Jeroen #5

THEATERTIJDSCHRIFT VOOR DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN JAARGANG 3 NUMMER 2 SEPTEMBER 2017

ANGELA SCHIJF

‘ELK TONEELSTUK GAAT OVER DE LIEFDE’ BRUNO VANDENBROUCKE ++ JEROEN SMIT ++ LEBBIS ++ MARK ERKENS DANNY RONALDO ++ SIEN VANMAELE ++ JAN DOMS ++ CISKA VANOYLAND ++ ED WUBBE ARJAN ERKEL ++ SERVÉ HERMANS & MICHEL SLUYSMANS ++ JACQUELINE KERKHOF

WIJ ZIJN JEROEN

Het Parktheater in Eindhoven biedt jaarlijks een internationaal theaterprogramma met vierhonderd voorstellingen in de genres toneel, muziek, dans, cabaret en familie. In het gebouw, gelegen naast het Stadswandelpark, bevinden zich drie theaterzalen, een gezellig theatercafé en een restaurant.

De Warande is een cultuurhuis in Turnhout met een breed programma van theater, muziek, dans, expo, familievoorstellingen, circus... Naast Belgisch talent staan er door de unieke infrastructuur ook bekende internationale artiesten op het programma. In de grote Expozaal kan je daarbovenop boeiende tentoonstellingen ontdekken.

logo CCHa

Als open huis voor woord, muziek, dans en beeld kiest CCHA voor kunst als een dynamische ontmoetingsruimte tussen artiest(en) en publiek(en), houden we een vinger aan de maatschappelijke pols, ondersteunen we kunstenaars, verwelkomen we iedereen, in het bijzonder de jonge bezoeker, en bouwen we samen met (boven)regionale partners aan een brede stedelijke culturele context.

De philharmonie zuidnederland is een waardevol en flexibel symfonieorkest in de regio Zuid-Nederland en daarbuiten.

Het orkest voert het volledige symfonische repertoire uit en maakt zich sterk voor innovatie met vernieuwende cross-over programma’s én door de verbinding met het bedrijfsleven te zoeken.

Ook educatie vormt een wezenlijk onderdeel van het orkest. Kinderen van alle leeftijdsgroepen kunnen van dichtbij kennismaken met de kracht en magie van muziek

Schouwburg De Domijnen Sittard-Geleen is onderdeel van cultuurorganisatie De Domijnen.

Als centrum van de Westelijke Mijnstreek ligt de focus op: jeugd- en familie theater, talentvolle cabaretiers, middel-of-the-road muziek. De schouwburg is ook het podium voor de amateurkunsten. Er is veel aandacht voor (lokaal) talentontwikkeling. Er zijn geregeld andersoortige activiteiten, zoals: schijversontmoetingen en lezingen.

Ook het filmhuis is onderdeel van Podium De Domijnen.

© visionandfactory april 2006

VIA ZUID, talentmakelaar en co-producent in de podiumkunsten, steunt nieuw talent op weg naar de professionele beroepspraktijk. In en vanuit Limburg. Dat is een avontuur dat alleen slaagt in samenwerking met publiek én tal van partners.

In gezamenlijkheid komen zo verrassende, vaak multidisciplinaire projecten tot stand. Volg de nieuwe makers vanaf het prille begin!

Bodosz Uitgevers leveren ideeën, concepten en adviezen. Maatwerk in communicatie op basis van meer dan tien jaar ervaring en persoonlijke netwerken in de euregio, Vlaanderen en ZuidNederland.

De voormalige mijngebouwen in Winsterslag zijn getransformeerd naar een creatieve hotspot. In C-mine cultuurcentrum kan je een volledig jaar genieten van concerten, expo’s, theater, dans, literatuur, vorming, festivals en veel meer. Splinternieuwe zalen, een exporuimte, vergaderzalen en een gezellige brasserie, de ideale plek voor een avondje uit.

THEATERTIJDSCHRIFT VOOR DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN JAARGANG 3 NUMMER 2 SEPTEMBER 2017

EN VERDER 5

STEEK-ER-WAT-VAN-OP-THEATER

8

BOUWEN EN BADEN OP ZIJN ROMEINS 2.0

10 12

DEZE KEER IN JEROEN

6 18

IN HET HOOFD VAN DE MILITAIR Bruno Vandenbroecke speelt alle rollen even gemakkelijk

HEEFT HET CIRCUS NOG TOEKOMST? Danny Ronaldo over zijn beroemde familie

24

DANSEN TUSSEN LEVEN EN DOOD

26

COLUMN VAN ACTRICE ANGELA SCHIJF

Jan Doms over de Malerwanderweg

‘Elk toneelstuk gaat over de liefde’

38

LESJES LEREN IN HET THEATERPLUCHE

44

VERDI MEEBLÈREN IN SITTARD

46

Schouwburgbezoek waar je wijzer van wordt, wint terrein

Michel Sluysmans en Servé Hermans bij Domijnen

WANNEER LIG JE NOU NAAST EEN ORKEST? Alle zintuigen betrekken bij Beethovens Vierde Symfonie

VIA ZUID helpt Heerlen aan een culturele broedplaats

ER GAAT VEEL BOVEN GRONINGEN

Hasselt maakt zich op voor Scandinavisch feestje

THEATER ZONDER OPGEHEVEN VINGER

Eric de Vroedt pakt breed uit met multiculturele drama

14

DE KLEINE MOL POEPT IN HET THEATER

20

MEER DAN BOSSEN EN MEREN

22

VRIJPLAATS VOOR CARTOONS

28

THUISKOMEN BIJ C-MINE

30

CINEMA BIJ MAURICE RAVEL

31

WAAR HET LICHT VANDAAN KOMT

32

OVER DE NAASTENLIEFDE

35

TOPORKEST IN DE WIJK

36

AAN DE HAND VAN EEN TAS

41

HET AVONTUUR AANDURVEN

42

ELEGIE VOOR EEN ECOSYSTEEM

49

VIA DE MOND NAAR SYRIË

50

ALL THAT JAZZ: THE BAD PLUS

Eric van de Ven gaat in Sittard los met viezigheid philharmonie zuidnederland in het hoge noorden

Podium voor tekenaars uit Arabische wereld in Turnhout Toneelgroep STAN claimt succes in Frankrijk en Portugal Lucas van Woerkum combineert film en klassieke muziek Tout Petit maakt abstract theater voor kinderen

Drie Koningen van Felix Timmermans tot leven gewekt Fanfare St.Barbara Sittard op pad met Guido Dieteren Fantasie radiomaker eindigt in theaterproductie Scapino brengt triple bill: drie voorstellingen in één Ecologische opera met liederen over plastic en modder Sien Vermaele kookt op toneel

Amerikanen strijken neer in de Warande

AGENDA 4 Theater 16/17 Klassieke muziek 34 Dans 48 Pop & Jazz

Cover: Angela Schijf en Tom Van Landuyt ©NaastDeBuren. foto Marc de Groot | Colofon: Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door C-mine Cultuurcentrum Genk, De Domijnen Sittard-Geleen, Parktheater Eindhoven, philharmonie zuidnederland, VIA ZUID, cultuurcentrum Hasselt en de Warande Turnhout | Concept: Bodosz Uitgevers | Eindredactie/coördinatie: Emile Hollman | Teksten: Dieter van den Bergh, Judith Boessen, Fons Geraets, Emile Hollman, Duncan Liefferink, Adrienne Peters, Anke Riesenkamp, Angela Schijf en Paul van der Steen | Vormgeving: Obidesign/Annebeth Nies

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

3

(Advertentie)

Theater AGENDA

Kloppend Hert, Haider Al Timimi in Ich bin wie du op 19 oktober in Kuub Turnhout.

Het Zuidelijk Toneel – Lampenmakers. De Philipshistorie wordt ontrafeld met humor, scherpe dialogen en live muziek. Van 5 t/m 29 september in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Maurice Hermans – Toon, Liedjesman. Onontdekte liedjes en verhalen van Toon Hermans. Op 23 september om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl Nasrdin Dchar – Dad. Een persoonlijke, urgente en actuele voorstelling over vaderschap. Op 30 september om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl The play that goes wrong. De succesvolle Westend slapstick in een Nederlandse uitvoering. Op 4 oktober om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Sachli Gholamalizad/KVS – (Not) my paradise. Sachli Gholamalizad vertelt het verhaal van haar Iraanse grootouders, eigenaars van een mondaine nachtclub waar diva’s op alcohol floreren. Op 16 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Zuidpool – De felomstreden kroon… Tom Lanoye schrijft zijn versie van het familiaal koningsdrama vol wraakzucht en inktzwarte humor: Edward II. Op 28 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Kloppend Hert / Haider Al Timimi – Ich bin wie du. Deze zoektocht naar wat mensen bindt, blijft aan je plakken en doet je met andere ogen naar onze maatschappij kijken. Op 19 oktober om 20.15 uur in Kuub Turnhout. warande.be

tg STAN – Poquelin II. Nieuwe productie van STAN in samenwerking met Toneelhuis/Olympique Dramatique, NTGent, Dood Paard en ARSENAAL/LAZARUS. Op 29 november om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

Theatergroep Suburbia – Neelie! Het leven van Neelie Kroes, gespeeld door Carine Crutzen. Op 31 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Peter De Graef/MT De Kolonie – Twee Zielen. Peter De Graef schreef en speelt dit stuk samen met Lottie Hellingman, Bo Spaenc zorgt voor live muziek. Op 1 december om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

NTGent – Kosmopolis. Toneelversie van Don Delillo’s verontrustende roman. Op 4 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Elias Vandenbroucke en Gode Kempen – KLUSTER. Muzikale en humoristische voorstelling vol indrukken van de leefwereld van de hedendaagse mens op deze aardbol. Op 5 oktober om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

Abattoir Fermé – Hamlet. Een duistere en visueel prikkelende val door het brein van het meest getroebleerde personage uit de theatergeschiedenis. Op 7 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Toneelgroep Amsterdam – Medea. De tragedie van Euripides gemengd met een waargebeurd verhaal. Op 10 en 11 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Tom Lanoye – Ten Oorlog. Herneming van het twintig jaar oude, legendarische theaterstuk. Op 9 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

fABULEUS en HETPALEIS – Virginity (werktitel) (12+). Een pompende ode aan controversiële artiesten en spraakmakende performances, overgoten met de glamour van Prince. Op 11 oktober om 20.15 in de Warande Turnhout. warande.be

Het Nationale Theater – The Nation. Theaterthriller als een Netflix-serie van theatermaker Eric de Vroedt.

Op 11 november om 18.00 uur en 12 november om 14.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Nathalie Baartman – Voest. Back to Borne. Een autobiografisch verhaal. Op 14 oktober om 20.15 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

4

THEATERMAGAZINE JEROEN

De Koe – HelloGoodbye. Een geweldige komedie met o.a. Sien Eggers en Peter Van den Eede. Op 24 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Toneelgroep Maastricht – Brieven uit Genua. Een literaire, muzikale, waargebeurde zoektocht naar geluk.

Op 19 oktober om 20.15 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Ellen ten Damme – Paris-Berlin. De geweldige muziek uit de roaring twenties. Chantez, dansez! Op 5 oktober om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

het nieuwstedelijk – First contact. Tekst, muziek, video en audio gecombineerd tot een unieke voorstelling voor strip-, theater- en muziekliefhebbers. Op 13 en 14 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

ze gestalte aan de vreemdheid van een nieuwe wereld.

Op 10 januari om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

LOD/Josse De Pauw – De Mensheid. Grünberg schreef, De Pauw speelt en Claron McFadden zingt deze uitzonderlijke productie. Op 13 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Guy Cassiers/Toneelhuis – Het kleine meisje van meneer Linh. Een aangrijpende vertelling met topacteurs Gene Bervoets en Koen De Sutter over een man die zijn land moet ontvluchten met het weinige dat hem nog rest. Met hun zin voor finesse en detail geven

SEPTEMBER 2017

De Stokerij – Theaterfestival De Opstokerij. Een weekend met 4x toneel, overnachting en ontbijt met de makers. Op 2 en 3 december in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Benjamin Verdonck – Het Houten Ezeltje. Een rechstreeks lijntje van het atelier van Benjamin Verdonck naar het toneel. Op 4 december om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be De Warme Winkel – Majakovski/Oktober. 100 jaar na de Oktoberrevolutie neemt De Warme Winkel de belangrijkste literaire futurist van Rusland onder handen. Op 13 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Het Groote Hoofd en de Warande - En waar een ster bleef stille staan (Nederland/België) (première).

Verkleed als Drie Koningen trekken visser Pitjevogel, schaapsherder Suskewiet en zwerver Fiel de Mal door het winterland om geld op te halen voor een zuippartij.

Van 20 t/m 22 december om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be Familiedag – Kunstendag voor kinderen. Met onder meer Joris van Oosterwijk, Liedjes met Wortels II (+5) en Het Ding & ik (+6). Op 19 november vanaf 10 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Steek-er-wat-van-op-theater

A

lsof ze het niet druk genoeg hebben, Servé Hermans en Michel Sluysmans, de artistieke roergangers van Toneelgroep Maastricht. Worden ze in Sittard door de cultuurbedrijf De Domijnen gevraagd als cultureel intendant, beter gezegd uitgenodigd om leven in de brouwerij te brengen. Carte blanche kregen ze, zolang ze maar beloofden grensoverschrijdend en multidisciplinair te zijn. Grensoverschrijdend en multidisciplinair? Is er één instelling die niet de grenzen wil slechten en crossovers wil maken?

Ze gaan er geen spijt van krijgen in Sittard, in deze editie van Jeroen licht het duo alvast enkele ideeën toe.

De tijden dat theaters zich beperkten tot de presentatie van toneel, klassieke muziek, kleinkunst en cabaret, lijkt voorbij. Allereerst zijn er de festivals, zoals IMPACT en Nordic night(s), allebei grensoverschrijdend en multidisciplinair. Medewerker Paul van der Steen beschrijft in deze vijfde editie van theatermagazine JEROEN een ander fenomeen in de programmering die hij omschrijft als steek-er-wat-van-op-theater. Zowel in Vlaanderen als in Nederland bewees DWDD University met tv-colleges van mediagenieke wetenschappers als Robert Dijkgraaf, Freek Vonk en Beatrice de Graaf dat er een groot publiek bestaat voor Het Leerzame Verhaal. Dat is nu ook terug te zien in de theaters. Zo trekt onderzoeksjournalist Jeroen Smit met zijn bestsellers De Prooi en Het Drama Ahold langs de theaters. In Vlaanderen werd Mark Erkens een beroemde Vlaming door zijn bijdragen over vaak niet al te gemakkelijke muziek in het Canvas-programma Culture Club. Ook hij maakt straks een theatertour.

Wie de toekomst van het theater wil zien gloren kan het beste terecht bij jonge makers.

Ik hoorde laatst dat de gemiddelde student aan de Toneelacademie in Maastricht al in het begin van het vierde jaar uit begint te kijken naar een woning in Amsterdam. Want daar is het allemaal te doen. Dat is buiten de talentmakelaars van VIA ZUID gerekend die samen met hun partners (veelal instellingen en gemeenten) proberen om jong talent aan de regio te binden. Maar ook daar: grensoverschrijdend en multidisciplinair. De tijd van nauwkeurig in de vakjes kleuren lijkt definitief voorbij.

Voor de wisselcolumn van deze JEROEN vroegen we actrice Angela Schijf, bekend van Goede Tijden, Slechte Tijden en vooral Flikken Maastricht. Dat ze al jaren in het theater staat, is minder bekend. Dat gaat wellicht veranderen nu ze een hoofdrol krijgt in de bewerking van Ilja Leonard Pfeijffers succesroman La Superba door Toneelgroep Maastricht. In haar column beschrijft ze een fenomeen dat, alle vernieuwingsdrift ten spijt, nooit zal verdwijnen: plankenkoorts. Beter geformuleerd: de alles verschroeiende twijfel waar de meest ervaren acteurs onder gebukt gaan. Ze gaan dan, zoals Angela Schijf het uitdrukt, “op zoek naar het gat in de grond waarin ik kan verdwijnen.”

En weet u: ze doen het allemaal voor u.

‘Ik hoorde laatst dat de gemiddelde student aan de Toneelacademie in Maastricht al in het begin van het vierde jaar uit begint te kijken naar een woning in Amsterdam.’

EMILE HOLLMAN eindredacteur

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

5

Een kille militair in een serieuze theatermonoloog, een sullig typetje in een Vlaamse sitcom of een introverte braverik in een film. De Vlaamse acteur Bruno VandenBroecke speelt het allemaal, met schijnbaar gemak en groot plezier. D O O R A D R I E N N E P E T E R S

Bruno VandenBroecke in Para. foto Thomas Dhanens

6

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

W

In het hoofd van de militair

at voor een acteur is Bruno VandenBroecke eigenlijk? Deze eerste vraag kan hij eigenlijk niet goed beantwoorden: hij denkt niet zo in types. Het zijn ontmoetingen die hem van het ene naar het andere pad brengen. En de mensen die dat pad kruisen, die hem ertoe bewegen om met een commerciële tv-maker in zee te gaan of een theaterregisseur. “De mensen zijn mijn gidsen”, legt hij uit. “We leven zo kort. De reis is net zo belangrijk als de aankomst. Het gaat erom dat je je inzet om iets of iemand neer te zetten. De voorbije twintig jaar heeft mij dat geen windeieren gelegd. Niet alleen in hoeveelheid werk en bekendheid, ik word er innerlijk ook een rijker mens van.”

In België geldt VandenBroecke (Sint-Niklaas, 1974), bekend van onder meer de tv-serie Het Eiland en de film Loft, als dé acteur van zijn generatie. En dat terwijl hij ooit een carrière als leraar Grieks en Latijn voor ogen had. Zijn master filologie heeft hij op zak. Tot paniek van zijn ouders koos hij voor een tweede studie aan de toneelschool in Antwerpen. Een diploma heeft hij niet. Zijn moeder werd ziek, dan weegt het leven anders. Maar op een doodgewone dag tijdens een doodgewone dagelijkse scheerbeurt kreeg hij, ongelogen, drie telefoontjes: zijn jaaragenda was vol. Zijn eerste stuk was van Don Verboven, een monoloog over een oude stadssecretaris die blind aan het worden was. Sindsdien gaat het maar door. Al doet hij het nu, met een gezinsleven, iets rustiger aan. “Ik ben superblij, want ik doe dit werk heel graag.”

Niet het materiaal dus, maar wie het aanreikt. Zo leidde een ontmoeting met schrijver David Van Reybrouck en regisseur Raven Ruëll tot twee imposante producties. Missi, een lezing van een witte pater over Congo, is al bijna tien jaar bezig aan een zegetocht door theaters in binnen- en buitenland. “Missie ligt mij helemaal aan het hart. Hoe meer ik het mag spelen, hoe liever het mij is. Die tekst is zo rijk. Ik speel dat stuk sinds mijn 32e, nu ben ik 42. In de loop van mijn leven hebben de zinnen een andere kleur gekregen. Ze klinken anders omdat mijn leven is veranderd. Als een rode wijn die ook almaar beter smaakt naarmate hij ouder wordt.”

Van Reybrouck schreef het stuk speciaal voor de acteur. Nu is er Para. Van hetzelfde trio. Bij Missie kijken we in het hoofd van een oude missionaris, bij Para in het hoofd van een militair. De zwarte habijt is ingeruild voor een kaki-uniform. Congo voor Somalië. Van Reybrouck schuwt niet om misstanden uit de Belgische geschiedenis aan te halen. Want ook de militaire interventie in Somalië is niet onbesproken. Belgische paracommando’s werden in 1992/ 1993 ingezet om een deel van het land te ontwapenen. De missie raakte in opspraak toen het tijdschrift Humo foto’s publiceerde waarin de

soldaten onder andere een Somalisch kind boven een kampvuur hielden. Net als in Missie laten de makers in Para één van de direct betrokkenen aan het woord, in dit geval de (fictieve) officier Nico Staelens, die bij UNOSOM-missie betrokken was.

Missie en Para. Dezelfde ploeg, dezelfde broek maar dan een andere kleur. Kan VandenBroecke als acteur voldoende het verschil maken? “Para is een heel ander stuk. Een andere figuur, andere zinnen, een droge staccato vertelling van een militair. Para heeft mij ook gegrepen maar op een andere manier.

Aanvankelijk denk je: wat een rechtse kerel. Het stuk begint met een grote afstandelijkheid, maar uiteindelijk word je toch meegezogen in zijn hoofd.”

Het is het jaar van de monologen. Behalve met de stukken van Van Reybrouck staat hij dit theaterseizoen op het toneel met Socrates van Stefaan Van Brabandt. Maar saai wordt het nooit in het leven van Vanden Broecke. En passant heeft hij zijn tweede cd uitgebracht, De Dansvader. Niet vanuit ‘Ik speel een ambitie maar uit puur Missie egoïsme. Omdat hij heel sinds mijn gelukkig wordt van muziek.

En als het op de radio of op 32e, nu Spotify gedraaid wordt, is dat ben ik 42.’ alleen maar een cadeautje.

Daarnaast is hij druk aan het oefenen voor de rol van een buikspreker die een relatiecrisis krijgt met zijn pop in de debuutfilm van Theo Maassen. Een telefilm die wordt opgenomen in Heerlen en Maastricht.

Maar moest hij echt moeten kiezen, dan zou hij theater niet kunnen laten vallen. Film is een beetje vals spelen. Als het niet goed is, doe je het nog eens opnieuw. Terwijl op toneel geldt: what you see, is what you get. Live spelen: dat is het echte rock & roll.

Para. Op 17, 19 en 20 oktober in C-mine Genk. c-minecultuurcentrum.be

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

7

Jonge kunstenaars en nog veel jongere technieken wekken de Romeinse geschiedenis van Heerlen weer tot leven.

De zussen Lotte en Karlijn Milder van Studio AKATAK vertellen over hun project Aliunde , dat naadloos past in het streven om van Heerlen een culturele broedplaats van jewelste te maken.

D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

Bouwen op zijn Romeins 2.0 E

en blik op het verleden met de nieuwste virtuele technieken van de toekomst, dat is de kern van de filmische ervaring Aliunde (van elders) die de jonge makers van AKATAK tijdens Cultura Nova afgelopen augustus realiseerden in het Heerlens Thermenmuseum.

De stenen fundamenten van het Romeins badhuis in de stad werden met augmented reality, videoprojecties, vondsten en personages uit de geschiedenis tot leven gewekt. “Bij augmented reality blijft –anders dan bij virtual reality– de tastbare wereld zichtbaar maar daar komt een nieuwe ‘digitale’ werkelijkheid bij. Wij combineren vondsten van toen met verhalen die de fantasie van de bezoekers prikkelen”, vat Lotte Milder (Arnhem, 1990) de aanpak samen.

Heerlen profileert zich de laatste jaren steeds meer als cultuurstad. Door samenwerking met VIA ZUID probeert de gemeente talentvolle kunstenaars aan de stad te binden. Het contact tussen Lotte Milder - in 2016 afgestudeerd aan de Maastrichtse Toneelacademie - Cultura Nova, het Thermenmuseum kwam op die manier tot stand.

De Heerlense instelling heeft de bezoeker veel bijzonders te bieden:

8

THEATERMAGAZINE JEROEN

behalve een badhuis - overigens het grootste in Nederland - staan er volop tastbare herinneringen aan Heerlens voorganger: de Romeinse stad Coriovallum. Het gebouw (uit de jaren zeventig) en de presentatie doen echter gedateerd aan. Aan modernisering wordt gewerkt. Aliunde is een goed voorbeeld van een compleet nieuwe manier van kijken naar en beleven van een museumcollectie. Moderner kan bijna niet.

Lotte vormt samen met filmmakers Mats Logen en Karlijn Milder, haar drie jaar oudere zus, het creatieve hart van Studio AKATAK. De studio houdt zich bezig met film, fotografie, performance en de schemerzones daartussenin. VIA ZUID bracht het collectief jonge kunstenaars in contact met softwareontwikkelaar CADAC Group in Heerlen. Hun specialisten op het gebied van augmented reality delen hun kennis en faciliteiten met de kunstenaars.

Karlijn: “Werken met kunstenaars was

SEPTEMBER 2017

nieuw voor ze. Ze zijn vooral actief in de bouw. Voor hen is augmented reality vooral een manier om gebouwen digitaal te presenteren en vervolgens het bouwproces sneller en efficiënter te kunnen laten verlopen. Werken met ons is voor hen interessant, omdat het een idee geeft hoe ze personages en zaken kunnen verbeelden.”

“Juist door de vernieuwingen die zich zelfs nog tijdens het maken aandienen, wordt het extra spannend”, vindt Karlijn.

“Bij bestaande filmvormen heb je ‘Wat helpt, is misschien al meer een eigen taal, dat niet alle met hele nieuwe inwoners van technieken dienen het Heerlen zich steeds nieuwe vondsten aan en van toen zijn ga je anders en opgegaan in nog frisser kijken.” de mist van de Met Aliunde wil AKATAK vooral geschiedenis.’ het Romeinse badhuis - waarvan de stenen fundamenten blootliggen - “laten zien als plek van ontmoeting”, zegt Lotte. Wat helpt, is dat niet alle inwoners van het Heerlen van toen zijn opgegaan in de mist van de geschiedenis.

“Zeven van hen hebben dankzij vondsten een identiteit gekregen. Een van hen

Een blik op het verleden met de nieuwste virtuele technieken van de toekomst, dat is de kern van de filminstallatie Aliunde. Still AKATAK

is Rai Apronius, een soldaat van wie het naamplaatje is gevonden. Aan de achterkant daarvan zijn soldeerresten gevonden. Op basis daarvan veronderstellen archeologen dat hij zijn diensttijd heeft overleefd. Waarschijnlijk heeft hij het naamplaatje daarna als een soort herkenningsteken aan zijn kleding of een rugzak vastgemaakt. Pottenbakker Lucius Ferenius maakte een kruik voor zijn geliefde Amaka en liet hun namen daarop achter. En van de politicus Marcus Sattonius Lucundus weten we dat hij de man was die de thermen na een tijd van verval renoveerde en weer tot leven wekte.”

Voor Studio AKATAK smaakt de ervaring naar meer. Het collectief zou graag een rol spelen bij de verdere modernisering van het Thermenmuseum.

“Het mooie is dat de techniek heel snel voortschrijdt”, zegt Karlijn. “Er wordt met de week meer mogelijk.”

BROEDPLAATS VOOR NIEUWE GENERATIE

In het kader van de broedplaats van VIA ZUID in Parkstad gaan nog meer jonge kunstenaars zich verbinden aan Heerlen. Ze gaan opduiken in het centrum van de stad, zoals Tim De Paepe en Merel Smitt die theatrale audiowandelingen in het centrum gaan bereiden. Timeline en Better Safe than Sorry zijn te beleven onder meer op 12 november vanuit SCHUNCK*/Randland. In samenspraak met Parkstad Limburg Theaters Heerlen zijn er komend seizoen drie Sneak Peeks voorzien (15 nov, 17 jan en 18 april 2018). De Sneak Peeks zijn theatrale blind dates met diverse makers van de nieuwe generatie, met een mix van (muziek-)theater, performance, film, dans en visuals.

Voor mensen die eens iets anders willen, die nieuwsgierig zijn naar de kunstenaars van morgen.

Sneak Peek: Iemand, niemand, 100.000 performance Lotte Milder/AKATAK, 15 nov, INGzaal Parkstad Limburg Theater Heerlen. plt.nl/series/vlakkevloer-2017-2018

viazuid.com en studioakatak.com

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

9

De Nordic night(s) in Hasselt begonnen tien jaar geleden als een muzikaal evenement en zijn sinds vorig jaar een multidisciplinair kunstenfestival. “Omdat er zoveel moois en belangwekkends uit Europa’s hoge noorden komt en ons dat deels ontgaat.”

D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

K

rap vier procent van de Europeanen woont in de vijf noordelijkste landen van Europa. De culturele voetafdruk van Denemarken, Zweden, Noorwegen, Finland en IJsland, de landen die centraal staan tijdens de jaarlijkse Nordic night(s) in Hasselt, is vele malen groter. Iets doen ze er goed? Maar wat?

Misschien zien we iets van de onmetelijke ruimte en het landschap terug in al die trefzekere kunstuitingen. Lucht. De durf om weg te laten. Het onopgesmukte. Geduld.

Tegelijkertijd, hoe reëel is het om een gemeenschappelijke noemer te zoeken voor zo’n enorm gebied? De afstand van Zuid-Denemarken naar de Noordkaap is al groter dan die van Zuid-Denemarken naar Zuid-Spanje. Het leidt tot generaliseringen die geen recht doen aan de diversiteit van het noorden van Europa.

Bovendien gaat het vaak, maar lang niet altijd om eigenheid. Soms zit het succes ook in raffinement, een goed ontwikkeld gevoel voor de grootste gemene deler in de smaken in alle uithoeken van de wereld. Namen als Andreas Carlsson, Anders Bagge en Max Martin doen bij het grote publiek geen lichtje branden, maar de muziek die deze en andere Zweden produceerden en schreven, hebben zich als oorwurmen in ieders hoofd genesteld.

Artiesten als Adele, Britney Spears, Celine Dion, Katy Perry, Pink, the Backstreet Boys en Anouk haalden materiaal bij songsmeden from Sweden.

Het Noord-Europese succes is niet iets van gisteren. Jaren terug jubelden cinefielen al over de Zweedse film. Terwijl anderen juist wat ongedurig werden van de veelbetekenende stiltes en lange shots waarin het optrekken van een wenkbrauw soms de enige actie was. Ook vorige generaties kinderen speelden met het Deense Lego, als ze niet de avonturen van de anti-autoritaire Pipi Langkous, geesteskind van de Zweedse schrijfster Astrid Lindgren, op tv of in boeken

10

THEATERMAGAZINE JEROEN

verslonden. ABBA gold als music for the millions (verkocht navenant) en kon pas later rekenen op - vaak nog zuinige artistieke waardering van cultuurpausen (“Toch best knap gemaakt”). IKEA veroverde in rap tempo onze interieurs, alle klachten over de alomtegenwoordigheid van de spullen van het Zweedse woonwarenhuis en zijn handleidingen ten spijt. In het voetspoor van de blauw-gele grootmacht volgde design uit dezelfde regio van Europa.

De afgelopen jaren dienden zich nieuwe noordse kunstuitingen aan die de wereld veroverden. De Noor Karl Ove Knausgård beschreef zijn worstelingen met het leven en het schrijverschap in de cyclus Mijn strijd. Zes vuistdikke boeken vol zelftwijfel, vooraf zou niemand er een cent voor geven. Ze groeiden uit tot internationale bestsellers. Knausgårds werk werd vergeleken met Marcel Proust.

Nog zo’n onverwacht succes: Borgen.

De televisiebobo’s hadden weinig fiducie dat de serie internationaal zou zijn te vermarkten. Hou het allemaal zo Deens mogelijk, werd daarom de opdracht aan de makers. Daar hielden ze zich braaf aan. Maar in de belevenissen van de vrouwelijke minister-president Birgitte Nyborg, spindoctor Kasper Juul en journaliste Katrine Fønsmark zat voldoende universeels om van de serie een mondiale verkoophit te maken. Tientallen landen zonden Borgen uit, zelfs Mexico en ZuidKorea.

Naast Duitse en Engels tv-speurders doken hun Scandinavische collega’s op, inspecteurs als Kurt Wallander en Martin Beck, moeilijke mannen, meer antiheld dan held. Miljoenen kijkers leefden mee met spannende series als The killing en The Bridge. Thrillerauteurs als Stieg Larsson (De Millennium Trilogie) en Henning Mankell (de bedenker van Wallander) werden vertrouwde verschijningen in de top van de lijsten met de bestverkochte boektitels.

SEPTEMBER 2017

Dat er tegenover Amerikaanse jazz ook Europese jazz met minder swing en meer suggestie staat is grotendeels terug te voeren op Noorse musici: de soms bijna ijle klanken van saxofonist Jan Garbarek, bassist Arlild Andersen, trompettist Arve Hendriksen en meer artiesten uit de stal van het vermaarde platenlabel ECM. Landgenoten als toetsenist Bugge Wesseltoft, trompettist Nils Petter Molvaer verkenden ondertussen de schemerzone tussen jazz en dancemuziek.

De Nordic night(s) in Hasselt begonnen tien jaar geleden als een muziekfestival.

Laurent Pitsi van het cultuurcentrum in de Belgisch-Limburgse hoofdstad nam het initiatief. Sinds vorig jaar zijn ook volop andere vormen van kunst te zien en te horen. Want wat extra aandacht kan ondanks de succesnummers uit het noorden van Europa nog steeds geen kwaad. De Angelsaksische cultuur slokt nog steeds veel van de publieke aandacht op en anders kijken we wel naar andere meer nabije landen.

Het programma van dit jaar biedt onder meer Zweedse moderne dans, een barokensemble uit het Noorse Trondheim en pop van de band Low Roar, geformeerd rond een Amerikaan die Californië voor IJsland verruilde. Nordic night(s) rekt de grenzen van het begrip noords ook gerust een beetje op: de Nederlandse basklarinettist Maarten Ornstein speelt kamerjazz met de IJslandse pianiste Sunna Gunnlaugs. De Duitse muzikant Christian Löffler, die een Duits eiland in de Oostzee met uitzicht op Denemarken als uitvalsbasis heeft, brengt onderkoelde elektronica en Nederbelg Tuur Devens vertelt over zijn in IJsland spelende roman Varda.

De Nordic night(s) bestaan uit een hele reeks van optredens op de avonden van 26 tot en met 29 oktober en vinden plaats op diverse podia in Hasselt. nordicnights.be, ccha.be

Cultuur uit het noorden ‘Misschien zien we iets van de onmetelijke ruimte en het landschap terug in al die trefzekere kunstuitingen.’

Geysir, Campagnebeeld van Nordic night(s). foto Marco Evaristti SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

11

Geïnspireerd door het succes van Borgen komt Het Nationale Theater met de marathonvoorstelling The Nation . Het multiculturele drama verpakt in een zesdelige Netflix-serie op toneel. Een gesprek met schrijver en regisseur Eric de Vroedt. “Ik hoop dat de bezoekers worden ontregeld.” D O O R F O N S G E R A E T S

THEATER ZONDER

OPGEHEVEN VINGERTJE

D

Eric de Vroedt. foto Barrie Hullegi

e recensies van de eerste drie delen van Borgen waren lovend. U bent een contente mens?

“Daar zijn we ongelofelijk blij mee. We hebben lang naar de première toegewerkt, het was een heftig en intensief proces. We zijn vervuld van blijdschap, trots en opluchting dat het in de smaak is gevallen.”

Het verhaal speelt zich af in de Haagse Schilderswijk. Bent u daar onderzoek gaan doen?

“Ja. Ik heb meegedraaid bij de politie en op scholen, moslima’s gesproken.

Het is inderdaad een probleemwijk: spanningen tussen politie en jongeren, werkloosheid, radicalisering, armoede, kortom veel sociale ellende. Maar het is ook een opwindende en hartverwarmende buurt waar je makkelijk sociale contacten legt. Ik moest de bewoners die met me wilden praten soms van me afhouden.”

Hoe kijkt u naar het huidige debat over de multiculturele samenleving, islam en racisme?

“The Nation is een reflectie op dat verhitte debat. Ik vind dat we ons verschansen in loopgraven. De andersdenkende wordt in een hoek gedrukt: de een is een geradicaliseerde moslim, de ander een elitaire politicus en ik ben een subsidieslurpende kunstenaar. Iedereen krijgt een label opgeplakt en gaat zich merkwaardig genoeg ook naar dat frame gedragen. Dan krijg je een schijndebat, het failliet van het idee van samenleven. Dat totale gebrek aan verbondenheid is het leidmotief van The Nation. De zoektocht is hoe we die bubbel kunnen doorbreken.”

12

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Was het van begin af aan uw intentie om een marathonvoorstelling te schrijven?

“Zeker. Ik wilde, geïnspireerd door al die geweldige tv-series, een feuilleton maken.

Ik dacht: als het dit medium lukt om zich opnieuw uit te vinden en zoveel kijkers verslaafd te maken, moet dat ook in het theater kunnen. Wat ik zo knap vind aan die series is dat ze op grootse, meeslepende en entertainende manier onze huidige geglobaliseerde wereld laten zien waar iedereen in zijn bubbel zit en tegelijkertijd banden met anderen aanknoopt.”

Waar heeft u de inspiratie vandaan gehaald?

“Ik ben begonnen met lezen over radicalisering, migratie en de multiculturele samenleving. Boeken als De jihadkaravaan van Alde’emeh en Stockmans, Ik was een van hen van Maarten Zeegers, De gedroomde samenleving van Willem Schinkel. Daarna heb ik dus veldwerk gedaan in de Schilderswijk. Uiteindelijk moest ik al die informatie in een script pompen. Het was een gigantische klus om er een spannende thriller van te brouwen.”

Is het een voorstelling met een moraal?

“Ik probeer maatschappelijke thema’s aan te snijden zonder opgeheven vingertje.

Scene uit The Nation. foto Sanne Peper

Het gaat mij vooral om de ideëenstrijd, de clash van alle opinies. Ik vel geen oordeel over geluiden die mij onwelgevallig zijn. Zo heb ik een PVV-achtig personage opgevoerd. En een salafist. Zijn streven naar een radicale, zuivere islam werp ik verre van mij en toch neem ik deze jongen serieus. Niemand wordt weggezet. Ik hoop dat de bezoekers worden uitgedaagd en ontregeld, begrip krijgen voor andermans opinies, dat er luiken worden opengezet.”

Deel 2 bestaat uit een tv-talkshow. Bedoeld als parodie op Pauw, Jinek en RTL Late Night?

“Het begint als parodie en satire maar dat is niet de hoofdmoot.

Uiteindelijk is het een vorm om iets aan de kaak te stellen. In die talkshows worden gasten alleen uitgenodigd om stevige standpunten uit te dragen en worden ze ook vastgepind op die mening. Het levert nooit een nieuwe analyse op. Er is ook te weinig tijd om een echt gesprek te voeren. De media zijn medeverantwoordelijk voor de polarisatie. En wij kijkers ook, omdat we die programma’s met veel gretigheid blijven bekijken.”

Netflix-op-toneel is andere koek dan Ibsen en Beckett?

“Dat is ook mijn missie. Het Nationale Theater, voorheen Het Nationale Toneel, was het gezelschap van de klassieke toneelteksten die ambachtelijk en met een zekere stoffigheid werden gespeeld. Toen ik artistiek leider werd heb ik aangegeven dat ik nieuwe elementen wilde toevoegen. Het is belangrijk om klassiek werk te blijven spelen, maar ik wil ook nieuwe stukken van hedendaagse auteurs. Vooral om een nieuwe publieksgroep te bereiken. Veel mensen voelen bij Shakespeare en Tjechov eerbied en afstand.”

Er wordt de laatste tijd veel geklaagd over halflege zalen. Is spannend toneel over de tijdgeest het antwoord?

“Ik weet niet of dit hét antwoord is maar het is óns antwoord. En ik merk dat het werkt. Het theater is behoorlijk gemarginaliseerd en er komt weinig nieuw publiek bij. We moeten echt iets doen om jongeren te trekken, ook jongeren met een andere kleur. Daarom wil ik spanning en opwinding op het toneel.”

Is dit project vergelijkbaar met Borgen, ook zo’n marathonvoorstelling?

“Borgen heeft mij geïnspireerd om de vlakke vloer te verruilen voor de grote zaal. Daar zag ik hoe fantastisch het is om in schouwburgzalen te spelen. Het zijn de gemeenschapshuizen van de stad.

Bij Borgen was het voelbaar hoe een democratische gemeenschap met elkaar zo’n verhaal beleefd. Toen dacht ik: het wordt tijd voor een opvolger.”

‘We moeten echt iets doen om jongeren te trekken, ook jongeren met een andere kleur.’

The Nation door Het Nationale Theater.

Op 11 en 12 november in het Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

13

‘Of kakken een taboe is? Met een kleine dosis leedver maak werkt het in elk geval op de lachspieren, en ook op die van volwassenen. Acteur Olaf van de Ven: “We gaan helemaal los in een hilarisch feest met een en al viezigheid.” D O O R A N K E R I E S E N K A M P

DE KOE POEP T ERWTENSOEP A

cteur Olaf van de Ven wil best vertellen hoe hij zelf in de poep is gerold.

Terwijl zijn dochtertje LaLou (1) met zijn telefoon speelt haalt hij het jeugdtheater van Jozef van den Berg terug. Die inspireerde hem om naar de Kleine Academie te gaan, een comedia dell’arte gebaseerde toneelschool in Brussel.

Via het cabaret kwam hij uiteindelijk toch terecht bij zijn eerste liefde, het jeugdtheater. De titel van zijn eerste productie: Poep! Vandaar in de poep gerold.

Naar eigen zeggen gaat Van de Ven helemaal los in zijn voorstellingen. “Ik hou ervan om te knallen. Kinderen zijn bovendien het eerlijkste publiek. Als ze het niet leuk vinden haken ze af en moet je alles uit de kast om ze weer terug te krijgen.”

Samen met de spelers Christiaan Bloem en Chris Koopmans heeft hij vier jaar geleden de groep Meneer Monster opgezet. Het gezelschap bewerkt prentenboeken en jeugdliteratuur tot toegankelijke en energieke familievoorstellingen zoals De Gruffalo , Fantastische Meneer Vos en De Boomhut.

14

THEATERMAGAZINE JEROEN

“Pixar theater maken vol humor, fantasie en verbeeldingskracht”, zo omschrijven ze het zelf. “Pixar theater”, legt Van de Ven uit, “is jeugdtheater met meerdere lagen, maar ook door humor of emotie gelaagd voor volwassenen. In Nederland wordt jeugdtheater serieus genomen; kinderen worden serieus genomen. Het gaat niet om platte entertainment; er is altijd sprake van een artistieke visie.”

Een van de populairste prentenboeken van de afgelopen decennia is Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft, met tekeningen van Wolf Erlbruch en de treffend spaarzame tekst van Werner Holzwarth. Het boek is drie miljoen keer gedrukt en in dertig talen uitgegeven.

De opzet van het succesvolle verhaal is mooi eenvoudig: een mol op laarsjes steekt zijn hoofd boven de grond uit en voordat het licht hem raakt, landt er een drol op zijn hoofd. De toch wat bijziende mol kijkt in het rond om te zien wie hem

SEPTEMBER 2017

dat gelapt heeft. Een ware ‘whodunnit’ begint. De mol is vastbesloten om de dader te vinden en hij maakt een reis langs verschillende dieren. Twee strontvliegen, professionals, zetten hem op het juiste spoor.

Van de Ven kenschetst de theaterversie: “Onze manier van spelen is fysiek, ruw, ongepolijst en soms onbesuisd. Toch zijn de voorstellingen bijna een chorografie. De ‘Onze manier slapstick scenes zijn minutieus in elkaar van spelen gezet om toch los is fysiek, ruw, over te kunnen komen. ongepolijst De voorstelling over een mol… hangt en soms bijvoorbeeld aan elkaar onbesuisd.’ vast van de looplijnen.

Dit is ook wel nodig aangezien het speelvlak relatief klein is en het publiek om ons heen zit; iedereen zit op de eerste rij.”

De voorstelling wordt door twee acteurs gespeeld. Een acteur speelt de mol (met een Hemaworst op zijn hoofd gebonden), de ander speelt alle andere dieren. Op het toneel staat een kledingrek met alle kostuums en een tafel met

etenswaren. “En dan gehts loss!”

De mol ontmoet de verschillende dieren die laten zien dat hun excrementen heus onvergelijkbaar zijn met de drol die op zijn hoofd is beland. Het paard poept kiwi’s, de duif doet het met mayonaise. De haas schiet met kokindjes en het varken flatst chocolademousse. Wanneer de koe zijn beloofde erwtensoep ter aarde laat, kan ik me voorstellen dat de aanblik van deze poepzooi elke peuter tot tevreden zou moeten stemmen.

Zolang de voorstelling wordt gespeeld, wordt deze ook verder ontwikkeld en geactualiseerd. Zo is de koe nu een hooligan geworden. Olaf van de Ven springt op en begint luid te boe te roepen.

“Zie je wel, een Koeligan!”

Over een Mol. foto Joeri Thiry

Over een mol… te zien op 29 oktober om 14.30 in Schouwburg De Domijnen in Sittard-Geleen. Leeftijd: 2+ meneermonster.com, uitbalie.nl

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

15

(Advertentie)

Klassieke muziek AGENDA

philharmonie zuidnederland – Finale 51e Internationaal Vocalisten Concours (IVC). Het zinderende sluitstuk van een concours met een traditie van meer dan 60 jaar. Op 16 september om 19.00 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl Liberation Concert Margraten. philharmonie zuidnederland speelt jaarlijkse eerbetoon aan alle soldaten die vochten voor onze vrijheid. Op 17 september om 15.00 uur op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten. philharmoniezuidnederland.nl Swingend muziekfeest. philharmonie zuidnederland opent de reeks abonnementsconcerten met een spetterend Russisch-Amerikaans programma. Op 22 september om 20.30 uur in Chassé Theater, op 23 september om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 24 september om 14.15 uur Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl Romantiek van de strijkers. Kamermuzikale bezetting van philharmonie zuidnederland speelt onder leiding van Adelina Hasani Brahms’ Tweede Strijksextet en Verklärte Nacht. Op 22 september om 20.00 uur in Willem Twee Concertzaal Den Bosch, op 24 september om 20.15 uur in de Kloosterbibliotheek Wittem. philharmoniezuidnederland.nl Musica Divina presenteert: Niniwe (D).

In de Begijnhofkerk van Hoogstraten kan je engelenstemmen uit Berlijn horen. Op 24 september om 16.00 uur in de Begijnhofkerk Hoogstraten. warande.be philharmonie zuidnederland – Met Liss en Skride naar Scandinavië. Chef-dirigent Dmitri Liss toont zijn veelzijdigheid met onder andere de Nederlandse première van Vivo, dat de Fin Magnus Lindberg voor de New York Philharmonic schreef. Op 29 september om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof, op 30 september om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

16

THEATERMAGAZINE JEROEN

i-Classics: Music & Film op 1 oktober in het Muziekgebouw in Eindhoven. foto Joris Buijs

Oxalys & Margriet van Reisen (mezzosopraan) – Das Lied von der Erde. Eén van de meest ontroerende composities van de 20ste eeuw met aan de zijde van het bloeiende Oxalys mezzosopraan Margriet van Reisen. Op 29 september om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Musica Divina presenteert: Ausonia – Biber, Bach en het Hagoromo-ritueel. Barokensemble Ausonia verrast met een combinatie van klassieke muziek met traditionele Japanse dans. Op 30 september om 20.15 uur in de Begijnhofkerk Turnhout. warande.be philharmonie zuidnederland – i-Classics: Music & Film. Cineast Lucas van Woerkum zet muziek om in verhalende dramafilms. Op 1 oktober om 14.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl Groot Limburgs Koorgala. In dit Sing-alongconcert zoekt philharmonie zuidnederland in samenwerking met de Vereniging Nederlandse Korenorganisaties de amateurkoren op. Op 6 oktober om 20.00 uur in TheaterHotel de Oranjerie Roermond. philharmoniezuidnederland.nl philharmonie zuidnederland – Het fundament van de klassieken. Concert met muziek van Haydn, Mozart en Beethoven zijn het fundament van de klassieken.

Op 12 oktober om 20.30 uur in Concertzaal Tilburg, op 14 oktober om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof, op 15 oktober om 14.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

SEPTEMBER 2017

Staatsopera van Tatarstan – Rigoletto. Verdi’s meesterwerk over nar Rigoletto. Op 12 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Opera Zuid – Werther. Overweldigende muziek van Massenet op het verhaal van Goethe. Op 14 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Nederlands Kamerkoor – Anonierm anno 1300.

Engelse polyfonie o.l.v. Paul Van Nevel. Op 21 oktober om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl Anima Eterna Brugge o.l.v. Jos van Immerseel, Christoph & Julian Prégardien & Marianna Beate Kielland – Monteverdi. Anima Eterna viert de verjaardag van Monteverdi mét Christoph en Julian Prégardien, twee van de meest veelzijdige en expressieve tenoren. Op 22 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Luisterlezing: Beethoven. Beethovens romantische stijl uitgelicht. Op 26 oktober om 14.00 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be Tania Kross – Carmen. Liefde en moord in de moeder aller opera’s. Op 26 oktober om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl philharmonie zuidnederland – Dmitri Liss doorgrondt Mahler. Dmitri Liss ontsluiert de geheimen van Mahlers Zesde symfonie, met liederencyclus Miroir de peine van Hendrik Andriessen als opmaat. Op 27 oktober om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven, op 28 oktober om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof. philharmoniezuidnederland.nl

(Advertentie)

Le Concert Olympique op 16 november in cultuurcentrum Hasselt. foto cultuurcentrum Hasselt

Trondheim Barokk o.l.v. Martin Wåhlberg & Berit Solset Norbakken (sopraan) – Le roman des lumières. Een inventief programma rond Franse romans uit de Verlichting door één van de belangrijkste barokensembles in Scandinavië. Op 27 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Il Gardellino – De Brandenburgse concerti.

De Brandenburgse concerti: een rijk palet aan contrasterende muzikale kleuren. 27 oktober om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk Turnhout. warande.be Vocaal Totaal Belcanto – Il viaggio. Viering van het 30 jarig bestaan met een muzikale reis. Op 28 oktober om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl Nikolaas Kende & Jolente De Maeyer. Twee beloftes brengen werk van Schubert en de ‘Kreutzersonate’ van Beethoven. Op 29 oktober om 11.00 uur in C-mine cultuurcentrum. c-minecultuurcentrum.be i-Classics: Music & Technology. Samen met technologiegezelschap Crew Online bewijst philharmonie zuidnederland wat voor mogelijkheden technologie biedt om een traditionele symfonie van Beethoven te ontregelen, verrijken en veranderen. Op 1 november om 20.30 uur in Strijp S, Klokgebouw in Eindhoven, op 2 november om 20.30 uur in de Muziekgieterij Maastricht. philharmoniezuidnederland.nl philharmonie zuidnederland – Het wonder Krijgh speelt Franse juwelen. De Nederlandse celliste Harriet Krijgh speelt onder leiding van Schumannspecialist Claus Peter Flor Robert Schuberts meeslepende Derde Symfonie. Op 9 november om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 10 november 2017 om 20.30 uur in Chassé Theater Breda, op 11 november om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven, op 12 november om 14.15 uur in Theater aan de Parade. philharmoniezuidnederland.nl

Marc Erkens – Waar muziek nu echt over gaat. Een heerlijke verteller-performer neemt je mee doorheen het klassieke en moderne muzieklandschap. Op 9 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Amandine Beyer & Gli Incogniti – Vivaldi – Teatro alla moda. De adembenemende Amandine Beyer brengt de muziek van Vivaldi zoals ze dat vraagt: virtuoos maar zonder effectjagerij. Op 14 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Le Concert Olympique o.l.v. Jan Caeyers, Till Fellner (piano), Antje Weithaas (viool) & Maximilian Hornung (cello) – Joseph Haydn & Ludwig van Beethoven. Le Concert Olympique én toppianist Till Fellner duiden de nabijheid én de afstand tussen de muziek van Beethoven en die van zijn leraar Joseph Haydn. Op 16 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

philharmonie zuidnederland – Limburgse Kerst met Wiener Sängerknaben. Limburgse Kerst staat dit jaar geheel in het teken van wellicht het beroemdste jongenskoor ter wereld: de Wiener Sängerknaben. Op 17 december om 13.30 uur in Theater aan het Vrijthof. philharmoniezuidnederland.nl

Hotel Pro Forma & Latvian Radio Choir – NeoArctic.

Indrukwekkend, verbluffend, imposant, kortom: een absolute topvoorstelling, in Belgische première en exclusief voor de Benelux. Op 21 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Nationaal Orkest van België o.l.v. George Pehlivanian & Liebrecht Vanbeckevoort (piano) – Rach3. Dé voortrekker van een nieuwe generatie Belgische pianisten en laureaat van de KEW speelt Rachmaninovs paradepaard: Pianoconcerto nr. 3.

Op 23 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be philharmonie zuidnederland – Mozart met een ‘hele grote’ Hannes Minnaar. ‘Huispianist’ Hannes Minnaar richt zijn aandacht op de delicate wereld van Mozart.

Op 30 november om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 1 december om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof, op 2 december om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven, op 7 december om 20.15 uur in De Maaspoort Venlo, op 8 december om 20.00 uur in Theater aan de Parade Den Bosch, op 9 december om 20.30 uur in Concertzaal Tilburg, op 10 december om 14.00 uur in Theater de Lievekamp Oss. philharmoniezuidnederland.nl

philharmonie zuidnederland – Kerst met de Jussens.

Verrassende combinatie van Dubbelconcert voor twee piano’s van Philip Glass met de dramatische romantiek van Tsjaikovski. Op 16 december om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven, op 19 december om 20.00 uur in Theater Heerlen, op 22 december om 20.30 uur in Chassé Theater. philharmoniezuidnederland.nl philharmonie zuidnederland – Tsjaikovski’s Kerst. Dat Dmitri Liss Tsjaikovski tot zijn favoriete componisten rekent, is geen geheim meer. Dat al zijn uitvoeringen van een werk van Tsjaikovski tot nieuwe inzichten leiden, is een prachtige bonus die er om schreeuwt ontdekt te worden. Op 21 december om 20.30 uur in Concertzaal Tilburg, op 23 december om 20.15 uur in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl deFilharmonie/Antwerp Symphony Orchestra o.l.v.

Philippe Herreweghe & Sandrine Piau (sopraan) – Nieuwjaarsconcert. Philippe Herreweghe neemt je - ditmaal met de nachtegalenstem van Sandrine Piau als cadeauverpakking - mee naar het Wenen van weleer. Op 7 januari 2018 om 11.00 en 15.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Terra Nova olv Vlad Weverbergh. Het tienkoppig blazersensemble brengt o.a. de Zevende Symphonie van Beethoven. Op 10 december om 11.00 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

17

Danny Ronaldo in Fidelis Fortibus. foto Circus Ronaldo

Dat tradities een mens kunnen vastnagelen aan zijn lot weet Danny Ronaldo, de jongste telg uit een roemrijke circusgeslacht, als geen ander. Fidelius Fortibus gaat over het vastklampen aan het verleden en het veroveren van een plek in het heden. D O O R J U D I T H B O E S S E N

Trouw aan hen die dapper zijn S

ommige familiekronieken lezen als een schelmenroman. Zo ook de geschiedenis van Circus Ronaldo die al zes generaties circusartiesten voortbrengt. Het begon allemaal begin negentiende eeuw toen een vijftienjarige knaap uit Gent besloot om spoorslags van huis weg te lopen. Hij liep de straat uit, de muziek achterna. In het spoor van een bonte stoet jongleurs, dierentemmers en bolderkarren besloot hij zijn geluk te beproeven en begon onderaan de ladder als paardenknecht. Maar in korte tijd wist deze durfal zich op te werken

18

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

tot een van de beste acrobaten van zijn tijd. Hij schopte het zelfs tot ster van het keizerlijke tsarencircus van Alexander II in Sint Petersburg. De naam van deze vermetele vlegel was Adolf Vandenberghe en hij is de stamvader van Circus Ronaldo.

Fidelius Fortibus betekent trouw aan hen die dapper zijn.

Maar in de voorstelling zien we toch vooral iemand worstelen met zijn verleden?

“Ik speel de laatste overgebleven clown die weigert te vertrekken nadat iedereen rond hem heen gestorven is. Als eerbetoon heeft hij in de piste tombes gemaakt voor de ballerina, de jongleur en andere leden van zijn circusfamilie. Hij weigert wanhopig de realiteit onder ogen te komen en speelt nog steeds zijn rol in een schouwspel dat lang geleden al aan zijn einde is gekomen.”

The show must go on?

“Alle oude artiestenfamilies hebben die erecode diep in hun DNA zitten: nooit opgeven, altijd doorgaan, wat er ook gebeurt. Die mentaliteit is de voornaamste reden dat Circus Ronaldo na bijna twee eeuwen nog steeds bestaat. Maar we hebben ons voor Fidelius Fortibus ook laten inspireren door het onwaarschijnlijke relaas van Hiroo Onoda, een Japanse soldaat die bijna dertig jaar na de capitulatie nog steeds stand hield in het oerwoud van een Filipijns eiland. Hij gaf zich pas in 1974 over toen zijn voormalige commandant afreisde naar de jungle van Lubang en hem persoonlijk het bevel gaf.

De man bleef tegen beter weten in trouw aan het keizerlijke Nippon.”

Hij is net als jouw personage trouw aan het verleden, tegen beter weten in?

“Ja, dat is precies de kern van Fidelius Fortibus. We zien een personage dat niet los komt van de tradities die hem gevormd hebben. Maar gedurende de voorstelling gebeurt dat dan toch. Als ik opkom roep ik ‘no spettacolo’ en probeer het publiek weg te jagen, maar dat lukt natuurlijk niet. En stukje bij beetje besluit de clown dan toch maar zijn kunsten te vertonen. De helft van zijn trucs mislukt jammerlijk, maar juist in dat menselijk falen zit is de basis voor iedere volgende scène. Want door de aanmoediging van het publiek durft de clown zichzelf te tonen in al zijn onvolmaaktheden.”

Dus het leven is vallen en opstaan?

“Heel veel angst en leed zijn terug te voeren hierop: mensen blijven dolen in het verleden omdat ze niet bij machte zijn om hun heden vorm te geven. Ik ben er de man niet naar om mijn publiek te dicteren hoe ze hun leven moeten leiden. Uit ervaring weet ik dat samen lachen mensen echt kan verbinden. Dat hoeft geen lachen, gieren, brullen te zijn hoor, het kan ook een stille glimlach zijn. Mijn stukken gaan daarom vaak over diepmenselijke waarheden die horen bij la condition humaine. Dat is dikwijls een beetje triest maar ook herkenbaar en daardoor grappig.”

‘Het is als voetbal, meestal geef ik een fer me schop tegen de bal’

bloemen voor de ballerina. Hoe kwam je aan die spullen?

“Dat is dan weer het mooie van traditie. Ik ben samen met mijn broer erfgenaam van een heel arsenaal aan rekwisieten die al decennia lang in de familie circuleren. Voor mij was het dan ook vanzelfsprekend om hieruit te putten, want aan ieder voorwerp kleeft een verhaal. Het zijn niet zomaar wat spullen, maar attributen die ik al van kindsbeen af koester. Dat maakt het spel waarachtig, voor mezelf maar ook voor het publiek.”

Fidelius Fortibus is je eerste solo voostelling.

Hoe was het om alleen in de piste te staan?

“Gewaagd! Want er is niemand om op terug te vallen tijdens de voorstelling. Circus is bij uitstek een teamprestatie waarbij je voortdurend gespitst bent op je medespelers. Zeker bij acrobatiek is dat cruciaal. Het is een beetje gelijk voetbal waarbij je ook steeds denkt: moet ik passen of trappen. Maar ik ben niet bang om risico’s te nemen, dus meestal geef ik een ferme schop tegen die bal.”

Fidelius Fortibus van Circus Ronaldo maakt deel uit van de eerste editie van circusfestival CIRQ’ CITÉ dat georganiseerd wordt door C-Mine cultuurcentrum.

Van 6 tot 10 september kun je naar Circus Ronaldo en op 9 en 10 september is er gratis circus / workshops / installaties in de Genkse wijk Termien. c-minecultuurcentrum.be

Jouw voorstelling draait letterlijk rond onder allegorische attributen van overleden circusartiesten: een hoge hoed voor de directeur, een paar ballen voor de jongleur en een vaasje

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

19

De philharmonie zuidnederland richt dit jaar de blik op het noorden. Er zijn bekende namen als Sibelius en Nielsen, maar ook nieuw werk van Hans Abrahamsen, Britta Byström en Stian Westerhus. Intendant Stefan Rosu over de kunst van het programmeren. D O O R D U N C A N L I E F F E R I N K

Visingö Zuid Zweden, een eiland in het meer Vättern in de provincie Smaland. foto Duncan Liefferink

Meer dan bossen en meren 20

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Stefan Rosu. foto Simon van Boxtel

B

ladstille meren die spiegelen in de middernachtzon, bossen zover het oog reikt. Het zijn clichés, er is veel meer in Scandinavië, dat weten we natuurlijk best. Maar ze zijn er natuurlijk wel, die meren en bossen. En als we weer thuis zijn na een tripje naar het noorden, dan zijn het de meren en de bossen die in ons geheugen blijven hangen.

Ze zitten zelfs, hoe is het mogelijk, in de muziek uit het noorden. Kijk maar naar de CD-hoesjes, naar de filmpjes die op Youtube bij Sibelius, Grieg en Nielsen verschijnen.

Intendant Stefan Rosu moet een beetje lachen als ik erover begin. Scandinavië vormt de rode draad in het nieuwe seizoensprogramma van de philharmonie zuidnederland.

Rosu (Osnabrück, 1960) is sinds 2013 intendant van de philharmonie. In die functie is hij verantwoordelijk “voor wat er gespeeld wordt en tegen welke prijs”, zoals hij het bij een eerdere gelegenheid samenvatte.

Komt het Scandinavische zwaartepunt in het jaarprogramma voort uit een onstuitbaar verlangen naar bossen en meren? Of was het iets anders?

“In 2014 speelde het orkest op het festival November Music een stuk van de Noorse gitarist/componist Stian Westerhus. We waren vooral onder de indruk van de manier waarop hij omging met de blazers en het slagwerk.

Naar aanleiding daarvan hebben we Westerhus opdracht gegeven voor een nieuwe compositie voor de bezetting van de Symfonie voor Blazers van Stravinsky. Dat stuk, Twin Twinkler, waarbij Westerhus zelf optreedt als gitaaren zangsolist, gaat in februari in première.

In hetzelfde seizoen speelde de contrabassist Rick Stotijn bij ons Piazzolla. We wilden hem graag terug, maar omdat het repertoire voor contrabas zeer beperkt is, hebben we tegen hem gezegd dat hij zelf iemand mocht zoeken om een nieuw stuk te schrijven. Dat is een dubbelconcert voor viool/altviool en contrabas van de Zweedse Britta Byström geworden.

Vervolgens bleek dat het één van de uitdrukkelijke wensen van onze chefdirigent Dmitri Liss was om een keer de Tweede Symfonie van Sibelius te spelen. Toen begon het thema Scandinavië zich af te tekenen en zijn we op zoek gegaan naar meer: ander werk van Sibelius, Carl Nielsen, Nederlandse premières van Magnus Lindberg en Hans Abrahamsen... Een rode draad is het, maar ook niet meer.”

Een seizoensprogramma heeft altijd iets toevalligs?

“Ja. En dat is ook prima. Met onze jaarprogrammering willen we klassieke muziek presenteren in haar volle breedte en rijkdom: van Bach via de Weense klassieken – Mozart, Haydn, Beethoven – en het grote negentiendeeeuwse repertoire tot aan de hedendaagse muziek.

SEPTEMBER 2017

Dat wil niet zeggen dat we niks opbouwen. Bepaalde stukken pakken we steeds weer op: Daphnis et Chloé van Ravel, dit jaar met een film van Lucas van Woerkum, de Symphonie Phantastique van Berlioz. Die stukken ontwikkelen zich. Sheherazade van Rimski-Korsakov, dat we deze zomer op onze buitenlandse toernee hebben gespeeld.”

Dmitri Liss wil graag de Tweede van Sibelius spelen. Hoe past dat in de ontwikkeling van het orkest?

“In de eerste jaren na de fusie van het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest hebben we veel Weense klassieken geprogrammeerd. In die muziek is het luisteren naar elkaar en het samenspel nog belangrijker dan in andere muziek. Dat heeft, denken wij, zijn vruchten afgeworpen. Dmitri Liss heeft zeer uitgesproken ideeën over zaken als klankkleur en interpretatie. Daar wil hij aan werken met stukken als de Tweede Symfonie van Sibelius, maar ook bijvoorbeeld de Vierde van Tsjaikovski en de Zesde van Mahler, die ook dit jaar op het programma staan. Heel diverse stukken dus: het gaat Liss om het ontwikkelen van zoveel mogelijk kleuren in het orkest.”

Toch even terug naar die meren en bossen. In de seizoensbrochure duiken ze telkens op als het over Scandinavië gaat.

Stefan Rosu glimlacht: “Muziek is aan de ene kant een belevenis, luisterplezier. Daarin passen die meren en bossen en daarop leggen we de nadruk in de communicatie ‘vooraf’. Tegelijkertijd heeft die muziek veel meer lagen en kwaliteiten. Die komen vooral aan de orde in de digitale inleidingen die we bij alle concerten verzorgen.

Tussen die twee aspecten moet je voortdurend de balans zien te vinden.”

Zit die balans ook in de afzonderlijke concertprogramma’s: een ‘moeilijk’ stuk tussen twee populaire stukken, de aloude sandwichformule?

“Het hoeft geen sandwich te zijn. Het is voor ons belangrijk dat een programma een bepaalde samenhang heeft waarbinnen heel verschillende dingen mogelijk zijn.

Zo wordt de Tweede van Sibelius gecombineerd met een modern stuk van Christos Hatzis dat op Sibelius voortbouwt en haast iets van filmmuziek heeft en met het nieuwe stuk van Westerhus waarin jazzy elementen zitten.

De luisteraar moet een verbinding met de muziek kunnen maken. Zeventig procent luisterplezier, dertig procent uitdaging. Als het meer wordt, werkt het niet.” philharmoniezuidnederland.nl

THEATERMAGAZINE JEROEN

21

Cartoon van Sara Qaed.

VRIJPLAATS VOOR CARTOONS 22

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Het Arab Cartoon Festival in Tur nhout biedt een platfor m aan geëngageerde cartoonisten uit de Arabische wereld.

Omdat ze dat simpelweg nog niet hebben.

En om bruggen te slaan naar de Westerse wereld. D O O R D I E T E R VA N D E N B E R G H

C

artoonisten in de Arabische wereld hebben het niet gemakkelijk, weet Syriër Ali Nazir Ali. “De meeste hebben geen plek om te publiceren, geen krant, geen magazines, geen uitgevers. In de traditionele media en ook in de digitale is weinig vrijheid van meningsuiting.”

Daarom organiseert Ali dit najaar voor de tweede keer het Arab Cartoon Festival, een platform voor cartoons uit de Arabische wereld. Of beter nog: een vrijplaats. Omdat die er simpelweg nog niet is. ,,Ze mogen bij ons doen wat ze willen. Ik wil tonen hoe zíj de wereld zien.

Hoe ze naar de Amerikaanse verkiezingen kijken, of naar IS en de aanslagen.

Verhalen die je anders niet te horen krijgt, verpakt in universele cartoontaal.”

Cartoonisten stimuleren en motiveren, is ook een belangrijk doel. “De zestien cartoonisten die we op de eerste editie hadden, hebben nu allemaal hun eerste publicatie uit.”

Arabieren hebben geen humor. Volgens Ali Nazir Ali (33) is dat een hardnekkig misverstand. ,,Natuurlijk hebben ze wel gevoel voor humor, alleen wordt dat vaak aangetast door onderdrukking. Mensen durven vaak geen grappen te maken, zeker niet over politiek of religie.” Ook zomaar lachen is soms ‘besmet’, weet de Syriër. “Als je bij mij op school vroeger zat te lachen, zonder dat er een grap verteld werd, kreeg je een reprimande van de leraar.”

Ali Nazir Ali houdt sinds een klein jaar kantoor in de Warande, het fraaie cultuurhuis van Turnhout, waar het festival ook grotendeels gehouden wordt.

Sinds twee jaar is hij in België, na tal van omzwervingen. Hij studeerde aan de universiteit van Damascus, werkte bij de opera, maar ontvluchtte het land nadat hij op zijn twintigste onder

Cartoon van Khalid Albaih.

erbarmelijke omstandigheden een jaar in de gevangenis had gezeten. Omdat hij op een forum iets kritisch had geschreven over de machthebbers. Ali werd er niet minder strijdlustig door, integendeel.

“Maar ik geloof niet in demonstraties, die vaak weer agressie in de hand werken. Ik geloof wél in culturele manifestaties.”

Een belangrijke trigger voor hem was de rel in 2006 rond de Deense cartoonist Kurt Westergaard die de profeet Mohammed afbeeldde met een bom als tulband. “Ik was toen nog in Syrië en zag met eigen ogen hoe de Deense en Amerikaanse ambassades werden aangevallen. Very scary. Terwijl niemand die cartoon had gezien!”

Volgens Ali is Westergaard “slechts een kunstenaar die met zwarte humor en sarcasme iets aan de kaak wilde stellen.”

Westergaard stond overigens ook op het verlanglijstje van Ali, maar dat ging om budgettaire redenen niet door.

Dat politieke cartoons nog steeds een heet hangijzer zijn, ondervindt Ali regelmatig. “Very sensitive stuff.” Vooral van gelovige mensen krijgt hij geregeld te horen dat hij niet goed bezig is. “Terwijl het bij ons helemaal niet gaat over geloof, laat staan de islam bashen. Religie is natuurlijk wel een terugkerend onderwerp in politieke spotprenten. Vind je het gek, als je de religie wegneemt zouden veel conflicten niet meer bestaan.”

Op het festival zijn zo´n vijftig cartoons te zien, ze komen van Saoedi-Arabië

SEPTEMBER 2017

tot Algerije, maar ook uit Turkije, Iran en Israël: daarom spreekt Ali - ondanks de naam van het festival - liever van de MENA-landen, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Twaalf cartoonisten zijn zelf aanwezig, onder wie de bekende Khalid Albaih uit Soedan en Sara Qaed uit Bahrein. Die laatste heeft het extra moeilijk, zegt Ali, omdat ze vrouw is. Ze maakt cartoons over vrouwenrechten, is kritisch over religie en de hijab, wat haar in haar gemeenschap niet in dank wordt afgenomen.

Ook is er werk te zien van Westerse ‘Ook tekenaars zoals zomaar Inktspotprijswinnaar Bas van der Schot lachen is uit Nederland en soms duBus, Pascal besmet’ Lemaitre en Pierre Kroll uit België. Er zijn nog gesprekken gaande met iemand van Charlie Hebdo, het Franse satirische magazine dat in 2015 gruwelijk onder vuur kwam te liggen.

Want het Arab Cartoon Festival maakt geen verschil tussen links en rechts. “Alle goede cartoonisten die iets te vertellen hebben verdienen een podium.”

Arab Cartoon Festival, van 6 tot 21 oktober. Locaties: de Warande Turnhout, Bozar in Brussel en hetpaleis in Antwerpen.

Het festival heeft een randprogramma met o.a. muziek (oud-speler Adnan Joubran), theater (Collectif Kahraba en Kloppend Hert) en film. In zes kortfilms vertellen cartoonisten over hun kunstwerken.

Toegang gratis. warande.be

THEATERMAGAZINE JEROEN

23

Een historische wandelroute en een aangrijpende gebeurtenis in zijn leven inspireerden kunstenaar Jan Doms tot een grootse dans- en muziekvoorstelling. Een filmisch verhaal over de zoektocht van de mens met de ‘Milch und Honig-Bar’ als symbool van de hoop en de verlossing.

DOOR ADRIENNE PETERS

DANSEN TUSSEN LEVEN EN DOOD D

e Malerweg, de schildersroute, dankt zijn naam aan de kunstenaars die in de tijd van de 19e eeuwse Duitse Romantiek werden aangetrokken door de diepe ravijnen, smalle paden, imposante tafelbergen en indrukwekkende vergezichten van het Zandsteengebergte. Vaste factor in het landschap is de brede rivier de Elbe. De omgeving bij uitstek voor de dolende romantische ziel die de nietigheid van de mens ten opzichte van de natuur in al zijn vezels wil voelen.

De route van de Malerweg begint in Dresden en eindigt net over de Tsjechische grens, richting de plek des doods. In de Tweede Wereldoorlog werden kunstenaars naar deze uithoek gedreven met concentratiekamp Theresienstadt als eindbestemming.

Ook voor kunstenaar Jan Doms (Tilburg, 1949) is het een plek gemarkeerd door de dood. Hij was in Dresden op vakantie met zijn vrouw. Bij een volgende reis zouden ze samen de Malerweg wandelen. Het is er niet van gekomen: zijn vrouw werd ziek en stierf. Maar met haar en duizend andere gedachten in zijn hoofd, want zo gaat dat tijdens het wandelen, loste Doms in 2008 zijn belofte in. In vijf dagen tijd liep hij 125 kilometer. In de voetsporen van schilders als Carl Gustav Carus, Ludwig Richter en Caspar David Friedrich, die er zijn beroemde ‘Wandelaar boven de nevel’ schilderde. Een tocht die voor hem de band tussen twee mensen symboliseert en dus net zozeer verbonden is met de dood als met het leven.

24

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Erzähle nur das Was verloren gegangen ist Als der Sommer Sich dem Ende neigte Uit het libretto: Lied der Sehnsucht

Doms wilde het niet bij deze louterende tocht alleen laten. Een kunstenaar moet nu eenmaal creëren.

Afgestudeerd aan de Academie Tilburg op bewegende sculpturen, legde hij zich al aan het begin van zijn carrière toe op grote bewegende installaties voor performances en dansvoorstellingen. Zijn curriculum is inmiddels uitgebreid op het gebied van architectuur, stedenbouw en landschap met directeurschappen, functies als programmamanager, projectleider of adviseur voor overheden op het gebied van kunst- en cultuur. Daarnaast heeft hij een omvangrijk oeuvre op zijn naam staan als publicist. Maar een paar jaar geleden wilde hij ‘wel weer eens een dansje doen’.

Zo ontstond het idee voor een dansvoorstelling over de Malerweg: Tanzen auf dem Malerwanderweg. Niet meer, niet minder. Op zijn Jan Doms doet hij het liefst zoveel mogelijk zelf. Anderen brengen je alleen maar van je pad. Script en liederen schrijven, de regie voeren, het

Scene uit Tanzen auf dem Malerwanderweg. foto Martin Stoop

decor vormgeven en natuurlijk de sculptuur ontwerpen: een gigantische, bewegende glazen schijf van acht meter doorsnee. Alleen choreografie en componeren is niet zijn vak, dat laat hij met alle liefde aan de danser en componisten over. Die mogen improviseren. Want alles uit- en voorschrijven is de nagel aan de doodskist van de creatieve geest. Het improviseren liet hij ook over ‘Want alles aan de lichtkunstenaars, de stemperformer, aan de elektronica-jongens Bonis en aan zijn eigen uit- en zoon en band voor de uitvoering van de muziek. voorschrijven Tanzen auf dem Malerwanderweg zit is de nagel aan barstensvol verwijzingen en metaforen. De danseres Ulrike Doszmann die in Tilburg woont de doodskist van de creatieve en werkt, is, toevallig of niet, afkomstig uit Dresden. Voor een danser zit zij in de nadagen geest.’ van haar carrière, toevallig of niet passend in het thema van begin en einde. Ulrike is Elisabeth die een duet aangaat met de bewegende schijf die helt, beweegt en kantelt en, als metafoor voor het ontoegankelijke Zandsteengebergte, lichaam en geest op de proef stelt. Dat tegen het decor van een van de beroemdste bruggen ter wereld: de Blauwe Brug over de Elbe. Een verwijzing naar de Duitse geschiedenis van staal, kolen en andere zware industrie.

SEPTEMBER 2017

Een filmische voorstelling over de zoektocht van de mens en de eeuwige poging zich te verzetten tegen de krachten van de natuur. Totdat de verlossing gloort aan het einde van de tocht in de vorm van een ‘Milch und Honig Bar’, een zelfbedieningscatering in de bergbeek die je in ruil voor een euro of wat weer tot leven wekt.

Diese schreckliche Unruhe Von der ich versuche fern zu bleiben Durch meine Wanderung Suchend in der dünnen Luft Darin auf zu gehen Ohne Widerstand zu bieten Sehne ich mich nur noch Nach meiner kleinen ‘Milch und Honig Bar’ Uit het libretto: Lied der Milch und Honig Bar

Tanzen auf dem Malerwanderweg, Jan Doms. Op 24 oktober in Parktheater Eindhoven. Tentoonstelling over het maken van Tanzen auf dem Malerwanderweg. Van 8 t/m 29 oktober (Dutch Design Week) in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl, malerwanderweg.eu.

THEATERMAGAZINE JEROEN

25

column

Eerst door de hel

T

elevisie is niet meer zo glamoureus als men denkt. De infrastructuur ook al niet. We huizen in een kraakpand, in een vervallen buurt in West. Daar hebben we een politiebureau nagebouwd. De gang naar de set toe is niet inspirerend. Links rekken vol kleding, rechts ruimtes die voor kleedkamers doorgaan. Stoffig en donker. Ik loop naast één van mijn lievelingscollega’s. Omdat ze zo grappig is. Met haar 65 jaar. Zo schattig ook. Omdat wij steevast binnen no time een écht gesprek hebben. Geen gelul, geen gedoe. We hebben veel gemeen.

Ze vraagt wat ik ga doen hierna.

Is er überhaupt leven na de Televisie? Of alleen maar een zwart gat? Bestaat er nog iets anders? Werkdagen van veertien uur zijn geen uitzondering. Er is nauwelijks tijd om je rekeningen te betalen. Wat ik ga doen na deze serie? In een zwembad liggen? Dertig boeken lezen? Slaap inhalen? Dacht het niet. Na deze televisiereeks is er dat andere. Dat andere allesoverheersende. Het Theater.

Het geroezemoes van het publiek vanuit de zaal. Je eerste stap op de vloer. De inademing voordat je je eerste zin zegt. De geur van het gebouw. Ook stoffig. Maar anders stoffig.

Na zo’n periode van vluchtig scènes spelen in een kraakpand, verlang ik naar een live publiek. Laat het een aandachtig publiek zijn. Laat ze hun hart openstellen.

Dat je ze mag raken en dat zij dat oké vinden. Dat je na afloop in de foyer met ze praat en dat er een gesprek ontstaat over de liefde. Want natuurlijk gaat het over de liefde. Elk toneelstuk gaat over de liefde! Liefde voor elkaar, liefde voor de tijd, liefde om niet geliefd te zijn...

“Dat ga ik doen,” antwoord ik. Maar niet zonder slag of stoot. Eerst moet ik door de hel. Ik weet nu al dat dat komt, zo ergens in week drie of vier van de repetitieperiode. Dat de twijfel me overvalt. Dat ik naarstig op zoek ben naar dat gat in de grond waar ik in kan verdwijnen. Dat ik onder mijn kussen wil schuilen en er nooit meer onder vandaan wil komen. Niet om te repeteren, niet om voor de kinderen te zorgen, want het werkt door in àlles. Mijn hele zijn staat op z’n kop als ik tijdens de repetities in paniek raak. Ik ga half dood van onzekerheid en gedraag me als een klein kind, snakkend naar bevestiging. De uren tikken voorbij tot het moment dat ik het licht weer zie. Tot nog toe heb ik het altijd gevonden, dat licht. De sleutel tot de rol. Maar, vraag ik me hardop af, als dat nu eens niet gebeurt? Stel dat het he-le-maal de mist in gaat? Daar ben ik doodsbang voor.

“Heb jij dat nou ook?”, vraag ik aan mijn lievelingscollega.

Ik bewonder haar. Al 38 jaar staat ze op het toneel. Speelt de mooiste rollen. Is gelauwerd en geprezen. Tijdens onze gesprekken herken ik haar onzekerheid. We waden door drijfzand en doen dingen die we niet durven om onszelf uit te dagen.

We hebben honger naar avontuur maar erkennen ook het wankele meisje in ons. Ik ben overtuigd van de bijval die ik zal krijgen op dit onderwerp. Het hoort gewoon bij acteurs om onvast en schuchter in een hoekje te willen kruipen. We lopen over de grijze gang. Rechts is onze kleedkamer, maar we worden verwacht op de set. Vlak voor we er zijn draait ze zich naar mij en zegt: “Nee, dat heb ik nou nooit.”

ANGELA SCHIJF Angela Schijf (Uithoorn, 1979) is actrice. Vanaf maart 2018 speelt ze in La Superba van Toneelgroep Maastricht. Vanaf 11 oktober t/m 26 december is ze te zien in de jeugdvoorstelling 4 jaargetijden met Angela Schijf.

26

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

‘We hebben honger naar avontuur maar erkennen ook het wankele meisje in ons.’

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

27

Toneelgroep Stan speelt veelvuldig in zuidelijke landen als Frankrijk en Portugal. Komend seizoen staan ze met drie voorstellingen in C-mine Genk. “Het voelt een beetje als thuiskomen.” D O O R F O N S G E R A E T S

Thuiskomen

Toneelgroep STAN. foto Stephan Vanfleteren

28

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

bij C-mine H

et gaat de Antwerpse tg STAN voor de wind, zeker in het buitenland. “Internationaal scheren we al een hele tijd hoge toppen”, beaamt Jolente De Keersmaeker (1967), een van de vier kerngroepleden.

“Maar het succes over de grens staat in schril contrast met de publiekstoeloop in Vlaanderen en Nederland.

Vooral in de kleinere steden. Ik hoor dat geluid ook van andere theatergroepen.” In het voorjaar speelde ze de vijf uur durende Bernhardtrilogie voor een halfvolle zaal in Leuven. Met gevoel voor understatement: “Ik voel dat in het zuiden van Europa een andere wind waait dan in de Lage Landen.”

Toch staat tg STAN in het komende seizoen maar liefst drie keer in C-Mine in Genk. Notabene met drie verschillende producties. In november wordt Alleen opgevoerd. Actrice Sara de Roo gaf de Vlaamse schrijver ‘Over het Fikry El Azzouzi opdracht om een monoloog te schrijven over resultaat was de multiculturele samenleving.

Sara niet zo “Over het resultaat was Sara tevreden. niet zo tevreden”, zegt De Keersmaeker. “Het gevolg was Het gevolg een e-mailcorrespondentie was een e-mailmet scherpe randjes. Die correspondentie briefwisseling is uiteindelijk met scherpe verwerkt in de voorstelling, die trouwens is geselecteerd voor randjes.’ het Theaterfestival dat begin september wordt gehouden in Brussel.”

Eveneens in november heeft de Genkse cultuurtempel Poquelin II geprogrammeerd: drie toneelstukken uit het rijkgevulde repertoire van de beroemde 17e eeuwse toneelschrijver Molière, waaronder Le bourgeois gentilhomme en L’Avare.

“Molière is fijn om te spelen, heerlijke taartjes om te verorberen. Hij neemt op een extreem komische maar ongenadige manier het menselijk tekort op de korrel.

Het is ongelofelijk scherpe maatschappijkritiek”, aldus De Keersmaeker.

In april 2018 komt tg STAN wederom naar C-Mine voor de reprise van My dinner with André, gebaseerd op de gelijknamige film van Louis Malle. Twee restaurantgasten filosoferen naar hartenlust over het leven. Jolente De Keersmaeker: “Het gaat ook over het acteurschap. Wat is waarheid? Staan wij te liegen of niet? Wat maken we onszelf wijs? Wat is een personage?” tg STAN, bestaande uit vier acteurs – zonder artistiek leider – bestaat al bijna 25 jaar. Wat is hun geheim? Jolente De Keersmaeker hoeft niet lang na te denken: “We laten elkaar op gezette tijden met rust. Om dan weer samen voorstellingen te maken, waarbij eenieder zijn eigen traject in alle vrijheid kan ontplooien. En we hebben alle vier een grote liefde voor teksttoneel. Dat blijft voor ons een onuitputtelijke bron.”

Fijn om drie keer naar Genk te komen? “C-mine is een fantastische plek. Zij steunen ons werk door dik en dun. Altijd als we daar moeten spelen voelt het een beetje als thuiskomen.”

Alleen, tg STAN, op 8 november. Poquelin II, tg STAN, op 30 november. My dinner with André, tg STAN, op 27 april 2018. In C-Mine Genk. tickets@genk.be Poquelin II, tg STAN, op 29 november in de Warande Turnhout. warande.be

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

29

Verhalende films wil hij maken, tijdloos, universeel en liefst met een magisch-realistische component. Als Lucas van Woerkum cinema bij klassieke werken maakt, is lang niet alle muziek geschikt. “Met een symfonie van Beethoven zou ik weinig kunnen.” D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

Still uit Daphnis et Chloë.

CINEMA BIJ RAVEL

G

een Beethoven dus voor Lucas van Woerkum. “De klanken zijn te dwingend en zouden me te veel richting het abstracte dwingen. Stukken die voor ballet zijn gemaakt, lenen zich vaak wel goed voor film. Daarin is ruimte gelaten voor visuele componenten.”

‘In China Daphnis et Chloé, Ravels lacht de muzikale bewerking van een Grieks liefdesverhaal uit de dirigent je tweede eeuw, dus wel. De gewoon uit, film die Van Woerkum erbij als je met maakte, verplaatst de romance naar deze tijd en voegt een verzoeken verrassende extra laag toe. Het komt.’ ensemble gaat dit najaar in première tijdens uitvoeringen met de philharmonie zuidnederland.

aan te passen. Ze worden niet ‘gedegradeerd’ tot filmorkest. Tijdens uitvoeringen is de cineast (met een achtergrond als hoornist) een soort extra musicus. “Ik pas me aan de uitvoering aan. Met technische hulpmiddelen kan ik de beelden aanpassen, versnellen en vertragen.”

Eerder maakte hij al films gebaseerd op Het dodeneiland van Rachmaninov en op Stravinsky’s Vuurvogel. Van Woerkums bewerkingen van Berlioz’ Symphonie fantastique en Mahlers Das klagende Lied zitten in de pijplijn. Zo ontstaat een oeuvre waarmee hij als solist de wereld over kan.

Zijn werk vraagt om een bepaald slag acteurs. “De mensen met wie ik werk moeten filmervaring hebben. Spelen in het theater vraagt extravertie, het publiek tot op de achterste rij bereiken. Bij mij moet het nog subtieler dan normaal in de film. Omdat het beeld niet zo dwingend mag worden, dat de muziek alleen nog maar ondersteunend is. Het betekent dat ik op de set zelfs zeer ervaren acteurs als Gijs Scholten van Asschat vraag om “nog minder” en “nog kleiner”.

Zelf wordt Van Woerkum tijdens de uitvoeringen als een soort solist onderdeel van de orkesten waar hij te gast is. Soms dient hij zich volledig aan te passen aan de visies daar, op andere plekken heeft hij wel degelijk inbreng. “In China lacht de dirigent je gewoon uit, als je met verzoeken komt. Toen ik laatst Firebird met de BBC Symphony Orchestra uitvoerde, zei de dirigent aan het begin van de repetities tegen de musici dat hij het wilde benaderen als de uitvoering van een opera. Dat is fijn werken. Dan kan ik bijvoorbeeld vragen of er tussen maat 43 en 46 wat langzamer gespeeld kan worden.”

Daphnis et Chloë. Op 29 september in Theater aan het Vrijthof

Van Woerkum levert geen werken af waar gezelschappen zich maar aan hebben

30

THEATERMAGAZINE JEROEN

Maastricht. Op 30 september en 1 oktober in Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

SEPTEMBER 2017

Tot een jaar of zes zijn kinderen meer dan volwassenen in staat om zichzelf te verliezen in een abstracte jeugdvoorstelling. In licht! gaan kinderen als motten op zoek naar het licht op toneel. D O O R A N K E R I E S E N K A M P

WAAR HET LICHT VANDAAN KOMT

T

wee grote theaters, twee provincies die zich onder de noemer P2 scharen achter een danstheatervoorstelling. Die warme steun mogen Lies Cuyvers en Ciska Vanhoyland van tout petit zich laten welgevallen. Ze komen dit najaar met licht! hun derde voorstelling, voor kinderen vanaf drie jaar. tout petit speelt licht!. foto Joeri Thiry

‘Ze daagt me uit. Ik daag haar uit. We overtreffen elkaar.’

Gerhard Verfaillie heeft de algemene leiding over cultuurcentrum Hasselt en is tevens dramaturg. Samen met het Theater aan het Vrijthof in Maastricht draagt hij zorg voor tout petit. “Wij verbinden ons aan makers, Tout petit is een van de groepen die we, heel breed, begeleiden totdat ze groot genoeg zijn om uit te vliegen.” tout petit is trouwens bijna zover, ze hebben dit jaar subsidie ontvangen van de Vlaamse Gemeenschap, volgens Verfaillie een buitengewone prestatie.

“Wanneer je zo nauw betrokken bent is het een bijzonder moment wanneer dit staat te gebeuren.”

“Tijdens eerdere voorstellingen merkten we dat kinderen als motten in de nacht op zoek gaan naar de bron van het licht op het toneel. In licht! spelen we met dit gegeven”, legt Ciska Vanhoyland uit over de voorstelling die nog in wording is als we elkaar spreken.

Op het toneel staan drie spots op verrijdbare statieven. Die beelden de beweging van lichamen, licht en lichtbronnen uit. “Met deze drie elementen gaan we spelen.”

Ietwat verbaasd over de vraag of er een onderliggend verhaal is, legt ze uit dat licht! vooral abstract is. “Kleuters begrijpen dat heel goed, ze gaan makkelijk mee in sfeer en beweging. Verbeelding en verwondering zijn de basis. Pas als kinderen een jaar of

zes zijn, gaan ze vragen stellen, bijvoorbeeld waarom we dansen zoals we dansen.”

Na elke voorstelling van tout petit mogen de kinderen zelf ook meedoen. Na licht! zullen kinderen bijvoorbeeld gaan tekenen met licht en de rest moet een verrassing blijven.

Vanhoyland vertelt met aanstekelijke pret over de wisselwerking tussen haar en haar danskompaan Lies Cuyvers: “Lies is heel krachtig, snel en klein. Ik ben een lange slungel en het vergt veel energie om haar te volgen. Ze daagt me uit. Ik daag haar uit. We overtreffen elkaar. Er is een scherpe actie en reactie en er gaat steeds een schepje boven op.”

Op de vraag hoe dat uitvliegen waar Gerhard Verfaillie over spreekt eigenlijk moet, is Ciska Vanhoyland even stil. “Eerst maar een plan uitstippelen en dan de stoute schoenen aandoen en … springen maar.” licht! van tout petit gaat op 14 oktober in première in cultuurcentrum Hasselt. De Nederlandse première is gepland tijdens festival jong! in Maastricht. Daarna volgt een uitgebreide tournee. Op 22 oktober in C-mine Genk. toutpetit.be, ccha.be, c-minecultuurcentrum.be

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

31

OVER DE NAASTENLIEFDE Herman van de Wijdeven, Paul Hoes en Rob van Gestel spelen En waar een ster bleef stille staan.

32

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Felix Timmer mans’ toneelstuk En waar een ster bleef stille staan uit 1923 blijkt een bijzonder actuele lading te hebben, zo ontdekte acteur en schrijver Her man van de Wijdeven. “Hebben we nou Jozef en Maria gezien of zijn we opgelicht?”

DOOR EMILE HOLLMAN

H

et verhaal was te mooi om het niet te gebruiken. In zijn geboortedorp Nijnsel (Brabant) struinde ooit een schooier rond die zo’n droevig gezicht had, dat ze in het fabriekje waar ze heiligenbeelden maakten, zijn gezicht als mal gebruikten. Fiel de Mal werd hij daarom genoemd. In het toneelstuk En waar een ster bleef stille staan neemt Fiel de plaats in van schooier Schrobbebeeck. De Vlaamse auteur Felix Timmermans (1886-1947) schreef een novelle en een toneelstuk over de drie koningen.

‘Het enige wat er toe doet in het leven, is goed zijn.

Daar kun je heel makkelijk cynisch over zijn.’

Acteur en auteur Herman van de Wijdeven (1961) bewerkte boek en toneelstuk samen met regisseuse Anny van Hoof tot een nieuw stuk en permitteerde zich eigenlijk alleen om zijn illustere dorpsgenoot een plek te geven in het verhaal. Dat straks als kerstvoorstelling in cultuurhuis de Warande wordt gespeeld.

Aanvankelijk deinsde hij terug voor het stoffig imago van de schrijver die beroemd werd met Palliter en proefde hij 1923. Maar hij ging snel voor de bijl. “De scenes zijn zo goed geschreven, zo slim, zo grappig, zo overtuigend.” Bovendien ontdekte hij dat de inhoud van het stuk bijzonder actueel is.

Zelf speelde Herman van de Wijdeven bij theatergezelschappen als De Wetten van Kepler en De Federatie. De laatste jaren schijft hij steeds meer, jeugdboeken en voor toneel. In zijn woonplaats Turnhout wordt Timmermans’ versie van Drie Koningen vaak opgevoerd door amateurgezelschappen. Door theaterstuk en novelle samen te voegen, bracht hij er meer poëzie in.

Het verhaal gaat over drie morsige mannen: een herder (Suskewiet), een palingvisser (Pitje de Vogel) en een schooier (Fiel de Mal dus) die verkleed als Drie Koningen langs de deuren gaan om hun kerstavond in café Het Zeemeerminneke te financieren. Dat gaat zo gesmeerd dat ze al snel genoeg geld hebben om het eens flink op een zuipen te zetten. Onderweg ontwaren ze een woonwagentje dat fel verlicht is. Van de Wijdeven: “Timmermans hield van die magisch realistische scenes die terugvoeren op beschrijvingen van Mariaverschijningen in de middeleeuwen.” Ze treffen er een zigeunervrouw aan die net een kind heeft gebaard en een oude man en een hond. Elke gelijkenis met bestaande personages berust niet op toeval. Het illustere drietal besluit geld en voedsel af te geven en loert even later met gemengde gevoelens door het raam van het café waar het feest is. Er ontstaat een gesprek dat Herman van de Wijdeven zeer kan bekoren. “Hebben we Jozef en Maria en Jezus gezien of zijn we opgelicht?”

Het theaterstuk bestaat uit drie delen. Een jaar later wordt het plan opgevat om het succes van een jaar eerder te prolongeren. Maar dan blijkt Suskewiet door de gebeurtenissen in de Here te zijn geraakt. En wil hij alleen mee als het geld opnieuw aan de armen wordt gegeven.

Herman van de Wijdeven: “Voor mij is dat een sleutelscène, zo

SEPTEMBER 2017

actueel. Ze discussiëren over hoeveel je voor een ander over moet hebben. Als het gaat om het opnemen van vluchtelingen: Waar trekken we de grens, hoeveel kunnen we er opnemen? Wat is redelijk?

Wanneer is het genoeg geweest?”

Suskewiet besluit niet mee te gaan dus gaan ze met zijn tweeën. Op de weg terug zijn ze al een beetje aangeschoten.

Ze gaan nog even bij Suskewiet langs om hem de ogen uit te steken maar die blijkt te zijn gestorven. Ze treffen alleen de Zwarte Madam die rondwaart over de heide.

Een jaar later is Pitje de Vogel bij deze duivel ingetrokken en moet Fiel de Mal alleen op pad. Die voelt zich niet erg senang als blijkt dat alle beelden uit de Mariakapelletjes weg zijn. Enfin, het verhaal eindigt in een super katholieke apotheose. “Zo grotesk dat je het zomaar pikt”, zegt Van de Wijdeven die zelf Fiel de Mal speelt. “Het doet iets met je als je uit katholiek gebied komt. Ik snap die cultus heel goed. Is er verlossing mogelijk? Ja, zegt Timmermans. Door zo goed als je kunt te zijn voor je medemens.

Volgens mij is dat de meest simpele essentie van het katholiek geloof. Niet dat we dat nieuw leven in willen blazen hoor. Het gaat hier om prachtige taal, sterke beelden en vragen die er nog steeds toe doen. De laatste woorden van Timmermans waren: “Het enige wat er toe doet in het leven, is goed zijn.” Daar kun je heel makkelijk cynisch over zijn, ook over de voorstelling, maar in wezen is het een hele mooie boodschap en onderzoekt hij die op een hele eerlijke manier en met heel veel empathie.”

En waar een ster bleef stille staan, Het Groote Hoofd. Regie: Anny van Hoof, spel Herman van de Wijdeven, Paul Hoes en Rob van Gestel. Première op 20 december om 20.15 uur, 21 en 22 december in de Warande Turnhout. warande.be

THEATERMAGAZINE JEROEN

33

(Advertentie)

Dans AGENDA

Radouan Mriziga. op 23 september in C-mine Genk. foto Beniamin Boar

C-Takt#1: Judith Clijsters / Benjamin Muller. Twee Limburgse dansers/choreografen presenteren twee premières. Op 20 september om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Joeri Dubbe/Korzo Producties – Kiraly. Indringend dansduel tussen natuur en technologische ontwikkelingen. Op 17 oktober om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

C-Takt#1: Radouan Mriziga – 7. Nieuwe choreografie voor zeven dansers van de Marokkaanse danser/ choreograaf. Op 23 september om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c -minecultuurcentrum.be

Tanzen auf dem Malerwanderweg. Fascinerende combinatie van dansante, beeldende, muzikale en filmische ervaringen. Op 24 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Scapino Ballet Rotterdam – New Adventures.

Drie verrassende choreografen zorgen voor topdans en nieuw avontuur. 27 september om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

L-E-V / Sharon Eyal – Gai Behar – OCD Love (Israël).

De dansvoorstellingen van L-E-V zijn sensationeel, wild, gedurfd en energiek. Op 24 en 25 oktober om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

Claire Croizé & Etienne Guilloteau/ECCE & PlutoEnsemble – Mer-. Vijf dansers en vijf zangers echoën de dood als de meest individuele en generische ervaring. Op 5 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Dansstationen – Dear humans. Dans met een flinke dosis humor voor iedereen die ooit rebels was en nog altijd liever niet binnen de lijnen kleurt. Op 26 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Alexander Vantournhout/Bauke Lievens – Raphaël.

Een beklijvende performance over het spel tussen meester en slaaf. Op 14 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Compagnia TPO + Cirque Barbette – Landskin + cqfd?. Niet te missen double bill op het kruispunt van dans, circus en nieuwe technologie! Op 8 november om 20.00 & 20.45 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Farruquito – Improvisao. Een unieke flamencoervaring; snel, woest, ongepolijst en puur. Op 16 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

34

THEATERMAGAZINE JEROEN

Wim Vandekeybus/Ultima Vez – In spite of wishing and wanting. Een mijlpaal in het œuvre van Wim Vandekeybus, een iconische productie na meer dan 15 jaar gedanst door een nieuwe cast. Op 14 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

SEPTEMBER 2017

Bára Sigfúsdóttir – being. Bloedmooie minimalistische dans. Op 15 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum. c-minecultuurcentrum.be Nederlands Dans Theater 1 - Side B:Adrift. De choreografieën van Carrizo en Chartier vragen het uiterste van de dansers. Op 7 december om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Eko Supriyanto – Balabala (Indonesië). Eko Supriyanto is een toonaangevende Indonesische danser en choreograaf. Hij bekwaamde zich in Javaanse dans en Indonesische krijgskunst. Op 14 december om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be Michèle Anne De Mey, Jaco Van Dormael & Collectif Kiss & Cry – Cold blood. Een virtuoze ode aan de magie van het theater. Op 23 en 24 februari 2018 om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Als een kleine vereniging uit de Sittardse wijk Sanderbout straks optreden in een volle stadsschouwburg met onder meer het orkest van Guido Dieteren. De fanfare St. Barbara (plusminus 45 muzikanten) kijkt er nu al uit. D O O R PA U L VA N D E R S T E E N

Toporkest in de wijk “Z

o’n toporkest in de eigen wijk, voor iedereen te bekijken en te beluisteren.” Hoe gek het ook klinkt, projectleider Wesley Jongen verheugt zich ook op de generale repetitie twee dagen eerder, in het nieuwe multifunctionele wijkcentrum van Sanderbout. Guido Dieteren en mogelijk ook nog andere orkestleden gaan workshops geven aan kinderen. Dat alles om zoveel mogelijk kinderen in aanraking te laten komen met muziek.

Jongen (28) weet zelf hoe het kan werken. Hij begon zo’n twintig jaar geleden met het spelen van de trompet in de fanfare (sinds kort combineert hij met slagwerk). “Het is algemeen bekend, ook wetenschappelijk onderzocht, dat kinderen zelfdiscipline en tal van andere vaardigheden aanleren door het maken van muziek. Het zorgt bovendien voor saamhorigheid.”

Trots kan evenmin kwaad in Sanderbout, dat met hulp van overheid, organisaties en ondernemers stappen vooruit maakt en probeert van het stempel ‘achterstandswijk’ af te komen. “Dit concert helpt ‘Dit concert daarbij.”

De voorbereidingen lopen al sinds begin helpt om van vorig jaar. Toen liet Dieteren via het Limburgse het predicaat Huis voor de Kunsten weten dat zijn Guido’s achterstandsOrchestra, bekend van eigen werk en het wijk’ af te begeleiden van grote namen tijdens de Symphonica in Rosso-concerten, op zoek komen.’ was naar een amateurgezelschap voor een gezamenlijk project. Jongen reageerde onmiddellijk. Hij maakte duidelijk dat zijn fanfare binnenkort 65 jaar bestond en de uitdaging wel aandurfde.

“Een dag later had ik al bericht terug. Kort daarna zaten we aan tafel. Toen was de zaak snel beklonken.”

Vanaf dat moment werden de arrangementen geprepareerd voor de samenwerking met Guido’s

Guido’s Orchestra. foto Loe Beerens

Orchestra en de andere partners tijdens het jubileumconcert, het Limburgse kinderkoor Cantarella en het Sittardse mannenkoort SI-TARD. “Sinds januari zijn we aan het repeteren”, vertelt Jongen. “En hoe meer de datum van het concert begint te naderen, hoe meer tandjes er worden bijgeschakeld. Vorig jaar gingen we op concours. Nu gaan we een voorstelling verzorgen met een muzikale mix, klassiek en pop. Naast andere stukken staan onder meer The Rose, Conquest of paradise en een medley met onder meer Le lac du Connemara en Que sera sera op het programma.”

Voor het Sittardse cultuurbedrijf De Domijnen past het concert van de fanfare in het streven om meer linken te leggen met amateurkunstenaars. In de schouwburg zijn dit jaar ook nog concerten te zien van fanfare Concordia uit Einighausen, de Philharmonie Sittard en vrienden en vier lokale fanfares (motto: Veer make es 1 meziek).

Jubileumconcert fanfare St. Barbara met Guido’s Orchestra en anderen. Op 4 november in schouwburg de Domijnen Sittard-Geleen. dedomijnen.nl

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

35

Ze noemen het een theatervoorstelling maar het is evengoed een wandeling en een tentoonstelling en het gaat om mooie verhalen. Daar zijn er trouwens dertig van, in dertig tassen. D O O R E M I L E H O L L M A N

aan de hand van een tas

Koen van der Heijden. foto Sam Scheuermann

36

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Theatermaker Jacqueline Kerkhof in Sittard. foto RenĂŠ Corten

Het begon allemaal bij Lubert Priems, radio- en documentairemaker. Hij zag twee jaar geleden in Brunssum een installatie van kunstenaar Miek Corten.

Die bestond uit vijfhonderd gebruikte tassen, allemaal gesorteerd op vorm en kleur. Het lijnenspel dat ze zo creëerde, fascineerde Priems maar er was meer: het prikkelde zijn fantasie.

“Ik hoorde een kerkklok uit de ene tas komen, ik hoorde in een volgende tas een trein het station verlaten, en het geluid van iemand die een trap oprent.”

En daar moest hij iets mee. Hij sprak erover met de kunstenaar, gooide een balletje op bij curator Kitty Janssen van Museum De Domijnen, werkte twee jaar aan een concept, haalde VIA ZUID binnen als coproducent, kreeg support van stichting Laudio en betrok er steeds meer mensen bij. “We noemen hem Lubert Sneeuwbal Priems”, lacht theatermaker Jacqueline Kerkhof die teksten schrijft voor de voorstelling die Vooruit, naar buiten! is genoemd.

Elke tas heeft een verhaal, is het idee.

En waarom zou je mensen niet met een tas op pad sturen om dat verhaal te ontdekken? Priems plaatste een oproep via diverse kanalen om tassen met bijzondere verhalen op te sporen. Die verhalen werden bewerkt, aangevuld of door Jacqueline Kerkhof naar haar hand gezet.

Vanaf augustus staan dertig tassen in vitrinekasten in museum De Domijnen in Sittard. Bezoekers worden via een gastvrouw aan een tas gekoppeld, in die tas zit een koptelefoon die hen op leidt naar het verhaal van de tas/koffer/rugzak/ plunjezak. Lubert Priems: “Die tas stuurt je naar buiten. Je wordt meegenomen.

Er is een doel of een richting die de tas bepaalt. Alle bezoekers lopen dus een eigen route.”

Ook inspirator Miek Corten doet mee aan het project, zij toont een installatie van ditmaal - zevenhonderd tassen.

Zoals altijd is het maakproces minstens zo mooi als het eindresultaat. Jacqueline

Kerkhof: “Een tijdje terug stonden we op straat een route te bekijken toen we werden aangesproken door een vrouw die nogal nieuwsgierig was. Even later stonden we bij haar in de garage. En hoorden het verhaal van tante Trees die op jonge leeftijd in haar eentje met sportwagens door Europa scheurde.”

Lubert Priems: “Voor een deel vinden we verhalen, voor een deel zoeken we ze op.” En altijd is de tas het medium. “Het zijn persoonlijke verhalen met universele emoties. Iedereen kan zich het verdriet voorstellen als je een kind verliest of hoe spannend het is om als vierjarige alleen naar school te gaan.”

Als het publiek op aanwijzingen van de tas door Sittard wordt gedirigeerd, komt het jonge toneelspelers tegen van Het Laagland die door theatermaker Els Roobroeck worden gecoacht. “Zij zijn pad-helpen-vinders of poortwachters die op cruciale plekken staan. Ze geven het publiek raad of een filosofische beschouwing mee. Misschien lopen ze ook een stukje mee. Ze proberen de mensen te verleiden na te denken over het pad dat je loopt in de schoenen van een ander.” In totaal gaat het om zeven jonge acteurs tussen de 14 en 17 jaar.

Jacqueline Kerkhof laat de tassen spreken. “Sommige personages zijn verzonnen of gebaseerd op echte personen. Neem het meisje Verheggen. In 1866 was zij een leerling van plaatselijke ursulinenklooster. Ze zou daar een naald hebben ingeslikt tijdens de naailes.

Die zat vast in haar maag maar na 33 keer de naam van de H. Maagd Maria te hebben aangeroepen, hoestte ze hem op.

Sittard was vóór die tijd een dorp van niks. Na dit wonder explodeerde Sittard. Vanuit de hele wereld kwamen bedevaartgangers. Daarom werd de basiliek gebouwd, de Mariaplaats en heel

SEPTEMBER 2017

veel hotels. Voor mij als theatermaker heel interessant om te ontdekken dat ze nu eens Marie wordt genoemd, dan weer Agnes en in de archieven van de zusters komt er maar één Verheggen voor en die heet Johanna. We gaan er maar vanuit dat ze Johanna heette, geboren werd in Beegden en stierf in Surabaya. Niemand heeft zich de moeite getroost dit op te schijven. Dus krijg je mijn verhaal.”

Lubert Priems: “Ook die naald ‘Niemand is nergens te heeft zich vinden. Terwijl de stadsarchivaris de moeite wel een collectie getroost dit naalden heeft die op te schijven. ik leuk genoeg vind om op de Dus krijg je route te laten zien. mijn verhaal.’

Zo plakken we de verhalen aan elkaar. Of maken we verbindingen. Dit verhaal koppelen we aan een Indonesische koffer die met een gezin uit Surabaya naar Nederland is gekomen en bij het vuil is gezet. Die werd twintig jaar later in Duitsland weer terug gevonden en keerde weer terug bij dezelfde familie.” Overigens spreekt niemand minder dan Wieteke van Dort deze tekst in.

Deelnemers aan de voorstelling krijgen een button opgespeld. Els Roobroeck: “Als eerbetoon dat ze hebben leren kijken en luisteren. Dat is een mooie eigenschap in deze tijd: dat je in plaats van angstig te zijn, vragen gaat stellen. Je realiseert je dat iedereen zijn eigen verhaal heeft.”

Vooruit, naar buiten! Reserveren via verhalentocht.eu. De installatie van Miek Corten Verbinding, de reis van 700 tassen is tot 22 oktober te zien in Museum De Domijnen Historie & Archeologie. viazuid.com

THEATERMAGAZINE JEROEN

37

Het steek-er-wat-van-op-theater rukt op. Met dank aan bioloog Freek Vonk in DWDD University. foto Paco Nunez

Lesjes leren in het theaterpluche Theatercolleges, lezingen, shows met een educatief randje, babbelconcerten.

Schouwburgbezoek, waar je wijzer van wordt, wint terrein. D O O R PA U L VA N D E R S T E E N 38

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Arjan Erkel: “Het vergt iets meer precisie dan voorheen bij de lezingen, werken met een regisseur.

Ik moet op de juiste momenten de stiltes laten vallen, timen met het licht en de muziek.”

Lebbis en Jeroen Smit. foto Martin Oudshoorn

J

eroen Smit bouwde naam op als onderzoeksjournalist met boeken als Het Drama Ahold en De prooi (over ABN Amro). Hans Sibbel maakte decennialang onder zijn artiestennaam Lebbis actuele grappen op podia. “Maar altijd na goede research”, zegt Smit. “In wezen maakt hij onderzoekscabaret.”

Dat Sibbel, opgeleid als econoom, en Smit, opgeleid als bedrijfskundige, nu samen het podium opgaan, is daarom niet eens zo vreemd.

Op weg naar Bruto Nationaal Geluk heet hun gezamenlijke voorstelling. Smit: “Het gaat over hoe geld onze levens is gaan beheersen. We zijn allemaal in meer of mindere mate homo economicus geworden. De voorstelling moet vermaken en inspireren. Het is fijn als de vragen die we oproepen nog een paar dagen in de hoofden van het publiek blijven rondzingen.”

Het steek-er-wat-van-op-theater rukt op. Zeker in Nederland, waar DWDD University met tv-colleges van onder anderen de wis- en natuurkundige Robert Dijkgraaf, bioloog Freek Vonk en historica Beatrice de Graaf bewees dat er wel degelijk een groot publiek bestaat voor mensen die een leerzaam verhaal kunnen overbrengen.

Veel sprekers deden ervaring op in de kleine zaaltjes en op symposia en bedrijfsbijeenkomsten. Ook Smit: “Als je na lang onderzoek en werken in eenzaamheid een boek hebt geschreven is het fijn om erover te vertellen.” En ook hij is een homo economicus. “Dat je na afloop een rekening kunt sturen, is ook prettig als zelfstandige zonder personeel.” Nu lonken voor hem de theaters.

Ook voor Arjan Erkel. Hij staat het komende seizoen met Vrijheid van denken en doen op 25 plekken op de planken. Erkel werd in 2002 als medewerker van Artsen

SEPTEMBER 2017

Zonder Grenzen ontvoerd door rebellen in de Russische deelrepubliek Dagestan om pas ruim zeshonderd dagen later te worden vrijgelaten. “Toen ik een maand of twee thuis was zei iemand: waarom ga je geen lezingen geven over je ervaringen. Dat ben ik gaan doen, terwijl in ondertussen aan mijn boek Ontvoerd schreef. In de loop der jaren is mijn aanpak wat verbreed. Bij een van mijn lezingen zei iemand voor de gein: ‘Wat is nu twintig maanden ontvoering? Ik word al dertig jaar door mijn vrouw gegijzeld.’ Dat zette me aan het denken.

Daarna ben ik de gevangenschap meer en meer als een metafoor gaan gebruiken. Iedereen roest wel eens vast. We hebben de neiging om zaken uit te stellen.

Hoe breek je daar doorheen, overschrijd je je grenzen, overtref je jezelf?”

Erkel bracht zijn verhaal inmiddels talloze malen op uiteenlopende plekken, voor uiteenlopende soorten publiek. Hij verzorgt ook workshops en coacht (deels via wandelingen). “Nu ga ik voor het eerst de theaters in.”

Tijdens zijn ontvoering hield Erkel zichzelf onder meer op de been met het zingen van liedjes, waaronder Oerend hard. Het zorgde ervoor dat de rebellen in Dagestan dat nummer na enige tijd fonetisch mee konden zingen.

Reden voor Erkel om Jan Wilm Tolkamp, voormalig gitarist van Normaal, mee te nemen op zijn toer langs de podia. “Het vergt iets meer precisie dan voorheen bij de lezingen, werken met een regisseur. Ik moet op de juiste momenten de stiltes laten vallen, timen met het licht en de muziek. Maar verder wil ik ook wel iets van de spontaniteit van de lezingen overeind houden. Er moet ruimte blijven voor interactie met het publiek.”

Han Vogel, paukenist bij de philharmonie zuidnederland, geeft begin volgend jaar met dirigent Dimitri Liss onder het motto Meesterwerk centraal tekst en uitleg bij de Tweede Symfonie van de Finse

THEATERMAGAZINE JEROEN

39

Arjan Erkel. foto Dick Vos

40

componist Sibelius. “Over de precieze aanpak gaan we nog brainstormen. Het is voor het orkest een poging om te zoeken naar nieuwe concertvormen. Bij succes komt er een vervolg.”

Vogel vertelt vaker over en bij uitvoeringen. De zestiger werd zelf enthousiast voor het verhaal bij composities, toen hij als vijftien-/zestienjarige lid was van het Nationaal Jeugd Fanfareorkest. “Dat werd destijds geleid door Piebe Bakker, een bevlogen dirigent. Hij gaf niet alleen technische aanwijzingen, maar vertelde ook boeiend over werken die we speelden. Muziek werd zo meer als alleen de noten. Ik kreeg een idee van de intenties van de componist. Zo werkt het volgens mij ook bij het publiek. Door wat extra uitleg gaan ze de muziek nog beter beleven.”

Aan stof geen gebrek. “Met alle beschikbare informatie is het eerder een kwestie van kill your darlings. Aan een stortvloed aan jaartallen heeft het publiek niets. Achtergronden die helpen om een stuk in zijn tijd te kunnen plaatsen wordt wel gewaardeerd, net als een paar mooie anekdotes. In het ideale geval kun je de toehoorders nog een spoorboekje meegeven dat hen in staat stelt de structuur van een werk te volgen.

Sjeherazade van Rimski-Korsakov leent zich daar bijvoorbeeld goed voor. Bij andere composities is het lastiger.”

Een paar opmerkelijk details uit de repetities neemt Vogel ook graag mee. “Een orkest is voor veel mensen toch een tamelijk anoniem geheel. Dat wordt minder als je ze een beeld kunt geven van de samenwerking tussen dirigent, solisten en overige musici tijdens de voorbereidingen.”

Of de behoefte aan verhaal bij concerten groeit, durft Vogel niet te beweren. “De vormen veranderen wel. Vroeger stond de informatie in het boekje dat de mensen vooraf kregen uitgereikt. Nu is er onze glossy De Klank en maken we videotoelichtingen bij concerten die mensen vooraf al kunnen bekijken.”

Pianist en educator Marc Erkens is de komende maanden op de Belgische podia te zien met Waar muziek nu echt overgaat. “Eigenlijk doe ik niet veel anders dan wat ik altijd al gedaan heb. Toen was het publiek enthousiast, maar verder kraaide er geen haan naar.” Dat is veranderd. Zijn optreden in het Canvasprogramma Culture Club maakte van Erkens een bekende Vlaming. Op toegankelijke wijze ontleedt hij voor de televisiekijkers composities variërend van de

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

atonale muziek van Schönberg en Bachs MatthaüsPassion tot Leonard Cohens Hallelujah en All I want for christmas is you van Mariah Carey. Ook in de theaters probeer ik dit seizoen weer dat enthousiasme op te wekken door te vertellen wat mensen bij de eerste ooropslag horen en wat er werkelijk achter composities zit.”

Met gevoel voor understatement noemt Erkens het “een babbelconcert”. Hij werd op zijn veertiende al gevraagd om inleidende teksten voor te lezen bij uitvoeringen voor jeugd en muziek. “Niet veel later ben ik mijn eigen verhalen gaan vertellen. Dat maakte het veel gemakkelijker om direct contact met het publiek te maken. Uiteindelijk ben ik een betere verteller geworden dan een pianist. Maar de extra impuls door mijn verschijnen op tv heeft me wel verrast.”

Erkens is er wel gelukkig mee: “Het trouwe klassieke publiek vergrijst. Basiskennis over muziek is weggeëbd.

Maar als je de mensen de juiste sleutel tot stukken aanreikt, kun je ze wel degelijk begeesterd krijgen. Zelfs de vrienden van mijn zoon, die niks met klassieke muziek hebben, zeggen tegen hem dat ze het wel tof vinden als ik erover vertel.”

Jeroen Smit denkt dat de populariteit van de educatieve voorstellingen ook weleens te maken kan hebben met de overvloed aan informatie die mensen over zich heen krijgen. “Ze willen zaken beter begrijpen, maar raken verstrikt in de hoeveelheid. Kenners met tekst en uitleg zijn dan welkom.”

Waar het eindigt, valt niet te voorspellen? Nederlands troetelhistoricus annex mopperkont Maarten van Rossem vulde vijf jaar geleden al een paar avonden het Amsterdamse Carré met zijn oudejaarsconferences.

André Kuipers staat in november in dezelfde plaats in de Ziggo Dome met een lezing 2.0. De astronaut vertelt tijdens de SpaceXperience zijn ruimteverhalen, waarbij multimediaal alles uit de kast wordt gehaald om allerlei ervaringen aanschouwelijk en navoelbaar te maken. Het eerste stadioncollege kan zomaar eens nabij zijn.

Het bruto nationaal geluk van Jeroen Smit en Hans Sibbel. Op 23 oktober in Maastricht. Op 2 november in Eindhoven. Vrijheid van denken en doen van Arjan Erkel.

Op 24 november in Sittard. parktheater.nl, dedomijnen.nl

Drie choreografen, drie nationaliteiten, drie dansvoorstellingen, drie toneelbeelden. De triple bill, drie voorstellingen in één, is een oude vorm in de danskunst. “Een stuk van twintig minuten heeft een prachtige spanningsboog”, zegt Ed Wubbe, artistiek directeur van Scapino. D O O R A D R I E N N E P E T E R S

HET AVONTUUR AANDURVEN

Scapino danst New Adventures. foto Stef Nagel

B

ij de Israëlische Itamar Serussi is een dansvoorstelling één grote kakofonie van beweging. Hij husselt en mixt alles op een onvoorspelbare manier door elkaar.

De Duitser Felix Landerer gebruikt zijn geliefde thema van het menselijk handelen: emoties en de behoefte aan echt contact. Fransman Martin ‘Het publiek Harriague doet iets wat weinig krijgt wat hedendaagse choreografen doen: werken met klassieke voor de muziek. Scapino Ballet brengt kiezen.’ ze samen als zogenaamde triple bill; veelvuldig toegepast in de jaren 70, 80 en 90 toen publiek nog niet aan de leiband hoefde van een verhaal met een duidelijke kop en staart. “Een ideale vorm voor beginnende choreografen”, vindt Ed Wubbe.

Jong talent krijgt ruim baan bij Scapino. Omdat het spannende producties oplevert. Omdat het Scapino onderscheidt van andere gezelschappen. Omdat jonge makers een podium verdienen. “Ik geloof er heilig in om choreografen inhoudelijk carte blanche geven.

Alleen dan kan deze kunstvorm zich ontwikkelen. In mijn keuze voor choreografen volg ik vooral mijn intuïtie. Deze jongens hebben originaliteit en daarmee hebben ze de dans ook echt iets te bieden.”

Aan originaliteit geen gebrek in New Adventures. Want avontuurlijk is het. “Het publiek krijgt wat voor de kiezen”, stelt Wubbe. “Het is werk dat echt bij deze tijd hoort, in thematiek en muziekkeuze. De relaties in de voorstellingen zijn niet van de meest romantische soort.

Vaak vervreemdend en verwarrend. De elektronische muziek versterkt dat effect.”

Verwarring, strijd en eenzaamheid. Het zegt ook iets over hoe de huidige generatie choreografen in het leven staat. Serussi heeft zich voor Love Gun laten inspireren door Quentin Tarantino, Charlie Chaplin en Roger Rabbit. De liefde is er niet alleen lief. While we can van Landerer gaat over de zoektocht naar echt menselijk contact in de voortdurende onrust en oppervlakkigheid van social media. En in Prince stuurt Harriague de prins en prinses uit de balletklassieker Doornroosje van Tsjaikovski op een komisch, bijna hilarisch, liefdesavontuur.

New Adventures. Voor hen die het avontuur aandurven. Wubbe is in ieder geval blij met de nieuwe voorstelling, die in thuisstad Rotterdam zijn première al gehad heeft. In het najaar is het aan de rest van het land om de twijfelachtige staat van de wereld en de mensheid tot zich te nemen.

New Adventures, Scapino Ballet. Op 27 september in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

41

Er zijn liederen voor plastic, modder en stof. Songs voor elektriciteit en kleur en een hymne voor de oneindigheid.

Allemaal ingrediënten voor een ecologische opera. “We eindigen zoals we ooit begonnen: als zwervende dieren die maar weinig begrijpen van de wereld waarin zij leven.”

DOOR JUDITH BOESSEN

ELEGIE VOOR STERVEND ECOSYSTEEM ‘H

allo Timothy. Ik wilde je al heel lang schrijven.’ Zo begon Björk haar brief aan filosoof Timothy Morton. Ze vroeg hem een tekst over haar oeuvre te schrijven om haar kunst voor het nageslacht te bewaren – ‘niet alleen voor mezelf, maar ook voor al mijn vrienden en eigenlijk een hele generatie.’

Dat verzoek was niet aan dovemansoren gericht want Morton bleek fan van het eerste uur. Zijn hele theorie over hyperobjecten (objecten die zo alomtegenwoordig aanwezig zijn dat we ze niet meer waarnemen) had hij rechtstreeks ontleend aan ‘Zowel Björk als Björks single Hyperballad uit 1996. Net als Björk gelooft Morton niet in de tegenstelling Morton zijn tussen natuur en civilisatie. nooit ver weg Cultuurcentrum Hasselt sluit de eerste in de voorstelling editie van het Euregionale IMPACT festival af met de Benelux première van de ecologische NeoArctic .’ opera NeoArctic door het Deense Hotel Pro Forma. De voorstelling speelt zich af in een verre en onheilspellende toekomst, maar het begon allemaal met een briefwisseling tussen een artiest en een filosoof.

Die filosoof, Morton dus, stelt dat we onze oude overtuigingen rigoureus zullen moeten loslaten als we willen overleven: wij zijn geen heer en meester van deze aarde, en ons lot hangt samen met de smeltende poolkappen. Die boodschap is niet nieuw want sinds Al Gore in 2006 zijn documentaire An inconvenient truth gratis de bioscopen in slingerde, zit klimaatverandering in ieders bewustzijn. (Behalve in het fossiele hoofd van president Trump). Maar waar Al Gore bedrijven en politici opriep om het tij te keren, gaan denkers als Timothy

42

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Morton ervanuit dat de verstoring van ons ecosysteem niet meer terug te draaien is. “We moeten ons als mensheid voorbereiden op een nieuwe wereldorde waarin het uitsterven van diersoorten, de opwarming van onze planeet en een verregaande digitalisering van onze leefwereld de norm zal worden.”

Die nieuwe realiteit vormt het uitgangspunt voor de ecologische opera van het Deense Hotel Pro Forma.

Zowel Björk als Morton zijn nooit ver weg in hun voorstelling NeoArctic. Zo is het libretto van de twaalf songs geschreven door Sjón, de IJslandse liedjessmid die ook de teksten van Björk voor rekening neemt. Het gedachtengoed van Morton vind je vooral terug in de dramaturgie van de voorstelling. De twaalf composities zijn gegroepeerd rond drie hyperobjecten (partikel, damp en straling) die Morton aanwijst als de elementen van het antropoceen. Vervolgens worden deze drie elementen uitgewerkt in twaalf composities. Er zijn liederen voor plastic, modder en stof (partikel), songs voor elektriciteit en kleur (straling) en een hymne voor de oneindigheid (damp).

NeoArctic gaat over het toekomstige tijdperk wanneer de mensheid machteloos zal staan tegenover de onvoorspelbare krachten van de natuur. Het is dan ook geen toeval dat NeoArctic’s apocalyptische wereld vertrouwd prehistorisch aandoet. De zangers van het Letse Radio Koor zijn gekleed in dikke pakken die

Scene uit NeoArtic. foto Andreas Sommer

doen denken aan de traditionele jagerskleding van het Sami volk. In hun handen dragen ze sjamanistische wichelroedes waaraan verfomfaaide petflesjes en veelkleurige plastic slierten zijn bevestigd. Net als onze vroegste voorouders, de jagers en verzamelaars van Altamira en Lascaux, hebben deze laatste aardlingen een grote eerbied voor de natuur. Zij bewenen de laatste indrukken aan een vruchtbare moeder aarde.

De personages in deze ecologische tragedie ‘Hypnotiserende schrijden behoedzaam over het podium electrobeats voort. Ritmisch en repetitief herhalen zij hun elegie: zij bezien ons stervend ecosysteem voeren je mee met een mengeling van kosmisch verdriet naar dat andere en oud testamentische angst. Dit wordt nog Hooglied van versterkt door de gregoriaanse cantates op soundscapes van de Britse techno producer doemdenkers: Andy Stott en de Letse componist Krists Koyaanisqatsi Auznieks. Hypnotiserende electrobeats van Philip Glass.’ voeren je mee naar dat andere Hooglied van doemdenkers: Koyaanisqatsi van Philip Glass. Het verhaal van de mensheid is volgens Hotel Pro Forma een palindroom: we eindigen zoals we ooit begonnen. Als zwervende dieren die maar weinig begrijpen van de wereld waarin zij leven.

Dat het gezelschap niet aan zijn proefstuk toe is met SEPTEMBER 2017

deze overrompelende eco-opera is duidelijk. Want vanaf midden jaren tachtig werkte Hotel Pro Forma onder leiding van kunstenares Kirsten Dehlholm gestaag aan een veelvormig oeuvre. Daar zitten grootschalige muziekproducties bij zoals NeoArctic en Operation Orfeo, maar net zo goed tentoonstellingen en intieme performances. Kenmerkend is het multidisciplinaire karakter van hun voorstellingen waarbij muziek, multimedia, wetenschap en visuals keer op keer perfect samenvallen tot verbluffende totaalspektakels. Juist die verbinding tussen kunst en wetenschap maakt deze voorstelling zo geschikt als afsluiter van het IMPACT festival dat zich als doel stelt om een platform te bieden aan creatieve technologieën en podiumkunst.

IMPACT festival, vanaf 3 t/m 21 november in Luik, Hasselt, Eupen, Maastricht en Aken. De Benelux première van NeoArctic op 21 november in cultuurcentrum Hasselt, Kunstlaan 5 te Hasselt. ccha.be/programma/impact impact-regio.eu

THEATERMAGAZINE JEROEN

43

VERDI MEE BLÈREN IN SITTARD Michel Sluysmans en Servé Hermans. foto Stephan Vanfleteren

44

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Het formeren van het grootste zangkoor van Europa. Dat is een van de brandende ambities van de theatermakers Servé Hermans en Michel Sluysmans. De twee zijn dit jaar cultureel intendant bij De Domijnen in Sittard-Geleen. D O O R F O N S G E R A E T S

“I

n november wilde Domijnendirecteur Tom de Rooij een kop koffie met ons drinken”, vertelt Servé Hermans in het kantoor van Toneelgroep Maastricht. “We hadden het razend druk maar zijn aanbod was te vleiend om te laten schieten.

Bovendien hebben we met Sittard, in tegenstelling tot Heerlen, Maastricht en Venlo, nog niet zo’n binding. Een blinde vlek.”

Servé Hermans en Michel Sluysmans – in het dagelijks leven artistiek leiders van Toneelgroep Maastricht – kregen carte blanche, maar de projecten moesten aan twee voorwaarden voldoen: grensoverschrijdend en multidisciplinair. Hun opdracht is om artistieke invulling te geven aan het gekozen jaarthema Paspoort Niet Nodig.

In het voorjaar gingen Hermans en Sluysmans aan de wandel; vaste prik als er creatieve plannen moeten worden uitgebroed. Hermans: “Een wandeling is ideaal om te brainstormen. Meestal hebben we al snel goede ideeën te pakken. Maar we jatten links en rechts ook wel eens wat.” Uiteindelijk rolden er vijf bruikbare projecten uit de bus. De massale sing-along is het meest in het oog springende. Het is eigenlijk een vorm van zelfplagiaat, want Hermans heeft zo’n huzarenstukje al eens uitgevoerd bij NTGent. De bedoeling is dat op zaterdagavond 9 september tienduizend mensen op de Markt in Sittard een compositie van Verdi mee blêren. “Verdi componeerde zeer toegankelijke klassieke muziek die iedereen kent”, zegt Michel Sluysmans. “Zijn operaliederen zijn zo bekend dat je niet eens weet dat het Verdi is.” De bariton Ernst Daniël Smid zal optreden als spreekstalmeester, dirigent en voorzanger. Eerst geeft hij een minicollege over Verdi en zijn werk, daarna volgt de eerste en enige repetitie. Hij wordt begeleid door fanfare Concordia uit Ittervoort.

Sluysmans: “Zang verbroedert en gaat over grenzen heen.” De vraag dringt zich op waar die mensenmassa vandaan moet komen? Is dit niet tot mislukken gedoemd? Servé Hermans maakt zich niet te sappel. “Het is de dag van de opening van het culturele seizoen, dan is er sowieso veel volk op de been. Bij dezen roep ik ook Belgen en Duitsers op om te komen. Desnoods halen we ze op met touringcars.” Sluysmans: “Als vijfduizend man komen opdagen ben ik ook al blij.” Hermans: “Ik heb tijdens de huldiging van Tom Dumoulin tienduizend mensen bijeen gezien. Dat zijn er écht veel!” Sluysmans: “Mensen moeten echt komen want er kan iets gebeuren dat je leven verandert.” Hermans: “De fysieke sensatie is ongelooflijk als zo’n enorme massa aan het zingen is.” Allerlei kunstdisciplines in stelling brengen en de burgers, ook aan gene zijde van de Belgische en Duitse grens, actief laten meedoen.

Dat is de kwintessens van Paspoort Niet Nodig.

Intendant Hermans formuleert het als volgt: “We onderzoeken er of voldoende cohesie in de Westelijke Mijnstreek en aanpalende gebieden is. Zo niet, of wij met ons cultureel intendantschap een aanjagende rol kunnen spelen.”

Een ander opmerkelijk community-art project van de beide theatermakers is de fototentoonstelling Grens in Beeld.

De ruim vijftig deelnemers kregen de opdracht om de buitengrens van het Land van Gulik, een voormalig hertogdom tussen Maaseik en Jülich, te fotograferen.

Bij voorkeur niet het pittoreske dorpsgezicht of het idyllische landschap, maar de verborgen schoonheid van de

‘Als vijfduizend man komen opdagen ben ik ook al blij.’

SEPTEMBER 2017

rafelranden. Zelf kozen de intendanten voor de drukke Urmonderbaan langs het industriecomplex Chemelot bij de A2. Beroepsfotograaf Rob Nijpels selecteerde de beste foto’s voor een tentoonstelling in museum De Domijnen. Dat tachtig kilometer lange grenslint van het historische Land van Gulik leverde inspiratie op voor een volgend kunstproject: STIL.de tour, een busreis langs onspectaculaire plekken.

“We hebben Lieke Benders gevraagd om op diverse plekken een kleine voorstelling te maken”, zegt Servé Hermans. “Deze fantastische theatermaakster gaat die imaginaire grens inhoud en verbeelding meegeven. Het zijn vijf bustochten met publiek en Lieke zal op haar eigen theatrale manier performances maken.”

Sluysmans vult aan: “Normaal scheur je met tweehonderd kilometer per uur langs zo’n onspectaculaire plek. Nu wordt gestopt om een gezamenlijke ervaring te creëren. Dat vind ik mooi.”

Omdat ook geloof, hoop & liefde zich niets aan grenzen gelegen laten liggen, wordt Paspoort Niet Nodig op 22 december afgesloten met een agape in drie, op loopafstand van elkaar liggende, kerken. “De eucharistieviering is eigenlijk een gezamenlijke maaltijd omkleed met verhalen en zang. Daar gaan wij met een agape, een liefdemaal, een moderne invulling aan geven”, aldus Hermans.

Hij en Sluysmans bijten het spits af, in de tweede kerk komt actrice Mieneke Bakker aan het woord en de estafettemis wordt muzikaal afgerond door zanger Frans Pollux. De 350 kerkgangers zullen in een fakkeloptocht, begeleid door de klarinettist van harmonieorkest Concordia uit Obbicht, van de ene naar de andere kerk lopen. Servé Hermans: Een sobere, contemplatieve, intense manier om ons cultureel intendantschap af te sluiten.”

THEATERMAGAZINE JEROEN

45

Beethoven deed het ook. Toen hij doof was zette hij een houten stok tegen zijn piano en voelde met zijn tanden de trillingen. Theatercollectief CREW en de philharmonie zuidnederland willen alle zintuigen betrekken bij de beleving van Beethovens Vierde Symfonie. D O O R D U N C A N L I E F F E R I N K

“WANNEER LIG JE NOU NAAST EEN ORKEST?” T

ot pakweg honderd jaar geleden ging je naar een concert, je luisterde naar een stuk en dat was het. Je mocht blij zijn als je het ooit in je leven nog eens te horen kreeg. Nu horen we de hele dag muziek: op de radio, in de supermarkt, uit het keukenraam van de buren.

Muziek is zo gewoon geworden dat we het vaak niet eens meer opmerken. Je zou het luisterinflatie kunnen noemen. Ja, zelfs tijdens concerten zie je soms mensen wegdommelen. Ze hebben het stuk al honderd keer gehoord – en mooier.

Tijd dus om alle afleiding uit te bannen.

Om alle zinnen bij het luisteren te ‘Het pianoconcert betrekken. Om weer volledig in de muziek dat ik in januari op te gaan. De philharmonie zuidnederland speel, kende ik gaat het deze herfst proberen en werkt daarbij samen met het Brusselse al uit de platenkast theatercollectief CREW, beeldend van mijn vader.’ kunstenaar en theatermaker Chantalla Pleiter en geluidskunstenaar Christoph de Boeck. De groep werkt onder eindverantwoordelijkheid van Eric Joris, oprichter en leider van CREW, maar Chantalla Pleiter (Havelte, 1982) heeft de artistieke en organisatorische touwtjes in handen. Via skype vanuit Groningen legt ze haarfijn en scherp formulerend uit wat er gaat gebeuren.

Op het programma staat Beethovens Vierde Symfonie. Wat gaan jullie met Beethoven doen?

“Laat ik vooropstellen: Beethoven wordt gewoon gespeeld. Door de philharmonie zuidnederland onder leiding van de jonge Estse dirigente Kristiina Poska.”

46

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Maar daar blijft het niet bij...

“Nee, daar blijft het niet bij. Aan het begin van het concert worden de bezoekers in drie groepen verdeeld.

Het orkest speelt op een groot podium. De eerste groep mag vlakbij het orkest en de dirigent op de grond gaan liggen. De nabijheid van de muziek en de liggende houding leiden tot een fysieke overgave die je op een stoel in de zaal nooit hebt.

Verder weg van het orkest hangt een aantal metalen platen in een cirkel. Daar gaat de tweede groep naar toe. Je kunt het orkest op die plek nog steeds horen, maar je krijgt ook een hoofdtelefoon met een bewerking van de muziek. Die bewerking wordt ter plekke gemaakt door Christoph de Boeck.”

Twee versies door elkaar heen?

Ja, maar je moet je die bewerking voorstellen als een versterking van de muziek die het orkest speelt, een soort ‘parallel auditief universum’. En je kunt de hoofdtelefoon ook afzetten. Zeker zo belangrijk is dat die platen gaan vibreren door de muziek. Je kunt je handen ertegenaan leggen, of je hoofd, zodat de trillingen rechtstreeks je lichaam ingaan. Beethoven deed dat zelf ook toen hij doof was. Via een stok die hij tussen zijn tanden hield probeerde hij de trillingen van de piano op te vangen.”

En de derde groep?

“Die krijgt ook een hoofdtelefoon en er zijn ook weer metalen platen. Daar ga je tegenaan staan, de trillingen van de muziek verspreiden zich door je lichaam, je doet je ogen dicht en langzaam kantelen de platen. De zwaartekracht die op je lichaam inwerkt verandert. Je wordt letterlijk en figuurlijk de muziek ingekanteld.

CREW’s voorstelling Crash. foto CREW, Eric Joris

Tussen de delen van de symfonie wisselen de groepen. Daarvoor wordt nog gepaste ‘tussenmuziek’ gecomponeerd. Het is essentieel dat de bezoekers de hele tijd ondergedompeld blijven in de sfeer van de muziek.”

Hebben jullie al contact gehad met de dirigente, Kristiina Poska?

“Nog niet. Maar op de uitvoering van de muziek hebben wij geen invloed. Het gaat vooral om praktische afstemming.”

Je werkt al jaren nauw samen met CREW, het gezelschap van Eric Joris. CREW beweegt zich op het raakvlak van technologie en kunst. Music & Technology is de titel van dit concert. Welke rol speelt technologie hier?

“CREW heeft altijd veel gewerkt met ‘immersie’, onderdompeling van de toeschouwer door middel van virtual reality. Een paar jaar geleden hebben we bijvoorbeeld een project gedaan met het Concertgebouw Brugge. Jos van Immerseel en Anima Eterna speelden de Pastorale van Beethoven. Die symfonie verbeeldt een bezoek aan het platteland.

Van de uitvoering en in het gebouw zijn 360-graden filmbeelden gemaakt, die zijn vermengd met andere geluiden. Met een hoofdtelefoon, een videobril

SEPTEMBER 2017

en lopend met hulp van een begeleider kun je de wandeling – op het platteland, door het gebouw of door de symfonie, het is maar hoe je het wilt zien – op iedere willekeurige plek nabeleven.

Met de philharmonie zuidnederland gaan we iets heel anders doen. De muziek klinkt live en hoewel er bijvoorbeeld voor de kantelbedden wel degelijk technologie nodig is, is de rol daarvan veel minder zichtbaar. De technologie is voor CREW nooit een doel op zich. Het gaat om de beleving.”

Het klinkt allemaal reuze spannend, maar waarom zouden we dit doen? Is Beethoven 4 op zichzelf niet mooi genoeg?

“Dit is een unieke fysieke ervaring! Wanneer lig je nou naast een orkest? Klassieke muziek wordt vibratie, het lichaam wordt een verlengstuk van de muziek, het is een totaalervaring voor lichaam en geest!”

Music & Technology – Beethoven below the surface.

Beethovens Vierde Symfonie met CREW en de philharmonie zuidnederland o.l.v. Kristiina Poska. Op 1 november in Eindhoven en op 2 november in Maastricht. philharmoniezuidnederland.nl.

THEATERMAGAZINE JEROEN

47

(Advertentie)

Pop, jazz, nieuwe muziek AGENDA

Trijntje Oosterhuis speelt op 16 september in de Domijnen in Sittard.

Warhaus. Meeslepende, melancholische songs die doen denken aan grootheden als Waits, Cohen, Gainsbourg en Cave. Op 10 september om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Carel Crayenhof en Juan P. Kobal - Hotel Victoria.

Argentijnse folkloremuziek verhaalt over het artiestenleven. Op 18 oktober om 20.15 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Trijntje Oosterhuis - Theatertour 2017/2018. Trijntje op zoek naar het Nederlandse lied. Op 16 september om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Zonnehuis Muziektheater - Sweeney Todd. Bekende musicalhit van Stephen Sondheim met Rene van Kooten en Vera Mann. Op 19 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Boris - Keep the funk alive. Een avond onvervalste funk, jazz en disco. Coolness, groovyness & joy. Op 28 september om 20.00 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Daan - Nada (clubshow). Daan live, een belevenis! (staand concert). Op 27 oktober om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Pink Project - Pink Floyd in Concert. De mooiste songs uit het omvangrijke oeuvre. Op 6 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Lambchop. Hartverscheurend mooie alternative country met akoestische, krakende gitaren in die goudgele gloed die de band typeert. Op 31 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Adnan Joubran. Adnan Joubran verrijkt zijn muziek met invloeden uit de flamenco, jazz en klassieke muziek. Op 6 oktober om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

Mylou Frerncken and friends - Leven in het lied.

Een ode aan de kleinkunst - 25 jaar in Nederland. Op 1 november om 20.15 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Grandbrothers + Hauschka. Oscar-genomineerde Hauschka en Grandbrothers zorgen voor een avond pianomuziek zoals je nog nooit hoorde en zag. Op 12 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Tess D. Smith & band - The Soul of Tina. Muzikale hommage aan Tina Turner met haar bekende hits op 2 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Youn Sun Nah. De absolute wereldtop van de vocale jazz: kristalheld, vol lef en met passie en emotie. Op 13 oktober om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be

Simon and Garfunkel Acoustic - Sounds of Silence. Jop Wijlacker en Dennis Kolen halen hun jeugdherinneringen. Op 5 november om 20.15 uur in Schouwburg De Domijnen Sittard. dedomijnen.nl

Renee van Wegberg e.a. - Liesbeth List, de musical.

Nieuwe musical met liedjes van Shaffy, Piaf en Brel.

Op 13 oktober om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Peter Koelewijn & vrienden - Feest vol herkenning.

Terugblik op de bijna zestigjarige carrière van Koelewijn. Op 6 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl

Laurence Jones + The Bluesbones - Blues Night (UK).

Laurence Jones is een jonge Engelse bluesgod die drie jaar op rij door de British Blues Awards uitgeroepen is tot ‘Young Artist Of The Year’. Ook de Belgische band The BluesBones vielen in de bluesprijzen. Op 14 oktober om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

Pieter Embrechts - A Street Concert.

Muziektheatervoorstelling over de multiculturele Turnhoutsebaan in Borgerhout. Op 10 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

48

THEATERMAGAZINE JEROEN

SEPTEMBER 2017

Wende – Mens. Overdonderend theaterconcert van één van de meest veelzijdige en spraakmakende artiesten en performers van Nederland. Op 13 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Eric Vaarzon Morel, Eric Vloeimans e.a. - Duende.

Muziektheater met de taal en de muziek uit Spanje, Portugal en Brazilie. Op 18 november om 20.30 uur in Parktheater Eindhoven. parktheater.nl Hotel Pro Forma & Latvian Radio Choir – NeoArctic.

Indrukwekkend, verbluffend, imposant, kortom: een absolute topvoorstelling, in Belgische première en exclusief voor de Benelux. Op 21 november om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Toumani Diabaté & Kayhan Kalhor. Oorstrelend snaarduet door twee vooraanstaande artiesten. Op 24 november om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be Phronesis (UK) & De Beren Gieren. Twee pianotrio’s waarbij je op het puntje van je stoel zit. Op 25 november om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be The Bad Plus. The Bad Plus is waarschijnlijk het strafste Amerikaanse jazz trio van het afgelopen decennium. Op 1 december om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be Ricardo Ribeiro (Portugal). Ricardo Ribeiro is een van de meest opvallende nieuwe sterren aan het fadofirmament. Op 5 december om 20.00 uur in cultuurcentrum Hasselt. ccha.be Op 7 december om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be Tjens Matic. Arno en drie rockende muzikanten spelen materiaal van Tjens Couter en T.C. Matic. Op 21 december om 20.15 uur in C-mine cultuurcentrum Genk. c-minecultuurcentrum.be

Ze is nog maar een jaar afgestudeerd aan de Maastrichtse Toneelacademie maar de Vlaamse theatermaker Sien Vanmaele is druk doende met haar nieuwe voorstelling, waarin eten opnieuw een belangrijke rol speelt. D O O R E M I L E H O L L M A N

Via de mond naar Syrië W

Sien Vanmaele. foto Jasper Groen

e ontmoeten elkaar in de Brakke Grond, de Vlaamse enclave in Amsterdam. Haar voorstelling Hummus (werktitel) zal gaan over eten maar ook over van huis zijn en heimwee, maar daar heeft Sien Vanmaele (Veurne, 1990) zelf niet zo’n last van. Toen Parijs in 2015 werd opgeschrikt door aanslagen bij Charlie Hebdo en de Bataclan voelde Vermaele zich machteloos.

Ze bakte dan maar een abrikozentaart met walnoten en lavendel naar recept van Yotam Ottolenghi en Sami Tamimi, een jood en een moslim die samen een kookboek maakten.

“In die taart worden Frankrijk en het MiddenOosten samengebracht.” Zo kwam ze op het ‘Door samen idee om via de keuken contacten te leggen, met te koken Syrische mensen bijvoorbeeld. In de hoop meer te leren over hun achtergrond. Dat was nodig komen de ook, want toen ze de eerste Syrische kok in verhalen los.’

Amsterdam benaderde om samen te koken, was het Ramadan en daar had ze even geen rekening mee gehouden.

In haar eerste foodperformance, Spijs voor liefde, speelde eten - naast liefdesverdriet - eveneens een belangrijke rol.

Terwijl het publiek in een kring om haar heen zat - onder meer bij Cultura Nova en het Limburg Festival – trakteerde Sien het publiek op hapjes en een poëtische vertelling.

In Hummus gaat ze vertellen en koken: mutabal, kibbeh khlie of bhaba ganoush. “Voor dat laatste gerecht moet je de aubergines in het vuur roosteren, dat is een mooie theatrale handeling. Syriërs koken veel met hun handen, ze kneuzen,

persen, wringen, vormen, duwen. Overal waar mijn (co)producenten actief zijn, ga ik op zoek naar mensen uit Syrië en vraag ik of ze met mij willen koken.”

Wat haar opvalt is dat Syriërs enorm fier zijn op hun keuken. “De Syrische kok Mumen van restaurant Sham aan de Amsterdamse Warmoesstraat vertelde me dat Syriërs twee dingen geloven. Ze geloven in Allah en dat de Syrische keuken de beste van de wereld is.” Eten is voor hen de kortste weg naar huis. Zoals Sien haar moeders zelf gemaakte mayonaise op haar friet mist als ze van huis is. Door samen te koken komen de verhalen los. “En ze tonen mij: dit is thuis, dit is Syrië voor mij.”

Vermaele wil niet moraliseren en laat de politieke realiteit voor wat die is. “Ik wil de mooie rijke geschiedenis vertellen via de keuken.”

Hummus, Sien Vanmaele. Productie: VIA ZUID ism Jonge Harten. Coproductie: Over het IJ, De Buren, de Brakke Grond. Residenties en try-outs op verschillende locaties, op 5 oktober in De Salon Kasteel Baexem te Baexem.

Première op Festival Jonge Harten Groningen (17-25 november); Spijs voor liefde, 23 sept, C-mine Genk (Week van de Werkplaats). viazuid.com

SEPTEMBER 2017

THEATERMAGAZINE JEROEN

49

“Is er leven op Mars?”, vroeg David Bowie zo vaak aan zijn publiek.

De mannen van The Bad Plus talmen niet over een antwoord.

“Natuurlijk is er leven op Mars.” Om meteen maar het bewijs te leveren: een vette jazz-versie van Bowies meestersong.

DOOR EMILE HOLLMAN

Jazz bakken van popsongs

S

oms moet je je oren echt even de tijd geven. Zeker, er is een clou, maar wat is het ook weer? Dit is wat de drie mannen van The Bad Plus doen: ze bakken jazz van pop (en schrijven net zo goed eigen nummers). En in het geval van Life on Mars, google maar eens wat ze er in Sydney van bakten in The Basement Night Club in 2008.

Er is verder geen peil op te trekken wat de drie musici uit Minnesota (contrabassist Read Anderson en drummer David King) en Wisconsin (pianist Ethan Iverson) aan repertoire voeren. Ze spelen net zo makkelijk een hele serie Nirvana, maar draaien hun hand niet om voor How Deep is Your Love (Bee Gees) of We are the Champions van Queen. Met dat verjazzen van popsongs werden ze beroemd, kregen er vervolgens tabak van om vorige zomer weer voort te gaan op het zelfde pad. Lang speelde het trio, dat opgericht werd in 2000 in New York, uitsluitend instrumentaal maar inmiddels zijn er cd’s met bijvoorbeeld zangeres Wendy Lewis.

“Alle bandleden schrijven songs en geven de songs dan terug aan de band”, vertelt Read Anderson. Vervolgens wordt er naar hartenlust geïmproviseerd, want dat blijft de basis van de groep, ook als ze gebruik maken van kant en klare popliedjes.

50

THEATERMAGAZINE JEROEN

‘We zijn er noch om de jazz te redden noch om die te vernietigen’

The Bad Plus. foto Josh Coleman

Volgens Ethan Iverson moeten we de magie van The Bad Plus vooral zoeken in de tijd dat de drie musici samen spelen: ze kennen elkaar – ook muzikaal - van haver tot gort. David King: “Waar we ook spelen, er gebeurt altijd iets onverwachts waarop we moeten reageren. We hebben geen leider, niemand speelt een rol die is vastgelegd, dus iedereen is verantwoordelijk voor ritme of melodie en alle drie kunnen we, wanneer we maar willen, interrumperen of de song naar een andere niveau tillen.” Anderson in een portret op YouTube: “We kunnen alle drie tijdens een concert een song naar ons toe trekken, dat houdt het spannend en daar gaat het om in de muziek.”

Je kunt zeggen dat de The Bad Plus de grenzen van zowel pop als jazz heeft opgerekt door hun bewerkingen van The Pixies, Blondie, Black Sabbath en noem maar op. “Voor niemand van ons drieën is muziek religie, dus we zijn er noch om de jazz te redden noch om die te vernietigen”, zegt Anderson. “Het boeit ons niet of wat wij doen past in de definitie van jazz. Dat laten we graag over aan de geleerden.”

The Bad Plus. Op 1 december om 20.15 uur in de Warande Turnhout. warande.be

SEPTEMBER 2017

VIA ZUID, talentmakelaar en co-producent in de podiumkunsten, steunt nieuw talent op weg naar de professionele beroepspraktijk. In en vanuit Limburg.

Volg deze nieuwe makers vanaf het prille begin!

ZOMER EN NAJAARSAGENDA 2017 MEER INFORMATIE WWW.VIAZUID.COM EN FACEBOOK

playField. | TIM DE PAEPE | THEATER PERFORMANCE BIG DATA INTERNETCAFÉ, 14 T/M 23 JULI Gentse Feesten, Gent #2 BIAS 13 AUG DOK, Gent 19 T/M 27 AUG Cultura Nova, Heerlen A.R.C. / OEVERLOOS 21,22 &23 AUG Cultura Nova, Heerlen A.R.C. / TIMELINE 22 & 23 SEP Sorry Not Sorry Festival, Gent A.R.C. / RUMOR 10 T/M 12 NOV Randland Schunck* Heerlen www.playfield.be RITA HOOFWIJK | THEATER PERFORMANCE CAN’T STOP MOTION 14 T/M 23 JULI Over ’t IJ Festival, Amsterdam COME IN | OUTSIDE 25 & 26 AUG Limburg Festival, Weert en Roermond FACING FACES 17 T/M 19 AUG Zomerparkfeest, Venlo 18 T/M 27 AUG Cultura Nova, Heerlen 14 T/M 17 SEP Grand Theatre, Groningen www. soap-it.eu LUBERT PRIEMS | AUDIOTHEATER VOORUIT NAAR BUITEN! 10 T/M 27 AUG Museum de Domijnen, Sittard www.verhalentocht.eu MAMI IZUMI | DANS WO BIN ICH? MAMA

AKATAK | LOTTE MILDER | MULTIDISCIPLINAIRE PERFORMANCE

ANNE WILLEM | MULTIDISCIPLINAIRE PERFORMANCE

ALIUNDE 22 T/M 26 AUG

DE CREATIE Cultura Nova, Thermenmuseum Heerlen www.studioakatak.com

SIEN VANMAELE | THEATER- EN FOODPERFORMANCE HOPE SHE WAS WORTH IT. DE OPERA 26 AUG Limburg Festival, Weert 7 OKT De Melkweg, Amsterdam DEC Theater Kikker, Utrecht SPIJS VOOR LIEFDE 23 SEP C Mine, C-Tact#1 , Genk HUMMUS 17 T/M 25 NOV Jonge Harten festival, Groningen www.sienvanmaele.be RUUD HORRICHS | LECTURE PERFORMANCE THE END OF THE WORLD AS WE KNOW IT 22, 23 & 24 AUG Cultura Nova, Heerlen SEP OKT Tournee door Belgie www.deeenzamen.be

DARIO TORTORELLI | DANS D NO BODY 5 #TRANSCENDING preview Zomerparkfeest, Venlo 18 AUG 26 & 27 AUG preview Uitmarkt, Amsterdam 23 AUG IT première Bmotion Festival Bassano del Grappa 8 OKT NL première Nederlandse Dansdagen, Maastricht 18 OKT UK première The Place Londen 26 OKT Theater Kikker, Utrecht 3 & 4 NOV Rotterdamse Schouwburg, Rotterdam 31 MEI 2018 Chassé Theater, Breda www.diveind.com

JOKE EMMERS | THEATER LOST BOYS 21 SEP T/M 16 DEC Tournee door Belgie DE SOLO’S 2 13 JAN 2018 Liers Cultureel Centrum, Lier (BE) b12vzw.jimdo.com MEREL SMITT | THEATER PERFORMANCE BETTER SAFE THAN SORRY 10 T/M 12 NOV Randland Schunck*, Heerlen www.merelsmitt.nl MERLIJN HUNTJENS & GERMAINE SIJSTERMANS MUZIEKPERFORMANCE HEIM 23 AUG

Limburg Festival, Thorn

MARTIN HARRIAGUE | DANS

CONTECO 23 AUG Limburg Festival, Thorn 17 SEP Musica Sacra, Maastricht RADIO 4: TUSSEN HEMEL EN AARDE 10 NOV AINSI, Maastricht

17 JAN 2018

Sneak Peek | Parkstad Limburg Theaters, Heerlen www.martinharriague.com

JANNE DE BRUIN | THEATER NOODUITGANG! AUG Cultura Nova, Heerlen MARIO LEKO | MULTIDISCIPLINAIRE PERFORMANCE

ROBIN COOPS | MUZIEK PERFORMANCE

Limburg Festival, Roemond Cultureel Lint, Weert www.mamiizumi.com

Met o.a. Marie van Vollenhoven Musica Sacra, Maastricht

MARIA DOMINGUEZ | MULTIDISCIPLINAIRE PERFORMANCE

HERE SHE LIES, SIR 26 AUG Limburg Festival,Weert 17 SEP C-Mine, Genk

COTTON 27 AUG 17 SEP

17 SEPT

OVER GRENZEN 15 SEP DISCONNECT 5 % 6 OKT try out 8 OKT try out 8 OKT première 1 NOV 7 NOV 6 DEC 13 MRT 2018

Musica Sacra, Maastricht Ins Blau, Leiden Splendor, Amsterdam Compagnietheater, Amsterdam Toneelschuur, Haarlem November Music, Den Bosch Theater Kikker, Utrecht Ainsi, Maastricht www.robincoops.com

MARIE VAN VOLLENHOVEN | MULTIDISCIPLINAIRE PERFORMANCE THE INFINITY GAMES 29 SEPT Arti opening TOAP, Amsterdam TAOP - I AM A PAINTER SOIRÉE COMPOSÉE Met o.a. Mami Izumi 1 NOV Theater aan het Vrijthof, Maastricht www.marievanvollenhoven.nl

WIL JE MEERDERE VIA ZUID MAKERS TEGELIJK AAN HET WERK ZIEN? IN HET ZUIDEN LIGT ALLES ANDERS 150 jaar Limburg NINA WILLEMS, MAYKE ROELS EN ANNET BREMEN 20 AUG Cultura Nova, Heerlen 26 AUG Limburg Festival, Roermond 27 AUG Schijt aan de Grens, Venray 9 SEP Op de Bank, Sittard 10 SEP Parcours, Maastricht 17 SEP Cultureel Lint, Weert CULTURA NOVA 18 T/M 27 AUG Met werk van o.a. LOTTE MILDER, TIM DE PAEPE, RITA HOOFWIJK, RUUD HORRICHS, NINA WILLEMS, JANNE DE BRUIN EN MAMI IZUMI MUSICA SACRA 14 T/M 17 SEPT Maastricht Met werk van oa. MARIA DOMINGUEZ, MARIE VAN VOLLENHOVEN, ANNE WILLEM & YELA DE KONING HET LAB AUDREY APERS, MARIA DOMINGUEZ, TIM SCHEFFER, LOLA BOGAERT, EEFKE LINSSEN, MARIE VAN VOLLENHOVEN, STIJN VERVOORT 4 EN 5 NOV Bordenhal, Maastricht SNEAK PEEK | VIA ZUID MAKERS 15 NOV, 17 JAN, 18 APR Met o.a. MARTIN HARRIAGUE EN LOTTE MILDER Parkstad Limburg Theaters, Heerlen WINTERNIGHTS Try-out festival 15 & 16 DEC Ainsi, Maastricht

Het is de ontmoeting qui fait la musique

Leading the South Vr 3 nov

2017

Symfonie orkest en bedrijfsleven vinden elkaar in creatief leiderschap

Technische Universiteit Eindhoven

Leiderschapscursus Do 16 nov

www.philharmoniezuidnederland.nl contactpersoon: Maud Douwes 06 12 40 12 30

2017

Plaatsnemen in het orkest en interactieve muzikale voorbeelden geven een verrijkend andere kijk op leiding geven en dragen bij om originele leiderschapsideeën naar eigen praktijk te transformeren

Brightlands Chemelot Campus Sittard-Geleen

CONVERSATIONS AT THE END OF THE WORLD In regie van Kris Verdonck

Als je weet dat het einde nadert, waarover spreek je dan?

19 september 4 oktober 8 november 9 november

Theaters Tilburg (première) Parkstad Limburg Theaters, Heerlen Chassé Theater, Breda Parktheater, Eindhoven

Kijk voor meer speeldata op

hzt.nl