ZL8 by ZOUT - Issuu

zuiderlucht

12 jaargang • 8/2018

maandblad voor kunst en cultuur

In dit nummer: Mat van der Heijden • Milo Rau Hans van Gennep • Wende • Hans Lemmen • Theo Verheggen • Tim Burton • Bram de Vree

osch

den b

Eerste Ronde | Halve Finale | Masterclasses | Familieconcert

Finale za 15 sept 2018 | 19.00 uur

Met de philharmonie zuidnederland o.l.v. Hartmut Haenchen en een optreden van Lenneke Ruiten

Zomerrr

in het Bonnefantenmuseum

Tover jezelf om naar een elf Elf-yourself in de tentoonstelling The Death of Melanie Bonajo

Beklim de toren van het Bonnefantenmuseum En geniet van een fantastisch uitzicht over de stad familie Versla je vrienden en mTijdens een potje Museu nst dobbelspel tussen de ku

Ontdek verborgen boodschappen in de kunst Met het speurtochtboekje met het Ga op onderzoek uit stituut Wetenschappelijk In n voor Kloppende Zake In de kids audiotour

Gratis toegang voor kids t/m 18 jaar

Kijk vĂłĂłr het bezoek op bonnefanten.nl voor het volledige programma, actuele data en aanvangstijden.

14.07. – 30.09.2018

Yvonne Dröge Wendel Marrie Bot

n a v n a J G u ido t r e v de Pa Geelen Matthijs Röling

Karel s n e t r a M Barbara Peter Stru Visser ycke n Mark Mand ers

Job n j i w e l e o K

n a v n Erik van a a D n Li e d l eshout Go

Carel Visser

Aernout Mik

Toon Verhoef

n a v n e i l Wende h g r o b n e Old

inhoud

zuiderlucht 8\2018

affairs

bits – Je best doen ‘Toen de bal in de touwen lag, schudde hij zijn

9 editorial – Ik lijk Donald Trump wel

hoofd en nam zich voor het de volgende wedstrijd een stuk beter te doen.’

‘Gekleed in een joggingbroekje strijk ik neer op de hardhouten lattenbank onder de appelboom en besluit alle werkzaamheden op te schorten.’

16 Terug naar de vertelcultuur Hans van Gennep van boekhandel De Ganzenveer in Helmond: ‘Tijdens young adults-avonden

books 10 Het grote recyclen Theatermakers grijpen steeds vaker terug naar

hebben we veertig tot vijftig jongeren binnen.’

17 aya leest – Schrijffouten

succesvolle romans en bestaande verhalen. Hoe

‘Ik heb sinds september 2017 vrijwel niets meer

erg is dat? ‘Zuivere toneelschrijvers lijken een

geschreven aan de roman die al maandenlang mijn

uitstervend ras.’

hoofd doet draaien.’

culture 15 ptmy – De chansons voorbij

ben van melick – Meezingen ‘Haar kunst is speelser, benadrukt mogelijkheden. Ik loop er in rond als in de opera, vind er geen stem. De nieuwe radicalen kunnen meezingen.’

‘Ik ken weinig Nederlandse artiesten die in zulke hevige mate zichzelf opnieuw proberen uit te vinden als Wende. En er dan ook nog in slagen.’

20 in beeld –Zonder ketenen ‘Drie wezens met zowel menselijke als dierlijke trekken zitten pontificaal in een nagenoeg leeg landschap. Twee kijken de bezoeker aan.’

zuiderlucht 8\2018

22 Helemaal zen in de smeerput Na twintig jaar wilde Theo Verheggen weg als hoofddocent bij de OU. Nu sleutelt hij elke dag aan

inhoud

edits 36 Blendr & Filtr

oude VW-busjes. ‘Met minder geld en meer geluk.’

‘Dat wil ik kennelijk laten zien: wat voor dorre woestenij het leven is als je dit bestaan zonder enig historisch besef uitzit.’

26 feuilleton – Op bedevaart Vreugdevuur van het consumentisme in Sittard | Op bedevaart in Watou | La Fura in Heerlense zandgroeve | Geldrop eert A.F.Th. met wandelroute.

de voorkeur – Bram de Vree ‘Nu we het internationaal goed doen, is het net of ze ons in Maastricht niet meer kennen’, zegt de

28 Altijd carnaval bij Tim Burton De films van Tim Burton (Batman, Planet of the Apes, Sweeney Todd) hebben een bijvoeglijk

pianist van het Mosa Trio.

37 ZL Boekentop 10

naamwoord opgeleverd: burtonesk. Een analyse

‘Eerlijk gezegd denk ik er nooit over na of een boek

van een oeuvre aan de hand van drie stellingen.

door een man/vader, een vrouw/moeder of iets daar tussenin is geschreven.’

design 32 Stad van duizenddingendoekjes

39 post zl – Op het binnenblad ‘Man, hou toch eens op met dat gewauwel over feit en fictie.’

Den Bosch is een decente Maria waar je stilletjes en vriendelijk wordt gegijzeld. Ondertussen valt er

voor de Bosschenaren nog genoeg te ‘mauwen’.

Cover: Mat van der Heijden, Je best doen (2018) Zie pagina 16

FESTIVAL

KLINKEND ERFGOED

Muzikaal festival van 31 AUGUSTUS tot en met 5 SEPTEMBER in en rond Maastricht met talloos vele, en vooral nieuwe presentaties van het klinkend erfgoed.

ZIE WWW.KLINKENDERFGOED.NL VOOR MEER INFORMATIE EN HET PROGRAMMA. Het Festival wordt mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed • Provincie Limburg • Gemeente Maastricht • Elisabeth Strouven Fonds • Donatus • Stichting Orgelfonds Mooy • Stichting dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds • Stichting Kanunnik Salden Nieuwenhof • Singing Bronze Foundation • Stichting Fonds voor Sociale

CONCERT EXPO LEZING CURSUS FILM

THEATER DANS KLASSIEK FAMILIE COMEDY & CABARET

Instellingen (FSI) • Vereniging Orgelmakers Nederland

Met Sioen / Bruno Vanden Broecke / Koen Broucke / Spinvis / Raf Walschaerts / Anne Teresa De Keersmaeker / Rosas / de Roovers & Muziektheater Transparant / Michael van Peel / Esmé Bos & Bart Voet / Paulien Cornelisse / Jan Martens / Cie Barbarie & Villanella / K’s Choice / Fabuleus & Ballet Dommage / BERLIN / Sophie De Schaepdrijver / Zonzo Compagnie / Tom Vandyck / Bart Peeters en De Ideale Mannen / The Scabs / Erhan Demirci / De Spiegel & Hermes Ensemble / Wouter Deprez / La Petite Bande / Theater FroeFroe / Circus Ronaldo / Adriaan Van den Hoof / Toneelhuis, Arsenaal, Lazarus & Guy Cassiers / Stefan Van Brabandt, De Verwondering & Zuidelijk Toneel / Theater Antigone & Theater Artemis / Bart Brandsma / Mich Walschaerts en vele anderen. Klassiek programma: Graindelavoix / Boris Giltburg / Quatuor Ebène / Ilse Eerens & gasten / Inalto / Brodsky Quartet (Festival) / Romina Lischka / Rusquartet / Marietta Petkova / Elise Caluwaerts, Kim Van Den Brempt & Roeland Hendrikx / Annelien van Wauwe & Zemlinsky Quartet / Het Collectief / Trio Koch /Wouter DeKoninck & Hildebrandt Consort / Quatuor Akilone en vele anderen → klassiek abonnement: 32 concerten voor 280 euro. Info en tickets: www.ccmaasmechelen.be Vraag de gratis seizoensbrochure aan via info@ccmaasmechelen.be

Michael van den Besselaar Alternating sequences t/m 31 augustus 2018

Gouvernement aan de Maas / Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen 9-18 uur / Gratis toegang Gesloten: weekends en Pinkstermaandag

editorial

zuiderlucht 8\2018

Ontwerp Roermondseweg Posterholt

anwege de hitte is het in mijn tuin alleen ’s ochtends uit te houden. Gekleed in een joggingbroekje strijk ik neer op de hardhouten lattenbank onder de appelboom en besluit alle werkzaamheden, zoals het schrijven van dit stukje, op te schorten tot na de middag. Eerst probeer ik de digitale krant te lezen, maar mijn ogen stuiteren weg van het in de zon blikkerende schermpje. Ze glijden langs de beukenhaag (eindelijk hoog genoeg om nieuwsgierige blikken van wandelaars buiten te houden) tot aan de twee uit Italië geïmporteerde druivenranken. Eentje heeft het behaagd om deze zomer twee trossen druiven af te staan, de ander laat het opnieuw afweten. De jasmijn daarentegen bereikt binnenkort de dakgoot en de lavendel is een dagelijks geopende speeltuin voor bijen, vlinders, vliegen en ander zacht zoemend tuig waarvan ik de naam niet weet - ik heb niet eens een boek om het op te zoeken. Net nog las ik in de schermkrant over de teloorgang van het insectenrijk en het einde der mensheid dat daarvan het gevolg zal zijn, en constateer dat daarvan in mijn achtertuin niets te merken valt – ik lijk verdorie Donald Trump wel. Intussen is de vluchtelingencrisis weggepraat in München, met gezichtsverlies voor alle betrokkenen. Het is dan ook geen vluchtelingencrisis, maar een vertrouwenscrisis, een elk gevoel voor verantwoordelijkheid ontkennend gebrek in Europa om samen te werken. Ik leg de tablet weg en duik onder in Ik bestaat uit twee letters van Anton Dautzenberg, het boek dat een andere crisis, hier in huis, op het nippertje heeft bezworen: die van een reader’s block. Na de middag klap ik mijn laptop open en lees het verhaal van Theo Verheggen die lange tijd ongelukkig was in een mooie baan aan de universiteit, ontslag nam en besloot terug te gaan naar zichzelf. Nu knapt hij oude VW-busjes op. Lees zijn relaas vanaf pagina 22. Yannick Dangre, zelf schrijver, vraagt zich op pagina 10 af waarom toneelmakers steeds vaker terugvallen op het vertolken van succesromans. Gebrek aan inspiratie? Scoringsdrift en toeschouwersaantallen, de fetisj van de overheid? Of zit er meer achter? Even verderop beschrijft Edo Dijksterhuis het bizarre universum van regisseur Tim Burton (Batman, Planet of the Apes, Charlie and the Chocolat Factory, Sweeney Todd, Alice in Wonderland) aan de hand van drie gewaagde, deels tegenstrijdige stellingen. En in onze reeks stadportretten wandelt Twan van den Brand, zelf uit Vught, door ’s Hertogenbosch, de stad van duizenddingendoekjes, de opgedrongen hang naar gezelligheid en het ‘mauwen’ daarover. Verder bevat dit nummer ontmoetingen met Wende, boekhandelaar Hans van Gennep, kunstenaar Hans Lemmen, pianist Bram de Vree en, zeker niet als laatste, Mat van der Heijden wiens prachtige tekening Je best doen op de cover van dit nummer staat. Genoeg nadenkmateriaal voor een zonnige zomerochtend in de tuin, onder een appelboom, of op een andere, ver van de waan van de dag verwijderde plek.

CONTRASTEN

Ik lijk Donald Trump wel 8 juli t/m 30 september

MUSEUM HET LAND VAN THORN

GER HERMANS

Overwegingen voor

onder de appelboom

INTERNATIONAAL BEELDEND THEATERFESTIVAL

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

books

zuiderlucht 8\2018

Het grote recyclen

De stille kracht door Toneelgroep Amsterdam, een bewerking van de klassieke roman van Couperus. foto Jan Versweyveld

zuiderlucht 8\2018

books

‘T

oneelgroep zoekt IS-strijders’. Met die kop schopte Milo Rau, artistiek directeur van theaterensemble NTGent, afgelopen voorjaar de nodige

Theatermakers grijpen steeds vaker terug naar succesromans of een bestaand verhaal. Hoe erg is dat, vraagt YANNICK DANGRE zich af. “Zuivere toneelschrijvers lijken een uitstervend ras.”

stennis. Hij wil het beroemde schilderij Lam Gods van de gebroeders Van Eyck ensceneren met ‘echte’ Gentenaars, op zo’n manier dat de verschillende personages aansluiten bij het levensverhaal van deze eenmalige acteurs. Voor Kaïn wil Rau bijvoorbeeld een man die een troebele relatie heeft met, je raadt het al, zijn broer. Voor de kruisridders op het Lam Gods zoekt Rau mensen die letterlijk willen vechten voor hun geloof. En dan kom je in postkatholieke tijden al snel uit bij jihadi’s, die zo op het toneel een stem krijgen, wat natuurlijk ‘gefundenes Fressen’ was voor de media. Tot in het parlement toe werden er vragen over gesteld; een betere promotie voor het project was niet denkbaar. Daardoor lijkt het op het eerste gezicht om een makkelijke en zelfs kwalijke stunt te gaan, maar daarmee doe je Rau tekort. De Zwitser, aangetrokken om het op apegapen liggende NTGent te reanimeren, mag dan niet vies zijn van enige controverse, de oproep kadert wel degelijk in zijn geëngageerde visie om de maatschappij weer in het toneel te laten binnenbreken en vice versa. Dat werd afgelopen seizoen nog bewezen door de twee stukken van hem. In Five Easy Pieces ensceneert hij de affaireDutroux, met echte kinderen en op dusdanig realistische wijze dat je als toeschouwer ongemakkelijk op je pluchen stoeltje zit te wiebelen. Hetzelfde speelt Rau klaar met La Reprise, over de homofobe moord op de jonge immigrant Ihsane Jarfi uit Luik. Ook in dit stuk spelen niet-professionele acteurs mee, worden verschillende talen door elkaar gebruikt en kiest Rau voor een genadeloos realisme. Niet voor niets reist hij met zijn voorstellingen door heel Europa en zelfs in conflictgebieden zoals Irak. Hij hanteert een geëngageerde en expliciet internationale aanpak, die hij in mei nog uitschreef in zijn Manifest van Gent. Op die manier wil hij naar eigen zeggen de mythes en contradicties van deze tijd vatten. Zoals Prometheus in de Griekse mythologie de >>

books

zuiderlucht 8\2018

De lust tot avontuur wordt beknot, of moet op zijn minst gecompenseerd worden met publieksvriendelijkere stukken die de boekhouding op orde brengen.

te maken hebben. Of moeten we er ons werkelijk zo over verbazen dat theatermakers hun favoriete boeken onder handen nemen? Een van de belangrijkste redenen waarom we lezen is om onze eigen worstelingen, angsten en obsessies terug te vinden bij een ander. Voor toneelmakers komt daar de prikkelende mogelijkheid bij om die thema’s vervolgens te vertalen naar hun eigen kunstvorm, dus waarom zouden we hen van gemakzucht verdenken? Velen van hen hebben nu eenmaal een fascinatie voor bepaalde literaire werken, het zou eerder vreemd zijn als geen enkele ermee aan de slag zou gaan. De belangrijkste reden voor de vele roman bewerkingen lijkt me echter dat theater gezelschappen menen dat hun eigenheid of vernieuwing zich niet uit in ‘het verhaal’. Op het toneel is de eerste bezorgdheid immers niet de plot, maar de representatie. Het decor, het lichtspel, de enscenering, Scène uit Oorlog en terpentijn, toneelstuk naar de succesroman van Stefan Hertmans. © Gwen Laroche

de acteerprestaties, kortom de vorm bepaalt - meer dan bij andere kunstvormen - de inhoud. Het is precies in die (meestal dwingende) vormgeving dat de identiteit van

verpersoonlijking is van de bestrafte hoogmoed

van zulke overdaad. Integendeel, in die tijd waren

de maker het sterkst naar voren komt. Daar

(die de mensen dan wel de kennis van het vuur

romanbewerkingen haast ondenkbaar. De vraag is

valt natuurlijk wat voor te zeggen, want van

opleverde), zo is Dutroux voor de Belgen de

natuurlijk waar deze evolutie vandaan komt.

hetzelfde boek zal pakweg Wunderbaum

personificatie van het absolute kwaad (dat dan wel

Een cynicus zou antwoorden dat het de makkelijke

een totaal andere voorstelling maken dan

allerlei broodnodige hervormingen in politie en

weg is. De romans in kwestie zijn bijna altijd

Internationaal Theater Amsterdam. En

justitie teweeg heeft gebracht).

bekende boeken, en het lijkt dan ook een niet

dat weet en wíl de toeschouwer ook. Als

onlogische redenering dat wat op papier werkt ook

Needcompany Oorlog en Terpentijn op de

hij is als het ware geen mens meer, maar louter nog

op het toneel vonken zal geven. De succesformule

planken brengt, is het dus maar de vraag

een incarnatie van het slechte én een symbool van

wordt eenvoudigweg overgezet, en je hoeft je als

welk deel van het publiek voor Stefan

een belangrijke verandering in de maatschappij.

theatermaker alleen nog zorgen te maken over

Hertmans’ bestseller komt, en welk deel er

Kortom, alles wat een myth(olog)ische figuur moet

de vorm waarin je alles giet, niet over ‘hoe het

vooral komt om een stuk in de specifieke stijl

zijn.

verder moet’. Bijkomend voordeel is dat je alvast

Dutroux past dan ook perfect in Rau’s kader, want

Rau’s ensceneringen om die reden revolutionair

een bredere publieksvijver hebt om in te vissen,

noemen, is misschien overdreven, maar het staat

want alle liefhebbers van de roman in kwestie zijn

wel vast dat ze een stevige breuk vormen met de

potentiële kaartjeskopers voor de theaterversie.

huidige tendens. Zo voerde Guy Cassiers met Het

Ook de overheid doet haar cynische duit in het

van Needcompany te zien. o zijn we opnieuw aanbeland bij Milo Rau’s radicale stijl. Die zet hij niet in voor de

Toneelhuis oude en hedendaagse klassiekers op

zakje, want zowel in Nederland als Vlaanderen

als De man zonder eigenschappen, Orlando en De

is in de subsidiecriteria vastgelegd dat een

Welwillenden, bracht Needcompany de recente

substantieel percentage van het werkingsbudget

succesroman Oorlog en Terpentijn op de planken en

uit eigen inkomsten moet komen. Ook is er de eis

gingen de jonge beeldenstormers van FC Bergman

van publieksbereik. De lust tot avontuur wordt

we onze cynische pet weer opzetten, kun je

William Gaddis’ J.R. te lijf. Toneelgroep Amsterdam

dus beknot, of moet op zijn minst gecompenseerd

immers stellen dat hij uiteindelijk hetzelfde

(inmiddels omgedoopt tot Internationaal Theater

worden met publieksvriendelijkere stukken die de

procedé gebruikt als al die romanbewerkers.

Amsterdam) bleef uitpakken met onder andere een

boekhouding op orde brengen. Daardoor kunnen

Ook hij schrijft geen nieuwe stukken, maar

Couperus-trilogie, Ayn Rands The Fountainhead en

theatergezelschappen makkelijker geneigd zijn om

gebruikt bestaande, bekende verhalen - of

Coetzees In Ongenade. Zelfs een meer experimenteel

voor zekerheden te kiezen. De bewerking van een

culturele iconen zoals het Lam Gods - als

gezelschap als De Warme Winkel zocht het bij

roman die zijn strepen al heeft verdiend is dan erg

uitgangspunt voor zijn voorstellingen. Het

literaire grootmeesters als Majakovski en Tanizaki.

aanlokkelijk.

enige verschil is dat het romanverhaal op

Vijfentwintig jaar geleden was er geen sprake

Er zijn ook argumenten die niets met gemakzucht

bewerking van romans, maar voor het navertellen van de

realiteit en actualiteit. Maar is dat uiteindelijk wel zo verschillend of zelfs vernieuwend? Als

papier is verschenen en Rau’s verhalen (nog)

zuiderlucht 8\2018

ART

niet. ‘Nieuw’ zijn ze puur inhoudelijk echter niet. Bovendien

… IN A WORLD WE CAN NOT SEE …

kun je dezelfde kanttekeningen bij deze methode plaatsen. Door die bekende verhalen verzekert ook Rau zich vrij makkelijk van een groot publiek, en zelfs in veel sterkere mate dan de romanbewerkers, want er zijn uiteraard veel

KUNSTPROJECT IN KASTEEL OUD-REKEM 15 JULI - 30 SEPTEMBER 2018

meer mensen die Dutroux kennen dan dat er lezers van pakweg De man zonder eigenschappen zijn. En de strijd tegen IS is veel mediagenieker dan een stoffige roman.

Deelnemende kunstenaars:

Op het tweede gezicht hebben de radicale, geëngageerde aanpak van Rau en het klassieke concept van de romanbewerking dus meer met elkaar gemeen dan je zou denken. Beide grijpen terug naar een bestaand verhaal en kneden dat tot een eigen, unieke voorstelling. Die houding is niet zonder gevaren. Door altijd maar binnen een van tevoren gegeven structuur te werken, wordt de inhoud niet altijd genoeg in vraag gesteld. De insteek van theater moet immers niet louter zijn ‘hoe representeer ik iets’, maar ook ‘wát representeer ik’. Zo kan een trouwe bewerking van Oorlog en Terpentijn interessant en origineel zijn, maar waarom geen alternatief einde verzinnen, of bijvoorbeeld slechts een bijpersonage gebruiken en diens

Marina Abramovic & Ulay (RS) Guy Bleus (BE) Sander Breure (NL) & Witte Van Hulzen (NL) Imran Channa (PK) Ben d’Armagnac (NL) Debora De Haes (BE) Bas de Wit (NL) Yvonne Dröge Wendel (NL) Alex Elshocht (BE) Herve Fischer (F) Indrikis Gelzis (LV) Daan Gielis (BE) Ado Hamelryck (BE)

Isabelle Heske (DE) Hetty Huisman (NL) Pepa Ivanova (BG) Jos Jans (BE) Servie Janssen (NL) Kaspar König (NL) Anouk Kruithof (NL) Chantal Le Doux (NL) Rebekka Löffner (DE) Ariane Loze (BE) Basir Mahmood (PK) Keetje Mans (NL) Marie-Jose Martens (BE) Oleg Matrokhin (RU) Marek Adam Olszynski (PL)

Hyesoo Park (KR) Sef Peeters (NL) Charlotte Schleiffert (NL) Lydia Schouten (NL) Stefan Seelge (DE) Jessica Segall (NY) Slammer! (BE) Paul Sochacki (BE) Toon Tersas (BE) Greet Van Autgaerden (BE) Chaim Van Luit (NL) Sharon Van Overmeiren (BE) Wim Wauman (BE) Guido Yannitto (AR)

levensverhaal op de planken brengen. Of beter nog: een compleet nieuw verhaal, met als enige uitgangspunt de fantasie van de schrijver/bedenker. Zulke zuivere toneelschrijvers lijken echter een uitstervend ras. Bijna iedereen noemt zich nu ‘maker’ van theater, waardoor het nobele ambt van toneelschrijver en de traditie van speciaal voor het toneel geschreven voorstellingen verloren dreigen te gaan. Dat is jammer, ook omdat op die manier de loskoppeling van vorm en inhoud nogmaals bevestigd wordt en men altijd maar teruggrijpt naar de kapstok van een bestaand verhaal. Maar zo zien de huidige theatermakers het niet. Om Milo Rau te parafraseren: nieuwe verhalen maak je niet door ze op te schrijven, maar door de bestaande beelden en de dagelijkse actualiteit zo op een podium te brengen dat ze veranderen en een nieuwe betekenis krijgen. Die ‘bestaande beelden en de dagelijkse realiteit’ zou je moeiteloos kunnen vervangen door ‘de inhoud van een boek’, wat meteen de stroom van romanbewerkingen verklaart. Kortom, voor de meesten geldt vandaag: oud verhaal + nieuwe vorm = nieuw verhaal. Maar de vraag is dus of dat voldoende is… We kunnen dan ook niet om de conclusie heen dat veel huidige theatermakers een zeer pragmatisch kantje hebben, en menen dat de vorm voldoende is om nieuwe betekenissen te creëren en de kracht van de voorstelling uitmaakt. Dat lukt vaak ook (zoals bij Rau), maar soms lijkt iedereen vergeten dat een nieuwe vorm én een nieuw verhaal nog spannender kan zijn. Zo zou er meer diversiteit in de stukken komen en krijgen we een breder theaterlandschap. Kortom, tijd voor meer avonturiers! Of wat waren die kruisridders anders? ZL

Curatoren: Annemie Van Laethem | Erik Croux | Mat Verberkt Dit project wordt gerealiseerd door vzw ForumTri in samenwerking met de gemeente

15 juli - 30 september, vrijdag, zaterdag, zondag van 11u00 - 18u00 of op afspraak. Rondleidingen: per groep (min. 15 pers.) op afspraak. Kasteel d'Aspremont-Lynden, Groenplaats 1 - 3621 Oud-Rekem Forum Triangulare www.forumtri.be

@forumtri - Tag: #forumtri

vanlaethem@telenet.be

+32 (0)496 76 48 08

Het waren goede jongens, ze maakten goed gerei... “Een monument van het menselijk tekort. (...) Godmiljaar, wat kan die Wido geweldig schrijven.” ✶✶✶✶ Ad van Liempt in De Volkskrant

“Pakkende, ontstellende en soms ontroerende taferelen. (...) Je kunt niet anders dan versteld staan van de nauwgezetheid waarmee de verschillende verhaallijnen een naad loos geheel vormen.” Marnix Verplancke in Trouw

www.goedgerei.nl

zuiderlucht 8\2018

pleased to meet you

De chansons voorbij

Wende ten tijde van Last Resistance, opgenomen in Berlijn.

Weinig Nederlandse artiesten die in zulke hevige mate zichzelf opnieuw uitvinden.

orige maand zag ik Nine Inch Nails optreden in Berlijn, een stad die altijd het beste in muzikanten naar boven haalt. Natuurlijk, het is verwénd publiek, zoals het poppubliek in elke hoofdstad, waar de sensatie dat de artiest in kwestie de stad überhaupt heeft kunnen vinden op Google Maps nou eenmaal ontbreekt. Maar het is ook een publiek dat kunst nog ernstiger neemt dan Duitsers toch al doen, een eigenschap die ik als aanhanger van het motto ‘Dood aan de ironie!’ van harte toejuich. En wat bijzonder is aan Berlijn: vrijwel iedereen die er speelt, doet dat in een vol historisch bewustzijn. In Berlijn kun je de geschiedenis niet negeren, al zou je het wíllen. In dezelfde week zag ik Pearl Jam op de Waldbühne Comfortably Numb van Pink Floyd coveren, van het album The Wall. Trent Reznor van Nine Inch Nails, generatiegenoot van Pearl Jams Eddie Vedder, koos voor een ander eerbetoon: hij speelde met zijn band I’m afraid of Americans van de man voor wie Berlijn bij uitstek de aanjager was van creativiteit, David Bowie. Ik had het nummer al een tijd niet meer gehoord. Het stond aanvankelijk alleen op de soundtrack van Showgirls, de monumentale flop van Paul Verhoeven die uiteindelijk als nachtfilm een culthit werd. Later kwam het nummer alsnog op het album Earthling terecht. In de clip wordt Bowie in New York achtervolgd door een stalker, gespeeld door Reznor, die het nummer ook remixte. Ik zag Bowie tijdens die tour in Vredenburg, een zaal die zijn charisma nauwelijks kon herbergen. Nog steeds vind ik het een van de meest gedurfde periodes uit die van een popartiest: hier liep iemand werkelijk totaal vooruit op, om niet te zeggen ronduit wég van de verwachtingen van zijn publiek. Het gros van Bowies fans wilde zijn klassiekers horen, maar de meester zelf had in deze fase van zijn loopbaan behoefte aan totaal andere invloeden: triphop, jungle en industrial. Het leverde twee sterke en spannende albums op, Earthling en Outside, en in Vredenburg een magistrale avond. Van Trent Reznor moest ik via Bowie denken aan Wende Snijders. Niet alleen omdat er wat vlagen Berlijn waaien door haar laatste album MENS. Of omdat ze in die stad ooit experimenteerde met elektronische muziek. Maar vooral omdat ze een album heeft gemaakt dat werkelijk in niets meer doet denken aan de Franse chansons waarmee ze aanvankelijk bekend werd. De taal is anders, het genre is anders (MENS valt namelijk helemaal niét meer in een genre), haar zang is anders. Ik ken weinig Nederlandse artiesten die in zulke hevige mate zichzelf opnieuw proberen uit te vinden. En er dan ook nog in slagen. En dan ook nog met de versie 2.0 - of inmiddels in Wendes geval ergens rond 4.3 - van zichzelf aansluiting vinden bij een grotendeels nieuw publiek. Maar goed, Wende Snijders is wel gewend aan het negeren van de verwachtingen van conservatief publiek. Ze zong ooit een versie van Die Winterreise van Schubert. Het leverde een boze brief op van de Nederlandse Schubert Stichting. Die liet weten dat de liederencyclus op deze manier niet gezongen diende te worden. Snijders las de brief, en zong Schubert op haar manier. LEON VERDONSCHOT Wende, laatste theatershow van MENS, op 25/08 in openluchttheater De Kersouwe in HeeswijkDinther. kersouwe.nl Vanaf oktober komt de MENS-clubtour in o.a. Venlo, Brussel en Tilburg.

culture

Je best doen

an mijn lagere school herinner ik me juf Schouren van klas 1 als een uitermate gedisciplineerde vrouw van middelbare leeftijd. Steeds als ik iets eerder klaar was met de oefeningen kwam ze aanzetten met tekenschriftjes. Op het afsluitend ouder gesprekje was juf Schouren wellicht nog trotser op mijn schriftjes dan ik. Deze zomer keek ik weer met veel plezier naar het WK voetbal. Het blijft een genot te kijken naar de spelers die op dit podium wel willen, maar echt niet beter kunnen. Zoals Abdullah Al-Mayouf, de keeper van Saoedi-Arabië die in de openingswedstrijd maar liefst vijf doelpunten om zijn oren kreeg. In de slotminuut zag hij een vrije trap vanaf de zestien over de muur de hoek in zeilen. Veel te laat zette hij aan voor een snoekduik, maar kwam met zijn verkeerde arm gestrekt naar de bal nauwelijks van de grond. Toen de bal al in de touwen lag, stortte hij ver voor de paal ter aarde, staarde even naar het gras, schudde zijn hoofd en nam zich voor het de volgende wedstrijd een stuk beter te doen.

Bits

zuiderlucht 8\2018

De omzet is sinds de crisis fors gedaald, toch blijft Hans van Gennep van boekhandel De Ganzenveer in Helmond optimistisch. “Tijdens onze young adults-avonden hebben we veertig tot vijftig jongeren binnen. Die zie ik later terug in de winkel.”

Terug naar de vertel cultuur

MAT VAN DER HEIJDEN

it jaar wordt hij zestig, de toekomst van zijn boekhandel baart Hans van Gennep wel eens zorgen. Zijn drie

en denkt weer volop na over de toekomst. Dat is hard nodig. De jaren dat je nog wel eens een omzetgroei van twintig procent boekte, zijn

kinderen hebben andere interesses, een

voorbij. Tot 2009, toen de financiële crisis uitbrak,

compagnon die over een tijdje de zaak

had Van Gennep geen klagen. De ellende die daarna

zou overnemen zou welkom zijn. Maar

kwam duurde zeven jaar en kostte De Ganzenveer

wellicht is het beter om eerst uit te breiden,

(325 m2, vijf werknemers) een behoorlijk deel van

misschien zelfs te verhuizen naar een

de omzet. Inmiddels is het weer stabieler, toch

gunstiger locatie, nu de looproutes in het

levert hij per jaar nog steeds een procent of twee

centrum van Helmond aan het veranderen

in. Sinds kort durft hij weer op meer te hopen. Het

zijn.

eerste halfjaar van 2018 was redelijk goed, vooral het tweede kwartaal. “Als de groei groter is dan de

Net als veel van zijn collega-boekhandelaren combineert Hans van Gennep een idealis

Je best doen (2018). Potlood-papier, 32,5 x 25 cm.

inflatie, zijn we al tevreden.” Van Gennep heeft geleerd zijn doelen bescheiden

tisch wereldbeeld met een onblusbare

te formuleren. “Het zal nooit meer worden als

liefde voor het boek. 38 jaar zit hij in het

vroeger”, zegt hij. “Internet heeft de detailhandel

vak. Ooit begonnen als in- en verkoper van

definitief veranderd.” Het veranderde koopgedrag

tweedehands boeken bij De Slegte werkte

leidt tot wat hij “de ontvolking van de binnenstad”

hij bij twee kantoorboekhandels voordat hij

noemt. De boekhandels lijden in stilte mee. “Ik

in 2004 samen met zijn vrouw Yvonne voor

schat dat bol.com intussen zo’n twintig procent van

zichzelf begon met De Ganzenveer. Twee en

de markt in handen heeft.”

een half jaar geleden overleed zij, en nu pas heeft hij de energie van vroeger weer terug

Het heeft even geduurd voordat de nog resterende boekhandels de concurrentie aankonden. Van

zuiderlucht 8\2018

culture

Schrijffouten Aya Sabi doet maandelijks verslag van haar leeservaringen. ontlezing dan halt in Helmond? Van Gennep mag graag relativeren. “Dertig jaar geleden

Ik was net 21 en mijn droom werd werkelijkheid:

werd er ook geklaagd dat de jongeren niet

ik zou gaan debuteren als schrijfster. Ik luisterde

meer lazen. Ik denk dat het nu vooral met

maar half toen mijn redacteur het contract met

een veranderde dagbesteding te maken

me besprak. Er zat mist in mijn hoofd. Of ik het

heeft. Er gaat veel tijd verloren aan sociale

wilde ondertekenen met mijn eigen schrijverspen.

media, Netflix, YouTube, vloggers, bloggers,

Ik zei dat ik niet echt een eigen pen heb. Ik schrijf

noem maar op. Ik maak me daar wel zorgen

gewoon met standaardpennen van een paar cent.

over, maar zie tegelijkertijd dat we met

Hij lachte.

onze young adults-avonden vaak veertig tot vijftig jongeren binnen hebben. Die zie

‘Maar vind je mijn manuscript echt goed?’, vroeg ik. Hij lachte opnieuw. Een ‘domme vragen bestaan

je terugkomen. Twee derde van hen leest

Aya leest

trouwens vooral Engelstalige boeken. Zelf kreeg Van Gennep het leesvirus van zijn opa en oma. “Dan gingen we samen

niet, maar ik vind dit toch wel een domme vraag want ik zou toch

naar de boekwinkel en mocht ik een of twee

geen contract ondertekenen met iemand van wie ik

titels uitkiezen. Zo heb ik op jonge leeftijd

het manuscript niet goed vind’-lachje.

Gulliver’s Travels gelezen, en Moby Dick.” Tegenwoordig leest hij vooral historische

‘En de rest? Vinden alle anderen bij de uitgeverij het even goed?’

romans, afhankelijk van de omvang een à

Ik stierf van de onzekerheid, en ondertussen

twee per week. “Ik lees ’s avonds, ’s nachts,

moest ik nog een enkele maanden wachten voor

als ik niet kan slapen, en ‘s ochtends.” Als

mijn bundel verscheen waarmee ik huiskamers en

recent gelezen titels noemt hij De ommegang

harten zou binnendringen, geliefd of gehaat zou

van de fenomenale Jan van Aken en Musch

worden, dat vond ik allemaal niet erg. Als ik maar

van Jean-Marc van Tol, om vervolgens

één goede recensie kreeg. Als er maar één iemand

gedetailleerd verslag te doen van zijn

uit die grote schrijverswereld was die vond dat ik

ervaringen met De niet verhoorde gebeden van

mijn plek verdiende, dan was het dik oké voor mij.

Jacob de Zoet van David Mitchell. Vuistdik,

Anders zou ik nooit meer kunnen schrijven.

net als de andere twee. Welke maatregelen voor leesbevordering

Mijn bundel verscheen en het was omgekeerd. Er kwam maar één slechte bespreking, van een

zou hij nemen als hij minister van cultuur

recensent die beschreef hoe hij mijn bundel niet

Gennep: “Inmiddels kunnen ook wij binnen 24

zou zijn? “Ik zou de vaste boekenprijs

begreep. (Ik vroeg mij af of een recensie over een

uur aan huis leveren.” Niet via Post NL of pakket

voor eeuwig verankeren. Als die

boek dat je niet begrijpt wel echt telt, maar zei

diensten, dan is de winst al zowat verdampt. De

wordt losgelaten, is het voorbij met de

dat natuurlijk niet hardop, want ik wilde niet de

Ganzenveer houdt er een eigen bezorgdienst op na.

boekwinkels.” Als voorbeeld noemt hij

indruk wekken dat ik niet tegen kritiek kon.) Toch

Meestal rijdt hij zelf, na sluitingstijd. “Of een van

de Engelstalige boeken die bij bol.com

raakte ik mijn stem kwijt. Ik heb sinds september

de werknemers, die wonen net buiten Helmond. Zo

worden aangeboden voor bedragen waar

2017 vrijwel niets meer geschreven aan de roman

beleveren we wekelijks enkele tientallen klanten in

de reguliere winkels amper boeken voor

die al maandenlang mijn hoofd doet draaien.

stad en regio. Ik vind het trouwens erg leuk om te

kunnen inkopen.

doen. Het verhoogt de klantenbinding. En ik ben van de oude stempel, goede service gaat voor alles.”

Verder zou hij geld en energie steken

Tijdens een van de interviews bij het verschijnen van mijn bundel stipte de journaliste een column

in voordragen en voorlezen. Als jurylid

van me aan waar een schrijffout in stond. Of ze

van voorleeswedstrijden heeft hij

daar even zwaar aan moest tillen, vroeg ze, omdat

niet per se het beeld van een echte boekenstad.

gezien hoeveel enthousiasme dat kan

Nederlands niet mijn moedertaal is. Ze vroeg me

Toch kent de voormalige industriestad aan de Zuid-

teweegbrengen. “We moeten terug naar de

schaamteloos hoeveel redactierondes er nodig

Willemsvaart een bloeiend cultureel leven met een

vertelcultuur. Dan neemt de interesse in

waren geweest voor mijn bundel. Ik ben nog nooit

ambitieus Stedelijk Museum en de Cacaofabriek

literatuur ook weer toe.”

een schrijver tegengekomen die een soortgelijke

Wie aan Helmond (90.000 inwoners) denkt, krijgt

vraag kreeg gesteld.

waar cultuur en creatieve industrie succesvol samensmelten. En, als kroonjuweel, het Literair Café

WIDO SMEETS

Ik had een verhalenbundel geschreven, toch twijfelde ze aan mijn schrijverschap en mijn

waar gemiddeld 400 tot 500 mensen op af komen. “Het grootste literaire café van Nederland”, zegt Van

Dit is de vijfde aflevering in een reeks van tien

Nederlands, mijn moedertaal, omdat ik in de meer

Gennep niet zonder trots, “ze hebben vaak grote

over boekhandels in tijden van internet en

dan honderd columns die ik had geschreven over

nationale namen.” Om die binnen te halen, zorgt de

ontlezing.

één schrijffout heb heengekeken. Ik leefde toen in

gemeente voor financiële ondersteuning. Houdt het veelkoppige monster genaamd

een roes. De passage haalde het interview niet, ik heb het wel onthouden. Ik denk er nog steeds aan. ■

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

object love Expositie

t/m 2 sep locatie: Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

opening nieuwe erfgoedcentrum met start van de expositie (Vrouw) luuj van Zitterd

za 1 sep locatie: Erfgoedcentrum De Domijnen Kapittelstraat 6 Sittard

kom bij ons op de bank opening cultureel seizoen

za 8 sep

locatie: verschillende plekken en tijdstippen in Sittard om 20.30 uur op de Markt: MEGA SING ALONG voor iedereen met Suzan Seegers & de nieuwe stem van Sittard-Geleen

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

Erfgoedcentrum De Domijnen

Kapittelstraat 6, Sittard

Koop nu tickets vo or de beste plaatsen van het n ieu theaterse we izoen!

zuiderlucht 8\2018

edits Mijn helden van toen zijn kunsthistorische verschijnselen geworden.

Opnieuw meezingen A

dorno für Ruinenkinder is de prachtige titel van een boek waarin de publicist Heinz Bude terugblikt op de culturele revolutie die van 1967 tot 1977 door West-Duitsland raasde. Hij portretteert een aantal ‘68-ers’, geboren vlak voor en in de Tweede Wereldoorlog. Ruïnekinderen die opgroeiden in gezinnen zonder vaders, die waren gesneuveld of geïnterneerd, in een tijd waarin de oorlog werd doodgezwegen. Puinruimen en Wiederaufbau! Bude wil begrijpen in hoeverre de afwezigheid van vaders, het ontbreken van positieve identificatiemodellen, bij de opstandige, anti-autoritaire ‘Revolutzer’ een rol speelde. Peter Märthesheimer, een van de gesprekspartners en onder andere scenarioschrijver van Rainer Werner Fassbinder, vertelt hoe mateloos hij de in 1949 naar Frankfurt teruggekeerde filosoof Theodor Adorno als mens en als universiteitsdocent bewonderde. Zijn held was ongebroken uit de ‘Emigration’ teruggekeerd, leefde en dacht naar eigen regels en in hem klonk de virtuoze stem van de Verlichte Rede. Voor de ruïnekinderen in en buiten de collegezaal was de professor de vervangende vaderfiguur. De sterke vader die je volgt en imiteert, naar wie je jouw persoonlijkheid boetseert en van wie je je uiteindelijk afwendt. Maar, voegt hij eraan toe: Met Adorno was het zoals in de opera: ze begrepen niets maar konden alles meezingen. De opstandige studenten praatten na, maar begrepen niet echt wat ze beweerden, ze bladerden en lazen fragmenten, ze

studeerden maar hadden geen inzicht. Ze deelden ervaring, emotie. Hun vlucht in theorie en utopie was eerder resultaat van sociaalpsychologische processen dan van diepgaande studie van de filosofen die ze als hun geestelijke vaders zagen. Mijn helden in die tijd waren de filosoof van het anti-autoritaire denken en de repressieve tolerantie Herbert Marcuse en de jonge, kritische journaliste Ulrike Meinhof. Ook ik, realiseer ik me, was een volger. Losgeslagen, figuurlijk vaderloos. Overmoedig door de bevrijding uit rigide katholicisme en brave burgerlijkheid, opgenomen in de vitaliteit van de tegenbeweging, verblind door de roes van het anders-zijn, bestookt door nieuwe journalistiek, muziek en kunst, zong ik mee in het koor der anti-autoritairen, de nieuwe gelovigen. Uit de gesprekken die Bude voert, blijkt dat revolutionairen pas echt gingen denken toen zij, eenmaal opgenomen in de ‘reële wereld’, zich realiseerden hoe complex mensen in elkaar zitten, hoe ingewikkeld maatschappelijke processen lopen. Pas toen beseften ze waarom het zo moeilijk was zich in die wereld staande te houden en zich nuttig te maken. Ze hadden te weinig doorgedacht, kritiek uitgeoefend zonder zelfkritiek. Ze waren emotioneel onvolgroeid en lieten zich meeslepen. Te veel opera. Te weinig wereld. Ik herkende mijn eigen ontwikkeling. Maar ik zong ook mee in het koor van de nieuwe kunstenaars die zich manifesteerden in performance-seances, Fluxus, neo-dada en agitprop. Joseph Beuys en Marina Abramović slechtten de

laatste taboes in een ontredderde wereld, dacht ik. In hen gloorde een nieuwe mens. Decennialang koesterde ik dit beeld en hield zo geschiedenis actueel. Mijn helden van toen zijn kunst historische verschijnselen geworden. Dat bewijzen actuele overzichts tentoonstellingen in Bonn en Aken. Onder de veelzeggende titels Marina Abramović The Cleaner en Die Kunst der 68er oder Die Macht der Ohnmächtigen wordt daar het narratief geconstrueerd van geëngageerde kunst van de jaren zestig en zeventig. Het weerzien werd een debacle. Voor mij. Het was alsof ik in de coulissen van een immens theater ronddwaalde: overal personages, emoties, verhalen karikaturaal uitvergroot. Opera. Zo buiten de wereld en zo overtuigd van het eigen gelijk, zo onverbiddelijk hun verbeelding en radicaal hun denken. Zo eenduidig de boodschap, zo eendimensionaal hun mensbeeld. En wat was ze bloedserieus, die avant-garde. Authentiek, moedig, maar bordpapieren kunst. Soms duurt het blijkbaar eeuwen voordat je inzicht verwerft, de beperktheid van je conceptie ziet. Een tentoonstelling van Melanie Bonajo, het zomerklapstuk van Bonnefanten Maastricht, bracht me helemaal in de war. Is Bonajo’s alternatieve vorm van geëngageerde avant-garde niet gewoon oude wijn in nieuwe zakken? Getuigt hier niet voor de zoveelste keer een gelovige van de maakbaarheid van de mens? Wordt hier niet opnieuw de opstand gesacraliseerd? Zeker, een nieuwe vitaliteit, een nieuwe beeldtaal, maar voor mij is het pleidooi van de kunstenaar voor de oorspronkelijke mens, haar loflied op het ‘natuurlijke’ en ongehoorzame in zijn radicaliteit even wereldvreemd als de leuzen van de ’68-ers’. Haar kunst is kleuriger, speelser, benadrukt mogelijkheden. Ik loop er in rond als in de opera, vind er geen stem. De nieuwe radicalen kunnen meezingen. BEN VAN MELICK

zuiderlucht 8\2018

Zonder ketenen 20

nleashed heet de duo-tentoonstelling van de in Zuid-Afrika wonende Roger Ballen en de in België wonende Nederlander Hans Lemmen. Ballen werkt vanuit de fotografie, Lemmen is tekenaar. Twee verwante zielen die elkaar ontmoetten op internet en daar besloten tot een samenwerking. In Unleashed, ‘zonder ketenen’, zijn zowel foto’s en tekeningen te zien die de twee afzonderlijk van elkaar maakten. En daarnaast is er werk te zien dat ze, op eerbiedwaardige afstand van elkaar, in en over elkaar schoven en zo van hen samen werd. De collageachtige werken, te zien in het

zuiderlucht 8\2018

in beeld

Hans Lemmen, Geen titel (2018). Houtskool en verf op papier, 482 x 238 cm. © thomasmayerarchive.de

Bonnefantenmuseum in Mastricht, maken duidelijk wat Ballen en Lemmen bindt: het dierlijke in de mens en, zeker bij de laatste, het menselijke in het dier. De uitkomst is de ene keer gruwelijk, de andere keer liefelijk, soms allebei. Toch leiden oog en lijf ons voortdurend naar een wandvullende tekening van Hans Lemmen. Drie wezens met zowel menselijke als dierlijke trekken zitten pontificaal in een nagenoeg leeg landschap. Een van hen maakt een gebaar met een stok, de andere twee kijken de bezoeker aan, eentje met oplichtende ogen.

Een verwijzing naar Le déjeuner sur l’herbe van Manet, de befaamde picknick in het gras, maar dan in een vrijwel leeg landschap vol golvendgeometrische lijnen, als ploegsporen of de lijnen in een zen-tuin. Lemmen beschouwt ze als de looplijnen die hij heeft gemaakt tijdens zijn duizenden wandelingen in de omgeving van zijn boerderij, te vergelijken met de songlines van de Aboriginals: verhaallijnen die de verbindingen vormen in hun landschap, en hun bestaan. In de verte likt het vuur aan het landschap, tot aan de horizon die breder is dan deze tekening. Oneindig

veel breder. Daarachter bevindt zich een oneindige ruimte die we zelfs met onze meest ontketende gedachten niet kunnen bevatten. (WS)

Roger Ballen en Hans Lemmen, Unleashed, van 1 juni t/m 2 december in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. bonnefanten.nl

culture

zuiderlucht 8\2018

Theo Verheggen in de garage van VWvakrestauratie in Groesbeek: â&#x20AC;&#x153;We zijn als kinderen zo blij met een nieuw opgebouwd motorblok.â&#x20AC;? foto John van Hamond

zuiderlucht 8\2018

culture

Helemaal zen in de smeerput Na twintig jaar was cultuurpsycholoog THEO VERHEGGEN helemaal klaar met zijn in zijn ogen zielloze bestaan als hoofddocent bij de Open Universiteit. Nu sleutelt hij aan oude VW’s in een autogarage. “Thuis redden we het prima met minder geld en meer geluk.”

n mijn studententijd las ik een boek over een

prima als hoofddocent psychologie. Daar lag het

man die een motorreis maakt door de VS. Er

niet aan. Het lag aan iets anders, aan kwaliteit.

was ook sprake van een berg en naarmate de

Het drong pas tot me door toen mij een paar jaar

reiziger dichter bij de top van die berg kwam,

geleden werd gevraagd of ik mij wilde ontfermen

kreeg hij meer inzicht in een concept dat hem al

over de kwaliteitszorg van een deel van de

filosoferend bezighield op die motor.

opleiding. Een nobele en belangrijke taak, dacht ik. Na een aantal weken was me duidelijk dat ik er

Veel meer herinnerde ik mij niet van het verhaal.

vooral voor moest zorgen dat er een batterij ordners

Ik studeerde in die tijd psychologie en deed er wat

goed gevuld kwam met evaluatieformulieren, met

filosofie naast. Iedereen had Zen en de kunst van het

papieren waaruit bleek dat met die evaluaties door

motoronderhoud in de kast en dus wilde ik het ook.

docenten ook wat werd gedaan, en met een lijstje

Nagenoeg niemand had het gelezen, zo bleek later.

goede voornemens in dezen. Het ging natuurlijk om

Ik begreep er zelf ook niet al te veel van. Tot voor

een managementinstrument, met een controle- en

kort.

verantwoordingsfunctie ten behoeve van weer een

De filosoferende motorrijder in Zen maakte een heel punt van ‘kwaliteit’; dat begrip probeerde hij te ontleden op zijn tocht. Het zei me destijds niets, maar ik had toen ook nog niet twintig jaar

hoger bestuursorgaan. Maar, dacht ik, dat is helemaal geen kwaliteits zorg. Dat is kwantiteitszorg. Ik gaf de opdracht terug en had een nieuw

op kantoor gewerkt. Eigenlijk moet ik zeggen ‘op

vraagstuk om me in vast te bijten. Wat was kwaliteit

de universiteit’, maar in de praktijk betekent dat

dan wel? En waar kon ik het ontdekken? Intuïtief

vooral ‘op kantoor’. De laatste jaren ontbrak daar

wist ik dat dit een zoektocht met consequenties zou

iets, in mijn houding, in mijn omgeving, in wat

worden.

werd gevraagd en wat werd geleverd. Volgens de

Al gauw ging mijn zoektocht niet meer over de

jaarlijkse beoordelingen en evaluaties deed ik het

kwaliteit van opleidingen, maar over kwaliteit in

HET LIMBURGS MUSEUM PRESENTEERT:

Collegereeks De diepte in MEER WETEN VAN VAN ALLES

16/9 HERMAN PLEIJ ONZE ZUCHT NAAR IDENTITEIT

16/12 BENOÎT MATER ÖTZI DE IJSMUMMIE

21/10 JONA LENDERING HEEFT JEZUS BESTAAN?

20/1 HENK STOEPKER WAAR WAS WILLIBRORD?

18/11 PETER RAEDTS HEIBEL IN HET MIDDEN-OOSTEN

Passepartout € 35 Reserveren: www.limburgsmuseum.nl/tickets Let op: er zijn maar een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. Aanvang: 11:00 uur Keulsepoort 5 5911 BX Venlo tel. 077 3522112

De provincie Limburg financiert het Limburgs Museum

zuiderlucht 8\2018

culture

'Volgens mij is dit kwaliteit, van werk en van leven, en het is heerlijk.'

mijn eigen leven. Wanneer had ik voor

als product. Veel wetenschappers zijn verworden

een nieuw opgebouwd motorblok daadwerkelijk

het laatst ervaren dat ik op de top van

tot middenstanders die zichzelf en hun werk

oliedruk aangeeft op de meter, ten teken dat hij

mijn kunnen functioneerde? Wanneer viel

voortdurend aan de man moeten brengen, of het nu

tot leven gewekt kan worden. Dat moment wordt

ik zowat samen met mijn bezigheden?

echt ergens over gaat of niet. Dat dit ten principale

gevierd, elke keer weer.

Wanneer had ik iets afgeleverd waarvan

geen vruchtbare voedingsbodem kan zijn voor

ik in ieder geval zelf meende dat het écht

waardenvrije kennis had Arthur Schopenhauer 150

grootst mogelijke aandacht, ongeacht de tijd of

goed was, en écht de moeite waard?

jaar geleden al geschreven in een opvallend modern

kosten die ermee gemoeid zijn - onze klanten

essay.

kunnen het zich gelukkig permitteren. Het zorgt

Ik bedoel hier niet het door managers ingepikte begrip ‘flow’, over de toestand om productiever te kunnen zijn. Daar ging het mij al lang niet meer om. Het ging om de wezenlijke vraag of ik de rest van mijn werkzame bestaan flets wilde laten verlopen. Het ging over de ervaring van kwaliteit in mijn leven, op het werk en ook daarnaast.

'Wanneer had ik voor het laatst ervaren dat ik op de top van mijn kunnen functioneerde?' Ik constateerde dat ik die ervaring niet

De taken die we uitvoeren gebeuren met de

voor een bijzondere ervaring. Het werk brengt lijf

aar hoe te ontsnappen aan een steeds

en hoofd samen. Er zijn frustraties, oude en nieuwe

ziellozer en nuttelozer bestaan? Het

oplossingen, successen. Er is beweging en overgave.

leek me zinloos om het ene kantoor

Volgens mij is dit kwaliteit, van werk en van leven,

te verruilen voor het andere. Als ik

en het is heerlijk. Thuis redden we het prima met

echt lering wilde trekken uit wat ik als

minder geld en meer geluk.

psycholoog allemaal had bestudeerd,

Een paar weken geleden herlas ik Zen en de kunst

dan moest ik in ieder geval mijn lijf weer activeren.

van het motoronderhoud. Ik herkende me volledig in

Niet alleen in de sportschool, elk moment van de

het beeld van de monteur die aandachtig luistert

dag. Levenskunst begint bij het involveren van de

naar zijn machine, die probeert te begrijpen en zelfs

hele persoon, niet enkel de hersenpan. Wat je doet,

te voelen wat er binnenin gebeurt, die systematisch

moet je als het even kan met heel je ziel en zaligheid

hypotheses test en die met zorg de totale motor

doen, met alle aandacht en overtuiging die je lijf en

onderhoudt, vast zoals de Boeddha het zou hebben

zintuigen kunnen opbrengen.

voorgeschreven.

Dat gaat overigens wel wat verder dan een

Wat ik tot mijn schrik was vergeten is dat de

cursus mindfulness. Ik wilde niet mindful gaan

hoofdpersoon in het boek, Phaedrus, letterlijk gek

compenseren voor allerlei tekortkomingen en

was geworden in zijn vorige werk door een gebrek

symptomen als gevolg van mijn werk. Ik zou

aan kwaliteit. Hij was universitair docent filosofie.

radicaal moeten gaan doen wat ik op mijn vijftiende

bij de schrijver Hermann Hesse al had gevonden,

had. Al heel lang niet meer. Vroeger, tijdens

en vroeger ook daadwerkelijk had gedaan. Het

Theo Verheggen (Wessem, 1972) werkte veertien jaar als

mijn afstuderen,had ik dag en nacht met

klinkt blasé maar is daarom niet minder waar: doe

hoofddocent cultuurpsychologie aan de Open Universiteit.

mijn onderwerp geleefd. In mijn scriptie

wat je hart je werkelijk ingeeft. Juist dáárom ben

wilde ik aantonen dat het werk van de

ik destijds psychologie gaan studeren, tegen alle

socioloog Emile Durkheim (1858-1917)

carrièreadviezen in. Waarom zou dat later met een

in een ander licht gelezen kon en moest

gezin, hypotheek en allerlei prettige zekerheden

worden. Ik was er bezeten van. Zozeer

niet meer kunnen? Mijn vrouw was het gelukkig

dat ik daadwerkelijk dialogen met hem

met me eens.

voerde in mijn droom. Hij verscheen en

Zonder zekerheden en zonder echte kennis

vertelde me dat ik er helemaal naast zat

van zaken klopte ik aan bij een vriend die ik,

met mijn theorie. Zwetend en ontredderd

lang geleden, had leren kennen omdat hij mijn

werd ik wakker. Maar diep van binnen was

oude en zeer geliefde VW-bus tot in de puntjes

ik volmaakt gelukkig. De scriptie werd

had gerestaureerd. Hij is bezeten van zijn werk.

een artikel in de VS, ik kreeg een 10 als

Inmiddels ben ik een jaar bij hem in de leer en

afstudeercijfer en een rode loper naar een

leef ik mij uit op plaatstaal, verroeste en in de kop

promotiebaan op de universiteit. Maar dat

afgebroken bouten, beschadigde interieurpanelen

waren bijzaken: ik had kwaliteit ervaren in

en letterlijk alles wat er verder aan onderdelen is te

mijn werk.

vinden in een luchtgekoelde VW.

Die ervaring werd nooit meer

Mijn lijf doet regelmatig pijn van het sjouwen,

geëvenaard, niet eens bij benadering.

sleuren en beuken. Ik heb eelt van het

Het promotietraject was behoorlijk

precisieschroefwerk. IJzersplinters van het slijpen

zakelijk en het daaropvolgende leven als

en frezen haal ik met de regelmaat van de klok

hoofddocent was een verkapt bestaan

uit mijn handen en voeten. Samen breken we ons

als ondernemer. De universiteit is een

het hoofd over oplossingen voor steeds andere

bedrijf zoals zovele andere geworden,

problemen met die auto’s, zoeken ons suf naar

met onderwijs en onderzoeksresultaten

originele onderdelen en zijn als kinderen zo blij als

zuiderlucht 8\2018

culture

f e u i l Dieter van den Bergh, Wido Smeets en Anneke van Wolfswinkel

Vreugdevuur van consumentisme

mens heeft consumentenmacht. Gebruik haar!” Object Love is, kortom, een moralistische presentatie over de alles en iedereen overwoekerende hebzucht die de

De liefde voor objecten gaat over

mensheid bedreigt en die ons, als we niet

verknochtheid, schoonheid, herinnering

uitkijken, ten gronde zal richten.

en, vooral, bezieling. Zoals beschreven

Omdat we niet zo dol zijn op impera

in de boeken van F.B. Hotz en, bij tijden,

tieven proberen we ons te beperken tot

in de flonkerende zinnen van Tommy

wat we zien, en wat dat teweeg brengt.

Wieringa. Die liefde voor objecten is

Zo staan we al gauw te grinniken bij

onbaatzuchtig en nooit wederkerig:

Pet’s Marktplaats, een duizelingwekkend

een object geeft niets terug, die

nauwgezette uitstalling van Pet van

verknochtheid is een weerspiegeling

de Luijtgaarden van baseballpetjes,

van onze ziel.

aanstekers, dinky toys, video’s, wat niet al. Een vreugdevuur van consumentisme waarin de liefde voor het individuele

Vajiko Chachkhiani, Living Dog Among Dead Lions.

object al lang ten onder is gegaan. Op Erwin Olafs foto Fashion Victims

Marianne Roosen, Hangende lampen. foto Ronald van Wieren

Behalve in juli en augustus. Dan is Watou

de karakteristieke plekken en waar ze

(Chanel) zit een naakte, Grace Jones-

dat dorp van het kunstenfestival, een

worden getoond: de eerbiedwaardige

achtige vrouw met als molenwieken

bedevaart voor liefhebbers van kunst en

hallenkerk, een oud ‘herenhuis’, twee

gespreide benen op een al even

poëzie, gelardeerd met optredens van de

kreunende en steunende bouwvallen, een

moccakleurige chesterfield. Glimmende

betrokken kunstenaars en concerten. Dat

graanschuur, de (varkens)stallen bij een

überkitsch die een ironisch contrapunt in

alles in een onnadrukkelijke sfeer waarbij

boerenhoeve, een kasteeltuin, een park

de expositie had kunnen zijn; helaas wordt

genoemde cafés en restaurantjes een

en een brouwerij. Tegen deze zo diverse

de impact teniet gedaan door reflecterend

verbindende rol spelen. De meeste liggen

sferen kunnen de muren van n’importe

licht uit het tegenoverliggende raam.

aan het Watouplein, dat eigenlijk Hugo

welk museum niet op, hoe stil en wit ze

De Trophy Cups van Vitra Mitrichenko is

Claus-plein heet en waar het befaamde

ook zijn.

een prachtig werk - dat niet over ‘dingen’

silhouet staat dat Roger Raveel in 1993

gaat, maar over menselijke verhoudingen.

maakte van de reus van de Vlaamse

Steek je hoofd maar eens in het houten

Ageeth’s Dowry, Ted Notens beroemde

letteren.

huis dat de Georgische kunstenaar Vajiko

Watou is een festival voor alle zintuigen.

bruidstasje van acryl met daarin 58 gouden

Ook dit jaar is Claus weer aanwezig;

Chachkhiani nabouwde, en waar het van

we naar de tentoonstelling Object Love

ringen, raakt juist wel weer aan het thema.

bij een van de plaatselijke brouwerijen is

binnen regent. Luister naar het gedrup en

in De Domijnen in Sittard gingen. Maar

En de Hangende lampen, die van Marianne

een nis met enkele luidsprekers waar hij

ruik hoe vocht overgaat in schimmel en

de titel, zo blijkt al snel, blijkt ons op

Roosen de vorm van vrouwenbenen

postuum een van zijn sonnetten leest.

houtrot.

het verkeerde been te hebben gezet. De

kregen, gaat niet over consumentisme,

Zijn hese, lijzige stemgeluid werkt nog

zalen zijn weliswaar gevuld met objecten,

maar over esthetiek.

steeds verslavend. Net als de warme,

mens en de met van printplaten

Zo vormden zich onze gedachten toen

Huiver bij de restanten van de laatste

bijna twijfelende toonzetting van

afkomstige draadjes en verbindingen (in

objecten, maar de hierboven omschreven

Object Love. Van 14 april t/m 2 september

Gerrit Kouwenaar in de tuin achter het

jargon: sporen) gevulde schedel, een werk

liefde voor de dingen is vaak ver te

in De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

festivalhuis. Wie houdt van uitgesproken

van Maarten Vanden Eynde. Is dit een

poëzie, komt in Watou aan zijn trekken.

mens? In de ruimte ernaast graaft Geertje

afbeeldingen van objecten en films over

zoeken. Object Love gaat over de totale verplatting van die liefde die zich uitdrukt

◆

in materialisme en consumentisme: onze ongebreidelde zucht naar meer. En het verderfelijke daaraan. “De dingen worden slimmer dan wij en dreigen ons te overvleugelen”, lezen we

Op bedevaart naar Watou

op pamflettistische teksten aan de muren

Anders dan in Sittard krijgen we in

Vangenechten naar haar diepste en meest

Watou geen topzware pamfletten met

waarachtige aard. Ze brengt ontzetting,

uitroeptekens voorgeschoteld. Hier mag

wanhoop en gruwel naar boven.

de bezoeker zijn of haar eigen gedachten

Een video van de Japanse kunstenaar

formuleren, of, ook goed, varen op intuïtie

Shimabuku in de meest gestileerde

en gevoel. Het getoonde werk kan dat

locatie, het festivalhuis, laat zien hoe

ruimschoots aan, het parcours van elf

een groepje naar de Texaanse woestijn

en in de catalogus. Er staan aansporingen

Een dorp in de Vlaamse Westhoek waar

locaties telt weinig zwakke plekken. Wat

verbannen makaken (Japanse apen wier

als: “Koop minder, rijd minder, vlieg

je als automobilist of toerwielrenner

ook geldt voor de gedichten. Vaak staan

genen lijken op die van de mens) zich

minder, eet minder vlees”. Vermaningen

hooguit de rem beroert vanwege de 16e

ze in relatie tot een kunstwerk, nooit

daar wonderwel aanpast aan de nieuwe

als : “We moeten ethische vragen stellen

eeuwse Sint Bavo-kerk of voor de gezien

verwordt het tot een praatje bij een plaatje.

situatie. Dat was in 1972. Veertig jaar

over wat we met technologie willen”. En

het aantal inwoners (1900) talrijke

onverbloemde oproepen tot actie: “Elke

horeca-uitspanningen: dat is Watou.

De kracht van het festival schuilt in

later registreerde Shimabuku’s camera

de chemie tussen kunst en poëzie én

hoe ze zijn ‘veramerikaniseerd’: ze zijn

zuiderlucht 8\2018

culture

l e t o n iets groter geworden, eten cactussen en

water? “Ach, al die regeltjes ook bij jullie!”

opvoering moest worden verplaatst omdat

hebben een andere taal ontwikkeld om

fulmineert regisseur Pera Tantiñá tijdens

gelovigen aanstoot namen aan de teksten.

elkaar te waarschuwen. Op de video zien

de nabespreking. “Twintig jaar geleden

Het leverde flink wat extra publiciteit

Heijden gecorrespondeerd. “Toen hij

we wat er gebeurt als de kunstenaar de

deed niemand moeilijk. Toen mochten

op. Hetzelfde bij een voorstelling in

opgroeide, wilde hij niets liever dan weg

apen confronteert met een hoop sneeuw,

mensen zelfs nog roken in de zaal.”

Argentinië. Een strenggelovige muzikant

gaan uit dit dooie nest. Maar tegelijk

eeuwenlang de habitat van hun (voor) ouders. Over het verlangen en de troost. Kunstenfestival Watou, 38 editie. Van 30 e

juni t/m 2 september. festivalwatou.be ◆

La Fura in een zandgroeve

Roijakkers heeft ook met Van der

uit het orkest tweette dat wij satanisten

is het ook de schatkamer van al zijn

over de mobieltjes in het publiek. “Als

waren. Dat werd opgepikt, en ineens wilde

jeugdherinneringen.”

iedereen gaat zitten filmen, dan kijkt er

iedereen het stuk zien.”

De regisseur maakt zich meer zorgen

niemand echt.” Het Catalaanse La Fura dels Baus,

Carmina Burana. 25 en 26 augustus,

mede door Tantiñá opgericht in 1979 en

in groeve Beaujean Heerlen, 21.15 uur.

begonnen als anarchistisch gezelschap,

cultura-nova.nl

groeide uit tot theatermultinational met

Manes. 12 t/m 15 september in

honderden medewerkers. Het gezelschap

Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

is wereldwijd bekend, vooral dankzij zijn (high tech-)spektakelstukken, tot aan de

◆

Olympische Spelen aan toe. “De mensen hangen allemaal apathisch in de cloud tegenwoordig,” zegt Tantiñá, “ze moeten

In een donkere loods ergens aan de

weer iets voelen.” Daar is oerstuk Manes

kust van Barcelona leveren jonge

voor, een eerbetoon aan de oude, rauwe

acteurs een dierlijk gevecht met ijzeren

La Fura-taal. Die dreigt te verdwijnen door

constructies. Allerlei vocht druipt langs

alle opera’s en spektakelstukken.

hun schaars geklede lichamen.

romans”, legt ze uit.

Een ander stuk van La Fura is Carmina

Geldrop eert Adri van der Heijden Toen in 1983 de eerste delen verschenen van wat zou uitgroeien tot Adri (A.F.Th)

Ze oefenen - op industriële techno-

Burana, de klassieker van Carl Orff,

van der Heijdens romancyclus De

beats en omringd door rondwandelend

inmiddels al voor meer dan 150.000

tandeloze tijd werd dat in Geldrop

klinkt ook door in de vele citaten die in

publiek - voor Manes, het snoeiharde,

mensen opgevoerd. Eind augustus is het

nauwelijks opgemerkt. Maar inmiddels

het wandelboek zijn opgenomen. Zoals

fysieke theaterstuk van La Fura dels

voor het eerst te zien in Nederland, in

wordt de schrijver in zijn geboortedorp

deze, over het ‘îlette’, een soort eilandje,

Baus. Een stuk over seks, dood en

zilverzandgroeve Beaujean in Heerlen,

ruimschoots geëerd: er is een literaire

in de rivier de Dommel: “Anders dan

geweld uit 1996, dat 12 september

als onderdeel van festival Cultura Nova,

wandeling, met boek, audiotour én

in het Parijse is het Geldropse îlette

in een black box-versie opnieuw in

waar La Fura vaker te gast was. Opera

speciale banken langs de route.

zo minuscuul, dat er alleen maar een

wereldpremière gaat in Eindhoven.

Zuid en de Philharmonie Zuid-Nederland

Toneelmeester Kees van Wijk van het

verzorgen de muziek.

“‘Onder het spoorwegviaduct reden we

Die haat-liefdeverhouding met Geldrop

schoenwinkel, een kleine fabriek, een

Geldrop binnen. Onmiddellijk vulde een

brievenbus, twee lantaarns en een paard

De Carmina-opvoering is misschien wel

kruidige geur de cabine: van vers baksel,

kunnen staan. En dan past de fabriek

maar ook een beetje bezorgd, naar de

groots (90-koppig orkest, 90-koppig koor),

honing, specerijen… ’t Was wel degelijk

er maar voor de helft op, zodat de ene

repetitie. Hoe gaan ze dat straks doen

maar zeker niet braaf, zegt Rubèn Pujol

mijn dorp. ‘Geldrop…’ zei de jongen naast

Dommelarm via een sluis onder de vloer

in zijn theater? Met dat rauwe vlees, die

van La Fura. “We speelden het laatst in

me peinzend. ‘Toch heb ik er ooit van

door geleid moet worden alvorens zich

machines en olielampen, dat vuur, meel,

een Noord-Spaans dorpje voor de kerk. De

gehoord. Maar in welk verband?’ ‘Wat je

aan de achterkant van het gebouw weer

ruikt, is de beroemde Peynenburgs koek,

bij de andere te voegen.”

Eindhovense Parktheater kijkt geïntrigeerd,

als je dat bedoelt.’” Dit citaat uit Vallende ouders, deel 1

Langs de acht kilometer lange wandelroute zijn vijf speciale A.F.Th-

van de romancyclus waarin de schrijver

banken geplaatst. Ook geschikt om, in

zijn geboortedorp introduceert, staat

de kenmerkende geur van vers gebakken

in het boekje Door de spiegel van A.F.Th.

peperkoek, de romans van Van der

van der Heijden, een literaire wandeling

Heijden te lezen.

in de verbeelding en werkelijkheid van zijn Geldropse jeugd.’ Han Roijakkers, een

Door de spiegel van A.F.Th. van der

Geldropse neerlandica en A.F.Th-kenner,

Heijden. Wandelroute, boek en audiotour.

schreef het. “Hij is hier geboren en heeft

vanderheijdenwandeling.nl

er tot zijn 20 gewoond. De indrukken ste

van het alledaagse leven groeien in zijn

◆

werk uit tot mythische proporties. De wandeling voert vooral door het Geldrop Scène uit de Carmina Burana door La Fura.

zoals hij het oproept in de wereld van zijn

culture

zuiderlucht 8\2018

Altijd carnaval bij Tim Burton 28

Johhny Depp in Alice in Wonderland (2010)

zuiderlucht 8\2018

culture

Met zijn films creëert Tim Burton een fantasiewereld die een nieuw bijvoeglijk naamwoord opleverde: burtonesk. EDO DIJKSTERHUIS analyseert zijn oeuvre aan de hand van drie stelllingen. “Ook ik kan morgen in de goot belanden.” De films van Tim Burton vormen het misschien wel meest Amerikaanse filmoeuvre van de afgelopen halve eeuw.

van de hit uit 1968 mist de scherp activistische

Wie de voortuintjes met hekjes en pastelkleurige

de film over een planeet met mensslaven drijvende

huisjes ziet in Edward Scissorhands weet meteen

apen gezien worden als voorspelling van de

waar hij is. Dit zijn de Amerikaanse suburbs. Alles

mondiale polarisering die na 9/11 zou plaatsvinden.

is aangeharkt en perfect in orde, maar onder

De scène waarin Charlton Heston – in het echte

de schone schijn borrelen frustratie, seksuele

leven groot supporter van de National Rifle

perversie en depressie.

Association – een geweer toont als teken van vroege

Ook de setting van andere Burton-films is onmiskenbaar Amerikaans. Big Fish is gefilmd

ondertoon van het origineel uit de hoogtijdagen van de burgerrechtenstrijd. Maar in retrospectief kan

menselijke beschaving mag op z’n minst sarcastisch genoemd worden.

in Alabama, het diepe Zuiden waar iedereen zo

Het is opmerkelijk dat een non-conformist en

gastvrij is maar waar de lokale krant een KKK-

permanente outsider als Burton vrijwel zijn hele

rally voor komende vrijdag aankondigt als ware

carrière heeft geopereerd binnen het Hollywood-

het een bowlingavondje. Gotham City in Batman

systeem, dat toch vooral bekend staat om

is een gedramatiseerde versie van New York eind

formulewerk. Met Big Eyes, zijn negentiende (!) film,

jaren zeventig, toen de urban exodus in volle gang

maakte hij in 2014 pas zijn eerste onafhankelijke

was en de stad verwerd tot een anarchistische

film. Begonnen als animator bij Disney had hij

oorlogszone. Zelfs de films die Burton buiten de

daarvoor met zo’n beetje alle grote studio’s gewerkt.

VS opnam, ogen Amerikaans. Sleepy Hollow is

Als conversatiepartner mag hij dan tekortschieten

grotendeels gedraaid in een voormalige Rolls Royce-

– Johnny Depp beschrijft hun eerste gesprek als

fabriek net buiten Londen, maar roept de sfeer op

“een serie gemompelde, onafgemaakte zinnen” –

van het negentiende-eeuwse New England met

Burton is wel vloeiend in de ultieme Amerikaanse

z’n kolonistenhuisjes en Edgar Allen Poe-achtige

beeldtaal: die van de genrefilm. Net als Quentin

horrorsfeer.

Tarantino spendeerde hij zijn tienertijd in

Burtons films zijn op en top Amerikaans, maar

videotheken en goedkope bioscopen. Een verzadigd

niet verheerlijkend nationalistisch zoals veel

dieet van B-films drukte een stempel op zijn

Hollywood-producties dat wel zijn. Ze zijn nooit

eigen werk. Talloos zijn de bijrollen van oude

expliciet politiek of maatschappelijk geëngageerd,

horrorhelden als Vincent Price en Christopher Lee,

toch hoeft de kijker niet diep te graven om een

de verwijzingen naar de oude Hammer-producties

kritische laag aan te boren.

of monsterfilms. Burtons creaties passen echter

Een constante is Burtons strijd tegen het

nooit helemaal in een genrevakje. Zo is Beetlejuice

verstikkende conformisme dat zijn landgenoten al

wel eens passend ‘een burleske versie van The

vanaf high school in hokjes duwt en hun creativiteit

Exorcist’ genoemd en is Sweeney Todd enkel te

kortwiekt. Zijn protagonisten zijn bij uitstek

rubriceren als ‘slashermusical’.

antihelden, bewakers van de norm komen er zelden goed vanaf. Mars attacks! is een onverholen politieke satire, waarin marsmannetjes het Witte Huis bezetten, de

De films van Tim Burton vormen het misschien wel meest universele filmoeuvre van de afgelopen halve eeuw.

corrupte president tot stof zappen en en passant

Zelfs Burtons films die worden aangeduid als flop

een dozijn beroemdheden om zeep helpen. Planet

zijn ruim uit de kosten gekomen, de meeste werden

of the Apes is grimmiger van toon. De herneming

wereldwijde hits. Batman was de eerste film die >>

culture

zuiderlucht 8\2018

Ed Wood (1994)

Frankenweenie (2012)

Batman (1989)

Alice in Wonderland (2010)

Edward Scissorhands (1990)

Corpse Bride (2005)

Charlie and the Chocolate Factory (2005)

Frankenweenie (2012)

zuiderlucht 8\2018

culture

Alice in Wonderland was een daverend kassucces, maar de regisseur zelf vond het maar niets.

binnen tien dagen meer dan honderd miljoen dollar

tactiele, fysieke kwaliteit. Als bewonderaar van

wist te verdienen en bracht uiteindelijk bijna een

stop-motionpionier Ray Harryhausen heeft hij

half miljard in het laatje.

een afkeer van computereffecten. Hij laat liever

het kleine aantal vrouwelijke hoofdrollen

geboorte van zijn twee kinderen. Die autobiografische inslag verklaart ook

complete steden nabouwen dan dat zijn acteurs

in Burtons films. Pas in Alice in Wonderland

internationale snaar raken. Maar dat gaat verder

moeten acteren voor een ‘green screen’ dat later

is de protagonist geen man meer. Maar

dan een simpel gevecht tussen goed tegen

in de post-productiestudio wordt ingevuld. Voor

vanaf dat moment heeft Burton de smaak

slecht. Burtons Batman is veel complexer dan

Charlie and the Chocolate Factory trommelde hij

te pakken en zet hij vaker het vrouwelijk

de superhelden die tot op de dag van vandaag

een dierentrainer op om eekhoorns te leren op

perspectief in, dat uiteindelijk weer het zijne

het witte doek domineren. Hij is een gespleten

commando nootjes te pellen. En voor Planet of the

is. Zo draait Big Eyes om Margaret Ulbrich,

persoonlijkheid met een donkere kant, een

Apes stuurde hij zijn ensemble op cursus om ‘aaps’

schilder van kitscherige maar zeer populaire

eenzame man die zich eigenlijk alleen kan uiten

te leren bewegen. Pas in Alice in Wonderland maakte

kinderportretten wier man lange tijd met

in vermomming. Daarin is hij eigenlijk niet anders

Burton op grote schaal gebruik van gedigitaliseerde

de eer en het inkomen ging strijken. Haar

dan zijn tegenspeler Joker. Burton beschreef zijn

special effects. De film was een daverend succes –

schilderijen doen het goed in suburbia,

film dan ook als “the battle of the freaks”. En met dit

het publiek was blijkbaar al gewend aan deze vorm

waar ze zelf ook woont. Burton voelde al op

soort gemankeerde figuren en hun psychologie is

van hyperrealiteit – maar de regisseur zelf vond het

jonge leeftijd een connectie en schafte later

het makkelijker identificeren dan met brandschone,

maar niets.

verschillende doeken aan. De parallellen met

Wie zoveel succes heeft, moet wel een

maar één-dimensionale goeddoeners.

zijn eigen werk zijn onmiskenbaar: het is popcultuur maar tegelijkertijd excentriek.

personages de waarheid die in het dagelijks

De films van Tim Burton vormen het misschien wel meest autobiografische filmoeuvre van de afgelopen halve eeuw.

leven onuitgesproken blijft. Omkering is een

Tim Burton (1958) groeide op in het slaperige

en carrière van de pulpregisseur met een

geliefd stijlmiddel van Burton om de zogenaamde

Californische stadje Burbank, in de achtertuin van

liefde voor travestie en “de slechtste film

normaliteit aan de kaak te stellen.

Hollywood. Met zijn ouders boterde het niet zo en

aller tijden” op zijn naam oppervlakkig

op vijftienjarige leeftijd trok hij al het huis uit om te

beschouwd totaal niet lijken op die van

terugkerend thema in Burtons films. De filmmaker

gaan wonen bij zijn oma. Big Fish, over een man die

de gevierde box officekoning. Dat ziet

groeide op naast een kerkhof zoals ook te zien is in

grootse blufverhalen vertelt aan zijn zoon, maakte

Burton anders. “Ook ik kan morgen in de

Beetlejuice. Net als in die vroege film is in Corpse Bride

Burton na de dood van zijn vader en moeder en kan

goot belanden en Ed Wood zijn”, zei hij

het rijk van de doden een kleurrijke, dynamische

gezien worden als afrekening met zijn kinderjaren.

in een interview. Maar de identificatie is

In Burtons films is het altijd carnaval. Gemaskerd of onder een dikke laag schmink vertellen

Dat geldt ook voor leven en dood, nog zo’n telkens

bedoening waar de wereld van de levenden

De jonge Burton hoorde er nooit helemaal bij,

Van alle personages staat Ed Wood het dichtst bij Burton. En dat terwijl leven

veel duidelijker nog in de film zelf te zien.

maar schraal bij afsteekt. Het zijn feestdagen als

net als vrijwel al zijn personages. Normaliteit is

Wood trekt zich niets aan van tegenslag of

Halloween en Kerst, waar Burton alleen al drie films

voor hem geen nastrevenswaardig doel. Dat vindt

negatieve reacties. Als hij spreekt over een

over maakte, die de dagelijkse sleur een beetje reliëf

hij ook later, als gevierd filmmaker. Hij wil niet

nieuw filmproject worden zijn ogen groot en

geven. Het zijn bovendien weer gelegenheden om

horen bij een wereld waarin het geweld van Lethal

verschijnt er een schittering die neigt naar

de omgeving aan te kleden en jezelf te verkleden.

Weapon als mainstream wordt gezien maar de

waanzin.

Burton maakt geen realistische films maar vertelt

vrolijke bio-exorcist Beetlejuice wordt bestempeld

Het is de liefde voor het vak die ook Burton

sprookjes en fabels. Personages zijn uitvergroot

als gevaar voor tere kinderzieltjes. Net als Pee-

tekent. En de onbedaarlijke behoefte om

en logica is soms ver te zoeken. Toch is in die

Wee Herman, hoofdpersoon in zijn eerste lange

fantastische vertellingen voor iedereen iets te

speelfilm, verkeert Burton in een staat van eeuwige

telkens weer een verhaal te vertellen. ZL

herkennen. Of het nu gaat om de relatie tussen

jeugdigheid.

ouders en kinderen zoals in Big Fish, liefde die

Johnny Depp is Burtons ultieme alter ego. De

blind is als die van cheerleader Kim voor Edward

acteur speelde in maar liefst acht films van zijn

Scissorhands, of de strijd tegen bureaucratische

hand, altijd uitzinnige figuren die eigenlijk allemaal

krachten als in Sleepy Hollow.

incarnaties zijn van de regisseur zelf. Zo heeft Willy

Geloofwaardigheid is het hoogste goed als je zulke

Wonka net als Burton een traumatisch verleden met

grote thema’s verpakt in fantasie. Burton hecht

een orthodontist en is vampier Barnabas Collins in

dan ook bijzonder aan een authentieke uitstraling,

Dark Shadows een onorthodoxe maar onvervalste

wat bij hem gelijk staat aan een bepaalde

familieman zoals de filmmaker dat werd na de

The World of Tim Burton. Van 15 augustus t/m 28 november in C-Mine Genk. De expo toont zo'n 400 tekeningen, schilderijen, foto’s, poppen, maquettes, animatiefilms en sculpturale installaties. c-mine.be

BEKNOPTE CINEMATOGRAFIE Vincent (1982) • Frankenweenie (1984) • Beetlejuice (1988) • Batman (1989) • Edward Scissorhands (1990) • Batman returns (1992) • The Nightmare before Christmas (1993) • Ed Wood (1994) • Batman forever (1995) • James and the Giant Peach (1996) • Mars attacks! (1996) • Sleepy Hollow (1999) • Planet of the Apes (2001) • Big Fish (2003) • Charlie and the Chocolate Factory (2005) • Corpse Bride (2005) • Sweeney Todd (2007) • Alice in Wonderland (2010) • Frankenweenie (2012) • Big Eyes (2014) • Alice through the Looking Glass (2016) • Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children (2016) • Dumbo (2019) 31

design

zuiderlucht 8\2018

den bosch

Stad van duizendÂ dingenÂdoekjes 32

Zicht op de Tramkade. foto John van Hamond

zuiderlucht 8\2018

design

Den Bosch is een decente Maria, zwevend tussen de torenhoge top van het Provinciehuis en de bootjes op de Binnendieze in de krochten van de stad. TWAN VAN DEN BRAND verkent de Brabantse hoofdstad waar je stilletjes en vriendelijk wordt gegijzeld, maar waar ook nog genoeg te ‘mauwen’ valt.

et liefst zit hij met zijn rug naar de stad.

Den Bosch is een voorzichtig lonkende maar

Hier op dit bankje bij Bastion Oranje. Zijn

altijd decente Maria, niet té mooi, wel zorgvuldig

blik dwaalt dan over de lager gelegen,

geschminkt. Dat geldt zeker voor de bezoekers

weidse polder. De geest lift mee. “Zo krijg

slurpende binnenstad, waar Dommel, Binnendieze

ik het beste beeld van Den Bosch”, zegt

en Zuid-Willemsvaart samen met het middeleeuwse

de stadschroniqueur.

stratenplan en natuurlijk de kathedraal Sint-Jan de

Zijn bankje staat op de stadswal. Het uitzicht over

omgeving dicteren. Het is geen Brugge, of meer nabij, Heusden. Toch,

natuurgebied het Bossche Broek, dat hier tegen de

zegt Alink, wel een soort van dependance van een

middeleeuwse muren schurkt, verzinnebeeldt de

openluchtmuseum. “Den Bosch is de stad van de

vrijheid. Anderzijds is er het historische besef dat de

duizenddingendoekjes die ’s avonds tevoorschijn

wal ook was bedoeld om anderen buiten te sluiten.

komen. Dan wordt er gepoetst zodat bezoekers de

Het illustreert, zegt Eric Alink (60), de ambivalentie

volgende dag weer in hetzelfde maar schone decor

van zijn stad.

ontvangen kunnen worden.”

Alink schrijft zijn kronieken sinds acht jaar. In

Een stad met weinig rafelranden waar vooral

opdracht, maar zonder bemoeienis van het Bossche

tijdens de carnavalsdagen gekkigheid en milde

stadsbestuur. Nu en dan spreekt hij bij officiële

zelfspot ontluiken, al kent zelfs Oeteldonk een

gelegenheden. En voortdurend drukt hij zijn oor

tegen de grond, gluurt hij binnen bij stadsgenoten

vooral in de binnenstad”, nuanceert Aart Wijnen,

en instellingen.

directeur van architectenbureau De Twee Snoeken

Het ambivalente zit al evenzeer in échte Bosschenaren als in de stad, geeft Alink toe. Hij is er zo eentje, zo’n échte Bosschenaar. Een leven

en al lange jaren vaste klant in het continue stadsdebat over goed en fout. Wijnen (57), die al eens waarschuwde voor de

zonder regelmatige blik op de Sint-Jan is voor hem

vereftelingisering van het centrum, houdt zich

ondenkbaar. Maar hij moet ook veel reizen om

nadrukkelijk bezig met de woonkwaliteit in de

zijn liefde op peil te kunnen houden. Want er valt

buitenwijken. Daar treft hij juist een teveel aan

genoeg te ‘mauwen’, zegt hij. “Den Bosch heeft

rafelrandjes aan. Daar zijn, zoals in wel meer

een volmaakte schaal. Je kent snel de mensen die

steden, kansen onbenut gelaten. Hij predikt de

er formeel en informeel toe doen, je komt elkaar

kunst van het samenleven. “De uitdaging voor Den

voortdurend tegen. Dat heeft een stille, vriendelijke

Bosch zou moeten zijn om van de Kruiskamp een

gijzeling tot gevolg: de onuitgesproken verwachting

woonparadijs te maken.” Die Kruiskamp is een

dat jij je conformeert aan de mores. Dan hoor je

jaren-zestig wijk waar ook de politie zorgen over

erbij.”

heeft.

Als chroniqueur wil Alink niettemin zo nodig

Een heel ander soort uitdaging vormt de

waarschuwen en de stad bij vlagen de maat

recreatieve bestemming voor de Zuid-Willemsvaart,

nemen. “Het woord ‘gezelligheid’ is hier rood

die kilometers lang door de stad klotst, inmiddels

omcirkeld. Gezelligheid is harmonie. Het is een

gevrijwaard van de beroepsvaart. Schippers

hangmat creëren van alles wat vertrouwd is, en

dobberen tegenwoordig om Den Bosch heen. Een

daarin achterover leunen. Het is conservatief. De

unieke kans, vindt Wijnen. “Laat het waterpeil wat

tegenhanger heet verandering.”

zakken, haal het stadse leven naar het kanaal. Durf. >>

Heaven or Hell?

a n fi e l a s l a n fi e l a s l a n Extraordinary Shoe Design fi Te zien e l a t/m 2 sept. s l a n 2018 fi e l a s l a n fi e l a s l a n Bezoek dĂŠ ultieme schoenententoonstelling Heaven or Hell?

De favoriete Manolo Blahniks uit Sex and the City en meer dan honderd andere extraordinary shoe designs bewonder je deze zomer nog in Cube design museum.

nal sa

le fin al sale final s ale fin al sale final s ale

Museumplein 2, Kerkrade Info & tickets cubedesignmuseum.nl

zuiderlucht 8\2018

design

‘Gezelligheid is harmonie. Het is een hangmat creëren van alles wat vertrouwd is, en daarin achterover leunen.’

Voeg iets toe. Denk groot, haal ontwerpers van

culturele hotspot, waar ook het World Skate Center

zijn. Er zijn enorm veel culturele initiatieven.

naam binnen. Calatrava duur? Nou en?” Toen twee

onderdak heeft gevonden. Op zijn minst een béétje

Verborgen pareltjes, die je niet zo makkelijk

jaar geleden schider Jheronimus Bosch vijf eeuwen

rafelrand.

herkent, maar ook grotere, meer uitbundige

na zijn overlijden nog eens stevig moest worden

Hier is een andere geboren en getogen

uitingen. En het gaat veelal nog samen ook.” Hij

doodgeknuffeld, werd ook groot gedacht, wil

Bosschenaar thuis met zijn bedrijfje Koninkrijk

somt op: Theaterfestival Boulevard, November

Wijnen maar zeggen.

van Muziek. Bing Berendsen (24) heeft ondanks

Music, Rauwkost Festival, Jazz in Duketown, en

zijn leeftijd al een naam als organisator van

ja, ook het onvermijdelijke Oeteldonk.

evenementen. “In Den Bosch niks voor de jeugd te

‘Denk groot, haal ontwerpers van naam binnen. Calatrava duur? Nou en?’ Dat geldt ook voor het Paleiskwartier, nieuw

Op weg naar het minder bekende gidst

doen? Ik ben super-positief, er gebeurt hier van

de Willem Twee-directeur zijn bezoek de

alles. Er wordt mij bij het organiseren weinig tot

binnenstad in. Naar de plek waar hij in 1996

niets in de weg gelegd. We hebben hartstikke veel

in Den Bosch is begonnen, de oude synagoge.

succes en kunnen steeds meer van buiten naar

Die veranderde in een concertpodium. In

Den Bosch toe halen.” Het mag duidelijk zijn: in dit

het belendende pand wordt, verborgen voor

slechts lichtelijk geordende stadsrandje is weinig

vreemde ogen, de laatste hand gelegd aan

plaats voor ambivalentie.

enkele muziekstudio’s. Ze staan boordevol

Een stukje verderop, aan de Boschdijkstraat,

elektronica. Oudere schakelborden, nieuwe

stadsdeel achter het station, gepolijst en met

staat de Verkadefabriek, al langer een landelijk

apparatuur. Geschikt voor rap-artiest en

soms eigenzinnige architectuur. Door het spoor

bekende naam. Waar vroeger de meisjes van

componist. Hier kun je straks opnemen en

gescheiden van de historie. Hier zijn onderwijs,

Verkade de schort ombonden, floreren nu theater,

maken wat je wilt. De officiële opening is

rechtbank, kantoren, appartementencomplexen,

debatcentrum, bioscoop, restaurant, loungeplek

gepland in het weekeinde van 8 en 9 september,

restaurants en (dag)cafés ondergebracht.

en nog veel meer. “Het geeft aan hoe we zinnige

tijdens Monumentendag.

Voorbestemd als tweede binnenstad, maar

dingen doen met ons schaarse industriële erfgoed”,

vooralsnog alleen overdag druk dankzij de

instituten die hun sporen hebben nagelaten. Voor

uitspattingen van de jeugd was weinig plaats.

scholieren, die ’s avonds weer bus of trein naar moeders nemen. Misschien dat de fonkelnieuwe megabioscoop de avonden wat gaat verlevendigen. Den Bosch was lang een stad waar je gerust je schoonmoeder, zo je wil je oma mee naartoe kon nemen: zetel van bisdom, gouvernement, rechtbank en vroeger de ‘armee’, traditierijke en hiërarchische

Dat is de voorbije jaren veranderd. Neem

constateert chroniqueur Alink.

In de voorbije decennia hebben directeur stadsontwikkeling Willem van der Made en burgemeester Ton Rombouts, beiden intussen

an deze kant van de straat werkten de

vertrokken, grote invloed gehad op de

meisjes van Verkade, in de fabriek aan de

ontwikkeling van Den Bosch. De een spreekt

overzijde ploeterden de sigarenmakers

erover met waardering, de ander met scepsis,

van Willem II. De verandering in die

variërend van “de stad ligt er mooi bij” tot “alles

fabriek is van recenter datum, ze kreeg

werd veel te strak van bovenaf geregisseerd”.

pas echt vaart door de terugkeer naar de stad van

De nieuwe burgemeester Jack Mikkers wordt

Henri Broeren in 2014. De tien jaar ervoor was hij

aangespoord tot een verfrissende, eigen

faculteitsdirecteur Muziek van ArtEZ (hogeschool

aanpak met vooral veel lef.

voor de kunsten), daarna was hij, tot de fusie met

Ondertussen zweeft Den Bosch, decente

de Tramkade, nabij zowel binnenstad als

Het Brabants Orkest, interim-directeur bij het

Maria, soms devoot als de Zoete Moeder

Paleiskwartier. Verlaten door de industrie, in bezit

Limburgs Symfonie Orkest.

die al sedert eeuwen in de Sint-Jan wordt

genomen door bewoners die naar eigen zeggen

Eenmaal terug in Den Bosch bracht Broeren

aanbeden, tussen hemel en aarde; tussen de

“zonder vastomlijnd eindplan” nieuw leven blazen

(60) muziekcentrum De Toonzaal, W2 Poppodium

honderdste meter van het Provinciehuis en

in onder meer oude silo’s. Een experimentele

en kunstencluster Willem II onder één dak in de

de toeristenbootjes op de Binnendieze die je

oude sigarenfabriek.

letterlijk de onderkant van de oude stad laten

Vergeet die spelling

zien. Tussen mauwen en snoeverij. Want o wat

meteen, want ze willen in

zijn ze, diep in hun hart, ook blufferig trots op

gezamenlijkheid voort als

Den Bosch, die Bosschenaren.

Willem Twee. Belangrijker:

Juist nadat Aart Wijnen zíjn roze bril

de voorheen noodlijdende

heeft opgezet (“Dit is de mooiste stad van

cultuurinstellingen

Nederland”) stapt Bing Berendsen binnen. Hij

schrijven tegenwoordig

wil de jongste zoon van de architect, Jantje,

zwarte cijfers.

een talentvol rapper van nog maar zestien,

Broeren, geboren op

vastleggen voor een volgend evenement. Dat

luttele afstand van de

heet Smèrrig, dialect voor vies, vuil. De website

stad, heeft het niet over

van Smèrrig meldt: “glibberen, schuren,

duizenddingendoekjes,

twerken, zoenen, dweilen met de kraan open

maar over duizend dingen.

(…). Niks is te gek. Ge kekt moar weh ge doet”.

In zijn woorden: “Den

Rafelrandje, dat mag duidelijk zijn. ZL

Bosch is groot in het klein

edits

zuiderlucht 8\2018

De voorkeur van... Bram de Vree

Blendr & Filtr VUURWERK _ “We debatteren hier eindeloos over het gevaar van islam-

Eigenlijk kan ik beter gaan afwassen

ver een paar dagen vertrekt

die ik ook prachtig vind hoor,

pianist Bram de Vree met het

maar daar is het minder natuurlijk.

Mosa Trio voor een concours naar Melbourne. Daarom zit hij nu zo’n tien

Beethoven is meer een zwoeger. Mijn familie is heel artistiek, maar

geïnspireerd terrorisme, maar de werkelijkheid is: de laatste jaren liepen in

uur per dag achter de piano. Of we

ik ben de enige musicus. Ik heb mijn

dit land veel meer mensen letsel op door vuurwerk.”

kunnen praten terwijl we hond Klaas

ouders meer klassiek opgevoed dan

Tom-Jan Meeus in NRC Handelsblad over de buiging van het kabinet Rutte voor de

uitlaten?

andersom. Mijn broer en zussen

vuurwerklobby.

“Er zijn mensen die denken dat

vinden het wel vet als ik Prokofiev

het Mosa Trio vernoemd is naar de

speel, maar van Haydn snappen ze

porseleinfabriek in Maastricht”, lacht

dan weer helemaal niks. Sokolov

je eigen waarheid te ontlopen.”

De Vree terwijl we door de velden

fascineert me ook, maar ja, dan luister

Arnon Grunberg citeert de Duitse benedictijnenpater Anselm Grün.

langs de Belgische grens wandelen.

je naar de pianist en iets minder naar

Het Mosa Trio werd opgericht aan

Schubert.”

WAARHEID _ “Je bent begerig om steeds iets nieuws te vernemen – om

IDEALEN _ “Als je in de idealen van de Verlichting gelooft, herijk die dan

het Conservatorium van Maastricht,

en probeer ze opnieuw vorm te geven. Erken dat mensen behoefte hebben

vandaar. Het drietal reist de wereld

boeken_“Onder Professoren van

aan binding, op wat voor manier ook. Incorporeer dat in het verhaal dat je

over, van wedstrijd naar concours,

W.F. Hermans. Heel mooi geschreven,

tegenover het verhaal van de gesloten samenleving zet.”

sinds kort met een puike cd in de

geweldig hoe je sympathie kunt

Gratis advies van Bas Heijne bij zijn afscheid als columnist bij NRC Handelsblad.

bagage. “Bartók zei al: wedstrijden

opvatten voor een personage in de

zijn voor paarden. Toch zijn die

wetenschap dat heel vreemde dingen

WOESTENIJ _ “Dat wil ik kennelijk laten zien: wat voor dorre woestenij

wedstrijden een vliegwiel voor onze

doet. Ik heb het boek gelezen toen

het leven is als je dit bestaan zonder enig historisch besef uitzit.”

carrières. Als ik het voor het geld

ik in Maastricht studeerde. Ook op

Schijfster A.M. Homes over haar boek May We Be Forgiven (vertaald als Vergeef

zou doen, kon ik beter ergens gaan

het conservatorium heb je natuurlijk

ons).

afwassen.”

allerlei ego’s rondlopen, die prachtig

OP HET SCHERM _ “Het staat onomstotelijk vast dat iedereen –

muziek_“Het strijkkwintet van

ouderen en jongeren – teksten die ze op het scherm lezen minder serieus

Schubert. Ha ha, daar heb ik als

werken. Dat gebeurt niet altijd

nemen dan teksten op papier. Je zou zeggen dat je daar iets mee moet, maar

pianist niks in te zoeken maar het is

vlekkeloos. Ik dacht: je kunt zo een

er is geen enkel ministerie van Onderwijs dat hier beleid op maakt. Overal

weergaloos mooi. Sowieso kies ik voor

Maastrichtse versie schrijven.

ter wereld introduceren ze de ene digitale leeromgeving na de andere.”

Schubert, we spelen in Melbourne

Nu we het nationaal en internationaal

Hoogleraar moderne geschiedenis Adriaan van de Weel hekelt de kortzichtigheid

ook zijn tweede pianotrio als we de

goed doen, is het trouwens net of ze

van de politiek.

finale halen. De muziek van Ravel vind

ons in Maastricht niet meer kennen.

ik iets intellectueler, zijn pianotrio

We spelen er nauwelijks.” Terwijl het

waanzinnig. Als je eenmaal aan de slag

trio elders op de grote podia, zoals het

haar ‘lachend’ dat men zich er bij De Telegraaf mee vermaakt steevast de

gaat met die muziek, betreed je een

Concertgebouw, speelt, worden ze in

allerlelijkste foto van Halsema te plaatsen. De redacteuren laten Halsema

andere wereld.

hun thuisstad amper gevraagd. Een

BELACHELIJK _ “Paul Jansen, de huidige hoofdredacteur, vertelt weten dat zij ‘dan wel een leuke vrouw mag zijn’, maar dat hun lezers nou

Ik ken al die verhalen over Schubert

kunnen spelen, die de hele dag tegen elkaar botsen en toch samen moeten

optreden in de Sint Jan, dat was het.

eenmaal verwachten dat GroenLinks belachelijk wordt gemaakt. ‘En dat hun

wel, maar het gaat mij om zijn muziek.

lezers heilig zijn’.”

Hoe hij moduleert is ongekend, het

beeldende kunst_“Na

Burgemeester Halsema van Amsterdam haalt herinneringen op aan een

klinkt zo nonchalant en toch mooi

het concours in Melbourne reis

werkbezoek aan De Telegraaf, de krant van wakker Nederland.

doorgewerkt. Net als bij Beethoven,

ik samen met mijn vriendin nog

zuiderlucht 8\2018

edits

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en

Boeken top 10 Bram de Vre het conse e (Valkenswaa rd, rv met violi atorium in Maa 1989) studeerd e aan st ste Alexa ndra Van richt en richtte Stavridis daar B (beiden uit Genk) everen en cellis wonnen t Paul ze de tw het Mosa ee in Lyon. De Vree de prijs op het Fn Trio op. In 2017 woont in 2013 pia apec-co ncours Maastrich nole t Valkensw s bij Centrum voor Mu en geeft sinds aard. ziek en D ans in

1 — Murat Isik Wees onzichtbaar (-)

2 — Stephen Fry Mythos (1) De acht bergen (5)

4 — Karen Slaughter

’Nu we het internationaal goed doen, is het net of ze ons in Maastricht niet meer kennen.’

Gespleten (-)

5 — Bill Clinton/James Patterson President vermist (-)

6 — Wido Smeets Goed gerei (-)

drie weken door. Ik heb moeten

kwijlerig romantisch, als het boos

beloven dat we echt vakantie gaan

moet zijn, hoor je dat ook meteen.

vieren want ze weet dat ik mezelf

Het geeft weinig ruimte om er iets

kan verliezen in musea. Bij ons

van te vinden.”

7 — Niklas Natt Och Dag 1793 (-)

8 — Arjen van Veelen Amerikanen lopen niet (-)

mijn moeder tentoonstellingen. Ik

theater_“Ik heb er te weinig

herinner me de eerste beeldhouwers

tijd voor. Een van mijn zussen die

uit Zimbabwe met hun stenen bij het

als vormgeefster in het theater

vuur. Ze kochten van de opbrengst

werkt, zei ooit dat ik aan het

oude Mercedessen die ze naar Afrika

conservatorium niet genoeg zou

verscheepten.

hebben, met al mijn interesses.

Mijn absolute favoriet is Mondriaan.

Maar ik was nergens zo goed in

9 — Paolo Cognetti De buitenjongen (-)

10 — Hendrik Groen Leven en laten leven (-)

eel mooie vrouwenportretten in de literatuur, vanwege de #YouToo-schandpaal spreek ik even

voor mezelf, zijn geschreven door mannen. Niet altijd ging het daarbij om moeders, vaak wel.

Ik vind hem heel oprecht in zijn

als piano spelen en je moet er vol

kunst. Sommige mensen vinden het

voor gaan, anders kom je nergens.

door een man/vader, een vrouw/moeder of iets daar

emotieloos maar als je weet hoe hij

De komende drie weken raak ik de

tussenin is geschreven. Zolang het maar een goed

eraan heeft gewerkt, dat hij altijd

piano niet aan, dat is voor het eerst

boek is. Ik ken vrouwen die vooral boeken lezen die

vanuit de hand schilderde, op zoek

sinds ik piano speel.”

naar de asymmetrische balans in de kleuren. Neem Victory Boogie Woogie,

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar

3 — Paolo Cognetti

thuis op de boerderij organiseerde

Vlaanderen.

EMILE HOLLMAN

Eerlijk gezegd denk ik er nooit over na of een boek

geschreven zijn door vrouwen. Die vind ik bijna net zo sneu als niet-lezers. (Qua schandpaal: mannen die alleen mannenboeken lezen, zijn ook zielig.) ‘De moeder de vrouw’ is komend jaar het thema

thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen Rick Bolt (ZL Podium) 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, Twan van den Brand, Yannick Dangre, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen,

daar zit echt muziek in. Je hoort de

van de Boekenweek, en er is een barbecue-rel

kleine kleuren bijna tegen elkaar

ontstaan omdat de schrijvers die er van CPNB een

Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman,

springen. In zijn Parijse werken zie ik

boek(je) aan mogen wijden van mannelijke kunne

Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille

zijn: Jan Siebelink en Isik Murat. Veel collega-

Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Aya

schrijvers menen dat voor het essay over dit thema,

Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard

de klus voor Murat, alleen vrouwen in aanmerking

Stark, Paul van der Steen, Mark van de Voort,

kunnen komen.

Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel,

nog meer diepte en lagen.”

The Missing Inks

film _“Ik heb geen televisie en kom niet in de bioscoop. Ik kijk

Zelf denk ik bij het thema niet zozeer aan het

hooguit via YouTube naar filmpjes van andere pianisten. Ook registraties van concerten of opera’s zijn aan mij niet besteed. Ik heb het geprobeerd

Mars van Grunsven (New York), John van

Patrick van IJzendoorn (Londen).

gelijknamige gedicht van Marsman (‘Ik ging naar

Tekstcorrectie:

Bommel om de brug te zien…’), maar aan Martin Bril.

Pieter Beek (a.i.)

Die had het vaker over ‘de moeder de vrouw’ dan

Grafisch ontwerp:

Marsman, maar dan zónder het eerste lidwoord.

Andrea Bertus / Buro Bertus

Enfin. De ruimte ontbreekt om Bril en zíjn moeder

Druk:

hoor, opera. Het zal wel aan mij

de vrouw hier aan te halen, daarvoor verwijzen we

RBD Düsseldorf

liggen. Misschien is dat ook wat me

naar zijn column Grasmaaien van 17 augustus 2006.

Bankrekening:

te vaak afstoot aan pianisten, dat ze

Zie zuiderlucht.eu/boekentoptien. (WS)

IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie:

teveel opera spelen. Ik vind opera te theatraal, onnatuurlijk, overtrokken, als het romantisch moet zijn is het

www.themissinginks.com

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

nomadic mountains a survey on high altitude mental architecture

1 jul t/m 2 dec 2018

EN VERDER IN SCHUNCK*:

Marieke Coppens: Mine t/m 2 dec 2018

the end of sitting t/m 31 dec 2018

femmy otten:mural t/m 31 dec 2018

weet je nog? aad de haas vanaf 17 aug t/m 16 dec 2018

SCHUNCK* Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200

zuiderlucht 8\2018

post zl

Op het binnenblad D

Man, hou toch eens op met dat gewauwel over feit en fictie.

e aanzet voor dit stukje zit al dagen in mijn hoofd, maar sinds ik terug ben van vakantie kom ik geen meter vooruit. Meer dan ooit kost het moeite om mijn ritme te vinden. Een teken aan de wand, grijnst het therapeutisch duiveltje in mijn hoofd, je moet jezelf opnieuw uitvinden. Hoezo opnieuw? En waarom zou ik? Dat ritme is meer dan dertig jaar oud, het is versmolten met wat ik doe en wat ik ben. Bij mij lopen leven en werk in elkaar over. Ik zou niet anders willen. Die versmelting brengt me de spaarzame momenten van geluk. Maar nu dus even niet. Het ritme is zoek. Na 32 jaar. Moet ik me zorgen maken? Op mijn bureau liggen twee exemplaren van Goed gerei, mijn zopas verschenen boek. Ze zijn besteld door een lezeres uit Maaseik. Ze stuurde me een enthousiaste mail en wil het boek cadeau doen aan vrienden. Ik ga haar de boeken persoonlijk brengen. Mijn disbalans zal te maken hebben met Goed gerei: de emoties eromheen, de gelukkig goede reacties, de presentaties her en der, de interviews. Vaak gaat het over feit en fictie, in mijn bestaan geen tegenpolen maar elkaar aanvullende contrapunten. Zelf begin ik er ook over, om uit te leggen wat ik heb gedaan, en waarom. Dan denk ik: man, hou toch eens op met dat gewauwel over feit en fictie. Ze zijn niet uit elkaar te houden, alleen krankzinnigen (dixit Hugo Claus) denken dat het wel kan. Zoals gebruikelijk als ratio en gevoel elkaar kwijt zijn, ga ik te rade bij mijn nogal fysiek ingestelde alter ego. Breng het lichaam maar eens goed aan de praat, luidt het advies, dan volgt de geest vanzelf. Ik spring op mijn fiets en trap onder een ontluikende ochtendzon zo’n zestig kilometer weg. Op het binnenblad. In de buitenlucht blijkt er weinig mis met mijn cadans. Ik ben nog niet van huis of de gedachten dansen in pirouettes mijn hoofd binnen - voorafgegaan door tranen. Tranen als ik denk aan Gianni, de juwelier. In het ristorante niet ver van mijn vakantie adres schuift hij twee keer per week aan om met zijn vrouw een pizza te eten. Ze drinken er een groot glas bier bij, af en toe praten we met elkaar. Over ditjes en datjes. Al jaren. Nu is hij dood, vertelt Pino, de pizzaiolo. Maagkanker. Afgelopen maart overleden. Hij zal 58, 59 zijn geweest. Tranen als ik denk aan Har. Klasgenoot op de lagere school. “Veertig jaar heb ik geen boek aangeraakt,” vertelde hij me, “maar dat van jou las ik in één ruk uit.” Terwijl ik op mijn racefiets zit, rijdt hij – ernstig ziek - in een scootmobiel. Het was me liever geweest wanneer hij het een kutboek had gevonden en die ellendige ziekte was weggebleven. De dood is een manifestatie van het leven, staat ergens in Goed gerei, ze maakt het bestaan intenser. Ze zijn als handlangers die elkaar betekenis geven. Ook al kunnen de woorden, zelfs als je ze herplant en een tweede leven gunt, de diepte van die betekenis niet dempen, ondanks die machteloosheid brengen ze troost en bezieling. Mijn laatste gedachte voor ik de Slingerberg opdraai, is dat ik niet zozeer zoek naar ritme maar naar een bestemming. Zoals het schrijven van een nieuw boek. Wil ik daar weer in volle gretigheid op af? Of ben ik op zoek naar verlossing? Vragen, vragen, vragen. Er zijn nog heel wat tochtjes op het binnenblad nodig eer ik ze heb beantwoord. WIDO SMEETS

jubileumtentoonstelling 25 jaar Odapark Venray 25 (inter)nationale kunstenaars, in wisselende samenstellingen 25 activiteiten 19 juni t/m 27 november 2018 www.odapark.nl Advertentie Zuiderlucht.indd 1

09-07-18 10:21