ZL8

zuiderlucht

, k r

u j ie

cultuurblad voor de zuidelijke Nederlanden

11 jaargang • 8/2017 e

l e w

p p i h

ar

8

g

n i l ul

Va llo erv ha oud h c s BACK T O THE 80S

ckie Smeets a J | n le e e G o id Ralf Mohren | Gu & i k s n li e H n a m | Ro lash komt thuis c n io h s a F | n Dries Verhoeven e lm aus tussen de pa h u a B | s ld e tv ie R Een dorp vol

*fragment uit de Tuin der Lusten van Jheronimus Bosch

Opera | Oratorium

9-16 september 2017 Eerste Ronde | Halve Finale | Masterclasses | Familieconcert Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch Cheryl Studer | Jennifer Larmore | Sergej Leiferkus Mitsuko Shirai & Hartmut Höll Francis van Broekhuizen | Monique Krüs

Finale

Zaterdag 16 september 2017 | 19.00 uur Muziekgebouw Frits Philips Eindhoven philharmonie zuidnederland o.l.v. Kenneth Montgomery

www.ivc.nu | programma en kaartverkoop: Bosch Ticket 0900 - 337 27 23 | Finale Muziekgebouw Eindhoven 040 - 244 20 20

inhoud

zuiderlucht 8\2017

AFFAIRS

CULTURE

7

13 ptmy – Janken en zingen tegelijk

8

editorial – Decorbouwers In de wereld van de kunsten is het heel gewoon

Volgens LEON VERDONSCHOT is singer-

om een of meerdere lagen voor de werkelijkheid

songwriter Dylan LeBlanc een groot talent dat zijn

te schuiven, niet om te verhullen, maar om de

belofte nog moet inlossen. Het voordeel is dat je

zintuigen te scherpen.

zo iemand nog net op tijd op een klein podium

Behoudend Breda Na jaren politieke heibel besloot de gemeente

kunt zien.

14 Bauhaus tussen de palmen

Breda tot een fusie van het MOTI en het Breda’s

De grote kunstmanifestaties in Kassel, Münster

Museum. Twee totale verschillende musea werden

en Venetië nodigen uit voor een Grand Tour door

uiteindelijk het Stedelijk Museum Breda, dat

Europa. WIDO SMEETS ontloopt de drukte en

half juni de deuren opende. Volgens STAN VAN

neemt een andere route, van Heidelberg naar

HERPEN blijft er van de MOTI-erfenis weinig over.

Padua. “Het kon niet zo zijn dat Dante en Giotto in verband werden gebracht met een abjecte

BOOKS

10

Roman Helinski & Ralf Mohren

In een goed stuk grafiek zie je rust en beheersing, constateert DUNCAN LIEFFERINK in Deurne.

geleden, nu is daar het cruciale tweede boek, de

“Alles wat je ziet is doordacht en doorwerkt. Ook

definitieve meesterproef. Schrijvers Ralf Mohren

voor het bekijken van zo’n ets moet je de tijd

en Roman Helinski delen hun ervaringen met

nemen.”

eigenlijk aan?”

4

18 beeldspraak – Trage kunst

Hun romandebuut schreven ze een paar jaar

PAUL VAN DER STEEN. “Wat doen we onszelf

Cover: foto uit de tentoonstelling De jaren 80 in Het Noordbrabants Museum in Den Bosch. © Izabela Habur. Zie pagina 28.

religie als de islam.”

zuiderlucht 8\2017

inhoud

DESIGN

20 Spiegelpaleis van onze angsten

30 Het vergeten Rietveld-dorp

38 Blendr & Filtr

Theatermaker Dries Verhoeven bedacht een

Zelfs de inwoners beseften lange tijd niet

Schrijver Peter Buwalda: “Uitgevers zijn schurken.

spookhuis annex spiegelpaleis voor onze angsten.

dat ze in een openluchtmuseum van De Stijl

En dat is goed. Een betrouwbare uitgever is als

ANNEKE VAN WOLFSWINKEL reed er in een

woonden. Nergens zoveel Rietveld bij elkaar

een Snicker zonder pinda’s. Zet dat maar op een

autootje doorheen. “Phobiarama laat je ervaren

als in het Brabantse Bergeijk. ANNEKE VAN

tegeltje.”

hoe makkelijk je wordt bespeeld, en door wie.”

WOLFSWINKEL ging op Rietveld-safari.

24 Tegendraads perfectionisme Guido Geelen deconstrueert en stapelt. Dat doet hij heel precies, met een tegendraads en kleurrijk oeuvre tot gevolg, merkt DUNCAN LIEFFERINK in het opgeruimde atelier van de kunstenaar.

28 Hallo schoudervulling!

EDITS

34

Verleidelijk engagement Mode is zoveel meer dan een loopje op de catwalk, vindt het Maastrichtse collectief Fashionclash, dat mode met maatschappelijke

38 De voorkeur van Talentmakelaar Jackie Smeets ziet dat veel jonge mensen kampen met depressies. Misschien wel door overprotectie, zegt ze tegen EMILE HOLLMAN “Laat ze af en toe toch eens lekker matten.”

39 ZL Boekentop10

In onrustige tijden neigen we naar terugblikken en

relevantie wil tonen. STAN VAN HERPEN sprak

Het geluk van Limburg van Marcia Luyten staat al

romantiseren. Naar de jaren tachtig bijvoorbeeld,

met de oprichters. “We zijn nog steeds goede

een jaar lang in deze lijst. “Dat boek is meer dan

met de opgewektheid van Rubiks kubus, de

vrienden. Misschien wel omdat geld geen issue is.”

een bestseller, het is een evergreen.”

merchandise van Doe Maar en de aerobicplaat van Ron Brandsteder. PAUL VAN DER STEEN, een tiener destijds, test zijn geheugen.

5

35 jaar

Musica Sacra Maastricht kunstenfestival t muziek t dans t theater t performance t film t beeldende kunst

In het begin

met o.a.

Ensemble Gilles Binchois Donatienne Michel-Dansac AimÊe Lagrange & Jussi Noussiainen Philharmonie Zuidnederland Nieuwe Philharmonie Utrecht New European Ensemble Spectra Ensemble Cappella Mariana Susanna Andersson Ensemble Michamix Schola Maastricht Project Sally Ensemble ’88 Studium Chorale Ruysdael Kwartet Il Gardellino Brabant Koor Cheng Yu

TRANS CENDER do t/m zo -

14 17 sept 2017

t musicasacramaastricht.nl

1707 PTE_zuiderluchtHC (111x160).qxp_Layout 1 14-07-17 09:27 Pagina 1

de deuren gaan wagenwijd open!

zo 3 sept 2017

geniet van een gratis cultureel programma met previews, rondleidingen en kinderactiviteiten open dag Parktheater Eindhoven zondag 3 september 13.00-17.00 uur

EINDHOVEN

PARK THEATER

parktheater.nl/hallocultuur

Groepsrondleidingen langs de kunst in het Gouvernement aan de Maas Informatie en reservering: 043 389 7777, servicedesk@prvlimburg.nl

editorial

zuiderlucht 8\2017

Decorbouwers

N

iets is wat het lijkt ... Onder die titel plaatste de redactie van de regionale krant laatst een 30-secondenfilmpje* op het internet waarin ze laat zien hoe ze foto’s in scene laat zetten. Ze zijn er kennelijk trots op. Het geeft het begrip ‘nepnieuws’ meer dimensies dan velen vermoeden.

Eigenlijk is nooit iets wat het lijkt, dus waar maak ik me druk over? Met die dooddoener probeer ik de stupiditeit weg te relativeren, maar het lukt niet. Misschien omdat de enscenering draaide om mijn moeder, die ten behoeve van een goed scorende coverfoto werd overgehaald iets te doen waar ze in de voorafgaande 91 jaar van haar leven geen seconde over zou hebben geprakkezeerd.

Dat we leven in een wereld van decors die samen een eigen, nieuwe werkelijkheid vormen, is niet nieuw. Dat steeds meer journalisten zich als willige decorbouwers opstellen, evenmin. Maar dat ook ervaren collega’s het niet meer zíen of er de schouders bij ophalen, maakt me bij tijden erg onrustig. Meer dan ons lief is, haalt de Geföhnde Leider uit de VS hier zijn paradoxale gelijk.

Of overdrijf ik? Maak ik het te persoonlijk? Neem ik de krant te serieus?

Kan dat trouwens: een krant te serieus nemen?

De wereld zit vol decorbouwers, we mogen er graag over schrijven. Als het kan met enige mildheid - al te vaak herkennen we onszelf. En laten we eerlijk zijn: zonder decors zou het maar een dooie boel zijn. Maar het ontslaat ons niet van de verplichting een decor te beschrijven als een decor. Dus mét verwijzing naar de werkelijkheid, hoe moeilijk die ook te betrappen is.

Decors zetten ons wel vaker op het spoor van de werkelijkheid. In de wereld van de kunsten is het heel gewoon om een of meerdere lagen voor de werkelijkheid te schuiven, niet om te verhullen, maar om de zintuigen te scherpen. Meer dan ooit hebben we de kunsten nodig om de werkelijkheid te kunnen ‘lezen’. In dit nummer wordt dat voortreffelijk onder woorden gebracht in een prachtig portret dat Emile Hollman samenstelde van talentontwikkelaar Jackie Smeets.

Het vormt de afsluiting van een zomers nummer met kijkjes voor én achter de decors. Te noemen zijn: het net geopende Stedelijk Museum Breda, de nieuwe romans van Ralf Mohren en Roman Helinski, de keramische beelden van Guido Geelen, de ontdekkingsreis van theatermaker Dries Verhoeven, de nostalgie over de jaren tachtig, de erfenis van Gerrit Rietveld in – of all places - Bergeijk en de idealen van de pioniers achter Fashionclash in Maastricht. In deze opsomming lijkt het wel een lied van schijn en wezen - u kunt er vast wel een maand mee vooruit.

Werthaboulevard Weert

Of overdrijf ik? Maak

ik het te persoonlijk?

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

*) http://m.limburger.nl/cnt/dmf20170609_00041685/video-niets-is-wat-het-lijkt

7

affairs

zuiderlucht 8\2017

BEHOUDEND BREDA Na jaren van politiek gesteggel zijn het Museum of the Image (MOTI) en het Breda’s Museum gefuseerd tot Stedelijk Museum Breda. STAN VAN HERPEN ging kijken. “Je moet energie krijgen van een museum. Dezelfde energie die je krijgt van een boswandeling.”

8

zuiderlucht 8\2017

affairs

De Proxybody van Simone Niquille zorgt ervoor dat camera's met gezichtsherkenning in de war raken. foto Jeroen Jongeneelen

I

edereen moet zichtbaar nog even wennen, ook

besmet geraakt hier in de stad. En ik vind het

de twee bezoekers die verrast rondkijken als

zelf ook een lastig begrip. Mensen gaan naar een

ze de lobby van het museum betreden. Maar de

museum om bijzondere dingen te zien, je moet

gastvrouw achter de balie is even vriendelijk

als museum op een aantrekkelijke manier de

als helder tegen het echtpaar op leeftijd, en

aandacht voor je objecten organiseren. Onder

benadrukt dat wat eerst het gebouw van MOTI was,

beeldcultuur vallen veel dingen die ik niet in

nu een geheel nieuw museum is. Zo ziet directeur

een museum wil zien. Een tentoonstelling over

Dingeman Kuilman het ook het liefst: Stedelijk

Instagram vind ik nonsens. Daarom spreek ik liever

Museum Breda is een nieuw museum, niet het

over digitale kunst.” Wordt hij weleens beticht van

product van een fusie. “Twee bestaande musea zijn

conservatisme? “Ja, maar dat vind ik niet erg. Een

opgeheven, een nieuw museum is opgericht.”

museum is er voor de gemeenschap. Je moet energie krijgen van een museum. Dezelfde energie die je

Die twee bestaande musea, dat waren het MOTI (Museum of the Image, over beeldcultuur) en het

krijgt van een boswandeling.”

Dat het nieuwe museum afstand neemt van de

Breda’s Museum, dat zich voornamelijk richtte

erfenis van MOTI zie je ook aan de invulling van

op de (culturele) geschiedenis van de stad. Het

het gebouw. Op de begane grond aandacht voor de

gemeentebestuur bezuinigde fors op het Breda’s

vaste collectie van voorheen het Breda’s Museum, in

Museum en mede daardoor kampte de collectie met

het souterrain wisselende exposities verdeeld over

achterstallig onderhoud. Het MOTI miste draagvlak

de drie grote zalen. Wie even meetelt, beseft: tabee

in de stad: het museum werd door velen als te elitair

MOTI. Is dat erg? Dennis Elbers: “Ik hou van het

en te weinig van belang voor Breda gezien. Na

hedendaagse, het onderzoekende, het digitale, het

jarenlange discussies en veel politiek gedoe viel in

dagelijks leven. Het rauwe, het experiment, dat is

juli 2015 zelfs het college van B&W over het dossier.

naar mijn mening beperkt aanwezig in het huidige

BredaPhoto, hield een positieve indruk over aan

Einde van het lied: er moest een gezamenlijk

museum. Maar wellicht dat het later nog komt.”

de openingstentoonstelling. “Het museum moet

museum komen, in elk geval een museum dat beide

Het MOTI (van 2008 tot 2011 nog het Graphic

Dingeman Kuilman. foto Jeroen van Eijndhoven/Beeld Werkt

je op zondagmiddag naar een museum wilt.”

Reinout van den Bergh, curator van festival

roeien met de riemen die het heeft. Ik vind dat ze

Design Museum) bouwde een naam op met

er iets moois van hebben gemaakt.” Maar, voegt hij

tentoonstellingen over actuele beeldcultuur. Maar

er meteen aan toe, voor een stad als Breda is één,

voorheen MOTI zat. Half juni ging het nieuwe

de meeste Bredanaren hadden weinig op met

relatief klein museum, wel erg weinig. “Wij komen

Stedelijk Museum Breda open, met onder andere de

het museum. En de bezoekersaantallen vielen

als festival bijvoorbeeld gewoonweg museale

tentoonstelling Wonderlijk weefsel, die “achttiende-

tegen. Lisette Spee, cultureel ondernemer uit

binnenruimten tekort. Vergelijk het met Tilburg,

eeuwse religieuze kunst verbindt met hedendaagse

Breda: “De tentoonstellingen waren goed maar de

Den Bosch of Eindhoven, dat zegt genoeg.”

digitale kunst”. De zalen op de begane grond van het

communicatie eromheen was vaak te elitair. Ik

museum zijn gereserveerd voor de stadscollectie,

vond de essentie van het museum – een reflectie

183.000 inwoners) groot genoeg voor meer dan

met tentoonstellingen over de geschiedenis van de

op de hedendaagse beeldcultuur – zonder twijfel

één museum. “Maar het beleid van de gemeente

stad Breda; zoals de huidige tentoonstelling De Vrede

van belang. Maar het MOTI wist dat verhaal

de afgelopen 2,5 jaar was nogal rommelig. Ik kan

van Breda.

onvoldoende uit te leggen aan het grote publiek.”

met deze twee collecties kwalitatief een prachtig

collecties zou gaan beheren.

Dat museum is er nu, in het pand waarin

museum maken dat twee keer zo groot is. Maar laten

“Je voelt dat de huidige exposities voortkomen uit een politiek compromis”, vindt Dennis Elbers, directeur van festival Graphic Matters. “Ik ga er vanuit dat de komende maanden en jaren een programma wordt gerealiseerd dat het museum meer een eigen gezicht geeft.”

Ook Kuilman vindt de potentie van Breda (ruim

‘Als je in Breda te ver vooruit loopt, loop je al snel uit de pas.’

we bescheiden beginnen, we moeten weer veel opbouwen. Zoals een goede band met het publiek.”

Wordt het MOTI gemist? Spee vreest dat museum en stad te veel voor de veilige keuzes gaan. “Dat kan schadelijk zijn. Gebrek aan ambitie en vernieuwing kunnen tegen je werken. Het levert geen energie

Directeur Dingeman Kuilman typeert het nieuwe museum “als een modern, verbindend

Het gros van het publiek voor Stedelijk Museum

op.” Elbers: “Ik mis het MOTI ja, maar ik ben niet

stadsmuseum, dat zich richt op het verhaal van

Breda moet uit stad en regio komen, een derde

de gemiddelde Bredanaar. Er is veel interesse voor

de stad, verteld vanuit de actuele context, in

van daarbuiten. Daarvoor wil het museum jaarlijks

cultuur in Breda, maar niet voor avant-garde. Als je

combinatie met digitale kunst. Een museum waarin

minimaal één grote tentoonstelling presenteren

in Breda te ver vooruit loopt, loop je al snel uit de

de Bredanaar zich herkent, waar verschillende

die landelijk publiek moet trekken. In 2018 wordt

groepen mensen elkaar ontmoeten.”

dat een expositie rondom de verbeelding van

pas.” ZL

Kuilman heeft veel bewondering voor de MOTI-

de wetenschap, en de manier waarop die zich

collectie. En elke twee jaar komt er een grote

verhoudt tot actuele kunst. De doelstelling is

Wonderlijk weefsel - Mystiek in digitale

tentoonstelling met digitale kunst. Beeldcultuur?

60.000 bezoekers per jaar. Dat is ambitieus, beaamt

en religieuze kunst. Van 17/6 t/m 31/12

Dat woord, het kernbegrip van MOTI, vermijdt

Kuilman. “We moeten een ‘referentiemuseum’ zijn

in het Stedelijk Museum Breda.

Kuilman liever. “Het woord beeldcultuur is wat

voor de stad en regio. De plek waar je aan denkt als

stedelijkmuseumbreda.nl

9

books

zuiderlucht 8\2017

foto's Jasper Groen

10

zuiderlucht 8\2017

books

Helinski Het tweede boek Mohren

Hun romandebuut schreven ze een paar jaar geleden, nu is daar het cruciale tweede boek, de meesterproef. Schrijvers Ralf Mohren en Roman Helinski delen hun ervaringen met PAUL VAN DER STEEN. “Wat doen we onszelf eigenlijk aan?”

I

n de aanloop naar het interview hebben

Daarin stond de positieve kracht van verhalen

Roman Helinski en Ralf Mohren alvast

centraal. Nu is het de keerzijde.”

een stuk gezamenlijk verleden ontdekt.

Ook Mohren putte in zijn fictiedebuut Tonic uit zijn

Beiden – ze ontmoetten elkaar niet eerder

eigen leven. De worsteling van hoofdfiguur Arthur

– draaiden ooit diensten in dezelfde

Poolman met zijn alcoholverslaving vertoonde

wafelfabriek in Nuth. Voor Mohren was het een

grote gelijkenissen met het gevecht dat hij zelf had

vakantiebaantje, Helinski werkte er een stuk

geleverd. Poolman duikt wederom op in zijn nieuwe

langer. Zijn verblijf op de heao na het behalen van

roman De hemel is zwart vandaag. Mohren strooit in

zijn havo-diploma duurde niet langer dan vier

het boek over worteling en ontworteling wel met

weken. Hij had tijd te overbruggen tot hij bijna een

eigen ervaringen. “Ook ik was een tijdlang leraar

jaar later aan zijn vwo-opleiding kon beginnen.

op Curaçao, ook mijn vader had op dat moment

Op je plaats zijn begint bij jezelf,

Helinski, tegenwoordig residerend in Amsterdam,

serieuze gezondheidsproblemen. Maar de psychose

niet bij de plek waar je bent.

vond elke werkdag een opgave. “Soms vroegen ze

waar Poolman in terechtkomt, het drugsgebruik en

Ik ben op Curaçao, dat staat

om twee aaneengesloten diensten te draaien. Dat

het hoerenbezoek zijn verzonnen.”

onomstotelijk vast. Ik kijk naar

heb ik nooit gedaan. Ik weet ook niet of ik dat had

Hij twijfelde nog wel even of hij de hoofd­persoon

buiten, naar de mangoboom die

geen andere naam moest geven. Om rare vragen

zwaar overhangt boven mijn

als “Jeetje, wat heb jij allemaal meegemaakt

perceel. In Nederland zou het

Laat de tweede roman van Roman Helinski (Nuth,

op Curaçao?” te voorkomen. Een marketing­

leiden tot een burenruzie. Hier

1983), die eind augustus verschijnt, nu ‘toevallig’

medewerker van zijn uitgeverij Meulenhoff dacht

zijn ze dankbaar als er mango’s

De wafelfabriek heten. Hij heeft er wat ervaringen

ook al dat hij volledig putte uit eigen ervaring.

van de buren in hun tuin vallen.

van toen in verwerkt. Maar verwacht geen sterk

“Later dacht ik: die naam veranderen slaat nergens

Ik denk dat ik mezelf als een

autobiografisch getint verhaal, zoals in zijn debuut

op. Als ik Poolman anders noem, blijft het toch

Barbapapa in de mal van het

Bloemkool uit Tsjernobyl. Een vadergeschiedenis. Naar

gewoon hetzelfde personage.”

eiland moet gieten. En ik moet

volgehouden.”

een personage met de trekken van de schrijver

Lezers en vooral interviewers blijven toch wel

er in elk geval voor zorgen dat de

zal de lezer vergeefs zoeken. “Ik wilde een boek

graven naar het autobiografische, is Helinski’s

mal niet gaat lekken, want dan

schrijven rond het thema structuur en zocht een

ervaring. “Veel lezers en interviewers denken dat

zal ik, als ik eruit word gedrukt,

decor, liefst een afgesloten ruimte, waar dagelijkse

alles autobiografisch is. Ik heb ooit een verhaal

scheuren en barsten vertonen als

routines een grote rol spelen. Wafels zelf bestaan

geschreven waarin de ik-figuur een kind een

een mislukt keramieken beeld.

uit ruitjes, dat is ook een structuur. Het boek gaat

schildpad laat doodslaan met een steen. Mensen

(Uit: De hemel is zwart vandaag)

over leiden, misleiden en misleid willen worden. In

dachten dat ik dat echt had gedaan. Alsof je

die zin sluit het wel aan op Bloemkool uit Tsjernobyl.

zoiets niet kan verzinnen.” Naar aanleiding van

>>

11

books

zuiderlucht 8\2017

‘Veel lezers en interviewers denken dat alles autobiografisch is’ De wafelfabriek kan hij zijn borst nat maken voor

de arbeiders in De Wafelfabriek opzet tegen hun

vragen en opmerkingen over de rol die het op nogal

werkgever, dook al op in verhalen van vijftien jaar

gruwelijke wijze trekken van tanden speelt in het

geleden.”

middendeel van zijn nieuwe roman.

Mohren zag de reacties bij Tonic met angst tegemoet. Hij is ook leraar Nederlands in

blijft er één dag over om te schrijven. In de praktijk

Eindhoven. “Hoe zouden ouders en leerlingen

gaat ook een groot deel van de weekends en de

reageren? Het bleek erg mee te vallen. Gesprekken

vakanties eraan op. Bij het schrijven van De hemel

over het boek verliepen fijn. Anderen zwegen,

is zwart vandaag had ik drie maanden onbetaald

misschien spraken ze erover achter mijn rug.

ouderschapsverlof. Daar kwam de zomervakantie

Sommige leerlingen zetten Tonic op hun leeslijst.

achteraan. Dan kun je een flinke slag maken.”

Een deel van hen maakte een vergelijking met

verhaal over het woekeren met tijd. “Ik betwijfel of

tentamens laat ik mijn bijzitter altijd de vragen

ik op die manier zou kunnen werken. Als ik er wat

over Tonic stellen. Dan zijn leerlingen heel

schrijfopdrachten bij heb, bijvoorbeeld voor het

aardig en voorzichtig, als ze in de buurt van de

voetbaltijdschrift Hard Gras, vind ik het al lastig om

autobiografische elementen komen.”

dat te combineren met het werken aan een roman.

Na het verschijnen van De hemel is zwart vandaag,

breekt er brand uit en sluit de

plannen voor een non-fictieboek en een derde

jaar over een roman doet. “In het geval van De

roman. “Het is een soort moeten”, legt hij uit.

wafelfabriek was het vooral zoeken naar de juiste

Hij wil vertellen. “Ik word chagrijnig als ik geen

vorm. De structuur stond al heel snel. Maar ik heb

boekprojecten om handen heb. Ik wil het contact

zo’n zeventigduizend woorden geschrapt. Van

met uitgeverij Meulenhoff ook warm houden, het

dat schrappen wordt je tekst uiteindelijk heel erg

momentum niet kwijtraken. Nu willen ze werk

schoon.”

H

Tijdens het schrijven van De hemel is zwart vandaag knaagde de twijfel geregeld aan hem, bekent Mohren. “Een boek over Jack Poels of over

et schrijverschap lonkte altijd

een alcoholverslaving genereert automatisch meer

al een beetje bij Mohren, die

publiciteit dan een roman. Daar werd ik bij het

na zijn middelbareschooltijd

schrijven wel onzeker van. Het is qua publiciteit nu

Nederlands studeerde in Utrecht.

rustiger dan bij mijn vorige boeken. Tegelijkertijd

Toch debuteerde hij relatief laat,

merk ik dat de besprekingen die verschijnen meer

in 2012, met een non-fictieboek dat over Rowwen

dan bij mijn vorige boeken ingaan op mijn inbreng

Hèze-voorman Jack Poels maar evengoed over

als schrijver. Ik ben zelf ook tevreden. Alle drie mijn

hemzelf ging.

boeken zijn me even lief, maar De hemel is zwart

Helinski, die in Utrecht moderne letterkunde

vandaag is een stuk gelaagder dan Tonic.”

De wafelfabriek moet nog verschijnen. Helinski:

wafelfabriek. Het gaat allemaal

studeerde, publiceerde al veel vroeger. Op zijn

zo snel dat het de vrouwen

zeventiende had hij een wekelijkse column in

“Met Bloemkool uit Tsjernobyl ben ik verwend met

duizelt en dat ze even moeten

Dagblad De Limburger. Op zijn achttiende vroeg

veel en positieve besprekingen. Het boek werd op

zitten, een pauze kunnen

hij in een brief aan uitgeverij De Arbeiderspers

zondag gepresenteerd, de vrijdag erna stond er

gebruiken om op adem te komen

of er niet ook eens een werk van een debuterend

al een viersterrenrecensie in NRC Handelsblad. Ik

en de gedachten in het hoofd te

schrijver in de Privédomein-reeks moest

weet niet hoe ik reageer als het straks allemaal heel

ordenen. Maar Arka Narovski

verschijnen. Nee, luidde het antwoord. Maar het

anders zou zijn.”

gunt ze hun pauze niet, en zelf

leidde wel tot een contract bij de uitgeverij. Een

nemen ze er de tijd niet voor. Ze

roman liet daarna nog lang op zich wachten. “Ik

Mohren zich opeens hardop af. Het is de drang om

houden van dit draaierige gevoel;

heb er wel een geschreven, die nog bijna werd

te vertellen, constateert Helinski. En de kracht van

als ze op worden getild, heen en

gepubliceerd ook. Godzijdank is op het laatste

het verhaal, de mogelijkheid om mensen op een

weer worden gezwierd als in een

moment anders beslist.”

positieve of negatieve manier te kunnen meeslepen,

“Wat doen we onszelf eigenlijk aan?”, vraagt

Helinski bekwaamde zich eerst nog verder in het

tevens een van de hoofdthema’s in zijn romans.

op de grond gezet.

schrijversambacht, onder meer met korte verhalen,

Mohren geeft zich over: “Ik zou niet meer zonder

(Uit: De wafelfabriek)

waarvan er een aantal verscheen in literaire

kunnen.” ZL

zweefmolen, en uiteindelijk weer

tijdschriften. “Arka Narovski, het personage dat

12

Intussen realiseert hij zich dat het voor sommige mensen lastig is te begrijpen dat je een paar

ophouden.”

hand, en het volgende moment

Dan moet ik de week echt opdelen in blokken.”

Inmiddels borrelt het alweer volop, met nieuwe

van me publiceren. Dat kan ook zomaar weer

wafels over de band, niks aan de

Met bewondering luistert Helinski naar Mohrens

Hallo muur van Erik Jan Harmens. Bij mondelinge

half april dit jaar, viel Mohren even in een gat.

Het ene moment dansen de

Voor Mohren is het schrijverschap geen voltijdbaan. Hij geeft vier dagen per week les. “Dan

zuiderlucht 8\2017

pleased to meet you

Janken en zingen T

Dylan LeBlanc. foto Abraham Rowe

Deze jongen draagt een meesterwerk in zich

oen Dylan LeBlanc - zoon van een sessiemuzikant – in 2010 debuteerde, was hij net twintig. Je zou het niet zeggen wanneer je naar zijn tamelijk doorleefd klinkende plaat luisterde.

Toen Dylan LeBlanc zijn eerste comeback beleefde, na een paar improductieve jaren vol drank en drugs, was hij 25. Dat was twee jaar geleden.

Aan Dylan LeBlanc kleeft iets dat nooit te lang aan je moet kleven: hij is de grote belofte, het enorme talent dat nog ten volle moet worden ingelost. Dat debuut van hem, Paupers Field, klonk alsof hier de nieuwe Ryan Adams of Jason Isbell of Ray LaMontagne was opgestaan - terwijl de oude heren zelf nog in volle boei staan. Er stonden prachtige nummers op, en die stem ging door merg en been. LeBlanc kon, net als zijn gitaar, janken en zingen tegelijk. Er stonden nog net iets te veel onopvallende nummers op het album om het een meesterwerk te laten zijn, maar je hoorde: dat meesterwerk draagt deze jongen uit Louisiana in zich.

De opvolger - Cast The Same Old Shadow, veel minder geworteld in de americana, veel dromeriger en orkestraler - was opnieuw geen meesterwerk, maar wel weer de bevestiging van dat enorme talent. En toen kwamen de drank en de drugs en de pauze.

In 2015 plaatste Rolling Stone - minder toonaangevend dan vroeger, maar nog immer een van de meest vooraanstaande muziekbladen ter wereld - een artikel met als kop “10 new country artists you need to know”. Op 1: Dylan LeBlanc. Het blad memoreerde het feit dat LeBlanc op zijn twintigste al een duet zong met Emmylou Harris en opende voor Bruce Springsteen, en dat hij de moderne americana combineert met Beatlesque arrangementen. En vooral blikte Rolling Stone vooruit op zijn nieuwe, derde album, waarover LeBlanc zelf zei: “Ik wilde dat er wat meer beweging in zat dan in mijn eerste twee albums. Ik was moe van het schrijven van ‘sad bastard songs’, ik wilde schrijven over wat er aan de hand is in de wereld.”

Dat deed hij inderdaad, al klonken de nummers ondanks dat nog steeds als sad bastard songs. Met zoveel droef gemoed in een stem en een voorkeur voor zowel het instrumentarium als de stijl van het verdriet, zou LeBlanc een loflied kunnen zingen op de Duitse economie en dan nog zou het klinken als een nummer over een verbroken liefde.

Het album was even goed als zijn debuut en wederom nét niet briljant; opnieuw lijkt LeBlanc net onder de radar te blijven hangen. Als Rolling Stone volgend jaar opnieuw een lijstje maakt met de tien nieuwe country artiesten die iedereen moet kennen, kunnen ze Dylan LeBlanc opnieuw op één zetten, als ze bij het intikken van het woordje ‘nieuwe’ maar even de andere kant zouden opkijken.

Je kunt betogen dat LeBlanc grotere zalen verdient dan die waar hij nu staat. Maar je kunt ook vooral blij zijn dat zo’n groot talent op zulke kleine podia valt te zien, gevuld met liefhebbers die zwijgen, luisteren en klappen.

LEON VERDONSCHOT

Dylan LeBlanc, op 8/9 in Roepaen in Ottersum. roepaen.com

13

zuiderlucht 8\2017

culture

Bauhaus tussen de palmen 48 po eti

Hotel

14

Veritá Monte

.

cona bij As

van S alvo

in MA SI

Lugan

o.

De grote kunstmanifestaties in Kassel, Münster en Venetië nodigen deze zomer uit voor een Grand Tour door Europa.

Zuiderlucht ontloopt de drukte en neemt een andere route. Een Petit Tour brengt WIDO SMEETS via Heidelberg, Vals, Lugano, Lucarno en SalÒ tot in Padua.

“Het kon niet zo zijn dat Dante en Giotto in verband werden gebracht met een abjecte religie als de islam.”

zuiderlucht 8\2017

culture

en van de voordelen van fenomenen als

en ongeïnspireerde van alle Italië-boeken”. We laten

loopt het dorp een behoorlijke imagodeuk op,

Poetin, de Brexit en Donald Trump is dat

het boek ongelezen, maar lopen bij Slot Heidelberg,

vermoedt ze. Het ergst vindt ze de tweespalt onder

we weer meer interesse tonen in good old

de eerste etappeplaats, tegen de in steen gehouwen

de inwoners. “De politici spelen een vuil spel”,

Europa. Gezamenlijke vijanden verenigen

actrice Marianne von Willemer aan en een aan

zegt ze, waardoor we haar in het Zumthor-kamp

de krachten, ze geven het project Europa weer wat

de Grote Dichter gewijd liefdesgedicht van haar.

plaatsen.

kleur.

Goethe had de pech dat Von Willemer getrouwd was

E

met een goede vriend; de geliefden hielden het bij De herontdekking van Europa, misschien zagen we

een levenslange correspondentie. Het slot is een van

daarom wel af van de voor deze zomer geplande

de beroemdste ruïnes van Duitsland. De leden van

van-kust-tot-kust-trip door de VS. Wellicht was het

de keurvorstenfamilie hebben elkaar hier letterlijk

toch spannender om nog eens door het al zo vaak

de tent uitgevochten.

***

afgedankte Avondland te trekken waar we ons nog steeds zo thuis voelen, ook al kunnen we niet goed

***

onder woorden brengen waarom.

Geen Route 66 dus, maar een reprise van de Grand Tour, de uit de 17e eeuw stammende, cultureel-educatieve ontdekkingsreis door

November 2008 Via Scarfoglio, Naples, MASI Lugano. van Craigie Horsfield in

Europa, aanvankelijk voorbehouden voor adellijke jongelieden, een eeuw later in het spoor gevolgd door het kroost van het 18e en 19e eeuwse patriciaat.

We nemen niet de klassieke route door Frankrijk, maar trekken via Duitsland en Zwitserland naar

Omdat Zwiterland schofterig duur is, zetten

Italië. Nog een verschil: we kozen niet voor tien

we koers richting Italië. Maar niet nadat we in

maanden, zoals het verwende jonge volk van

De geplande hoteltoren in Vals.

vroeger, maar voor tien dagen. Om daarna nog een

Lugano het nieuwe MASI-museum onder ogen zijn gekomen. De ligging, pal aan het Lago Maggiore, is fantastisch, de architectuur niet. Binnen wanen

week te kunnen uitrusten en alles te laten bezinken.

we ons in de vertrekhal van Vliegveld Weeze, met

Al gaan we door Duitsland, we laten Documenta Kassel en Skulptur Projekte Münster links liggen, de

Via de Bodensee en Bregenz trekken we verder door

alle glazen wanden, roltrappen en betekenisloos

twee kunstevenementen die touroperators samen

het Middenrijk, om in het Zwitserse Vals verpozing

meubilair van dien.

met de Biënnale van Venetië hebben gekoppeld tot

te zoeken bij de plaatselijke warmwaterbronnen.

een hedendaagse Grand Tour. We laten de kuddes

Sinds architect Peter Zumthor hier twintig jaar

ondergrondse zalen in, naar de expositie van

zwaar zwetende cultuurconsumenten voor wat ze

geleden de thermen opwaardeerde tot een deels in

Craigie Horsfield die eerder dit jaar te zien was in

zijn en trekken liever ons eigen plan.

de berg verborgen wellness-oord, is het dorp een

Utrecht. Het is geen lichte kost. Horsfield heeft er

bedevaartsoord voor architectuurliefhebbers.

een handje van zijn fotografie te transformeren

In Vals zijn evenveel hotelbedden (duizend) als

***

rg.

De ruïne van Slot Heidelbe

Via een van die roltrappen glijden we de ruime,

naar wandtapijten of fresco-achtige afbeeldingen,

inwoners, maar vandaag is het er opvallend stil.

en schuwt daarbij het grote gebaar niet.

Al snel blijkt waarom. Het bad is dicht wegens een

Indrukwekkend is het zeker, vanwege de mega-

interne verbouwing. En er is meer aan de hand, zo

formaten, de ambient music en het spel met licht

horen we in ons hotel. De projectontwikkelaar die

en donker. Horsfields hang naar drama doet hem

de thermen enkele jaren geleden heeft gekocht,

niet aanhaken bij renommees als Caravaggio, Goya

wil pal ernaast een 381 meter hoge hoteltoren

en Turner bij wie hij zo te zien graag leentjebuur

aanleggen. Volgens Zumthor kan dat niet omdat het

speelt.

dorp zulke bouwsels niet toestaat. Dit najaar zullen

Twee roltrappen hoger belanden we even later in

de inwoners in een stemming beslissen wat er gaat

lichter sferen bij een vermakelijke duo-presentatie

gebeuren.

van de 20e eeuwse Italiaanse kunstbroeders Boetti

De volgende dag maken we een korte bergwandeling om te zien of de toren, die als een

en Salvo, zodat we weer als blije burgers naar buiten kunnen.

met spiegels behangen naald op zou moeten gaan in de omgeving, het Valser Tal daadwerkelijk zou

***

De bekendste Grand Tour is wellicht die van Johann

verpesten. Moeilijk te zeggen, maar we vermoeden

Wolfgang von Goethe, de manus-van-alles van de

dat er op de begane grond meer verpest zal worden

Op naar de laatste Zwitserse halteplaats, de

Romantiek, die zijn ervaringen opschreef in zijn

dan in het landschap. Gevraagd naar haar mening

Monte Verità, even buiten Ascona, waar begin

Italienische Reise (1816), door Geerten Meijsing ooit

verklaart de hoteleigenares dat de toren bij succes

vorige eeuw veganisten, naturisten, anarchisten

betiteld als “misschien wel het meest oninteressante

een enorme impuls zal geven aan Vals. Bij een sof

en andere luchtfietsers samenschoolden om een >>

15

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

zuiderlucht 8\2017

culture

Een rond geborduurd gat ter hoogte van zijn geslacht leidt tot geamuseerd gesmiespel onder de bezoekers.

op Isole de meisjes Ronddartelen . di Brissago

Het nachthemd van Gabriele d’Annunzio in Sal ó.

aards paradijs te scheppen – inclusief een prachtig uitzicht op het meer. “Geen denkbeeld zoo dwaas of het vindt daar vertegenwoordigers”, noteerde de Nederlandse socialistenvoorman Ferdinand Domela

t in Scrovegni reik Bankier Enrico ria.

Ma ar na l pe ka zijn eigen

Verder gaat het, de grens over, naar SalÒ, het

Nieuwenhuis na een bezoek.

Wij zijn vooral benieuwd naar de reprise van Le

stadje aan het Gardameer van Mussolini’s laatste

mammelle della Verità (de borsten van de waarheid),

stuiptrekkingen én de plaats waar Il Vittoriale

de expositie die Harald Szeemann (1933-2005)

degli Italiani ligt, het landgoed waar de dichter,

Verfrist door een regenbui rijden we door naar

hier bijna veertig jaar geleden maakte. Vanwege

schrijver, legeraanvoerder, politicus, protofascist en

Padua waar we de volgende dag de van onder tot

de getoonde historische films over de berg van

vrouwenverleider Gabriele d’Annunzio (1863-1938)

boven met fresco’s van Giotto behangen Scrovegni-

de waarheid is de tentoonstelling beter dan ooit.

van de laatste twintig jaar voor zijn dood woonde.

kapel bezoeken. Hij onderbrak er zijn werk in de

We ontmoeten Henri Oedenkoven, de Vlaamse

Behalve het woonhuis is ook het gigantische park

Franciscusbasiliek in Assisi voor, om er rond 1306

rijkeluiszoon die de kolonie eind 19 eeuw stichtte

geopend voor bezoekers, met een openluchttheater,

het levensverhaal van Maria te schilderen. Met de

en het daartoe verworven landgoed in 1926 moest

twee oorlogsschepen, een vliegtuig, galerieën, een

kapel wilde bankier Enrico Scrovegni niet alleen

verkopen. We krijgen de nieuwe eigenaar in beeld,

boekenzaak, een oranjerie en twee musea over de

zijn eigen aflaat verdienen maar ook die van zijn

de Duitse baron en kunstverzamelaar Eduard von

stichter zelve.

overleden vader – die door Dante in diens Divina

e

der Heydt, die later in nazikringen belandde, en

Daarin gaat veel aandacht uit naar d’Annunzio’s

Comedia in het vagevuur was ondergebracht.

De netto-tijd die we in de kapel mogen

de steenrijke ex-ondernemer Max Emden die twee

nachthemd. Een rond geborduurd gat ter hoogte

eilandjes in het meer kocht waar hij tegen betaling

van zijn geslacht leidt tot geamuseerd gesmiespel

doorbrengen, bedraagt vijftien minuten. Omdat de

naakte jonge meisjes liet ronddartelen. Daarna

onder de bezoekers en een aanhoudend geklik van

na ons komende groep niet is volgeboekt, mogen

ging het letterlijk bergafwaarts met de tientallen

smartphones. Even veelzeggend is het arsenaal aan

we een kwartier langer in de kapel blijven. We

zelfbenoemde filosofen, predikers, apostelen,

schoenen dat de kleine, kale dichter in huis had.

haken aan bij een Engelse gids die vertelt dat de

theosofen, antroposofen en kunstenaars die er hun

Zo staan er de lakleren laarzen met hoge hakken

vrienden Dante en Giotto onder de indruk waren

heil hadden gezocht.

die hij droeg als gevechtsvlieger tijdens de Eerste

van het soefisme. De schilder zou de invloeden

In een filmisch vastgelegde rondleiding door

Wereldoorlog. Jaren na zijn dood, aldus de eerder

hebben verwerkt in de fresco's in Padua. Aanwijzen

de expositie uit 1978 vat Szeemann opkomst en

genoemde Geerten Meijsing twintig jaar geleden

kan ze ze niet, die invloeden, Mussolini liet ze in

ondergang van Monte Verità bondig samen. “Eerst

in HP/De Tijd, onthulde d’Annunzio’s huishoudster

de jaren 1920 verwijderen. Het kon niet zo zijn

komen de mafkezen, dan volgen de kunstenaars. Ze

dat ze behalve haar baas ook bezoekers seksueel ter

dat Dante en Giotto, twee Italiaanse erflaters, in

verkopen hun werk aan bankiers in het noorden,

wille moest zijn; soms in trio’s en kwartetten, al dan

verband werden gebracht met een abjecte religie als

die zelf komen kijken. In hun kielzog bevinden zich

niet met de dichter. Tussendoor begeleidde ze een

de islam.

architecten. Dat is het einde.” In opdracht van Von

ononderbroken stroom vrouwen en meisjes naar

Zo zijn we in één keer terug in het hier en nu.

der Heydt bouwde een van die architecten tussen

zijn kamer. Totdat ze op het einde van zijn leven

De zoemer gaat, even later staan we buiten. Een

de palmen een hotel in Bauhaus-stijl. Het staat er

“alleen maar op zijn kamerdeur hoefde te kloppen

suppoost verwijst ons naar een crucifix van Giotto

nog steeds. Voor we vertrekken drinken we een kop

voor zijn ‘contentino’ – even aftrekken om hem in

in het museum verderop. Het is half tien in de

koffie op het terras.

slaap te krijgen.”

ochtend, de dag moet zich nog op gang trekken.

***

***

Zullen we? ZL

‘Eerst komen de mafkezen, dan volgen de kunstenaars. In hun kielzog nemen ze bankiers en architecten mee. Dat is het einde.’

17

zuiderlucht 8\2017

18

zuiderlucht 8\2017

beeldspraak

trage kunst et maken van een ets heeft veel voeten in de aarde. Eerst moet je de etsplaat prepareren, dan de tekening maken.

Misschien voeg je bijzondere effecten toe met omslachtige technieken als aquatint of suikerets. Vervolgens moet de tekening inbijten met zout of zuur. Let op de tijd, anders bijt je teveel weg. Je maakt een proefdruk.

Waarschijnlijk herhaal je dan de procedure, omdat je iets wilt veranderen. De oplage druk je één voor één: inkten, drukken, plaat schoonmaken, weer inkten... en dat tien of twintig of dertig keer. Met een beetje ets ben je dagen zoet.

Met technieken als zeefdruk, litho of houtdruk is het in essentie niet anders. Als ‘slow food’ gaat over traditie, ambachtelijkheid en onthaasting, dan is grafiek ‘slow art’. Sexy klinkt het niet in het digitale tijdperk, rijk word je er ook niet van, maar er staat wel iets tegenover. In een goed stuk grafiek zie je rust en beheersing. Gelukkig zijn er nog kunstenaars die de traditionele technieken toepassen – en plekken waar dat kan.

Neem de grote ets In our Backyard, zo’n anderhalve meter hoog, van Saskia de Marée (Terneuzen, 1975).

Tegen een donkere achtergrond zijn onmiskenbaar levende vormen te zien; plant of dier, dat is niet helemaal duidelijk. Als we de titel letterlijk nemen, is het misschien een uitvergroting van gewriemel in de achtertuin. Het oogt organisch en spontaan, maar dat is nu juist het punt: ‘spontaan’ kan niet bij een ets, zeker niet bij één van dit formaat. Alles wat je ziet is doordacht en doorwerkt. Ook voor het bekijken van zo’n ets moet je de tijd nemen.

In our Backyard hangt op een kleine tentoonstelling in museum De Wieger in Deurne.

Tot 2014 toonde De Wieger met regelmaat werk, gemaakt bij Grafisch Atelier Daglicht in Eindhoven.

De huidige tentoonstelling is een terugblik op die verbintenis. Behalve van Saskia de Marée is er mooie grafiek van onder anderen Reinoud van Vught,

H Saskia de Marée, In our Backyard (2011).

Ets, 120 x 160 cm. foto Ton Hartjens

Jeroen Bodewits en Birgitta van Drie. Daglicht is kort geleden gefuseerd met de Eindhovense metaal- en glaswerkplaats Beeldenstorm. Het is de bedoeling de samenwerking tussen De Wieger en Daglicht/ Beeldenstorm in de toekomst nieuw leven in te blazen.

Zoals zoveel kleinere, regionale musea moet De Wieger het tegenwoordig zien te rooien met een enthousiaste groep vrijwilligers en een minimale subsidie. Het bedrag is nauwelijks voldoende voor het onderhoud van het pand, het voormalige woonhuis van de legendarische dokter-kunstenaar Hendrik Wiegersma, sinds 2002 een rijksmonument.

Het vraagt de nodige creativiteit om onder die omstandigheden een tentoonstellingsprogramma in de lucht te houden. Toch is tegelijk met de grafiektentoonstelling een keuze uit een prestigieuze Duitse privécollectie te zien met kunst uit Arabische landen en Iran. Curator van die collectie: Diana Wiegersma, achterkleindochter van Hendrik.

Het merendeel van de kunstenaars in de expositie woont niet meer in het Midden-Oosten. Ze zijn om politieke redenen uitgeweken naar Londen, Parijs of Amerika. Sommigen van hen hameren de kritische, sociaal betrokken boodschap er nogal in. Bij anderen lost het leed op in pure poëzie.

DUNCAN LIEFFERINK

Daglicht/Beeldenstorm, selectie uit de collecties. Beautiful Stranger, hedendaagse kunst uit de Arabische wereld en Iran. Van 21/5 t/m 18/9 in De Wieger Deurne. dewieger.nl

19

culture

zuiderlucht 8\2017

Spiegelpaleis van onze angsten 20

zuiderlucht 8\2017

culture

Theatermaker Dries Verhoeven bedacht een spookhuis annex spiegelpaleis van onze angsten. ANNEKE

VAN WOLFSWINKEL

reed er in een autootje doorheen en sprak met hem.

“Het is de taak van de kunstenaar om te verwarren.”

B

uiten zijn de terrassen vol, binnen

Verhoeven (Oosterhout, 1976) de afgelopen

heersen duisternis en stilte. Met een

jaren wel vaker toe. Zo organiseerde hij in

hand zoekend langs de wand van

2013 een serie uitvaarten vanuit de katholieke

de zwarte tent loop ik naar de plek

Willibrorduskerk in Utrecht, waarin plechtig

die me is aangewezen. In een schemerig licht

afscheid werd genomen van waarden. De

doemt een spookhuis-autootje op; ik weet niet

onschuld werd begraven, evenals postkoloniale

of ik dat grappig of onheilspellend vind. De

schuldgevoelens, onze privacy en het geloof in

komende drie kwartier moet ik me overgeven

God. Compleet met kist, koor, afscheidsredes,

aan een rit door het theater van de angst.

liturgische gewaden en een processie door de stad. Ook stelde hij levende mensen tentoon in

Tafereel in het Phobiarama van Dries Verhoeven. foto Willem Popelier

Phobiarama lijkt een klassiek spookhuis, al

glazen vitrines, midden op straat. Buitenissige

komt er geen spook of spinrag in voor. Het

types, van een gewapende jongeman met

is een kunstwerk dat zich vermomt als iets

bivakmuts tot een naakte vrouw op leeftijd.

anders. Die strategie van vermomming paste

Voor het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch

theatermaker en beeldende kunstenaar Dries

maakte hij 44 maquettes van rampgebieden >>

21

culture

zuiderlucht 8\2017

“Er doemt een spookhuis-autootje op; ik weet niet of ik dat grappig of onheilspellend vind.” foto Willem Popelier

en liet er mierenkolonies in leven. De vorm is

Al Gore schetst een angstaanjagend beeld

spookhuis, begrafenisstoet, freakshow. Maar achter

van naderende klimaatrampen, mensen in de

die eenvoudige vorm gaat bij Verhoeven altijd een

cultuursector spraken na de zware bezuinigingen in

complexe inhoud schuil. Hij lokt je naar zich toe

2012 van “het einde van de beschaving”. “Wie bang

met de belofte van sensatie, en schudt je vervolgens

is gemaakt, is ontvankelijker voor willekeurig welke

op geraffineerde wijze door elkaar.

boodschap.” En het gekke is: ergens vinden we die

E

angst wel lekker. We stappen vrijwillig een achtbaan

en paar dagen nadat ik Phobiarama heb

of een spookhuis binnen, kijken met verhoogde

ondergaan, spreek ik Dries Verhoeven via

hartslag naar horrorfilms. En beelden van immense

Skype. Waarom hij een werk wilde maken

aanslagen, zoals op de Twin Towers, blijven we maar

over angst, vraag ik hem. “Omdat de dreiging en argwaan in onze tijd me enorm aan het hart gaan”,

22

Ook in heel andere hoeken zie je dat mechanisme.

bij zijn werk vaak in één oogopslag herkenbaar:

herhalen. “Het groteske fascineert ons.”

Wie zich als kunstenaar in het mijnenveld van

antwoordt hij. “Iedereen gebruikt dreigingsretoriek.

de maatschappelijke oververhitting begeeft,

Om te beginnen terroristen, die met aanslagen

maakt makkelijk fouten. Luidkeels stelling nemen.

dreigen. Vervolgens de rechts-populistische partijen

Preken. Meeschreeuwen met de roeptoeters, of

die de angst voor terrorisme aanwakkeren en ons

juist schreeuwen tégen de roeptoeters. Cynisch

leren om hele bevolkingsgroepen met argwaan

worden, of betweterig. Verhoeven balanceert op

te bekijken. Mensen die dáár weer tegen ageren,

dat slappe koord zonder er links of rechts af te

wakkeren de angst voor het gevaar van het rechts-

vallen. Phobiarama draait om angst, laat je ervaren

populisme aan.”

hoe je eigen angst wordt opgewekt, hoe makkelijk

zuiderlucht 8\2017

culture

’Wie bang is gemaakt, is ontvankelijker voor willekeurig welke boodschap.’ aangezette soundbite gaat viral, een lijsttrekker

nou een begrafenisstoet langs mijn Albert Heijn?

die genuanceerd spreekt, wordt onzichtbaar en

Zie ik daar nu echt een mens in een glazen kooi

verliest de volgende verkiezingen. De dwang van

op de Stadhuisbrug staan? Sinds wanneer staat er

versimpeling en hyperbool zet iedereen voor het

een spookhuis op het Mercatorplein? Ook over de

blok.

performers die Verhoeven inzet ben je niet helemaal

Dries Verhoeven voelt die dwang aan. Hij verzet

zichzelf? Er komt nooit een applausmoment; de

manipulatiestrategie. Hij provoceert, hij verleidt,

grens tussen kunst en werkelijkheid, tussen de

hij overdrijft – met mierenkolonies, een glazen huis,

performance en wat daarna komt, blijft ongewis.

een begrafenisstoet, een IS-leus op een lichtkrant.

Dries Verhoeven. foto Marijn Smulders

Phobiarama, moet ik met mijn ogen knipperen

zijn werk: een bijna naakte vader met een bijna

tegen het felle licht. Ik heb nog helder voor ogen

naakte dochter op schoot (seks!), een uitvaart

wat ik binnen gezien heb: beelden met de krachtige

vanuit een gewijde kerk waarmee het godsgeloof

eenvoud van archetypen. Ik weet nog precies

wordt begraven (heiligschennis!), het openlijk

wat ik gehoord heb: stemmen die ik ken uit de

projecteren van flirterige Grindr-chats tussen

maatschappelijke arena, woorden die door blijven

hemzelf en andere mannen (privacy-schending!

zeuren in de onderbuik. Maar in die helderheid

Homoseksualiteit!)

schuilt de kiem van verwarring. In het spookhuis

Verhoevens klare beeldtaal is ontegenzeggelijk

voelde ik angst, maar waarvoor precies? Was daar

mediageniek. Maar als hij je eenmaal naar zich toe

binnen eigenlijk wel gevaar? Of was ik veilig in die

gelokt heeft, volgt geen sensationeel entertainment

tent en ga ik als ik het plein op loop pas het échte

of een boude uitspraak. Je staat daar, je kijkt, en

theater van de angst in? ZL

je bespeeld wordt, en door wie. Maar Verhoeven

jezelf vragen. Wat voel ik bij die vader en dochter

biedt geen oplossing, geen antwoord. Hij kiest geen

achter glas? Waarom lees ik watertandend zo'n chat

partij. En dat is een verdienste in een tijd waarin

terwijl het zo intiem is? Zou ik me eigenlijk wel

alleen nog mensen die hard schreeuwen gehoord

willen aansluiten bij die begrafenisstoet? Waarom

lijken te worden.

voel ik angst als ik in dit wagentje stap? De sensatie die je verwacht, blijft uit, de twijfel bekruipt je.

hij doet. “Het is de taak van de kunstenaar om te

Door zijn werk laat Verhoeven zien dat twijfel geen

verwarren. In de politiek zie je dat de complexe

zwakte is, maar juist een grote kracht. Wie twijfelt

problemen waar we voor staan, beantwoord

over wat hij ziet, staat open voor het onbekende.

worden met ferme taal, met beloftes van

Alleen wie open staat, kan zijn ideeën over de

eenvoudige oplossingen. Maar complexe problemen

werkelijkheid even opschorten en op andere

kun je alleen maar goed benaderen met twijfel.”

gedachten komen. En dat vergt van de maker én

Twijfel wordt te vaak gezien als een teken van zwakte. Wie openlijk twijfelt in de politieke arena, wordt weggehoond door het publiek, dat

Als ik na drie kwartier weer naar buiten kom uit

Mensen roepen meer dan eens om een verbod van

voelt je ongemakkelijk. Je zoekt houvast, je stelt

Verhoeven balanceert, maar is stellig over wat

zeker. Acteren ze eigenlijk wel, of zijn ze vooral

zich er niet tegen, maar hij gebruikt het, als

de toeschouwer meer inspanning en moed dan het domweg verkondigen van een mening.

Het werk van Dries Verhoeven lijkt ook te

schreeuwt om iemand met een antwoord, iemand

twijfelen over wat het zelf is: beeldende kunst of

die krachtig stelling neemt. Twijfel maakt ons

theater? Zijn werk is te zien in musea, maar vooral

ongeduldig, twijfel is niet sensationeel, twijfel is

op straat, tijdens festivals als Oerol, Boulevard,

nodeloos ingewikkeld. En op social media geldt

of het Holland Festival. En dan het liefst op een

de wet van de sterkste: wie overdrijft, krijgt

plek waar mensen er per ongeluk op stuiten – en

aandacht. Wie shockeert, wordt trending. De vet

dus al beginnen te kijken met twijfel. Loopt daar

Phobiarama: 3-13 augustus op Theaterfestival Boulevard in Den Bosch, 19-29 oktober op SPRING in Autumn in Utrecht. festivalboulevard.nl / phobiarama.com

23

culture

Guido Geelen in zijn atelier in Tilburg. foto Geert Heijne

24

zuiderlucht 8\2017

zuiderlucht 8\2017

Beeldhouwer Guido Geelen deconstrueert en stapelt. Het levert een tegendraads en kleurrijk oeuvre op. DUNCAN LIEFFERINK bezoekt een opgeruimde kunstenaar in een opgeruimd atelier. “Ik ben pas tevreden als het helemaal perfect is.“

“D

culture

Traditie Guido Geelen (1961) werd in het Midden-Limburgse Thorn geboren als

e dingen moeten wel kloppen.”

op zijn naam staan. Dat wil niet zeggen dat het

zoon van de dorpssmid. Hij groeide op

Guido Geelen leidt mij rond

tegendraadse uit zijn werk is verdwenen. In het

in een omgeving waar keramiek nog

door zijn atelier aan de rand van

atelier staat een vaas uit 2015. Hij is opgebouwd uit

een belangrijke bron van inkomsten

Tilburg. En kloppen doen ze, de

gestapelde blokken kleurloze klei waarin holtes

was: in de uiterwaarden van de Maas

dingen. Ik geloof niet dat ik ooit een kunstenaar ben

zijn aangebracht. In die holtes steken een soort

stonden tal van fabrieken waar uit

tegengekomen die zo nauwgezet en georganiseerd

buitenformaat reageerbuizen, waarin steeds één

Maasklei bakstenen, dakpannen en

is als Guido Geelen.

bloem gezet kan worden. De vaas staat gewoon op

gresbuizen werden gebakken. Zijn

tafel, maar het is en blijft een wonderlijk apparaat.

eerste probeersels bracht Geelen naar

Geelens atelier was vroeger een sociale

Eigenlijk is het eerder de deconstructie van een

de plaatselijke dakpannenfabriek om ze

werkplaats. Nu is in de 3600 vierkante meter grote

vaas, want de functies zijn strikt gescheiden: eerst

daar te laten bakken. De eerste van de

bedrijfsruimte zijn atelier, dat bijna ongemerkt

de basis, dan de houders voor de afzonderlijke

twintig in Wijlre getoonde bokalen (zie

overgaat in zijn woonruimte. In de centrale hal

bloemen en tenslotte de kleur, die uitsluitend

foto) is gemaakt van Maasklei.

van het pand staat een keramische oven, maar

geleverd wordt door de bloemen.

het grootste deel van de ruimte wordt in beslag

Vazen, aangevuld met een aantal van Geelens

Na de middelbare school ging hij niet naar de kunstacademie, maar naar de

genomen door een welhaast museale opstelling van

bronzen en aluminium bloemen, waren ook

lerarenopleiding. “De vrijblijvendheid

beelden uit zijn dertigjarige loopbaan. De vloer is

het eerste idee voor zijn onlangs geopende

op de academies is funest”, zei hij

schoon, de beelden baden in helder daglicht, je zou

tentoonstelling in Buitenplaats Kasteel Wijlre.

hierover in 2006, “de basis die de

je haast gaan afvragen of hier eigenlijk wel eens

“Maar”, zegt Geelen, “ik had het gevoel dat het niet

studenten meekrijgen, is prut. Maar

gewerkt wordt.

klopte.” Zomer, buitenplaats, tuin, bloemen: het lag

wat wil je met kunstenaars die er

allemaal net iets te veel voor de hand.

als docent hun leven lang blijven

De kelder moet ik ook zien. Hij zegt het niet, maar hij is er trots op. In stellingen, strak in het gelid, zijn

Kasteel Wijlre is het domein van Jo en Marlies

plakken omdat ze een gezin hebben

mallen en kisten met ouder werk opgeslagen. In een

Eyck. Zij kochten het kasteel in 1981, legden een

en een hypotheek.” Volgens Geelen

hoek staat een elektrische stapelaar gereed.

fenomenale kunstverzameling aan en bouwden in

leveren academies slecht onderlegde

de tuin het Hedge House, met daarin een orangerie,

kunstenaars af. "Je merkt het als je

onder de rook van twee steenfabrieken en een

een kippenhok en een expositieruimte. Sinds

ze naar hun mening vraagt. Er komt

dakpannenfabriek - brak eind jaren tachtig,

een paar jaar is het beheer van de buitenplaats

niks zinnigs uit omdat ze niet eens de

begin jaren negentig door met stapelingen van

overgedragen aan een stichting. “Jo Eyck is groot

tradities kennen waar ze in staan."

alledaagse voorwerpen zoals flessen, stofzuigers

geworden in de verfindustrie”, stelt Geelen. “De

en telefoonboeken. Hij goot ze af in klei, drukte ze

collectie van Jo en Marlies Eyck draaide vanaf

enigszins in elkaar, bakte ze en bouwde er blokken

het begin om kleur en niet-kleur, denk aan de

en muren van. In dezelfde periode begon hij met

centrale rol van een kunstenaar als Peter Struycken.

vazen. Aanvankelijk waren ze bedoeld voor aan de

Bovendien waren Jo en Marlies Eyck degenen die

wand. “Ik was in die tijd heel erg bezig dingen te

in 1988 mijn allereerste bokaal kochten. Een mooie

maken die géén beeld waren. Een muur van blokken

gelegenheid om mijn hele productie aan bokalen

was al meer dan genoeg. Een vaas moest juist niet

eens bij elkaar te brengen.”

Guido Geelen - geboren in 1961 in Thorn

op een tafel staan.”

Geleidelijk werden de teugels wat gevierd.

Zijn bokalen hebben, zoals Geelen het zelf uitdrukt, de vorm van een soepterrine die bovenop

Inmiddels heeft Geelen een indrukwekkende lijst

een omgekeerde soepterrine staat. Maar soep

vrijstaande bronzen beelden in de openbare ruimte

kan er niet in, want ze zijn zo lek als een mandje. >>

25

SCHUNCK*

Een greep uit ons programma 2017-2018

Aad de Haas / Ahmed Kleige / Dolls’ House / Randland / Marius Packbier / Frank Havermans / Books&Bytes / The End Of The World As We Know It / Week van de alfabetisering / Lezing: Dmitrij Kapitelman / Festival van de Toekomst / Shakespearemiddag: Tom Lanoye / Beeldend Boek Biënnale: Thé Tjong-Khing / Cursus, de literaire film / cursus, De Schrijfclub / FUTURUM / RAAAF - The End of Sitting / Lezing LGOG / Kinderboekenweek / Lunchpauzeconcert / Boek!e Woek!e festival / nederland leest / 27EAP / Sax night / Koffieconcert / Concert Paluda / The Post-Industrials / Liza Wolters / Just Sing / musical / KERSTCONCERTEN / Atelier Heerlen / Concert Talentklas / Mies van der Rohe Award / Schrit_tmacher_Bildmacher / Femmy Otten / New Arrivals III / Voorspeelavond slagwerk / Boekenweek / HAFA solistenconcours / Nationale Museumweek / Jean Bernard Koeman / A.R. Hopwood - False Memory Archive / Concert “boven de 18” / Flamenco voorstelling: ‘Rosa Hermosa’ / Voorstelling SCHUNCK* Musicalklas /

Bongerd 18 Heerlen www.schunck.nl +31(0)455772200

zuiderlucht 8\2017

culture

’Ik probeerde het eerst met yoghurt.

Toen bleek dat ik 230 liter glazuur nodig had.’

Zonder titel (2016). De acht buisbeelden van Guido Geelen in de tuin van Kasteel Wijlre.

Sterker nog: eigenlijk lijken ze wel

Kleur is nog veel uitdrukkelijker het thema van de

beeld van Geelens hand geplaatst. Het is een

een beetje op een mandje. Van een

acht buisbeelden die in de tuin van Kasteel Wijlre

kluwen koord die verwijst naar het textielverleden

afstandje heeft de structuur iets van

te zien zijn. De buizen zelf zijn niets anders dan

van Tilburg en naar het museumgebouw, een

vlechtwerk. Kijk je beter dan blijken

stukken rioolbuis, zogenaamde gresbuis, van 1

voormalige wolspinnerij. Er sijpelt water doorheen.

ook de bokalen in feite stapelingen

meter doorsnede en 1 meter hoog. De blikvanger is

De aanwezigheid van water was een belangrijke

te zijn, in dit geval van miniatuur

het glazuur, die in dikke klodders, in warm paars,

vestigingsfactor voor de textielindustrie. Geelen

koeien, schapen en andere

in helder geel, in fel rood, in parelende linten en in

stelt vast dat er nog een paar kleinigheden aan het

boerderijdieren. “En altijd één

brede banen over de randen van de buizen stroomt.

beeld mankeren. “Het is precies geworden wat ik

boerinnetje!” voegt Geelen eraan

“Ik heb het eerst met yoghurt geprobeerd”, lacht

mij ervan had voorgesteld”, mompelt hij. “Maar ik

toe. Daar kunt u naar gaan zoeken.

Geelen. “Toen ik ging rekenen, bleek dat ik 230 liter

ben pas tevreden als het helemaal perfect is.“ ZL

Door de jaren heen heeft Geelen steeds teruggegrepen op de bokalen,

glazuur nodig had.”

De acht buizen in Wijlre staan losjes verspreid

soms om de stille tijd tussen twee

in het groen, als vergeten verfbussen. “Eerst had

grote projecten te overbruggen,

ik daar twijfels over”, zegt Geelen. “Of het wel zou

vaak ook om te experimenteren met

passen, of het niet zou ketsen met de omgeving.

glazuren en kleuren. Geelen: “Ik heb

Zoals de vrouwenfiguren van Niki de Saint Phalle,

al een paar keer gedacht: nu hou ik

die harde kleuren zijn zo agressief, daar heb ik

ermee op. Maar dan komt er toch

een geweldige hekel aan. Maar bij mijn buizen

weer iets dat ik niet van tevoren

werkt het, waarschijnlijk omdat het volledige

had kunnen bedenken. Neem de

kleurenspectrum erin zit.”

allerlaatste twee, net uit de oven:

Na afloop van het atelierbezoek rijden we naar

zulke felle kleuren, zoiets is nooit

het centrum van Tilburg. In de tuin van Museum De

eerder gemaakt!”

Pont is een paar dagen eerder een groot bronzen

Guido Geelen – Colouring. Van 16/7 t/m 12/11 in Buitenplaats Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl

27

culture

zuiderlucht 8\2017

BACK T THE 80SO

Vaarwel hippiejurk schouder o l hal vulling In onrustige tijden als deze neigen we naar terugblikken en romantiseren.

Naar de jaren tachtig bijvoorbeeld, met de veelkleurige opgewektheid van Rubiks kubus, de merchandise van Doe Maar en de aerobicplaat van Ron Brandsteder.

PAUL VAN DER STEEN, een tiener destijds, vult aan met andere herinneringen.

beeldbewerking ZL

28

M

zuiderlucht 8\2017

culture

et al die mensen die achteraf

introduceerden Van Kooten & De Bie het woord

het Krugerpark. Het bleef nog lang onrustig.

beweren dat ze in mijn geboortejaar

‘doemdenken’ in 1980.

1969 meehielpen om het

Dromen en regeren gingen niet langer samen. De

Met slechts een deel van de leerlingen hebben we ook ooit een paar uur gestaakt als protest tegen

Maagdenhuis te bezetten, hadden

gezellig aanrommelende moeder des vaderlands

de onderwijsbezuinigingen. “Deetman, je snapt

destijds waarschijnlijk makkelijk

Juliana maakte plaats voor haar zakelijke dochter

er geen reet van” was een lekker bekkende leuze.

tien bestuurscentra van de Universiteit van

Beatrix. Die had liever dat we “majesteit” tegen

Verder was het niet buitengewoon inspirerend om

Amsterdam bezet kunnen worden. Ik bedoel maar:

haar zeiden in plaats van “mevrouw”. In 1982 trad

op een doordeweekse dag in optocht door onze

verhalen over vroeger zingen zich soms een beetje

Ruud Lubbers aan met het eerste van zijn serie no-

woonplaats Oss te trekken. Bij het gemeentehuis

los van de werkelijkheid. Maar wie opgroeide in

nonsenskabinetten. De regering riep de jongeren op

stonden wat ambtenaren voor het raam. Het

de jaren zestig of zeventig van de vorige eeuw kan

om “niet bij tante Truus te blijven hangen” en zich er

kantoorpersoneel van anticonceptiepillendraaier

in elk geval wat vertellen. Over rebelleren tegen

op de arbeidsmarkt niet met “een jantje-van-leiden

Organon ging schuil achter spiegelglas. Deetman

ouders en de gevestigde orde. Over het vieren

vanaf te maken”. Sommigen bleven inderdaad lang

snapte er in de jaren na onze lange mars tegen de

van vrijheid en blijheid. Over het moment dat die

in een uitkering hangen, maar het aantal banen

macht nog steeds geen reet van.

ene legendarische lp uitkwam, die vervolgens

hield dan ook niet over. Pubers gingen naar school

wekenlang grijs werd gedraaid. Waarna al lang weer

zonder grootse ambities. Over rijk of beroemd

een volgend album met eeuwigheidswaarde was

worden, tegenwoordig veelgenoemde levensdoelen,

uitgekomen.

had in mijn herinnering niemand het.

Wat kun je daar met een tienertijd in de jaren

De ludieke protesten van eerdere jaren waren

tachtig tegenover stellen? Verrekt weinig.

ontaard in bloedige straatgevechten. “Is het hier

De eerste platen die ik tijdens mijn

oorlog?” stond er op een poster aan de muur

middelbareschooltijd door vrienden op een

op de studentenkamer van mijn oudere broer

cassettebandje liet zetten, waren van Paul Young,

in Nijmegen. Het was een verwijt aan ME en

Duran Duran en Spandau Ballet. Luisteren naar

autoriteiten, maar de kraakbeweging mocht eerlijk

zingende Barbiepoppen hoorde erbij in de

gezegd ook best wat aan zelfonderzoek doen. Ging

jaren tachtig, zelfs als je zoals ik thuis lp’s van

het toegepaste geweld niet wat te ver?

De verbeelding was niet langer aan de macht.

piekhaarpopgroepen als the Police en Madness had

Andere actieorganisaties professionaliseerden.

staan. Nog een geluk dat ik Kajagoogoo aan me heb

Organisaties als Greenpeace verspreidden slim de

voorbij laten gaan.

beelden van hun actievoerders in rubberbootjes.

Zelfs van korte kapsels zoals het mijne probeerde

Sympathisanten hoefden niet zelf mee te varen.

zelfs over de schoolfoto’s hangt een grauwsluier: jongens en meisjes met vormeloze kapsels in vormeloze truien en broeken.’

Aan het eind van het decennium leek alles op te

je in die tijd op de een of andere manier nog big hair

Het overmaken van geld voldeed. Of je speldde een

klaren, en ook aan het einde van je puberteit leek

te maken. Meer schijn dan zijn, was sowieso een

button op je kleding of etui. Overheden nodigden

alles minder problematisch dan voorheen. De kleur

beetje het motto van de jaren tachtig. Iemand die

de protestclubs ook steeds vaker uit om mee te

kwam terug, de Muur viel, het Nederlands Elftal

zich al te opzichtig breed maakte, kreeg de vraag of

praten bij de ontwikkeling van plannen. Zelfs de

won eens een belangrijke wedstrijd van de Duitsers

hij “zweren onder de oksels” had, maar ondertussen

meest radicale jongeren hadden activisme niet

en een duel later het Europees Kampioenschap. Tijd

rukten de schoudervullingen wel op. Zelfs onder

meer zo hoog op de agenda staan. Ze leken nog iets

voor nieuwe idealen? Mwah. Zelfs geëngageerde

het middel kreeg het silhouet horizontale accenten

meer in zichzelf gekeerd dan andere pubers, hulden

jongeren waren – al zouden ze dat nóóit toegeven

door middel van – o gruwel – de bandplooibroek.

zich in zwarte kleding, voorzagen de ogen met veel

— een beetje gehersenspoeld door de herhaalde

Aan het eind van het decennium droegen kakkers

eyeliner en luisterden naar The Cure en Joy Division.

mantra’s van Veronica en Ed Nijpels’ VVD: “Je bent

soms zelfs meerdere poloshirts (met opstaande

De jonge generatie leraren was linkser dan de

jong en je wilt wat” en “Gewoon jezelf kunnen

kraag!) over elkaar heen. De meiden onder

overgrote meerderheid van de leerlingen. Onze

zijn”. De grote wereld leek ook zonder ons

hen beschikten over meerdere riemen: eentje

docent Duits stak meerdere keren per schooljaar

over behoorlijk wat zelfreinigend vermogen te

klassiek voor rond het middel, alle extra riemen

een riedel af tegen de draconische maatregelen

quasinonchalant afhangend.

van de regering in Bonn naar aanleiding van het

beschikken. ZL

De tijden van overvloed keerden toen langzaam

geweld van de Rote Armee Fraktion. Wij konden

terug, maar de jaren tachtig begonnen toch echt

delen van de tirade op den duur mee playbacken

somber en grijs. Zelfs over de schoolfoto’s van toen

en begrepen in elk geval dat de leraar in kwestie bij

lijkt een grauwsluier te hangen: jongens en meisjes

de oosterburen vast een Berufsverbot zou hebben

met vormeloze kapsels in dezelfde vormeloze

gekregen.

truien en broeken. Het was crisis. De armoe viel

Eén keer toonden we als klas wel onze

niet te vergelijken met die van vijftig jaar daarvoor.

gezamenlijke verontwaardiging: twee

Maar de tijd van steeds maar meer was in elk geval

medeleerlingen hielden een spreekbeurt over Zuid-

verleden tijd. En veel stemde pessimistisch: de

Afrika, vermeden het woord apartheid en toonden

werkeloosheid, de wapenwedloop. Niet voor niets

vooral plaatjes van wild en ander natuurschoon in

De jaren 80. Doemdenkers en positivo’s.

Van 3/6 t/m 15/10 in Het Noordbrabants Museum in Den Bosch. hnbm.nl

29

design

zuiderlucht 8\2017

HET VERGETEN RIETVELDDORP

30

zuiderlucht 8\2017

design

Zelfs de inwoners beseften lange tijd niet dat ze in een openluchtmuseum van De Stijl woonden. Nergens vind je zoveel Rietvelds bij elkaar als in het Brabantse Bergeijk. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL ging op Rietveld-safari. “Ik bracht koffie, en lunch, want de vergaderingen duurden lang.�

Weverij De Ploeg in Bergeijk, de enige fabriek die Rietveld ontwierp. foto Bruns

31

design

zuiderlucht 8\2017

“Ik ben er trots op dat ik die man gekend heb.”

Gerrit Rietveld. foto Rietveld Schröderarchief/Centraal Museum Utrecht

Rietveld-bushokje. foto gemeente Bergeijk

Andre, Donald Judd kwamen

T

vergaderen over de bouwplannen voor een nieuw

grande dame van het modernistisch tuinontwerp,

in de jaren vijftig en zestig

fabriekspand. Slenders koestert de herinnering.

die de rechte lijn en de haakse hoek van De Stijl tot

regelmatig naar Bergeijk.

“Rietveld was een aardige man, hij groette mij

fundamenten van haar werk had gemaakt. De Ploeg

Daar bezochten ze ontwerper

altijd. Hij was al wat ouder, een beetje corpulent

wilde het beste voor de arbeiders: een fabriek vol

en kunstverzamelaar Martin

ook. Mien Ruys was een struise vrouw, eenvoudig

daglicht, omringd door een tuin waarin ze konden

Visser die werkte voor

gekleed. Ze zaten in het voorkantoor, met Piet

wandelen en lunchen. De gedachte was: wie dag in

meubelbedrijf ‘t Spectrum,

Blijenburg en mijnheer Van Daalen, de grote bazen,

dag uit de mooiste stoffen moet maken, kan dat het

een dochteronderneming van

met stapels stalen van Ploegstoffen op het bureau.

beste doen in een omgeving die óók schoonheid

De Ploeg, en met zijn vrouw

Ik bracht koffie, en lunch, want de vergaderingen

ademt.

woonde in een door Rietveld

duurden lang.”

Amerikaanse minimalisten in Bergeijk De grote Amerikaanse minimalisten Sol LeWitt, Carl

oen ze 18 jaar was, schonk Lucy Slenders,

Dat ze Rietveld vroegen is niet zo gek: hij was de

nu 81, koffie in voor Gerrit Rietveld.

Nederlandse voorman van het Nieuwe Bouwen,

Hij kwam vanaf 1954, samen met

en zijn idealen van licht, lucht, rechtlijnigheid en

tuinarchitecte Mien Ruys, regelmatig naar

ruimte pasten perfect bij De Ploeg. Rietveld werkte

Bergeijk om met de directie van Weverij De Ploeg te

nauw samen met tuinarchitecte Mien Ruys, de

En het is waar: het is een feest om rond te lopen door het fabriekspand. De ruimte is weldadig,

ontworpen woonhuis. Het echtpaar zorgde er ook voor

Rietveld, van wie Lucy op dat moment niet wist dat

dankzij de hoge, halfronde sheddaken waardoor

dat ze hun werk voor Europese

hij de man van de rood-geel-blauwe stoel was - dé

het licht binnenvalt en de glaswanden die zicht

verzamelaars en musea

meubelmaker en architect van De Stijl - had nog

bieden op het omringende groen. In 2007 verliet De

konden laten uitvoeren bij het

nooit eerder een fabriekspand ontworpen toen De

Ploeg het pand, en na tien jaar leegstand en verval

Bergeijkse metaalbedrijf Nebato.

Ploeg hem benaderde. De stoffen uit Bergeijk waren

is het grondig gerenoveerd door het Eindhovense

In de achtertuin van Huis Visser,

toen al hard op weg legendarisch te worden. De

architectenbureau diederendirrix. Nieuwe

inmiddels een rijksmonument,

Ploeg was huisleverancier van top-meubelmerken

gebruiker is Bruns, een Bergeijks familiebedrijf

staat nog altijd een betonnen,

als ‘t Spectrum en Gispen, en in 1958 stoffeerden ze

dat voor musea en science centers over de hele

trap-achtig kunstwerk van Sol

het nieuwe hoofdkantoor van de Verenigde Naties

wereld complete inrichtingen maakt. In de

LeWitt.

in New York.

timmerwerkplaats, waar het geluid van zaag- en

32

zuiderlucht 8\2017

design

schuurmachines vrolijk stemt, staan grote, kleurrijke figuren klaar, voor het LEGO House in Denemarken. Directeur Jan Burgmans wijst op de typische Rietveld-details in het gebouw: de originele kleuren op de magazijndeur, de grijstinten aan de binnenkant van de gewelfde daken, de hoger gelegen ‘bazenkamertjes’; zelfs de smalle stalen deurstijlen zijn in originele staat teruggebracht.

Ik spreek een paar mensen die hier werkten toen er nog weefgetouwen en verfbaden stonden, en de magazijnen vol rollen Ploegstoffen lagen. Siemen Scheer begon er in 1970, werd al gauw bedrijfsleider, en bleef dat tot zijn pensionering in 2002. Hij herinnert zich de ongelooflijke herrie die de weefgetouwen maakten, de hangjeugd die met brommers over de gazons scheurde, de huisvrouwen die elkaar de lappen uit de handen probeerden te rukken tijdens de ‘Lappendagen’, wanneer restanten

Straatklok van Rietveld, met tuin van Mien Ruys. foto gemeente Bergeijk

van stoffencollecties werden verkocht. Ook herinnert hij zich dat er mensen, vooral uit het buitenland, rondleidingen kregen door het gebouw, omdat het van Rietveld was. Zelf

ergens rond 2005 toevallig een zwart-wit-kopietje

schilderde het meubilair in Mondriaanmotief. Lucy

stond hij daar niet bij stil. Hij moest de fabriek

bij de VVV zag liggen, ontdekte ik het verhaal van

Slenders vindt het prachtig, alles wat ze, lang na

draaiende houden, de steeds heviger wordende

Rietveld en Ruys.”

de kopjes koffie en de gesmeerde broodjes, geleerd

concurrentie het hoofd zien te bieden.

Twee jaar later richtte hij de stichting Rietveld

heeft over Rietveld en De Stijl. “Ik heb buiten op

& Ruys op, en nu zet hij samen met andere

mijn gevel nu ook die kleuren, rood geel en blauw,

in 1965 op de exportafdeling te werken. Ze

Bergeijkenaren en de gemeente het erfgoed op de

als een eerbetoon aan Gerrit Rietveld. Ik ben er trots

nam telefonische bestellingen aan, maakte

kaart. “De renovatie van De Ploeg valt door een

offertes, kletste met haar vriendinnen op

gelukkig toeval samen met het 100 jaar De Stijl-

op dat ik die man gekend heb.” ZL

de administratie. Haar vader vond die

jaar, en zo komt alles in een stroomversnelling. De

bolsjewieken van De Ploeg maar niks, met hun

toeristen beginnen ook te komen.”

Jules Bolkestein kwam als zestienjarig meisje

verdachte socialistische idealen. Zelf had ze

We lopen langs het Rietveld-bushokje, met glas

er geen problemen mee; ze werkte er graag en

in de kleuren van De Stijl, en dan het bos in, op

vond de fleurige stoffen mooi. Ze was slank, dus

weg naar de woning die Rietveld ontwierp voor

uit de negentig centimeter brede stof kon ze

Roelof van Daalen, één van de ‘grote bazen’ van

prima jurkjes naaien. In de pauzes wandelde ze

De Ploeg. Het zandpad voert langs een maïsveld,

graag door het park. Maar van Gerrit Rietveld of

en dan staan we voor een hek en turen naar het

Mien Ruys had ze toen nog nooit gehoord.

huis. Een bungalow met veel glas, omringd door

R

een tuin van Mien Ruys. Edwin wijst naar een ietveld en Ruys lieten nog meer sporen

rijtje deuren: “Rietveld ontwierp voor iedere

na in Bergeijk. Met kunsthistoricus

kinderslaapkamer een eigen deur, die direct op de

Edwin van Onna, schrijver van het boek

tuin uitkomt. Binnen is bijna alles nog in originele

Modernisten in Bergeijk, wandel ik van de fabriek

staat: de individuele kastjes in de hal, een gek

naar de straatklok: een markant, uit zwart-witte

smal deurtje tussen de keuken en de woonkamer,

vierkanten opgebouwd geval met maar liefst

zelfs de handgreepjes van de keukenkasten.” De

vier wijzerplaten. Van Rietveld, met een kleine

familie Van Daalen gebruikt het huis nu nog als

Ruys-tuin er omheen. “Pas sinds een paar jaar

vakantiewoning, maar Van Onna hoopt dat het op

worden de mensen in Bergeijk zich bewust

den duur wordt opengesteld als museumwoning.

van het erfgoed hier. Nergens in Nederland is

Bergeijk loopt inmiddels warm voor Rietveld en

er zo veel van Rietveld op één plek bij elkaar,”

Ruys. Op vrijwel alle etalageruiten in het centrum

vertelt Van Onna. “Ik woon al twintig jaar in

prijkt het ‘Rietveld in Bergeijk’-vignet in De Stijl-

Luyksgestel, vlakbij Bergeijk, maar pas toen ik

kleuren, een horecaondernemer aan het kerkplein

RIETVELD RE_NEWED. Met werk van o.a. Studio Job, Sigrid Calon en Studio RenS, in bezoekerscentrum De Ploeg.

Voor een Rietveld Safari en een Wandel in Bergeijk-app, ga naar de VVV Bergeijk of rietveldbergeijk.nl

De Stijlparade. Een buitenexpositie van 500 designstoelen van Piet Hein Eek, Nacho Carbonell, Jurgen Bey, Antwan van Delft e.v.a..

Van 19/8 t/m 27/8 in het park bij De Ploeg.

‘t Spectrum. Geschiedenis van een meubelfabrikant. Van 22/7 t/m 30/9 in Kempenmuseum De Acht Zaligheden in Eersel. achtzaligheden.nl

33

edits

zuiderlucht 8\2017

Moment uit de opening van het Fashionclash Festival 2017 (29 juni). foto Team Peter Stigter

34

zuiderlucht 8\2017

Mode is zoveel meer dan een loopje op de catwalk, vindt het Maastrichtse collectief Fashionclash.

STAN VAN HERPEN

sprak met de oprichters, die mode met maatschappelijke relevantie willen tonen. “We zijn nog steeds goede vrienden.

Misschien wel omdat geld geen issue is.”

edits

Mode als verleidelijk engagement H

ij weet het: de modewereld wordt niet altijd gezien als de meest maatschappij­

bende van Fashionclash hier net is aangespoeld.

Daarom geloof je het ook makkelijk als twee van

bewuste sector. Terwijl juist mode

de drie directeuren van modefestival Fashionclash

zich volgens hem zo goed leent voor

- Branko Popovic en product-vormgever Laurens

engagement. Branko Popovic (Zagreb, 1983) zal het

Hamacher (Eupen, 1984) - zeggen dat ze weinig op

meer dan eens zeggen: mode gaat over mensen, en

hebben met status. Popovic: “We zijn een familiaire

over de psychologie van het menselijk gedrag. Je

organisatie, ik denk dat we zo ook bekend staan in

kleedt je aan ’s ochtends, en vanaf het moment dat

het modewereldje. We horen het ook van mensen

je de deur uitstapt, communiceer je via je kleding -

van buiten de modewereld: ik heb niks met mode,

al dan niet bewust - met de mensen om je heen.

maar bij jullie voel ik me thuis.”

Mode, bedoelt Popovic te zeggen, zegt veel over

Nawie Kuiper, Laurens Hamacher en Branko

de psychologie van het menselijk gedrag. “Daar

Popovic tien jaar geleden met het Fashionclash

komt bij: kleding is voor veel mensen verleidelijk.

Festival. Net afgestudeerd aan de Maastrichtse

En het is laagdrempelig, veel mensen zien het

kunstacademie beseften ze dat ze vier jaar lang

niet als cultuur. Terwijl wij ze via de mode juist

vooral hadden geleerd autonoom te werken; van

wel cultuur bieden.” Hij wil aandacht voor het

de zakelijke kanten van het modevak wisten ze

engagement in de mode. Kijk bijvoorbeeld naar het

niks. Een modescene met collega’s bij wie ze te rade

afstudeerproject van Pleun van Dijk, Reborn, dat een

konden gaan, ontbrak in Maastricht. Geen wonder

ethische reflectie wil zijn op de voortschrijdende

dat de meeste jonge ontwerpers meteen na hun

mogelijkheden om ons lichaam met technische

studie subiet naar Amsterdam holden. Maar Nawie,

mogelijkheden te modificeren. Popovic: “We

Laurens en Branko besloten te blijven.

Nonchalant, een tikkeltje naïef zelfs, zo begonnen

willen mode optimaal inzetten om een dialoog

Ze kwamen met het idee voor een jaarlijks

over maatschappelijke onderwerpen tot stand te

modefestival, Fashionclash. De bezoekersaantallen

brengen.”

bij de eerste editie in 2009 vielen nog wat tegen,

Mode heeft bij niet-ingewijden een imago

maar bij de tweede editie was het raak. Mede ook

van glamour, schone schijn en pronkzucht. Bij

vanwege het internationale profiel, met jonge

Fashionclash weten ze dat beeld – al oogt het niet

ontwerpers uit elf verschillende landen. Laurens

als een bewuste keuze - direct bij binnenkomst te

Hamacher: “Wij hadden vooral behoefte aan een

ontkrachten. De weg naar de burelen leidt over een

plek om ons werk te tonen. En die behoefte bleek

antieke, scheefgezakte trap, langs lege archiefkasten

bij meer jonge ontwerpers te leven, ook in andere

en andere zooi, door een geur van belegen stof. Op

landen.”

het kantoor zelf overheerst de nonchalance; alsof de

>>

35

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

ben ik een dier Expositie

11 jun t/m 20 aug locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

verbinding, de reis van 700 tassen Expositie

11 aug t/m 30 okt locatie: Museum De Domijnen, Historie en Archeologie Kapittelstraat 6 Sittard

ecovention europe

Expositie

3 sep t/m 7 jan locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst Ligne 5, Sittard

Museum De Domijnen Historie en Archeologie Kapittelstraat 6, Sittard

zuiderlucht 8\2017

edits

personeelslasten en het talent­ontwikkelings­ programma.”

Popovic: “Mensen denken vaak dat wij zoveel subsidie krijgen, maar ik vind dat wel meevallen. De gemeente investeert per jaar ongeveer een miljoen euro in modestad

Branko Popovic(L) en Laurens Hamacher. foto's Sem Shayne

Maastricht. Het beeld bestaat dat dat geld naar ons gaat, maar dat is niet zo. We hebben

Wat is de huidige positie van Fashionclash nationaal en

enkele jaren in Maastricht hun eigen boetiek

voor alle activiteiten samen, inclusief

internationaal?

kunnen openen.”

Fashionclash en het Forza Fashion House, een totaal jaarbudget van zo’n 500.000 euro.”

Popovic: “We zijn natuurlijk geen Paris Fashion Week of Karl Lagerfeld, maar in de internationale scene van de

Droom eens wat wilder…

jonge ontwerpers en de talentscouts kennen ze ons. De

Hamacher: “Dan zie ik een grote eigen

Waar komt dat imago van big spender dan

kwaliteit van de ontwerpen is hoog, de internationale pers is

werkplaats, met allerlei machines, met

vandaan?

aanwezig. Toen wij afstudeerden, was er helemaal niets. We

zeefdrukfaciliteiten en 3D-printing. Met

Hamacher: “Volgens mij hebben onze

waren al blij als een journalist van De Limburger naar onze

ontwerpers en ambachtsmensen, ook uit

activiteiten een erg professionele uitstraling.

afstudeerpresentatie kwam kijken. Nu zijn er bij Fashionclash

het buitenland, die specifieke technieken

Dan denken mensen al snel dat er wel veel

tientallen journalisten uit de hele wereld. Je ziet ook dat

inbrengen. Een plek waar ontwerpers zowel

geld achter zal zitten.”

andere mode-organisaties in het buitenland steeds meer

geïnspireerd worden als zelf hele collecties

naar ons kijken. Daarom is het belangrijk dat we ons blijven

kunnen produceren.”

Zullen Fashionclash en het Fashion House ooit financieel op eigen benen kunnen staan?

vernieuwen.”

Hoeveel designers willen jullie bedienen?

Hamacher: “We zijn natuurlijk ook een

Waarom kijken ze naar jullie?

Popovic: “Ik denk aan een harde kern

soort evenementenbureau. Met de ervaring

Hamacher: “Bij ons gaat het niet om de mode alleen. We

van enkele tientallen ontwerpers, met

die we hebben kun je meer doen dan

plaatsen mode voortdurend in een context, en dat is meestal

daaromheen een schil van vijftig à honderd

alleen het festival organiseren. We zijn de

een geëngageerde context. Als we mode tonen, vertellen

designers.”

mogelijkheden nu aan het onderzoeken.”

we ook een verhaal, zodat de kijkers begrijpen wat ze

Hamacher: “We hoeven vanuit hier geen

Popovic: “We zoeken naar alternatieve

zien. Daarbij maken we graag gebruik van verschillende

honderd mensen te gaan begeleiden. Ik

geldbronnen, maar het moeten geen

disciplines. Van theater, performances, beeldende kunst.

begeleid er liever elk jaar vijf intensief, zodat

activiteiten zijn die te ver afstaan van onze

Misschien stappen we wel helemaal af van de manier waarop

ze hopelijk over een paar jaar een succesvol

identiteit.”

je mode normaal presenteert en zie je bij ons uiteindelijk

eigen bedrijf hebben.”

Hamacher, resoluut: “Onze creatieve identiteit is de ziel waar alles uit voorkomt. Als die

helemaal geen catwalk meer.”

verdwijnt dan hoeft het voor mij niet meer.”

Popovic: “Op de openingsavond van Fashionclash was

Is er wel genoeg aanwas van jong talent?

nauwelijks mode te zien. We focussen ons steeds meer

Want dat wil wel eens een probleem zijn

op het menselijk lichaam, de relatie van de mens in een

in de mode, maar ook in andere culturele

Enig idee waarom jullie het al tien jaar met

vormgegeven wereld en de rol die mode daarin speelt.

sectoren.

elkaar uithouden?

Engagement is daarbij belangrijk, en de manier waarop mode

Popovic: “Ik zie een duidelijke groei. Tien

Hamacher: “We zijn de afgelopen tien jaar

een bijdrage kan geven aan zingeving.”

jaar geleden kon ik amper vijf veelbelovende

bijna één geest geworden; ik had eigenlijk

I

talenten noemen hier, nu zijn dat er twintig.

niet eens bij dit gesprek hoeven zijn.”

n 2010 ontstonden ook de eerste ideeën voor een continue,

Maar het gaat mij niet alleen om de getallen.

Popovic: “We zijn alle drie erg verschillend,

fysieke locatie, dat moest gaan fungeren als het kloppend

Als elk jaar één goede ontwerper zegt: ik

maar wat ons bindt is dat we allemaal

hart voor modetalenten van de Maastrichtse modescene.

blijf hier, dan zou ik dat prachtig vinden.

oprecht van mensen houden. Het klinkt

Een maand geleden opende na zeven jaar de deuren van het

Dan heb je over twintig jaar een community

naïef waarschijnlijk, maar we willen op onze

Forza Fashion House, op de tweede verdieping van het LAB-

opgebouwd.”

manier wat bijdragen aan een betere wereld.

En we zijn ook tamelijk bescheiden volgens

gebouw in het Sphinxkwartier. Het ideaalplaatje dat ze met het Fashion House voor ogen hebben, is niet zo ingewikkeld.

Hoe wordt Forza Fashion House

mij, en niet zo met geld bezig. We zijn nog

Het drietal wil een ‘mode community’ opbouwen rondom

gefinancierd?

steeds goede vrienden, dat zegt ook wel wat.”

talentvolle jonge ontwerpers en, vooral, hen helpen goede

Hamacher: “Voor het Forza Fashion House

Lachend: “Misschien wel omdat geld geen

ondernemers te worden. Met workshops, masterclasses,

hebben we jaarlijks een budget van 80.000

netwerken, presentatieplekken. Met ateliers, een showroom

euro. Dat wordt deels opgebracht door de

issue is.” ZL

en het kantoor van henzelf. Ze willen ontwerpers helpen

gemeente, en deels door onze sponsor,

een start te maken met opdrachten van bedrijven in de

het bedrijf Forza Asset Management (een

regio. Branko Popovic: “Dat maakt het voor een ontwerper

vermogensbeheerder, SvH). Die 80.000

aantrekkelijk om hier te blijven. Zodat ze dan bijvoorbeeld na

euro besteden we voornamelijk aan

forzafashionhouse.nl fashionclash.nl

37

edits

zuiderlucht 8\2017

De voorkeur van...

Jackie Smeets

Krijgen wat je niet verwacht

K Blendr & Filtr

raaiende hanen, katten, ezel,

contact volledig verloren, daar ga

geiten. In de schommelbank

ik niet meer naar toe. Geef mij maar

hangt Jackie Smeets, cultuur-

een supermoderne bewerking van

en talentmakelaar bij productiehuis

jonge makers dan een pretentieus,

VIA ZUID. Haar familie bewoont

klassiek gebleven stuk. Als ik het

al generaties Op Kapittelsbos, een

mooi móet vinden, laat dan maar.

boerderij in het Midden-Limburgse

Dat is recalcitrant ja. Hier in de

dorpje Grathem. “Misschien wil ik het

schuur hadden we een concert van

leven wel als een grote roman kunnen

Strijbos & Van Rijswijk, heel mooi

zien en beleven.”

en intiem. Ze speelden met lucht en

mode _“Ik kom misschien

een blaasbalg. “Ik dacht dat we naar een accordeonconcert gingen”, riep

heel nonchalant over, maar ik

mijn vader. Geniaal, krijgen wat je

ben ontzettend ijdel. Dus als ik

niet verwacht. En mooi als je andere

kleren koop dan is het meestal

mensen daar ook ontvankelijk voor

zo’n act nodig, en die van jullie zit tenminste niet in het Witte Huis.”

merkkleding en die combineer ik

kunt maken. Al blijft dat zoeken.”

Eddie Vedder tijdens zijn optreden in Amsterdam als hij hoort dat de Toppers op

dan met tweedehands of vintage

hetzelfde moment in de Amsterdam Arena optreden.

dingen. De laatste jaren kies ik vooral

muziek _ “Op mijn zeventiende

Scandinavische merken als Acne

reisde ik met een tante vijf weken

EDDIE VEDDER & THE POPPERS _ “The Poppers? Elk land heeft

DEFINITIEF GEEN LEUGENAAR _ “Ik kan definitief zeggen dat

Studios, Hope of Gustav. Ik hou erg

naar een oom die priester was in

de president geen leugenaar is.”

van ritsjes en andere details, die

Tanzania. Dat was mijn kick off op

Breaking news van Witte Huis-woordvoerster Sarah Huckabee Sanders na de

anderen waarschijnlijk niet eens

cultureel gebied. De Afrikaanse

hoorzitting van ex-FBI-baas James Comey.

opvallen. Met mijn beste vriendin,

muziek is mijn basis. Ik heb helemaal

die twee jaar geleden overleed, ging

niks met de Beatles, Stones,

ik steevast na het Limburg Festival

Springsteen of U2, dat is me allemaal

beschermen wordt zij stukje bij beetje afgeschaft.”

kleren kopen in Maastricht. Meestal

te wit en te hoekig. Bovendien kan ik

Sheila Sitalsing in de Volkskrant over de internationale veiligheidsobsessie

kocht ik meer dan haar.”

op die muziek niet dansen. Geef mij

WELKE OPEN SAMENLEVING? _ “Om de open samenleving te waardoor we allemaal op geprivatiseerde terroristenlijsten kunnen staan.

OVERBODIG & VERGETEN _ “Staken lijkt me voor een schrijver de

“Ik heb het van mijn moeder denk ik, die draait haar hand niet om voor een jas van vijfhonderd euro. Als ze cash

maar soul en funk; het plezier moet er vanaf spatten.”

“In de jaren negentig nam iemand

beste manier om je eigen overbodigheid aan te tonen en in de vergetelheid

geld had gebeurd voor de varkens,

me mee naar een galerie in Goirle

te raken.”

ging ze een paar keer per jaar shoppen

waar de Amerikaanse Meredith

Columnist Max Pam zit er weer eens naast bij de schrijversstaking bij Atlas

in de beste damesmodezaken in

Monk een soort privé-concert gaf. Ze

Contact na het voorgenomen vertrek van uitgeefster Mizzi van der Pluijm.

Roermond. Mijn vader niet, die gaat

speelde er op een keyboardje voor

al honderd jaar naar Modecentrum

twintig man. Ik had nog nooit van

Frans Theelen in Roggel.”

haar gehoord maar ben haar altijd

EEN SNICKER ZONDER PINDA’S _ “Uitgevers zijn schurken.

Mizzi ook. En dat is goed. Een betrouwbare uitgever is als een Snicker zonder pinda’s. Zet dat maar op een tegeltje.”

theater “Via de festivals en het

Peter Buwalda over dezelfde schrijversstaking.

straat- en locatietheater ben ik in

blijven volgen. Misschien omdat ze veel religieuze en etnische klanken bewerkt.”

het wereldje gerold. Heb heel veel

“Toen ik vier jaar geleden een

van de Dogtroep gezien, Vis à Vis,

hersenbloeding kreeg en ik hele

naar de bomen gekeken en gedacht: als mens moeten we onze eigen

The Lunatics; ik ging naar Oerol, het

dagen op de bank doorbracht, heb

‘natuur’ maken, niet námaken. Dat is het unieke van de mens, dat ik mijn

Nazomerfestival, de Boulevard en de

ik de muziek herontdekt: Arvo Pärt,

eigen nieuwe wereld kan maken. Iets nieuws.”

Parade. Iedereen heeft het altijd over

Caetano Veloso, Anouar Brahem en de

Kunstenaar Ad de Jong legt uit waar leven en kunstenaarschap overeenkomen.

de katholieke roots als oorsprong van

Canto Ostinato van Simeon ten Holt

het theater. Ik niet. In de kerk zitten

heb ik wel honderd keer beluisterd.

met natte haartjes was voor mij een

Daar werd ik heel rustig van. Muziek

bepaalde staten dat de eigen aard verloren zou gaan en dat de kleurrijke

moment van bezinning. Ik heb er

komt bij mij heel direct binnen.

mensheid één grijze soep zou worden. Hoe meer vermenging, hoe sterker

hooguit de waardering voor rituelen

Jacqueline du Pré in de opening van

de eigen aard!”

en Gregoriaanse muziek opgedaan.”

Celloconcert in e mineur van Edward

EIGEN NIEUWE WERELD _ “Piet Mondriaan heeft nachtenlang

EIGEN AARD IS GOUD WAARD _ “Hoe dom is de angst van

Joseph Roth beschreef bijna honderd jaar geleden de “fantastische rassenvermenging” in de Zuid-Franse steden.

38

“Met grote gezelschappen als Toneelgroep Amsterdam ben ik het

Elgar: bof, dat gaat meteen naar mijn buik.”

zuiderlucht 8\2017

edits

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Jackie Sm ee het Braba ts (Grathem, 1964) nts werkte als journalist productieh Dagblad en is cult bij uu ui en recreati s VIA ZUID. Ze is oo r- en talent­makelaa eve ondern r bi k eigenaar eming Op van cultur j Kapittelsbo ele s.

Boeken top 10

Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is belangrijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres:

1 — Alfred Birney

boeken _ “Op de boerderij was

film _ “Het valt me op dat

het altijd druk, we zijn voor een deel

jonge makers weer terugvallen op

opgevoed door een buurvrouw die

filmmakers uit mijn studententijd,

zelf geen kinderen had. Zij bracht

zoals Jim Jarmusch of Andrei

me in contact met de buitenwereld.

Tarkovsky. Stilte en stilstaan

Ik was de eerste thuis die met mes

zijn actuele thema’s. Een jonge

en vork ging eten, de eerste die

maker zei onlangs tegen me dat

biefstuk stroganoff of kalfszwezerik

vrijwel iedereen in haar omgeving

at. Ik werd de snob van de familie

kampt met depressiviteit. Dat

genoemd. Ik vind alles wat anders of

had volgens haar te maken met

nieuw is interessant.”

de overprotectie van ouders, die

“Ik was vijftien toen ze stierf, dat

prinsen en prinsesjes maken van

was echt een shock. Bij wijze van

hun kinderen. Jonge theatermakers

rouw ben ik gaan lezen over het

reflecteren daar op. Ik las laatst

boeddhisme. Ik las ook alles van

dat ouders in de speeltuin elke

Herman Hesse. De Amerikaanse

achttien seconden naar hun kind

schrijver Robert M. Pirsig is net

kijken. Je gunt ze een boerderij.

overleden, het krantenknipseltje van

Wij hebben vroeger allemaal wel

zijn dood heb ik in Zen en de kunst

eens in de beek gelegen, terwijl

van het motoronderhoud gestoken.

we niet konden zwemmen. En de

Echt een bijbeltje voor me. Ik ben ook

grootste pestkop sloeg ik op zijn

motor gaan rijden. Die filosofische

bek. Nu komen de politie en de

blabla, ik snapte er niet veel van, maar

kinderbescherming erbij. Laat ze af

ik vond het fantastisch.”

en toe toch eens lekker matten.”

beeldende kunst _

EMILE HOLLMAN

“Beeldende kunst raakt mij nooit zo diep als film, muziek, literatuur of theater. Ik heb het altijd moeilijk gevonden. Ik ging nooit naar musea, doe het nog steeds niet snel uit mezelf. Ze geven me te weinig context of houvast. Al vormen Insel Hombroich in Neuss of De Pont in Tilburg daar een uitzondering op.

Misschien omdat ik daar makkelijk toegang vind tot de kunst. Van Anish Kapoor en Bill Viola bijvoorbeeld.

Of die gang van honingmuren van Wolfgang Laib. Misschien heb ik beleving nodig om mijn verbeelding te prikkelen.”

The Missing Inks

De tolk van Java (-)

2 — Karin Slaughter Goede dochter (-)

3 — Benedict Wells Het einde van de eenzaamheid (9)

4 — Jeroen Olyslaegers Wil (-)

5 — Jo Nesbø Dorst (-)

6 — Yuval Noah Harari Sapiens (6)

7 — Nicci French Zondagochtend breekt aan (3)

8 — Stefan Hertmans De bekeerlinge (-)

9 — Marcia Luyten Het geluk van Limburg (10)

10 — Arundhati Roy Het ministerie van Opperst Geluk (-)

D

e neiging om boekverkopen te vangen in top-tien-noteringen stamt uit de tijd dat boekverkopers het effect van muziek-hitparades doorkregen. Hitlijsten stimuleren de verkoop.

Waarom ook wij een jaar geleden met deze ZL Boekentoptien begonnen? Het interessantste argument leek ons de kans om uit de overzichten van de deelnemende boekhandels de verschillen te zien tussen Nederlands en Vlaams leesgedrag. Tot opzienbarende uitkomsten heeft dit (nog) niet geleid, of het zou moeten zijn dat Engelstalige literatuur in Vlaanderen eerder aanslaat dan in Nederland.

Kwestie van beter talenonderwijs? Dat Jeroen Olyslaegers en Stefan Hertmans deze maand hun come back maken, komt waarschijnlijk door de Vlamingen die deze boeken in hun vakantiekoffer stopten. Eveneens regionaal is de klassering van Het geluk van Limburg van Marcia Luyten, die een jaar lang niet uit deze lijst is verdwenen. Dat boek is meer dan een bestseller, het is een evergreen. (WS)

Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Stan van Herpen 0031 6 18148859 s.vanherpen@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Dieter van den Bergh, Daan Borrel, Judith Boessen, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Mars van Grunsven (New York), Emile Hollman, Rowland Jones, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Harald Merckelbach, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Ronald Rovers, Sjeng Scheijen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Thomas Snoeijs, Annemarie Staaks, Richard Stark, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / ontwerpburo bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele

Distributie:

verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen

Ursem Koeriers Venlo

(Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis

—

(Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

ISSN: 1875-7146

39

SOUND SILENCE Muziektheater: PellĂŠas et MĂŠlisande Claude Debussy, Sylvain Cambreling, Krzysztof Warlikowski, Barbara Hannigan vanaf 18 augustus 2017: Jahrhunderthalle Bochum

Festival der kunsten