ZL6-7

het

zuiderlucht

gro

ots te

cukunst maandblad voor en cultuur ltuu rbl

13e jaargang • 6-7/2019

SIEF! E XC LU verhalen mer Acht zo edewerkers. m van ZL- ndtrack van u o s s.

Met d Jone Rowlan

6-7

ad v an n

ede

nd

Steven Brunswijk Roger Hodgson Victor Horta F.B. Hotz Ien Lucas Paulo Martina Bert Mennings Simone Post Joseph Roth Jochem Rotteveel Andy Summers Albert Vigoleis Thelen Ranti Tjan

DE 21 EEUWSE ZOO VAN KOEN VANMECHELEN e

rla

5-6-7 JULY 2019 / 10.00 – 19.00 WWW.ZUYD.NL/GRADUATIONSHOW

HERDENKINGSPLEIN 12, 6211 PW MAASTRICHT EIFFELGEBOUW, PETRUS REGOUTPLEIN, 6211 XX MAASTRICHT

Highlights Bonnefantenmuseum tijdens de zomer 2019 Verrassend onderscheidend in oude en hedendaagse kunst. In het Bonnefantenmuseum vinden oude meesters samen met moderne en hedendaagse kunst hun plek in het iconische, door de Italiaanse architect Aldo Rossi ontworpen gebouw. Het Bonnefanten vertelt verhalen met de vaste collectie, tijdelijke tentoonstellingen en rondleidingen. Daarmee biedt het museum zijn bezoekers betekenisvolle, esthetische, educatieve en culturele ervaringen.

Meer informatie: www.bonnefanten.nl

Dan Walsh Pressing Matter Te zien tot 05.01.2020 Overduidelijk geworteld in de economische vormentaal van minimal painting, biedt de ornamentele schilderkunst van Dan Walsh (1960, Philadelphia, VS) een nieuwe horizon voor abstractie. Walsh’ eerste Europese museale solo sinds 2002 toont een twaalftal recente doeken, een ruime selectie handgemaakte boeken en een reeks werken op papier.

Laureate Bonnefanten Award for Contemporary Art (BACA) 2019 Te zien tot 08.09.2019 De tentoonstelling Slanted Squares biedt een blik op het rijke oeuvre van Marwan Rechmaoui (1964, Beiroet, Libanon). Het werk van Rechmaoui is geïnspireerd op de geografie en de rijke culturele geschiedenis van Beiroet en weerspiegelt vaak thema’s van verstedelijking en hedendaagse sociale en gedragsdemografie. Gebruikmakend van industriële materialen als cement, rubber, teer en glas creëert Rechmaoui grootschalige werken.

Andy Summers A Certain Strangeness Te zien tot 27.10.2019 Het Bonnefantenmuseum toont een omvangrijke selectie fotografisch werk van Andy Summers, ook wel bekend als de gitarist van The Police. Met ruim 400 foto’s uit de periode 19792018 is A Certain Strangeness de eerste overzichtstentoonstelling van de Britse fotograaf en gitaarvirtuoos Andy Summers. Naast een voorkeur voor nachtopnames kenmerken de foto’s zich door een gevoel van intimiteit, surrealisme en een dynamiek die zich het best laat omschrijven als ‘midden in de handeling’.

Credits: Enfin, 2018, © Dan Walsh. Courtesy Paula Cooper Gallery, New York / Blue (side view), 2019, ©Marwan Rechmaoui. Photo by Marco Pinarelli / Montserrat, Lesser Antilles, July 1981 © Andy Summers

Ontdek nu het programma ----- koop je tickets! c-mine c-mine.be

zuiderlucht 6-7/2019

inhoud

7 editorial — Diversiteit We zien het wel, zeggen de kunstenaar en de burgemeester laconiek

8 Meesterwerken van een nationale domkop

Als verteller weet Albert Vigoleis Thelen niet van ophouden.

12

De 21e eeuwse zoo van Koen Vanmechelen

‘Tien jaar geleden stond ik al op de barricades van de diversiteit.’

16 Een andere kijk op stad en museum Het Venlose Museumkwartier moet een kennis- en cultuurcluster worden.

19

daria – Smurfin ‘En ik maar denken dat ik gewoon een hekel had aan toneelteksten.’

20 in beeld– Legende Andy Summers blijkt behalve begenadigd gitarist ook fotograaf te zijn.

22

Als witte wijn in de zon

ZL-medewerkers schrijven over hallucinante, akelige en onbereikbare vakantieplekken.

26

Fijn marmer en een dure saus

Zou Victor Horta het appreciëren, al die cultuurliefhebbers in slierten door zijn slaapkamer?

29 pleased to meet you — Roger Hodgson De oud-Supertramper belichaamt het lot van de ex-zanger van de band.

30 bits — Echt gebeurd?

‘De verteller heeft altijd gelijk, ook al klopt er niets van.’

30 feuilleton — The female gaze Vrouwen en mode in Hasselt | Simone Post wint designprijs | Nieuwe abstractie in Tilburg

32

Het zondagmorgengevoel van keramiek

Die keramische raceauto was niet praktisch, maar reed wel 150 km per uur.

37 post zl – Het ongeluk zal zich snel openbaren Het zelfbeklag van Jospeh Roth, het sarcasme van F.B.Hotz.

38 blendr & filtr — Ruimte voor geploeter ‘Alleen al uit een blauw en een grijs pak haal je een totaal van vier combinaties.’

38 de voorkeur van — Steven Brunswijk Braboneger werd cabaretier. ‘Het is niet mijn soort diepgang.’

39

zl boekentop-10 — PLEASERS ‘De goede zoon is een verontrustend boek dat zich afspeelt in een niet zo verre toekomst.’

Cover: De 21e eeuwse zoo van Koen Vanmechelen.

Vanaf pagina 12.

5

Ad Zuiderlucht Stemmig Maastricht.pdf

aan het bedoelde Reinier Vrancken

1

29-04-19

10:50

InBeeldPrijs 2019

13/06 — 28/07/2019 hklimburg.nl/ inbeeld

Eindexpo InBeeld 2019 80 kunstwerken van amateurkunstenaars uit Nederlands- en Belgisch-Limburg, geselecteerd uit acht voorronden.

22.06 — 21.07 ECI Cultuurfabriek Roermond

De Annex — Meikoel 3 — Weert Openingstijden Woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur. Koopzondagen van 14.00 tot 17.00 uur. Toegang gratis.

Powered by Gemeentemuseum Weert

editorial

advertentie

zuiderlucht 6-7/2019

Diversiteit

“G

emiddeld zitten we nu tussen de 20.000 en 22.000 bezoekers”, zei directeur Rick Vercauteren van Museum Van Bommel van Dam in Venlo in 2011. Hij had het over een verdubbeling ten opzichte van tien jaar eerder.

Ik schreef het op. Tussen aanhalingstekens weliswaar, maar toch.

In de eerste helft van de jaren tien had Venlo grote museale plannen. Er zou een Museumpark komen, dan wel een Museumkwartier met drie musea. De plannen gingen ten onder – net als twee jaar geleden Museum Van Bommel van Dam. Op dit moment heeft Venlo nog één museum.

De afgelopen jaren zijn er nieuwe plannen gesmeed. Eén ervan wordt nu uitgevoerd: in 2021 maakt Museum Van Bommel van Dam zijn comeback in het dan verbouwde hoofdpostkantoor. De net aangetreden nieuwe directeur, Paulo Martina, zal de bouw begeleiden.

In deze Zuiderlucht leren we Martina kennen, samen met Bert Mennings, de al even kersverse directeur van het Limburgs Museum en vanaf 2021 zijn buurman. Dan liggen de twee musea naast elkaar. In Venlo noemt men dat een museumkwartier om te laten zien dat de plannen van destijds wel degelijk zijn uitgevoerd.

Bij het dubbelinterview met Martina en Mennings in deze ZL staan de bezoekersaantallen van de twee musea sinds 2010.

Daarin geen spoor van de circa 20.000 bezoekers die Vercauteren in 2011 noemde. Het waren er zo'n 13.000, zo blijkt nu. Wie heeft er gejokt, directeur of gemeente? Of moeten we dat soort getallen zien als van de opportuniteit van het moment afhankelijke interpretaties?

Ook in dit nummer: de aanstaande opening van Labiomista in Genk, een kunstwerk/ museum/atelier/21e eeuwse zoo, bedacht door Koen Vanmechelen die het samen met de stad ontwikkelde. Opvallend aan Labiomista is dat de stichters geen ballonnen vullen met citymarketing en bezoekersaantallen. We zien het wel, zeggen kunstenaar Vanmechelen en burgemeester Wim Dries van Genk laconiek. Iedereen is welkom, maar Labiomista is er vooral voor de Genkenaren.

Zo is er geen horeca en museumshop in Labiomista – toch een project van twintig miljoen euro met een serieuze exploitatie. Als de behoefte er is, zeggen de stichters, komen die initiatieven vanzelf. Van omwonenden. Het is immers ook een sociaal project.

Bij Labiomista draait alles om diversiteit, al twintig jaar het thema van Koen Vanmechelen. Diversiteit is een bepalende factor in het multiculturele Genk, waar meer dan zestig procent van de inwoners een niet-Vlaamse achtergrond heeft. En waar burgemeester Dries kan bogen op een succesvolle integratie van kunst en cultuur in de herontwikkeling van zijn stad. Een makkie was dat niet, met eerst de sluiting van drie mijnen en daaropvolgend de liquidatie van de Ford-fabriek.

Ik gun ze veel Nederlandse bezoekers in Genk, niet alleen bij Labiomista maar ook bij C-mine, het op diversiteit gebaseerde cultuurbedrijf dat is gehuisvest in een daartoe aangepast historisch mijncomplex.

Het kan nooit kwaad om eens op andere gedachten te komen.

We zien het wel, zeggen de kunstenaar

Bruggen Landgoed Amelisweerd

i.s.m. Oldenburgers NIEUWE GALERIE IN LIMBURG

Galerie JoLi

en de burgemeester laconiek>

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

Toon Teeken

Van 25 mei t/m 21 juli schilderijen en werken op papier

Galerie JoLi Holsberg 81A, Urmond Op donderdag, vrijdag en de 1e en 3e zondag van de maand van 13-18 uur en op afspraak 06-57395724 johan.terhaar@live.nl www.galeriejoli.nl

Van 19 mei t/m 25 augustus 2019 Expositie in Museum de Kantfabriek, Horst Noord-Limburg

‘10’(2)

‘Technieken die stoffen bewerken en verwerken’ Een tentoonstelling met schatten uit het depot en recente werken van meer dan 25 textielkunstenaars.

www.museumdekantfabriek.nl

books

zuiderlucht 6-7/2019

Meesterwerken van een nationale domkop 8

Albert Vigoleis Thelen in 1963 Š collectie Leo Fiethen

zuiderlucht 6-7/2019

books

Dronken van taal schreef Albert Vigoleis Thelen twee autobiografische schelmenromans. PETER JANSSEN gaat op zoek naar sporen van Thelens jeugd in het grensstadje Viersen. “Moeders bordeelproef – het enige examen waar ik ooit voor ben geslaagd.”

H

ij lijkt best wel een honkvast

van Venlo. Wat vertelt hij over zijn jeugd in de

we maakten fietstochten naar het nabijgelegen

type, Albert Vigoleis Thelen.

grensstreek? Best veel. Zeker als je bedenkt dat

Nederland, bezochten het zendelingenhuis in

Geboren in Süchteln, gestorven

Thelen alleen wilde schrijven over de periode 1931

Steyl en verkenden de grensstreek tussen Venlo

in Dülken. Van het ene stadsdeel

tot 1936, de tijd dat hij met zijn geliefde Beatrice

en Roermond.” De rector “kende in het dal van de

van Viersen naar het andere

op het Spaanse eiland Mallorca zit. Tot hij ook daar

Schwalm elke vierkante centimeter, alle planten en

loop je in een uur. Maar schijn

voor de fascisten vlucht. Maar Thelen weet niet van

dieren, en wat me nog het meest imponeerde, ook

bedriegt. Thelen zit 55 van

ophouden als hij eenmaal aan het vertellen slaat,

die welke niet in de Brehm (naslagwerk van zoöloog

zijn 85 levensjaren in het buitenland. Hij woont op

en zijn jeugd blijkt een goudmijn. Hij beschrijft

Alfred Brehm, red.) stonden.”

Mallorca, in Portugal en in Nederland.

zichzelf als een jongen die gebukt gaat onder een

Op Mallorca wordt Thelen voor een zoöloog

streng katholieke opvoeding, met broers die hem

aangezien. Niet zo gek, vindt hij zelf. “Ik had altijd

Waarom weg? Weg uit Duitsland? Hij verklaart

af en toe aframmelden. “Ik ben opgegroeid in een

een zwak voor dieren gehad, was in mijn jeugd zelf

het in een van zijn romans. Het stoort hem dat de

huis zonder zusters, tussen broers die ouder waren

een groot houder van kleine dieren geweest, ik had

mensen in zijn geboorteplaats, zijn eigen familie

dan ik en die me in plaats van liefde slaag gaven”,

kauwen en spreeuwen afgericht, grasparkieten en

incluis, enthousiast achter de bruinhemden aan

schrijft hij. “Vooral de tweede, Jupp, (...) die de

meelwormen gekweekt, kanaries, mollen, kikkers,

hollen. Thelen ziet het kwaad al vroeg. “In 1933 werd

eerste Duitse niet-vliegende kip heeft gefokt die

salamanders in aquaria gehouden, konijnen,

Christus in Duitsland aan het hakenkruis geslagen

niet meer vreemdging, die broer heeft me mateloos

marmotten en eekhoorntjes; één grote stinkende,

onder daverende bijval van miljoenen.” Zo, die zit.

getreiterd.”

piepende, zich voortplantende, geldverslindende,

Albert Vigoleis Thelen (1903-1989) mag dan zijn

Het gezin Thelen is geabonneerd op de

lawaaiige en stille menagerie.”

Daarmee is zijn jeugd nog lang niet op. Ook voor

vaderland de rug toekeren, zijn moedertaal koestert

Missionsbote uit kloosterdorp Steyl. Het illustreert

hij. En hoe! Een rijker en exuberanter Duits is

“de eenvoudige literaire smaak” van zijn familie,

De zwarte heer Bazetub put hij er weer rijkelijk uit.

nauwelijks te vinden. In een mooie beeldbiografie

schrijft hij vilein. We komen er op terug. Van leren

Als hij in Amsterdam zit, meent hij een kennis uit

wordt hij een Sprachschwelger genoemd,

komt niks terecht. Op school krijgt Albert zelfs de

zijn jeugd te zien, Hans. Een grote versierder. In

iemand die dronken is van spraak en taal. Hij is

eretitel van ‘nationale domkop’. Hij gaat weliswaar

de oorlog is Hans in Nederland gestationeerd. “Hij

een veellezer en hij verzamelt woordenboeken.

naar het gymnasium, maar dat maakt hij­­­niet af.

beheerste het Nederlands enigszins”, schrijft Thelen,

Zijn boeken overlaadt hij met neologismen en

Later, na veel eenvoudige ambachten, mag hij op

“omdat hij de kermissen in het grensgebied tussen

zelfverzonnen woorden. Een vette kluif voor

grond van zijn uitzonderlijke begaafdheid naar

Blerick en Roermond tot zijn erotische jachtterrein

vertalers (zie kader).

de universiteit in Keulen. “Toen ik, lang, lang is

rekende.”

De eerste van zijn twee grote romans, Het eiland

het geleden, met een opengebarsten boekenkist

In deze roman geeft Thelen een verklaring

van het tweede gezicht (1953), schrijft Thelen in

in Keulen aankwam en ook al met moeders de

voor zijn exuberante verteltrant. “De neiging tot

Amsterdam. Thomas Mann is enthousiast. Het

bordeelproef had doorstaan die geen enkel groentje

geklets en gezwets was bij sommige mensen sterk

beste boek van de twintigste eeuw, vindt hij. Als

uit de provincie bespaard blijft – het enige examen

ontwikkeld. In mijn geval kwam dat door mijn

in 2004 de Nederlandse vertaling verschijnt, staat

overigens waar ik ooit voor ben geslaagd – wierp

doop, na de doopplechtigheid was ik meegesleept

het oordeel van Maarten ’t Hart op het omslag: “Het

ik me in de armen van de professoren; hier ben ik,

van het ene café naar het andere en het steeds

mooiste boek van de twintigste eeuw.” Thelens

herschep mij naar jullie evenbeeld!”

dronkener wordende peetschap zwamde dat het

tweede roman, De zwarte heer Bazetub (1956,

Hij studeert germanistiek, filosofie en

Nederlandse vertaling 2018) is net zo’n meeslepende

kunstgeschiedenis, later komt daar in Münster

autobiografische schelmenroman.

ook nog Nederlands bij. Albert heeft goede

een aard had, en zoiets wreekt zich op de dopeling – een oud bijgeloof.”

In De zwarte heer Bazetub lezen we dat het

herinneringen aan de rector van het gymnasium

gezin Thelen toch nog wel meer in huis had dan

vernoemt naar Albert Vigoleis Thelen. Laten we

– “mijn vriend en leraar dr. Wilhelm Kremers”. Met

dat missieblaadje uit Steyl. Geen wonder: pa

eens kijken hoeveel couleur locale hij in zijn

hem en broertje Jupp fietst hij door de streek. “Mijn

was boekhandelaar. Thelen schrijft: “In mijn

romans heeft gestopt. Viersen ligt ­­maar 25 kilometer

broer en ik botaniseerden vaak met de rector;

ouderlijk huis bevonden zich twee doodshoofden, >>

Geen wonder dat Viersen zijn stadsbibliotheek

9

Nu te zien in Cube design museum

Info & tickets cubedesignmuseum.nl Museumplein 2, Kerkrade gesubsidieerd door de Provincie Limburg

U.S. EMBASSY AND CONSULATE IN THE NETHERLANDS

© Designed and photographed by Michelin

zuiderlucht 6-7/2019

books

Thelen weet niet van ophouden als hij eenmaal aan het vertellen slaat, en zijn jeugd blijkt een goudmijn.

bedrieglijk echt nagemaakt van gips stonden

kleurrijke prulblinkers van verdienste in

ze aan weerszijden van de grote Brockhaus

de strijd tegen de vijand – en voor ons,

die de bibliotheek aan de bovenkant afsloot,

piëteitloze kleinkinderen, een gewilde

terwijl onderaan de in varkensleer gebonden

carnavalsversiering.”

heiligenlegenden uit de Scheifeshütte stonden.”

Die doodshoofden moeten hem hebben

Moeder Thelen sloot Albert weleens op in de kelder, bijvoorbeeld omdat hij geen

gebiologeerd. Bij de verhuizing van een kerkhof

wortelsnert wilde eten, een toprecept

in Dülken koopt Albert een doodskist met skelet.

uit de streek. “Tot mijn geluk had mijn

“Nadat de koop was gesloten gespte ik de kist op

grootmoeder de gewoonte om kippen die

mijn fiets en sjeesde ik de berg af naar huis. Maar

niet alleen plichtmatig hun eieren legden,

minstens even snel moest ik weer opzadelen (…)

maar het in hun – zoals we weten – minimale

Maak dat je wegkomt met die onzin, meteen! zei

harses hadden gehaald die eieren ook uit te

mijn vader met een voor hem ongekende wilskracht.

broeden, naar diezelfde kelder te verbannen,

I

Mijn moeder had hem natuurlijk tegen de dode

in een leeg zuurkoolvat, de arme beesten.

opgehitst!” Albert gooit de resten in de Niers.

Maar dit gebeurde pas nadat ze eerst het verhitte broedvlak in ijskoud water had

n de streek wordt veel gebedeld door paters

gedompeld, een vergrijp tegen de natuur dat

en lekenbroeders. Albert schrijft hoe blij een

ten hemel schreide, en dat deed de kloek dan

van de broeders is met de aalmoes van moeder

ook vol overgave. In dat vat moest ze net zo

Thelen. “De bijdrage kwam namelijk ten goede

lang blijven tot de lust aan dat onrendabele

aan de grasparkietenteelt van een klooster in

gebroed haar was vergaan. De Heer nam

HEROÏSCHE PRESTATIE Wil Boesten (Schinnen, 1962) was voor zijn vertaling van De zwarte heer Bazetub van Albert Vigoleis Thelen genomineerd voor de Filter Vertaalprijs. Die ging uiteindelijk naar Jos Vos voor Het hoofdkussenboek van Sei Shōnagon. Eerder vertaalde Boesten Het eiland van het tweede gezicht. De jury vond dat Boesten “een heroïsche prestatie” had geleverd. Het boek “leest op elke bladzijde geweldig en de fabuleuze stijl evenaart met gemak de enorme vertelkracht van dit bijzondere boek.” Boesten zegt dat hij van zeker 100 neologismen van Thelen geen idee had wat ze betekenden. Hij moest die uit de context halen. Behalve vertaler is Boesten schrijver van de romans Spiltijd, Tot de regen komt en Grond.

Mönchengladbach, waar geestelijk achtergebleven

menige kloek tot zich – wat op den duur

kinderen werden verzorgd. Ik fokte in die tijd zelf

nog veel minder economisch was – maar mij

ook laat tot wasdom – en die de verdere broedlust

ook grasparkieten.”

nooit! Tot ik uiteindelijk, door die tegenpartij

als bij toverslag uit hun lijf verdreven. Daarna

verlicht, de ingeving kreeg een pact te sluiten

werden we allebei ontslagen uit de gevangenschap.”

Natuurlijk viert de jonge Albert ook carnaval. Hij

Had Thelen het niet zo druk gehad met schrijven,

dost zich weleens uit als ijzervreter, zo lezen we

met dat hoendervolk: ik voerde hun stiekem

in De zwarte heer Bazetub. “In een rijk met snijwerk

de wortelsnert, die altijd – o, symbolisch

hij was behalve romancier ook dichter en vertaler,

versierde graankist bewaarde mijn moeder het

noodlot – op vrijdag werd gemaakt, de

dan was hij misschien uitvinder geworden, zo

wapentuig van een van de voorvaderen (…),

sterfdag van de Heer. De prut scheen

lezen we in Het eiland van het tweede gezicht: “Dag en

een sabel en pistool, daarnaast blikken sterren,

stoffen te bevatten die de broedwarmte

nacht, mijn liefste, pijnig ik mijn hersenen om iets

kettingen, kwasten en een vergeeld lint; de ooit

verminderden – vegetariërs komen immers

groots uit te vinden en in één klap duizend peseta te verdienen, duizend! Stel je eens een ogenblik voor dat ik eindelijk de formule voor mijn lichtgevende drukinkt zou vinden, dan zou de mensheid voortaan in het donker kunnen lezen, geen geruzie meer in het echtelijk bed, als de ene partner nog wil lezen en de ander wil slapen – maar mijn genie wordt miskend, zelfs door jou, en dat is bitter.”

Hij voorvoelde de e-reader, zou je met Thelense overdrijving kunnen zeggen. ZL

De stadsbibliotheek in Viersen is genoemd naar Albert Vigoleis Thelen. © foto Zuiderlucht

Albert Vigoleis Thelen, Het eiland van het tweede gezicht. Uitgeverij Signature, 960 pag., hardcover, 49,95 euro.

Albert Vigoleis Thelen, De zwarte heer Bazetub.

Uitgeverij Cossee, 672 pag., hardcover, 39,99 euro.

11

zuiderlucht 6-7/2019

culture

e

DE 21 EEUWSE ZOO VAN

De Victoria kroonduif, ook wel waaierduif genoemd, is een verre afstammeling van de uitgestorven dodo. foto Zuiderlucht

Op het terrein van de vroegere Zoo van Zwartberg in Genk opent binnenkort LABIOMISTA. Niet dat het levenswerk van Koen Vanmechelen daarmee af is. Het zal nooit gereed zijn, zegt de kunstenaar tegen LEON VERDONSCHOT. “Creativiteit is niet gebonden aan een businessplan.”

12

zuiderlucht 6-7/2019

culture

KOEN VANMECHELEN

I

n een volière aan de zijkant van Koen

gebaande pad te verlaten, waar paviljoens zijn

en de Stad Genk investeren ieder acht miljoen,

Vanmechelens enorme studio vliegt een

voor optredens, lezingen en debatten en waar

de overige vier komen uit subsidies. Eerder had

Victoria kroonduif, een verre afstammeling

dieren een centrale rol spelen. Zoals altijd in het

Vanmechelen zijn atelier in de oude Gelatinefabriek

van de dodo rond, de vogel die aan het eind

werk van Koen Vanmechelen (Sint-Truiden, 1965),

in Hasselt. Toen hij daar uit moest, zag Genk

van de zeventiende eeuw uitstierf op het

die internationaal doorbrak met zijn kruising van

de kans schoon om de kunstenaar in te lijven.

eiland Mauritius, niet lang nadat de eerste

kippen uit verschillende landen, ooit uit te monden

Het leidde, zes jaar geleden alweer, in Vlaamse

mensen er voet aan wal hadden gezet.

in de ‘Kosmopolitische Kip’ – eveneens met twee

kranten tot koppen als ‘Hasselt en Genk ruziën om

Bovenop de studio bevindt zich een andere

hoofdletters.

kippenkunstenaar Koen Vanmechelen’.

volière. Nu nog leeg, straks het territorium

Prominent op het terrein staat een gigantische,

“We nemen gezamenlijk de investering op ons,

van roofvogels. Alleen de mens bevindt zich dan

in beton en staal gegoten exemplaar van het

en doen samen de exploitatie”, zegt burgemeester

tussen prooi en jager. De schéppende mens, als

hoofd van de reus Cosmogolem, een symbool

Dries over de publiek-private samenwerking met

enige behoeder van een bloedbad.

van de wensen van kinderen. En aan de rand van

Vanmechelen. “Als stad willen we meebouwen

dit alles: volkstuintjes, samengebracht onder de

aan dit evoluerend kunstwerk. We vragen ook een

Koen Vanmechelen zit aan een lange tafel in

noemer NOMADLAND, waar mensen elkaar in de

inkom, maar dat is eigenlijk een verkeerde term. We

zijn studio - die meer lijkt op een galerie, of een

toekomstvisie van Vanmechelen gaan ontmoeten,

zien het eerder als een vorm van mee-investeren

museum. Toch zal de studio als enig onderdeel

waar ze picknicken en evenementen houden.

in de lokale community. We geloven echt dat er

van zijn nieuwe kunstproject niét open gaan voor

Dus nee, Vanmechelen heeft niet overwogen

het publiek. De rest van het pand wel, net als het

ook zijn indrukwekkende atelier vol installaties te

het enorme terrein van de voormalige Zoo van

openen. “Dit is een tempel. Ik doe vijftig exposities

Zwartberg in Genk. Tezamen: LABIOMISTA, in

per jaar over de hele wereld, en ik probeer hier mijn

hoofdletters. Op basis van schaal en ambitie van het

installaties uit zoals ik ze daar ga opstellen. Als er

project een begrijpelijke keuze.

hier dan allemaal toeristen doorheen lopen, die

LABIOMISTA moet een “evoluerend kunstwerk”

zich niet allemaal per se met een zekere mate van

hier een dynamiek op gang komt, gebouwd op de

D

filosofische denkwijze van Koen.” e kunstenaar voegt er aan toe: “Het gaat om serieuze bedragen. Ik heb die mede kunnen investeren dankzij ‘believers’, van de Verenigde Staten tot in Italië.

worden, ergens op het drielandenpunt van kunst,

verfijndheid afvragen waarom dit kunst is, gaat dat

wetenschap en gemeenschap. Concreter: een

niet werken, denk ik. Dit is een ‘secret garden’, waar

lange wandeling door een uitgestrekt park van 24

ik mijn werk maak, en van hieruit toon ik het aan de

eenmaal niet het centrum van Parijs of New York.

hectare, het Cosmopolitan Culture Park, waar aan

wereld.”

Maar in die steden kan ik niet de juiste vragen

alle kanten de kunst van Vanmechelen opduikt, en waar het publiek wordt aangemoedigd het

Ik vind dat niet evident, dat mensen over de hele wereld geloven in een project in Zwartberg, nou

Burgemeester Wim Dries van Genk schuift ook

stellen over vandaag. Dit is de grens tussen de

even aan, om de geschiedenis van het terrein te

bewoonde wereld en het nationaal park. Juist

duiden. Van de mijn van

hier kun je de hersenen een beetje pijnigen over

Zwartberg, actief van 1925

de vraag hoe we onze fysieke en mentale ruimte

tot 1966, gevolgd door de

morgen gaan inruimen.”

Limburgse Zoo van 1970

van Vanmechelen. Een sleetse term intussen,

de volksmond de Zoo van

Vanmechelen herinnert ons graag aan andere

Zwartberg, was privébezit

tijden: “Toen ik dertig jaar geleden begon met

van de familie Wouters. Twee

Cosmopolitan Chicken en daarbij op de barricades

jaar na de sluiting nam de

van de diversiteit stond, had dat woord nog geen

Stad Genk het terrein over. De

enkele ingang tot onze maatschappij. Hoe logisch

weduwe Wouters bleef achter

het nu klinkt dat er niet één, maar verschillende

in een opvallende villa aan de

oplossingen voor onze maatschappelijke problemen

rand van het terrein. Het pand

bestaan, zo onlogisch werd dat toen ervaren.

is inmiddels verbouwd en

Het geloof in één oplossing stond toen centraal.

ingericht als expositieruimte.

Migratie speelde een heel andere rol, maar ik zag

De stichtingskosten van LABIOMISTA bedragen twintig Koen Vanmechelen: “Alleen een slechte kunstenaar laat zich inpakken.” foto Zuiderlucht

‘Diversiteit’ is een sleutelwoord in de filosofie

tot 1997. De dierentuin, in

miljoen euro. Vanmechelen

toen al dat de kip de meest succesvolle migrant ter wereld is.”

Kruisen, dat is het hart van zijn werk, zegt

>>

13

28 jun 2019 t/m 3 feb 2020

aad de haas Als een tor op een tafelblad expositie schunck.nl

zuiderlucht 6-7/2019

culture

’De kip is de meest succesvolle migrant ter wereld.’

Vanmechelen. “Dus niet de kip, zoals iedereen denkt. Nee, kruísen. Dat leidt tot een andere samenleving.” Niet voor niets ligt LABIOMISTA op een kruising, aan de rand van Genk, grenzend aan een woonwijk. Vandaar ook de keuze om geen horeca op het LABIOMISTA-terrein toe te staan: horeca moet er komen rondóm het gebied, opgezet door omwonenden.

Vanmechelen: “Dat gaat ons niet altijd in dank worden afgenomen natuurlijk, want de kinderen zullen huilen en blijven zagen om een ijsje.”

De rol van de kunstenaar, stelt Vanmechelen, is die van “het wilde gen”.

De burgemeester knikt instemmend, en blijft dat doen als Vanmechelen vervolgt: “Creativiteit is niet gebonden aan een businessplan.”

In het algemeen is voor een overheid het denken in een project waaraan veel niét

De nieuwe studio van Koen Vanmechelen in LABIOMISTA, naar een ontwerp van de Zwitserse architect Mario Botta.

vaststaat vrij lastig, want niet te vangen in meerjarenplannen. In Genk kennelijk niet?

Vanmechelen: “De term serendipiteit is

eveneens. Iets lastiger voorstelbaar is de

ontwikkeld zou kúnnen worden. Maar ik

hier van belang. Oftewel: ik heb de stad

wisselwerking tussen kunstwerk en omgeving die

leg niets op. Om die reden is het beeld vaak

overvallen met dit plan. Ik ga dit doen, no

u voor ogen heeft.

ook van hout. Als de gemeenschap vindt dat

matter what – dat was de boodschap. En

“Voor ik hier kwam, heb ik me twee jaar

het niet meer nodig is, lost het beeld op. In

dan kun je als stad ‘nee’ zeggen. Of ja.”

beziggehouden met de buurt. In de buurthuizen ben

India bijvoorbeeld is het werk verdwenen.

ik gaan praten over wat ik hier wil doen. Meestal

Letterlijk.”

De stad kan ook zeggen: van harte welkom,

begint vernieuwing vanuit het centrum, maar

meneer Vanmechelen. Ziehier onze lijst met

doordat LABIOMISTA hiér komt, springen we als het

In Nederland is kunst een favoriete prooi van

voorwaarden.

ware over het centrum heen, en verleggen we de

populisten. Hoe is dat in Vlaanderen?

“Dat is uiteraard ook gebeurd. Maar ik laat

periferie. Voor mij is NOMADLAND de levensader

“Als het crisis is, moet de kunstenaar gewoon

me niet zo snel ontmoedigen. En je moet

van dit project, en het is mede aan de buurt om de

harder werken. Ik ben een professionele

natuurlijk ook een burgemeester hebben

ontwikkeling in te zetten. Soms zal het in harmonie

overlever. De crisis van de kunst begint

die meedenkt. Ik ben geen politicus, geen

gaan, soms zal het botsen. Maar pas als we allemaal

voor mij altijd in hoogconjunctuur: als alles

activist, geen wetenschapper. Ik ben een

zwijgen, komen we in een impasse terecht.”

mogelijk is, komt alles naar boven. Ook kunst

kunstenaar, en ik blijf in mijn kunst staan.

die niet reageert op de omgeving, en niets

Alleen een slechte kunstenaar laat zich

Mensen die hier straks wandelen, komen

betekent. Daar wordt de kritische massa al

inpakken. We zijn bezig iets nieuws in de

onder meer langs een hoofd van uw kunstwerk

klaargestoomd om een paar jaar later, in de

wereld te zetten. Ik wéét dat het nieuw is,

Cosmogolem. Daarvan staan er inmiddels meer dan

laagconjunctuur, te zeggen: ‘Is dát nou kunst,

en dat het dus door bepaalde afgebakende

twintig over de hele wereld…

moet dáár nou ons geld heen?’

grenzen heen breekt. Maar dit is niet mijn

“44.”

eerste dag in deze wereld, ik heb inmiddels

We kunnen niet zonder kunst, maar wel zonder de overladenheid der dingen. De

dertig jaar ervaring. En ik betaal het zelf. Als

Beschouwt u ze alle 44 als úw kunstwerk? Of zijn ze

kunstenaar is voor mij het Orakel van Delphi:

het werk vuil is, dan poetsen wij het zelf.

na de onthulling van de lokale gemeenschap, en is

hij staat per definitie midden in het conflict.”

Wie dat goed begrijpt, heeft respect. Kijk,

het aan de mensen daar of ze worden verzorgd dan

natuurlijk erger ik me aan bureaucratie,

wel verwaarloosd?

ZL

maar ik heb dan ook elke dag een ander

“Je kunt niet overal continu zijn, maar ik blijf

idee. Maar niet elke dag een zót idee.”

op veel plekken betrokken. De bedoeling van die Cosmogolem is dat ik niets opdring aan de

Dat kunst een stad verandert, is evident.

gemeenschap. Ik inaugureer het werk, altijd

Dat een stad de kunstenaar beïnvloedt

en overal, en inspireer de ideeën over hoe het

LABIOMISTA is vanaf 6 juli geopend voor publiek. labiomista.be

15

culture

zuiderlucht 6-7/2019

p o k j i k e r e d n Een a m u e s u m n e d a t s 16

Paulo Martina (l) en Bert Mennings: “Ik ga niet mee in de veronderstelling van een door schotten verdeelde provincie.� foto John van Hamond

zuiderlucht 6-7/2019

Twee nieuwe Venlose museum­ directeuren, Paulo Martina en Bert Mennings, worden elkaars buren.

PAUL VAN DER STEEN vroeg naar hun plannen. “Bij de Thielen-expositie kwam driekwart van de bezoekers van buiten de provincie. Het kan dus.”

culture

werd in Venlo het 425-jaar van een gilde groots gevierd. Ik heb onmiddellijk gevraagd wat we zelf in huis hadden van dat gilde. Dat bleek nog aardig wat. Dat hebben we in de foyer van het museum uitgestald, zodat we onderdeel werden van de viering.”

Martina: “In mijn geval verhoogt de verhuizing ook de aantrekkingskracht van het museum. De kans om iets helemaal opnieuw op te bouwen.”

Helemaal opnieuw? De bouwplannen zijn klaar.

Heeft u nog wel een inbreng?

Martina: “Met een aantal belangrijke beslissingen heeft men bewust gewacht tot de komst van een nieuwe directeur. Zoals de plaats van de lift; die is niet alleen belangrijk voor de routing van het

V

museum, maar ook voor de mogelijkheid om grote werken binnen te krijgen. Ook is er lang gesproken anaf een terras vlakbij

postkantoor van Venlo in gebruik te nemen. Tot dan

over een zichtdepot. Daar zien we nu waarschijnlijk

hun nieuwe werkplek

duikt het museum op verschillende plekken in de

van af, omdat het ten koste gaat van de ruimte om

kijken de twee net

stad op.

de collectie op te slaan. Wat je in depot hebt, kan

vers aangetreden

Het oude postkantoor ligt weer naast het Limburgs

ook zichtbaar worden gemaakt door de collectie digitaal beter te ontsluiten.”

museumdirecteuren

Museum, waar Bert Mennings (Babberich, 1968)

nog met de blik van een

sinds kort de lijnen uitzet in een ruim 25 jaar

buitenstaander naar hun

geleden gebouwd pand van architecte Jeanne

In Venlo is herhaaldelijk gepleit voor het

omgeving. De stad is nog nieuw voor ze, toch ziet

Deckers. Van huis uit is Mennings econoom. Al

verkleinen van de collectie.

Bert Mennings, baas van het Limburgs Museum, een

snel belandde hij in de theaterwereld waar hij

Martina: “Ik heb zowel in Drachten als bij de

bekende voorbij komen. Hij noemt haar naam en

programma’s ontwikkelde op het snijvlak van

Kunstuitleen Utrecht, waar ik eerder werkte,

zwaait.

cultuur en erfgoed. De laatste zeven jaar was hij

zo’n traject doorlopen. Ontzamelen is complex.

verantwoordelijk voor business development in het

Het kost veel tijd en je moet aan tal van

Cobra Museum in Amstelveen.

voorwaarden voldoen. Dat betekent onder meer

Even later zegt Paulo Martina: “Ik geloof dat ik daar

van elk individueel stuk de waarde bepalen, het

een van mijn voorgangers bij Museum van Bommel van Dam zie langskomen.” Het is inderdaad oud-

Waarom Venlo?

beschrijven, het fotograferen. De tijd en het geld

directeur Rik Vercauteren. Martina: “Ik heb hem nog

Paulo Martina: “Ik was na negeneneenhalf jaar in

daarvoor kunnen we op de korte termijn beter

niet gesproken. Ik herken hem van de foto’s.”

Drachten toe aan iets anders. Dan is het fijn om

besteden. Wat wel kan, is alvast onderverdelen in

een heel andere kant van het land op te zoeken. En

een A-, een B- en een C-collectie.”

Hun frisse kijk op hun nieuwe omgeving beschouwen ze als een voordeel. Mennings: “Als je

helemaal mooi om van een museum met een grote

niet van hier bent, zie je de kracht en het potentieel

collectie cultuurhistorie naar een instelling met de

Voor het oude Van Bommel van Dam-gebouw

van zaken die Limburgers als vanzelfsprekend

nadruk op de beeldende kunst te gaan. Dat is toch

wordt nog een bestemming gezocht. De gemeente

beschouwen.”

mijn grootste liefde.”

Venlo schrijft een prijsvraag uit. Wat heeft jullie

Mennings: “Ik maak juist de omgekeerde beweging:

voorkeur?

werkte als beeldend kunstenaar en vormgever

van de beeldende kunst van het Cobramuseum naar

Martina: “Bij het zoeken van een bestemming moet

en was bijna tien jaar directeur van Museum

het cultureel erfgoed van het Limburgs Museum.

je zorgvuldig te werk gaan. Het is een markant

Drachten, waar hij de bezoekersaantallen van

Met die instelling een vanzelfsprekende plek

gebouw. Ik ga ervan uit dat wij daar als musea bij

9.000 naar 30.000 per jaar tilde. Bij Museum Van

innemen in de hele provincie leek me een mooie

worden betrokken. Het Venlose museumkwartier

Bommel van Dam, een op de collectie van het

uitdaging. Met één been in Venlo, met het andere in

moet een kennis- en cultuurcluster worden.”

gelijknamige verzamelaarsechtpaar gebaseerd

de rest van Limburg.”

Mennings: “Startups in de creatieve sector zouden

De kunsthistoricus Paolo Martina (Curaçao, 1964)

goed passen. Laten zien waar je hier in Venlo

kunstmuseum, moet Martina een vergelijkbare ontwikkeling in gang brengen. Op een andere plek

Wat betekent dat?

goed in bent. Een showcase voor bezoekers. Een

dan het karakteristieke, in 1971 speciaal voor het

Mennings: “Nadrukkelijker aanwezig zijn op andere

spannend laboratorium waar aan nieuwigheden

echtpaar Van Bommel-Van Dam in het Julianapark

plekken in samenwerking met andere culturele

wordt gewerkt. Op welk gebied maakt me dan

gebouwde pand. Over twee jaar hoopt het museum,

en erfgoedpartners. Bijvoorbeeld een pop-

niet zoveel uit. Het zou in alle gevallen een mooie

geprivatiseerd en wel, 200 meter verderop het

upmuseum op een festival. Goed kijken hoe je kunt

aanvulling zijn op de musea, ook iets om samen

voor de nieuwe functie grondig verbouwde oude

samenwerken. Een simpel voorbeeld: vorige maand

dingen mee te gaan organiseren.”

>>

17

culture

zuiderlucht 6-7/2019

‘Het Venlose Museumkwartier moet een kennis- en cultuurcluster worden.’

BEZOEKERSAANTALLEN 2010-2018

Van Bommel Limburgs Van Dam Museum

2010 14.283 50.027 2011 13.226 40.573 2012 11.091 42.390 2013 11.353 63.397 2014 11.520 87.258 2015 12.700 47.153 2016 13.200 63.650 2017 7.749 *) 68.310 2018 - 61.880 *) De personele organisatie van Museum Van Bommel van Dam is in 2016 opgeheven. Het museum ging in 2017 dicht. Sindsdien zijn er nog pop up-events. De bezoekersaantallen hiervan zijn volgens de gemeente Venlo deels gebaseerd op schattingen.

Een van de inmiddels aangepaste impressies uit de plannen van architectenbureau BiermanHenket voor Museum Van Bommel van Dam.

Een provinciale visitatiecommissie was vorig jaar

heeft een mooie verzameling materiekunst, maar

het aantal bezoekers onder directeur Ralph

kritisch over het Limburgs Museum. De exposities

als je je tot je eigen collectie beperkt, houd je

Keuning groeide van 30.000 naar 265.000. Dat

hangen te veel af van persoonlijke contacten en

het heel erg nationaal. Terwijl het een mondiale

is bijna negen keer zoveel.

toevalligheden. Met blockbusters werden te grote

stroming was. Dat moet je willen laten zien. Dan

Martina: “Er is nog groei mogelijk met mooie

financiële en personele risico’s genomen. Hoe kan

is het ook makkelijker te koppelen aan bepaalde

tentoonstellingen, mensen beter bereiken en

het anders?

periodes uit de geschiedenis.”

samenwerken.”

Mennings: “Het verhaal van Limburg is leidend.”

Mennings: “Kijk naar de toestroom bij onze Voor het Limburgs Museum lijkt het lastig om

gezamenlijke tentoonstelling van werk van

Dus geen expositie meer over veertig jaar

de hele provincie te bereiken. Noord, midden

de schilder Evert Thielen. Meer dan driekwart

Playmobil?

en zuid zijn aparte werelden. Verder terug in de

van de bezoekers komt van buiten Limburg.

Mennings, zuchtend: “Playmobil komt altijd weer

geschiedenis lopen de verhalen nog meer uiteen,

Dat kan dus. In september gaan we weer een

aan de orde. Bij het bereiken van een zo breed

en wordt het helemaal een lappendeken.

gezamenlijk project programmeren en bouwen

mogelijk publiek horen ook kinderen. Dat kan ook

Mennings: “Ik ga niet mee in die veronderstelling

we zo verder aan onze samenwerking. Ook over

op een andere manier. Maak bijvoorbeeld beter

van een provincie verdeeld door schotten. In die

de grens, met partners uit de Euregio, valt nog

gebruik van al het prachtigs dat het Limburgs

benadering ligt misschien wel de kracht van een

veel meer te doen.”

Museum op beeldgebied in huis heeft: foto’s, films.

buitenstaander als directeur.”

Hoe zien de musea eruit die u straks

De archeologiecollectie is misschien wel de mooiste van Nederland. Die kun je heel aansprekend

Bent u niet bang dat u elkaar in de weg zult zitten?

achterlaat?

presenteren. De bij Sittard gevonden Keltische

Is Venlo wel groot genoeg voor twee musea?

Martina: “De maatschappelijke relevantie zal

munten uit de jaren vijftig voor Christus vertellen

Martina: “Mijn vader had een galerie. Hij zocht

belangrijker zijn. Dichter op de thema’s zitten

ook het verhaal van de veroveringstochten van

veelvuldig de samenwerking met andere galeries.

die ertoe doen.”

Julius Caesar; dat was namelijk de reden dat

Mensen vonden dat vreemd. Ze zeiden: je helpt

Mennings: De klassieke witte doos, waarin

mensen hun kostbaarheden in de grond stopten.

je concurrenten. Volgens mijn vader was het met

kunstschatten worden tentoongesteld, zal

Van daaruit kun je lijnen trekken naar de manier

galeries net als met schoenenzaken. Die versterken

altijd blijven. Maar musea van de toekomst

waarop mensen vandaag de dag in oorlogsgebied

elkaar. Als je de keus uit meerdere hebt, kun je ze

zullen meer ‘multichannel’-instellingen zijn

hun have en goed veiligstellen. Als je creatief denkt,

allemaal langs om te vinden wat van je gading is.

die grootschalige en kleinschalige crossovers

kun je een verhaal in breder perspectief laten zien.

Volgens mij werkt het met musea ook zo.”

zoeken. De digitale wereld wordt nog

Dan wordt het meer dan alleen een vondst van als

aanvullender, en er komen tal van technieken

dropmunten ogend Keltisch geld.”

Zijn veel hogere bezoekersaantallen haalbaar? Bij

beschikbaar die nieuwe manieren van

Martina: “Op een soortgelijke manier kunnen wij

de toekomstplannen voor Museum van Bommel van

ook zaken breder trekken. Van Bommel van Dam

Dam wordt de Fundatie in Zwolle genoemd waar

tentoonstellen mogelijk maken.” ZL

18

zuiderlucht 6-7/2019

daria

Smurfin

A

En ik maar denken dat ik gewoon een hekel had aan toneelteksten.

fgelopen maand zag ik het briljante kostuumdrama The Favourite, het vierde seizoen van de televisieserie How to Get Away with Murder, de musical Waitress, het toneelstuk Home, I’m Darling en las ik Nachtouders van Saskia De Coster. Het was een goede maand, want al deze werken hebben één overeenkomst: er staan vrouwelijke personages centraal waarmee ik me daadwerkelijk kan identificeren. Vrouwelijke personages die worden geportretteerd op een eerlijke en volwaardige manier, vol tekortkomingen en lelijkheden. Net mensen.

Wat moet het heerlijk zijn om een (witte) man te zijn en een hele cultuurgeschiedenis te hebben om jezelf in weerspiegeld te zien. Je heldhaftigheid, hoogmoed, haat en heerlijkheid. Trek een willekeurig boek uit de kast of stream een willekeurige film, kleine kans dat het niet over jou gaat. En ook al klinkt dat als een vrij onschuldig privilege, de andere kant van de medaille voelt als een gortdroge vlakte, een paleis zonder spiegels.

Ik weet nog hoe lastig ik het vond om als student aan de Toneelschool (2007-2011) in de bibliotheek stukken te vinden om te regisseren. Ik zag mijn belevingswereld zelden weerkaatst. Destijds besefte ik nog niet dat zo’n negentig procent van de toen op school aanwezige literatuur werk was van mannelijke westerse auteurs, van wie het overgrote deel ook nog was opgegroeid in een tijd waarin het vrouwenkiesrecht niet eens bestond.

En ik maar denken dat ik gewoon een hekel had aan toneelteksten.

De Amerikaanse cartoonist Alison Bechdel tekende in 1985 een strip genaamd The Rule, waarin een van de personages zegt dat ze alleen films kijkt waarin minstens twee vrouwen voorkomen, die op z’n minst een minuut met elkaar praten, over iets anders dan een man.

Dit heeft de basis gevormd voor de bechdeltest, waarbij films en series langs precies deze meetlat worden gelegd als graadmeter voor de aanwezigheid van vrouwen in fictie.

Ondanks de bijna lachwekkend simpele voorwaarden om voor de test te slagen, valt de ene na de andere kaskraker door de mand. Maar vanwege de populariteit van het fenomeen is de bewustwording en daarmee ook het aantal Hollywoodfilms dat voor de test slaagt de afgelopen jaren flink gestegen. Natuurlijk zegt zo’n test niks over de kwaliteit van een verhaal, maar het legt wel een pijnlijk maatschappelijk gegeven bloot: de structurele ondervertegenwoordiging van vrouwen en minderheden in de kunsten en de popcultuur.

Representatie is van onschatbare waarde. Door het monstersucces van Marvels Black Panther groeien zwarte kinderen wereldwijd eindelijk op met superhelden die op ze lijken, en zien kleine meisjes dat ook zij zich met technologie kunnen bezighouden, een speer mogen werpen en een man voor zich kunnen laten buigen.

Iedereen zou zichzelf moeten kunnen herkennen op het podium, op het witte doek of in tijdschriften, en dan niet alleen als superheld, president of topadvocaat, maar ook als monster, verslaafde of mislukkeling. Ervaren hoe bevrijdend en troostrijk het is om in een personage dat op je lijkt al die verschillende kleuren terug te zien. Om in het verhaal niet slechts de functie te vervullen van ‘Smurfin’ (enige vrouw in een veelzijdig mannenensemble) of ‘gay best friend’ (hysterische homo voor comic relief) of ‘verplichte bijrol met kleurtje’ (zodat de producent zijn diversiteitsquota haalt). Maar om er écht toe te doen, in de volle omvang van je mens-zijn.

DARIA BUKVIĆ

19

zuiderlucht 6-7/2019

Montserrat, Lesser Antilles, July 1981 © Andy Summers

Legende

20

A

ndy Summers (1942) was gitarist van The Police, een van de succesvolste popbands aller tijden.

Tijdens zijn muzikale carrière was hij al bezig met fotograferen. Nu heeft hij met zijn fotografie een overzichtstentoonstelling in het Bonnefanten. Daar heeft zijn faam als muzikant vast een handje bij geholpen.

De tentoonstelling A Certain Strangeness biedt een overzicht van Summers’ fotografisch werk uit de periode 1980-2017, dat hij eerder vastlegde in vier fotoboeken. Daar zitten boeiende beelden tussen, zoals de foto hierboven, gemaakt op het Antilliaanse

eilandje Montserrat. Summers fotografeerde over de hele wereld: van de Alto Plano in Bolivia tot de steegjes van de Golden Gai in Tokio en het Chinese Huangshan-gebergte. Surrealisme en ‘strangeness’ spelen een belangrijke rol in zijn zwart-witwerk. En mensen.

Fans, opgelet! Summers fotografeerde ook tijdens de tournees van The Police en maakte intieme inkijkjes in het leven van bandgenoten Sting en Stewart Copeland. Een deel hiervan is te zien op Pinkpop, veertig jaar nadat de band er een legendarisch optreden gaf. (DvdB)

zuiderlucht 6-7/2019

in beeld

Huang Shan China, October 2013 © Andy Summers

Mexico, April 1991 © Andy Summers

Toronto, Canada, August 1982 © Andy Summers

Andy Summers, A Certain Strangeness, van 7/6 t/m 27/10 in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Van 8 t/m 10 juni in het Pinkpop-up Museum op Pinkpop.

21

culture

zuiderlucht 6-7/2019

Vakantie!?

Elke zomer komen ze terug: gedachten over die ene hallucinante, gedroomde, akelige, onbereikbare vakantieplek. Acht ZL-medewerkers schreven ze op. Een negende maakte liever een tekening.

22

Tatoeage Hoewel ik bang ben voor de meeste dieren, niet graag vroeg opsta en een hekel heb aan kou, stond ik afgelopen zomer om half zeven ’s ochtends te klappertanden op een vissersboot die de Stille Oceaan opvoer om wildlife te gaan spotten.

Omdat mijn vriend al tranen in zijn ogen kreeg bij de gedachte aan het zien van een zeehond, liet ik me gewillig platdrukken door overenthousiaste Amerikaanse bejaarden in fleecesweaters. Een relatie is geven en nemen.

We zijn anderhalf uur bibberend onderweg.

Een stuk wrakhout wordt aangezien voor een zeeleeuw. Geen wonder dat eenzame matrozen na verloop van tijd rondborstige visvrouwen in de golven gaan zien. Ik verdenk een laag overvliegende meeuw ervan het voorzien te hebben op het toupetje van de Texaan tegenover me.

Iemand slaakt een gil. De menigte stormt richting bakboord. Op nog geen dertig meter van de boot glijdt een donkergrijze gedaante voorbij. De menigte hapt als één man naar lucht. Het beest bolt zijn rug en zwiept de grootste vin die ik ooit in mijn leven gezien heb de lucht in. De bultrug zwemt een tijdje met ons mee. Ik staar naar het grote zoogdier en onderdruk de behoefte mezelf overboord te gooien en naar hem toe te zwemmen. Hij toont nog een laatste keer het unieke patroon op zijn vin, en verdwijnt in de ondoordringbare diepte.

Later die dag liet ik een tatoeëerder dat patroon natekenen op mijn pols, maar vluchtte de winkel uit toen ik zijn naald zag.

DARIA BUKVIĆ

Strandstoel Zijn nieuwe leven zou beginnen in een strandstoel. Zo had Wenceslas het altijd voor zich gezien, of beter gezegd hij had zich, in zijn puberale jaren, die als hij eerlijk was tot zijn achtentwintigste hadden aangehouden, en ook nog een beetje daarna, talloze malen voorgesteld hoe hij in zo’n strandstoel zou sterven. Hij zou decennia ouder zijn, zijn aftandse, in een linnen pak gestoken lijf uitgestrekt op het wit-blauw gestreepte canvas van een ligstoel, turend naar een stoeiende jongeling die zijn hele bestaan nog voor zich had. Ja, als een Aschenbach zou hij heengaan:

zuiderlucht 6-7/2019

culture

rustig, uitgewoond door de ambities en verliefdheden, contemplerend over het vergeefse dat in een luchtspiegeling voor hem liep.

Nu Wenceslas de leeftijd van Manns wankelmoedige held met rasse schreden naderde, was de aantrekkelijkheid van het beeld toch enigszins afgekalfd. Het loodje leggen op een lagunestrand leek hem wel mooi, maar praktisch toch ook niet al te wenselijk. Het beeld, dat hij decennia bij zich had gedragen als een tweede sleutelbos, was echter zo sterk dat hij, die nog nooit aan zee was geweest, nog altijd het gevoel had dat zijn bestaan een fundamentele wending zou nemen zodra hij in driedelig pak op een strandstoel zou gaan zitten.

Daarom was hij vanochtend vertrokken met het magische object in zijn kofferbak. Hij had niets tegen zijn vrouw gezegd en wist nog niet of hij zou terugkeren.

De zon stond hoog toen hij de strandstoel neerzette.

De zee ruiste standvastig, verderop liepen naamloze jongens. Wenceslas ging zitten.

onderweg met Perry Rhodan, het dikke zilveren boek tegen het autoraam geleund. Volgens mij moet hij de planeet Terra redden. Mijn vader start de motor, ons ruimteschip rolt richting de snelweg.

YANNICK DANGRE

Ruimteschip Mijn vader staat in het open bestuurdersportier, zijn linker ellenboog leunend op het autodak. Hij rookt.

Tegen de felle middagzon inkijkend vertrekt hij zijn gezicht, het lijkt een smiley.

Ik ben blijven zitten op de achterbank, achter zijn stoel, sinds negen jaar mijn vaste plek in de Mercedes van ons gezin. Op dit moment een zilveren combi. Een W123. Een ruimteschip. Wat geeft meer gevoel van veiligheid dan het doffe geluid van een dichtvallende Mercedesdeur?

Ik lees. Mijn moeder en broer moesten naar de wc, hun boeken wachten op de stoelen. In gedachten tel ik na: het eerste heb ik half uit, drie andere Enid Blytonboeken liggen in mijn tas, dat is leesvoer voor acht dagen. Hoe kom ik hier twee weken mee door? Vooruit, gauw zullen er ook nog de golven zijn. En schelpen. Vorige zomer verfde ik ze met de parelmoerkleurige nagellak van mijn moeder, ze zagen er prachtig uit. De lak rook verrukkelijk.

Mijn vader gaat zitten en trekt de deur dicht (daar is het mooie, doffe geluid weer). Hey Trine, zegt hij, mijn ogen zoekend in de achteruitkijkspiegel. Lees je een spannend boek? Het raadsel van de verdwenen kat, zeg ik, terwijl de twee andere portieren opengaan en mijn moeder en broer instappen. Mijn moeder draait zich even naar me toe, glimlacht. Ze draait haar hoofd terug, de parel in haar oor fonkelt. Mijn broer is alweer

CHRISTIANE GRONENBERG

Che cazzo!

Een man zat op een stoel, vastgebonden met ijzerdraad. Ze sloegen zijn knieën aan gruzelementen.

In de cinema draaiden ze Suburra, een rauwe maffiafilm, met vieze parlementsleden en 1000 keer ‘che cazzo’! Een minderjarig meisje ging dood tijdens haar eerste shift. En op het strand van Ostia werd een lievelingshond afgeknald.

In Lido di Ostia, badplaats op dertig kilometer van Rome, houdt het kwaad zichzelf in leven. Als je Suburra hebt gezien, blijf je er weg. Het is een zandbak van bloedmeel met daarin een kakofonie van zwerfvuil en lege barakken. In 1975 hebben ze Pier Paolo Pasolini hier vermoord, geknuppeld tot hij kapot was. Die zomerse bruschetta met Aperol Spritz bestel je dus wel ergens anders. Niet in Ostia.

Tot je in Rome bent, het veertig graden is en je alleen maar wil schreeuwen: “Citytrip of niet. We moeten de stad uit. Naar zee. Of ik sterf.” Van ellende vlucht je naar Ostia, met de Linea B tot Basilica S. Paolo, daarna met de boemel tot Lido Centro. Kaartje kost anderhalve euro, geen geld om aan de grill van de grootstad te ontsnappen.

Che cazzo! Nooit van mijn leven zag ik een strand zo opgeruimd als het strand in Ostia. Gezeefd en geharkt was het, met geometrisch geordende parasollen.

Italiaanse families aten bordjes met spaghetti vongole in geverniste huisjes, op houten terrassen. Hopelijk verzanden die nooit aan de Belgische kust! In zo’n scheefgezakte strandkabien, met voorverpakte pannenkoeken op schoot. Daar waar je in de regen naar een dvd van Roman Holiday zit te kijken.

AN OLAERTS

Thelma & Louise Of we Thelma & Louise zijn?

Twee vrouwen met een auto door Zuid-Italië, het baart opzien. Voor ons staat een man, en het is niet Brad Pitt. Stoppelbaard, huid als gelooid leer en grote ogen die ons door dikke brillenglazen vragend aankijken. Zijn lach mist een tand, zweetdruppels plakken op zijn voorhoofd.

>>

23

Het nieuwe seizoen van Opera Zuid staat in het teken van Magie & Maanlicht.

Laat u verwonderen, vervoeren en betoveren!

OPERA ZUID

DIE ZAUBERFLÖTE

WOLFGANG AMADEUS MOZART Première: 8 november 2019 Theater aan het Vrijthof, Maastricht Tournee: vrijdag 8 november 2019 t/m zondag 8 december 2019

A MIDSUMMER NIGHT’S DREAM

EEN LIED VOOR DE MAAN

Naar het gelijknamige boek van TOON TELLEGEN Familie-opera 6+ Première: 18 maart 2020 CC Amstel, Amsterdam Tournee: woensdag 18 maart 2020 t/m zaterdag 11 april 2020

INFO & TICKETS: www.operazuid.nl

OPERA

ZUID

SEIZOEN 19/20

BENJAMIN BRITTEN Première: 17 mei 2020 Parktheater Eindhoven, Eindhoven Tournee: vrijdag 15 mei 2020 t/m dinsdag 16 juni 2020

De hitte sluimert om ons heen, in dat desolate landschap waar de masseria als een vierkante blok beton de wacht houdt en de rucola tegen de muren omhoogschiet. Op de achtergrond ruïnes van oude stallen en een door de tijd vergeten kapel. Ze ogen minder sinister dan de avond ervoor toen we in de nachtelijke duisternis de brede zandweg opreden. We leken de enige gasten.

Gisteravond danste zijn vrouw, even rijzig als ons onderkomen, vol overgave rond de voor twee gedekte eettafel. Een vriend van de familie die uit het niets kwam opduiken, de wijn die rijkelijk vloeide, Zuid-Italiaanse liederen uit de krakende speakers.

Achter de man loopt een koppel gehaast naar een auto, de bagage verdwijnt lukraak in de achterbak. Zonder te groeten gaan ze ervandoor. De man blijft ons aanstaren.

Hoe waren we hier ook alweer terechtgekomen?

zuiderlucht 6-7/2019

culture

ik zou landen: net op de rand van de trampoline, een ledemaat - ik weet nog niet welk - zou de ijzeren rand raken en breken, niets ernstigs, gewoon genoeg om het medelijden van mijn ouders op te wekken, een doktersbriefje te krijgen en het examen niet te hoeven afleggen.

gespeeld. Je kon er langs komen voor een gratis kommetje veganistisch eten, terwijl volgelingen uit de Mahabharata voordroegen. Naarmate Sziget vorderde en meer bezoekers door hun geld heen waren, werd het er drukker. De laatste dag stond er een enorme rij.

Het was een onvergetelijk beeld: dronken, stonede, doodvermoeide en berooide festivalgangers, met een leeg kommetje in hun hand, terwijl een Hare Krishnavolgeling vol enthousiasme uit zijn bijbel citeerde.

De een hongerig naar nieuwe zieltjes, de ander naar gratis voer. Op een eiland op de Donau vonden ze elkaar. Voor heel even.

AYA SABI

LEON VERDONSCHOT

Waterval in Tirol

ADRIENNE PETERS

De trampoline Hoewel ik graag ontwaakte terwijl de lichtstralen dieper en dieper in mijn slaapkamer drongen tot ze mijn gezicht beschenen en ik klaarwakker was, had ik geen zin in de dag. Ik had die week drie herexamens gehad, er volgde nog één herkansing op zaterdag. Statistiek.

De zon drong door de spleten van de rolluiken in mijn kamer. Vorige zomer lag ik aan een wit strand terwijl de zee aan de horizon kwam en ging, nu was mijn kleine, muffe studentenkamer nog kleiner en muffer.

De losse bladeren, half-aangevulde notities en nietszeggende post-its lagen verspreid over de stoffige tafel waar ik af en toe studieplanningen had gemaakt, maar altijd werd gebeld om “ene te gaan drinken” nog voor ik echt kon beginnen. Met één beweging duwde ik alles van tafel, de post-its dwarrelden naar beneden, de boeken ploften op de grond, ik deed de rolluiken omhoog, het raam open, ging op de vensterbank staan en ik sprong.

De trampoline in de achtertuin van het studentengebouw was inmiddels onderdeel van een verankerd ritueel geworden in mijn zomerdagen. Het bracht verre herinneringen van mijn tijd als gymnast terug. Mijn bewegingen waren secuur, ik wist precies waar

Hare Krishna Het Sziget-festival, op een Donau-eiland in Boedapest, is voor festivalgangers wat de Iron Man is voor sporters. Een festival van negen dagen en nachten lang: “If I can make it there, I’ll make it anywhere.”

Het trekt inmiddels jaarlijks 15.000 bezoekers uit Nederland, las ik. Op campings in Frankrijk is dat een schrikbeeld, alleen maar Nederlandse buren.

Ik ben er één keer geweest, in 2005. Een overgangsjaar: aan de anarchistische opzet van het festival werd voorzichtig gemorreld. Met je auto het eiland op mocht niet meer; de jaren ervoor stonden bands te spelen voor mensen die hun cabrio tegen het hek hadden geparkeerd. Wat wel nog mocht, was parkeren op het festivalterrein.

Ik zag Wovenhand op een vroege middag hun oudtestamentische teksten uitstorten over twee verdwaasde festivalgangers die zojuist met slaperig hoofd uit hun tentje waren gekropen. Hongaren klaagden dat het festival onbetaalbaar begon te worden, West-Europeanen lachten om de lage prijzen.

Op één plek was het eten gratis: bij de Hare Krishnatent, waar 24/7 live het Hare Krishna-mantra werd

De dönertent aan de overkant staat te koop.

“Gegarandeerde jaaromzet 495.000 euro, best lopende cafetaria in de regio”, vermeldt de advertentie. Het lijkt me er altijd vrij rustig, maar blijkbaar besteden de vijftien dagelijkse klanten gemiddeld zo’n 95 euro aan broodjes döner en te lang gebakken frieten.

“Waarom verkoop je?”, vraag ik de buurman.

Hij zucht. “Altijd maar werken, ik heb er geen zin meer in. Ik sta hier zeven dagen in de week en ben nauwelijks thuis. Nooit vakantie! Bovendien, ik heb genoeg van Nederland. Het was hier prima, maar iedereen is hartstikke gek geworden.”

“Ga je dan terug naar Istanbul?”

“Nooit! In Turkije zijn ze helemaal doorgedraaid, nog gekker dan hier.”

Hij staat op en loopt naar een vergeelde ansichtkaart aan de muur. Vaag is een waterval in een idyllisch alpenlandschap te herkennen. “Die waterval in Tirol, daar droom ik al sinds mijn kindertijd van. Ik verkoop de boel hier en vertrek naar Oostenrijk. Ik ga op die grote steen naast de waterval zitten, trek mijn schoenen uit, en verder helemaal niks meer.”

Dromerig staart hij over de colablikjes heen naar buiten.

“Ik weet het zeker. Dáár, op die steen, daar hoor ik thuis.”

JOEP VOSSEBELD

De soundtrack bij dit artikel, So Good van Rowland Jones, is te vinden op spoti.fi/2PuynyC of op rowlandjonesmusic.com

25

culture

26

zuiderlucht 6-7/2019

De muzieksalon in het huis van Victor Horta. foto Paul Louis, Hortamuseum Sint-Gillis

zuiderlucht 6-7/2019

culture

In 1898 bouwde architect Victor Horta twee huizen in Brussel, rechts een atelier, links de vertrekken van een mislukt huwelijk. AN OLAERTS ging kijken. “Ammehoela dat de architectuur van Horta van voorbijgaande aard is.” aan het simpele leven. Zelf zei hij ooit: “Zolang de observatiegeest niet wordt gevormd door tekenen naar de levende natuur, zal er geen architectuur zijn.”

Mij valt vooral de dubbelzinnigheid van Victor Horta op. Zijn vader was schoenmaker in Gent. Het gezin telde twaalf kinderen. De kleine Vic hield van muziek, maar werd van het conservatorium gezwierd wegens zijn gebrek aan discipline. Toch had hij in 1898 al zo veel geld dat hij twee huizen kon bouwen in Brussel, met alles erop en eraan.

Plus een muzieksalon. Kosten noch moeite werden gespaard!

In zijn Mémoires schrijft hij: “Dit is mijn meesterwerk. Ik had niet alleen mijn handen vrij.

Daar stond ik namelijk altijd al op. Maar ik kon ook vrij over mijn budget beschikken. Als ik mijn prognoses en redelijke middelen te buiten ging, moest ik enkel mezelf verwijten maken. Nog een geluk dat ik dit niet voor een klant had gedaan, want ik maakte een misrekening die mij duur kwam te staan.”

Met die misrekening bedoelt Horta de witte

Victor Horta: “Ik maakte een misrekening die mij duur kwam te staan.”

D

geglazuurde bakstenen in de woonkamer. Die waren oorspronkelijk bedoeld voor de achtergevel

e man aan de kassa van het

plafond heeft welfsels en ribben als een kathedraal.

van het huis. Maar die werd bepleisterd; het

Hortamuseum is niet vriendelijk.

Geen echte kathedraal natuurlijk. Daarvoor was

peperdure emaille werd gebruikt als bekleding voor

Hij ontvangt de mensen niet.

Victor Horta te vrijzinnig en modern. Hij was een

muren en plafond van de eetkamer. In zijn Mémoires

Hij wijst en français naar de

man van zijn tijd.

noteert hij: “Ik kwam op het idee de stenen voor

pictogrammen. Dit moet. Dat mag

In de jaren 1900 kwam de industrie op. Er werden

de bouw en de decoratie van mijn eetkamer te

industriële panden ontworpen met nieuwe

gebruiken. Om eetbaar te worden moest het gerecht

Tegen de regels laat ik mijn telefoon, die verplicht

materialen, metalen constructies. Het portiek

overgoten worden met een dure saus. Ik had

uit moet, in mijn jas zitten.

van het Hortahuis is helemaal opengewerkt en

heel mijn benedenverdieping goedkoper kunnen

wordt gedragen door zuilen aan de zijkant. In het

bekleden met fijn marmer.”

niet. Foto’s nemen is verboden.

Het zijn dingen die je in het Hortamuseum niet te

Gelukkig is de stijl van Victor Horta overdonderend.

linkerzuiltje heeft Horta een radiator verwerkt, om

Zet één stap binnen in zijn huis en je ben alles

de kou van de trappenhal te breken. Het is slim,

weten komt. Je voelt de spanning die op de architect

vergeten: het gejakker van de stad, de vieze

verrassend en comfortabel.

zat in zijn huis. Maar de informatie die het museum

tramhaltes onder de treinsporen van Brussel Midi

De trapleuning, uiteraard vergeven van art-

geeft, blijft steken in techniciteit en bouwkunde.

en de oppervlakkigheid van alles zo goedkoop

nouveaukrullen, neemt je met zweepslagen mee

Helemaal in het begin krijg je als bezoeker een

mogelijk anno 2019.

naar boven. O ja, niet vergeten om op de klink

animatiefilmpje gepresenteerd over Victor Horta

van de dubbele deur naar het atelier te letten. Het

(1861-1947). Het is mooi gemaakt, maar het tempo

met aders en roze strepen. Het glas-in-lood op de

is een rundskop, sierlijk en eenvoudig tegelijk.

ligt te hoog. Misschien omdat het Hortamuseum

overloop is rood gevlamd in Amerikaans Tiffany. Het

Misschien is het bucolisch bedoeld, als een ode

zo populair is en het Hortahuis niet gebouwd is

Er is veel koper in de trappenhal en wit marmer

>>

27

culture

zuiderlucht 6-7/2019

Zou Victor Horta het appreciëren, al die cultuurliefhebbers in slierten door zijn slaapkamer?

om zoveel bezoekers te ontvangen. Het wringt

met vader en moeder naar hier verhuisde.

tussen wonen en toerisme. Je mag maximaal met

Ik weet niet waarom, maar het is zo’n

vijftig mensen tegelijk binnen en dus moet het

verdrietig lijstje, met dat kind erin. Het

vooruitgaan in de Amerikaansestraat.

Hortamuseum besteedt er geen aandacht

Het biografische filmpje schiet voorbij. Er zijn weinig foto’s van Victor Horta bewaard, maar je ziet

aan.

Hoe meer ik achteraf over Victor Horta

zijn blik veranderen. Toen hij jong was, glansden

lees, hoe slechter het museum wordt. Het

zijn ogen. Er zat goesting in die man. Maar in twee,

is geen museum. Het is een huis, prachtig

drie portretten sluipt de bitterheid binnen. Op het

gerestaureerd, zonder meer. Maar ik

einde is alle sprankel verdwenen.

lees verder en bereik het punt dat ik nog

H

eens op bezoek wil. In de grote biografie

ij verkocht zijn archief per kilo, als oud

van Victor Horta ( Michèle Goslar heeft

papier. Omdat hij geen plaats had om

er twaalf jaar aan gewerkt) staat dat het

alles te bewaren. En ook omdat hij het

Hortahuis de problemen van een echtpaar

moe was om zijn werk voortdurend te

moest oplossen. Mevrouw Horta klaagde

verantwoorden. “Mijn architectuur is niet

over de afwezigheid van haar man. Door

gericht op het creëren van een stijl. Mijn

in de Amerikaansestraat aanpalend zijn

architectuur wil gewoon de uitdrukking zijn van

atelier te bouwen, wilde Victor Horta

mijn smaak en mijn capaciteiten”, schreef hij. “Mijn

dichter bij zijn echtgenote en dochtertje

architectuur is eerder van voorbijgaande aard dan

komen. Hij ontwierp de panden op maat

dat ze duurzaamheid nastreeft… Om gelukkig te

van ieders wensen en karakter.

zijn, had ik niet meer nodig dan de warmte van stenen.”

Het zijn vreemde opvattingen. Er schort iets aan.

Helaas! Ze woonden er nog maar pas of de gevierde architect vond een stapeltje brieven waarin te lezen viel hoe zijn

Het Hortamuseum in Brussel. Links Horta's woonhuis, rechts (deels zichtbaar) zijn atelier. foto Zuiderlucht

Er zit een breekpunt in dit huis. De woonkamer

vrouw overspel pleegde. De bitterheid

is een juweel. Je kan niet anders dan ervan onder

van Victor Horta was groot. Een jaar na de

de indruk zijn. Ammehoela dat de architectuur

scheiding trouwde hij met de turnlerares

Goslar in de biografie. Het tweede huwelijk was

van Horta van voorbijgaande aard is! Maar op de

van Simone, een Zweedse die gek was op

evenmin een succes.

slaapkamer van zijn dochter hangt een portret van

luxe en vastbesloten was om het hart van

het meisje. Simone heette ze, ze was elf jaar toen ze

de architect te veroveren, aldus Michèle

Ik stond me op de tweede verdieping van het Hortahuis te verbazen bij de echtelijke sponde.

Links sliep Horta, want links zat immers een deurtje ingewerkt in de lambrisering. Het verborg een pissijn. Het deurtje aan de rechterkant van het bed was gesloten. De architect bedacht het voor Pauline Heyse, zijn jeugdliefde uit Gent. Het is gênant. Zou Victor Horta het appreciëren, al die cultuurliefhebbers in slierten door zijn slaapkamer?

Ook al heeft hij er zelf niet vaak geslapen. Tegen zijn studenten zei hij: “Ieder uur slaap is een uur van uw dood. Zorg ervoor dat u een stevige fysiek hebt om onvermoeibaar te kunnen werken; verdubbel of verdrievoudig het aantal werkuren per dag. Ik heb meer dan 18 à 20 uur per dag gewerkt en kijk hoe ik ben op mijn 78ste.”

Toen de architect overleed, schreef een journalist in Le Soir: “Victor Horta stierf op 9 september 1947 in de namiddag, op 86-jarige leeftijd. Hij vocht twee weken tegen de dood. Zijn stevige gestel verlengde zijn doodstrijd.” ZL

De slaapkamer van Victor Horta. foto Paul Louis, Hortamuseum Sint-Gillis

28

Hortamuseum, Amerikaansestraat 25, Brussel (Sint-Gillis) hortamuseum.be

zuiderlucht 6-7/2019

pleased to meet you

Het lot van de ex-zanger

O

p 5 juni 2000 zag ik Roger Hodgson in de oude zaal van de Melkweg. Een paar honderd mensen zagen een legende spelen alsof hij nummers als The Logical Song, Dreamer, School en Give a Little Bit gisteren had geschreven en vanavond voor het eerst speelde.

Hier stond een blije hippie, dolgelukkig om zijn klassiekers nog steeds te mogen zingen. Dat hij dat deed voor een fractie van zijn oude publiek en noodgedwongen zonder band, leek hem niet te deren.

Zijn oude bandleden speelden in die tijd nog steeds Ahoy twee avonden vol. Zij hadden immers de rechten op de naam Supertramp. Ik ging kijken en liep halverwege weg: zelden zag ik zo’n zielloos concert als dat van Supertramp zonder Roger Hodgson.

Het lijkt het lot van de zanger die zijn band verlaat.

Wie de naam houdt, behoudt het publiek. Een paar weken geleden zag ik Geoff Tate in de Cacaofabriek in Helmond. De naam Geoff Tate zegt weinig mensen iets.

De naam Queensrÿche wel, dus spelen zijn oud-bandleden in grotere zalen, want zij wonnen de rechtszaak om de naam.

Roger Waters leek hetzelfde lot te treffen. Zijn soloalbum Amused to Death was een meesterwerk, veel beter dan het werk van Pink Floyd zonder Waters. Maar Pink Floyd, dat de rechtszaak om de naam had gewonnen Roger Hodgson: blije hippie, dolgelukkig om zijn klassiekers te mogen zingen. foto Rob Shanahan van Waters, speelde in stadions. Terwijl Waters niet eens kon touren met Amused to Death.

Het meest extreme voorbeeld, en bewijs van het belang van een bandnaam, is UB40.

Zanger Ali Campbell verliet de band, die vervolgens zijn vergeten broer in dienst nam. Ik zag UB40 met de namaak-Ali op Pinkpop Classic; zelden in de geschiedenis van mijn concertbezoeken zag ik een frontman ongemakkelijker op het podium staan als de vergeten broer van Ali. Alsof de band hem erin had geluisd: ga gewoon staan joh, niemand kijkt naar je, we zijn immers met zóvelen.

UB40 bleef in grote zalen spelen, Ali ging terug naar de clubs. Rechtszaken over de naam volgden. Uiteindelijk kwam er een Salomonsoordeel: zowel de ex-zanger als zijn ex-bandleden mochten de naam UB40 voeren. Dus bestaan er sinds een paar jaar twee UB40’s. En die van Ali is inmiddels veel groter: hij speelt in de Ziggo Dome, zijn oud-bandleden in de drie keer zo kleine AFAS Live. De fans zijn verdeeld in twee kampen die recht tegenover elkaar staan: bij elke aankondiging van een concert van een van de twee UB40’s staan er bittere sneren onder van fans van de concurrerende versie, gevolgd door wederzijdse jij-bakken.

De reden dat Roger Waters inmiddels toch weer in stadions speelt is dat zijn oude Pink Floyd-makkers niet meer optreden. Zo is het met Roger Hodgson ook gegaan. Zijn chagrijnige oud-collega’s zijn gestopt met het touren waar ze zo zichtbaar geen trek in hadden, de erfenis van Supertramp is nu in handen van Hodgson. De afgelopen jaren zag ik hem regelmatig in een uitverkocht Carré. Mét band inmiddels, en met nog net zoveel plezier als in die halfvolle Melkweg. Soms is gerechtigheid simpelweg een kwestie van geduld: het onrecht uitzitten.

Zijn chagrijnige oud-collega’s van Supertramp zijn gestopt met het touren, waar ze zo zichtbaar geen trek in hadden.

LEON VERDONSCHOT Roger Hodgson speelt 30 juni op Park City Live in Heerlen. parkcitylive.nl

29

zuiderlucht 6-7/2019

culture

f e u i Met bijdragen van Edo Dijksterhuis, Merel van den Nieuwenhof en Wido Smeets.

Echt gebeurd?

M

poolijs dat ons op termijn natte voeten dreigt te bezorgen.

Het onvermijdelijke plasticprobleem komt aan bod

aar was het nu echt waar, echt gebeurd?

bij Theophile Blandet, maar

Een uur lang zingt die ene vraag door de

documentaire. Terwijl de hoogbejaarde kunstenaar

dan op een verrassende manier.

krampachtig zijn imago overeind tracht te houden,

Hij gebruikte wit polystyreen,

weigert de interviewer het mes te laten vallen.

binnenkort verboden omdat het niet recyclebaar is, om er een

De jongen, de soldaat,

Bits

het bos. Het door Armando

kunstzinnig kastje van te maken.

beschreven verhaal passeert

Het plastic van wegwerptasjes

meermaals het beeldscherm

krijgt zo dezelfde status als ivoor:

in prachtige natuuropnames. Close-up, vertraagd,

waardevol vanwege eindige

verlaten.

voorraden.

Om te begrijpen waarom de dingen gaan zoals

Eigenlijk spreekt het werk

ze gaan, is het legaal te fantaseren, te verzinnen,

van de winnaar het minst tot

te verbeelden. De vragen die dan boven komen

de verbeelding. Post-Vlisco van

drijven, maken het begrijpen enigszins tastbaar,

Simone Post is een rechttoe-

voelbaar en inzichtelijk.

Simone Post wint met Post-Vlisco de Designprijs Noord-Brabant. foto Jan-Jaap van Rijn

stoffenfabrikant Vlisco wordt

zoals het hoort.

De verteller heeft altijd gelijk, ook al klopt er niets van.

En daar hoef je het niet mee eens te zijn.

Uitvoerbaar idealisme

verwerkt tot kleurrijke vloerkleden

een kruising tussen ecosysteem en

die best aardig zijn maar niet

tamagotchi in leven kan houden

wereldschokkend. De jury heeft

door hem af en toe water en azijn

Post waarschijnlijk gekozen

te voeren. Electric Life past in

vanwege haar pragmatiek. Met

de huidige biodesign-beweging

het collectief Envisions gaat ze

aantrekkelijke stoel of een

en is niet uniek, maar met de

de samenwerking aan met de

kekke lamp een designprijs

energietransitie voor de deur zou

industrie, weet ze op te schalen en

kon winnen, is voorbij. Van

het zomaar een gamechanger

te voldoen aan bijna onmogelijke

ontwerpers wordt tegenwoordig

kunnen zijn.

randvoorwaarden. Idealisme

verwacht dat ze de actuele

De ontwerpen van Chloé

is mooi, maar het moet wel

vraagstukken aansnijden - en ze

Rutzerveld, Irene Stracuzzi en

uitvoerbaar zijn.

liefst ook oplossen.

Theophile Blandet zijn een stuk

Designprijs Noord-Brabant, van

De Designprijs Noord-Brabant,

minder praktisch en meer gericht

1/6 t/m 18/8 augustus in het

een tweejaarlijkse prijs met 10.000

op verandering van bewustzijn

Designmuseum in Den Bosch.

euro voor de winnaar, past in die

en gedrag. Rutzerveld ontwierp

designmuseum.nl

trend. De winnaars wisselen elkaar

een broche met daarin een

af, de ene keer is het een oude

stukje menselijk spierweefsel,

rot in het vak, de andere keer een

op energiezuinige en bijna

aanstormend talent. De vijf jonkies

CO2-neutrale wijze gekweekt

die voor de 2019-editie werden

in een laboratorium. Het is een

genomineerd, en wier werk te

statement tegen vleesconsumptie,

zien is in het Designmuseum

een lifestyle-uiting en een

Glimmende autolak op her

Den Bosch, horen alle vijf tot de

discussiestuk ineen.

en der gedeukt metaal? Nee:

wereldverbeteraars.

Electric Life van Terésa van

30

ontwikkeld, die de gebruiker als

De tijd dat je met een

MAT VAN DER HEIJDEN

Mat van der Heijden, Een looping (2019). Potlood-papier, 32,5 x 25 cm.

rechtaan hergebruikproject.

Afval van de Helmondse

Het verhaal/beeld breekt de waarheid open,

Irene Stracuzzi vestigt de

♦

Samenklitten feilloos plastic plakwerk

aandacht op de strijd om

waarin geen luchtbel te

Dongen springt meteen in

natuurlijke hulpbronnen onder

ontdekken is. Een weefsel van

het oog. Het project draait

de Noordpool. ‘Cartografisch

felgekleurde draadjes? Een

om bacteriën die elektriciteit

kolonialisme’ noemt ze het planten

illusie van oneindig veel dunne

opwekken waarmee je een lamp

van vlaggen op de zeebodem

verfslierten?

kunt laten branden. Samen met

waarmee landen gas en goud

En denk je het door te hebben,

de universiteit van Gent heeft

claimen. Ze zouden zich beter druk

dit zal dan ook wel verf zijn, dan

Van Dongen een bacteriebatterij

kunnen maken om het smeltende

is een volgend lijnenspel wél

zuiderlucht 6-7/2019

culture

l l e t o n zijn grootste mural ooit. Het licht speelt

je de weg geheel vrijwillig weer kwijtraakt

zowel met de texturen van het materiaal,

om te blijven verdwalen.

afwisselend mat, glanzend of geribbeld,

Let’s Stick Together. Ien Lucas, en Jochem

als met de vouwen en plooien die erin

Rotteveel. Van 5/5 t/m 16/6 in PARK

zijn aangebracht. Een eigenwijs op de

Tilburg. park013.nl

plint tot stilstand gekomen rol tape geeft het gebruikte materiaal – hier wel!

♦

– openhartig prijs. Aan de andere kant omhelzen of omklemmen de uiteindes van het plakplastic de schilderijen van Ien

Female gaze

Lucas, die de naar voren wijzende hoek van hun ondergrond markeren. Wat is

“Ik heb vrouwen hun lichaam

beeld, wat drager of omlijsting?

teruggegeven, hun lichaam dat baadde

Dat verf geen voorwaarde is voor

in het zweet van de modieuze opschik,

schilderkunst bewijzen Jochem Rotteveel

kant, corsetten, ondergoed, padding.

en Ien Lucas beiden. Schilderen kan met

De jurk hoort de vrouw niet te dragen,

opgebouwd uit over doek gespannen

elk materiaal en is niet gebonden aan

maar de vrouw de jurk”, zei Coco

draden. In PARK speelt de schilderkunst

een kader. In het experiment blijkt tape

Chanel (1883-1971), de ontwerpster die

verstoppertje.

een verbindend element, door Rotteveel

zich graag in mannenkleding hulde, ooit

lichaam uitgaan, en dus niet ‘objectief’

Net als de combinaties in de

beeldend ingezet én als middel om beeld

in een interview.

zijn. Mannen zouden die objectiviteit wel

duotentoonstelling Let’s Stick Together met

en ondergrond bij elkaar te houden.

werk van Ien Lucas en Jochem Rotteveel:

In het werk van Lucas is de tape een

we het over modeontwerpers hebben,

aantrekkelijk vinden – vrouwen kleden

een muur met knik breekt de open

gereedschap om strakke banen en vlakken

gaat het zelden over vrouwen. Mode

zich per slot van rekening om mannen te

ruimte en creëert steeds wisselende

te creëren, maar krijgt het restmateriaal

is mannenwerk. Nog steeds. Vrouwen

pleasen.

zichtlijnen. Met één stap naar rechts

opeens een hoofdrol in soft sculptures.

zweven over de catwalks, vooral vrouwen

raakt een glimmend roze paneel van

Als verpakte zwerfkeien duiken ze op in

zitten op de eerste rij; achter de schermen

te zien in het Gemeentemuseum in

Rotteveel opeens in gesprek met een

de tentoonstelling.

zijn het met name mannen die de lakens

Den Haag, toont uitsluitend werk van

iets gedempter doek in dezelfde kleur

In Let’s Stick Together verkleven beeld

uitdelen. Van vijftig vooraanstaande

vrouwelijke ontwerpers, kleding zonder

van Lucas. Dat vervolgens zelf strak

en drager, klitten doeken in twee- of

modehuizen, zo bleek uit onderzoek,

‘male gaze’ dus. Het debat blijft. “Ook

geflankeerd blijkt te worden door twee

drietallen bij elkaar en blijkt er lijm tussen

worden er zeven geleid door een vrouw.

heel intelligente vrouwen zeggen dat

van haar andere schilderijen om daarmee

twee ogenschijnlijk totaal verschillende

De tentoonstelling Wonder Women

een drieluik te vormen.

kunstenaars. Lucas en Rotteveel vinden

– Sterke vrouwen in de mode in Hasselt

willen verleiden”, zegt Miuccia Prada in

Ook de losse wand herbergt de nodige

elkaar in de vrije omgang met materialen.

is een eerbetoon aan de vrouwelijke

het bij de expositie verschenen boek.

geheimen. Wat is bijvoorbeeld de voor-

Hun werken spelen onder één hoedje in

ontwerpers die er altijd zijn geweest,

“We gebruiken nog steeds dezelfde

en wat de achterkant? Eén zijde is bijna

een onnavolgbare speurtocht en geven

van pioniers als Jeanne Lanvin en Jeanne

instrumenten daarvoor als vijftig jaar

volledig beplakt door Jochem Rotteveel:

elkaar verwijzende aanwijzingen. Waarna

Paquin tot Rei Kawakubo (Comme des

geleden.”

Werk van Ien Lucas

Chanel was een beroemdheid, maar als

Garçons) en Iris van Herpen in deze tijd,

Activistisch T-shirt van Maria Grazia Chiuri (2017).

hebben, zij weten immers wat mannen

De tentoonstelling in Hasselt, eerder

mensen van mode houden omdat ze

Het maakt nieuwsgierig naar door

maar die minder aandacht kregen dan hun

vrouwen ontworpen mannenkleding. Naar

mannelijke collega’s.

de ‘female gaze’: wanneer ziet een man er

Deze mannelijke dominantie stamt uit de tijd van de gilden, toen alleen

verleidelijk uit voor een vrouw?

Je kunt er ook de schouders bij ophalen,

mannen kleermaker (coupeur) konden

zoals ontwerpster Isabel Marant. “Ik ben

zijn; vrouwen waren hooguit naaister

blij dat er de laatste tijd veel over de rol

(couturière). Halverwege de 19e eeuw

van de vrouw wordt gediscussieerd, maar

noemde ontwerper Charles Frederic

van mij hoeft het niet zo opdringerig.

Worth zich als eerste couturier. Hoewel

Ik voel er niets voor om ideeën met een

voor de wet handelingsonbekwaam waren

hashtag de wereld in te slingeren; ik stop

er rond 1900 ook vrouwen met een eigen

liever schoudervullingen in een jasje.

modehuis.

Wonder Women – Sterke vrouwen

Dat het werk van vrouwelijke couturiers

in de mode. Van 13/4 t/m 15/9 in

onderbelicht bleef, werd behalve door

het Modemuseum in Hasselt.

traditionele ook door psychologische

modemuseumhasselt.be

factoren bepaald. Vrouwen zouden bij Werk van Jochem Rotteveel

het ontwerpen te veel van hun eigen

♦

31

design

zuiderlucht 6-7/2019

De werkplaats van Sundaymorning@ekwc.

In Oisterwijk is het zelden zondagmorgen 32

zuiderlucht 6-7/2019

design

De beste keramische ovens ter wereld staan in Oisterwijk, in de werkplaats van Sundaymorning@ekwc. “De kennis over keramiek zit tegenwoordig buiten Europa”, zegt directeur Ranti Tjan tegen EDO DIJKSTERHUIS. “De vraag is: hoe geven we die door?”

G

ewoon een wandje keramische

glazen hals en keramieken

tegels maken. Dat was het plan

bodem die Hella Jongerius

waarmee Marien Schouten rond

met plastic tape aan elkaar

de eeuwwisseling bij het Europees

plakte. En de installatie

Keramisch Werkcentrum (EKWC)

Before Departure (2008)

aanklopte. De tegels leken hem een aardige

van Eylem Aladogan,

ondergrond voor de abstracte schilderijen die hij

met vogels gesneden

toentertijd maakte. Er bleek echter niets ‘gewoons’

uit ongebakken klei die

te zijn aan het vervaardigen van plakken gebakken

elke vijf seconden wordt

klei met groen koperglazuur.

besproeid zodat ze net niet oplossen tot modder of

Dagenlang experimenteerde Schouten met

verdrogen tot stofkorrels.

verschillende varianten glazuur. En de klei bleek

Of de met smaragdgroene

weerbarstiger dan gedacht: du moment dat hij een

tegels beklede ruimte die Marien Schouten maakte in

boetserende vinger in het materiaal zette, riep dat een figuratief effect op. Maar na aanvankelijk verzet

De raceauto van keramiek van Filip Jonker.

museum De Pont in Tilburg.

Het EKWC is gewend

omarmde Schouten de figuratie en dompelde hij zich er zelfs in onder. In de vijftien jaar die volgden,

bakken kan grillig en soms desastreus uitpakken

tegen de stroom in te zwemmen. Toen het centrum

maakte hij vooral keramische koppen. Pas sinds een

– maar hij kan weer rustig ademhalen. Met een

in 1969 werd opgericht, was keramiek bepaald

paar jaar is hij weer voorzichtig gaan schilderen.

waarderend klopje op het eindproduct stapt hij

geen populair genre. Hoewel de Art & Crafts-

richting de gemeenschappelijke keuken, misschien

beweging eind 19de eeuw al had gezorgd voor een

hebben voor een kunstenaarscarrière, daarin

wel de enige plek hier waar kunstenaars competitief

moderniseringsslag en de Studio Movement een

staat Schouten niet alleen. Een drie maanden

gedrag vertonen.

eeuw later keramiek definitief het kunstdomein had

Een verblijf in het EKWC kan ingrijpende gevolgen

durende residentie pakt vaak uit als een artistieke

Het succes van het EKWC is deels te danken

binnengetrokken, hing er voor veel mensen nog een

snelkookpan, een periode die het bestaan

aan de technische mogelijkheden. Het instituut

sfeer van traditioneel pottenbakken en creatieve

vernauwt tot oventemperaturen, mallen, lusters en

beschikt over de allerbeste ovens ter wereld, die

therapie omheen.

mengverhoudingen. Kunstenaars omschrijven hun

ook nog eens groter zijn dan gebruikelijk. Maar

verblijf bij EKWC als een roestoestand die wordt

belangrijker nog dan de hardware is de kennis van

aanvankelijk gedreven door praktische motieven.

ondergaan in opperste concentratie en de afsluiting

de stafleden, van wie sommigen er al meer dan

Krachtenbundeling maakte het mogelijk betere en

ervan als een ontlading die eigenlijk altijd net te

dertig jaar werken. Veel ervaring kan beperkend

grotere ovens aan te schaffen; de samenwerking en

vroeg komt.

werken, je weet immers wat technisch onmogelijk

wederzijdse beïnvloeding die eruit voortvloeiden

is, maar de EKWC-specialisten hebben nog steeds

waren een mooi neveneffect. Drie historische

waar mensen in bestofte overalls lopen te sjouwen

de avontuurlijke experimenteerdrift van naïeve

panden in het vestingstadje Heusden werden

met grote sculpturen. Her en der staan mislukte

nieuwkomers. Niets is onmogelijk, de ‘residents’

verbouwd tot werkplaats. Hier ontwikkelde het

probeersels, vaak met stookschema’s ernaast.

worden continu gepusht om hun werk nog een tikje

instituut – toen nog Keramisch Werkcentrum

Het machinepark is indrukwekkend, de ovens het

radicaler te maken.

geheten – zich de eerste twaalf jaar in relatieve

Het EKWC ademt de sfeer van een werkplaats

onbetwiste middelpunt. Een beetje achteraf zit

Als je bedenkt dat het EKWC in de vijftig jaar van

Oprichter Jan Oosterman, zelf keramist, werd

onzichtbaarheid.

een kunstenaar uit te blazen met een biertje. Hij

zijn bestaan zo’n 1500 kunstenaars, architecten,

neemt felicitaties van collega’s in ontvangst; die

fotografen, ontwerpers en zelfs componisten heeft

begonnen de vette jaren. Het monumentale pand

ochtend is een groot beeld van hem uit de oven

verwelkomd, is de invloed op het kunstenveld

aan de Zuid-Willemsvaart bevatte tweeduizend

gekomen. Altijd een nerveus moment – de tien

moeilijk te overschatten. De resultaten zijn alom

vierkante meter werkruimte, twaalf studio’s en

procent krimp die klei ondergaat bij drogen en

zichtbaar. Zoals de inmiddels klassieke flessen met

twaalf appartementen voor residents. Om het

Met de verhuizing naar Den Bosch in 1991

>>

33

De vormgeving van een gidsland Te zien van 23 maart t/m 18 augustus 2019 designmuseum.nl

Modern Nederland 1963– 1989 DMDB-adv-Modern_NL-228x160mm.indd 1

14/04/2019 22:41

1 juni t/m 7 juli 2019 De natuur Groepsexpositie met Brabantse kunstenaars

WILLEM TWEE kunstruimte Boschdijkstraat 100 ‘s-Hertogenbosch WILLEM-TWEE.NL

and ot h er views o n natur e Gro ep st en t o o n st ellin g 24 au g u st u s t / m 6 o k t o b e r 2 01 9 Op en in g 24 au g u st u s 1 5:30 u u r

WILLEM TWEE kunstruimte Boschdijkstraat 100 ‘s-Hertogenbosch WILLEM-TWEE.NL

Beeld: Eva-Fiore Kovacovsky

Testing the Waters, 2016, AdeY

Het kunstwerk Garden Awakening uit 2018 van Marc Mulders dient als opmaat voor de expositie.

Opening zaterdag 1 juni 15:30 uur. Entree gratis.

The trees a r e i n vi ti ng t h e wi nd

zuiderlucht 6-7/2019

design

De keramische raceauto van Filip Jonker was misschien niet zo praktisch in gebruik, rijden deed hij wel, tot 150 kilometer per uur.

kopjes-en-potjes-imago af te schudden werd actief

Tjan wist toen al dat het centrum om

gezocht naar kunstenaars en ontwerpers, later ook

te overleven meer nodig had dan een

naar architecten.

naamsverandering. In hetzelfde jaar

In 2003 verzorgde het centrum een presentatie

behoorde het EKWC tot de belangrijkste

tijdens de Salone del Mobile in Milaan, talrijke

slachtoffers van de bezuinigingsdrift van

museale tentoonstellingen volgden. Er waren

staatssecretaris Halbe Zijlstra. Een jaar later

uitwisselingsprogramma’s met China, Senegal en

ging de subsidiekraan helemaal dicht, moest

Marokko, er stonden 22 werknemers op de loonlijst.

het instituut het plots met één miljoen euro

Behalve in menskracht werd er ook geïnvesteerd

minder doen. De crisis was acuut.

in techniek. Zo beschikte het EKWC al vroeg over

“Maar toen Wilders als gedoogpartner in de

een digitale freesmachine. En in 2010 werd met

regering stapte voelde ik het al aankomen”,

steun van de Europese Unie het zogeheten FabLab

vertelt Tjan. “We zijn dus al in 2011 plannen

geopend, dat 3D-tekenen, scannen, bewerken en

gaan maken, ook voor een worst case

printen mogelijk maakt.

scenario. Toen we de subsidie kwijtraakten en

Het was een periode van ongebreideld

we veertien van de 22 medewerkers moesten

Ranti Tjan: “Er wordt hier altijd gewerkt. Alle dagen van de week.”

experiment. Beeldhouwers als Anish Kapoor

ontslaan, wist ik dat we anders moesten

en Tony Cragg werkten in dezelfde ruimtes

gaan werken. Het centrum moest een

provincie dragen de andere helft bij, respectievelijk

als ontwerper Marcel Wanders en kunstenaar

publieksgericht open huis worden. Dan komt

300.000 en 160.000 euro. Er is een koffiebranderij

Armando. Het collectief DTILE Design ontwierp

de pers, en bereik je uiteindelijk de politiek.”

en bijbehorend café, ruimtes worden verhuurd en

keukentegels met geïntegreerde gasaansluitingen

Op de locatie in Den Bosch kon zo’n open

er zijn rondleidingen voor publiek. De residents

of ventilatieroosters die later werden opgenomen

huis niet worden gerealiseerd – als er een

betalen 6000 euro voor hun verblijf. Tjan: “Dat is

in de catalogus van Droog Design. De keramische

bus bezoekers voor de deur stond, was het

een aanslag op hun vermogen. Anderzijds merk

raceauto van Filip Jonker was misschien niet zo

verkeer ontregeld. Dus ging Tjan elders op

je dat de band tussen kunstenaars en instituut

praktisch in het gebruik, maar rijden deed hij wel,

zoek. Het HEMbrugterrein in Zaandam was

daardoor hechter wordt. Een werkperiode is geen

tot 150 kilometer per uur.

een schitterende plek, maar te dicht bij de

vrijblijvende uitnodiging meer. Mensen werken nog

postacademische opleidingen in Amsterdam.

intensiever.”

In 2011, een jaar na zijn entree als directeur, doopte Ranti Tjan het centrum om tot sundaymorning@

Subsidie terughalen ging alleen vanuit de

ekwc. Waar die naam vandaan komt? “We hebben

regio. “Dus focuste ik weer op Brabant.”

met alle medewerkers gezocht naar een nieuwe

In Oisterwijk, onder de rook van Tilburg,

Ondertussen kijkt Ranti Tjan ook naar de toekomst. “Nieuw personeel zal vrijwel zeker niet meer uit Nederland of zelfs Europa komen.

naam. Europees Kampioenschap Water Closetten

vond Tjan een oude leerfabriek. “De provincie

Industrie, expertise én opleidingen zijn hier

vonden we gewoon niet zo elegant”, grapt Tjan.

gaf ons een aflossingsvrije lening tegen 0,9

verdwenen. We publiceren veel en werken samen

Het werd een spel, waarbij namen als Claystation

procent rente zodat we het gebouw konden

met universiteiten in Engeland en China, maar onze

en Cassius Clay voorbijkwamen. Tjan: “Toen kwam

kopen en verbouwen. De opbrengst van het

vraag voor de komende tijd is: hoe gaan we om met

een medewerker met de naam Sundaymorning, en

oude pand hebben we deels gebruikt voor de

dat viel precies goed. In het gelijknamige liedje van

overbruggingsperiode. De rest staat op een

onze kennis en hoe geven we die door?” ZL

de Velvet Underground zit een echo, als de echo

beleggingsrekening. Daarmee is het EKWC

van onze ovenhal. Het paste ook omdat het bij ons

voor dertig jaar veilig.”

nooit ‘zondagochtend’ is. Het is hier eerder altijd

In Oisterwijk heeft het EKWC zich opnieuw

donderdagmiddag, of woensdagochtend. Er wordt

uitgevonden als instelling die de helft van de

gewoon altijd gewerkt, alle dagen van de week.”

exploitatie uit eigen inkomsten haalt. Rijk en

Eylem Aladogan aan het werk in haar atelier in Sundaymorning@ekwc.

35

28 JUNI – 21 SEPTEMBER

OP HET NETVLIES

Bekijk de grote historische gebeurtenissen van de 20e eeuw door de camera van Cas Fotografie is geen kunst maar een vorm van communicatie, stelde Cas Oorthuys (1908-1975), en altijd in dienst van het verhaal. De verhalen die Cas met zijn camera heeft vastgelegd variëren van een fotoreportage van de hongerwinter tot de strijd van onafhankelijk Nederlands-Indië. Maar hij stond voornamelijk bekend als de ‘wederopbouwfotograaf’. Oorthuys richtte zijn camera op de mens en zijn omgeving en behoorde tot een generatie documentaire fotografen die met een positieve blik op de mens wilde bijdragen aan een betere wereld. Hij liet een archief van bijna een half miljoen beelden achter. In het Limburgs Museum is van 28 juni t/m 21 september een overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien met eenmalig een extra sectie specifiek over Limburg.

De provincie Limburg fi nanciert het Limburgs Museum

© Cas Oorthuys - Nederlands Fotomuseum

Cas Oorthuys

zuiderlucht 6-7/2019

post zl

Het ongeluk zal zich snel openbaren

H

‘Lees het zo critisch mogelijk. Zelf twijfel ik aan alles.’

eeft het brievenboek nog een toekomst? Zullen er ooit gebundelde e-mails worden uitgegeven?

Een half jaar voor zijn tachtigste sterfdag, vorige maand, verschenen de brieven van Joseph Roth aan Stefan Zweig in vertaling, Elke vriendschap met mij is verderfelijk. En nu ligt er een bibliofiele uitgave, negentig genummerde exemplaren, met de brieven van F.B. Hotz aan zijn uitgever Theo Sontrop, Geniaal is niet direct het woord.

Rake titels zijn het. Roths brieven vormen een rozenkrans van zelfbeklag om Zweig over te halen nóg maar een keer geld over te maken. Roth leefde in hotels, gaf te veel geld uit en was alcoholist.

Hij verdiende als journalist en schrijver een behoorlijk inkomen, maar kwam altijd geld tekort. Zijn aanhoudend gebedel zette hun vriendschap zwaar onder druk.

De verhalen van Hotz zijn doordrenkt met een waterig sarcasme. In die categorie valt ook de titel van het brievenboek, afkomstig uit een van zelfspot druipende, drieregelige brief aan Sontrop over een aanpassing in het slot van een net voltooid verhaal.

F.B. Hotz (1922-2000) was een sobere stilist. “Wat een schrijver tot schrijver maakt, is de kwaliteit van zijn verwoording, en niets anders”, schreef hij. Woorden zijn klanken, ook als ze op papier staan. Een zin is pas geslaagd als het ritme deugt, en de melodie. De verhalen van Hotz, van oorsprong jazzmuzikant, zijn doordachte composities, met een beklemmende, soms dreigende ondertoon. Het ongeluk zal zich snel openbaren.

Joseph Roth (1894-1939) schreef uitbundiger, zwieriger, en tegelijkertijd genadeloos trefzeker. Hij schrok er niet voor terug om Zweig, als schrijver veel succesvoller dan hij, de les te lezen over zijn boeken en manuscripten. Om hem een paar regels later weer stroop om de mond te smeren: er is niemand die zo helder en waarachtig schrijft als jij, mijn dierbare Zweig. Stuur je me nog wat geld?

Hotz, die pas op zijn 53e debuteerde, was onzeker over zichzelf en voer blind op de mening van Sontrop. “Lees het weer zo critisch mogelijk, wat ik je bidden mag. Zelf twijfel ik aan alles”, vraagt hij hem over een verhaal voor Eb en vloed, toch zijn vijfde bundel .

Terwijl de boeken van Roth nog steeds goed verkopen, zijn de titels van Hotz, winnaar van de P.C. Hooftprijs, alleen nog tweedehands verkrijgbaar. Hij is “ontmoedigend snel uit het collectieve geheugen verdwenen, zeker voor een schrijver van zijn niveau”, schrijft Thomas Heerma van Voss in het voorwoord van Onrustige dagen, een bundel Hotz-verhalen waarmee uitgeverij De Arbeiderspers een poging doet de auteur weer onder de aandacht te brengen.

Misschien dat zijn fijnzinnige mix van weemoed en ironie een nieuw lezerspubliek trekt.

Misschien, in Hotz’ eigen woorden “zit het opeens in de lucht.” Wie weet.

Veel verhalen van F.B. Hotz spelen zich af aan het begin van de twintigste eeuw, een beloftevolle periode die veel decepties opleverde. Zoals de Eerste Wereldoorlog. In augustus 1980 stuurde Hotz zijn uitgever een briefkaart uit het West-Vlaamse frontgebied: Beste Theo, Om m’n vacantie niet ál te vrolijk te maken, zijn we in Poperinge waar Blunden en Sassoon (twee oorlogsdichters, WS) elkaar ontmoetten in ’17, tien km achter het front van de Ypres Salient. Evenals in Aug ’17 regent het.

Groet ook Martin, Frits Hotz WIDO SMEETS

37

edits

zuiderlucht 6-7/2019

De voorkeur van...

Steven Brunswijk

Blendr & Filtr RUIMTE VOOR GEPLOETER _ “Je wordt niet geboren met talent, je moet eerst een heleboel lelijke dingen maken. Jonge professionals leren tegenwoordig veel sneller, dankzij computers en

Het is niet mijn soort diepgang O

p een hoverboard zoeft hij naast zijn

boeken_ “Ik ben niet echt een lezer,

broer over het marmer in het Theater

daar heb ik het geduld niet voor. Een van

aan het Vrijfhof in Maastricht, het maakt

de weinige boeken die ik gelezen heb is

internet. Het nadeel van zo snel werk maken is dat je jezelf niet de

zijn toch al imposante gestalte nog wat

The Secret van Wallace D. Wattles. Ik heb

ruimte geeft voor die gênante, onafgemaakte dingen, terwijl in dat

imposanter. Cabaretier Steven Brunswijk

het niet uitgelezen, de gelijknamige film

geploeter juist de basis voor je latere ideeën ligt.”

speelt vanavond in het uitverkochte

van Rhonda Byrne heb ik wel uitgekeken.

Ontwerper Erik Kessels over het nut van mislukken.

bovenzaaltje van het theater.

Het gaat over de wet van aantrekking om

AFSCHERMEN VAN HET LEVEN _ “Ik hoop dat ik eindelijk

theater_ “Voorstellingen van

wat meer tijd krijg voor mezelf, dat ik me wat meer kan afschermen

collega’s zie ik amper. Daar kom ik

en ik dacht: het zal wel goedkomen

van de wereld, dat ik af en toe helemaal uit mijn leven kan

niet aan toe, maar ik geniet van mijn

als ik heel positief ga denken. Try to

verdwijnen.”

eigen voorstelling. Ik ben nooit naar de

make it positive, weet je wel. Ik zag

Schrijver Claudio Magris is net tachtig geworden en blikt vooruit.

Kleinkunstacademie gegaan omdat ik

in een parkeergarage in Tilburg vaker

bang was dat het ten koste zou gaan van

een Alfa Romeo 159 staan, ik parkeerde

iets te bereiken. Zoiets is mij letterlijk overkomen. Ik had 35.000 euro schuld

HET ZIJN DE ANDEREN _ “Polarisatie is een vorm van

mijn originaliteit en creativiteit. Humor

mijn krakbak ernaast. Keek er altijd in

verbreken van contact. Dat kan veel kwaad doen, omdat het ruimte

kun je niet leren. Jandino Asporaat vind

en dacht: als ik hier eens in kon rijden!

maakt voor destructieve krachten die het kwaad uitvergroten en bij

ik heel vrij, maar ik denk niet dat hij een

Onbewust was ik dat heel hard aan het

anderen leggen.”

vijfjarige opleiding heeft gehad. Dat is

uitstralen; op een dag reed ik exact die

Sociologe Christien Brinkgreve legt uit dat vooruitgang geen

het mooie aan hem, hij is een entertainer,

auto, grijs en met crème leren bekleding.”

vanzelfsprekendheid is.

comedy pur sang. Als ik kijk naar mensen die wel een opleiding hebben gedaan dan

DOMWEG TE INTERESSANT _ “De wereld was domweg

beeldende kunst_“Daar heb

zie ik een bepaalde gestructureerdheid.

ik hé-lè-maal niks mee. Nada, noppes,

te interessant voor Leonardo om dag in dag uit portretten te

Daar houden we van in Nederland, maar

absoluut niets. Museum De Pont in

fabriceren.”

vrij zijn in je hoofd is veel mooier. Klopt,

Tilburg? Ik zie de studenten wel eens met

Stefan Kuiper legt uit waarom Leonardo da Vinci zijn artistieke werk

met alleen humor kom je er ook niet,

een treurig gezicht uit de bus stappen,

veelal onvoltooid liet.

maar mijn voorstelling staat als een huis

die hebben er ook niet veel zin in volgens

nu.”

mij.”

BINNEN DRIE MAANDEN _ “In tien afleveringen van Undercover is anderhalf jaar schrijftijd gestoken. In Nederland moet alles

cabaret_ “Nederlandse cabaretiers

mode_ “Ik heb een soort van

snel (…), daar moet er binnen drie maanden een serie uit geramd

zijn allemaal goed hoor, toch kijk ik

schoenenfetisj. Vooral voor Air Max en

worden.”

liever naar de Amerikaanse stand up-

Adidas. Ik koop elke maand wel een paar

Actrice Anna Drijver over het kwaliteitsverschil tussen Belgische en

comedian Dave Chappelle. Dat is iemand

of vier. Waarom? Omdat die lekker lopen

Nederlandse tv-series.

die hilariteit kan combineren met hele

natuurlijk en er strak uitzien. Die Air

serieuze onderwerpen. Natuurlijk

Max 1’s… ik heb ze nu ook aan, ze zitten

HET BLAUW EN HET GRIJS _ “Alleen al uit een blauw en een

hebben Hans Teeuwen en Theo Maassen

fantastisch. Waarom vier? Je moet toch

grijs pak haal je een totaal van vier combinaties.”

ook diepgang, maar het is niet mijn soort

een collectie maken! Ik heb een stuk of

Arno Kantelberg van de Keuringsdienst van Mode legt mannelijke

diepgang. Zelf heb ik het graag over

vijftig paar, ha ha, ben nog niet zo lang

parlementsleden uit dat je ook met een saaie garderobe kunt variëren.

zware maatschappelijke onderwerpen

geleden begonnen.

zoals slavernij, Zwarte Piet en rechts-

Ik sport veel dus ik houd van kleding

TWEE MAAL PER WEEK _ “De wereld draaide nog niet om

extremisme. Dave Chappelle combineert

die lekker om het lijf zit, ik hou heel erg

kinderen, zoals nu. Ik zag mijn vader misschien twee maal per week

zijn humor met serieuze problemen zoals

van joggingpakken. Joggingbroeken, die

aan tafel, verder was hij druk met zijn makelaarsbestaan.”

the n-word, black life matters, feminism,

kan ik de hele dag dragen. Op het podium

Schrijver Bret Easton Ellis haalt herinneringen op aan vroeger.

political shit, dat soort dingen.”

wil ik er vooral fris uitzien, een T-shirtje,

38

zuiderlucht 6-7/2019

edits

Boeken top 10

colofon Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen.

Online: zuiderlucht.eu

1 — Ilja Leonard Pfeijffer Grand Hotel Europa (2)

2 — Peter Buwalda Otmars zonen (1)

3 — Michel Houellebecq

Steven Bru administr nswijk (Paramaribo, at naam maa ief medewerker to 1983) leerde voor en hij met kt maakte hi e bij Geenstijl en zijn filmpj D j es Tilburg, is zijn eerste cabaretp umpert. Als ‘Brabo nege verloofd en rogramma. heeft drie Hij woont r’ kinderen. in

Serotonine (4)

4 — Tim Fransen Het leven als tragikomedie (-)

5 — Murat Isik Mijn moeders strijd (-)

6 — Bart Van Loo De Bourgondiërs (3)

‘Ik hou heel erg van joggingpakken.’

7 — Joel Dicker De verdwijning van Stephanie Mailer (-)

8 — Lucinda Riley een spijkerbroek en mooie sneakers

over de eerste zwarte honkballer,

daaronder. Als mijn vrouw zegt dat

Jackie Robinson. Vroeger mochten

het me goed staat, dan voel ik me

zwarten geen honkbal spelen

ook goed.”

want ze waren minder. Basketball

10 — Michelle Obama

was helemaal lachwekkend, want

Mijn verhaal (-)

design_“Ik let eigenlijk alleen

werkelijk dat de zwarte Amerikaan

gaat, hoe ze gestroomlijnd zijn,

niet slim genoeg was om het

of ze robuust zijn en of ze kracht

spelletje te snappen. En kijk

uitstralen. Een van mijn favoriete

nu eens! In de film schreeuwen

auto’s is de Rolls Royce Ghost. Het is

duizenden mensen ‘We don’t want

een klassewagen maar ook verdomd

you, nigga’, ‘Get out of here, nigga’

snel… Als die een straat indraait dan

- en dan een homerun slaan. Ik

gebeurt er iets. Een dure Mercedes

kan me er wel mee identificeren,

valt niet op, een Ferrari is weer te

in Tilburg was ik een unicum,

patserig of te aanwezig. Of ik hem

er werd toch anders naar me

zou kopen als ik het geld had? Zé-

gekeken. Het was niet zo erg als bij

kèr-te-wé-ten. Schaamte? Ab-so-luut

Jackie Robinson, maar ik heb vaak

niet. Ik heb nu ook een dikke grote

moeten vechten voor mijn plek.

wagen, een Amerikaanse Dodge RAM

Dus ik begrijp zijn pijn. En daarom

en ook daarin krijg ik vaak een blik

komt die film zo binnen.”

van: is dit niet overdreven, maar ja ik

muziek_“Van reggae tot Nederlandstalig, van Franse rap tot

EMILE HOLLMAN

The Missing Inks

Amerikaanse hiphop. Een nummer dat ik heel erg voel is Dance With my Father van Luther Vandross.

(Zingt een eind weg.) Krijg er nu alweer kippenvel van. Mijn vader leeft nog, desondanks raakt me dat.

Heb hetzelfde met Als alle lichten zijn gedoofd van Marco Borsato. Het gevoel dat hij erin legt.”

film_“De allermooiste film die ik ooit heb gezien heet 42. Die gaat

9 — Esther Verhoef Façade (8)

blanke Amerikanen geloofden

op vormgeving als het om auto’s

heb er hard voor gewerkt.”

Zeven zussen (7)

themissinginks.com

E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098

PLEASERS _ Terwijl ik nog zat na te mokken over het niet-nomineren van Marente de Moors Foon en eigenlijk vond dat Jan van Aken maar eens een grote prijs moest winnen, ging Rob van Essen er met de Libris-literatuurprijs vandoor. De goede zoon, een betere winnaar dan het gedoodverfde Grand Hotel Europa, is een verontrustend boek over een niet zo verre en niet zo fijne toekomst. De literatuur zit er op dood spoor, boeken zijn instrumentele pleasers.

De krasjes die eigenwijze schrijvers nog denken te moeten aanbrengen, worden met disclaimers geneutraliseerd.

Van Essen schetst een dystopie waarin het individueel bewustzijn heeft plaatsgemaakt voor een geïmpregneerd collectief geheugen.

Mensen krijgen eenvormige informatie toegediend, en versterken dat door hun ervaringen zo veel mogelijk te kopiëren. In het echt en online.

Het verhaal van de ik-persoon wordt kunstig verweven met het relaas van diens oude, in een tehuis geplaatste moeder, “voor altijd opgenomen in een wereld waarin ze nooit meer alleen was, waar ze uit bed werd gehaald en waar ze in bed werd gestopt, waar eten en drinken voor haar klaar werden gezet en als het moest zelfs in haar mond gestopt of gegoten, waar ze geen beslissingen meer hoefde te nemen.”

Van Essen schrijft over de toekomst van overmorgen. Disclaimer: literatuur heeft geen voorspellende waarde.

(WS) Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Twan van de Brand, Daria Bukvić, Yannick Dangre, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Peter Janssen, Rowland Jones, Ben van Melick, Merel van den Nieuwenhof, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Aya Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Rheinische Druckmedien, Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

39

11 JULI 1 SEPTEMBER ‘19

ZOMERTHEATER

Bravo! meneer Bruegel

Laika, theater der zinnen

WWW.DEWERELDVANBRUEGEL.BE

BOKRIJK-Adv Watermeisje_228x325_ZL-def.indd 1

10/05/2019 10:11