ZL8/9 by ZOUT

Piet Oudolf

Berlinde De Bruyckere

Marcel van Hoef & Dominique Vleeshouwers

Martin Michael Driessen

Ross King

Eefje de Visser

Friedrich Fröbel

Brecht Koelman

Jozef van Wissem

Rob Schouten

8/9

zuiderlucht maandblad voor kunst en cultuur _

15e jaargang

8+9/2021

Wiosna van Bon

Heb je het gazon al gestreken? Ook de Nederlandse fotografiegeschiedenis heeft nu een canon

Maastrichts aardewerk Japanse prenten Geisha fotografie Kikusana als eerstejaars maiko

Centre Céramique

Japan Maastricht

Tentoonstellingen | 26 juni 2021 – 23 april 2022

‘Waar je bent, daar hoor je te zijn.’ Centre Céramique

identities

Video-portretten | t/m 10 oktober 2021

Photo Tobias Zielony Illustration Julian Braun Art Direction María José Aquilanti and Ann Christin Sievers

Associates and public supporters

www.ruhrtriennale.de

___________________

14 augustus t/m 25 september ___________________ 2021 #RT21

Hoever??? Wáár komt mijn eten vandaan?

www.discoverymuseum.nl

ZOMERSLAG

JUL>SEP C-MINE.BE GENK

ontwerp: Bureau BoschBerg

PODIUM SPEL BAR BOS

KRISTA SMULDERS + MICHIEL UBELS PRESENTEREN: Wat maakt een relatie tot een goede relatie? Is het vertrouwdheid, of juist spanning? Is het geborgenheid of de vrijheid om volledig jezelf te zijn? In hun nieuwste film ‘Intiem en Anoniem’ zitten Krista Smulders en Michiel Ubels met hun camera wekenlang op de huid van een verliefd stel. Intieme scènes en odes aan de liefde worden afgewisseld met zwijgende maaltijden en rituele ruzies. De relatie ontvouwd zich als een opeenstapeling van onlogische keuzes, ongemakkelijke confrontaties, rooskleurige verwachtingen en dankbare herinneringen.

LAA

In het tweede deel van de tentoonstelling tonen de kunstenaars dat de zoektocht naar de liefde niet heel anders is dan de magische blik waarmee kinderen de wereld bekijken: dieren kunnen praten, bomen dansen en zelfs tafels, auto’s en wolken zijn karakters waarmee je een gesprek kunt aanknopen. Krista Smulders en Michiel Ubels geven in ‘VOOR JONG EN OUD’ ruim baan aan de fantasie, en laten zien dat het magische denken ons een leven lang blijft achtervolgen. Reserveer je gratis tickets via: www.odapark.nl

SCHATTIGE EXPOSITIE VOOR KINDEREN + PIKANTE FILM VOOR VOLWASSENEN VAN 23-07-2021 T/M 31-10-2021 MERSELOSEWEG 117, VENRAY WWW.ODPARK.NL

PODIUM EXPO 09.2021 10.2021

ZO 26.09.2021 - 17:00 - OPENING EXPO

NANCY SLANGEN Image Waste (t/m 12.11)

Leo van Osch

WO 29.09.2021 - 20:15 - LEZING

JAN LEYERS Allah In Europa

DO 30.09.2021 - 20:15 - KLASSIEK

TRIO WANDERER Saint-Saëns, Boulanger, Ravel ZA 02.10.2021 - 20:15 - CONCERT

GIANMARCO CELLINI COLLECTIVE Carbone DO 07.10.2021 - 20:15 - KLASSIEK VR 08.10.2021 - 20:15 - KLASSIEK

BRODSKY QUARTET Bach, Britten en Schubert

WO 13.10.2021 - 20:15 - KLASSIEK

KIM VAN DEN BREMPT Moving Hands

DO 14.10.2021 - 20:15 - THEATER

LAZARUS & ROBBIN ROOZE Iemand moet het doen

VOOR AL UW VRAGEN OP HET GEBIED VAN AUTEURSRECHT

WO 20.10.2021 - 20:15 - KLASSIEK

DEBORAH CACHET & SOFIE VANDEN EYNDE La Chambre Bleue Musique précieuse in de Parijse salons ZA 23.10.2021 - 15:00 - FAMILIE

HETPALEIS / KIM KARSSEN & HENDRIK KEGELS Kier (vanaf 4 jaar) WO 27.10.2021 - 20:15 - KLASSIEK

SPARK EN VALER SABADUS Closer to Paradise

Advocaat ben je eigenlijk altijd. Ook op momenten van ontspanning. Dus ook als ik achter mijn schildersezel sta en een lik verf aanbreng op een schilderdoek, kunnen mijn gedachten soms toch even afdwalen naar een dossier: “als ik die zin nu eens anders formuleer”. Op momenten van ontspanning ontstaan niet zelden de beste ingevingen: even afstand nemen van het werk helpt daarbij. Als de ingeving ook na het opdrogen van de verf bruikbaar blijkt, is het helemaal mooi. Zelf ook actief in de creatieve sector weet ik hoe belangrijk het is om het eindproduct goed te beschermen of op te treden als mensen of bedrijven zonder toestemming of betaling goede sier maken met jouw creatie.

START TICKETVERKOOP 02.09.21! 5 VOORSTELLINGEN = KEUZEABONNEMENT INFO & TICKETS: WWW.CCMAASMECHELEN.BE

013 - 53 66 555 l.vanosch@kzoadvocaten.nl www.kzoadvocaten.nl

inhoud

colofon

zuiderlucht 8+9/2021

Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen. Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZL ExtraTijd kan via zuiderlucht.eu/extratijd Begunstigers krijgen ZL voor 65 euro per jaar

9 editorial — Herkent u dat

30 feuilleton — Van stoorzender

thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via

gevoel?

zuiderlucht.eu/begunstigers

Gelukkig grepen tal van kleine en fijne

Tuinarchitect Piet Oudolf | Kunstenfestival

festivals hun kans

Watou | Lustwarande

6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zuiderlucht.eu

10 De mens als noodlottige

avonturier

32 in beeld — 99 + 1 De Nederlandse fotografiegeschiedenis

Schrijver Martin Michael Driessen is de Bladmanager:

status van geheimtip voorbij

Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205

13 faits divers — Mural

c.gronenberg@zuiderlucht.eu

moet wijken

Hoofdredacteur:

Architect Wiel Arets wil geen

Wido Smeets

muurschildering op zijn gebouw

0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zuiderlucht.eu

heeft nu ook een canon

34 Wonen bij het kampvuur De eerste met 3D-printer gemaakte woning staat in Eindhoven

37 podcast — Olympische lolita Lola Lafon verbaast zich over de quasi

14 Een pleidooi voor

Eindredacteur:

aandacht en traagheid

Dieter van den Bergh

Marcel van Hoef en Dominique

0031 654 966098

Vleeshouwers doken in Japanse tuinen

pedofiele blik op turnster Nadia Comăneci

38 blendr & filtr — Ik ben

eerder beige, roze, gelig

d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen

Bij blank heb je gradaties, bij donker heb

17 pleased to meet you —

0031 628 646578

Eefje de Visser

k.winkelmolen@zuiderlucht.eu

Een gestileerd geheel van muziek, kleding,

Max Majorana

dans en licht

je gradaties, er zit van alles tussen

38 de vookeur van —

Wiosna van Bon

0031 626 789236 m.majorana@zuiderlucht.eu Administratie:

De camera is mijn gereedschap om in

18 Wanneer engelen

administratie@zuiderlucht.eu

een keel opzetten

ZuiderLeven:

Berlinde de Bruyckere over een wereld

Christiane Gronenberg

zonder onschuld en mededogen

gesprek te raken

39 zl boekentop-10 — Drankzucht Steviger borsten? Smeer ze in met

0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers:

20 De spelende mens

Sarah van Binsbergen, Yannick Dangre, Marleen

Friedrich Fröbel: van blokkendoos

Daniëls, Edo Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper

naar Bauhaus

Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Ben van Melick, Griet Menschaert, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie:

en gezakt

Griet Menschaert draagt haar last voortaan op haar hoofd

Bij de (her)introductie van de ZL-rubriek Perron Poëzie 2.0

26 bits — Helemaal mij Mat van der Heijden over een zelfportret uit 2015

26 studio — Sneller schilderen

dan je schaduw

41 / 64

dium

m e t T h e at

De maandelijkse service-en cultuuragenda met berichten uit de sector, tips en columns

Brecht Koelman doet zijn werk met geen greintje ironie

28 Een freak op een luit

Ursem Koeriers Venlo

Jozef van Wissem geeft het middeleeuwse

—

instrument een nieuw leven

ISSN: 1875-7146

40 het is niet niks — Gepakt

pec erS i a

Pieter Beek

24 Baas over de taal

ganzenvet en spinnenwebben

Capucijnenstraat 21 C10

naar uitkijkpost

Cover: Paul de Nooijer, Electriclawnmowingiron. Zie pagina 32-33

‘Ik vind de vrijheid een groot voordeel.’ 3 oktober 2021 t/m 3 april 2022

DE VERGETEN PRINSESSEN VAN THORN BOEK NU VIA LIMBURGSMUSEUM.NL

zuiderlucht 8+9/2021

editorial

Centrumplan Nieuwstadt

Naar het oude vertrouwde ritme

roeger, toen alles beter was, had je nog komkommerzomers. Er waren jaren bij dat de wereld leek stil te staan - dat de aarde rond is en om haar as draait, gold nog als feit, niet als mening. Dat was toen. Deze zomer was alles anders, het nieuws kookte over. De zoveelste corona-miskleun van Rutte & De Jonge werd verdrongen door de zondvloed boven de Eifel en omstreken, met tientallen doden en langdurige overlast tot gevolg. De verontrustende tekst en uitleg die het net gepubliceerde klimaatrapport van de ICCP er onbedoeld bij leverde, maakte een week later plaats voor de ontluisterende beelden van het vliegveld van Kaboel. Dat de wereld vrijwel de hele zomer werd geteisterd door bosbranden, en Haïti in één week een aardbeving en een orkaan kreeg te verwerken, verdween bijna naar de kantlijn. Het verbod op grote festivals zorgde ervoor dat de summer of love werd uitgesteld, en ook de aangekondigde reprise van de Roaring Twenties verdween van de radar. Gelukkig grepen tal van kleine en fijne festivals hun kans, al moesten we vaak schuilen voor de regen, en leverde het mondkapje-op-mondkapje-af in Duitsland en Vlaanderen kolderieke momenten op. De natuurkundige wetmatigheid Gelukkig grepen tal dat de wereld, wat er ook gebeurt, blijft draaien, maakt dat ook wij van kleine en fijne snakken naar het vertrouwde festivals hun kans ritme van voorheen, zeker in het culturele veld. Na anderhalf jaar ⏤ van onzekerheid en een daardoor onregelmatig verschijnend Zuiderlucht hopen we na dit nummer de vertrouwde frequentie weer te kunnen oppakken. Dat er genoeg reuring is om dat gevoel te rechtvaardigen, kunt u opmaken uit de omvang en de inhoud van deze ZL. Een paar krenten uit de pap wil ik u hier niet onthouden: het interview met schrijver Michael Martin Driessen, het ‘Japan-project’ van Marcel van Hoef en Dominique Vleeshouwers, de engelen-expositie van Berlinde de Bruyckere, de aan de 19de eeuwse opvoedkundige Friedrich Fröbel gewijde expositie in Wijlre (die door bovengenoemde zondvloed na een paar weken moest worden afgebroken) en de Eindhovense primeur van de eerste met een 3D-printer gemaakte woning in Europa. Dat ook de podia snakken naar het oude, vertrouwde ritme blijkt uit de Theaterspecial die u verderop aantreft, in het ZL Podium-katern. Wellicht herkent u dat gevoel als u eenmaal aan het lezen bent. WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

6. Juni – 31. Oktober 2021

Grenzkunstroute021 – fragil Infos und Tickets unter

n www.grenzkunstroute.eu Gefördert durch

11 TALENTED GRADUATES FROM 5 DUTCH ACADEMIES!

CACAOFABRIEK.NL/EXPO

zuiderlucht 8+9/2021

Martin Michael Driessen op zijn woonboot: ‘De werkelijkheid is zoveel groter dan de actualiteit, waarvoor andere vehikels dan de roman overigens veel geschikter zijn.’ foto Arie Kievit

De mens als noodlottig avonturier Sinds de prijswinnende verhalenbundel Rivieren uit 2016 is Martin Michael Driessen de status van geheimtip voorbij. Na een toneelcarrière in het buitenland leidt hij op zijn woonark een teruggetrokken bestaan als schrijver. YANNICK DANGRE sprak met hem. ‘Alleen maar verhevenheid is natuurlijk ondraaglijk, zowel in het leven als in de literatuur.’ 10

zuiderlucht 8+9/2021

et begon al ongewoon voor

het regisseursbestaan vervolgens weer

Napoleontische oorlogen, net zoals Homerus

Martin Michael Driessen

op. Pas tien jaar later neemt hij afscheid

zijn Ilias bijna een millennium na de

(Bloemendaal, 1954). Hij

van de bühne en keert hij, nu definitief,

Trojaanse oorlog maakte. De werkelijkheid

groeide op als zoon van

terug naar de literatuur. ‘Het theater was

is zoveel groter dan de actualiteit - waarvoor

een Duitse moeder en

een hartstochtelijke liefde van me, die

andere vehikels dan de roman overigens

een Nederlandse vader, in de naoorlogse

lang heeft geduurd. Maar op een bepaald

veel geschikter zijn. Dat neemt niet weg

jaren geen vanzelfsprekende situatie. Zelf

moment kreeg ik behoefte aan een ander

dat Zola en anderen schitterende en literair

ervoer hij die omstandigheid vooral als een

soort creativiteit, een andere manier van

geslaagde boeken hebben geschreven over

rijkdom: ‘Van het begin af aan beleefde ik

leven ook. Het theater speelt zich bijna per

de toenmalige actualiteit, maar volgens mij

de wereld in twee talen, waardoor ik zowel

definitie af in de stad, je bent afhankelijk

zijn dat uitzonderingen.’

met Nederland als Duitsland een diepe

van acteurs, muzikanten, technici, terwijl

emotionele binding voel.’

je bij het schrijven helemaal alleen bent. Ik

cancelcultuur heeft Driessen dan ook

wilde weten wat ik, zonder op andermans

weinig boodschap. Zijn protagonisten zijn

talent te kunnen rekenen en zonder met

niet voor niets vaak immorele types. ‘Ik

hem ingrijpend gevormd. ‘Van Nederlandse

anderen rekening te moeten houden, als

sympathiseer met schelmen als Donatien

familie hoorde ik hoe de nazi’s baarlijke

kunstenaar waard was.’

in De heilige of met een ongericht projectiel

Tegelijkertijd heeft de dubbele afkomst

Aan de huidige slachtoffer- en

duivels waren, terwijl men het langs

Of dat ook een kwestie van eerzucht was?

moederszijde vooral had over Duitse

‘Natuurlijk. Maar het ging mij vooral om de

schrijver identificeer ik me, nogal tegen de

heldenmoed en de vervloekte bolsjewieken

onafhankelijkheid, en om het feit dat je als

tijdgeest in, eerder met het perspectief van

die de eigenlijke schuldigen waren. Als

schrijver veel meer kan verdwijnen in wat je

de dader dan met dat van het slachtoffer. Dat

kind kwam ik zo al snel tot de conclusie

maakt. Als regisseur ben je constant met je

levert mij, juist als oude blanke man, soms

dat dé waarheid niet bestaat. Ook later, als

hele persoonlijkheid aanwezig om zo’n hele

moralistische afkeuring op, maar daar zal

kunstenaar, ben ik altijd beducht gebleven

voorstelling en acteursploeg in goede banen

ik mee moeten leven. Ik ervaar elke vorm

om absolute waarheden te poneren. Ik zoek

te leiden.’

van lef en assertiviteit als weldadig, zelfs

altijd naar mogelijke ándere waarheden, die in mijn ogen even valide kunnen zijn. ’

als Andrej in De pelikaan. Als mens en als

Zijn besluit had ook praktische gevolgen.

als die grensoverschrijdend is. “Panache”

Driessen ruilde het zwervende bestaan langs

is zo’n mooi woord daarvoor. Moed is een

Duitse en Franse schouwburgen in voor een

eigenschap die ik zeer bewonder, of die zich

een scène die uit een film lijkt geplukt: de

teruggetrokken leven op een woonboot

nu fysiek of moreel manifesteert. “Do not go

achttienjarige Martin Michael, voorbestemd

in het Zuid-Hollandse Puttershoek, een

gentle into that good night”, dichtte Dylan

om een rechtenstudie aan te vatten, neemt

onooglijk plaatsje waar ‘het makkelijk is een

Thomas, “Rage, rage against the dying of the

onaangekondigd de nachttrein naar

social distance van anderhalve kilometer te

light”.’

München om er theaterwetenschappen

handhaven, iets waar ik van nature toe neig.’

te studeren. Hij blijft hangen in de stad

Hij voelt zich er ook vandaag nog in zijn

gezien als ‘een uiterst linkse pacifist. Om

en werkt er onder andere met Ingmar

sas en schrijft er, tussen het permanente

deze paradox te illustreren: ik gebruik ook

Bergman, waarna het bestaan als toneel-

renoveren van zijn drijvende behuizing

voortdurend taal en iconografie van de

en operaregisseur hem een kwarteeuw

door, in een hoog tempo verder. ‘Door zo

Bijbel in mijn werk, zonder in het minst

lang opslorpt. Daar komt abrupt een einde

lang te wachten met schrijven, heeft zich

gelovig te zijn. Men schrijft waarover men

aan in 1999, wanneer zijn vier maanden

heel veel materiaal in me opgestapeld, en

goed kan schrijven, ook al keurt men het in

oude zoontje overlijdt. ‘Dat verlies was

dat komt er nu in één lange stroom uit.

morele zin soms af.’

de grootste cesuur in mijn leven. Hoewel

Bovendien moet ik ook wat vaart maken wil

Kortom, Driessen neemt, zoals het

ik al teksten vertaalde en voor het toneel

het nog zoiets als een oeuvre worden,’ lacht

een kunstenaar betaamt, de vrijheid

bewerkte, ben ik pas na die gebeurtenis

hij.

om te schrijven waarover hij wil, met

Dat kunstenaarschap begon vroeg, met

ook zelf fictie gaan maken. Ik heb toen,

Het resultaat zijn stilistisch verfijnde

Toch beschouwt Driessen zichzelf politiek

alle stilistische middelen en bizarre

als een soort razende rouwverwerking, in

romans als De pelikaan en bekroonde

plotwendingen die hij verkiest. ‘Precies

nauwelijks zeven weken de anarchistische

verhalenbundels zoals Rivieren, boeken over

daarom zijn sommige van mijn boeken

roman Gars geschreven.’

eenzame smiechten die, in lang vervlogen

schelmenromans. In dat genre kan je als

tijden en meestal ook in exotische decors,

auteur werkelijk álles laten gebeuren. Je

met alle geldende prozawetten en laat

worstelen met zichzelf. Literaire, Bijbelse en

hoeft je niet te houden aan een coherent

hij ridder Gars als een Don Quichote

mythologische knipogen zijn nooit ver weg;

plot en kunt gewoon doen waar je intuïtie je

allerlei verknipte avonturen beleven. Van

de huidige tijd daarentegen wel. ‘Dat is een

heen leidt. Elke denkbare gebeurtenis vindt

bekentenisproza is geen sprake, van een

doelbewuste keuze. De kracht van de roman

zijn plaats. Dat is vrijheid.’

literaire schelmenstreek des te meer.

ligt juist in de afstand tot zijn onderwerp.

In dat debuut neemt Driessen een loopje

Hoewel het boek beantwoordt aan een langgekoesterd verlangen neemt Driessen

Waarmee we zijn aanbeland bij een

Afstand is kracht. Tolstoj schreef ook

kernbegrip in zijn schrijverschap. ‘Vrijheid is

pas een halve eeuw na dato over de

de uitoefening van de vrije wil. In mijn werk >>

KO E N VAN ME CH E L E N G E NK (BE )

L A B IO M I STA ×

E E N EVOLUEREND K U NSTWE RK OVER DE MIX VA N HET LEVEN

SE IZ O EN 2021 1 APRIL TOT 7 NOV EMBER

Een initiatief van

Met de steun van

LABIOMISTA.BE

zuiderlucht 8+9/2021

Faits divers

uit die zich vaak in een zekere avontuurlijkheid, zowel

Martin Michael Driessen

MURAL MOET WIJKEN

in de decors als in het karakter van de hoofdpersonages.

(Bloemendaal, 1954) debuteerde

Ik meen dat de mens van nature nieuwsgierig is, maar

in 1999 met de anarchistische

dat die ontdekkingslust met het ouder worden vaak

ridderroman Gars. Na een lange

verloren gaat. Dat betreur ik. Ik bewonder mensen die

pauze volgde in 2012 Vader van

levenslang het avontuur blijven zoeken, en dat probeer

God, een parabel over Jozef

ik zelf ook te doen. Het theater was het eerste avontuur,

die zijn uitverkoren zoon wil

en schrijven het huidige. Dat heb ik zelf geforceerd,

behoeden voor het lot dat hem

door tegen de verwachtingen van mijn omgeving in te

wacht. Later volgden De pelikaan,

gaan. De mooiste dingen in het leven zijn de dingen die

Rivieren en Mijn eerste moord,

je op eigen kracht doorzet, zonder een afgebakend pad

romans en verhalen waarin

te volgen. Zo heb ik nu voor de eenzaamheid van mijn

Driessen vaak outsiders opvoert

woonark gekozen om me volledig te kunnen toeleggen

die in de knoop raken met

op mijn werk, waarin ik – dat spreekt – avontuurlijk

zichzelf. Zijn werk voelt haast

wil blijven. Zoals ook schrijvers die uiterlijk een zeer

exotisch aan, want hij schrijft in

burgerlijk leven leidden zoals Thomas Mann, in hun

een on-Nederlands rijk idioom

werk telkens opnieuw nieuwe horizonten zochten.’

en kiest vaak exotische decors

De bewoners van het wooncomplex Kedentsche Hoek in Tilburg zijn boos omdat de muurschildering, een van de grootste in de stad, op last van de architect moet verdwijnen. De schildering, geïnspireerd door het textielverleden van de stad, is van kunstenaar Collin van der Sluijs; het complex is een ontwerp van architect Wiel Arets; beiden komen uit Maastricht. Arets was niet gekend in het maken van de mural, hij beroept zich op het auteursrecht. Van der Sluijs hoeft niet te wanhopen, hij krijgt waarschijnlijk een vervangende opdracht.

Tegenover het avontuur staat dan weer het noodlot,

waarin hij de mens laat worstelen

dat Driessen zelf zo bruut aan den lijve ondervond.

met zichzelf, de geschiedenis en

ONVERGETELIJK MOEDIG

Ook zijn personages krijgen er voortdurend mee

het noodlot. Een avonturier in de

te maken. ‘Een mens weet pas wie hij werkelijk

Nederlandse letteren.

De uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren aan Astrid Roemer gaat niet door. De Taalunie heeft het feessie afgeblazen nadat de Surinaamse schrijfster op Facebook had laten weten de wegens 15-voudige moord veroordeelde oud-president Desi Bouterse geen moordenaar te willen noemen. Hij zou juist ‘onvergetelijk moedig’ zijn en een standbeeld verdienen ‘voor het op gang krijgen van het dekolonisatieproces’. Roemer noemt de afgelasting op Facebook ‘een pak van mijn hart’. Ze is blij ‘dat die ellende niet meer in het verschiet ligt.’

is wanneer hij geconfronteerd wordt met iets onontkoombaars, iets dat groter is dan hijzelf – dat is de dramaturgische functie van het noodlot in mijn verhalen. Soms echter gaat het alleen om iets dat mijn protagonist weliswaar als noodlot ervaart, maar dat in werkelijkheid alleen bestaat in zijn eigen perceptie. De acteur in FleuveSauvage uit de bundel Rivieren valt ten prooi aan een destructief zelfbeeld, aan manische zelfoverschatting en

‘Als een soort razende

alcoholisme. Hij stileert

rouwverwerking

held, maar is in wezen

heb ik in nauwelijks zeven weken de anarchistische roman

zichzelf tot tragische een geval voor de psychiatrie.’ Driessen lijkt de mens dan ook als een

CARRY VAN BRUGGEN

noodlottig avonturier

Na de revival in de jaren tachtig lijkt schrijfster Carry van Bruggen (1881-1932) op weg naar een nieuwe herwaardering. In de legendarische, vorig jaar hernomen Salamanderreeks brengt uitgeverij Querido nu de roman Een coquette vrouw op de markt. In die reeks verscheen afgelopen jaar ook al Eva, een sleutelwerk uit haar oeuvre. Een ander bekend werk is Prometheus, een studie over de ontwikkeling van het individualisme in de literatuur. Carry van Bruggen was een zus van schrijver/politicus Jacob Israël de Haan.

Gars geschreven.’

te beschouwen,

⏤

een combinatie die gelukkig ook voor veel humor zorgt,

een ander kenmerk van zijn proza. ‘Het komische en het grandioze liggen heel dicht bij elkaar in het leven. Dat zie je bijvoorbeeld bij Shakespeare, die de tragiek van zijn stukken telkens vermengt met de gekheden van de hofnar en het platvloerse van het lagere volk, en dat met groot effect. Alleen maar verhevenheid is natuurlijk ondraaglijk, zowel in het leven als in de literatuur, en daarom koppel ik graag grote noodlottige gebeurtenissen aan de banaliteit van het leven. Dat zorgt voor de nodige relativering. Het is een poging om met de tragieken en het onontkoombare om te gaan.’ ZL

Martin Michael Driessen is op 27 augustus samen met Marente de Moor te gast bij literatuurfestival Zin in Zomer in Genk. zininzomer.be

zuiderlucht 8+9/2021

Een pleidooi voor aandacht en traagheid

Marcel van Hoef (r) en Dominique Vleeshouwers: ‘We zijn allebei eigenzinnig, maar met de ogen open.’ foto Harry Heuts

zuiderlucht 8+9/2021

De rust en de concentratie in Japanse tuinen brachten kunstenaar Marcel van Hoef en muzikant Dominique Vleeshouwers tot een gezamenlijk project waarin schilderij en slagwerk samenkomen. PAUL VAN DER STEEN zocht ze op. ‘Die precisie, dat losgezongen zijn van tijd is in onze maatschappij wat verloren geraakt.’

Roermond, een bijna volmaakte stilte kent. Vleeshouwers repeteert in zijn eentje, al is het podium het uiteindelijke doel, ook al was het tijdens de lockdown anders. ‘Bij mijn debuut met het Concertgebouworkest waren geen toeschouwers. Ik had alleen een camera voor mijn neus.’ Begin 2020, net voor corona het publieke leven stillegde, kreeg Vleeshouwers in een volle zaal de Nederlandse Muziekprijs uit handen van cultuurminister Ingrid van Engelshoven, de hoogste onderscheiding voor jong talent. Hij kwam daarmee in een rijtje te staan met onder anderen violiste Janine Jansen, harpiste Lavinia Meijer en cellist Pieter Wispelwey. Vleeshouwers is

idden in het

Die drang werd alleen maar groter na een

de eerste slagwerker die de prijs kreeg.

Japanse Kyoto

bezoek aan Japan, waar hij met het Tokyo

Zijn vakmanschap en zijn ‘brede oriëntatie’

liggen bijzondere

Sinfonietta speelde en zich aansluitend

werden geprezen. Hij speelt onder andere

tuinen: achter de

verdiepte in de Japanse slagwerktraditie.

met Asko|Schönberg, het Nederlands

aanplant, de vijvers

Tijdens zijn verblijf bezocht hij ook de

Blazers Ensemble en het Nederlands

en de rotspartijen

tuinen van Kyoto.

Kamerorkest en doet daarnaast projecten

zit veel denkwerk,

Vleeshouwers: ‘Omdat Marcel bezig is

onderhoud gebeurt met de grootste zorg.

met landschappen en met rust en ritme,

Soms hebben ze iets surrealistisch, zoals

benaderde ik hem voor een gezamenlijk

de mostuin van Saiho-ji (120 verschillende

project rond Six Japanes Gardens.’

soorten!) of de bedding voor een imaginaire

Van Hoef: ‘Zonder dat Dominique het wist,

met een blaasorkest, breakdancers en elektronica. Hij ziet raakvlakken met Van Hoef: ‘We zijn allebei eigenzinnig, maar met de ogen open.’ Van Hoef: ‘Kunst moet geen

waterstroom. ‘Het zijn coconnetjes binnen

had ik een bezoek aan Kyoto en die tuinen

ontoegankelijk eiland, iets voor alleen de

een miljoenstad’, vertelt de Roermondse

gepland. Bij de mostuinen van Saiho-ji

incrowd worden. Tegelijkertijd kun je met

kunstenaar Marcel van Hoef. ‘Plekken die in

gaat dat niet vanzelf. Je moet per brief een

die houding toch een eigenzinnige weg

balans zijn. Ze bieden een ongekende rust.’

verzoek sturen. Voordat je de tuin in mag,

kiezen, wars van trends en modes.’

wacht je ter plekke nog een tempelritueel.’ Slagwerker Dominique Vleeshouwers

Zijn indrukken legde Van Hoef vast op zes

De twee delen nog iets: ze groeiden allebei op in Altweerterheide, een kerkdorp

werd op zijn beurt geraakt door de manier

ronde panelen die weer corresponderen

van Weert met goed duizend inwoners.

waarop het personeel te werk ging: ‘Met

met een deel van Saariaho’s compositie. Met

Geen voor de hand liggende artistieke

schaartjes, harkjes blaadje voor blaadje

behulp van speciaal vervaardigde stellages

kraamkamer; toch raakte Marcel van

oprapend, strevend naar de perfectie,

hangen de panelen in de ruimte.

Hoef (1967) er als kleuter verslingerd aan

wetende dat dat nooit helemaal lukt. Die

Het samenkomen van twee artistieke

het tekenen. De een kwart eeuw jongere

precisie, dat losgezongen zijn van tijd is in

werelden in Six Japanese Gardens maakt dat

Dominique Vleeshouwers (1992) was zeven

onze maatschappij wat verloren geraakt.

mensen anders gaan kijken, zegt Van Hoef. ‘

toen de plaatselijke harmonie langskwam

Wij zijn drukker met de waan van de dag.”

‘Elk afzonderlijk muziekstuk duurt drie, vier

op de basisschool; hij werd gegrepen

Van Hoef, al decennia gestaag

minuten. In een museum of galerie gaat je

door het slagwerk. ‘Altweerterheide was

doorwerkend aan een oeuvre van

blik misschien drie, vier seconden naar een

een veilige plek waar je op je gemak

realistisch-vervreemdende schilderijen,

schilderij; nu kijk je er voor de volle duur

kon uitvinden wat je leuk vond, zegt

en Vleeshouwers, de internationaal

van een compositie naar. Het zorgt ervoor

Vleeshouwers. ‘Talent wordt er niet heel

furore makende slagwerker, proberen het

dat je meer gaat zien.

vroeg al één bepaalde richting uitgeduwd.’

inspirerende van deze plekken nu te vangen

Andersom wordt het luisteren een

Van Hoef herkent dat. Net als Vleeshouwers

in hun gezamenlijke project Six Japanese

intensere ervaring.’ Hij ziet een parallel met

komt hij niet uit een kunstzinnig gezin. ‘Als

Gardens.

de Japanse tuinen, ‘dat zijn ook pleidooien

jongen van het dorp heb ik me op het eerste

voor versterkte aandacht, voor meer

jaar van de lerarenopleiding Tilburg wel

traagheid.”

stilgehouden’, herinnert hij zich. ‘Ik zoog

Hun samenwerking begon bij Vleeshouwers. Als slagwerker had hij Six Japanese Gardens van de Finse componiste

Normaal gesproken werkt Van Hoef in de

veel indrukken op, was met zeventien jaar

Kaija Saariaho al een tijdje op zijn lijstje

eenzaamheid van zijn atelier dat, hoewel

ook de allerjongste.’ Vleeshouwers ervoer

ooit nog eens uit te voeren werken staan.

amper honderd meter van de Markt van

op het conservatorium een achterstand op >>

Het combiticket voor 26 musea in het hart van de Euregio Maas-Rijn. Verkrijgbaar in de musea of online op naarhetmuseum.eu.

büro G29

naar het museum!

‘Bij mijn debuut met het Concertgebouw orkest waren geen toeschouwers. Ik had alleen een camera voor mijn neus.’

⏤ medestudenten die, mede door de inbreng van thuis, al veel gezien, gehoord en gedaan hadden. ‘Ik heb twee keer zo hard moeten werken als anderen. Geen straf, hoor. En ik hou wel van uitdagingen. Maar het betekende wel dat ik van acht uur ’s morgens tot elf uur ’s avonds op het conservatorium

BEGAS HAUS Heinsberg • Burgenmuseum Nideggen • Continium XL • De Vondst Heerlen • Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich • Energeticon gGmbH Alsdorf • IKOB – Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • KuK Monschau • Kunsthaus NRW Kornelimünster • Leopold-Hoesch-Museum Düren • Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen • LVR Freilichtmuseum Kommern • LVR Rheinisches Industriemuseum Euskirchen • Museum Vieille Montagne Kelmis • Museum Zinkhütter Hof Stolberg • Museum Zitadelle Jülich • Nederlands Mijnmuseum Heerlen • Papiermuseum Düren • Römerthermen Zülpich – Museum der Badekultur • SCHUNCK Heerlen • Stadtmuseum Düren • Stadtmuseum Eupen • Suermondt-Ludwig-Museum Aachen • Thermenmuseum Heerlen • Töpfereimuseum Raeren • Vogelsang IP Schleiden

was.’ Innerlijke drive is sowieso het allerbelangrijkst, vindt Van Hoef. ‘Het gaat meer dan wat ook om willen. Van mijn lichting op de opleiding ben ik de enige die als kunstenaar actief is.’ Die drive zag Van Hoef ook bij Vleeshouwers toen die hem in 2013 benaderde voor een eerste samenwerking. De slagwerker maakte voor zijn bachelorexamen een interdisciplinaire voorstelling over kindsoldaten, samen met de organisatie War Child. ‘Ik werkte al samen met een crew van de filmacademie, en wilde ook schilderkunst een

naarhetmuseum.eu

rol geven. Toen heb ik Marcel benaderd.’ Van Hoef: ‘Ik dacht meteen: die snapt het. Deze jongen is niet alleen aan het afstuderen, hij is ook zijn netwerk aan het vergroten en zijn blik aan het verbreden.’ Vleeshouwers is van de education permanente, hij wil blijven leren. Tijdens zijn studiereis door Japan bracht een slagwerkster hem ‘technieken bij op het gebied van ademhaling en hara, het via de buik contact maken met je gevoel. ‘Daar heb ik echt wat aan gehad. Van Hoef durft na zijn bezoek aan Japan verder in het detail te duiken. Waar hij het voorheen vooral zocht in zijn interpretatie van architectuur en landschap, zoomt hij nu steeds vaker in. ‘Bijvoorbeeld op de rimpeling van of de spiegeling in water.’ Door de samenwerking leren de twee ook van elkaar. De kunstenaar: ‘Bij een eerder concert baseerde Dominique zijn spelen heel erg op de manier waarop ik schilder. Het handelen en het wachten. Het heel snelle tegenover het heel langzame. Als een soort choreografie. Dan sta je daarna toch anders, bewuster van jezelf en je handelen. in je atelier.’ De muzikant: ‘Marcel zie ik beginnen met een volledig wit doek, terwijl ik begin met een pagina vol noten. Dat met niets beginnen inspireert. Ik denk niet dat ik ooit zoals mijn collega Thomas van Dun ga komen met een eigen stuk voor slagwerk en groot orkest, maar ik probeer wel steeds meer ruimte te scheppen voor het zelf maken en improviseren.’ ZL

Marcel van Hoef en Dominique Vleeshouwers, Six Japanese Gardens. Op 10/9 (première), 11/9, 12/9, 18/9 en 19/9 in de Minderbroederskerk in Roermond. Van 25/9 t/m 27/9 bij Art Gallery Rozendaal in Montfort. Op 13/11 en 14/11 tijdens festival November Music in Den Bosch. marcelvanhoef.nl en dominiquevleeshouwers.com

zuiderlucht 8+9/2021

Eefje de Visser

Een gestileerd beeld van muziek, kleding, dans en licht.

⏤

efje de Visser had alles klaar staan voor haar tour rond haar nieuwe album Bitterzoet, toen corona daar een streep door zette. Op 31 mei 2020, het einde van de eerste golf tekende zich af, was ze mijn gast in de muzikale talkshow Quarantalks vanuit de Maastrichtse Muziekgieterij. Ze had toen iets bedacht, als alternatief voor de in het water gevallen tour. Een film. Opgenomen in de loft in Gent waar ze woont met haar vriend Pieterjan Coppens, die op Bitterzoet bas speelt en drumt, en die samen met Eefje het album produceerde. Hun loft is behalve hun huis ook hun repetitieruimte en hun opnamestudio. Als voldoende mensen zich zouden inschrijven voor de film, vertelde ze, konden ze hem maken. Met de opbrengst kon ze hopelijk iets doen voor haar nu werkeloze band en crew. De film werd zo’n beetje het tegenovergestelde van al die andere in quarantainetijd gestreamde huisconcerten. Daar was de huiselijkheid de troef, de knulligheid de norm, en droegen het blikkerige geluid, de plots per ongeluk door beeld lopende kat, hond of kind, en de zo nonchalant mogelijke kleding van de artiest bij aan het gevoel dat die ergens in Londen of New York niet alleen zijn eigen landerige quarantainetijd zat te verdrijven, maar ook die van jou. Zo niet bij Eefje de Visser. Bij haar zijn styling en esthetiek niet de puntjes op de i, maar integraal onderdeel van haar conceptueel denken over kunst. Dus was de concertfilm Bitterzoet, net als haar artwork en haar clips, een gestileerd geheel van muziek, kleding, dans en licht. Tekenend voor de populariteit van Eefje de Visser (ik hoorde van een docent op een muziekopleiding dat ze onder zijn vrouwelijke studenten de meest genoemde invloed is) was de belangstelling voor de film: in Eindhoven en Amsterdam verkocht de première meteen uit. Bij gebrek aan optredens trok nu de registratie ervan volle zalen. Net als Spinvis en, tot zijn dood, Luc De Vos krijgt De Visser regelmatig de vraag waar haar teksten over gaan – alleen de vraag al is een onbedoeld compliment. De poëzie, het schetsen van sferen en het raadsel van de associaties maken het onmogelijk om die vraag in een paar zinnen te beantwoorden, zeker met de eenduidigheid zoals de vragensteller zich die wenst. Vorig jaar september, tijdens het Bruis-festival in Maastricht, liet Eefje de Visser met haar band de liveshow zien waarmee ze dat voorjaar in de startblokken stond. Het was een fraaie trip van een show, broeierig en spannend in de afwisseling van warmte en kilte. Af en toe sprak ze de bezoekers toe, een handvol woorden om hen te bedanken voor hun komst, niet meer. Sympathiek, maar ook tekenend voor de magie van de show dat die korte onderbrekingen de betovering doorbraken. Alsof iemand tijdens een spannende film even op pauze drukt, en je je weer realiseert dat het inderdaad een film is.

pleased to meet you

Broeierig en betoverend

LEON VERDONSCHOT

zuiderlucht 8+9/2021

Wanneer engelen een keel opzetten

foto Mirjam Devriendt

Toen de lockdown voorbij was, mocht ook de expositie Engelenkeel van Berlinde De Bruyckere eindelijk worden gezien. PASCALLE MANSVELDERS is danig onder de indruk. ‘Zo ziet de wereld er uit als gevoelens van onschuld en mededogen ontbreken. IJskoud.’ 18

zuiderlucht 8+9/2021

Engelen zijn boodschappers. Ze berichten

oewel het muisstil is tussen

maar ook trots. In zichzelf gekeerd, maar

de sculpturen van Berlinde

niet van ons afgesloten. Onder de vleugels

vanuit een andere orde. Maar wat hebben

De Bruyckere zou je durven

komen krachtige kuiten tevoorschijn. Ze

ze ons te vertellen? Wat komt er uit hun

zweren dat je David Bowie

staan op de toppen van hun tenen, de

engelenkeel? Geluiden over het lijden van

Heroes hoort zingen, in een hopeloos

engelen. Stijgen ze op of komen ze neer?

de mens. Oorverdovend geschreeuw over

lijkende zoektocht naar bescherming -

Wankelen ze? Gaan ze vallen misschien?

onmetelijk verlies. Maar ook verhalen over

‘We’re nothing, and nothing will help us’.

Spoiler alert: engelen bestaan niet. Maar

schoonheid als troost en hoe alles dat leeft

al hebben we er nooit eentje onder ogen

steun nodig heeft. In elke melodie die uit

Er staan vier schilden, groot genoeg om je

gehad, toch denken we te weten hoe ze

een engelenkeel opstijgt, echoot het belang

compleet in te verstoppen. Ze verwijzen

eruit zien. We zien ze als intermediairs die

van perspectief.

naar de Amazones, de vrouwelijke krijgers

ons een inkijkje geven in de sferen tussen

uit de Griekse mythologie. Over de schilden

hemel en aarde, koesteren de symboliek

dat van de op de tenen balancerende

zijn wassen afgietsels van dierenhuiden

van de beschutting die ze bieden, putten

aartsengelen - te bevriezen, wordt alles

gedrapeerd. Ze resoneren het oeuvre van

kracht uit die verbeelding. Intussen zijn

mogelijk dat eraan voorafging en erop

Berlinde De Bruyckere (Gent, 1964), de

we vergeten dat het de kunst is die ons dit

volgt. En alles dat mogelijk is wordt

Vlaamse kunstenares die zich gestaag

alles heeft gebracht: het waren kunstenaars

overgelaten aan het perspectief van de

heeft opgewerkt tot de voorhoede van de

die ons vanaf de middeleeuwen hebben

kijker zelf. Eigenlijk gaat Engelenkeel niet

hedendaagse kunst.

gewezen op de rol van engelen in ons

over engelen maar over tijd - waarmee

bestaan.

De Bruyckere sculpturen van een vierde

Haar doorbraak naar het grote,

dimensie voorziet. Ze vangt de tijd in een

internationale publiek is van 2013, toen ze op de Biënnale van Venetië indruk maakte met haar installatie Kreupelhout. Ze liet zich daarbij inspireren door San Sebastiaan, een van de pestheiligen die Venetië in de 15e eeuw moest beschermen tegen de pestepidemie, en haar correspondentie met de Zuid-Afrikaanse schrijver en Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee. Haar werk is controversieel. Het trekt aan en stoot af, is heftig en confronterend - maar het roept ook tederheid en warmte

Door een minutieus moment - zoals

‘Spoiler alert: engelen bestaan niet. Maar al

vacuüm en verbeeldt de eeuwigheid – ‘we can be heroes’, zingt Bowie, ‘just for one day.’ Engelenkeel gaat ook over de dag van nu. Een van de zalen in het Bonnefanten toont

hebben we er nooit eentje

een reconstructie van een industriële huidenwerkplaats. Zo ziet de wereld er uit

onder ogen gehad, toch

als gevoelens van onschuld en mededogen ontbreken. IJskoud. In gestapelde pallets

denken we te weten hoe

volgepakt met huiden, gerangschikt in rijen, net als de door de epidemie gevelde

op. Haar inspiratiebronnen vindt ze in

ze eruit zien.’

zieken die dagelijks aan onze ogen

de mythologie, de kunsthistorie en de

⏤

voorbijtrekken, resoneert de tijd waarin we

iconografie. Haar aangrijpende beelden

leven. De tijd waarin we bang zijn om onze ogen

van (delen van) mensen en paarden

te sluiten, uit angst dat bij het heropenen

verwijzen naar het lijdende lichaam. En naar bescherming, zoals de onder dekens

Het zijn thema’s en perspectieven die

alles weg is wat er zojuist nog was. Een

schuilgaande mensfiguren in haar vroege

bovenkomen bij de confrontatie met de

tijd waarin helden zijn opgestegen, en

werk. ‘We gebruiken dekens op ons bed, we

engelen van De Bruyckere - zij het dat haar

ons hebben achtergelaten, zoekend naar

vrijen onder dekens, we sterven ook onder

sculpturen geen gezicht hebben. Soms zijn

bescherming, al is het maar voor één dag

dekens...niets zit dichter op onze huid en is

het enkel delen van engelen die we te zien

Een dag die ons een inkijkje biedt op wat

intiemer dan een deken’, zegt De Bruyckere

krijgen, zoals de vijf vleugels die als aan een

wezenlijk is. Schoonheid, troost, steun,

daarover.

kapstok aan de muur hangen – verbeelden

hoop; dat wat kunstenaars ons kunnen

ze de mantel der liefde die ze hebben

aanreiken. Of wij die dag neerkomen of

is een terugkerend thema in haar werk. In

afgedaan? In de gedrapeerde huiden, door

opstijgen, dat is aan ons, - ‘we could be

de expositie Engelenkeel in het Bonnefanten

de kunstenares jarenlang blootgesteld aan

in Maastricht, met werk van de laatste

weer en wind, denk je veren te herkennen,

safer, just for one day’. ZL

zeven jaar, zijn de dekens getransformeerd

ze hebben herkenbare patronen, net als

tot huid. En vleugels, van engelen.

boomringen. De doorleefde vleugels lokken

De nietige mens op zoek naar beschutting

Blikvanger van de expositie zijn twee

je dichterbij, het is alsof de last van de

aartsengelen op een sokkel. Ze verbergen

wereld erin schuil gaat, een opslag van

zich in hun vleugels die ze als een deken

informatie over het leed van mens en dier;

van huid over hun hoofd hebben geslagen.

niets verdwijnt zonder een spoor achter te

Hun houding is gebogen, terneergeslagen

laten.

Berlinde De Bruyckere, Engelenkeel. Van 20/2 t/m 3/10 in Bonnefanten Maastricht. bonnefanten.nl

zuiderlucht 8+9/2021

Lesmaterialen van Friedrich Fröbel, circa 1850-1900. Collectie: Nationaal Onderwijsmuseum, Dordrecht

David Renggli, Good Vibe Gongs, 2019. Courtesy: de kunstenaar en Wentrup, Berlijn foto’s Peter Cox

De spelende mens

Door de zondvloed van half juli kwam ook Kasteel Wijlre onder water te staan. In kunstpaviljoen Hedge House reikte het water tot vier meter hoog. De kunstwerken werden gered, de expositie over Friedrich Fröbel ging niet meer open. CYRILLE OFFERMANS was een paar dagen eerder gaan kijken. 20

zuiderlucht 8+9/2021

De minister vreesde dat die spelende kinderen zouden uitgroeien tot toekomstige barricadebestormers.

⏤

an het oermodel van de

moderne architectuur, vormgeving en

blokkendoos is sinds de

kunst: het Bauhaus.

negentiende eeuw niets

Wij zijn geneigd de (her)ontdekking

gewezen in diens Inventing Kindergarten. Friedrich Fröbel (1782-1852) was een romanticus, al beantwoordt hij geenszins

veranderd. Hier in huis, in

van het creatieve potentieel van het

aan het stereotiepe beeld daarvan. Zeker,

een vroegere kinderkamer,

kind, tegelijk met dat van de ‘wilde’ en de

over zijn kindertijd zou met gemak een

bewaren we nog een oud exemplaar,

psychiatrische patiënt, toe te schrijven aan

variant van Alleen op de wereld geschreven

een kubusvormig houten kistje met

zelfbenoemde ‘barbaren’ als Jean Dubuffet

kunnen worden. Zijn moeder stierf in

schuifdeksel, gevuld met kleinere houten

en Karel Appel; niet helemaal ten onrechte,

zijn eerste levensjaar, zijn vader was

kubusjes, ten dele diagonaal gehalveerd

maar in het Bauhaus had die ontdekking

als dominee ‘een theoloog van de oude

of in vieren gedeeld. In een andere, wat

al veel eerder plaatsgevonden. Wel met

stempel’; op zijn tiende werd Friedrich,

grotere kist is de inhoud gevarieerder:

één belangrijk verschil: van zomaar wat

vereenzaamd en ongelukkig, ondergebracht

behalve kubusvormen ook plankjes,

aanrotzooien was daar geen sprake. In de

bij een oom, ook al een dominee.

kogels, cilinders in diverse formaten. Wij

voor alle studenten verplichte ‘Vorschule’

Troost zocht hij in de bossen van het

speelden er omstreeks 1950 mee op de

ging het er gedisciplineerd aan toe. Onder

Thüringerwald, in de buurt van Weimar,

kleuterschool, onze kinderen dertig jaar

leiding van vooraanstaande kunstenaars

dezelfde omgeving waarin Goethe zijn

later, en nu onze kleinkinderen. De truc is

als Paul Klee, Wassily Kandinsky en Oskar

kennis van de natuur verdiepte.

dat je al die blokjes ook weer heel precies

Schlemmer werd er ‘systematisch’ geoefend,

moet opruimen; als je dat niet doet wordt je

als betrof het een logisch vervolg op het

de indruk van flora en fauna, de leergierige

slordigheid genadeloos afgestraft door een

innovatieve spel met de blokkendoos

Fröbel was toch bovenal, ver voor Darwin,

schuifdeksel dat niet dicht wil.

in de fröbelschool. Klee’s Pädagogisches

geïnteresseerd in het doorgronden van de

Skizzenbuch geeft daarvan nog steeds

overweldigende ‘onderlinge samenhang

Niet eerder had ik het me afgevraagd,

een idee, zijn werk is er een sublieme

van al wat leeft’. Het middel daarvoor:

maar die eerste, blijkbaar onverwoestbare

demonstratie van. En het werk van een

geconcentreerde observatie. Hij wilde

blokkendoos is een ontwerp van Friedrich

van diens oorspronkelijkste leerlingen,

boswachter worden, later landmeter; hij

Fröbel, de man naar wie de latere

de bijna vergeten Alma Buscher, zou zelfs

studeerde mineralogie, fysica, botanica,

fröbelscholen zijn genoemd. Het woord

rechtstreeks aan het brein van Fröbel

boomkunde en… architectuur, maar werd

prijkt hier en daar nog op een oude gevel,

ontsproten kunnen zijn.

uiteindelijk, mede geïnspireerd door de

het desbetreffende schooltype is na de

Al met al kan het daarom niet verbazen

Hoezeer fysiek en zintuiglijk ook onder

Zwitserse pedagoog Pestalozzi leraar en auteur.

Tweede Wereldoorlog opgegaan in bewaar-

dat het Hedge House in Wijlre een expositie

en kleuterschool.

wilde wijden aan Fröbel en een aantal latere

Het kind, aldus Fröbels verlichte

geestverwanten. De expositie was net open

overtuiging, was geen onvolmaakte

die simpele blokkendoos halverwege

toen half juli een zondvloed van water,

volwassene, een wezen dat zo snel mogelijk

de negentiende eeuw niet minder dan

modder en troep naar binnen stroomde.

van die aanvankelijke manco’s bevrijd

een revolutionaire uitvinding was, ja

De kunstwerken werden ternauwernood

moest worden, de leraar dus ook geen

zelfs onderdeel van een pedagogisch en

gered, sommige moeten worden

exorcist en de school geen purgatorium.

didactisch grondslagenconflict op het

gerestaureerd. De expositie is intussen van

Het moest gedaan zijn met blinde

scherp van de snede. En al helemaal niet

de baan. Ik had het geluk er kort daarvoor al

gehoorzaamheid en lijfstraffen. Het kind

dat de sporen daarvan een halve eeuw

te zijn geweest, voor een preview.

mocht niet langer met ‘kennis’ worden

Evenmin had ik me gerealiseerd dat

later nadrukkelijk zichtbaar waren in de curricula van de belangrijkste school voor

Klee en Buscher, viel me op, bleven onvermeld in de presentatie. Het ging hier,

jongs af aan het best op natuurlijke wijze,

in de traditie van het Hedge

spelenderwijs en uit eigen ervaring: ‘onze

House, om minimalistische

eerste filosofieleraren zijn onze voeten,

en conceptuele kunstenaars

handen en ogen.’

die, vermoedelijk zonder

Friedrich Fröbel (1782–1852)

volgepropt en gedrild, het leerde van

Fröbel schreef daarover niet alleen

het te weten, enigszins in

de nodige boeken, hij werkte zijn

de geest van Fröbel werken.

ideeën ook praktisch uit, bijvoorbeeld

Daan van Golden, Donald

in het geïllustreerde liedboek Mutter-

Judd, Erwin Heerich, Ad

und Koselieder, dat de moeder als

Dekkers, Eva Rothschild en

vanzelfsprekend bij het spel betrekt en,

David Renggli getuigen van

omgekeerd, het kind bij de wereld van

de Spirit of Kindergarten – een

de volwassenen. Blijvende faam verwierf

verwantschap waar recentelijk

hij met zijn Spielgaben (speelgeschenken),

vooral door de Amerikaan

ontworpen om de kinderlijke fantasie

Norman Brosterman op is

te stimuleren, hun manuele motoriek

Exhibition

Landscape Works with

With Piet Oudolf and LOLA

Joseph Beuys, Kie Ellens, Anne Geene, Giuseppe Licari, Geert Mul, Darcy Neven, Vijai Maia Patchineelam & Adrijana Gvozdenovi and Sanne Vaassen

In Search of Sharawadgi Until 17 October

zuiderlucht 8+9/2021

Met de nog steeds verkrijgbare 22-delige bouwdoos kan een schip, maar evengoed een ballerina of een landschap worden gemaakt.

⏤ te verfijnen en hun ruimtelijk inzicht te

een handomdraai worden

vergroten. Daarvan is de blokkendoos

veranderd in een schrijf-, teken-

in diverse, ook gekleurde varianten

of knutseltafel, een dressoir in

het beroemdste en meest nagevolgde

een poppenkast. Daarbij brak zij

voorbeeld. Het speelgoed (ik denk ook

met de stilzwijgende Bauhaus-

aan het vlechtmatje en de prikpen met

doctrine dat alles hagelwit

papier) is nooit af; ook dicteert het geen

moest zijn. Met dank aan De

lineaire toepassing, integendeel, de

Stijl, in het bijzonder aan Theo

gebruiksaanwijzing moeten de kinderen

van Doesburg, werd het hele

zelf bedenken. De ‘speelgeschenken’

interieur in sprankelende kleuren

vormen het materiaal waarmee zij

uitgevoerd. Kleurrijk en een eeuw later nog

eindeloos veel ontwerpen, twee- en

immer onmodieus eigentijds

driedimensionaal, kunnen uitvoeren. In 1840 stichtte Fröbel zijn eerste

is ook haar speelgoed. Haar

Kindergarten, in Bad Blankenburg,

Wurfpuppen – vlechtachtige,

een omgeving waar zingen, dansen,

flexibele en onverwoestbare

natuurobservatie en het vrije spel met de

poppen gemaakt van natuurlijke

Spielgaben de belangrijkste leermiddelen

materialen – mogen worden

waren. Maar in de revolutionaire woelingen

gezien als een uitwerking

van 1848 stuitte het antiautoritaire concept

van Fröbels Spielgabe voor de

ook op verzet. In 1851 vaardigde de

allerkleinsten, wollen ballen met

Pruisische minister van cultuur een verbod

lusvormig koord. De poppen

uit; in die spelende kinderen vreesde hij de toekomstige barricadebestormers, in de Kindergarten zag hij de vroegste

Het onder water gelopen Hedge House, half juli. Kasteel Wijlre heeft een donatieactie opgezet om de financiële pijn te verlichten: kasteelwijlre.nl/ nl/bezoek/doneer. foto Buitenplaats Kasteel Wijlre

nodigden de kleuters niet uit om er stilletjes in hun eentje moedertje mee te spelen, maar om er met zijn allen zelfbedachte

voedingsbodem van een gevaarlijk socialistisch en atheïstisch gezwel dat

studiecentrum, tuinen inclusief moestuinen

gooien smijtgevechten mee te leveren.

rücksichtslos moest worden weggesneden.

en een natuurgebied. Tot uitvoering van de

Nog een emancipatoir aspect: al het

Vergeefs, al dat bange gescheld. Fröbels

plannen kwam het niet wegens gebrek aan

speelgoed van Buscher was genderneutraal.

kindvriendelijke ideeën kregen op grote

politieke en financiële ondersteuning van

En bovenal: het prikkelde de fantasie,

schaal navolging, eerst in eigen land,

de overheid. Maar van het tot in de details

de kinderen móésten er iets mee. Het

spoedig ook in Oostenrijk, de VS, Japan,

uitgewerkte ontwerp gebruikte Gropius een

beroemdste, ook nu nog verkrijgbare

Italië, Nederland en andere landen.

jaar later wel essentiële elementen voor het

speelgoed is een 22-delige bouwdoos

nog altijd gloednieuw lijkende Bauhaus-

waarmee een schip, maar evengoed een

hoofdkwartier in Dessau.

ballerina of een landschap kan worden

kan wel worden geconstateerd dat menige

onderricht, zijn geest heeft er ongetwijfeld

een recente film van de formidabele

modernistische architect en beeldend

rondgewaard. Het duidelijkst aanwijsbaar

Vlaams-Mexicaanse kunstenaar Francis

kunstenaar met dankbaarheid terugkijkt

is dat in het werk van Alma Buscher,

Alÿs vertonen, Childern’s Games. Voorlopig

op die Kindergartentijd. Frank Lloyd Wright

een van de tweeënvijftig vrouwen (bij

moeten we het doen met het gelijknamige

bekent in zijn testament dat hij nog op

vijfennegentig mannen) die in 1922 in

boek. Alÿs ziet film en boek in het verlengde

zijn negentigste met de esdoornblokken

Weimar aan haar studie begon en vier jaar

van het schilderij Kinderspelen (1560) van

uit die jaren speelde. Hij zag de verdienste

later, als medewerkster, meeverhuisde naar

Pieter Bruegel de Oude, dat hij als kind in

van Fröbel vooral in het gevoel dat hij

Dessau.

Antwerpen zag. Film en boek staan ook in

et gaat misschien wat ver om in de Kindergarten de bakermat van het modernisme te zien. Omgekeerd

wekte voor ‘de ritmische structuur en de

Ook als Fröbel niet bij name voorkwam in de leerplannen van het Bauhaus-

Opzienbarend was haar bijdrage aan

gemaakt. Eind september zou het Hedge House

de traditie van het surrealisme, waarvan

het Haus am Horn, de in het kader

Alÿs de belangrijkste erfenis – de utopische

Bauhaus-oprichter Walter Gropius

van de eerste grote Bauhaus-expositie

symbiose van ernst en spel, ook in het leven

ontwierp in 1924 ter gelegenheid van

ontworpen modelwoning, waarvoor

– als geen ander actualiseert. Het historisch

de 75ste sterfdag van de bewonderde

Buscher een geheel op het kind toegespitste

geschoolde oog zal geen moeite hebben

pedagoog een Friedrich-Fröbelhuis in Bad

kinderkamer ontwierp, een novum in de

er sporen van Friedrich Fröbel en Alma

Liebenstein. Het ging daarbij behalve om

geschiedenis van de architectuur. Veel

een Kindergarten ook om woningen voor de

strak vormgegeven meubeltjes waren

Buscher in te ontdekken. ZL

kleuterleiders en -leidsters, een uitgebreid

multifunctioneel; een luiertafel kon in

modulaire opbouw van de natuur’.

zuiderlucht 8+9/2021

Baas over de taal Bij de introductie van de ZL-rubriek Perron Poëzie 2.0

Tijdens de inauguratie van president

daar een sonnet, een gedicht van veertien

kennismaken met spoken word. In

regels. Ik herinner me prachtige gedichten,

Nederland deed Amara van der Elst bij de

van Pieter Beek, Huub Beurskens en Luc

Dodenherdenking op de Dam niet voor

Gruwez, onder anderen. In bijna drie jaar

haar onder. Minder theatraal, zeker zo

presenteerden we 29 sonnetten, in 2010

indringend. Spoken word is voortgekomen

werden ze bijeengebracht in de bundel

uit de rap, maar dan zonder beats, en

Perron Poëzie.

zonder teksten over geld, geweld en

De presentatie ervan was tegelijkertijd

vrouwen. Het genre is vooral onder

het startschot van de gelijknamige

jongeren populair. Net als slam poetry, waar

tentoonstelling in cultuurhuis Schunck in

met veel lawaai en lichaamsvocht gedichten

Heerlen. Afgedrukt op transparante vellen

worden voorgedragen ten overstaan van

van A1-formaat vormden de sonnetten een

een vaak rumoerig publiek. In een column

poëzieparcours door het vier verdiepingen

leverde Van der Elst laatst een haar door een

tellende gebouw. Helaas hebben we er geen

Rotterdamse rapper aangereikte definitie

foto’s van. Voor wie ze wel heeft: we houden

van het genre: ‘Spoken word is wanneer

ons aanbevolen.

iemand praat en je weet dat die persoon de waarheid spreekt.’ Zeg dus niet dat poëzie er niet (meer) toe

De poëzierubriek die hiernaast van acquit gaat, heeft een andere invalshoek. Geen vormdwang ditmaal, en we gaan vooral

doet. Soms lijkt het zelfs dat er verloren

putten uit net verschenen dichtbundels.

gegaan terrein wordt teruggewonnen. In

Omdat een zekere hang naar continuïteit

een sprankelende recensie in De Volkskrant

ons niet vreemd is, houden we wel vast

over het prozadebuut van bovengenoemde

aan de rubrieksnaam Perron Poëzie - een

Delphine Lecompte koppelde Sjeng Scheijen

verwijzing naar het oude stationsgebouw

de populariteit van de poëzie, in al haar

waar de redactie in de beginjaren van ZL

elphine Lecompte, dichteres

verschijningsvormen, aan het groeiende

huisde.

en beschermvrouw van de

belang van en interesse voor de taal. Niets

verschoppelingen, haalde vorig

zo talig als poëzie.

ter wereld. Het maakte haar tot Bekende

hoeken en gaten gevoerde oorlog der

de nieuwlichters; wellicht laten ze zich

Vlaming (BV), ergens laaide de hoop op

identiteiten. Zeker in de 19de en 20ste eeuw

door het gekrakeel in voorheen onbekende

dat ze met haar wrange humor en haar

was de poëzie de taal van de revolutie;

kamers van het huis van de poëzie juist

hinnikende lachje de mensen nieuwsgierig

deze oorlog wordt niet op papier beslecht.

uitdagen. Hoe breder het debat over poëzie,

had gemaakt naar haar poëzie.

Het zijn andere media die met de eer gaan

hoe meer mensen er kennis van nemen.

jaar de finale van de tv-quiz De slimste mens

Taal is óók het wapen van de tot in alle

strijken. Visuele media, sociale media. Het was een lokaal brandje. In

‘Taal’, schreef Scheijen, ‘is oorlog. Groepen

We vermoeden dat in de 2.0-versie van Perron Poëzie de meer traditionele dichters in strijdvaardigheid niet onderdoen voor

Op de pagina hiernaast bijt Rob Schouten het spits af met het openingsgedicht uit zijn

Nederland werd vorig jaar de zanger

vechten vóór hun taal, tegen de andere taal.

jongste bundel Dit moet dus de werkelijkheid

van Snollebollekes tot Slimste Mens

Ze vechten om baas over de taal te zijn,

zijn.

uitgeroepen. Hier schoppen dichters

want wie de taal beheerst, kan de andere

het zelden tot BN’er, en als je er even

groep denigreren en zichzelf bejubelen.

over nadenkt is dat een geruststellende

(…) Taalstrijd is bij uitstek het instrument

gedachte.

van de sociale wrok, het ressentiment,

Misschien zit het zo. In de marge van de

omdat je de andere sociale groep herkent

samenleving heb je de kunsten. In de marge

aan haar taalgebruik. Taal identificeert en

van de kunsten bevindt zich de literatuur.

ontmaskert je in de ogen van de vijand.’

In de marge van de literatuur treffen

Daar is niks poëtisch aan.

we de poëzie aan, een door bedeesde

Het is niet dat we zo graag een kleine

taalkunstenaars beheerd domein. Dat klinkt

revolutie willen afdraaien dat we in

karikaturaal, maar is het niet. De meeste

Zuiderlucht een poëzierubriek beginnen.

dichtbundels komen niet verder dan een

Eerder voelen we het als een gemis dat we u

paar honderd verkochte exemplaren. Poëzie

zo’n rubriek zo lang hebben onthouden. Zo

is een domein van en voor liefhebbers.

lang, dat wil zeggen: sinds 2010.

En toch.

Perron Poëzie. Elke maand publiceerden we

Joe Biden liet Amanda Gorman de wereld

Tot dat jaar hadden we hier de rubriek

WIDO SMEETS

zuiderlucht 8+9/2021

perron poëzie 2.0

Innocent Niets weten, er niets van begrijpen, wat ze vroeger wel noemden ‘innocent’, mij lijkt het grandioos, het nieuws nietszeggend springliedje, links rechts en van je brexit trump. Het is alweer een tijd geleden, ik woordeloos onnozelaar, ergens in een onbegrepen oord vol blikken, stemmen, handelingen, maar het mocht niet baten. Hamertje tik, vierkante cirkels, wat zegt de koe in onze boreale wereld? Voor ik het wist ja wist was het geschied, bleek ik alles met iedereen te delen, en weg, extase van het ik! Nu heb ik gevoel voor proporties en de genuanceerde uitspraken, heb weet van homocysteïne. Geen idee waarom dit alles, o rijke geest, o zoete dood, o niets! ROB SCHOUTEN

Rob Schouten, Dit moet dus de werkelijkheid zijn, 2021. Amsterdam, De Arbeiderspers, 19,99 euro

zuiderlucht 8+9/2021

Helemaal mij

et mooie van literatuur en poëzie is het beeld dat

gaandeweg komt bovendrijven.

Een studio heeft schilder Brecht Koelman wel, maar die gebruikt hij alleen voor het opspannen van doeken en als opslag. Liever maakt hij een wandeling of gaat hij buiten aan het werk. ’Soms teken ik nog wel in mijn studio, maar ik merk dat ik meteen opgejaagd raak. Ik heb lucht nodig, adem.’

Natuurlijk gaat het ook over ritme, rijm, evenwicht of juist desoriëntatie, maar voor mij zijn het eerst en vooral de beelden die opgeroepen worden, waarna herinneringen, gevoelens en verwachtingen een eigen leven gaan leiden.

Bits

Misschien is wat er staat, mits goed opgeschreven, wel ondergeschikt.

Goed is in mijn geval: beelden oproepend.

Sneller schilderen dan je schaduw

In 2015 maakte ik ZP-1, een soort zelfportret. De tekst About

N op het paneel, in een ovaal

rondom een zwarte en een witte

vroeg ik of hij zijn portfolio

vorm.

wilde laten zien. Hij schoof een

now is met enige moeite nog te achterhalen. Verder staat 51, mijn leeftijd destijds, keer de letter

Helemaal mij, de beelden moet je zelf zien.

en paar jaar geleden maakte ik kennis met Brecht Koelman.

Nieuwsgierig naar zijn werk

houten kistje naar voren en haalde daar behoedzaam een aantal kleine schilderijen uit.

MAT VAN DER HEIJDEN

Ik zag vormen die wel wat op bomen leken. Kleurcombinaties alsof hij een bos bloemen geschilderd had. Hij sprak een tijdje over een doek met daarop een paars-blauwe vlek. Een koe, volgens hem. Welke jonge kunstenaar schildert er nou serieus bloemen en koeien? ‘Jawel, en ik schilder alles buiten in het veld. Zittend aan een ezel.’ Hier moest ik even van bijkomen. Een kunstenaar die buiten gaat zitten om koeien en bloemen te schilderen. Was deze jongen in de verkeerde eeuw geboren? Nu staat Brecht Koelman (Genk, 1980) op me te wachten voor de hoofdingang van

Mat van der Heijden, ZP1, 2015. Olieverf, tape en board, 56,5 x 47,5 cm.

abdij Sint Benedictusberg in

zuiderlucht 8+9/2021

‘Ik doe mijn werk met geen greintje ironie.’

⏤

Mamelis, in het Zuid-Limburgse heuvelland. In plaats van een studiobezoek maken we een wandeling in de bossen rond het klooster. Waarom ging je eigenlijk buiten schilderen? ‘Een tijdje was ik vooral hoopjes vuile was aan het schilderen. Mijn eigen onderbroeken en sokken, als een soort stillevens. Het vlotte niet echt, toch heb ik dat een paar jaar gedaan. Op een dag kwam een collega op bezoek bij mij op atelier, hij keek uit het raam en zei: “Dat is een mooi stukje groen.” Ik moest daar steeds aan denken. Eerst heb ik dan het uitzicht uit het raam geschilderd, daarna eens op het plat dak gezeten en pas toen ben ik in de tuin gaan schilderen.’ Waarom was die stap naar buiten

kunnen focussen op iets anders.’

nemen van al die impulsen.’

eerder ben met schilderen dan

zo moeilijk?

En dat ‘anders’ is voor jou het

Het doet denken aan de

met waarnemen. Alsof ik met

‘Het was vooral schroom, dat heb

landschap?

impressionistische schilders, die

mijn ogen de werkelijkheid aan

ik nog wel soms. Het moet wel

‘Ik zie mezelf helemaal niet

focus op het juist moment…

het maken ben die ik zojuist

goed zijn, stel je voor dat iemand

als een landschapsschilder. Ik

‘Ik zie me zeker niet als

geschilderd heb. Die dingen gaan

komt kijken en je zit daar met

was gewoon op zoek naar een

impressionist. Ik ben op zoek

zo snel en er lopen dan onbewust

een draak van een schilderij.

plek waar niet één centraal

naar de split second: Je ziet iets en

zoveel processen in je hoofd. Dan

Echt, ik doe mijn werk met geen

onderwerp was. Als ik schilder

je reageert meteen op die impuls.

ben ik bezig en dan weet ik, “het

greintje ironie, maar soms bekijk

dan zie ik ook geen objecten, ik

Bij de impressionisten was het

zit erin”.’

ik mezelf vanuit het standpunt

zie gewoon kleuren en vormen

allemaal veel gestileerder en

Dat klinkt als een bijna magische

van een ander en dan moet ik

die naast elkaar staan. Als ik een

langzamer. Veel meer herinnering

ervaring

wel lachen. Dan ben ik toch een

penseelstreek zet dan ga ik niet

ook. Hun werk is nooit echt een

‘Zeker, het is een mooi gevoel.

soort “Bokrijk-ervaring” voor

een voorwerp definiëren, het is

moment, maar een schilderij dat

Heeft iets absoluuts. Er is geen

voorbijgangers: “Kijk daar een

alsof ik altijd net ernaast schilder.

je doet denken aan een moment.

twijfel meer. Het is precies zoals

mandenvlechter! O, en daar een

Dat geeft vrijheid, het maakt

Impressionisten, zo lijkt het,

het moet zijn. De eerste keer dat

schilder!” Het is toch wel een

eigenlijk niet uit wat je schildert.

waren niet echt aanwezig op de

dit gebeurde was dan ook heel

vreemd gezicht.’

Er is ruimte, er is licht en dat is

plek waar ze werkten.’

belangrijk. Vanaf toen dacht ik:

Een fossiel uit een andere tijd…

het wel.’

Is schilderen niet een hele trage

de wereld kan op zijn kop gaan

‘Ik wist toen ik begon ook wel,

Maar het juiste moment lijkt me in

manier om een split second te

staan, maar ik weet dat het juist is

“dit past nergens in”. Het is een

jouw geval wel belangrijk.

verbeelden?

wat ik heb gedaan.’

beetje als met de mensen in het

‘Dat hangt ook wel met het weer

‘Ik weet niet of schilderen traag

klooster hier. Ze plaatsen zich

samen, maar eigenlijk ben ik

is. Als ik schilder, dan is de

buiten het systeem, maar het

altijd wel attent aan het loeren.

verbintenis tussen zien en het

straffe is dat ze dat niet vanuit

Nadeel is dat ik nooit vrijaf kan

opzetten van een penseelstreek

Dit is het twaalfde deel in een reeks

een negatieve houding doen. Het

nemen, ik moet altijd paraat

zo snel… Ik zie iets en dat wordt

over kunstenaars in hun werkomgeving.

is niet “ik ben boos op de wereld”,

staan.’

dan op dat exact gelijke moment

of “ik ben teleurgesteld”, want dat

Je hebt altijd dienst?

geschilderd, alsof ik perfect gelijk

hou je niet een leven lang vol. Het

‘Ja, zo voelt dat echt. Maar deze

loop met mijn omgeving. En soms

gaat erom dat je op een positieve

week heb ik bijvoorbeeld al een

nog sneller.’

en actieve manier buiten het

goed schilderij gemaakt, dus dan

Hoe bedoel je?

systeem gaat staan, om je zo te

mag ik van mezelf even vrijaf

‘Heel soms lijkt het alsof ik

JOEP VOSSEBELD

Zie ook de expositie Zomertijd in het Emile van Dorenmuseum in Genk. emilevandorenmuseum.be

zuiderlucht 8+9/2021

Een freak op een luit

Miljoenen mensen kennen zijn muziek, weinigen zijn naam. Luitspeler Jozef van Wissem is na decennia New York terug in Europa. Met dank aan Trump en corona. En ja, ook aan regisseur Jim Jarmusch. DIETER VAN DEN BERGH ving hem op. ‘Voor een soloartiest is een luit perfect.’

Jozef van Wissem treedt veel op in Oost-Europa. ‘Daar is een concert bijwonen iets bijzonders, iets magisch. En geen excuus om bier te drinken en door de muziek heen te lullen, zoals in Nederland.’

zuiderlucht 8+9/2021

‘Ik wil de luit in de juiste nieuwe context plaatsen. Als een soort moderne kunsthistoricus’

⏤

et zijn lange haren,

Jarmusch, bekend van onder meer Down by

donkere kleren en

Law en Broken Flowers. Van Wissem schreef

doorleefde gezicht

de soundtrack voor zijn hippe vampierfilm

ziet hij er uit als een

Only Lovers Left Alive, met Tilda Swinton

oude punkrocker, een

en Mia Wasikowska, die in 2013 op het

kruising van Nick Cave

filmfestival van Cannes werd bekroond

en een betere versie van Iggy Pop. Maar

als beste soundtrack. Het betekende Van

Jozef van Wissem speelt klassieke trance-

Wissems internationale doorbraak. ‘Na

muziek, op de barokke luit.

die prijs heb ik wereldwijd 1500 concerten

En nee, we gaan hier geen verhaal afsteken over hoe Jozef van Wissem (Maastricht,

gegeven. Ik heb vaker opgetreden dan de Ramones.’ De afgelopen drie jaar woonde hij

1962) de luit eigenhandig van zijn stoffige

afwisselend in Warschau en Rotterdam.

imago ontdeed en een plekje gaf in de

‘Ik ging zo veel toeren in Europa dat het

internationale alternatieve pop. Al deed

onmogelijk was om steeds terug te vliegen

hij dat wel. We beginnen liever over zijn

naar New York. Niet in de laatste plaats

achtergrond, waar hij zelf tot dusver weinig

door het immigratiebeleid van Trump. Later

over losliet.

kwam daar ook corona bij, dat maakte het

in een klassieke setting, dat maakt hem

nog lastiger.’

niet zoveel uit. ‘Vanwege akoestiek en galm

Op de middelbare school in Maastricht behoorde hij al tot de “freaks”, vertelt Van

In de internationale muziekwereld gaat

Jozef van Wissem

Waar hij optreedt, op een rockfestival of

komt mijn werk het beste uit de verf in een

Wissem. Vanaf zijn elfde studeerde hij

Jozef van Wissem door het leven als “de man

kathedraal. Maar een metalfestival of club

klassieke gitaar en speelde hij ook op straat.

met de luit”. ‘Voor een soloartiest’, zegt hij,

is vaak ook erg leuk. Ik gebruik ook veel

‘Ik speelde in een punkband en woonde

‘is de luit perfect. Je hebt verder niets nodig.

rook als visueel effect en mag daar graag

in Wyck, later in een kraakpand in het

Soloartiesten ontbloten vaak de ziel, je kunt

in verdwijnen. Sommige mensen begrijpen

centrum. ’

je niet verstoppen achter je bandleden. Ik

dat niet.’

Een oom, Jean Innemee, zanger en

gebruik ook elektrische gitaar, elektronica,

Tot midden 2022 gaat de oud-

oprichter van The Walkers, had een studio

stem en programmeerdrums, maar vooral

Maastrichtenaar onafgebroken toeren.

in kasteel Borgharen bij Maastricht. ‘In

voor soundtracks.’

Opvallend veel concerten zijn in het

mijn familie werd het geaccepteerd en

Hij maakt geen muziek voor de massa.

Oostblok en op de Balkan. ‘Voor het

gerespecteerd om met muziek je brood te

Hoewel. ‘Miljoenen mensen hebben mijn

publiek daar is een concert bijwonen iets

verdienen. Dat had ook heel anders kunnen

muziek gehoord in de videogame The Sims

bijzonders, iets magisch, en geen excuus om

zijn.’

Medieval. Maar muziek voor de massa zou

bier te drinken en door de muziek heen te

ik het niet willen noemen, dat ontstaat als

lullen, zoals dat in Nederland wel gebeurt.’

Vanwege de veel levendiger kraakscene daar verhuisden de Maastrichtse freaks naar Groningen toen hij 18 was. Daar runde hij

grap, als wegwerpartikel.’ Veel meer dan de gemiddelde muzikant

Ondertussen komen zijn laatste vier soloalbums nog uit op cassette en

tussen 1988 en 1992 een kroeg, en was hij

laat de luitspeler zich inspireren door

verschijnt er een nieuwe plaat, met onder

gitarist in experimentele bands. ‘Ik kreeg

andere vormen van kunst. Zo componeerde

meer een hommage aan klassiek gitarist

een brief van een producer uit New York.

hij soundtracks bij Hans Holbeins schilderij

Julian Bream, in opdracht van het New York

Die ben ik gaan opzoeken. Ik werd meteen

De Ambassadeurs en Caravaggio’s De

Guitar Festival. ‘Die plaat zal anders zijn dan

verliefd op Williamsburg (in het noorden

Luitspeler. ‘Ik heb lak aan scheidslijnen

de anderen. Ik heb door corona veel tijd

van Brooklyn, red.). In het begin, zo rond

tussen de disciplines en pas graag

1994, woonde ik in een loft. Een spannende

beeldende kunsttheorie toe in compositie

gehad om er écht over na te denken.’ ZL

tijd, New York was nog erg industrieel, maar

voor muziek. Het draait uiteindelijk om

ook gevaarlijk.’

vernieuwing van de vorm. Voor mij is het

Hij ging luit studeren bij Patrick O’Brien,

belangrijk om de luit als instrument in de

een ex-student van Reverend Gary Davis,

juiste nieuwe context te plaatsen, als een

de legendarische, in 1972 gestorven zwarte

soort moderne kunsthistoricus.’

blues- en gospelmuzikant. ‘Ik ontmoette er

Zijn instrumenten laat hij speciaal maken.

veel mensen uit de kunstscene en dat heeft

Lachend: ‘Sommige zijn zo duur als een

me beïnvloed. Brooklyn was de perfecte

Kia, maar ik heb toch geen rijbewijs. Mijn

Jozef van Wissem speelt op 6/9 in Tivoli

plek om mezelf opnieuw uit te vinden.

nieuwste aanwinst is een reconstructie van

Utrecht, 7/9 in Worm Rotterdam, 8/9 in

Maar er zijn daar ook een aantal bevriende

een klassieke Nederlandse barokluit uit de

de Musikbunker Aken, 9/9 in Botanique

muzikanten uit het leven gestapt.’

tijd van Vermeer. Je kunt het instrument

Brussel, 17/9 in Cacaofabriek Helmond.

Een van zijn vrienden was cineast Jim

terugvinden op schilderijen uit die tijd.’

zuiderlucht 8+9/2021

Bijdragen: Dieter van den Bergh en Wido Smeets

Schilderen

overzicht biedt van Oudolfs oeuvre,

met planten

gebaseerde vloerkleden. Een even

liggen op zijn tuinontwerpen verderop getoonde afdruk van zijn ontwerp voor de Hauser & Wirth

Niet het grote gebaar maar het

tuin in het Engelse Somerset lijkt

nietige plantje. De wereldwijd

een organische aaneenschakeling

uitgevoerde tuinen en

van vloerkleden.

landschappen van Piet Oudolf

Gereon Krebber. foto GJ van Rooij

Puzzeltocht in sterrenbos Met Stations blikt Lustwarande

de film Five Seasons over Oudolfs

gemeen: de plant staat centraal.

tuinen. Hij reisde de hele wereld

Oudolf is geen landschaps- maar

over om het oeuvre in beeld te

tuinarchitect; zijn projecten worden

brengen, maar bracht de meeste

getekend door zijn opleiding als

tijd door in de 4000 m2 grote privé-

plantenkweker.

tuin van Oudolf in het Gelderse

afgedankte meubels om ze zo

Zijn aanpak vond, en vindt nog

Hummelo. ‘Het is een cyclus van

terug te geven aan de natuur, hun

steeds, navolging. Tuinen en

leven en dood’, zegt Oudolf als hij

oorsprong. Ze versmelten bijna

landschappen zijn weelderiger

op een nevelige herfstdag uitkijkt

letterlijk met de bomen en bladeren.

geworden, ze zijn minder

over zijn tuin, ‘net als bij de mensen.

kortgeknipt en aangeharkt. Groei en

In het najaar is een tuin op zijn

Schouten plaatste een levensgroot

terug op twintig jaar beelden in het

multiplexhuis in het bos, met ietwat

bloei krijgen de ruimte. Net als de

mooist.’ Er valt een stilte, alsof de

achttiende-eeuwse sterrenbos De

gekantelde ruimtes en kleedde het

kleuren, de ontwerpen van Oudolf

vergelijking voor het eerst in hem

Oude Warande in Tilburg. Met jonge

aan met meubelachtige objecten en

bieden elk seizen een ander palet.

opkomt. Hoe is het met de mens in

talenten van toen die inmiddels

kunst. Binnen waan je je eindelijk

naam hebben gemaakt.

onbespied. Het is doodstil, afgezien

een bevriende landschapsarchitect

veel ervaring, zegt hij, ziet er anders

‘Meneer, heeft u misschien een

van de incidenteel vallende eikels.

over de werkwijze van Oudolf,

uit. Dan, met zijn blik op de planten

‘Hij schildert met planten’, zegt

de herfst van het leven? Hij heeft

wiens ontwerpen een wonderlijk,

om hem heen: ‘Ik kom niet terug. Zij

van middelbare leeftijd in een bos in

hing Maria Roosen (NL) gevulde

nauwgezet verbond laten zien

wel.’

Tilburg. ‘Zo’n klein gouden konijntje.

bierpullen in een beukenboom, en

tussen plaats, jaargetijde en coloriet.

We zijn al een uur op zoek.’

spoelde een soort van walvis aan.

In de tentoonstelling In Search of

zien in In Search of Sharawadgi – de

Althans, dat is de eerste indruk bij

Sharawadgi in kunstencentrum

titel van de expositie verwijst naar

het kolossale beeld Gonö van Gereon

Schunck in Heerlen, die een

de ‘natuurlijkheid’ van de tuinen

konijn gezien?’, vraagt een vrouw

Nee, ook wij hebben het konijn nog niet kunnen vinden. Alle sculpturen van de Lustwarande

Aan de andere kant van het bos

De film van Piper is eveneens te

Krebber (D). ‘Aanraken gevaarlijk’

in de Oude Warande in Tilburg staan

staat er op een bordje: zou het

keurig op een plattegrondje, maar

beest dan exploderen? Dichterbij

de makers hebben het de bezoekers

lijkt Krebbers amorfe, teerzwarte

ook weer niet al te makkelijk

sculptuur in niets meer op wat het

willen maken. De route van de

leek, eerder op iets dat je in het

beeldenmanifestatie is eerder een

donker liever niet tegenkomt.

puzzeltocht. Maar de beloning als

Dan liever de schattige en in

je een van de twaalf werken vindt

Nederland zeldzame Siberische

- beduidend minder dan op het

grondeekhoorntjes die hier her

tienjarige jubileum van 2019 - is des

en der rondscharrelen, of het

te groter.

ontroerend mooie staande konijntje

Om de werken van Thomas

In 2017 maakte Thomas Piper

(Haarlem, 1947) hebben één ding

Jo van Tom Claassen (NL), dat we

Rentmeister (D) en Marien Schouten

ergens weggestopt in een hoekje

(NL) kan niemand heen, ze zijn

alsnog vinden. En als je er toch bent,

te zien vanaf het terras van het

kijk nog even om het hoekje naar het

middelpunt van de Lustwarande,

erotisch getinte Beanship, waarmee

het nog altijd oogstrelende Grotto-

Claassen laat zien meer dan alleen

paviljoen, het enige permanente

dieren in zijn stal te hebben. (DvdB)

kunstwerk in het park. Rentmeister

Lustwarande, Stations. van 3/7 t/m

bouwde Das Beste Zimmer, een kooi

3/10 in de Oude Warande Tilburg.

van betonmatten vol zwevende,

lustwarande.org

De aanplant van de liatris spicata ‘Alba’, in het Nederlands lampenpoetser, in het Lurie Park in Chicago is als een reflectie van de omgeving. ©Piet Oudolf

zuiderlucht 8+9/2021

van Oudolf. ‘Je waant je in de

eigenlijk in 2020 had moeten

Hoge Venen’, zegt de hierboven

plaatsvinden. Er is geen thema dit

aangehaalde landschapsarchitect

jaar - moet een festival een thema

bij een foto van met de wind

hebben? Is het niet voldoende als

meebuigende hoge grassen.

je een genoeglijke tijd hebt, en met

De tentoonstelling is een

minstens één in je hoofd opgeslagen

spin off van het innovatieve

‘Kunst moet ontregelen, kunst

dat na zeven jaar op kousenvoeten

moet vragen stellen, kunst moet

naar het uitgestelde einde schuifelt.

de toekomst voorspellen’, orakelt

Vanaf dit najaar wordt de opbrengst

Marina Abramovic ons tegemoet

getoond in een grotendeels virtuele

vanaf een zeildoek dat op de markt

expositie; veel voorgestelde ideeën

van Watou een terras omgordt. Ze

hebben het niet gehaald of zijn nog

heeft vast gelijk, maar kan het ook

in uitvoering.

zonder imperatief? Kunst moet

Drie pupiters met poëzie van Marieke Lucas Rijneveld in een brouwerij in Watou. foto’s Zuiderlucht

helemaal niks. Op een doek even

Leisure Lane, een 33 km lange

verderop, ter compensatie, een

langzaam- verkeersverbinding

relativerende glimlach van Jan Hoet:

rondom Heerlen. Het 4,5 meter

‘Water heeft al veel meer mensen

brede fiets- en wandelpad, dat de

gedood dan alcohol. Kijk maar eens

samenhang moet laten zien van

naar de zondvloed.’ Een ober steekt

de regio Parkstad, een voormalig

de weg over, een rukwind blaast de

mijnbouwgebied, wordt geflankeerd

alcoholische versnaperingen van

door botanische bermen en

zijn blad.

opgaande beplanting, aangelegd

kunstwerk thuis komt?

architectuurproject IBA Parkstad

Tot die laatste categorie hoort

Na het onthaal in de Parochiezaal

naar een ontwerp van Piet Oudolf

lopen we de brouwerij binnen.

en LOLA Landscape Architects.

Hier hoorden we in 2018 uit een

Ze werkten ook al samen aan de

luidspreker een gedicht van

archeologietuin bij het verzonken

Hugo Claus, voorgedragen door

kasteel Etzenrade, een paar

de meester zelf. Nu staan er drie

in lege kamers met strijklicht,

kilometer verderop. (WS)

lessenaars, pupiters is een beter

tussen bosschages van menshoge

van Watou 2021, niet alleen van de

In Search of Sharawadgi.

woord, met daarop gedichten

buxussen, in een verloederd kasteel

poëzie, zeker ook van de beeldende

Landscapeworks with Piet Oudolf and

van Marieke Lucas Rijneveld, ‘we

vormen een statement om niet

kunst. Zoals de video One van

LOLA. Van 5/6 t/m 17/10 in Schunck

kunnen elkaar wel groeten, groeten

gauw te vergeten. Hier en daar

Anouk De Clerq, een op elektronica

Heerlen. schunck.nl

en dan achterwaarts / begrepen

klinkt er poëzie uit een luidspreker,

getoonzette protestsong met

worden, dat is hoe het werkt, zodra

uit de as van een in het niets

performer Helga Davis. De

het op vertrek aankomt / bezinnen

uitkomende wenteltrap in dezelfde

hartverscheurende collages

we ons’.

bosschage, in een tuin of in een

Moruba wa sekgowa en Dikarata van

Van stoorzender

Neo Matloga, Dikarata

Genoeg om te onthouden dus,

weiland even buiten Watou. Daar

Neo Matloga, over de indolente,

van het poëzieparcours, met

luisteren we drie, vier, vijf keer

genegeerde, spelende mens. Of de

werk van veertig dichters. Veel

naar de stem van Lara Taveirne die

video Otium van Ariane Loze, die je

‘Het is een mindere editie dit jaar’,

onbekende namen, sommigen

het nog ongepubliceerde Na onze

in verwarring brengt over de relatie

verzucht een echtpaar in café

moeten nog debuteren, een van

eerste nacht samen voorleest. ‘”Dat

tussen luiheid en creativiteit.

Den Tremist in het West-Vlaamse

hen zal nimmer debuteren wegens

is me nog nooit overkomen”, zei je,

Watou, en de Triënnale van Brugge

overleden. Het parcours is uitgezet

“je bent een stoorzender voor mijn

woorden’, liet een bezoeker achter

was ook al niet wat ze ervan

door dichter Peter Verhelst, hij

innerlijk kompas”. Ik verkruimelde,

als reactie op deze fijnbesnaarde

hadden verwacht. Terwijl de twee

heeft de verleiding weerstaan

dacht: dit is het einde. Zo ging het

editie van Watou. Alweer een

sipjes in hun cappuccino roeren, is

om de gedichten een dialoog aan

ervoor namelijk ook altijd. Wie

imperatief. De relativerende

in ons hoofd de toon gezet. Moet

te laten gaan met een bij onze

wilde een stoorzender als er ook

glimlach vinden we even later aan

een festival concurreren met een

associaties passende omgeving. Hij

lieve meisjes rondliepen? Maar het

de overkant, in café Mademoiselle.

eerdere editie? Is nu echt alles tot

heeft de omgeving geobjectiveerd,

volgende moment liet je me via je

(WS)

een wedstrijd geworden?

hulde daarvoor. Hulde ook voor

rug op je schouders klimmen. Nu

Kunstenfestival Watou, van 5/7 t/m

We zijn op Kunstenfestival Watou,

de kwaliteit van zijn selectie.

was ik geen stoorzender meer, maar

5/9 in Watou.

de veertigste editie alweer, die

De pupiters in witte ruimtes,

een uitkijkpost.’

kunstenfestivalwatou.be

naar uitkijkpost

De pupiters zijn de ankerplaatsen

‘Meer (ver)beeld(ing), minder

zuiderlucht 8+9/2021

Marie Zeegers, dochter van de fotograaf, circa 1912. Jan Zeegers Stadsarchief Amsterdam

in beeld

Toon Michiels/Nederlands Fotomuseum

zuiderlucht 8+9/2021

99+1 M

et de Eregalerij van de Nederlandse fotografie wil het Nederlands

Fotomuseum in Rotterdam het verhaal vertellen van de ontwikkeling van de fotografie in Nederland. Het verhaal begint in 1842, met de vroegste voorbeelden van foto’s, de zogenoemde daguerreotypieën. De selectie bevat werk van tientallen fotografen ‘die grenzen opzochten, nieuwe technieken ontwikkelden en vernieuwing tot stand brachten’. Van zwart-wit naar kleurenfotografie tot aan het digitale tijdperk. Zoals op elke canon valt ook op deze selectie wel wat aan te merken. Liefhebbers zullen soms vergeefs zoeken naar hun favoriete beeld, hun favoriete fotograaf. Het museum heeft die kritiek vóór willen zijn en ‘één beeld open gelaten en dat is de keuze van het publiek. De foto die voor hen de Eregalerij compleet maakt: 99+1.’ZL

Eregalerij van de Nederlandse fotografie. Vanaf 5 juni in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. nederlandsfotomuseum.nl

zuiderlucht 8+9/2021

Zoals het gaat worden: de Milestone-huizen in Eindhoven. rendering architectenbureau Houben & Van Mierlo

Wonen rond het kampvuur Niets zo gek of de 3D-printer kan het maken. Een knie, een roestvrij stalen brug, een huis: alles kan. De eerste met zo’n 3D-printer gemaakte bewoonde woning in Europa ligt in Eindhoven. WIDO SMEETS ging kijken en sprak met architect Jelle Houben: ‘‘Achteraf gezien is het wel grappig dat we, terwijl we met de nieuwste technieken bezig waren, juist op zo’n archaïsche vorm uitkwamen.’ 34

zuiderlucht 8+9/2021

e architect is met de

gevuld, de vlaggen staan strak, er drijven

was tijd om te onderzoeken of de mooie

fiets. Zijn kantoor is in de

Hollandse luchten over.

verhalen, die willen dat de 3D-printer alles

binnenstad, dus hij is er zo.

Echt Welschap is de blikvanger van Bosrijk,

kan maken, ook klopten. En waar zou dat

Met grote passen loopt hij

een pas ontwikkelde woonwijk met, zoals

experiment beter kunnen plaatsvinden

van de ene ruimte naar de

de naam doet vermoeden, veel groen.

dan in Eindoven, de stad van high tech en

andere, hij heeft de woning

Oude stereotypen als stad en platteland,

design? Houben kreeg de vraag of hij het

nog niet van binnen gezien. Met neutrale

cultuur en natuur zijn aan het vervagen.

blik komt hij de living in, trekt zijn jack uit

De andere blikvanger, in wording dan

Milestone-ontwerp voor zijn rekening

en gaat zitten. Koffie of water? Water graag.

toch, is Milestone, een groepje van vijf

wilde nemen, en of de woningen zouden

met 3D-printer vervaardigde woningen,

passen op het NRE-terrein. Hij antwoordde

Jelle Houben heeft het druk. Het is vlak

gelegen in een halve cirkel, gericht op het

met een ja en een nee; hij dacht eerder aan

voor de bouwvak, en net vandaag verhuist

zuidwesten, op de daarin in de namiddag

een landschappelijke dan aan een urbane

Architectenbureau Houben & Van Mierlo

tussen de bomen hangende zon.

omgeving – waarna de keuze op Bosrijk

naar een nieuw kantoor, op het voormalige

Qua vorm doen de woningen denken

viel. Probleempje: de gemeente Eindhoven

NRE-terrein, in het postindustriële hart

aan menhirs, prehistorische zwerfkeien,

had voor het stuk grond net een tender

van Eindhoven. Veel gedoe dus, hoewel het

sommige liggend, andere rechtop. Van

gereed, klaar voor publicatie. Houben en

toch een soort thuiswedstrijd is; het bureau

de vijf woningen is er nu eentje klaar.

het consortium kregen drie weken om

werkte mee aan de herontwikkeling van

We zitten in de living van die eersteling,

hún project uit te werken: vijf met een

het gebied.

aan de antracietkleurige tafel, op zwarte

3D-printer gemaakte, ook van binnen met

kuipstoeltjes. Veel meer staat er niet in,

high tech uitgeruste woningen.

Houben moet even schakelen. Van de drukte van de verhuizing naar de stilte

morgen laten de eerste bewoners de

in en rondom de door hem ontworpen,

verhuiswagen voorrijden.

naar verluidt eerste bewoonde 3D geprinte

Na zijn snelle toer door de woning kost

‘De locatie en de techniek stonden centraal’, kijkt hij terug op die drie dolle weken in de herfst van 2017. ‘Ik zag

woning in Europa. Het huis, met de vorm

het architect Jelle Houben (Maastricht,

woningen voor me die als sculpturen in

van een zwerfkei, ligt niet ver van het

1975) weinig moeite de beginfase van

het landschap staan, zonder het landjepik

vliegveld. Ergens halverwege ligt het goed

het Milestone-project in herinnering

van erfafscheidingen of schuttingen. De

geconserveerde voormalige hoofdgebouw

te roepen. Een door de TU Eindhoven

bewoners moeten de kans krijgen zich het

van vliegveld Welschap, de voorganger

gevormd consortium met ondernemingen

landschap eigen te maken. De woningen

van Eindhoven Airport. Op de gevel staat

en overheid achtte de tijd rijp om met een

komen in een halve cirkel, gericht op

Echt Welschap, er zit een lunchroom in,

3D-printer een woning te bouwen. De tijd

het zuidwesten, waar aan het einde van

een tapasbar en een B&B. Het terras is half

van de wereldwijde hype was voorbij. Het

de middag de zon hangt. In het midden van de cirkel is ‘s avonds een kampvuur. Voorbijgangers moeten de indruk krijgen van beelden in een beeldenpark.’ Door de combinatie van het organische, naar een ver verleden verwijzend ontwerp en de high tech toepassingen in de uitvoering kreeg het project de naam Milestone (mijlpaal). De bedenker moet de legendarische tv-animatieserie The Flintstones uit de jaren zestig voor ogen hebben gestaan waar de hoofdrolspelers in van vuursteen gebouwde woningen huisden. ‘Achteraf gezien’, zegt Houben, ‘is het wel grappig dat we, terwijl we met de nieuwste technieken bezig waren, juist op zo’n archaïsche vorm uitkwamen.’ Die vorm kwam verderop in het proces als een boemerang terug bij de bedenkers. Houben: ‘Door de hoeken en de overkragende wanden was het nog een heel gedoe om de horizontale krachten in het

Architect Jelle Houben bij de eerste Milestone-woning: ‘Bij de volgende woningen zal verder worden geëxperimenteerd.’ foto Zuiderlucht

gareel te houden. In de engineering heeft dat veel extra tijd gekost.’

margaret kilgallen: That’s + where the beauty is. + 18.05 – 07.11.2021 Bonnefanten

www.bonnefanten.nl @bonnefanten Margaret Kilgallen, Untitled, ca. 1999. Acryl op houten paneel. Courtesy the Estate of Margaret Kilgallen en Ratio 3, San Francisco. Margaret Kilgallen: that’s where the beauty is. wordt georganiseerd door het Aspen Art Museum en is samengesteld door Courtenay Finn.

zuiderlucht 8+9/2021

Zo ging er gedurende het ‘bouwproces’,

wordt waargemaakt. De van vloer tot dak

dat uiteindelijk vier jaar zou duren, wel

doorlopende kozijnen worden geflankeerd

meer mis. Het huis bestaat uit 24 geprinte

door overgordijnen aan plastic rails

elementen. Vooral in de beginfase moest

bijvoorbeeld. De binnenwanden waren in

er nog wel eens een onderdeel opnieuw

het oorspronkelijke ontwerp organisch en

worden geprint. Jan van der Wegen van

3-D geprint, in de uitvoering werden het

woningverhuurder Vesteda, een van de

rechthoekige gipswanden. Het plafond is

trekkers van het project: ‘Het is niet voor

met houten balken, gipsplaat en gespoten

niets een experiment, er bestond amper

stuuk al even traditioneel.

ervaring met 3D-printen in deze vorm en

Ook het conventionele dak, afgebiesd

omvang.’ Liefkozend laat hij zijn hand over

met een aluminium strip, moet volgende

de ruwe binnenwand glijden, waarvan de

keer anders, vindt Houben. Van der

horizontale lijnen doen denken aan touw.

Wegen knikt, het hoort bij een proces als

Ook de ruwheid komt daarmee overeen.

dit. De aanhoudende vertraging, waar

Houben vergelijkt het procedé met het

ook corona aan bijdroeg, werkte hier en

leegdrukken van een gigantische tube

daar demotiverend, ‘maar toen resultaat

tandpasta – in wezen is een 3D-printer

zichtbaar werd, was de energie in één keer

een computer die reusachtige, mortel

terug. Bij de oplevering stonden mensen te

aanbrengende kraanarmen laat bewegen

stuiteren van opwinding.’

naar de lijnen van het ontwerp. Over mortel gesproken. ‘Uiteraard hebben we het gehad over de duurzaamheid van deze betonnen woningen’, zegt Houben. Hij kent de groeiende scepsis over blind

an een kostenschatting van de eerste Milestone-woning waagt Van der Wegen zich niet. Er loopt

een taxatie van de proefwoning, die zou

bouwen in beton; verwijzend naar de

zo maar eens op 600.000 euro of hoger

recente sluiting van cementfabrikant

kunnen uitkomen. Niet echt een prijs voor

ENCI in zijn geboorteplaats Maastricht:

het middensegment, de groep die Vesteda

‘De mergelgroeve is dicht, nietwaar.’

wil bedienen met huurprijzen van 800 tot 1200 euro. Van der Wegen: ‘Na de totnutoe

‘Voorbijgangers

opgedane ervaringen ga ik ervan uit dat de productie van de vier volgende woningen

moeten de indruk

goedkoper wordt.’

krijgen van beelden in

nieuwe Milestone-woningen gebouwd,

een beeldenpark’

⏤

Naar verwachting worden in 2022 twee ditmaal in de vorm van een rechtopstaande menhir. Nummer twee en drie krijgt twee verdiepingen. De wanden, nu zo’n zeventig centimeter diep, inclusief isolatieruimte, zullen dunner worden, verwacht Houben,

Tegelijkertijd prijst hij ‘zelfbewustzijn

en slimmer: met ander isolatiemateriaal,

en ambitie’ van TU Eindhoven, de

en met ruimte voor leidingen. De footprint

initiatiefnemer, en betonleverancier Saint

(lees: de oppervlakte) van de woningen

Gobain Weber Beamix, waar de 3D-printer

wordt kleiner, zodat, in foldertaal, ‘het

stond opgesteld. ‘Bij de volgende woningen

omringende landschap maximaal tussen de

zal verder worden geëxperimenteerd met

gebouwvolumes door kan meanderen.’ Op

de samenstelling van de mortel.’

het eerste gezicht gaan argeloze wandelaars

Och, er zijn wel meer lessen geleerd die bij

tussen de bomen. Totdat ze, bij het vallen

tot verbeteringen moeten leiden. Zowel bij

van de avond, een kampvuur zien branden.

Houben als Van der Wegen ligt het woord

maken een tweede rondgang door de woning. Houben laat merken dat de high tech belofte van de buitenkant binnen niet

OLYMPISCHE LOLITA Turnsters hebben de smaak van de emancipatie te pakken. Bij de EK in Bazel, afgelopen april, verscheen de Duitse turnster Sarah Voss in een pak met lange mouwen en pijpen. De regelgeving staat het al sinds 2018 toe, maar écht breken met een kledingcultuur vraagt moed. En gemotiveerdheid. De Nederlandse turnster Lieke Wevers zei over het gebruikelijke, hoog uitgesneden pakje: ‘Turnen is een schoonheidssport, zichtbare benen zorgen voor mooie lijnen.’ In 1976 omschreef een sport journalist de 14-jarige turnster Nadia Comăneci als ‘Olympische lolita’. Bij de Olympische Spelen, dat jaar in Montreal, scoorde de Roemeense als eerste in de geschiedenis een 10, de maximale score, op de brug met ongelijke leggers. In haar thuisland verklaarde dictator Nicolae Ceaușescu haar tot heldin van de socialistische jeugd. De Franse schrijfster Lola Lafon (1974) vond in Comăneci stof voor een boek. ‘Het is een biografie, en ook zeker geen biografie’, zegt ze erover in de podcast Bookmakers. In de meer dan 120 minuten die dit format van Arte Radio iedere genodigde auteur gunt, is er zelfs ruimte voor literaire paradoxen. In de loop van het onderzoek voor haar boek verbaasde Lafon zich over de ‘mondiale bezetenheid en quasi pedofiele blik’ op de turnster, en hoe die blik zich tegen haar richtte toen het turnmeisje een vrouw werd. Het boek verscheen 2015 ook in het Nederlands, als De kleine Roemeense die nooit glimlachte. Zou Lieke Wevers het hebben gelezen?

ze niet eens opmerken, die zwerfkeien

de vier nog te bouwen Milestone-woningen

‘experiment’ in de mond bestorven. We

podcast

CHRISTIANE GRONENBERG

Bookmakers. Met Lola Lafon (episode 20-22), 2020, door Richard Gaitet. Frans gesproken. arteradio.com

zuiderlucht 8+9/2021

De voorkeur van... Wiosna van Bon Blendr & Filtr MENSEN BLIJVEN MENSEN _ ‘We vergeten dat lichamen lang niet zo snel

hun ooghoogte is ongeveer hetzelfde

‘H

gebleven. Wonen is dan ook niet veel

afloop van het gesprek. Het duurde langer

zie je vooral clusters. In Den Bosch wordt

dan voorzien, tussendoor struinden we nog

gezocht naar mengvormen, dat vind ik wel

door de Poolse literatuur en andere zaken

goed. Wat me ook intrigeert: wie bepaalt dat

des levens.

een flatgebouw na zestig jaar tegen de vlakte

evolueren als chips. Mensen blijven mensen, hun harten zijn in het digitale tijdperk niet sneller gaan kloppen en

anders dan vijftig jaar geleden.’ Jaakko van ’t Spijker, ontwerper van de ‘tijdloze architectuur’ in de nieuwe wijk Little C in Rotterdam.

VERTOON VAN WILSKRACHT _ ‘De boekwinkels vormen een kleine sector, daarom moesten ze dicht, maar de meeste hielden zich overeind met een ongelooflijk vertoon van wilskracht. (…) Ze lieten zich niet kisten door dit anticultuurkabinet, dat ook haastig de bibliotheken sloot, onbekend met de maatschappelijke waarde ervan, zeker in crisistijd.’ Volkskrant-verslaggever Toine Heijmans over een land dat zich plooit naar de omstandigheden.

KLEINE SCHEDELTJES _ ‘Even later reden kleine autootjes met kleine mensjes met kleine omgedraaide petjes op hun kleine schedeltjes zo hard mogelijk door het hoge water om zo hoog mogelijke watergordijnen te maken. Ik kon ze horen lachen achter hun kleine stuurtjes.’ DL-columnist Johan van de Beek woont bij de Maas die kampte met hoog water.

IK BEN EERDER BEIGE, ROZE, GELIG _ ‘Ik hoop dat dit een tussenfase is. Want alles is nu zo hard tegen hard. Racisme lijkt op alle fronten te ontstaan, het verwijt naar alles wat wit is. Ik vind die twee woorden ‹zwart› en ‹wit› ook naar. Omdat ze te hard zijn. Bij blank heb je gradaties, bij donker heb je gradaties, er zit van alles tussen. Ik ben niet wit, eerder beige, roze, gelig.’ Schrijfster Mensje van Keulen over de oorlog der identiteiten waarin we onze weg moeten vonden.

Ik hou van krachtig, en van puur et is mijn stad, ik betaal de

vernieuwt. Wat is de rol van gemeenten

drankjes’, zegt de Bossche

daarin? In Amsterdam zitten huur- en

fotografe Wiosna van Bon na

koopwoningen door elkaar, in Den Haag

moet? Waarom wordt zo’n gebouw niet,

FILM/TV/STREAMING ‘Ik hou van

wat bewoners meestal willen, gerenoveerd?

documentaires die me meenemen naar

In Warschau wordt niet zo snel gesloopt

een wereld die ik niet ken, zoals Seaspiracy

als in Nederland, daardoor zie je goed de

van Ali Tabrizi over de gevolgen van de

geschiedenis van een wijk.’

zeevisserij op het milieu, zoals de plastic soup en de spooknetten die achterblijven in

MUZIEK ‘Mijn smaak is breed, van Nick

de zee. Ook de kritiek die Tabrizi kreeg was

Drake tot Bill Withers tot James Blake.

interessant. Tv kijk ik weinig, als ik kijk zoek

De laatste live-optredens die indruk op

ik naar reisdocumentaires, zoals Reizen Waes.

me maakten waren die van Cory Wong,

Ik hou van zijn kracht en zijn puurheid, van

Vulfpeck en Snarky Puppy. Wat ze gemeen

hoe hij over zijn ervaringen vertelt.

hebben is dat ze vrolijke, optimistische

Ik kijk naar films, documentaires of

muziek maken, en dat ze vernieuwend zijn,

series als ze mij informeren of inspireren

ze weten je te verrassen. Mijn moeder is

of waarbij ik kan verdwalen in een verhaal

opgegroeid met jazz, later kon ze het niet

door de fantasie van de maker. Dat geldt ook

meer horen. Het maakte mij nieuwsgierig,

bij speelfilms, zoals Big Fish van Tim Burton

zo ben ik jazz gaan beluisteren. Muziek die

en Amélie van Jean-Pierre Jeunet. Ik hou van

ik thuis draai wanneer ik alleen ben? Mijn

het werk van de gebroeders Coen, en van

favoriete nummers zijn Blood of Eden van

Quentin Tarantino. Hoe zij hun fantasie de

Peter Gabriel en The Letter van The Box Tops,

vrije loop laten, dat triggert me. Ze maken

een klassieker uit 1967, waar alles bij elkaar

films waarin je kunt verdwalen. In een film

komt, het verhaal, de muziek.

als The Hateful Eight van Tarantino komt het

En Moby natuurlijk. Vooral het album met

denk ik ook door de traagheid waarmee het

de helm, 18. Ik kreeg de plaat toen ik twaalf

verhaal zich ontwikkelt.

was, in een periode van rouwverwerking. Ik

De Netflix-serie Chef’s Table gaat over chef-koks, over hun beweegredenen en hun passie. Deze serie inspireert mij als fotograaf

draai de muziek nog steeds, de herinnering is elke keer anders. Op dit moment staat Khruangbin op

door het zien van passie bij andere makers.

repeat. Echte muziek voor als ik alleen ben,

Samen met mijn partner is koken een

en lekker aan het werk.’

belangrijk onderdeel in ons leven. Als kind ben ik opgegroeid met onder

BOEKEN ‘Ik lees graag boeken die

andere de Nederlandse en Poolse keuken.

gerelateerd zijn aan psychologie, zoals De

Gerechten in de Poolse keuken hebben

man die zijn vrouw voor een hoed hield van

weinig ingrediënten, maar zijn wel vol

Oliver Sacks en De kunst van het ongelukkig

van smaak. De Poolse gerechten zijn ook

zijn van Dirk de Wachter. Of Echte dokters

jeugdsentiment.

huilen ook van Warner Prevoo, over een kankerspecialist die zelf kanker krijgt. En De

ARCHITECTUUR ‘Meer dan het werk van

fontein, vind je plek van Els van Steijn, ze legt

individuele architecten trekt me hoe een

daarin uit hoe de fontein een metafoor is

stad tot stand komt, hoe ze zich vormt, en

voor het familiesysteem, en over het vinden

zuiderlucht 8+9/2021

Drankzucht

Boeken top 10

Waarom doen de mensen wat ze doen, en hoe reageert hun omgeving daarop? De Nederlands-Poolse fotografe Wiosna van Bon (Nijmegen, 1992) stopt veel psychologie in haar werk. Haar fotoboek Family Stranger, over familieleden van gedetineerden, kreeg ondanks corona veel aandacht. De foto’s zijn t/m 24 september te zien bij Pennings Foundation in Eindhoven.

van je eigen plek daarin. De interesse in psychologie heb ik van jongs af aan. Ik ben erg geïnteresseerd in anderen, ga altijd in gesprek. Ik houd vaak contact met degenen die ik gefotografeerd heb, zoals de mensen die ik heb leren kennen door mijn fotoboek Family Stranger, vaak gaat het dan over gezamenlijke ervaringen. De camera is mijn gereedschap om in gesprek te raken. De camera brengt mij nieuwe werelden.

THEATER ‘Áls ik ga, dan is het naar

1 — Charlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (3) 2 — Lale Gül Ik ga leven (7) 3 — E sther Verhoef Labyrinth - de verhalen (-) 4 — E lsa Morante Het eiland van Arturo (-) 5 — S usan Smit De heks van Limbricht (-) 6 — B enedict Wells Hard land (-) 7 — L eon Verdonschot Verdonschot verzameld (-) 8 — M ark Tuitert Drive - train je stoïcijnse mindset (-) 9 — H edy d’Ancona Vrolijk verval (-) 10 — R amsey Nasr De fundamenten (5)

muziektheater of dans: het Scapino Ballet of het Nederlands Dans Theater. Muziektheater interesseert me omdat ik me er als maker mee verbonden voel. Omdat je je eigen ervaringen kunt meenemen. Theater mag ook informatief zijn, zoals TEDx . Maar eigenlijk ga ik niet zo vaak naar theater. Er zijn zó veel mooie dingen waar je naar toe

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

kunt…’

BEELDENDE KUNST ‘Ik raak geïnspireerd door kunstenaars die ver van me af staan. Zoals Sophie Calle, die zich in 1981

The Missing Inks

verhuurde als kamermeisje in een hotel in Venetië, en daar drie weken lang de persoonlijke spullen van de gasten onder ogen kreeg en zo kennismaakte met het leven van haar onbekende mensen. De fotoreeksen die daaruit voortkomen zijn feitelijke documentaires die ze voorziet van persoonlijk commentaar. Een andere kunstenaar die je meeneemt in zijn onderzoek is Francis Alÿs. Het is moeilijk te omschrijven, maar het voelt heel puur – net

at we onszelf maar drie weken vakantie per jaar toestaan, is een curieus verschijnsel. Nog vreemder is het dat we het als normaal beschouwen. Ook de opvatting dat er, juist in die paar schamele weken, gelezen moet worden, is een misverstand. Het mág - ook de rest van het jaar trouwens. De laatste die ik deze zomer uit mijn vierseizoenenmandje plukte, was De boekhandelaar van Florence, een enerverende geschiedenis over de verspreiding van boeken en bibliotheken vóór en na de opmars van de boekdrukkunst, in de jaren rond 1450. Zoals we van hem gewend zijn, kruidt Ross King zijn doorwrochte relaas met smakelijke details. Over de welnessindustrie van de Romeinen lezen we dat vrouwen die stevige borsten willen houden ze moeten insmeren met een mengsel van ganzenvet en spinnenwebben. De schrijver Plinius de Oude, bij wie King het advies tegenkwam, prees ook nog een brouwsel van geitenmelk, vleermuisbrein en egelgal aan als ontharingsmiddel – voordat hij in 79 omkwam toen hij zich iets te dicht bij de uitbarsting van de Vesuvius had gewaagd. Met leesbaar plezier beschrijft King de samenstelling van de inkt die de 15de eeuwse kopiisten gebruikten, en het prepareren van het perkament waar ze de klassieke teksten op afschreven. Voor exemplaar van de bijbel waren de huiden nodig van 200 schapen of geiten. Één kudde voor één boek. Kort daarop deed de boekdrukkunst haar intrede. King liet zich inspireren door de door Vespasiano, de boekhandelaar uit de titel opgetekende biografieën van tijdgenoten. Dat manuscript dook halverwege de 19e eeuw op en inspireerde Jacob Burckhardt tot zijn fameuze Die Kultur der Renaissance in Italien – de rest is geschiedenis. By the way: dat de boekenminnende paus Nicolaas V bovenmatig zou drinken werd door Vespasiano grondig weerlegd. Hij noteerde dat Gods plaatsvervanger op aarde tijdens het ontbijt niet meer dan twee kleine karaffen wijn dronk. In de vastentijd. (WS)

als bij Reizen Waes. Het is een eigenheid die me inspireert, bij Salvador Dalí heb ik dat ook, ik kan daar erg van genieten.’

themissinginks.com

het is niet niks

zuiderlucht 8+9/2021

zl podium 8-9/2021

met Th

e c p i a S r l et

berichten uit de sector

DAG VAN DE ARCHITECTUUR IN HET SPHINXKWARTIER | 57 VLIEGJES IN DE VERF: EN PLEIN AIR SCHILDERS IN GENK | 58 cultuuragenda

columns

HANS GUBBELS' ADVIES VOOR EEN BETERE WERELD: DENK NA | 61

Thomas Decaesstecker en Ward Mortier, zie pagina 54. foto Jimmy Kets

DINGEMAN KUILMAN OVER FOUTE TAAL | 63

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

‘We moeten de aankomende generatie inspireren’, zegt Duncan Ward, de nieuwe chef-dirigent van de philharmonie zuidnederland. foto Hugo Thomassen

zl podium 8-9/2021

Duncan Ward zoekt publiek op

De Brit Duncan Ward is de komende drie jaar chefdirigent van philharmonie zuidnederland. Wat neemt hij zoal mee? Bartók, Elgar en een snufje India. ‘Denk alsjeblieft niet dat ik de dirigent ben die Brahms komt spelen voor oude mensen.’ DOOR EMILE HOLLMAN

l woont hij tegenwoordig in Keulen, Duncan Ward leeft het leven van wat je een muzikale nomade zou kunnen noemen. Hij dirigeerde ondanks zijn betrekkelijk jonge leeftijd (1989, Kent) al een fraai rijtje toporkesten. In 2019 was hij te gast bij philharmonie zuidnederland in het Concertgebouw. Op het programma: Jeux van Claude Debussy. ‘Ik had het stuk al met andere grote orkesten gedaan, en dat was vaak een heel gevecht om die flexibiliteit en transparantie in de muziek te krijgen. Dit orkest was heel open, heel aandachtig voor wat ik te zeggen had. Op de een of andere manier ging het nu sneller, misschien komt dat door de Franse wortels van beide voormalige orkesten, ik weet het niet. Voordat iemand van het management erover begon, tipten een paar musici me al op de vacature. Piano piano, dacht ik. Uiteindelijk kwam directeur Stefan Rosu na Hamlet in Keulen naar me toe.’ Duncan Ward komt niet uit een muzikale familie. Maar op school vielen zijn muzikale talenten wel op. Als tiener formeerde hij een jazzband, The Grasshoppers, naar een album van JJ Cale. Op zijn vijftiende componeerde hij een musical van twee uur naar Alice in Wonderland. ‘De leraar zei: als je het wil uitvoeren moet je het zelf organiseren. En dus regelde ik een plek, een koor en een big band en begonnen we te repeteren.’ Het werd zijn eerste ervaring als dirigent. Ook Mick Jagger komt uit Kent. En uiteraard is er dan ook een naar hem genoemd kunstencentrum waar Ward die ene alles bepalende docent tegenkwam die hem de wereld van de muziek binnen leidde, zijn liefde voor opera en het

symfonisch repertoire met hem deelde en hem aanraadde om een degelijk instrument te gaan bespelen: de hoorn. ‘Je hebt uiteindelijk maar één iemand nodig die zich voor je interesseert en die in je gelooft. Toen wist ik nog niets van orkesten of opera’s of dat er zoiets bestond als West Side Story; een wereld ging voor me open.’ Duncan Ward straalt aan alle kanten uit dat hij blij is met een thuisorkest. ‘Nu stap ik na een klus steeds weer op het vliegtuig naar de volgende, daar hou ik ook van, maar dit is anders, hier kan de energie die we samen opbouwen een vervolg krijgen, daar kijk ik echt naar uit.’ Goed, maar wat gebeurt er als je zo’n aanbod krijgt? Wat wilde hij per se meebrengen? ‘Ik wilde in elk geval dat we zouden kiezen voor diversiteit en vernieuwing, zowel in de programmering als in de uitstraling. Daarin vond ik Stefan Rosu en Jos Roeden van het orkest meteen. De vertrekkende chef-dirigent Dmitri Liss heeft fantastisch werk gedaan door beide orkesten samen te brengen. Hij heeft zijn eigen repertoire en dan bedoel ik vooral de grote romantische Russische werken aan het repertoire van orkest toegevoegd. Ik hou ook van dat repertoire maar ik wil de philharmonie graag verder helpen, nieuwe muziek laten ontdekken.’ En dan gaat het met name over componisten als Béla Bartók en Leos Janácek die hij zeer hoog heeft zitten. Wat fascineert hem zo in Bartók? ‘Dat heeft te maken met de volksmuziek die daarin schuilt. Dit is echte mensenmuziek, alles behalve verheven, intellectuele muziek uit de ivoren toren. Bartók schreef ongelofelijk ritmische muziek die mensen op een diep basaal gevoel aanspreekt. Muziek die geworteld is in de dans en dans was heel belangrijk toen ik klein was; ik heb klassiek ballet gedaan en zelfs meegedaan aan Europese concoursen voor kunstschaatsen. Bartók aardde zijn orkestrale werken in de volksmuziek, hij was echt een genie, hij kan alle kleuren toveren uit elke hoek van het orkest.’

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

‘Bartók was echt een genie, hij kan alle kleuren toveren uit elke hoek van het orkest.’

Opmerkelijk in Ward’s programmatische voorkeuren is een vleugje klassieke Indiase muziek. India heeft een behoorlijke rol gespeeld in zijn muzikale ontwikkeling. Hij reisde er op zijn zeventiende heen om les te geven en zette mede een programma op waardoor niet alleen bemiddelde Indiërs maar ook de sloebers uit de slums muziekles kregen. De grote sitarspeler en componist Ravi Shankar (1920-2012) nodigde hem vervolgens uit om een zomerlang in Californië Indiase raga’s te komen bestuderen. ‘Ik werd smoorverliefd op India en de Indiase muziek. Ravi Shankar (ook vader van Anoushka Shankar en Norah Jones) werd mijn grootvader, goeroe, beste vriend en was een van de jongste en puurste negentigjarigen die ik ooit heb ontmoet.’ Natuurlijk zal het vleugje India ingekapseld zijn in westerse notaties. ‘Zie het als een eerste stapje in India, meer niet. Om met het orkest een raga te doen lijkt me een aardig experiment voor de toekomst’, lacht Ward. Duncan Ward noemt Brexit en de gevolgen daarvan ‘beschamend’ en ‘tragisch’. Mede daardoor is hij naar Keulen ‘gevlucht’. Wat niet wegneemt dat hij trots is op de cultuur die zijn land heeft voortgebracht; op Shakespeare maar zeker ook op de muziek van Edward Elgar. Met enig cynisme refereert hij aan de nationale hymne Land of Hope and Glory om er meteen bij te zeggen dat hij de Enigma Variations die hij met de philharmonie zal spelen een onwaarschijnlijk meesterwerk vindt. ‘Ik heb horen zeggen dat als Elgar een Duitser was geweest, mensen zijn werk

zouden hebben geaccepteerd als een van de grote Duitse symfonische meesterwerken. Voor mij speelt mee dat hij de Enigma Variations schreef toen hij totaal onbekend was en bijna niemand geloofde in zijn talent als componist. De beroemdste variatie – Nimrod- wordt in Engeland vaak gespeeld op begrafenissen, ook op die van mijn oma, maar die was allerminst bedoeld voor rouw, het was juist een ode aan het geloof en de trouw die zijn muziekuitgever in hem stelde; een gestileerde vorm van dankbaarheid en vriendschap. Ongelofelijk ontroerend. Ik kijk er naar uit om met het orkest alles uit de kast te halen om elk detail uit het werk te verklanken. In Engeland is dit werk zo bekend en beroemd dat je het vrijwel niet voor elkaar krijgt om een Brits orkest het serieus te laten repeteren.’ Tegelijk met zijn chef-dirigentschap in Eindhoven/Maastricht zal Ward ook tot 2023 artistiek leider zijn van het Mediterranean Youth Orchestra van het Festival in Aix-enProvence. ‘Een van de belangrijkste dingen die we moeten doen is de aankomende generatie inspireren. Ik heb het orkest ook nadrukkelijk gevraagd naar zulke plannen. Denk alsjeblieft niet dat ik de dirigent ben die alleen maar Brahms komt spelen voor oude mensen en af toe iets leuks doet voor een jong publiek. Ik wil betrokken worden bij de plannen om jonge mensen te bereiken en ik wil daar ook echt een rol in hebben. Ook daar vonden we elkaar meteen. Natuurlijk moet dat nog allemaal uitgewerkt worden maar denk aan symfonic mobs met amateurmusici uit de regio, een concept dat we overnemen van het Deutsches Orchester Berlin. Of aan openbare repetities waar we ook echt tijd maken om in gesprek te gaan met het publiek. Ik weet zeker: als ík de kans had gekregen om op mijn zevende naar een orkest te gaan, dan was ik meteen verslaafd geraakt.’

Duncan Ward maakt op 24/25 september zijn debuut als chef-dirigent van philharmonie zuidnederland. Zie voor de programmering: philharmoniezuidnederland.nl

foto Hugo Thomassen

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

Verzetsdaad van Jan Martens

Impressie uit Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones. foto Phile Deprez

Eigenlijk zijn alle voorstellingen van Jan Martens pleidooien voor diversiteit. Anders dan vakgenoten zweert de choreograaf niet bij één soort perfectie uitgevoerd door ranke lichamen op de toppen van hun technisch kunnen. DOOR PAUL VAN DER STEEN

Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones is op 27 oktober te zien in De Warande in Turnhout. Meer informatie over Jan Martens en GRIP: grip.house

Jan Martens. foto Stine Sampers

ny attempt will end in crushed bodies and shattered bones van gezelschap GRIP is weer zo’n verzetsdaad tegen de eenvormigheid op het podium en in de samenleving. Nog niet eerder werkte Jan Martens (Beveren, 1984) echter met zoveel mensen op het podium: zeventien in dit geval. ‘Een atypisch corps de ballet met mensen van zestien tot 69 jaar oud. Met een deel van hen werkte ik al eerder. Anderen doen voor de eerste keer mee.’ De titel van de voorstelling verwijst naar een uitspraak van de Chinese president Xi Jiping. ‘Gewelddadige taal wordt steeds gewoner’, constateert Martens. ‘Steeds meer machthebbers schromen niet om die te gebruiken. Op internet zie je het ook in toenemende mate. Any attempt… zet daar de veelstemmigheid tegenover en laat zien hoeveel talen, danstalen in dit geval, naast elkaar kunnen bestaan.’ De première van Any attempt… werd door de pandemie meer dan een jaar uitgesteld. Het kwam het eindresultaat ten goede, denkt de maker. ‘De verscherpte maatschappelijke verhoudingen in coronatijd en Black Lives Matter maken de voorstelling alleen maar urgenter. En we hebben artistiek nog kunnen bijschaven:

wat het publiek nu ziet, is meer op de dans en minder nadrukkelijk op de inhoud gericht, minder uitleggerig.’ Als soundtrack voor de voorstelling dienen protestliederen van onder anderen Henryk Gorecki, Kae Tempest en het jazzechtpaar Max Roach en Abbey Lincoln. Het werk van de laatste twee dateert uit het hoogtepunt van de Amerikaanse burgerrechtenstrijd en is inmiddels meer dan een halve eeuw oud. Hun schreeuw om gelijkberechtiging lijkt nog niets aan actualiteitswaarde te hebben ingeboet. Het zou pessimistisch kunnen stemmen over het nut van dit soort geëngageerde kunst. Martens blijft desondanks optimistisch: ‘Dit is misschien niet de tijd van grote, schoksgewijze sprongen vooruit, maar er worden wel degelijk stappen gezet. Amerika heeft haar eerste zwarte president gehad. De acceptatie van de LHBTI-gemeenschap verbetert, sommige landen uitgezonderd.’ Pleidooien voor diversiteit zoals Any attempt… hebben hun nut, is de overtuiging van Martens. ‘De dansers beginnen heel gestructureerd en formeel. De voorstelling werkt naar bevrijding toe en eindigt op een soort high. Toeschouwers nemen daar altijd iets van mee.’

zl podium 8-9/2021

Sarah Moeremans in tijden van pandemie

ee, zegt ze resoluut. Online voorstellingen heeft ze in deze pandemie nooit overwogen. Van streamen gaat haar hart geen seconde sneller slaan. Over de artistieke beklemming van de lockdowns: ‘Als iemand had voorgesteld om krijttekeningen op straat te maken, had ik gezegd: doen we.’

Dat stoepgeluk houden Sarah en passerende voetgangers vooralsnog tegoed, want afgelopen zomer maakte ze toch een voorstelling: Eins Zwei Schweinerei. Het is een burleske satire die stoelt op de klucht Die Schlimmen Buben van de Oostenrijkse schrijver Johann Nestroy (1801-1862). ‘Critici verweten hem eendimensionaliteit, bordkartonnen personages’, zegt Sarah Moeremans (Bonheiden, 1979). ‘Ik ben juist geïnteresseerd in die oppervlakkigheid. Dit is de tijd waarin het oog het belangrijkste zintuig is. Dat maakt buitenkanterigheid interessant.’ Eins Zwei Schweinerei speelt zich af op een privéschooltje van een baron. Hoofdonderwijzer Wampi (Elsie de Brauw in een mannenrol) wringt zich in dubieuze bochten om de ondermaats presterende school voor sluiting te behoeden. Maar de dwarse leerlingen spugen op het gareel. Extra complicatie: hulpleraar Franz heeft meer oog voor Wampi’s dochter dan voor orde en tucht in de klas. Op De Parade en Theaterfestival Boulevard gooide Eins Zwei Schweinerei hoge ogen. Humor biedt zuurstof in benauwde tijden, zag Sarah. Toch is een komedie niet louter simpel en hupsasa: ‘Het blijft een fascinerend mechanisme dat de waardering voor de lach lager is dan die voor de traan. Terwijl het echt complex is om goed met satire, karikaturen en overdrijving om te gaan.’ Momenteel werkt ze aan What ever happened to mister Pete, een kleinezaalproductie over

eenzaamheid, lotsverbondenheid en verlies van controle. Zulke thema’s doen vlot naar tequila of tranquilizer grijpen – om over touw te zwijgen – maar niet bij Moeremans en schrijver Joachim Robbrecht. Enerzijds is hun voorstelling filosofisch en raakt ze aan existentieel ongemak. Anderzijds is What ever happened to mister Pete luchtig, herkenbaar en vermakelijk. De geest van Harold Pinter, Samuel Beckett, David Lynch en Luis Buñuel is niet ver weg. Titelheld Pete is een onopvallende, witte man van middelbare leeftijd. In het etablissement waarin hij zich heeft teruggetrokken, gaat het leven door – maar strikt bezien zonder hem. ‘Pete is niet apathisch, wel fysiek passief’, zegt Moeremans. ‘Hij wil deelnemen, maar heeft een groot gebrek aan initiatief. Sociale angst belet hem te participeren. Hij is de vogel voor de kat die zeker is. Zijn enige troost is een gesprek met zichzelf.’ Toch hoeft de samenleving geen schuld of boete te voelen. ‘Mededogen met mister Pete is voorstelbaar, maar medelijden misplaatst. Hij heeft geen waarneembare gebreken, hij heeft geen spraakgebrek of bochel.’ Eerder is hij een verzamelpunt van vervreemdingen: momenten van alienation die iedereen meemaakt. Op de fiets, in een sollicitatiegesprek, tijdens een feestje: ‘Even voel je alles glibberen, lijk je afgesneden te zijn. Zulke vervreemding is niet aan plek of leeftijd gebonden. Ik sprak een pientere vrouw op een geriatrische afdeling, die tussen onbereikbare mensen leefde. “Ik zou graag een tia krijgen”, zei ze. Wij zijn sociale wezens, verlangen naar verbinding met de ander die onze gelijke is.’ What ever happened to mister Pete krijgt een opmerkelijke vorm: een muur deelt het speelvlak en de tribune in tweeën. De gesplitste bezoekersgroepen kunnen elkaar niet zien. Succes verzekerd, bewezen

La Fura dels Baus en Theatergroep Vis à Vis eerder. Fysieke tweedeling sticht verwarring en vergroot de meerlagigheid van een voorstelling. Voor Sarah zijn vorm en structuur altijd meer dan een bijkomstigheid. Met lach: ‘Het zijn de pijlers van mijn bestaan – in een ander leven was ik wiskundige geworden. Ik houd van coderingen, een paar stevige afspraken met de spelers. Maar ik zeg ook: zoek de mazen in het net.’ Arme mister Pete, want die sociale lenigheid ontbeert hij. Gelukkig schenkt Sarah hem een voorrecht: ‘Hij kan zich met de zaal verbinden; andere acteurs niet.’ Voor begin 2022 staat ook de herneming van het bejubelde Rijgen op stapel. Twee jaar geleden maakten Moeremens en Robbrecht deze voorstelling onder de vlag van NTGent. In Rijgen verkennen drie acteurs – Ariane van Vliet, Peter Seynaeve en Louis van der Waal (nominatie voor een Arlecchino!) – alle hoeken van de lust. Hun estafette voert langs onder meer incest, sodomie, pedofilie, groepsverkrachting en seks met een paard. Rijgen knipoogt geil naar Reigen (1897) van de Oostenrijkse schrijver Arthur Schnitzler, die Gurkensalat van het Victoriaanse gedachtegoed maakte. Niet langer korsetterie van de driften, maar keukentafelen bedplezier. ‘De lust tot weten’, zou Foucault losbandigheid later duiden. Toch zijn schande en schaamte niet verbannen, ziet Sarah Moeremans. ‘Weliswaar kan de oorspronkelijke Reigen ons niet meer choqueren, maar het is een misverstand te denken dat alle vormen van seks aanvaard zijn. Onze Rijgen gaat over de ontkende taboes.’ Trek het doek maar open, tergend langzaam.

Rijgen is vanaf januari 2022 te zien, What ever happened to mister Pete vanaf februari 2022. Meer info en speeldata: hzt.nl

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

Wat doet een getergde theatermaker in tijden van testbewijzen? Voorstellingen maken, de gedesinfecteerde planken op. Ontmoeting met Sarah Moeremans, co-artistiek leider van Het Zuidelijk Toneel. DOOR ERIC ALINK

Sarah Moeremans. foto Arber Sefa

‘Dit is de tijd waarin het oog het belangrijkste zintuig is. Dat maakt buitenkanterigheid interessant.’

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

Laila Claessen

Lichtheid in tijden van duisternis

Met talentontwikkelaar VIA ZUID als coproducent maakten Laila Claessen en Eva van Kleef van hun afstudeerprojecten aan de Toneelacademie Maastricht een voorstelling. De thema’s liegen er niet om: woede en zelfmoord. DOOR RENÉ VAN PEER

n haar performance The Beauty of the Beast benadert Laila Claessen (Maastricht, 1995) het lichaam als archief. Uit haar lichaamsdelen schept ze een wereld waarin emoties zich genesteld hebben in ledematen of in haren vervlochten zijn. The Beauty of the Beast, een coproductie van VIA ZUID en de Toneelacademie Maastricht met Het Geluid, is een zoektocht naar het onderhuidse, een pleidooi om al onze gevoelens te accepteren. Ook als we die problematisch vinden, zoals woede. De vuist ligt daarbij het meest voor de hand. ‘Een geheven vuist, een gebalde vuist drukt woede uit zonder dat je daar taal voor nodig hebt’, zegt ze. ‘In de voorstelling laat ik de vuist tegen mij praten. Hij vertelt over zijn harde, bebloede buitenkant. Maar

als hij zich opent, is hij zacht. Net als een egel. Het gaat om het accepteren van je donkere kant. Ik heb een fascinatie voor het duistere. Het is verleidelijk om daaraan toe te geven, maar ik kan er wel eens in blijven hangen. Voor veel mensen is het duister afstotelijk, voor mij niet. Als je het buitensluit kan het gevaarlijk worden, en je in een monster veranderen.’ De titel knipoogt naar La belle et la bête, verfilmd door Jean Cocteau, maar meer bekend in de versie van de Walt Disney studio. Een afknapper, vindt Claessen. ‘In de film wordt Belle steeds meer verliefd op het beest. Om vijf voor twaalf verandert het beest in een knappe witte man. Dat is een verkeerd beeld. Zo ontkent de film dat hij een beest is, terwijl de schoonheid van het beest in je zit.’ Het gegeven mag duister zijn, Claessen heeft

zl podium 8-9/2021

In Suicide Sisters vertellen drie jongens het verhaal van de vijf zussen die zichzelf het leven benemen.

Eva van Kleef

ruimte ingebouwd voor humor. ‘Daarmee laat je het publiek binnenkomen. Het contact met het publiek is ook de motivatie voor het maken van een voorstelling. Het is een van de weinige manieren om heel dicht bij mensen te komen, en ze van binnen te raken.’ Het werkt: Bij Cleassens voorstellingen komt de theater connaisseur aan zijn trekken, maar ze zijn ook toegankelijk voor bijvoorbeeld mensen uit de Jeugdzorg. Eva van Kleef (Maastricht, 1998) liet zich voor haar voorstelling Suicide Sisters (14+) inspireren door het boek The Virgin Suicides. Daarin benemen vijf zusjes zichzelf het leven. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van jongens die hen in de puberteit gekend hebben. ‘We hebben een eigen draai aan het verhaal gegeven’, zegt Van Kleef. ‘Ik las het voor het eerst toen ik zelf een puber was en het is me altijd bijgebleven. Bij het herlezen zag ik dat er veel thema’s in zitten die theatraal interessant zijn. Opgroeien in een wereld die je

niet begrijpt, verliefdheid, onderlinge vriendschap, het moeten omgaan met moeilijke situaties. Het gaat niet over de redenen van de zusjes om zelfmoord te plegen, maar over die jongens.’ Centraal in Suicide Sisters, een productie van Het Laagland met VIA ZUID als coproducent, dat Van Kleef samen met Randa Peters schreef, staat het onvermogen om te gaan met situaties die complexe, heftige gevoelens oproepen. ‘De jongens vertellen het verhaal, spelen soms episodes na. Ze proberen het onvermijdelijke einde van de zusjes uit de weg te gaan door zich te richten op hoe bijzonder ze waren. Zo hoeven ze de dood van de meisjes niet onder ogen te zien. Ze hebben het daar doelbewust niet over, maar gaan zich met grote energie te buiten aan grappen. Daarmee overstemmen ze hun droefheid. Hoe meer ze daar overheen schreeuwen, hoe beter die emotionele onderlaag zichtbaar wordt. Ik denk niet dat meisjes en jongens hier verschillend mee omgaan. Ik zou op die leeftijd hetzelfde gedaan

hebben. Doen of het niet bestaat, en hopen dat het dan uit zichzelf weggaat.’ Met de grappen van de jongens houdt Van Kleef de voorstelling licht, al is het een continue zoektocht naar het juiste emotionele evenwicht tussen die humor en het onderwerp dat als een donkere wolk over alles heen hangt. Maar uiteindelijk komen ze toch uit bij dat moeilijke moment. Muziek, gemaakt en samengesteld door Charles Ortjens, speelt een grote rol in de sfeer van de voorstelling. ‘Het is muziek van de laatste twintig jaar, geremixt in een jaren tachtig-achtige vibe. Soms kleuren de klanken mee met wat er op het toneel gebeurt, soms is er sprake van tegenkleuren. We streven een gevoel van tijdloosheid na. Wel modern taalgebruik, maar geen mobieltjes. Ik kan geen oplossing bieden, maar ik wil pubers meegeven dat het oké is om te praten. Ook over dingen die je niet kan oplossen. Je bent nooit alleen.”

Werk van Eva van Kleef en Laila Claessen is tussen 16 en 30 oktober 2021 te zien op PLAN Kickstart (Eindhoven, Breda en Tilburg), een showcase voor afgestudeerden van Fontys Hogeschool voor de Kunsten en Toneelacademie Maastricht. viazuid.com, plan-brabant. nl, hetgeluidmaastricht.com, hetlaagland.nl

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

Op zoek naar

Mathijs Leeuwis: ‘Het podium kán de juiste plek zijn voor de uitvoering van mijn muziek, maar het is geen must.’ foto Paul Janssen

zl podium 8-9/2021

het geluid van afval

Mathijs Leeuwis is de nieuwe stadscomponist van Tilburg. ‘Veel mensen denken aan iemand die nootjes neerkrabbelt, terwijl ik meer een verzamelaar van geluiden ben.’ DOOR PAUL VAN DER STEEN

en beetje verbaasd was Mathijs Leeuwis wel door de vraag. Vanwege zijn leeftijd maar ook omdat hij redelijk nieuw is in de wereld van de muziek. De Link, de organisatie achter het fenomeen stadscomponist van Tilburg, vond dat allemaal juist voor Leeuwis (Waalwijk, 1985) pleiten. Voorganger Anthony Fiumara was meer een maker die voldoet aan het reguliere beeld. Met de keuze voor Leeuwis, bijvoorbeeld ook flink in de weer met elektronica, laat de organisatie breedte zien. Een stadcomponist hoeft niet per se gericht te zijn op moderne klassieke muziek. Er zijn veel meer spannende terreinen, waar nog veel verkend kan worden. Leeuwis gebruikt met zijn muzikale partner Mathijn den Duijf studio Het Concreet in broedplaats Dock Zuid aan de Tilburgse Ringbaan Oost als experimenteerplek. Maar hij heeft ook zijn contacten elders. Voorganger Fiumara kende hij al, omdat hij lessen bij hem volgde. Dat Leeuwis stadscomponist is tijdens een pandemie brengt beperkingen met zich mee. Hij weigert er dramatisch over te doen. ‘Het is wat het is. Iedereen heeft daarmee te dealen. Daar komt bij dat ik het podium al een tijdje niet meer als een must zie. Het kan de juiste plek zijn voor de uitvoering van mijn muziek, maar hoeft dat niet te zijn.’ Kijk maar naar de vormen van de werken van Leeuwis als stadscomponist. Hij maakte een audiowandeling door Moerenburg, een overgangsgebied tussen de stad Tilburg en het buitengebied, en een Tape Loop Tempelinstallatie waar één persoon tegelijk kan luisteren voor het Textielmuseum. Tegelijkertijd

zijn er ook meer traditionele uitvoeringen met het ensemble VONK. Leeuwis woont sinds twaalf jaar in Tilburg. ‘Ik ben de provincie Noord-Brabant nooit uitgekomen’, zegt hij quasi-verontschuldigend. Als jongvolwassene streek Leeuwis aanvankelijk neer in Den Bosch. ‘Maar echt veel blijvende contacten hield ik daar niet aan over. In de praktijk zat ik meestal meerdere keren per week in de trein naar Tilburg om daar te spelen. Daar gebeurde meer. Hoewel het maar een kwartiertje reizen is, vroeg ik me op den duur af of het dan niet beter was om er ook te gaan wonen. Alleen al het voornemen leverde al een collega-musicus op die me benaderde voor het drinken van een biertje om te kijken of we iets samen konden doen.’ Volgens Leeuwis staat Tilburg net wat meer open voor het experiment. ‘De stad oogt misschien wat grijzer dan bijvoorbeeld Den Bosch, maar dat ruwe en onaffe biedt ook artistieke mogelijkheden. De gemeente ziet daar ook echt de waarde van in en investeert erin. De creatieve sector is niet alleen de voorpost die een op te knappen wijk in een vroeg stadium hip and happening mag maken om dan plaats te maken voor de gentrificatie.’ Aanvankelijk was Leeuwis een liedjesmaker, actief op terreinen variërend van kleinkunst tot americana. Totdat hij enkele jaren geleden het gevoel kreeg dat hij daar ‘wel alles zo’n beetje had uitgeprobeerd. Ik kon me niet meer vernieuwen.’ Leeuwis gooide het roer rigoureus om en besloot zich toe te gaan leggen op instrumentale muziek en meer bepaald de pedal steel gitaar. ‘Als het gaat om gewone

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

‘Muziek als een smetteloos witte doos, een soort geluidsutopie, vind ik niet zo interessant.’

DEUREN OPENEN VOOR NIEUWE MUZIEK

De stadscomponist in de weer met de opnameapparatuur. foto Anneroos Goosen

gitaren of basgitaren, vind je overal moeiteloos mensen die daar veel over kunnen vertellen en je de werking van de instrumenten kunnen bijbrengen. Bij de pedal steel gitaar kun je lekker veel zelf uitvinden.’ Dat klooien vindt Leeuwis prettig. ‘Ik werk volledig met analoge opnameapparatuur. Tapejes en bandjes vragen om veel meer ambachtelijkheid, om fysieke handelingen. Het levert een geluid op dat veel mensen warmer vinden klinken dan digitaal. Ik spreek zelf liever van een korrel, van textuur. Je zet puzzelend dingen in elkaar en het mooie is dat de uitkomst van de som altijd een zekere onvoorspelbaarheid blijft houden. Met digitale techniek is 1 + 1 altijd 2. Werk je analoog, dan is het soms meer dan 2 en soms minder dan 2. Die imperfectie moet je toelaten, voor lief nemen, zelfs omarmen. Niet eindeloos blijven duwen tot het puzzelstukje toch past, maar eerder de puzzel om het laatste gat heen aanpassen.’ Inmiddels ziet Leeuwis die benadering een beetje als onderdeel van het grotere verhaal van zijn werk. ‘Ik wil mensen graag met nieuwe ogen en oren de wereld laten ervaren. Muziek als een smetteloos witte doos, een soort geluidsutopie vind ik niet zo interessant.’ Het verklaart misschien ook wel het project van de stadscomponist waarbij hij op zoek gaat naar het geluid van het afval van de stad. ‘We zijn te veel geneigd om maar weg te gooien. Tegelijkertijd ben ik ook geïnteresseerd in geluidsafval.’ Leeuwis is niet langer meer de songsmid van vroeger. Toch resteert nog wel degelijk iets uit die liedjestijd, denkt hij. ‘Destijds wilde ik verhaaltjes vertellen met een kop en een staart. Dat streven

is er nog steeds, hoewel mijn werk een stuk abstracter is geworden. Voor ik ergens aan begin, wil ik voor mezelf heel duidelijk hebben waar het eigenlijk over gaat en waarom juist ik ermee aan de gang zou moeten gaan.’ Wat van zijn tijd als stadscomponist zal overblijven, is midden in zijn periode nog niet helemaal duidelijk. Een paar zaken zijn voor Leeuwis al wel helder: ‘Ik heb technisch veel geleerd door ook te schrijven voor ensemble VONK en zijn instrumentarium. Nieuw is ook dat ik als stadscomponist eerder met plannen naar buiten treed, waar ik in het verleden langer voor mezelf zou blijven finetunen. Dat komt omdat ik merk hoe makkelijk nu deuren opengaan voor de stadscomponist en hoe bereid specialisten zijn om hun medewerking te verlenen. Mijn initiatief om in oktober een compositiemarathon te organiseren leverde meteen een heleboel interesse en reacties op. Misschien is dat wel iets blijvends. Daarnaast is doordat ik de stad beter heb leren kennen mijn liefde voor Tilburg nog groter geworden. Maar misschien moet ik oppassen dat dit niet een al te chauvinistisch verhaal wordt.’ Waar het Leeuwis echt om gaat, is dat hij zichzelf blijft verwonderen. ‘Zo gauw iets een trucje wordt, heeft het voor mij geen waarde meer. Dan wordt het een lege huls. De ene nieuwe wereld biedt op den duur weer een opening naar een andere nieuwe wereld. Ik wil blijven zoeken.’

De installatie Memo van een vezel bij het Textielmuseum in Tilburg is t/m 19 september 's weekends te bezoeken. delink.nl

Drempels slechten, dat was misschien wel het belangrijkste doel bij de aanstelling van de stadscomponist van Tilburg. De in die plaats gevestigde concertorganisatie De Link, druk met de promotie van nieuw gecomponeerde muziek, wilde naast het bestaande publiek nieuwe groepen aanspreken. Het ereambt schiep hopelijk mogelijkheden om Tilburg te betrekken bij de vaak als moeilijk beschouwde niche. Een stadscomponist opent ook deuren buiten de vaste concertzalen. Waarom zou de muziek altijd zijn weg moeten vinden via de traditionele plekken en kanalen? Volgens Nicoline Soeter, artistiek directeur van De Link, werkte het in de praktijk ook echt zo vanaf het moment dat Anthony Fiumara als eerste stadscomponist werd benoemd: ‘Een ruimere kring maakt kennis met nieuwe muziek, de stadscomponist trekt de nodige publiciteit en er komen zelfs verzoeken van bedrijven en instellingen voor composities bij voor hen speciale gelegenheden.’ Het fenomeen stadscomponist krijgt inmiddels navolging. Na Tilburg hebben ook de NoordBrabantse gemeenten Den Bosch en Meierijstad (Schijndel, SintOedenrode, Veghel en omgeving) er een gekregen.

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

The Scène vergroot vrouwenkracht Nissrine Chemri

Bij een workshop van The Scène

In Tilburg-Noord liggen de winnende staatsloten niet voor het oprapen. Gelukkig verzilvert Het Zuidelijk Toneel graag goede ideeën. Zoals The Scène, een project van en voor jonge vrouwen. DOOR ERIC ALINK

indeloze galerijflats, laagbouw uit de jaren zestig en zeventig, plukjes vooroorlogse woningen. Dat is Tilburg-Noord in vogelvlucht. ‘Het is een veelzijdig gebied’, zegt jongerenwerker Nissrine Chemri (Tilburg, 1999). ‘Het is er knus, iedereen kent elkaar. Maar er zijn ook flinke uitdagingen.’ Onder de 23.000 inwoners zijn veel jongeren. Hun culturele klimaat? Talloze straten in Noord dragen namen van componisten. Van Sibeliusstraat en Wagnerplein tot Puccinihof en Bachlaan. Maar of jeugdjaren op een galerijflat liefde voor klassieke muziek aanwakkeren, is de vraag. Gelukkig kent Noord veel eigentijdse cultuur – hiphop, graffiti, breakdance. Wie boven de lokale roem uitstijgen, zijn rapper Para Soma en wereldkampioen ground moves Nasser El Jackson. Wel een kanttekening: it’s a boys network in Noord. ‘Voor jongens is er genoeg, maar niet voor de wat oudere meiden’, zegt Nissrine. Tijd voor verandering, vond ze. Wind in de zeilen gaf ForwArt, een groot jongerenproject dat de wijk wil veranderen ‘from a place to hide to a place of pride.’ Tot de partners behoren corporatie WonenBreburg, politie en gemeente, maar ook culturele organisaties als Corpo Máquina, Fashion Clash en Het Zuidelijk Toneel (HZT). ‘Zo heb ik Amber, Pien en Rozemarijn leren kennen’, zegt Nissrine Chemri. De eerste twee zijn creatief producent bij Het Zuidelijk Toneel, de derde

Werken aan een zelfportret

theatermaker. ‘Met z’n drieën hebben we The Scène bedacht, een serie avonden voor jonge vrouwen van 17 tot 28. Locatie? R-Newt, het jongerenwerk. We eten samen – een van de moeders kookt – en doen een workshop met een vrouwelijke gast. We vertellen onze verhalen, schrijven, knutselen. Alles kan: van potlood tot podcast. Maar vloggen, dansen of filmen is ook mogelijk. Deelname is gratis.’ The Scène hoopt dit jaar met zo veel mogelijk jonge vrouwen op zoek te gaan naar de verhalen van Tilburg-Noord. ‘Aan het eind van het jaar kijken we wat goed werkte, zodat we volgend jaar verder met de vrouwen van The Scène aan de slag kunnen.’ Drie avonden heeft The Scène inmiddels beleefd. De eerste avond stond in het teken van eten. Samen met journaliste Halima Özen schreven de deelnemers op avond twee een kort, eigen verhaal. Op avond drie verleidde illustratrice Djenné Fila hen om zelfportretten te illustreren. Chemri: ‘Ja, ik deed zelf ook mee. Ik tekende een mond in de vorm van een hart.’ Lachend: ‘Zo spreek ik. Ook ik voel me sterker door The Scène.’ Meer info: hzt.nl, the-scene.club

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

Van straatmaten tot circusartiesten

foto Jimmy Kets

zl podium 8-9/2021

De mannen achter festival Plein de Cirque in Turnhout zijn behalve van het circus ook van de urban sports. ‘De nadruk ligt minder op techniek, meer op artisticiteit.’ DOOR PAUL VAN DER STEEN

ard Mortier leest een stad anders dan andere mensen. Als hij ergens loopt of rijdt, ziet hij net als wij de gebouwen en de ruimtes, maar vooral ook de mogelijkheden. Dat heeft zijn redenen. Mortier (Gent, 1994) en zijn maatje Thomas Decaesstecker (Ukkel, 1989) kennen elkaar van Parkour, een loopdiscipline waarbij hindernissen in de publieke ruimte eerder worden gezien als uitdaging. Overal kun je door of over. Tegenwoordig combineren ze als Be Flat deze vorm van urban sports met circus en gebruiken ze de stad niet alleen als decor maar ook als attribuut. Mortier: ‘Dat vormt je manier van kijken. Dat wordt dan ook iets dat je niet meer kunt uitzetten.’ ‘Locatie-specifiek werken’ wordt hun methode wel genoemd. Ja, Be Flat heeft een aantal verschillende voorstellingen gemaakt. Maar de uitvoering verschilt per plek. ‘Dat maakt het elke keer weer anders’. Van 10 tot 12 september is Be Flat centrale gast tijdens het circusfestival Plein de Cirque in Turnhout. Dat betekent dat het duo niet alleen drie keer een eigen speciaal voor de gelegenheid in elkaar gestoken voorstelling Backdrop brengt maar ook optreedt als gastcurator. Met zowel hun voorstelling als met hun selectie van andere artiesten willen ze de huidige breedte van het

fenomeen circus en verschillende generaties laten zien. Aan Backdrop werken vijf acrobaten, vijf muzikanten en zes studenten van de circusschool ESAC in Brussel (Mortier volgde daar ook een opleiding) mee. Mortier ziet het circus in deze tijd snel veranderen: ‘De oude vorm was die met een tent, de clown, de dierentemmer, de acrobaat en een hele reeks andere vaste figuren. Tegenwoordig wordt circus steeds meer een hybride van allerlei kunstvormen. Er vindt een vermenging plaats met bijvoorbeeld theater, muziek en urban sports. De nadruk komt ook minder te liggen op het technisch kunnen, de vervolmaakte act. Hedendaagse circusartiesten hebben wat dat betreft ook een lager niveau, denk ik. Maar artistiek zijn ze veel verder.’ Nog altijd valt veel te leren van de oude traditie, vindt Mortier. ‘Wat ik ook impressionant vind bij het oude circus is het familiegevoel. Men leert van de vorige generatie en geeft door aan de volgende.’ De pandemie legde de optredens een behoorlijke tijd stil. De Be Flatters bleven ondertussen denken over en sleutelen aan voorstellingen. Mortier ervoer de lockdown als een intense periode. ‘Wat me persoonlijk erg geraakt heeft, is de manier waarop cultuur als iets niet essentieels werd weggezet. Bij alle energie die we er insteken, was er geen spoor

van bemoediging. Cultuur hing er maar een beetje bij. Tegelijkertijd heeft de periode me ook op een bepaalde manier goed gedaan: even de handrem aantrekken, even reflecteren op wat we allemaal gedaan hebben en waar we naartoe willen. Ik heb veel bijgeleerd door gesprekken met collega’s, programmeurs, familie en vrienden. En ondertussen zijn we blijven werken aan komende voorstellingen. Voordeel is ook dat we met ons Parkour-verleden gewend zijn om ons altijd en overal snel aan te passen aan de omstandigheden en aan het buiten werken.’ Corona bepaalt ook de vorm van de voorstelling in Turnhout mee. Normaal doorbreekt Be Flat graag de vierde wand, de scheiding tussen publiek en podium. ‘We laten toeschouwers graag met ons meebewegen. Nu moeten ze –gedwongen door de omstandigheden– blijven zitten. Dan nog kun je met ze spelen. Er bestaat theater dat je vrij passief over je heen kunt laten komen. Bij ons wordt een zekere mate van activiteit gevergd: alleen bij een bepaalde manier van intens kijken kunnen de mensen ten volle genieten van de voorstelling.’ Mortier en Decaesstecker, de straatmaten van weleer, bevinden zich inmiddels in een nieuw stadium van hun samenwerking. ‘Onze vriendschap is geëvolueerd’, constateert Mortier. ‘Als tieners waren we boezemvrienden, nu meer collega’s. Als je twee, drie maanden met elkaar op tournee bent geweest, heb je het weekend erna niet meteen de neiging om met elkaar op café een pint te gaan drinken. Waarmee ik niet wil zeggen dat de vriendschap er niet meer is, hè? Die bestaat nog steeds. En in ons geval met behoorlijk risicovolle acties is het goud waard dat je elkaar door en door kent. Ik heb zóveel met Thomas rondgehangen dat ik in vrijwel elke situatie weet wat hij gaat doen.’ Ruwweg bestaan er twee soorten duo’s volgens Mortier: ‘Je hebt er die elkaars sterktes en zwaktes aanvullen. Je hebt er ook waarvan de twee leden enorm op elkaar lijken. Thomas en ik zitten ergens tussen die twee type duo’s in. Als het gaat om goesting op artistiek vlak, ideeën over voorstellingen denken we heel vaak hetzelfde. Op andere vlakken verschillen we meer. Gelukkig maar, dat brengt lucht in het geheel.’

Festival Plein de Cirque, op 10, 11 en 12 september in en rond de Warande in Turnhout. warande.be

Ward Mortier en Thomas Decaesstecker. foto Jimmy Kets

zl podium 8-9/2021

TheaterSpecial

Joost Segers bij een activiteit van VIA ZUID. foto Erwin Penners

Joost Segers is artistiek ontwikkelaar bij VIA ZUID. Corona hakte er aardig in bij de jonge makers. ‘Hun werk ontstaat in wezen in de live ontmoeting met het publiek. Dat hebben ze heel erg gemist.’ DOOR RENÉ VAN PEER

Rauwe randjes, poëtische mijmering

inds een jaar is Joost Segers (Tilburg, 1988) nu werkzaam bij VIA ZUID om jonge talenten op te sporen en te begeleiden. Daarnaast is hij hoofd van Spring Academy, onderdeel van het Utrechtse SPRING Performing Arts Festival. ‘Die twee klussen vullen elkaar aan’, zegt Segers. ‘SPRING is een festival voor podiumkunsten waarin zowel grote internationale namen als nieuwe talenten optreden, in voorstellingen met een rauw randje. Voor allebei geldt dat ik jonge makers kan steunen in hun ontwikkeling, bijvoorbeeld door ze aan elkaar te spiegelen of door situaties te creëren waarin dat kan gebeuren.’ Met artistiek directeur Jackie Smeets is Segers verantwoordelijk voor het selecteren van de kunstenaars met wie VIA ZUID werkt. ‘Artistieke kwaliteit staat natuurlijk voorop. Daarnaast moeten ze iets toevoegen aan het kunstenlandschap, bijvoorbeeld op een vernieuwende manier actief zijn in een hybride gebied tussen disciplines. We zoeken mensen die een binding hebben met de provincie. Diversiteit is ook van belang op het gebied van gender, culturele achtergrond, en de doelgroep waar ze zich op richten. Elke maker vliegt dat op een eigen manier aan. Zo gaat Laila Claessen een samenwerking aan met Argos, een partner buiten het culturele veld.’ Het afgelopen jaar heeft wel zijn stempel gedrukt op de makers die verbonden zijn aan VIA ZUID. Veel van hen zijn blijven werken aan voorstellingen die nog niet gespeeld kunnen

worden, aldus Segers. ‘Er is veel digitaal gegaan. VIA ZUID heeft in samenwerking met SoAP Maastricht en platform voor transdisciplinair talent C-TAKT het jaarlijkse festival Winternights grotendeels online georganiseerd. Dan merk je dat sommigen dat medium heel goed in de vingers hebben. Maar voor veel makers was het toch een jaar van vleugjes hoop en uitstel. Ze zijn extra gemotiveerd om weer voor publiek op te kunnen treden. Hun werk ontstaat in wezen in de live ontmoeting met het publiek. Dat hebben ze heel erg gemist.’ Ziet Joost Segers veel verschillen tussen makers uit Utrecht en Limburg, of juist overeenkomsten? ‘Nee. Je zou hooguit kunnen zeggen dat makers uit de randstad eerder werken met ‘randstedelijke’ thema’s. In Limburg zijn wat meer makers die de kunst van de poëtische mijmering verstaan, wellicht is dat de invloed van het landschap en het gevoel van uitgerekte ruimte en tijd die je er kan ervaren.’ viazuid.com

zl podium 8-9/2021

VRIJTHOF

MARKT

ONTDEK EEN ANDER MAASTRICHT

Gelegen tussen de Noorderbrug en de monumentale binnenstad, is het Sphinxkwartier letterlijk en figuurlijk de grens tussen oud en nieuw Maastricht. De wijk is dankzij haar ‘buurtbewoners’ zoals poppodium Muziekgieterij, Lumière Cinema, toonzaal Bureau Europa, The Student Hotel en broedplaats Landbouwbelang een culturele en creatieve plek. Een ander Maastricht, dat nog volop in ontwikkeling is!

Voor een tussenstop in het Frontenpark: de tijdelijke bar het Front Maastricht.

Gebied Het Radium met de gerenoveerde Cokesfabriek. foto Fred Berghmans

SPHINXKWARTIER

WANDELHUISJES, BOWLING EN WOONWINKELEN Sphinx, stap en spring langs de verschillende hotspots met de leukste acties. Zo kom je nog eens ergens en ontdek je in no time de buurt. Ga woonwinkelen bij Loods 5, speel spellen bij Olround Bowling & Prison Island, gooi je hengel eens uit in de historisch binnenhaven (’t Bassin) en ontdek het gebied met de wandelhuisjes van Bureau Europa (hint: het zijn er vier). Kijk op sphinxkwartier.nl/ sphinxstapsprong

Het belooft een nazomer vol cultuur en creativiteit te worden in het Sphinxkwartier. Het industriële en eigenwijze gebied is namelijk het podium van heel wat events en activiteiten. Zo geniet je van het bekendste festival van Maastricht, Bruis. Reis je o.a. naar het ‘vierlandenpunt’ met de nieuwe expositie Macht, Wellust en Zink bij Bureau Europa. Loop je als eerste in de Cokesfabriek van Valentin Loellman tijdens de Dag van de Architectuur in het Radium. En doet Moeder Aarde je versteld staan tijdens festival Musica Sacra in de Gashouder. Vanzelfsprekend binnen de mogelijkheid van het actuele coronabeleid, dus check je social media voor de laatste updates @sphinxkwartier

FOODTRUCK EN SPEURTOCHT Wandelen in het Frontenpark wordt nu nog leuker! Jouw avontuur van Lumière naar Lambèr (de Lambertuskerk) heeft er nu namelijk een smakelijke tussenstop bij: Het Front Maastricht. Een foodtruck waar je niet alleen geniet van een vers sapje met een goed belegd broodje en anders lekkers, maar waar je ook - samen met de kids - speurtochten en ‘zwerfafval bingo’ doet! Je vindt Het Front, tussen Q-Park Frontenpark en Het Radium. DAG VAN DE ARCHITECTUUR Op 18 september krijg jij een uniek kijkje achter de deuren in Het Radium. Voor de eerste keer is het mogelijk om binnen te lopen bij de spraakmakende Cokesfabriek, verbouwd door designer Valentin Loellman. Vergeet zeker niet even te kijken bij het LABgebouw, de Gashouder, het Kunstfront, de Kazemat A, het Frontenpark en natuurlijk de nieuwkomer: koffiebranderij Blanche Dael in het Brikkegebouw. sphinxkwartier.nl

AGENDA 3-5 september Bruis Festival in de binnentuin van de Muziekgieterij Vanaf 4 september Expositie Macht Wellust & Zink bij Bureau Europa 18 september Dag van de Architectuur bij het Radium 22-26 september Installatie Earth van festival Musica Sacra bij de Gashouder Vanaf september Expositie Carte Blanche bij Blanche Dael Vanaf september Het Front Maastricht (bar) in het Frontenpark

sphinxkwartier.maastricht

sphinxkwartier

zl podium 8-9/2021

VLIEGJES IN DE VERF Evariste Carpentier, Vissertje, olie op doek. Collectie Stedelijke Musea Kortrijk © Gerald Van Rafelghem

Een schets van Edmond Tschaggeny uit 1846 is het vroegste bewijs van landschapsschilders in Genk. Vandaag, 175 jaar later, toont het Emile Van Dorenmuseum in Genk in de expo ZOMERTIJD zijn werk samen met een kleurrijke selectie van zomerse werken van kunstenaars van toen tot vandaag.

xact 175 jaar geleden noteerde Edmond Tschaggeny (1818-1873) in de rechter benedenhoek van een kleine potloodschets van een Genks landschap de datum Genck, 3 september 1846. Tot vandaag is deze tekening het vroegste, harde bewijs van de aanwezigheid van landschapsschilders in het kleine Kempendorp Genck, en heeft het de status van de geboorte van Genk als station d’artistes. De tekening maakt deel uit van een reeks van 25 Limburgse schetsen die Tschaggeny maakte in de zomer van 1846. Vandaag, 175 zomers later, toont het Emile Van Dorenmuseum hem in de expo ZOMERTIJD, samen met een kleurrijke selectie van zomerse werken van kunstenaars van toen tot vandaag. AMBASSADEURS VAN HET LANDSCHAP In de periode 1840-1940 vonden meer dan 450 landschapschilders de weg naar het station d’artistes Genk, om er het idyllische landschap te vereeuwigen op doek en papier. In hun kielzog volgden de eerste 19de-eeuwse toeristen, veelal gegoede mensen uit de groeiende grootsteden die rust zochten in de ongerepte, verstilde

landschappen die ze kenden van de Genkse schilderijen in hun chique salons. Sommige van deze landschappen komen voor deze tentoonstelling voor het eerst sinds hun ontstaan terug in Genk, zoals de romantische 19de-eeuwse zomertaferelen van Evariste Carpentier, bruiklenen van de Stedelijke Musea van Kortrijk. ZOMERTIJD brengt deze oude pareltjes in dialoog met zomers werk van jonge kunstenaars van vandaag. Niet alleen binnen, maar ook buiten de museummuren: in de tuin, langs de wandelpaden en zèlfs in de garage. VANUIT DE HOOGTE Sommige kunstwerken werden speciaal voor deze expo gemaakt. Zo werkte kunstenaar Nils Verkaeren een week lang in openlucht op het vliegveld van Zwartberg. Dagelijks bestudeerde hij het verbazend groene Genkse landschap vanuit de hoogte. Eenmaal weer met de voeten op de grond, legde hij zijn indrukken vast op doek. In openlucht: de vliegjes gevangen in de verf zijn de stille getuigen…

ZOMERTIJD Van 24 juni t/m 3 oktober 2021 Met historische landschappen van onder meer Agnieta Gijswijt, Marthe Bamps, Félicie Putzeys, Emile Van Doren, Armand Maclot, Evariste Carpentier, François Roffiaen en Edmond de Schampheleer, en hedendaagse kunst van Charlotte Peys, Caroline Coolen, Greet van Autgaerden, Stéphanie Leblon, Lien Hillen, Eva Verbruggen, Stefan Peters, Brecht Koelman, Bastiaan Van Aarle en Nils Verkaeren. Emile Van Dorenmuseum. Huis van landschap en kunst Henri Decleenestraat 21, Genk (B) Open donderdag-zondag van 14 tot 18 uur of op afspraak (groepen) Gratis toegang emilevandorenmuseum.be

Edmond Tschaggeny, Genck 3 september 1846, potlood op papier. Collectie Stichting Jos Tysmans

zl podium 8-9/2021

Architectuur, design&mode DEN BOSCH > Für dich - wider dich. Sieraden, schilderijen en fabuleuze kostuumontwerpen van Meret Oppenheim (1913-1985). Van 21 april t/m 5 september. Radical Austria - Everyting is Architecture. Grensverleggende en maatschappijkritische werken van de Oostenrijkse avant-garde

uit de jaren ‘60 en ‘70. Van 21 april t/m 3 oktober. Designprijs 2021. Drie talenten uit de Brabantse designwereld. Van 9 juni t/m 19 september in Design Museum. designmuseum.nl HEERLEN > In Search of Sharawadgi. Ideeën en dromen van tuinontwerper Piet Oudolf en LOLA Landscape Architects. Van 9 juni t/m 17 oktober. The end of sitting - art x workspace. Interface van gezondheids- en sociale diensten,

werk, design, architectuur en beeldende kunst. T/m 13 december in Schunck. schunck.nl

zetten hun deuren open voor bezoekers. Op 18 september bij Het Radium.

KERKRADE > Showroom Limburg. Eigentijdse, innovatieve ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw) projecten van IBA Parkstad wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. In Discovery Museum. discoverymuseum.nl



KOMMERN > Bartning.Bartning.Bartning. Otto Bartning (1883-1959), oprichter van het Bauhaus-idee en protagonist van de moderne kerkbouw. T/m 31 oktober in het LVR Freilichtmuseum Kommern. naarhetmuseum.eu MAASTRICHT > Macht, wellust en zink. Het industriële landschap en de mythe van Moresnet. Van 4 september t/m 12 december in Bureau Europa. bureau-europa.nl > Dag van de architectuur. De gebouwen op het Radium terrein

agendatip

Beeldende kunst AKEN > Dürer war hier. Eine Reise wird Legende. Rond negentig meesterwerken van Albrecht Dürer die 500 jaar geleden Aken bezocht. T/m 24 oktober. Bürgerliche Kunstkammer. Collecties van Akense burgers. Doorlopend in Suermondt-Ludwig-Museum. suermondt-ludwig-museum.de > Lovely Creatures. Dieren, monsters en mensen in de kunst. T/m 9 december. Sweet Lies: Fiktionen der Zugehörigkeit. Hedendaagse standpunten die verschillende identiteitsvormende aspecten behandelen. T/m 9 december. Highlights der Sammlung: Bodies and Politics. Kunst uit de VS uit de jaren

1960 tot 1980 als spiegel van de hedendaagse geschiedenis. Doorlopend in Ludwig Forum. naarhetmuseum.eu BERG AAN DE MAAS > Zomerexpositie. Groeps expositie met diverse kunstenaars van de galerie. T/m 29 september. Tuinkamer. Beelden van Marti de Greef, Jan Goossen, Jeroen Meijs e.v.a. T/m 21 november. Perfect abstract. Expositie met Ien Lucas, Linda Arts en Ditty Ketting. Van 3 oktober t/m 21 november in Galerie JoLi. galeriejoli.nl BREDA > Solo 30. Werk van Jean Bernard Koeman. Van 5 september t/m 17 oktober in Club Solo. clubsolo.nl > You Know I Am Not There. Danielle Lemaire ontdekt in haar tekeningen de schoonheid, mystiek en melancholie in de wereld van Nick Drake. T/m 7 november. Evenwicht in cortenstaal. Abstracte sculpturen van Helen Vergouwen op de binnenplaats van het museum. T/m 31 december in Stedelijk Museum. stedelijkmuseumbreda.nl

20 JULI T/M 24 OKTOBER

Dürer in Aken Vijfhonderd jaar geleden, in 1520-21, bereist Albrecht Dürer de toenmalige Nederlanden en het Rijnland. Hij maakt daarbij reisnotities die ons de fascinerende wereld van de renaissancekunstenaar tonen. Ze laten zien hoe Dürer leeft, wie Dürer ontmoet, wat Dürer inspireert. Aken bezoekt hij in oktober 1520 voor de kroning van Karel V en in juli 1521 op de terugreis. Met de grote tentoonstelling Dürer was hier. Een reis wordt legende neemt het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken het publiek mee in Dürers wereld. Ca. negentig van Dürers meesterwerken worden geplaatst naast ca. negentig topwerken van tijdgenoten en navolgers – kunstenaars die Dürer tijdens zijn reis ontmoette en kunstenaars die Dürer door zijn reis en kunst inspireerde. Hiertoe behoorden o.a. Quinten Massys, Joos van Cleve, Lucas van Leyden, Jan Gossart, Bernard van Orley, Marinus van Reymerswale, Dirk Vellert, Jan Mostaert, Conrad Meit, Hans Hoffmann, Lucas Cranach de Oudere, Hans Holbein de Jonge en Jan Brueghel de Oudere. De bruiklenen van de hoogste kwaliteit komen uit topcollecties zoals de Royal Collection, het Musée du Louvre te Parijs, de Weense Albertina, de Uffizi in Florence en het New Yorkse Metropolitan Museum of Art.

Albrecht Dürer, De heilige Hieronymus in zijn studeerkamer, 1521. Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon © Leonard de Selva / Bridgeman Images

Dürer was hier. Een reis wordt legende. Van 20 juli t/m 24 oktober in Suermondt-LudwigMuseum in Aken. Rondleidingen in het Nederlands (incl. tickets) zijn vooraf te boeken via Museumsdienst Aachen, +49 241 432-4998, museumsdienst@mail.aachen.de suermondt-ludwig-museum.de

zl podium 8-9/2021 EIJSDEN-MARGRATEN > plateauKUNST 2021. Jaarlijkse kunstroute, met bijdragen van 40 kunstenaars gepresenteerd in schuren, molen, boomgaarden, op een zolder en in een kasteel. Op 4 en 5 september op diverse locaties. plateaukunst.nl EINDHOVEN > Positions #6: Bodywork. Vijf kunstenaars laten hun licht schijnen op de maakbaarheid van het lichaam. T/m 26 september. 1525. Honderdtweeënvijftig kunstwerken, zes films en tweeënvijftig prints van Victor Sonna. T/m 9 januari 2022. Dwarsverbanden. Nieuwe collectiepresentatie. Van 18 september t/m 1 juli 2024 in Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl EUPEN > Elastikommunikation 1964 – 2021. Retrospectieve van Francis Feidler, voormalig directeur van IKOB. Van 4 september t/m 28 november. De kunstenaar is aanwezig op 4 & 5 september en op 2 en 3 oktober. Op 15 september rondleiding met curator Brenda Guesnet. In IKOB. naarhetmuseum.eu 28 & 29 AUGUSTUS & 4&5 SEPTEMBER

GENK > Eindejaarstentoonstelling De Finale. De academie stelt haar deuren open voor de tentoonstelling van de werken van haar leerlingen. Op 28 & 29 augustus en 4 & 5 september in de Genkse Academie voor Beeldende Kunst & Media. gavoorkunst.be > SHOUT. Het krachtige visuele werk van vijf Europese graphic articonen. T/m 26 september in C-mine. c-mine.be > LABIOMISTA. Een evoluerende kunstenplek van Koen Vanmechelen over de mix van het leven. Open t/m 7 november bij Labiomista. labiomista.be

van de letterlijke of figuurlijke stormen om zich heen verkennen. Van 26 september t/m 23 januari. Grounds for Return. Solo-expositie van Mae-ling Lokko. Van 26 september t/m 9 januari in Z33. z33.be HEERLEN > David Bade Meets - Pink Peril Roller Derby. Bade duikt in de wereld van een zestal bijzondere groepen en clubs in Heerlen. T/m 31 december. Theofanie - Up and Out. De mural van Gijs Frieling toont een wonderlijk landschap van planten, mensen en objecten. T/m 21 november. U bevindt zich hier. Geschiedenis van het Glaspalais. T/m 30 december in Schunck. schunck.nl

> Zomertijd. Landschaps schilderijen uit het 19e-eeuwse station d’artistes Genck in dialoog met zomers werk van hedendaagse kunstenaars. T/m 3 oktober in Emile van Dorenmuseum. emilevandorenmuseum.be

HELMOND > Ongewoon alledaags. Expositie ingericht door Fotograaf des Vaderlands Jan Dirk van der Burg. T/m 13 maart 2022 in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl

HASSELT > Jorden Boulet & Joke Hansen. T/m 7 november. In the Eye of the Storm. Groepstentoonstelling waarin de kunstenaars de impact

> Fresh Cacao. Elf jonge beloftes presenteren een selectie van hun werk. Van 5 september t/m 3 oktober in de Cacaofabriek. cacaofabriek.nl

KORNELIMÜNSTER > Zweite Natur. De natuur in de schilderkunst en fotografie. Vom Spiel der Körper im Licht. Collectietentoonstelling in de tuin van het Kunsthaus. T/m 31 oktober. Inszenierungen des Zeigens. Over de geschiedenis en huidige gebruik van Klosterresidenz Kornelimünster. T/m 9 december in Kunsthaus NRW. naarhetmuseum.eu LINNICH > Licht, Schatten, Transparenz. Renato Santarossa schildert met licht. Glas is het enige materiaal dat hij gebruikt. T/m 19 september in Deutsches Glasmalerei Museum. naarhetmuseum.eu LUIK > L’essence de la matière. Beeldhouwwerken van Halinka Jakubowska, een esthetische ontmoeting tussen hedendaagse kunst en industrieel erfgoed. T/m 19 september in Maison de la Métallurgie et de l’Industrie. mmil.be MAASMECHELEN > Image Waste. Kunstenares Nancy Slangen maakt collages op groot formaat, vaak als verwijzingen

agendatip

Zet jij de kunstwereld opnieuw op zijn kop?

In de Genkse Academie zijn er mogelijkheden, veel mogelijkheden! Je kan er terecht voor Beeldhouwen & Ruimtelijke Kunst, voor Keramiek, voor Schilderkunst. Maar ook Tekenkunst, Textiele Beeldende Kunst en Boekkunst zitten in het aanbod. Of heb je eerder interesse in Grafiekkunst of Grafisch Ontwerp & Illustratie? Er is voor elk wat wils bij GA voor Kunst. Neem alvast een kijkje op gavoorkunst.be. Voor slechts 368 euro (volwassenentarief) volg je een volledig academiejaar les (of 183 euro als je recht hebt op verminderd tarief). Schrijf je in en wie weet word jij de nieuwe Frida Kahlo en zet je de kunstwereld weer op zijn kop! Te veel keuze om de knoop al door te hakken? Of gewoon nieuwsgierig naar de knappe werken van onze studenten? Bezoek onze eindejaarstentoonstelling De Finale. Zowel het werk van de afstuderende jongeren en volwassenen als de creaties van de studenten in opleiding zijn te bewonderen. De Finale 28 & 29 augustus, 4 & 5 september, 14.00 tot 18.00 uur Gratis toegang Genkse Academie voor Beeldende Kunst & Media Welzijnscampus 9 – 3600 Genk Gelieve de veiligheidsrichtlijnen ihkv de coronapandemie te volgen

zl podium 8-9/2021 naar verstilde herinneringen. Van 26 september t/m 11 december in het cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > Engelenkeel. Soloexpositie Berlinde De Bruyckere. T/m 26 september. That’s Where The Beauty Is. Eerste grote retrospectief van de Amerikaanse kunstenares Margaret Kilgallen. T/m 7 november. Huid. Expositie speciaal voor kinderen (8-12 jaar). T/m 23 januari 2022 in Bonnefantenmuseum. bonnefanten.nl > Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. T/m 23 april 2022 in Centre Céramique. centreceramique.nl > De 12 steden van Calvino. Schilderijen van Clemens Maassen. Van 29 augustus t/m 14 oktober in boekhandel Dominicanen. RAEREN > Grenzkunstroute. Openlucht expositie op een parcours van drie kilometer met bijdragen van zestien internationale kunstenaars. T/m 31 oktober in KuKuk. grenzkunstroute.eu > Das Leben der Raerener Töpfer. Historisch keramiek. Doorlopende expositie. Faszination in Ton – reloaded. Permanente expositie hedendaagse keramiek. In Töpfereimuseum Raeren. naarhetmuseum.eu ROERMOND > Six Japanese Gardens. Schilderijen van Marcel van Hoef en muziek van Kaija Saariaho (via koptelefoons). Van 11 t/m 19 september in de Minderbroederskerk. marcelvanhoef.nl > M&M. Schilderijen van Marleen Hansen en roestsculpturen van Maarten Vaessen. T/m 29 augustus in ECI Cultuurfabriek. ecicultuurfabriek.nl ROZENDAAL > Six Japanese Gardens. Project serie en recente schilderijen van Marcel van Hoef. Van 27 september t/m 7 november in Art Gallery Rozendaal. artgalleryrozendaal.com

TEGELEN > More Organics. Organische vormen in de keramiekkunst. T/m 19 september. Draaidemonstratie. Op 5 en 25 september om 14.00 uur. Liefde, lijden, lust. Passie in de keramiekkunst. Van 24 september t/m 16 januari 2022 in de Tiendschuur. tiendschuur.net TILBURG > Stations. 11e editie Lustwarande: internationale sculptuurexpositie in sterrenbos De Oude Warande. T/m 3 oktober. Brief Encounters ‘21. Twee adembenemende performances van kunstenaars die fysieke grenzen opzoeken. Op 4 & 5 september in Park De Oude Warande. lustwarande.org > Van hier & verder. Veel belovende kunstenaars uit Noord-Brabant. Van 16 september t/m 14 november in Kunstloc. kunstlocbrabant.nl > Memo van een vezel. Documentaire installatie van Tilburgs stadscomponist Mathijs Leeuwis waarin hij in de lokale geschiedenis van kinderarbeid en uitbuiting in de Nederlandse textielindustrie duikt. T/m 19 september ’s weekend bij het Textielmuseum. delink.nl VALKENSWAARD > Het beeld spreekt. Art Nouveau in de Nederlandse affichekunst. T/m 31 oktober in Steendrukmuseum. steendrukmuseum.nl

Fotografie &film BREDA > Sacha! Vijftig jaar mode fotografie van Sacha van Dorssen. T/m 5 december in Stedelijk Museum Breda. stedelijkmuseumbreda.nl

EINDHOVEN > Talent Wall #6: Family Stranger. Wiosna van Bon fotografeerde familieleden van gedetineerden. T/m 24 september. Boekpresentatie Wiosna van Bon. Toelichting over project en boek Family Stranger. Op 24 september om 20.00 uur. Expositie Migratie: Piet den Blanken en Stijn Peeters. 25 jaar vluchtelingen problematiek van Europa. Van 4 september t/m 9 oktober. Discussiemiddag over Migratie. Discussie over vluchtelingen vraagstuk. Op 26 september om 14.00 uur. Workshop Verhalende fotografie met Forum Beeldtaal. In twee dagen leer je met beeld een verhaal te vertellen. Op 6 en 20 november bij Pennings Foundation. penningsfoundation.com HEERLEN

WITTEM > Expositie Kloosterbibliotheek Wittem. Diverse kunstwerken. Van 4 t/m 26 september in de bibliotheek van Klooster Wittem. galeriejoli.nl 

column

DÜREN > Album. Portraits 1989-2021. Fotografie van Albrecht Fuchs. Van 29 augustus t/m 21 november in Leopold Hoesch Museum Düren. naarhetmuseum.eu

VELDHOVEN > in*visible. Soloexpositie Cindy van Woudenberg. T/m 5 september in De Kunstpraktijk. dekunstpraktijk.nl WEERT > Voorbij de werkelijkheid. Lezing door Jeroen de Wit over het kunstbegrip in Geheel de hemel van Yvonne Schroeten. Op 3 oktober in het atelier van de kunstenares, Noordkade 48a. kunstprojectspiegelbeelden.nl

Timo de Rijk, directeur van het Design Museum Den Bosch, en Hans Gubbels, directeur van Cube design museum Kerkrade, schrijven bij toerbeurt over design en andere zaken.

> The Ascent. Prijswinnende film uit 1977 van regisseuse Larisa Shepitko, een van de grootste filmtalenten van de Sovjet-Unie. Het verhaal speelt zich af tijdens de donkerste dagen van WOII. Twee boerensoldaten sjokken door de besneeuwde bossen van WitRusland en zoeken toevlucht bij de dorpelingen. Op 9 september om 20.00 uur en op 19 september om 14.00 uur bij Filmhuis De Spiegel. filmhuisdespiegel.nl

Stof tot nadenken

nze zomervakantie dit jaar was niet anders dan andere jaren voor wat betreft de stapels boeken die we op de dag van vertrek achter in de auto stouwden. Een mix van page turners, fictie en stof tot nadenken. Terwijl we rondtrokken door noordwest en -oost Duitsland lukte het ons, mede dankzij het alternerend droeve en blijde weer, om geen enkele pagina ongelezen te laten. The truth is out there van socioloog Jaron Harambam pleit met zijn fascinerend verhalenboek voor meer aandacht voor het zoeken naar de waarheid. Eternal van Steven Belleghem schetst een toekomstige wereld, waarin totale controle over individuen eeuwig leven mogelijk maakt. De verfilmde orwelliaanse roman De Cirkel van Dave Eggers toont een door sociale media overwoekerde maatschappij, waarin het opgeven van alle privacy het uitgangspunt is. Tot mijn verbazing brachten deze drie boeken tezamen mij tot verdergaand besef, dat ik de keuzes in mijn leven meer maak op basis van algemeen sociaal-maatschappelijk gewenst of opgelegd gedrag, dan op eigen vergaarde kennis, inzichten en intuïtie. Ofwel, dat ik die keuzevrijheid vaak niet heb en dat dit hoofdzakelijk komt door main stream media en regelgeving waar ik wel eens vraagtekens bij zet. Niet optionele digitale systemen die veelal door commerciële partijen worden opgelegd en de wens om de heilige graal van eeuwig leven zonder ziektes tot ultiem maatschappelijk doel te verheffen. Je kunt deze drie boeken lezen als ‘verontrustend’ en ‘angstaanjagend’. Als eeuwige optimist blijf ik echter geloven dat we ook gezamenlijk andere keuzes kunnen, en waar nodig zullen maken. Essentieel daarin is dat we collectief zelf onze zintuigen scherpen en zelf blijven denken en dat niet overlaten aan Mark, Hugo, Alexa of Siri. Op de terugweg bedacht ik dat het heerlijk sturen over landwegen in de toekomst mij waarschijnlijk door kunstmatige intelligentie ook letterlijk uit handen zal worden genomen. Of zou ik dat toch nog zelf mogen kiezen? Hans Gubbels 

> ProuTboys. Expositie ihkv Limburg Pride 2021: doorlopend project van Ilvy Maijen die homoen transjongeren fotografeert. Van

zl podium 8-9/2021 3 t/m 30 september in Schunck. schunck.nl HELMOND > Stilte heeft het laatste woord. Fotoserie van Tahné Kleijn over de impact van de pandemie. T/m 5 september. Retrospective. Overzichtstentoonstelling van de Belgische Magnum-fotograaf Harry Gruyaert. T/m 19 september in de Kunsthal. museumhelmond.nl MAASTRICHT > Identities. 22 videoportretten van Rick Alberigs & Eric Meyer op het snijvlak van documentaire en autonome kunst. T/m 10 oktober in Centre Céramique. centreceramique.nl MONSCHAU > Die ganze Welt ist eine Bühne! Stefan Moses’ belangstelling voor mensen wordt gedocumenteerd door zijn buitengewone portretten. T/m 12 september. Donata Wenders. Werken van de eerste beurshouder van het Forum voor Fotografie. Van 29 augustus t/m 19 december in Kuk. naarhetmuseum.eu

VENRAY > Voor Jong en Oud: Krista Smulders en Michiel Ubels. Een pikante film voor volwassenen en een schattige expositie voor kinderen. T/m 31 oktober in Odapark. odapark.nl

HEERLEN > EVE, Storm is Coming. Rock opera over liefde en verlies en de eindeloze menselijke drang naar welvaart. Op 8 oktober om 20.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. schunck.nl



> Cultura Nova. Zomereditie van het jaarlijkse theaterfestival. Van 27 augustus t/m 5 september op diverse locaties. cultura-nova.nl

Dans, muziek &toneel EINDHOVEN > Inauguratieconcert. Met de nieuwe chef-dirigent Duncan Ward. Op 25 september om 20.15 uur in het Muziekgebouw. Zie TheaterSpecial pagina 42. philharmoniezuidnederland.nl GENK > Zomerslagwerk. Afsluiting zomerfestival door de slagwerkers van de Genkse academie (17.00 uur) en ander familieprogramma (vanaf 14.00 uur). Op 25 september bij C-Mine. gavoorkunst.be

22 T/M 26 SEPTEMBER

ROERMOND > Six Japanese Gardens. Liveconcert Dominique Vleeshouwers met schilderijen van Marcel van Hoef en muziek van Kaija Saariaho. Op 10 september in de Minderbroederskerk. marcelvanhoef.nl RUHRGEBIED > Ruhrtriennale. Internationaal kunstenfestival in postindustriële monumenten. Van 14 augustus t/m 25 september op diverse locaties. ruhrtriennale.de

MAASTRICHT > Musica Sacra. Jaarlijks muziek festival, dit jaar onder het thema ‘Moeder Aarde’. Van 22 t/m 26 september op diverse locaties. musicasacramaastricht.nl

SITTARD-GELEEN > Musica Sacra. Jaarlijks muziekfestival, dit jaar onder het thema ‘Moeder Aarde’ en voor het eerst ook in Sittard. Van 22 t/m 26 september op diverse locaties. musicasacramaastricht.nl

> Inauguratieconcert. Met de nieuwe chef-dirigent Duncan Ward. Op 24 september om

TEGELEN > Passiespelen Tegelen. Vijfjaarlijkse grootschalige toneel

agendatip

Klanken over Moeder Aarde In zijn Zonnelied pleitte de heilige Franciscus al voor een zorgvuldige omgang met de aarde. Laat dit de inspiratiebron zijn voor de 39e editie van Musica Sacra Maastricht, met een programma vol muziek, dans, theater, film, spoken word en exposities in Maastricht en Sittard.

MAASMECHELEN > Lenzzauber. Sopraan Ilse Eerens en pianiste Inge Spinette verkennen het boeiende lied repertoire in Wenen van 1867 tot 1918. Op 21 september om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk Leut. ccmaasmechelen.be

20.00 uur in Theater a/h Vrijthof. Zie TheaterSpecial pagina 42. philharmoniezuidnederland.nl

Muziek vormt van oudsher de basis van Musica Sacra. Tijdens dit festival met het thema Moeder Aarde komen diverse periodes aan bod, van gregoriaans (Sorelle), vocale en instrumentale muziek uit de Middeleeuwen en Renaissance (Pluto-ensemble, Seconda Prat!ca en Cantus Modalis, Capella de la Torre), Barok (Ad Mosam Barock), Romantiek (Dudok Quartet Amsterdam) tot muziek uit de 20e en 21 eeuw (Wiek Hijmans – elektrische gitaar, Frank Steijns & Boudewijn Zwart, Juliet Fraser & Mark Knoop, Gurdjieff Ensemble, Black Pencil, Studium Chorale, Fie Schouten & Friends, Dudok Quartet Amsterdam, Tim Kliphuis Sextet & Friends, Nynke Laverman, Severin von Eckardstein & Liebrecht Vanbeckevoort, Marcel Verheggen, philharmonie zuidnederland, Tobias Borsboom) en wereldmuziek (Salawat Dulang Arjuna Minang, Gurdjieff Ensemble, Tim Kliphuis Sextet & Friends). Het randprogramma biedt diverse lezingen, filmvertoningen, een wandeling, een poëzie performance door Gaston Bannier & Mischa Kool, exposities … en de blikvanger van het festival: GAIA, een imposante installatie van Luke Jerram in de Gashouder in Maastricht. Musica Sacra Maastricht, van 22 t/m 26 september op diverse locaties in Maastricht en Sittard. musicasacramaastricht.nl

zl podium 8-9/2021 voorstelling die het lijden van Jezus Christus uitbeeldt. Van 3 juli t/m 5 september in Openluchttheater De Doolhof. passiespelen.nl TILBURG > Insomnio. Ensemble Insomnio brengt Solstices van Georg Friedrich Haas. Op 28 september om 20.30 uur in Het Cenakel. delink.nl TURNHOUT > Plein de Cirque. Cirkusfestival. Van 10 t/m 12 september bij de Warande. Zie TheaterSpecial pagina 54. warande.be VENRAY > EVE, Storm is Coming. Rock opera over liefde en verlies en de eindeloze menselijke drang naar welvaart. Op 10 oktober om 19.30 uur in de schouwburg. schunck.nl

GENK > Kennismakingsdagen GA voor Kunst. Maak kennis met het ruime aanbod: lessen in meer dan 30 instrumenten en cursussen in woord, dans en beeld. Op 10 september tussen 17.00 en 20.00 uur bij GA voor Muziek, Woord & Dans, Stadsplein 1. gavoorkunst.be > Zomerslag. Divers zomer programma voor jong en oud. Van 3 juli t/m 26 september bij C-Mine. c-mine.be HEERLEN > Rondleiding. Elke woensdag. Archeohotspot. Kennismaken met archeologie. Elke woensdag. Villa Voerendaal. Eerste resultaten van het onderzoek naar de Romeinse villa van Voerendaal. T/m 9 januari 2022 in DeVondst. naarhetmuseum.eu



Diversen ALSDORF > Haldenführung. Geschiedenis en biologie van de drie Anna-terrils. Young Energy. Kinderrondleiding over steenkoolwinning en de kracht van de zon. Steigerführung. Rondleiding over wonen en werken boven en onder de grond. Frühschicht. Rondleiding over de oorsprong van de energie van het begin tot de moderne technologie. Von der Sonne zur Sonne. Rondleiding door de tentoonstelling. In Energeticon. naarhetmuseum.eu DÜREN > Rückblicke – Ausblicke – Aktionen. Permanente expositie over 40 jaar museumwerk. Salzhandel im Mittelalter. Handelskraampje over zout en de zouthandel in de Middeleeuwen. In Burgenmuseum Nideggen. naarhetmuseum.eu > Von Brauern und Wirten. Geschiedenis van het restaurant en de brouwerij in Düren. T/m 1 september in Stadtmuseum. naarhetmuseum.eu

> 400 Jahre römische Badekultur. Beleef 400 jaar geschiedenis van Romeins baden. T/m 8 oktober in Thermenmuseum Heerlen naarhetmuseum.eu KELMIS > Von Altenberg bis Zink. Materiaal zink, mijnbouw en een fascinerende wereld van mineralen. Doorlopend in Museum Vieille Montagne. naarhetmuseum.eu KERKRADE > Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Earth Theatre. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. Doorlopend in Discovery Museum. discoverymuseum.nl KOMMERN > Stadt, Land, Garten. Van pre-industriële moestuinen tot fabrieksterreinen en van volkstuinen tot stadstuinieren. T/m 28 november. Trüb und klar. Over de omgang met water. WirRheinländer. De geschiedenis van het Rijnland. Doorlopend in LVR Freilichtmuseum. naarhetmuseum.eu

MAASMECHELEN > Allah in Europa. Jan Leyers gaat in zijn lezing op zoek naar het gezicht van Allah in Europa. Op 29 september om 20.15 uur in het cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be

Stijn Huijts, directeur Bonnefantenmuseum Maastricht, en Dingeman Kuilman, directeur Stedelijk Museum Breda, schrijven bij toerbeurt over beeldende kunsten en andere zaken.

column

MAASTRICHT > PAS Festival. De universiteit trakteert op een programma vol wetenswaardigheden, muziek en theater. Op 4 & 5 september op diverse locaties. pasmaastricht.nl SCHLEIDEN > Bestimmung: Herrenmensch. Het gebruik van architectuur voor macht en dominantie. Permanente expositie in Vogelsang IP. naarhetmuseum.eu STOLBERG > Nadel. Geschiedenis van de naald. Messing. Over het ‘Stolbergse Goud’. Zink. Winning en verwerking van zink. Turbo Traffic Transport. Voertuigbouw in de regio Aken. Permanente expositie in Zinkhütter Hof. naarhetmuseum.eu VENLO > Van daar & van hier. Indische en Molukse families uit Limburg delen hun geschiedenis. T/m 5 september. Minitentoonstelling Passiespelen Tegelen. Het monumentale openluchttheaterstuk door de jaren heen. Van 4 juni t/m 5 september. De vergeten prinsessen van Thorn. Inkijk in het leven van de Europese adel in de achttiende eeuw. Van 3 oktober t/m 3 april 2022 in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl ZÜLPICH > Kinder, Kinder! - Vom Badefrust zur Badelust? Ontwikkeling van de persoonlijke hygiëne met een focus op baby’s en kinderen vanaf het einde van de 19e eeuw tot nu. T/m 2 januari 2022 in Römerthermen – Museum der Badekultur. naarhetmuseum.eu 

COLOFON_ ZL Podium is het service en agenda katern van Zuiderlucht. ZL Podium bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de Zuiderlucht-redactie. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg | Vormgeving Andrea Bertus / Buro Bertus | Eindredactie Theaterspecial Emile Hollman | Tekstcorrectie Theaterspecial Pieter Beek Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zuiderlucht.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zuiderlucht.eu/zl-agenda

Foute taal

e taal ligt onder vuur: ‘De taal toont de opvattingen van de dominante machtsgroep die, in de beschrijving van ‘de ander’, zijn eigen superioriteit en machtspositie versterkt ziet.’ Dit komt uit de inleiding van de recent gepubliceerde Handreiking Waarden Voor Een Nieuwe Taal. De Britse universiteit van Hull gaat met de principiële afwijzing van correct taalgebruik nog een stap verder. Omwille van de inclusiviteit worden studenten niet langer beoordeeld op hun fouten in spelling en grammatica. Dergelijke regels zijn ‘homogeen, Noord-Europees, wit, mannelijk en elitair’. De eerste grammatica van een moderne westerse taal werd geschreven in opdracht van een vrouw uit een Zuid-Europees land: koningin Isabella I van Castilië. In 1492 - hetzelfde jaar dat ze Columbus naar India stuurde - werd op die manier een volkstaal veranderd in een standaardtaal. In feite kwam de standaardtaal erbij, want de meeste mensen bleven gewoon hun eigen taal spreken. Ook in ons land zijn na de publicatie van de eerste spelling en grammatica, begin 19e eeuw, de dialecten niet verdwenen. Integendeel, de traditionele streektalen staan volop in de belangstelling en er ontstaan weer nieuwe dialecten, zoals straattaal en Marokkaans Nederlands. Via social media, urban muziek en spoken word klinkt de volkstaal tegenwoordig luider en veelkleuriger dan voorheen. Maar de standaardtaal bevindt zich in zwaar weer. Steeds meer kinderen die van de basisschool komen, kunnen niet goed lezen en schrijven. In zwakke wijken en op gekleurde scholen is dat probleem het grootst. De gebrekkige taalbeheersing heeft rampzalige gevolgen voor de ontwikkeling en latere loopbaan van kinderen. Daardoor verliest de standaardtaal haar bemiddelende karakter en raakt ze vervlochten met de tweedeling van de samenleving. Dat betekent niet dat de standaardtaal op zichzelf ‘fout’ is. Natuurlijk, we moeten kwetsende woorden en uitdrukkingen vervangen. Natuurlijk, we moeten de taal blijven aanpassen en actualiseren. Maar de standaardtaal is een van de grootste verworvenheden van onze cultuur. Zorgvuldig en verfijnd taalgebruik is niet het privilege van een of andere elite, maar het fundament onder een gezamenlijke gedachtewereld. Daaraan hebben we het werk van onze grote dichters te danken, van Annie M.G. Schmidt tot Martinus Nijhoff, van Maud Vanhauwaert tot Mustafa Stitou. Dingeman Kuilman 

ROMÉO & JULIETTE

OPERA ZUID 21/22

CHARLES GOUNOD Première: 12 nov 2021 Maastricht Tournee: t/m 11 dec 2021

A MIDSUMMER NIGHT’S DREAM BENJAMIN BRITTEN Première: 22 mei 2022 Eindhoven Tournee: t/m 22 juni 2022

ORPHÉE | L’AMOUR | EURYDICE CHRISTOPH WILLIBALD GLUCK / ZBIGNIEW WOLNY Coproductie met Nederlandse Reisopera en De Nationale Opera Première: voorjaar 2022 Tournee: voorjaar 2022

MATHILDE WANTENAAR Coproductie met De Nationale Opera Tournee: 29 okt t/m 29 nov 2021

GOUD (4+) LEONARD EVERS Coproductie met De Nationale Opera Tournee: voorjaar 2022

INFO & TICKETS: www.operazuid.nl

HET SEIZOEN VAN DE LIEFDE

EEN LIED VOOR DE MAAN (6+)