto’s; er zijn weinig
kunstenaars op te zoeken. Ai Weiwei werd
Museum in Den Bosch. hnbm.nl
ontwerper Kees van der Westen op veel
historici die daar met de pen overheen
een goede vriend, en via via leerde Sigg
kunnen.
steeds meer kunstenaars kennen. Af en
Vrijwel alle groten uit de naoorlogse
plaatsen de klassieke ontwerpen van ◆
Enzo Mari verdrongen.
toe kocht hij werk van ze, lang voordat
Duitse kunst zijn vertegenwoordigd.
Chinese hedendaagse kunst een hype
Misschien niet met hun beste werk,
werd in het Westen en de prijzen omhoog
maar toch, ze zijn er, Baselitz, Kiefer,
schoten.
grootheden als Giò Ponti, Aldo Rossi en
Nostalgia
In een glimmende opstelling presenteert Cube de geschiedenis van de – inmiddels high tech – professionele koffieapparaten,
Ergens halverwege zijn fenomenale
en laat zien hoe ook de rest van de
al die anderen. Ook veel Amerikaanse
kunst zich in hoog tempo ontwikkelde,
boek Middernacht op Sicilië gaat
entourage van de koffiecultuur (kopjes,
pop art: de expositie leunt zwaar op
én dat geen enkel museum, in het
schrijver Peter Robb helemaal los
schotels, kannen, noem maar op)
de verzameling van de stichters en
Westen of in China zelf, die ontwikkeling
over oorsprong van de espresso en de
designobjecten zijn geworden. Met grote
naamgevers van het museum, Peter
documenteerde. Hij besloot het zelf te
suiker als onderdeel van de Italiaanse
koffiemerken als Illy en Segafredo voorop,
en Irene Ludwig, die, toevallig, in 1968
doen, en systematisch werk aan te kopen
koffiecultus.
als financiers.
hun collectie voor het eerst publiek
van hedendaagse Chinese kunstenaars.
Over weinig of geen suiker in je espresso,
Argeloos laat Passione Italiana zien
tentoonstelden.
Nadat hij in 1995 de Zwitserse
over het karamelliseren, over het tijdstip
dat koffie geen cultuur meer is, maar
Penck, Polke , Beuys, Immendorf en
Flashes of the Future is een bijna
Al rond 1990 zag Sigg dat de Chinese
ambassadeur in China werd breidde hij
dat er een lepel in het edele vocht kan om
economie. Big business; anno 2018 is de
dagvullende tentoonstelling vol
zijn netwerk van kunstenaars verder uit.
te roeren, over de rituelen en ceremoniële
passage in het boek van Peter Robb nog
beelden die je overvoeren met onrust,
Inmiddels omvat zijn collectie ruim 2.200
handelingen van een echte barista. Dus
maar een vage herinnering: nostalgia
vervreemding, revolte en, af en toe,
werken van zo’n 350 kunstenaars. Het
nee, je lepelt niet het laatste restje suiker
Italiana. Ook in Cube, waar de koffiebar
vertedering. Waarna aan de uitgang een
leeuwendeel hiervan schonk hij in 2012
uit een leeg kopje, en nee, je drinkt geen
in de expositie onbemand is. Om aan zijn
kloeke, twee kilo wegende catalogus op je
aan het nieuwe M+ museum in Hong
cappuccino na elf uur ’s ochtends.
gerief te komen kan de liefhebber de bij
wacht met de jarenzestigprijs van zeven
Kong, dat komend jaar open gaat.
euro.
Dat het Noordbrabants Museum erin
Hij schrijft over de vraag waar de beste
de entree verworven koffiebon verzilveren
koffie ter wereld wordt gezet (Napels of
in het museumrestaurant. Waar een automaat staat te pruttelen.
slaagde om een selectie uit de Sigg-
Palermo), over het interieur van een bar
Flashes of the Future. Die Kunste der 68er
collectie naar Den Bosch te halen, heeft
(hoe duurder de inrichting, hoe slechter
oder Die Macht der Ohnmächtigen. Van
veel te maken met de grote Jeroen Bosch
de koffie), over de aloude cultuur van
Passione Italiana. Van 21 april t/m
20 april t/m 19 augustus in Ludwig Forum
tentoonstelling van 2016. Daarmee
Napels, de enige echte koffiestad, “die
29 oktober in Cube design museum
Aken. ludwigforum.de
speelde het relatief kleine museum
zich onderscheidde door het retorische,
Kerkrade. cubedisgnmuseum.nl
21
design
zuiderlucht 6-7\2018
Boeken op rails
22
Interieur van DePetrus in Vught. foto’s Jeroen Pulles
zuiderlucht 6-7\2018
design
De deuren waren amper geopend of de in een voormalige kerk ondergebrachte bibliotheek van Vught fonkelde op CNN. Ook TWAN VAN DEN BRAND ging kijken naar de boekenkasten op rails in DePetrus. “Die bonnet hoort thuis in de etalage van de fopshop.” e pastoor kon de plek nog feilloos
D
“Ik zet hem in de winter nog wel eens op, als ik
Aan een tafeltje even voorbij de planken voor ‘young
aanwijzen toen hij zijn voormalige
bij een begrafenis naar het kerkhof moet. Een pet
adults’ spelen drie oudere dames een spelletje.
Sint Petruskerk in Vught na lange
boven je liturgische gewaad, dat ziet er toch wat
In hoeken, zitjes en elders aan lange tafels wordt
jaren weer bezocht. Hier, hierzo
merkwaardig uit.”
gelezen, gestudeerd of koffie gedronken. De
Al eerder moest er door de koster een en ander
was het gebeurd. In dit gangpad
Henk Smeets is er blij mee, met die bonnet van
biljarttafels zijn afgedekt.
voelde een medewerker van het
pastoor Mesch. De voorzitter van het Vughts
De wereldwinkel heeft klandizie. Een oma wijst
lokale uitvaartbedrijf Bijnen ineens
Museum was de voorbije jaren een van de drijvende
haar kleinkinderen op de vitrines van het Vughts
iets op zich neerdalen. Het bleek
krachten achter de herbestemming van de Sint
Museum, ze loopt naar de hoek waar Nationaal
niet de Heilige Geest, het waren
Petruskerk. Net als enkele lokale ondernemers.
Monument Kamp Vught, het voormalige SS-
brokjes kalkmortel.
Zij vonden dat het beeldbepalende monument in
concentratiekamp, informatie deelt. En duw je,
het dorpshart niet tegen de vlakte mocht, staken
helemaal aan de andere kant voorbij de koffiebar
er fors geld in, verwierven subsidies en ziedaar:
de deur open, dan kom je in een brasserie. Hoe die
worden opgeveegd. De oude, in 1884 ingezegende
voor een dikke 4,5 miljoen euro verrees uit de
heet? ‘Hemels.’
neo-romaanse kerk, vertoonde tekenen van
stofwolken het nieuwe ontmoetingscentrum
aftakeling. De veiligheid van de parochianen kon
DePetrus. Opgekalefaterd volgens schetsen van
niet langer worden gegarandeerd en geld voor
Molenaar & Bol & Van Dillen Architecten en die van
gestukt aan DePetrus, werd de kerk in ‘Rekenen
renovatie was er niet, althans niet bij het bisdom
interieurarchitect Hanrath.
op herbestemming’, een uitgave waarbij onder
Den Bosch. Het leidde ertoe dat de Sint Petrus, zoals
Daarmee is in ijltempo een proces van dertien
Al in 2014, toen er nog volop werd geschaafd en
meer de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed was
dat heet “aan de eredienst werd onttrokken.” De
jaar geschetst, waarin creativiteit, tegenslag en
betrokken, geprezen als voorbeeld van hoe je met
zware deuren vielen in het slot. De kerkgangers,
doorbijten centraal stonden. Er was geduvel en
leegstaande kerken kunt omspringen. De dienst
met veel waren ze toch al niet meer over, moesten
politiek gesteggel (‘Petrus: soap of sloop’), er
schatte toen in dat er tot 2030 nog eens 1800 kerken
hun weesgegroetjes elders opzeggen. Dat was in
waren af- en aanhakers, er sneuvelde zelfs een
zullen vrijkomen.
2005.
bibliotheekdirecteur die zich niet aan de verhuizing
Het recente verleden biedt meer inspirerende
Intussen is er veel veranderd. Het kerkgebouw
wilde wagen. Kortom: het leek wel de Processie van
verhalen. Van boekhandels in de Maastrichtse
“met constructieve problemen”, zoals het bisdom
Echternach: drie stappen vooruit, twee terug. Maar
Dominicanenkerk (al eens uitgeroepen tot ’s werelds
het in een rapportage omschreef, werd verkocht,
uiteindelijk echode het hosanna.
mooiste) en de Zwolse Broerenkerk tot zorgcentra
gerestaureerd en heringericht, met behoud van
Die echo kwam ook van verre. Want kort na de
en theaters in andere leegstaande godshuizen.
het historische karakter. Sinds kort huizen er
opening van DePetrus was daar CNN. De tv-zender
Op een steenworp van Vught, in Den Bosch, is de
de bibliotheek, de wereldwinkel, het Vughts
uit Atlanta schetste het verhaal van bibliotheken
voormalige Sint Josephkerk eind vorige eeuw al
Museum en nog enkele huurders uit de sociale en
die zichzelf, in concurrentie met digitaal, opnieuw
omgetoverd tot feesttempel De Orangerie - voor al
welzijnssector.
uitvinden en boeken aanvullen met ‘beleving’.
uw bruiloften en partijen -, een metamorfose waar
Zo belandde het Vughtse ontmoetingscentrum
het bisdom langdurige napijn van had. Vandaar
Mesch nog eens voorbij kwam. En hij zag dat het
“met schuivende boekenkasten die duizenden
dat bij de verkoop van de Petruskerk aan de
goed was. Nou ja, bijna goed. Die bonnet, zo wees
boeken herbergen” in één rijtje met vanwege hun
nieuwe eigenaren, zeven ondernemers, vriendelijk
hij naar het vierkante hoofddeksel dat in een
architectuur spraakmakende bibliotheken in Doha
doch beslist is gevraagd om er geen barbaarse
museumvitrine lag, hoort thuis in de etalage van de
(architect: Rem Koolhaas), New York (Francine
braspartijen onder te brengen.
fopshop.
Houben) en een futuristische “nieuwe stedelijke
Het was in de openingsmaand dat pastoor Martien
In het deftige Vught gaat dat vast niet gebeuren.
huiskamer” in het Chinese Tianjin, ontworpen door
Maar lezingen, debatten, symposia, een strijkorkest
échte bonnet. “Ik had er twee, dus ik kon er wel
het eveneens Nederlandse bureau MVRDV.
of Sinterklaasmiddag, daarvoor maakt DePetrus
eentje missen.” En zo vaak draagt hij de bonnet niet
Hoe zo’n avantgardistisch forum eruit ziet?
vast wel plaats. Sterker nog, juist daarom staan de
meer. Sinds het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-
Zuiderlucht, even live vanuit Vught:
boekenkasten op rails en - CNN benadrukte het
Daags daarop is Mesch nog eens terug. Met een
65) heeft het ‘hoedje met de flos’ aan populariteit
Bezoekers laten hun blik over de boeken glijden en
al - kunnen ze met grote stuurwielen opzij worden
ingeboet. Net als tal van andere Roomse gebruiken.
zoeken hun weg in de digitale catalogus.
gedraaid. ZL
23
edits
zuiderlucht 6-7\2018
DE ZEVEN VETTE JAREN VAN LEX
Lex ter Braak, de man achter de weder opstanding van de Van Eyck Academie in Maastricht, neemt afscheid. “De enige juiste manier is om kunst te ondergaan bestaat niet”, houdt hij WIDO SMEETS voor.
24
Lex ter Braak: “Tijdens de Open Studios komt hier, in de positieve zin van het woord, jan en alleman naar binnen en zie je dat ieder er op zijn eigen manier plezier aan beleeft.” foto’s Romy Finke
zuiderlucht 6-7\2018
edits
e pleuris rond de door Halbe Zijlstra
deed daarna de Rietveld Academie. Het was zijn
‘we waren goed, we zijn goed en we blijven goed’.
aangekondigde bezuinigingen
vader, een bankier, die hem ervan weerhield om
Ik ben nooit wanhopig geweest over de toekomst
in de kunst was net uitgebroken
vol voor het kunstenaarschap te gaan. Te weinig
van de Van Eyck. Wat onze missie wat treurig en
toen Lex ter Braak in 2011 aantrad
bestaanszekerheid, vond hij.
melancholisch maakte, was dat we wisten dat we
D
als directeur van de met sluiting
Een tijdlang was hij behalve leraar Nederlands
nooit ongeschonden uit de strijd zouden komen.” Terwijl Ter Braak de instelling wilde openbreken
bedreigde Jan van Eyck Academie
ook part time kunstenaar. Van een inkomen uit de
in Maastricht. Tussen toen en nu
toen nog bestaande beeldend-kunstenaarsregeling
en moderniseren, met de zes kunstenaarslabs als
zitten zeven enerverende jaren.
(BKR) zag hij af, liever bracht hij zijn werk aan de
meest in het oog springende vernieuwing, moest
Zeven vette jaren, volgens velen.
man via een zelf opgerichte kunstuitleen. In 1989
hij het doen met een meer dan gehalveerd budget:
koos hij definitief voor het onderwijs, hij werd
van 2,6 miljoen naar 1 miljoen. Na ‘reparaties’ door
Wat Ter Braak, nu hij vertrekt, het meest gaat
rector van het met opheffing bedreigde gymnasium
het Mondriaan Fonds, de stad Maastricht en de
missen? “Het zonlicht in de Van Eyck. Dat kan vanuit
in Velsen. Zijn kunstenaarschap speelde alleen nog
provincie Limburg werd dat bedrag opgetild naar
de tuinen overdadig naar binnen vallen en heeft de
een rol op de achtergrond. “Je weet wat het is om
zo’n anderhalf miljoen. Inmiddels is het budget,
kracht het gebouw op te tillen. Alles waar we hier
kunst te maken, wat de ondoorgrondelijke wegen
ook door zes ton aan eigen inkomsten, weer terug
voor staan, is dan wonderlijk concreet en zichtbaar:
zijn waardoor je uiteindelijk tot een vorm komt. Dat
op het niveau van vóór Zijlstra. Bij die zes ton zit
concentratie, openheid, verbinding. Voor mij is
heeft het gesprek met kunstenaars in mijn latere
ook de ruim 100.000 euro die de ongeveer veertig
Maastricht een ongelooflijk leuke stad geweest,
functies vergemakkelijkt.”
deelnemers (zoals de kunstenaars die studeren
geen dag dat ik me hier niet thuis heb gevoeld. Dat
Ook in latere functies, als directeur van
aan de Van Eyck genoemd worden) jaarlijks binnenbrengen aan inschrijfgeld.
ga ik missen. Net als de wijze waarop de Van Eyck
Museum De Vleeshal in Middelburg en het Fonds
zich hier manifesteert, en het enorme voorrecht dat
BKVB manifesteerde hij zich als een succesvolle
ik temidden van al die jonge interessante mensen
turnaround manager. In 2011 dook hij, 61 inmiddels,
deel haar eigen geld moet verdienen, beschouwt Ter
heb verkeerd.”
op bij de in troebel water geraakte Jan van Eyck
Braak als “een schande”. Daar wil hij het bij laten,
Academie in Maastricht. In juni, amper een maand
“ik heb er een hekel aan om over geld te moeten
Wat maakt werken met kunstenaars zo interessant?
nadat hij de arbeidsovereenkomst had getekend,
praten.” Na enige aandrang wil hij tekst en uitleg
“Waar ik zelf erg van houd is, dat er nooit een
kwam Halbe Zijlstra met zijn bezuinigingsplan voor
geven, “al moet ik me daarbij behoorlijk temperen”.
zekerheid is. Het is altijd een tasten en zoeken naar
de kunsten. “Een schandelijke brief”, vindt Ter Braak
dat wat mogelijk kán zijn. En uiteindelijk worden
nog steeds. “De grond waar de brief uit voortkwam,
Je vindt eigenlijk dat een overheid het niet zover
keuzes gemaakt die bijna onafwendbaar naar een
begreep ik wel. Het gevoel dat er een teveel was aan
moet laten komen.
vorm leiden die zo nauw aansluit op de inhoud dat
alles, bestond ook in de kunstwereld zelf. Vanuit
“Ja, dat vind ik. In principe beginnen we hier
je je al bijna niet meer kunt voorstellen dat het er
dat idee had je op een zinvolle manier allerlei
elk jaar met een tekort. Tot nu toe lukt het, maar
ooit niét was. Ik wil niet zeggen dat het een creatio
bewegingen kunnen inzetten. Maar Zijlstra stelde de
het is nooit zeker dat je die eigen inkomsten ook
ex nihilo is, een schepping uit het niets, maar dat
verkeerde vragen met de verkeerde bewoordingen,
binnenhaalt. Het blijft een risicodragend deel van
tasten en zoeken en tot je nemen maakt het wel tot
en maakte uiteindelijk ook de verkeerde keuzes. Het
je begroting. In het Stedelijk Museum in Amsterdam
de kern van waaruit iets ontstaat.”
was hakken met een bijl en erna wel zien wat voor
hebben we kunnen zien waar het toe kan leiden als
schade er is aangericht.”
een directeur de boer op moet om extra inkomsten
Een medewerker brengt een koffie en een
te vergaren.”
cappuccino, bereid in het inpandige Jan van Eyck Café, onderdeel van de erfenis die Lex ter Braak
Dat een kunstinstelling als de Van Eyck voor een
Dacht je, met de verse aanstelling bij de Van Eyck
“Kunstinstellingen zouden zich moeten kunnen
achterlaat als hij eind juni de Van Eyck, ‘meervoudig
op zak, niet: over een half jaar sta ik weer op de
concentreren op een scherpe programmering.
instituut voor beeldende kunst, ontwerp en
keien?
Je kunt beter vier instellingen hebben die goed
reflectie’, definitief achter zich laat. We zitten
“Nee. Heb ik nooit gedacht. Echt niet. Ik wist bijna
ondersteund worden dan tien die voortdurend
tegenover elkaar, in originele Eames-kuipjes. Tegen
zeker dat er mogelijkheden voor de Van Eyck
ten onder dreigen te gaan. Dat laatste is wel zo’n
de muur staat een Rietveld-kast, een kopie. Op het
waren.”
beetje de lijn in de Nederlandse politiek. Om dan te kunnen zeggen: kijk eens hoe veerkrachtig de
bureau in de hoek, met uitzicht op de tuin, staat een Mac die af en toe een bliep geeft. Opgeruimd, maar
Omdat je in Den Haag al contacten had gelegd? Je
niet leeg.
bent geen vreemde in Jeruzalem.
Nederlandse culturele sector is.” Over die veerkracht, hoe ironisch ook, bleek de
“Dat klopt. Maar als je naar het politieke landschap
Van Eyck onder Ter Braak volop te beschikken. Er
daglicht binnen. Aan de straatkant is er uitkijk
keek, kon het bijna niet zo zijn dat er in Nederland
moest personeel worden ontslagen en, om het
op het Academieplein, het hart van wat de
één postacademische opleiding zou zijn, in
aantal deelnemers te kunnen handhaven, werd
Maastrichtenaren het Quartier Latin noemen. Aan
Amsterdam, en verder niks. De Van Eyck had een
hun verblijf teruggebracht van twee naar een
de andere kant is er de binnentuin, heringericht,
volstrekt eigen profiel; je kunt een instituut niet
jaar. De afgelopen jaren is Ter Braak geroemd om
zoals het hele gebouw is heringericht onder Ter
afschrijven omdat het er toevallig twee of drie jaar
de nieuwe openheid van het instituut, met voor
Braak - net als het programma en de werkwijze.
wat minder gaat. Dus heb ik geprobeerd dat profiel
iedereen toegankelijke exposities, lezingen en, als
een nieuwe inhoud te geven.” Lachend: “Natuurlijk
uithangbord, de jaarlijkse Open Studios, die in drie
hadden we het geluk dat de Rijksacademie zei:
dagen 3000 bezoekers trekken.
Van twee kanten valt over de volle wandbreedte
Lex ter Braak (Bussum, 1950) studeerde Nederlands en vergelijkende literatuurwetenschappen en
>>
25
Heaven or Hell? Extraordinary Shoe Design
Cube design museum Cube is het eerste museum van Nederland gewijd aan design. Een bezoek geeft inzicht in het proces van design, inspireert en stimuleert actief mee te denken over de vormgeving van de wereld.
Nu in Cube Showroom Limburg Design the Future t/m 3 juni 2018
Heaven or Hell? Extraordinary Shoe Design
t/m 2 september 2018
Passione Italiana
L’arte dell’Espresso t/m 28 oktober 2018
Limburg 2038 Design the Future vanaf 13 juni 2018
Museumplein 2, Kerkrade Info & tickets cubedesignmuseum.nl
zuiderlucht 6-7\2018
edits
‘“Kunst om de kunst” is een gedachte die vele geesten decennialang beïnvloed heeft. Het is een onzinnige gedachte.’
Beschouw je het bezoek ook als een
Zijn politici daartoe in staat?
teken dat de kunsten weer serieus
“Sommige wel. Ger Koopmans, de gedeputeerde
worden genomen?
hier, is een positieve woordvoerder die zich inzet
“Ja, maar dat is een beweging die
voor de kunst. Het lukt hem ook om de kunst weer
we al eerder zagen. Na de kater van
positief op de kaart te zetten.”
de bezuinigingen, zowel moreel als materieel, was er vrij snel een
Politici gebruiken kunst vaak instrumenteel, om
kantelmoment waar de vorige minister,
iets anders te bereiken.
Bussemaker, op haar manier ook heel
“Vast. Iedereen is geïnteresseerd op zijn eigen
hard aan heeft gewerkt. Je merkte het
manier. Ik denk dat het heel fout is wanneer je
ook maatschappelijk, dat toch wel
gaat benoemen wat de enige juiste manier van
heel veel mensen vonden dat hier een
het ondergaan van kunst is. De instrumentele
groot onrecht was geschied. Of het
benadering hoort erbij, die is er altijd geweest.
wegbezuinigde geld er ooit weer bijkomt,
‘Kunst om de kunst’ is een gedachte die vele geesten
is een tweede, maar het morele deficit is
decennialang beïnvloed heeft. Het is een onzinnige
snel onderkend, en in het taalgebruik en
gedachte.”
denken van velen ook hersteld.” Verwacht je dat het budget van de Van Eyck de
Lex ter Braak, Zonder titel no 25/Poetry Scraps, Les Murray (2017).
Geldt dat voor de volle breedte van de
komende jaren weer wordt verhoogd?
samenleving?
“Die kans acht ik zeer waarschijnlijk. Als we weer
“Ja. Tijdens onze Open Studios komt
terugkomen op de 2,6 miljoen van voorheen zou
hier, in de positieve zin van het woord,
dat fantastisch zijn. Landelijk gezien heeft de
jan en alleman naar binnen en zie je dat
minister, met een toezegging van tachtig miljoen,
ieder er op zijn eigen manier plezier aan
al een begin gemaakt met een reparatie, als is het
beleeft. Ik zal je een ontroerend mooi
nog maar een derde van het bedrag dat indertijd is
verhaal vertellen. Twee jaar geleden
wegbezuinigd. Ze zet in op talentontwikkeling en
had een kunstenaar een plakvloer
heeft daarin de postacademische opleidingen met
ingericht, waardoor op het eind van de
zoveel woorden genoemd.”
Mét de academie is ook het profiel van de deelnemers,
dag de vloeren in het hele gebouw vol
zo’n veertig in getal, veranderd. Ter Braak: “Wie zich
zaten met dat zuigspul. We vonden een
Hoe ziet je toekomst er uit? Je vertelde dat je je
nu aanmeldt, kiest nadrukkelijk voor het veelvormige,
schoonmaakbedrijf bereid om elke dag
kunstenaarschap weer hebt opgepakt.
multidisciplinaire en open karakter van de Van Eyck.
om vijf uur ’s ochtends het hele gebouw
“Een aantal jaren geleden ben ik weer begonnen. En
Bij de aanmeldingen lopen velen al vooruit op de
schoon te maken. Op zaterdagmiddag
ik wil dat nu weer full time .”
mogelijkheden van de Labs, op samenwerkingen
zie ik hier in het Van Eyck Café de hele
binnen en buiten de academie. De social media hebben
ploeg aan tafel zitten. Nieuwsgierig naar
Welk soort werk is het?
dit herkenningsproces versneld: wat op de Van Eyck
wat zich hier overdag allemaal afspeelde.
“De Amerikaan Frederic Church maakte excessieve
gebeurt, ook met hen zelf, wordt door de deelnemers
Sindsdien komen ze elk jaar terug. Is dat
schilderijen die uit elkaar barstten van de details.
over de hele wereld verspreid.” Die internationale faam
niet geweldig?”
Hij probeerde die details tot een eenheid te maken,
Volgens Ter Braak zijn “ongelooflijk
als een vloed van delen die oplossen in het geheel.
Seoel om uit te leggen hoe de wederopstanding van die
veel mensen” geïnteresseerd in kunst.
De vraag is of het hem lukte. In mijn werk ga ik uit
kunstinstelling in dat verre Nederland tot stand kwam.
“Het probleem is dat niet iedereen
van zijn, noem het heroïsche, verlies. Ik probeer
heeft ertoe geleid dat Ter Braak eind mei afreist naar
de toegang heeft; daar moeten wij
de kracht en de machteloosheid van het detail te
En dan wandelt hier, drie maanden voor je afscheid, ook
vanuit de kunstwereld voor zorgen. Ik
reduceren tot vlek, streep, stip, lijn, die uiteindelijk
nog eens koningin Máxima naar binnen.
ben daar heel positief over. Iedereen
samenkomen tot een geheel. Anders dan in het
Lachend: “Ja, dat is een mooie…” Het eerste contact, een
weet dat cultuur heel belangrijk is. Op
realisme van Church, maar wel vol verwijzingen
telefoontje van het Koninklijk Huis, dateerde van bijna
welke manier er geld naar toe moet, is
naar de complexe ruimte van de werkelijkheid.”
een jaar eerder, zegt Ter Braak. “Máxima is geïnteresseerd
een andere discussie, die vaak wordt
in beeldende kunst, met name in de ontwikkeling van
vertroebeld door politici. Als je vraagt:
Ga je het ook laten zien?
jonge kunstenaars, en kwam uiteindelijk bij de Van
moet de schouwburg dicht, zullen de
“Begin 2019 wil ik een tentoonstelling bij mij thuis
Eyck uit, ook door het model dat we hier in de praktijk
meeste mensen nee zeggen. Als je vraagt:
gaan organiseren. Misschien kan het tot iets leiden,
brengen: de kunstenaar zit hier niet alleen in zijn atelier,
vind je dat er meer geld naar acteurs
maar daar speculeer ik nu niet over. Je hoopt altijd
maar is opgenomen in een constellatie die denken en
moet, zullen ze ook nee zeggen. Het
doen weer in evenwicht hebben gebracht. Ik was oprecht
is een ingewikkeld verhaal, dat helder
dat er iets gebeurt, maar je weet nooit wat.” ZL
verheugd met haar komst.”
gebracht moet worden.
27
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
object love Expositie
t/m 2 sep locatie: Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard
week van de amateurkunst za 9 t/m za 17 jun verschillende plekken en tijdstippen in Sittard-Geleen
geleen on stage Locatietheaterfestival
za 30 jun t/m zo 1 jul locatie: diverse verrassende plekken in Geleen
theaterseizoen 2018-2019
ticketverkoop vanaf 1 jun locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard
Koop nu ticke ts voor de beste plaatsen!
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
zuiderlucht 6-7\2018
edits
Stel u niet aan, iedereen gaat, geef het een plek.
Vuist en bijl ‘W
e moeten alleen boeken lezen die steken en bijten. Als het boek dat we lezen ons niet wakker schudt met een vuistslag op de schedel, waar is lezen dan goed voor? Een boek moet de bijl zijn die de bevroren zee in ons aan stukken slaat.’ De gemiddelde literatuurlezer fronst de wenkbrauwen bij deze maxime, afkomstig uit de correspondentie van Franz Kafka. Het is immers een zinvol tijdverdrijf, lezen. Je steekt er wat van op, ‘t verzet je zinnen, is spannend en soms welt een traan. Lezen beschaaft en het is goed voor de boekhandel. Kafka stelt zin en betekenis van literatuur aan de orde. Waarvoor is het goed je erin te verdiepen? Het proces is het antwoord op de vraag. In die roman, uit 1915, schildert hij een angstaanjagende blauwdruk van ons heden: het verlies van individualiteit in een redeloze samenleving. Dit boek davert nu nog je hoofd in, om zich daar vast te zetten. De vuist en de bijl willen gemoed en geweten wakker slaan. Het afgelegde leven in de stikdonkere diepte activeren: geheime hartstocht, ontluisterende lafheid, diepe angst voor lijden, dood. Alles wat we bevriezen om het leven ‘genietbaar’ te houden. Dit lezen opent je ogen voor de levenloze die je ook bent. Dat moet je durven, want je weet niet hoe je eruit komt. Je weet niet of je na lezing nog dezelfde bent, nog dezelfde kunt zijn. Of de zwarte zee het niets of een vonk van diamant bergt. Bij de uitgeverij Koppernik verscheen het debuut van de dichter Gottfried Benn onder de titel Morgue en andere
gedichten, vertaald door Huub Beurskens, die al eerder gedichten van Benn in het Nederlands onder handen nam. Benn (1886-1956) was een niet onomstreden Duits dichter die zich van expressionistische en modernistische stijlmiddelen bediende. Ik las de bundel al eerder in het Duits, was er zeer van onder de indruk, maar Beurskens’ vertaling maakte er de vuistslag op de schedel van. Alsof de laatste beschermlaag ervan is afgekrabd. Afgrijselijke dood, afzichtelijke vergankelijkheid, existentiële leegte zwart op wit op papier - Céline en Malaparte verbleken erbij. De beelden zetten zich definitief vast in mijn hoofd. Benn was patholoog-anatoom. In deze gedichten, geschreven in 1912, verbeeldt hij wat hij zag en dacht bij het snijwerk in het lijkenhuis: barre realiteit en bizarre fantasie strijden om voorrang. Lijken uit 1912 die het toekomstig vertoog over sterven – stel u niet aan, iedereen gaat, geef het een plek – aan flarden rijten. Keiharde schoonheid. Dé beelden bij Bazon Brock’s Berlijnse graffiti “der Tod musz abgeschafft werden, diese verdammte Schweinerei musz aufhören. Wer ein Wort des Trostes spricht, ist ein Verräter.” Vorig jaar maakte de Vlaming Peter Verhelst onder de titel Koor een keuze uit zijn gedichten vanaf 1987. Meeslepende poëzie. Het is alsof je een woud van de levende woorden betreedt. De dichter neemt je mee, vervoert je. En gooit je er weer uit, uit zijn gepassioneerde, zintuiglijke gezangen en verbeeldingen waarin geen enkele betekenis vastligt en alles veelbetekenend is. Emoties
worden losgewoeld waarvan je dacht dat ze definitief onder het bevroren oppervlak van je dagelijkse praktijk waren verdwenen. Het is alsof je in een tomeloos koor van stemmen verdwijnt waarin weerklinkt wat je niet waar wilde hebben. Verhelst lezen is loszingen van wat diep in je verborgen ligt: frustratie om gesneefde verwachting, spijt om verzuimde liefdes en vriendschappen. En tegelijkertijd de hoop dat alles nog kan. Poëzie die bijt, steekt. Het hoeft geen hoge literatuur te zijn. Ik beleefde in het Maastrichtse festival Speak! Activism in Storytelling een veelstrofig lamento van de jonge Antwerpse dichter Carmien Michels, een internationaal fenomeen in Poetry Slam. Even hoekig als melodieus. IJssplinters onder de schedel, bonzend hart in de keel: … weet ge nog Sjimmie de eed die wij gezworen hebben dat wij nooit als poppen in de pas zouden lopen dat we het systeem zouden bestrijden dat wij ons nooit zouden schamen voor ons zelf weet ge nog Sjimmie… De slotregels van Koor luiden: Als jij het bent die ik zal missen laat mij dan blijven de herinnering aan wat nooit zal zijn. Je hebt de vuistslag nodig om in leven te blijven. BEN VAN MELICK
29
edits
zuiderlucht 6-7\2018
Blendr & Filtr IN DE STUDIO _ “Laten we de kunstenaar weer in de studio ontdekken, in plaats van op de beurs.”
De voorkeur van... Clean Pete
Directeur Stijn Huijts van het Bonnefantenmuseum richt zich liever op de ‘verborgen canon’ dan dat hij meelift op reputaties.
OLIEDOM _ “Het is geen wonder dat de huidige generatie jongeren de minst belezen, minst algemeen ontwikkelde en meest goedgelovige generatie vormt sinds de Tweede Wereldoorlog. Ze zijn de slachtoffers van die woekerende Nederlandse traditie van anti-intellectuele collaboratie door de hoger geschoolden.”
Bij ons gaat het alle kanten op
Historicus Bastiaan Bommeljé beschrijft hoe het met de jeugd is gesteld.
GELD EN COMFORT _ “De droom van mensen die aan de macht zijn, van mensen als Macron, is een wereld van mensen die niet meer dromen. Die alleen denken aan geld en comfort. Dat is de ergste wereld die er is.” Het horrorscenario van de Franse schrijver Jean-Christophe Bailly.
LIEVER SHIT _ “Mensen kijken liever naar shit. Het is een vaststelling
D
e vogels fluiten in de tuin van
muziek dat ik er bijna uitgeblazen
huize Sambeek, bij vader en
werd, maar Loes vond het geweldig.”
moeder Wijnhoven. Het is er mooi, het is er groen, het is er rustig. De
boeken_Renée: “Als we heel
zussen Renée en Loes (samen Clean
eerlijk zijn, is Harry Potter gewoon
Pete) houden er kantoor voordat ze
onze absolute favoriet. Niet dat ik het
waar ik niet eens rancuneus over kan zijn. Met net iets minder inspanning,
de zomerfestivals induiken. Mails
dagelijks lees. Alhoewel ik nu Franse
net iets minder kritische zin en morele bedoelingen kan je een succesvoller
beantwoorden, festivalaanvragen
les volg en de hele Harry Potter-serie
programma maken.”
doen, agenda’s checken. En een
in het Frans aan het lezen ben.”
Otto-Jan Ham (De Ideale Wereld) over realityshows die vooral uit herhalingen
interview geven aan Zuiderlucht.
Loes: “Ik heb een hele stapel
bestaan.
Verweven genen hebben ze. Als
dichtbundels op mijn nachtkastje
eeneiige tweeling lijken ze niet alleen
liggen: Judith Herzberg, Tjitske Jansen,
op elkaar, ze hebben ook nog eens
Joke van Leeuwen en Toon Tellegen.”
ons betere mensen heeft gemaakt. Je ziet veel jongeren die vrijwilligerswerk
dezelfde artistieke voorkeuren. Wat
Renée: “We lezen graag Nederlandse
doen. Dat hadden we vroeger niet.”
volgt is een spraakwaterval en een
schrijvers. Maartje Wortel, Meindert
Ali Baroudi rookt een waterpijp in Book Forum, een literair café in Mosul.
niet te stuiten stroom aan wekelijkse
Talma, Vergeet de meisjes van Alma
culturele uitstapjes.
Mathijsen was echt prachtig. Tommy
VRIJWILLIGERSWERK _ “IS was een tsunami. En ik denk dat het van
ONRECHT _ “De literatuur doet zichzelf tekort als ze zich door de actua
Wieringa, ja die lezen we ook graag.
liteit laat gijzelen. Daarom lees ik nu Joseph Roth. Ook vanwege zijn ironie.”
muziek_Renée: “Onze smaak
Martin Michael Driessen legt uit waarom een goed verhaal van alle tijden is.
gaat echt alle kanten op, van
en we hebben Een mooie jonge vrouw
ingetogen klassiek naar superwild.
door hem laten signeren. Wieringa
We zijn allebei dol op musicals
schreef: ‘Houd vol.’ Of dat voor mijn
maar we kunnen ook helemaal los
vriend of voor mij bedoeld was? Dat
gaan bij rock- en popbands. Vooral
weet ik eigenlijk niet, haha.”
Nederlandse groepen horen we
30
Mijn vriend is een stuk ouder dan ik
graag, zoals de garagerockband
film _Loes: “Ik ga elke week
Afterpartees.”
naar filmhuis Lux in Nijmegen. De
Loes: “Klassieke muziek kan mij tot
laatste film die ik gezien heb was
diep in mijn hart raken, maar de rode
Au revoir là-haut. Een film over de
draad in mijn muziekvoorkeur is wel
Tweede Wereldoorlog met een
Belle and Sebastian. Of het nu zomer
sprookjesachtige touch, alsof de
of winter is, ik vrolijk of rustig ben,
regisseur een Tim Burton-achtige
deze muziek doet altijd goed. Of we
afslag heeft genomen. Als een
elkaar wel eens verrassen? Als ik het
regisseur onze clip zou mogen
leuk vind, verwacht ik eigenlijk dat
regisseren, dan zou dat trouwens Tim
Renée het ook zo ervaart.”
Burton zijn.”
Renée: “Nou, laatst stonden we in
Renée: “Waar ik woon, is geen filmhuis
een festivaltent met zo’n snoeiharde
maar kun je wel elke dinsdag een
zuiderlucht 6-7\2018
edits
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.
Boeken top 10
De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via
r, n (Boxmee e Wijnhove als Clean Pete. es en René iek Lo uz n m ge de lin ean was De twee n veertien . Als hij cl en sinds hu ugsverslaafde Piet or dromen, 1990) mak dr vo t de erd door mbool staa r leven. Geïnspire rmee hij sy cht naar een bete dan… waa vatorium, e zoekto er ig ns geweest, uw co t ee – en de t op he ze zomer verlangens e zaten in Maastrich en staan de né blijven uit Af Loes en Re m bu al t het hebben ne e festivals. – op divers mét band
zuiderlucht.eu /nieuwsbrief
1 — Stephen Fry Mythos (1)
2 — Nicci French 3 — Femke Halsema 4 — Sante Montefiore Onder de Italiaanse zon (-)
“We gaan zeker twee keer per week naar het theater. Hoe we dat doen? Gewoon doen, altijd bezig zijn. film zien in het theater. Er valt niks te
kennen we niet zo goed. Ooit wil
kiezen maar dat is juist leuk. Ik heb
ik nog wel eens klassieke zangles
zelden een film gezien die mij niet
volgen en dan de Matthäus Passion
aansprak.”
zingen of zo.”
De acht bergen (3)
6 — Saskia Noort 7 — David Rijser De portiek van de buren (-)
8 — Peter Verhelst Tegen het vergeten (-)
prachtig. Thuis alleen op de bank zou
beeldende kunst_Loes:
ik niet snel een film kijken, maar die
“We zijn eerder auditief ingesteld
totale focus in de bioscoop vind ik
dan visueel. Ik houd heel erg van
heerlijk. Dan geef ik mij er helemaal
het live aspect van theater.”
aan over.”
Renée: “Ik houd toch ook heel erg van schilderkunst. We hebben heel veel kunstboeken boven staan. Een
9 — M.J. Arlidge Klein klein kleutertje (-)
10 — Frank Krake De laatste getuige (-)
D
e wegen van de boekenlezer zijn ondoor grondelijk. Maandenlang staat De heilige Rita
van Tommy Wieringa in deze boekentop-tien te pronken – hoewel nimmer op de eerste plek, dat dan
twee keer per week naar het theater.
favoriet is René Magritte.”
Hoe we dat doen? Gewoon doen,
Loes: “Surrealisme, daar zit ook
altijd bezig zijn. We zien het ook als
weer dat sprookjeachtige in.
hij stond in geen enkel lijstje van de zeven aan deze
onderdeel van ons werk. De betere
Als Tim Burton schilderijen had
ZL-boekentoptien deelnemende boekhandels. De
ideeën krijg ik tijdens het kijken van
gemaakt, zouden we zeker gaan
een voorstelling of een film. Onze
kijken.”
weer niet -, verdwijnt hij in de aanloop naar de Libris Literatuurprijs in één klap van het toneel. Sterker nog,
vraag is of De heilige Rita na het mislopen van de prijs nog in deze klassering terug zal keren. Misschien door de vakantie-inkopen, die, gezien het
nabespreking duurt minstens zo lang als de voorstelling zelf. We halen
zuiderlucht.eu/begunstigers
karakter van deze top-10, nog moeten beginnen.
ADRIENNE PETERS
Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu
5 — Paolo Cognetti
Stromboli (-)
theater_Loes: “We gaan zeker
thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via
De dag van de doden (-) Nergensland (-)
Loes: “Paterson vond ik ook zo
Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar
Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, Twan van den Brand, Yannick Dangre, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen,
Het is een typische overgangslijst, met nogal wat
Mars van Grunsven (New York), John van
er altijd wel iets uit voor onszelf, of
nieuwkomers die we vermoedelijk, niet meer terug
Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman,
het nu goed of minder goed is. We
gaan zien. Zoals de laaggeprijsde gelegenheidsboeken
Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille
De portiek van de buren van David Rijser en
Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Aya
Nergensland van Femke Halsema; het zal haar deugd
Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard
doen dat het boekje zo goed verkoopt, net nu ze
Stark, Paul van der Steen, Mark van de Voort,
toevallig burgemeester van Amsterdam wil worden.
Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel,
hebben we twee keer gezien. Ik houd
Over de Libris Literatuurprijs gesproken: grappig dat
Patrick van IJzendoorn (Londen).
zo van die muziek.”
De Volkskrant op basis van het juryrapport Tommy
Tekstcorrectie:
Wieringa tot favoriet uitriep, terwijl NRC Handelsblad
Anna Peeters
liever Martin Michael Driessen zag winnen. Neigend
Grafisch ontwerp:
naar een Salomon-achtige wijsheid zagen wij meer in
Andrea Bertus / Buro Bertus
Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken van
Druk:
muziek voor de massa, hysterisch
Arjen van Veelen als winnaar – en niet alleen vanwege
RBD Düsseldorf
gezongen.”
de prachtige titel. We zaten er weer eens allemaal
Bankrekening:
Loes: “Maar als je kijkt wat er qua
naast. (WS)
IBAN NL55SNSB 093 67 79 675
houden heel erg van cabaret, muziek en musical - wel de kleinschalige
The Missing Inks
musicals. Sunset Boulevard in Carré
Renée: “We luisteren veel naar Andrew Lloyd Webber. Echt geniaal. Sommigen vinden het kitscherig,
Distributie:
ambacht in die zangers en de muziek zit, dan is dat een te hard oordeel. Opera vinden we ook mooi, maar
www.themissinginks.com
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
31
villa hügel interaction josef albers
essen
Retrospective on the occasion of the 50th anniversary of the Alfried Krupp von Bohlen und Halbach-Foundation www.josefalbers.villahuegel.de
16. 6. –—— 7.10. 2018 Fig.: Josef Albers, Study for Homage to the Square, 1972 © 2018 The Josef and Anni Albers Foundation / VG Bild-Kunst