ZL9 Podium by ZOUT

9 SEPTEMBER 2017

podium

NEDERLANDSE DANSDAGEN â&#x20AC;&#x201D; DUTCH DANCE FESTIVAL p.19

highlights

LANAKEN

EUROSCOOP

• Wo 27 sep, 13u30 60 PLUS Gezellig wat kletsen, genieten van een kopje koffie met iets lekkers en natuurlijk een film. Deze keer zal dat het historisch drama Tulip Fever zijn — Meer informatie: euroscoop.be

MAASMECHELEN

EUROSCOOP

MAASTRICHT

CENTRE CÉRAMIQUE • Zo 3 sep De machtig magnifieke Merovingers lezing, rondleiding en wandeling • Za 9 sep Tentoonstelling ‘Verloren Jeugd’ Opening en speciale kinderopening • Za 16 & zo 17 sep UNCOVER17 FESTIVAL fotografiefestival • Do 28 sep Let’s Catch Up @ Centre Céramique Meet up with other internationals and locals • T/m 15 okt TOP or TOPIC Tentoonstelling • 10 sep t/m 15 apr 2018 Verloren jeugd over kinderarbeid in Maastricht Tentoonstelling • 12 sep t/m 15 okt 2017 UNCOVER17 - de keuze van Forum BEELDtaal Tentoonstelling • 26 sep t/m 29 okt Pril Geluk! - De Vroedvrouwenschool in beeld Mini-expo — Meer informatie: centreceramique.nl

september 2017

bioscopen en industriële gebouwen • Vanaf 28 sept film 120 BPM (Beats Per Minute) Aangrijpend verhaal over liefde en vriendschap tegen de achtergrond van de strijd tegen AIDS in Parijs aan het begin van de jaren negentig. Winnaar van de Grote Juryprijs in Cannes. — Kijk voor het volledige programma op lumiere.nl

EUROSCOOP • Ma 4 sep, 13u30 60 PLUS Genieten van de film Paris Can Wait en een heerlijk kopje koffie/thee met iets lekkers • Wo 13 sep, 19u00 Ladies Night Het uitje van de maand voor jou en je vriendinnen, met de film Bella Donna’s — Meer informatie: euroscoop.nl GENK

EUROSCOOP • Wo 13 sep, 20u00 Concert David Gilmour Live at Pompeii • Zo 17 sep, 10u00 Disney Junior Party Bekijk de allernieuwste afleveringen van je favoriete series. Een super leuke eerste bioscoopervaring. • Ma 18 sep, 19u00 Ladies Night met castbezoek Le Fidèle, een film van Michaël R. Roskam, in Avant-Première. De cast komt zelf ook even langs met een woordje uitleg over de film • Wo 27 sep 13u30 60 PLUS Gezellig wat kletsen, genieten van een kopje koffie met iets lekkers en natuurlijk een film. Deze keer zal dat het historisch drama Tulip Fever zijn. — Meer informatie: euroscoop.be HEERLEN

KUMULUS • Za 2 sep Kom naar de proeftuin Ontdek, probeer, beleef en geniet • Vanaf ma 4 sep DJcursus 12+ Korte cursus • Vanaf ma 4 sep Klassiek ballet 35+ jaarcursus • Vanaf ma 4 sep Kleine percussie Korte cursus • Vanaf di 5 sep Flamenco beginners jaarcursus • Vanaf wo 20 sep Popmuziek 4 kids Korte cursus • Wo 27 sep Filmillustraties Workshop • Za 30 sep Cityselfies maken 12+ Workshop — Meer informatie: kumulus.nl

DE SPIEGEL • do 31 aug en vrij 1 sep, 20u Little Men • za 2 sep, 20u en zo 3 sep, 14u Sami Blood • do 7 t/m za 9 sep, 20u Broers • zo 10 sep, 14u Sarajevo Songs of Woe Filmclub De Spiegel • vrij 15 sep, 20u Daughters of the Dust gerest. Klassieker • do 14 en za 16 sep, 20u en vrij 15 sep, 14u Une vie • za 23 sep, 20u en zo 24 sep, 14u The Teacher • do 28 t/m za 30 sep, 20u The Fury of a patient Man • zo 1 okt, 14u en ma 2 okt, 20u En Amont du Fleuve • ma 4, 11, 18 en 25 sep, 19u Cursus Filmmuziek door Constant Hoogenbosch — Meer informatie: filmhuisdespiegel.nl

LUMIÈRE • Vanaf 7 sept film The Beguiled

TILBURG

Beklemmende thriller van regisseur en scenarioschrijver Sofia Coppola (Lost in Translation, Marie Antoinette), gebaseerd op het boek A Painted Devil van Thomas Cullinan • Zo 10 sept event Parcours Feestelijke dag waarop het nieuwe culturele seizoen wordt ingeluid met een doorlopend programma • Van 15-17 sept festival Musica Sacra Een reeks bijzondere films rond het festivalthema “In het Begin” van het kunstenfestival Musica Sacra Maastricht. Met Arrival, Dawson City – Frozen Time, Marie Heurtin, Voyage of Time, El Abrazo de la Serpiente en The Red Turtle • Van 22 t/m 24 sep documentaire filmfestival Docfest Het eerste cross-border documentairefilmfestival in het Sphinxkwartier van Maastricht. Met regionale, nationale en internationale films in opmerkelijke mini-

zl podium

EUROSCOOP

• Dinsdag 5 sep, 13u30 60 PLUS Genieten van de film Paris Can Wait en een heerlijk kopje koffie/thee met iets lekkers • Woe 13 sep, 19u Ladies Night Het uitje van de maand voor jou en je vriendinnen, met de film Bella Donna’s — Meer informatie: euroscoop.nl

zl podium

editorial

september 2017

colofon _ ZL Podium is een maandelijkse bijlage van Zuiderlucht. ZL Podium bevat sponsored content die buiten de verantwoordelijkheid van de Zuiderlucht-redactie valt. Digitaal is ZL Podium te lezen via zuiderlucht.eu/e-paper.

podium Unvollendete

reeks over nimmer voltooide stads-projecten Aflevering 8: Witte olifanten in het grensgebied

Made in Maastricht

makers en producten uit de Limburgse hoofdstad Aflevering 6: Van kantine naar refter

Cultuuragenda Begunstigers en/of adverteerders van Zuiderlucht kunnen items in de cultuuragenda plaatsen. De items worden in print geplaatst, en digitaal op zuiderlucht.eu/agenda. Begunstiger wordt u voor 59 euro per jaar via zuiderlucht.eu/begunstigers.

Onderstroom 8 stadskronieken van Maastrichtse subculturen Aflevering 6: Rafelrandjes die verdwijnen

Opgegraven 9 Kunst over het ENCI-gebied in expositie Pioneers

U krijgt Zuiderlucht dan ook

Talent in beeld: Geerte Schmitz

maandelijks thuisbezorgd. Voor

het Huis voor de Kunsten spot elke maand een talent

advertentie-mogelijkheden kijk op zuiderlucht.eu/adverteren.

Cultuuragenda 10-21 culturele agenda voor Zuid-Nederland en Vlaanderen

Voor het aanleveren van agendaitems gebruikt u het formulier dat u op zuiderlucht.eu/zl-agenda kunt downloaden. Stuur het voor de 10e van de maand naar agenda@zuiderlucht.eu. Maximaal vijf items per maand per begunstiger/ adverteerder.

Publiek 22 podium voor lezersopinies

Ondertussen in… culturele highlights in Europa

Weelde

Van de komende zes weekenden breng ik er vier buiten het Zuiderluchtgebied door. Als maker van ZL Podium, ik geef het toe, zou ik beter moeten weten. Juist in deze periode van het jaar bieden de zuidelijke Nederlanden onderdak aan grootschalige festivals met visueel spektakel, akoestische parels en acrobatische wonderen, met artiesten van dichtbij én uit de rest van de wereld. Neem het Internationale Vocalisten Concours in Den Bosch, de Nederlandse Dansdagen en Musica Sacra in Maastricht of de Kunstdagen in Wittem. Neem de seizoensbrochures van de theaters erbij en uw hoofd gaat draaien van al die artistieke weelde. Geen paniek, geen keuzestress ook, hulp is onder handbereik. Met de nieuwe ZL Podium, boordevol cultureel aanbod, en het nieuwe nummer van theatermagazine Jeroen, met het beste uit de podiumkunsten, hebben we voor u een mooie selectie gemaakt. Het wordt trouwens steeds makkelijker voor mij om bínnen het ZLgebied onderweg te zijn. Dat gebied groeit namelijk nog steeds, in omvang én fijnmazigheid. ‘Zoek de verschillen’ met eerdere versies van onze distributiekaart (de actuele versie ziet u hieronder) en ontdek dat Zuiderlucht sinds kort ook in Turnhout wordt gelezen. Ten slotte, wie me kent weet dat ik allesbehalve voorstander ben van oneindige groei. Maar zolang de grenzen van de culturele interesse bij onze lezers nog niet in zicht zijn, groeien we met ZL graag nog even door, ’t liefst naar u toe. CHRISTIANE GRONENBERG | bladmanager c.gronenberg@zuiderlucht.eu

Adverteren Voor het plaatsen van advertenties en advertorials kijk op de website zuiderlucht.eu/adverteren of neem direct contact op via043 350 0591 of commercie@zuiderlucht.eu. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Vormgeving Andrea Bertus / ontwerpburo bertus Druk RBD Düsseldorf Cover: Nederlandse Dansdagen. Vormgeving Esther Noyons, foto Annaleen Louwes.

Unvollendete

zl podium september 2017

Peter Rongen: "Sfeer creëren, investeren in goede contacten in België is belangrijk." foto Richard Stark

Witte olifanten in het grensgebied Een top in 1991 over het grote Europa leverde het Verdrag van Maastricht op. In de jaren die volgden probeerde de stad het nieuwe Europese elan te gebruiken om de grens met België minder hard te maken. Dat viel niet mee. “Maastricht was een stad. Lanaken en Riemst waren post-agrarische dorpen.” PAUL VAN DER STEEN —

enk niet dat ‘witte olifanten’, dure projecten die uiteindelijk niets opleveren, alleen iets zijn voor landen met spilzieke, megalomane dictators. Je vindt ze ook dichter bij huis. Bijvoorbeeld in het grensgebied tussen Maastricht en het aanpalende België. Daar, in het Lanakerveld, ligt al jarenlang een fraai geasfalteerd fietspad dat begint en eindigt in het niets. Maar niet getreurd: volgend jaar komt het alsnog goed. Dan wordt het pad verlengd, in het zuiden richting Albertkanaal, in het noorden richting het Belgische grensdorpje Smeermaas. Het wordt een gezellig kronkelende lijn door het Zouwdal, straks de groene scheidslijn tussen Maastricht aan de ene en een Nederlands-Belgische bedrijventerrein aan de andere kant. De route gaat afwisselend over Belgisch en Nederlands grondgebied en loopt ook een tijdje precies op de grens.

Dit is deel 8 in een reeks van tien afleveringen over nimmer voltooide stedenbouwkundige projecten in Maastricht. Unvollendete is een samenwerking tussen de gemeente Maastricht en maandblad Zuiderlucht en zal in november resulteren in een expositie in Bureau Europa.

zl podium september 2017 Eindhoven

sp Albertkanaal

Lanakerveld Malberg Caberg

centrum

België wil een pad van drie meter breed, terwijl Maastricht uitgaat van tweeënhalve meter. De gemeente Maastricht was zelf ook niet onschuldig. Het grensoverschrijdende werd vooral met de mond beleden, analyseert Geurtsen met terugwerkende kracht. “Op het stadhuis werd in die tijd vooral naar de oostkant van Maastricht gekeken: naar de nieuwe wijk Céramique, naar uitbreidingen bij Amby en Heer, naar oplossingen voor de A2 met zijn stoplichten.” Volgens Geurtsen, die tegenwoordig een stedenbouwkundig bureau in Delft heeft, brachten de verschillen in maat het proces ook niet verder. “Maastricht was een stad. Lanaken en Riemst waren post-agrarische

Maas

tijdens de top (1991) die zou leiden tot het Verdrag van Maastricht (1992) zou kunnen helpen - zo dacht althans het stadsbestuur. “Ondertussen lag de stad met zijn rug naar de grens”, zegt Rein Geurtsen die in 1992 meeschreef aan de stedelijke studie Albertkanaal LanakenMaastricht-Riemst. Analyse en verkenning van de inrichtingsmogelijkheden, waarin één visie werd ontwikkeld voor het grensgebied. Geurtsen: “Voor veel Maastrichtenaren stond België voor goedkoop tanken en horeca, ook ná sluitingstijden. Intussen constateerden ambtenaren dat Maastricht op een schiereiland lag. In hun plannen deden ze of de wereld bij de Belgische grens ophield.” De studie kwam met tal van voorstellen op het gebied van wonen (Maastricht dacht nog aan woningbouw in het Lanakerveld), bedrijvigheid, natuur (onder meer aanplant van bos), recreatie en verkeer waarin Nederland en België aan elkaar werden geklonken. Het bleken wensdromen. Geurtsen: “Vooral de bestuurlijke cultuur bleek ongelofelijk verschillend. Ik herinner me hoe we met een zware delegatie naar Lanaken gingen waar een zenuwachtige ambtenaar uitlegde dat de schepen ons zat op te wachten in het café. Ze zaten er heel anders in de wedstrijd. Het bleek ook heel moeilijk om inzicht te krijgen in de gedachten van de verschillende Belgische bestuursniveaus, die heel verschillende agenda’s hadden.”

Dat laatste roept tal van problemen op. België wil een pad van drie meter breed, terwijl Maastricht uitgaat van tweeënhalve meter. Nog verwarrender is dat kaarten niet overeenstemmen, legt stedenbouwkundige Guy Vloebergh uit. “63 meter boven Normaal Amsterdams Peil (NAP) is in België 61,5 meter boven de Tweede Algemene Waterpassing (TAW).” Om die verschillen te kunnen oplossen werd Vloebergh in 2009 grensmanager in het project Albertknoop, de gezamenlijke poging van de beide Limburgen en de gemeentes Maastricht en Lanaken om de grens zoveel mogelijk weg te gummen en juist die plek te gaan ontwikkelen. “Ook mooi vond ik dat het geen korte-termijnproject is, maar een plan waarvan de uitvoering decennia gaat duren.” Tijd is altijd iets relatiefs. Aan de grens, vaak een scheidslijn met een eeuwenoude erfenis, geldt dat nog meer. Het landschap aan de westkant van Maastricht is getekend door tijden van onmin met de Belgen. Dat begon in 1830 toen de Zuidelijke Nederlanden in opstand kwamen tegen hun koning. Negen jaar later werd de afscheiding definitief geregeld en was België onafhankelijk. De Maas zou voortaan de grens vormen tussen Nederlands en Belgisch Limburg. Alleen bij Maastricht werd een uitzondering gemaakt, de stad aan de westoever van de Maas bleef een Nederlandse enclave. De grens werd net buiten schootsafstand getrokken, zodat Maastricht in geval van een conflict buiten bereik van Belgische kanonnen zou komen te liggen. Kanonnen uit die tijd, wel te verstaan. Vlak na de Eerste Wereldoorlog waren de onderlinge verhoudingen opnieuw verstoord. Het zwaar getroffen België verweet het neutrale Nederland dat het had geprofiteerd van alle ellende en dat het had geheuld met de Duitsers. De annexatie-eisen van Brussel (onder meer de Nederlandse provincie Limburg) werden niet ingewilligd. De relatie met Den Haag was wel flink verstoord. Een verbinding tussen Antwerpen en de Maas via Nederland leek er daarom niet in te zitten. Dus werd het Albertkanaal aangelegd, dat net voor Maastricht afbuigt naar het zuiden, richting Luik. Ten westen van Maastricht vormt het kanaal een in het heuvellandschap verborgen kloof die, vrijwel op de grens gelegen, tot op de dag van vandaag een extra scheiding tussen de twee landen fungeert. Begin jaren negentig wilde Maastricht zoveel mogelijk af van fysieke en bestuurlijke barrières. Het nieuwe Europese elan

grens België - Nederland

Luik

dorpen. Op het eerste gezicht leken er weinig echte gezamenlijke belangen.” Peter Rongen was indertijd als projectleider stedelijke ontwikkeling betrokken bij de Albertknoop. Hij denkt dat Maastricht te veel met de arrogantie van een alwetende, grote broer op de Belgische buren afstapte. “Sfeer creëren, investeren in goede contacten in België is belangrijk”, vindt hij. Gelijk hebben is één, het gelijk moet je ook worden gegund. “Dan nog stuit je op tal van verschillen. In Nederland kennen we de intentieverklaring, dan volgen de definitieve afspraken. In België zit daar nog de engagementsverklaring tussen. In Nederland maken gemeentes bestemmingsplannen waarin alles tot achter de komma is geregeld. In België komen ze met een ruimtelijk ontwikkelingsplan, een contourenplan waar later nog van alles aan kan worden aangepast. Het is ook niet de gemeente die dat op papier zet, maar de Vlaamse overheid.” Ten tijde van de Maastrichtse studie over het grensgebied dacht de stad nog serieus aan een nieuwbouwwijk in het Lanakerveld. Die is er nooit gekomen. Er was ook ruimte gereserveerd voor het Cabergkanaal, een directe verbinding tussen Albertkanaal en het Julianakanaal, parallel aan de Maas op Nederlands grondgebied. Sinds 1961 stond dat project met stippellijnen op alle plankaarten. Tot het tracé in 2013 door de Vlaamse en de Nederlandse minister definitief wed geschrapt. De railterminal aan Belgische kant kwam er wel; het spoor tussen Maastricht en Lanaken werd ervoor opgeknapt. Kosten: 33 miljoen euro, vooral gedragen door de Belgen. Het bleek een ‘witte olifant’: de gedroomde goederentreinen bleven weg. Dat er in het Zouwdal een groene buffer is gecreëerd tussen de stadswijken Malberg en Oud-Caberg en het grensoverschrijdende bedrijventerrein bij Lanaken stemt Rongen ondertussen tevreden. “De ondernemingen liggen op afstand en, als het goed is, straks ook achter de aanplant verscholen. Maar als bijvoorbeeld Nike zich morgen in Riemst meldt voor een vestiging aan het Albertkanaal met werkgelegenheid voor driehonderd mensen, en het pand moet 35 meter hoog worden, ben ik benieuwd wat onze afspraken over een maximale hoogte van veertien meter waard zijn.” —

zl podium september 2017

advertorial

zl podium september 2017

richt

maast

onderstroom

zl podium september 2017

Dit is deel 6 van een reeks Maastrichtse stadskronieken, een initiatief van de stichting Edmond Hustinx.

‘Voor creatievelingen is een economische crisis een zegen.’

rafelrandjes die verdwijnen O oit was Landbouwbelang een door boeren opgerichte coöperatie om goedkoop te kunnen in- en verkopen. In Maastricht leverde dat een groot fabrieksgebouw aan de Maas op met graansilo’s, sorteermachines en kranen om containers te verschepen. Maar tijden veranderden. De gebouwen kwamen leeg te staan en in 2002 nam een groep jongelingen bezit van de voormalige veevoerfabriek aan de Biesenwal om er te wonen en te werken. Zij noemden hun krakersinitiatief naar de fabrieksnaam op het gebouw: Landbouwbelang. Tot twee keer toe ontruimde de gemeente de kolos tijdens grote feesten, tot de twee partijen in 2006 een convenant overeenkwamen. De krakers mochten twaalf keer per jaar een feest houden, mits ze zelf de beveiliging regelden. Daarna liet de gemeente hen lange tijd met rust en groeide de gekraakte veevoerfabriek uit tot een culturele vrijplaats met bewoners en gebruikers – mensen die er een werkplaats of atelier hadden – die graag iets terug wilden geven aan de stad die hen dit gebouw gunde. Er kwam een weggeefwinkel,

waarvoor iedere donderdagmiddag minder fortuinlijke stadgenoten in de rij staan. Een keldertjesavond die ruimte biedt voor intieme optredens. Elke vrijdagavond is er een voedselbank. ’s Middags gaan vrijwilligers naar de markt waar zij spullen oppikken die marktlieden anders weggooien. De avond ervoor zijn anderen wezen dumpsterdiven: uit containers van de Sligro en supermarkten hebben ze nog bruikbare producten gevist. Van alle ingrediënten wordt een gezamenlijke maaltijd gekookt. Rond een uur of vijf zitten mensen massaal te snijden. Rond negenen is er een vegetarisch driegangendiner, waarvoor iedereen betaalt wat hij wil en kan. Vaak is dat niet meer dan een euro. Arjen Zuidgeest (37) is één van de zestien bewoners, hij woont nu tien jaar in Landbouwbelang en heeft er een webdvelopment bedrijfje. Hij ontvangt me deze donderdagmorgen in de lege eetzaal van het fabriekspand. In totaal maken zo’n vijftig mensen gebruik van het gebouw, vertelt hij. Hij leidt me graag rond. Ik vergaap me aan de boomhut die een bewoner achter de voormalige

beheerderswoning bouwde. Aan de antieke woonwagen van Bob. Aan de zelfgebouwde broodoven in de tuin waarin Daniel brood leerde bakken. “Nu heeft hij een broodzaakje in de stad”, zegt Arjen. We lopen door de voormalige opslaghal waarin Cirque Platzak jaarlijks een maand repeteert in ruil voor gratis voorstellingen, door de hal waar grote feesten worden gehouden, door de her en der in het gebouw verspreide ateliers, door de dojo annex yogastudio. Voor zichzelf hebben de krakers enorme ruimtes getimmerd om te wonen, sommige bungelend aan het plafond en alleen via het dak te bereiken. Er staan houtkachels, want centrale verwarming is er niet. Elektriciteit is er wel, net als wifi. Dit wonderlijke universum kruipt onder mijn huid. De krakers zijn autonoom. Van subsidies, zeggen ze, moeten ze niets hebben. Toch worden ze in de stad waar ze in de watten worden gelegd ook wel knuffelkrakers genoemd. Arjen ziet dat anders: “Wij hebben in de loop der jaren een band met de gemeente opgebouwd. Daardoor kunnen we vaak

tot akkoordjes komen. Dat geeft ons een bepaalde marge.” Maar het maakt de Landbouwbelangkrakers niet onaantastbaar. Net als de vrijbuiters van het Werkgebouw en het pop-up skate-café aan de Fort Willemweg hebben ze te horen gekregen dat ze moeten verkassen. De economie glorieert weer, en dan doemen bij de gemeente projectontwikkelaars op die gouden bergen beloven. “Voor creatievelingen is een economische crisis een zegen”, stelt Arjen vast. “Gebouwen komen leeg te staan en bieden ruimte voor nieuwe initiatieven. Zodra de crisis voorbij is, worden de rafelrandjes van de stad aangepakt. Een vloek voor vrijplaatsen. Nu zijn wij aan de beurt.” Maar zo lang niets zeker is, gaan ze door. Bijvoorbeeld met het bouwen van een nieuwe keuken voor de voedselbank, hier Foodbank genoemd. Arjen: “We hebben geleerd er niet vanuit te gaan weg te moeten tot ze hier met een sloopvergunning staan. Vijf jaar geleden zou hier een theater van Joop van den Ende komen. Ook dat is uiteindelijk niet doorgegaan.” ESTHER WITTENBERG

zl podium

advertorial

september 2017

Opgegraven Expositie Pioneers toont werk van zeven kunstenaars die het ENCI-gebied werkzaam zijn geweest

Werk van Jasper Coppes

De expositie is te zien van 1 september t/m 3 november in het Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL), St. Pieterstraat 7, Maastricht. Openingstijden di-vr 9.30-17.00 uur Toegang gratis. Opening Vrijdag 1 september om 17.30 uur, door Lita Wiggers (directeur RHCL), Gouverneur Theo Bovens en Lex ter Braak (directeur Van Eyck). De expositie is een samenwerking van het Historisch Centrum Limburg (RHCL), de Provincie Limburg (Ad Himmelreich, conservator) en de Van Eyck academie. Curator Krien Clevis

Pioneers is een thematentoonstelling ter gelegenheid van de 23ste jaarvergadering van de EAA/ European Association of Archaeologists in Maastricht. De tentoonstelling handelt over de fascinatie voor ontdekken, opgraven en opnieuw laten zien van datgene wat verborgen is. De werken van de zeven pionierende kunstenaars zijn tot nu toe niet of nauwelijks aan het publiek getoond of zijn in de vergetelheid geraakt, soms ook letterlijk ondergronds bedolven geraakt, en als een archeologische schat opgegraven. Hierin is tevens aandacht voor het inhoudelijk verwante project Berg/Beeld, dat de Van Eyck academie eind jaren 1980 hoopte te realiseren. In Pioneers exposeren kunstenaars die in en rond de plateaus van het ENCIgebied hebben rondgestruind en werkzaam zijn geweest. Curator Krien Clevis: “Nu het ENCI-gebied in ‘transformatie’ is, en er besloten is het gebied tot nieuwe natuur te ontwikkelen, is het opnieuw in opspraak, want zoveel belangenpartijen hebben baat bij een voor hen interessante herbestemming. Daarbij gaat het niet alleen over natuurbeleving, maar ook recreatie en wellness, nieuwe industrie, en over erfgoed en kunst. Om dit gebied en haar problematiek in een groter historisch, maatschappelijk kader te plaatsen en tegelijkertijd de actuele noodzaak ervan bespreekbaar te maken, organiseren wij deze speciale tentoonstelling.” De expositie betrekt kunstenaars die zelfstandig projecten gegenereerd hebben, alsmede kunstenaars die in de jaren zeventig en tachtig het grotere gebied eromheen ontdekt hebben en op hun wijze in kaart hebben gebracht: Kristina Benjocky, Krien Clevis, Jasper Coppes, Bart Lodewijks, Chaim van Luit, Astrid Mingels en Rod Summers. Het zijn kunstenaars die letterlijk en figuurlijk in het verborgene gewerkt hebben, en die de sensatie van het ontdekken van en het graven naar verborgen plaatsen gemeen hebben.

“[…] We vinden dus fossielen en tonen ze daarna op een verticale geologische manier in een museum. En we kunnen nooit weten wat we niet weten. Akkoord? Zou het dan niet kunnen zijn dat wij de vergetenen van de toekomst zijn? Dat niks meer aan ons herinnerd, gewoon omdat wij het talent missen om dode objecten te worden, dus slechte fossielen zijn? Het kan de reden zijn waarom er überhaupt musea bestaan. We vergeten de Egyptenaren niet, we kennen de Etrusken, de Romeinen, de Franken en de Goten. Maar als we naar hun fossielen kijken kunnen we ons makkelijk vergissen: Alle Egyptenaren werden gemummificeerd, alle Romeinen hadden gouden munten en een villa, alle Franken hadden een zwaard. In de menselijke geologische laag lijkt niet veel plek voor gewone mensen. Er waren miljoenen arbeiders, huisvrouwen, slaven en bediendes. Maar veel fossielen lieten ze niet achter, ze hebben er immers geen talent voor. Is dat de reden dat we archeologie bedacht hebben? Om te zoeken naar de resten van de boeren, leraren en werklui? Om er zeker van te zijn dat onze lang overleden collega’s herinnerd worden en dus wij zelf ook gered zijn van de vergetelheid. Het was misschien het begin van kunst zoals we het vandaag kennen. Musea worden tegenwoordig gevuld met plastic bekertjes, flessen, tafelkleden, vakantiefoto’s, reclamefolders, schoenen, brieven, e-mails en auto’s. We noemen het Hedendaagse Kunst maar het is een Geologie van de Toekomst om ons zelf te redden. Vergeet-ons-niet.” Uit de voordracht van Joep Vossebeld, deelnemend kunstenaar aan Overgangszone, op 16 december 2016 in de Kunstacademie Maastricht

over de fascinatie voor ontdekken, opgraven en opnieuw laten zien van datgene wat verborgen is 9

zl podium september 2017

cultuur agenda

foto: Michel Vanderhoven

Talent in beeld

Begunstigers en regelmatige adverteerders van Zuiderlucht kunnen items in de cultuuragenda plaatsen. De items worden in print geplaatst, en digitaal op zuiderlucht.eu/agenda. Begunstiger wordt u voor 59 euro per jaar via zuiderlucht.eu/begunstigers. U krijgt Zuiderlucht dan ook maandelijks thuisbezorgd. Voor het aanleveren van agenda-items gebruikt u het formulier dat u op zuiderlucht.eu/zl-agenda kunt downloaden. Stuur het voor de 10e van de maand naar agenda@zuiderlucht.eu. Maximaal vijf items per maand per begunstiger/adverteerder.

Architectuur, mode & design

Geerte Schmitz

(Vlodrop, 1960) kwam bij de plaatselijke jeugdvereniging voor het eerst in aanraking met toneel. “Samen met de creativiteit van mijn vader en het acteertalent van mijn opa, legde dit de basis voor wat nu mijn grootste hobby is: toneelspelen en regisseren.” De meeste uitdaging haalt ze uit ad hoc producties, omdat daarbij volgens haar net iets andere stukken worden gespeeld dan bij een vereniging. “Mijn mooiste ervaring is de rol van Malou in Suiker van Hugo Claus, gespeeld in een oude fabriek in Blerick. Ook heb ik geweldige herinneringen aan Bok en Geit van inmiddels overleden theatervriend Bert Kop en mij.” De laatste 15 jaar is Geertes theaterwerk expansief gegroeid naast haar werk als fysiotherapeute. “Als autodidact werd ik steeds vaker gevraagd voor mooie initiatieven en rolde ik vanzelf in het regiewerk; van musicals op basisscholen tot stukken van Peer Wittenbols en Molière bij Speelgroep Gelre in Roermond en projecten met vluchtelingen en ouderen. Samen zoeken naar wat mensen raakt, maakt een theatervoorstelling maken tot één groot feest!” Geerte doet ook regelmatig mee aan workshops en voorstellingen van Toneelhuis LFA, de provinciale koepelorganisatie voor amateurtoneel. Zo is ze in september in maar liefst vijf rollen te zien in de LFA-productie Onder het Melkwoud, een muzikaalpoëtische theatervoorstelling op diverse openluchtlocaties in Limburg. “De prachtige teksten zijn een juweeltje voor het oor en een streling voor de tong. Mijn rol als de blinde Kapitein Kat is voor mij het toefje van de voorstelling. Daar wordt mijn laatste poot op aarde figuurlijk onderuit gerukt.” Meer op www.hklimburg.nl/talent Het Huis voor de Kunsten Limburg brengt met deze rubriek talenten uit de Limburgse cultuursector in beeld.

DEN BOSCH > Future Bodies. Eerste museale overzicht van vormgever Bart Hess. Van 24 juni t/m 1 oktober. Celebrating Ceramics, 100 jaar Ettore Sottsas. Eerbetoon aan een van de grootste ontwerpers van de afgelopen eeuw. Van 14 september t/m 7 januari 2018 in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch. sm-s.nl EINDHOVEN > Growing Food. Living lab over voedsel en eten van vroeger. Van 31 maart t/m 30 september. Stroop. Eerste stroopwafel gemaakt van groente door Chloe Rutzerveld. Van 31 maart t/m 30 september in Yksi expo. yksi.nl HASSELT > Across Japan. Over fascinerende kruisbestuivingen tussen Japanse en westerse mode vanaf 1980 tot heden, met een blik op de lange traditie die hieraan vooraf ging. Van 4 maart t/m 3 september in het Modemuseum. modemuseum.be HEERLEN > Dolls' House. Zorgarchitectuurproject van Peter Masselink dat uitmondde in achttien poppenhuizen die rekening houden met een handicap. Van 18 augustus t/m 15 oktober.

zl podium

cultuuragenda

september 2017

KAPKAR & KAPKARTOFUD. Frank Havermans (Breda, 1967) presenteert op uitnodiging van SCHUNCK* twee installaties aan en in het Glaspaleis. Van 17 augustus t/m 26 november in Schunck. schunck.nl

> Herbert Falken – Lazarus. Beeldserie door Herbert Falken die hij onder de indruk van Heinrich Bölls overlijden maakte. Van 20 mei t/m 29 oktober in het Suermondt-Ludwig-Museum. suermondt-ludwig-museum.de

HORNU > nendo: invisible outlines. Werk van Japans ontwerperscolectief o.l.v. Oki Sato. Van 21 mei t/m 1 oktober in CID. cid-grand-hornu.be

BEDBURG-HAU > Moyländer Episoden: Friedrich, Voltaire, Beuys. Jochen Stücke verbindt in een aantal episodes de geschiedenis van Schloss Moyland. T/m 17 september. Tea Mäkipää – Early Harvest. Met ernst en kritische humor toont de kunstenaar de gevolgen van de wereldwijde consumptiecultuur. Van 9 juli t/m 19 november in Museum Schloss Moyland. moyland.de

KERKRADE > Everything You Always Wanted to Know About Toilets*But Were Afraid to Ask. Een design manifestatie over het toilet. Van 19 mei t/m 19 november. Fiets - Bike – Fahrrad. Door diverse combinatie van design en technologie vinden ontwerpers voortdurend opnieuw de fiets uit. Van 1 juli t/m 3 december in Cube design museum. cubedesignmuseum.nl

BONN > Bild im Bild. Expositie voor kinderen en jongeren met schilderijen van Karin Kneffel. Van 30 april t/m 3 september. Gerhard Richter. Über Malen – Frühe

Bilder. 25 werken ter ere van zijn 85e verjaardag. Van 15 juni t/m 1 oktober in het Kunstmuseum. kunstmuseum-bonn.de DEN BOSCH > Between the Lines. Overzicht van het werk van Chiharu Shiota incl. installatie voor het museum. Van 24 juni t/m 15 oktober in Het Noordbrabants Museum. hetnoordbrabantsmuseum.nl DUISBURG > Erwin Wurm. Grote overzichts tentoonstelling. Van 7 juli t/m 29 oktober in het Lehmbruck Museum & MKM Museum Küppersmühle. lehmbruckmuseum.de DÜSSELDORF > Andreas Achenbach. Revolutionär und Malerfürst. Grotendeels niet eerder getoonde werken en levensdocumenten. Van 7 juli t/m 1 oktober. SPOT ON: 1937. Die Aktion "Entartete Kunst" in Düsseldorf. Een selectie

van schilderijen, tekeningen, skulpturen en documenten geven de in 1937 in belag genomen kunstwerken in Düsseldorf weer. Van 14 juli t/m 3 juni 2018 in Stiftung Museum Kunstpalast. smkp.de > Art et Liberté. Werk uit het surrealisme in Egypte in de jaren 1938-1948. Van 15 juli t/m 15 oktober in K20. kunstsammlung.de > Singular / Plural. Samenwerkingen in de PostPop-Politieke-Arena. Van 8 juli t/m 1 oktober in de Kunsthalle. kunsthalle-duesseldorf.de EIJSDEN-MARGRATEN > Expositie Claartje van Oosterum & Dirk Bal. Van 30 september t/m 14 oktober op zaterdag- en zondagmiddagen van 14.00 tot 17.00 uur in het Ursulinenconvent Eijsden. chrsjteijn.nl

WIJLRE > Kalenders Baer Cornet. Selectie kalenders die Baer Cornet tussen 1978 en 2000 voor Verffabriek Jac Eyc ontwierp. Van 16 juli t/m 12 november bij buitenplaats Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl

Beeldende kunst AKEN > Kunst x Kuba. Kubaanse beeldende kunst sinds 1989. Van 7 september t/m 18 februari 2018. Franz Erhard Walther – Handlung denken. Sculpturen die door de interactie van de toeschouwer ontstaan. T/m 29 oktober. Optische Schreie. Vanaf 1978 begon een onbekende kunstenaar met muurschilderingen in Aken commentaar te geven op actuele sociaal-maatschappelijke thema's. In 1989 bekende Klaus Papier (1945-2009) zich tot deze werken. Van 9 april t/m 1 oktober in Ludwig Forum. ludwigforum.de

Poppenhuis ontworpen door Office Winhov, uit de expositie Doll's House in Schunck in Heerlen. foto Thomas Lenden

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Kommunionsporträt eines Mädchens, Limburg, 1934-1938

EINDHOVEN > We are the market! Werk van diverse kunstenaars, schrijvers en ontwerpers. Van 13 juli t/m 31 december in Onomatopee. onomatopee.net

In twee huizen thuis Werner Mantz (1901-1983) staat vooral bekend als architectuurfotograaf, en in mindere mate vanwege zijn portretten. In 1921 opende hij als 20-jarige een eigen studio in zijn geboorteplaats Keulen. In die stad ontwikkelde hij zich tot een van de voornaamste fotografen van het Neues Bauen. Daarnaast portretteerde hij leden van de Kölner Progressive, een groep kunstenaars rondom August Sander en Franz Seiwert. Toen in de jaren dertig architectuuropdrachten schaars werden, legde hij zich steeds meer toe op portretfotografie, in het bijzonder van kinderen. In 1932 opende Mantz, van joodse afkomst, een tweede zaak in Maastricht, door de toenemende jodenhaat in zijn geboorteland emigreerde hij zes jaar later naar Nederland, waar hij twee grote opdrachten kreeg: de documentatie van de Staatsmijnen in Limburg en de vernieuwing van het regionale wegennet. Intussen bleef hij portretfoto’s maken, vaak in opdracht, soms van willekeurige, hem onbekende voorbijgangers. In de expositie Werner Mantz. Architectures and People zoekt Museum Ludwig in Keulen een balans tussen zijn twee specialismes. Uit deze expositie laat ZL Podium vijf portretten zien. Wie een familielid of bekende herkent en daar een verhaal bij heeft, kan zich bij ons melden via redactie@zuiderlucht.eu

> Marc Mulders: Black. Donkere schilderijen van Marc Mulders en nieuwe serie lichter werk. Van 23 juli t/m 15 oktober in Galerie Piet Hein Eek. pietheineek.nl ESSEN > San Francisco 1967. Meer dan 250 posters, LP-hoezen en entreebewijzen uit de 'Summer of Love'. Van 9 juni t/m 3 september in Museum Folkwang. museum-folkwang.de EUPEN > Who Is In The House. Eerste museale expositie van de Belgische schilder Romain van Wissen. Van 13 september t/m 19 november in IKOB. ikob.be GENK > In het spoor van de meester. Landschapschilderijen van Armand Maclot en leerlingen van hem. Van 28 mei t/m 8 oktober in het Emile Van Dorenmuseum. emilevandorenmuseum.be HEERLEN > Being Close. Zintuigen prikkelende interactieve installatie met planten door kunstenaarscollectief Tripot. Van 18 augustus t/m 12 november in Schunc. schunck.nl HELMOND > Mixed Zone. Dertig werken uit de collectie Museum Helmond over identiteit en subculturen in de kunst. Van 10 september t/m 4 maart in de Kunsthal. museumhelmond.nl > La Vie en RoseRock. Installatie door Thorsten Brinkmann. Van 22 oktober in Museum Helmond. museumhelmond.nl

Porträt einer jungen Frau, Familie Huyben, Limburg, 1963

Werner Mantz. Architectures and People. Van 14 oktober t/m 21 januari in Museum Ludwig in Keulen. museum-ludwig.de

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Kommunionsporträt eines Mädchens, Limburg, 1959

Porträt eines Säuglings, Familie Castorp, Limburg, 1960

Porträt eines Jungen, Familie Wirts, Limburg, 1960

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Exvoto van Sarai van de Boel in de expositie Genesinge en troost in het Gemeentemuseum Het land van Thorn, over de motivatie en levensvragen van mensen op pelgrimstocht.

HEUSDEN-ZOLDER > Celibataire Divas. Meer dan zestig hedendaagse kunstenaars die de eeuwige zoektocht naar escapisme verbeelden. Van 2 juli t/m 3 november in Kunstgalerij De Mijlpaal. celibatairedivas.be KEULEN > Kunst ins Leben! Overzicht van het door schilderijenrestaurateur Wolfgang Hahn verzamelde werk uit de jaren zestig. Van 24 juni t/m 24 september in Museum Ludwig. museum-ludwig.de KREFELD > Das Abenteur unserer Sammlung II. Een tentoonstelling over kunstenaars en hun relatie tot het museum. Van 31 maart t/m 1 oktober in het Kaiser Wilhelm Museum. kunstmuseenkrefeld.de

LEUDAL > Panta Rhei. Installatie van Pi Backus. T/m 30 september in de Missiekapel Heythuysen. missiekapel.nl LUIK > De anatomische les. 500 jaar geschiedenis van de geneeskunde uitgedrukt in beeldende kunst. Van 21 juni t/m 17 september in La Boverie. laboverie.com MAASGOUW > Genesinge en Troost. Middels installaties, schilderijen en lichtbeelden onderzoekt Sarai van de Boel (Ittervoort/Amsterdam) de levensvragen van mensen op hun pelgrimstocht. Van 16 september t/m 5 maart in het Gemeentemuseum Het land van Thorn. museumhetlandvanthorn.nl

MAASMECHELEN > Kunst in Limburg - Trilogie Deel II de jaren â&#x20AC;&#x2122;80-â&#x20AC;&#x2122;90. Overzichtstentoonstelling van belangrijke avantgardekunstenaars. Van 23 september t/m 9 december in het cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > The Materiality of the Invisible. Hedendaagse kunst als een vorm van archeologie. Van 30 augustus t/m 29 oktober in de Van Eyck en Bureau Europa en van 30 augustus t/m 26 november in Marres. janvaneyck.nl > Raymond Pettibon: A Pen of All Work. Overzichtstentoonstelling die het oeuvre van Pettibon uit de schaduw van zijn punkverleden

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Schilderij van Henk de Leeuw, te zien in de Dominicanenkerk in Maastricht.

haalt. Van 2 juni t/m 29 oktober. Look at me and see what I could not (yet) see. Gilbert De Bontridder door de ogen van kunstenaars die de naar hem genoemde prijs ontvingen. Van 21 april t/m 24 september. Illusion and Revelation. Wandfresco en papierwerken van Ernst Caramelle, die vaak geometrische abstractie en trompe-l'oeil effecten gebruikt. T/m 27 november. Illusie en openbaring. Collectiepresentatie. T/m 27 november. bonnefanten.nl > Constructies in Klei van Gerard Schuwirth. Van 9 september t/m 8 oktober in Galerie Artotheek Schuwirth & van Noorden. schuwirthenvannoorden.nl > Hendrik Milan. Schilderijen van Hendrik Milan de Leeuw (1954,

Schaesberg). Van 20 augustus t/m 30 september in Boekhandel Dominicanen. hendrikmilan.nl > Overgangszone. Artistiek onderzoeksproject rondom het ENCI-gebied presenteert installaties, performances en film op locatie. Op 3 september vanaf 12.00 uur in de ENCI-groeve. overgangszone.nl > Pioneers. Zeven kunstenaars met een fascinatie voor ontdekken en opgraven werk(t)en in het ENCI-gebied. Van 1 september t/m 3 november in het RHCL. overgangszone.nl > Reis. Kaart op grote panelen door amateuronderzoeker Jan Spee van het immense gangenstelsel van de St. Pietersberg. Bij de kaart

worden foto’s van David Cornelis van Schaïk geprojecteerd die hij in de gangen heeft gemaakt. Van 3 september t/m 3 november in het Gouvernement aan de Maas. Open op werkdagen.

ROERMOND > Beliezo Interiore. Eigentijdse glaskunst van Giuliano Gaigher. Van 16 september t/m 29 oktober in Galerie Mariska Dirkx. galeriemariskadirkx.nl

MÖNCHENGLADBACH > Die Zukunft der Zeichnung: Konstruktion. Eerste deel van drie waarin constructivistische avantgarde en de herleving van de contructivisten behandeld wordt. Van 9 juli t/m 7 januari 2018 in Museum Abteiberg. museum-abteiberg.de

ROGGEL > Zomerexpositie. Met drie Limburgse kunstenaars Jenny King, Francien Heusse en Mariet van Zundert. Van 25 juni t/m 3 september open iedere zondag van 14.00 tot 17.00 uur in Gallery Roscamputs. galleryroscamputs.nl

NUTH > Sprong 15. Kunstenaarsgroep Sprong 15 exposeert. Van 3 september t/m 1 oktober in Kunstruimte 7tien49. 7tien49.nl

SITTARD-GELEEN > Verbinding, een reis van 700 tassen. Installatie door Miek Corten inclusief audiotour over de verhalen van de tassen. Van 11 augustus t/m 30 oktober. Ecovention Europe.

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Werk van Filip Dujardin in de expositie Kempenatlas in Turnhout.

Scherpenheuvel die hij niet onder zijn naam wilde publiceren. Van 3 september t/m 5 november in Museum Land van Valkenburg. museumlandvanvalkenburg.nl VENLO > Wild Things. Beestachtige sculpturale keramiek. Van 12 mei t/m 10 september. Kleischilders. Expositie van hedendaagse slibschilders uit heel Europa. Van 15 september t/m 14 januari 2018 in Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen. tiendschuur.net

Kunstprojecten die aandacht vragen voor ecologie en duurzaamheid. Van 3 september t/m 7 januari in Museum de Domijnen. dedomijnen.nl TILBURG > Presentatie Summer Residency Bas Ketelaars. Van 26 augustus t/m 10 september in PARK. park013.nl TURNHOUT > Kempenatlas. Architecten, schrijvers, experten allerhande, beeldend kunstenaars en scenografen brengen de vele gezichten van de Kempen in kaart. Van 16 september t/m 19 november in de Expozaal Warande. warande.be

> Koen Broucke. Kunstenaar Koen Broucke (1965) gaat in dialoog met de collectie van het Taxandriamuseum. Van 21 oktober t/m 14 januari 2018 in het Taxandriamuseum. warande.be ULESTRATEN > Kuns in ’t dörrep. Expositie van een tiental Ulestratense kunstenaars. Op 3 september van 11.00 tot 17.00 uur op diverse locaties. VALKENBURG > Leon Mommers. Zijn verzameling, zijn leven. Van 16 juli t/m 8 oktober. De geheime prenten van Charles Eyck. Prenten van Charles Eyck voor het boek De Percessie van

Fotografie & film AKEN > Erik Levine. As a Matter of Fact. Representatief overzicht van de videoinstallaties van Erik Levine. Van 19 mei t/m 24 september in het Ludwig Forum. ludwigforum.de

> Floating Japan. Galerie Wilms en het Museum van Bommel van Dam presenteren een selectie Japanse kunst. Van 7 juli t/m 1 oktober in de Kasteeltuinen Arcen. vanbommelvandam.nl

ESSEN > Arwed Messmer RAF – No Evidence / Kein Beweis. Foto's van politiefotografen betreffende de links-extremistische terreurgroep RAF. Van 9 juni t/m 3 september. Peggy Buth. Vom Nutzen der Angst. Videoinstallaties over de urbane situatie in Essen Noord. Van 9 juni t/m 3 september in Museum Folkwang. museum-folkwang.de

> Gezeefd door de tijd. Meer dan zestig schilderijen van Cor Dik (1906-1975). Van 21 mei t/m 17 september in De Maaspoort. vanbommelvandam.nl

GENK > Perriwinkle Decade. Terugblik op tien jaar fotografie van Liesje Reyskens. Van 7 september in The Gallery.

VENRAY > Art Shoes. Over de schoen als kunstwerk. Niet om te dragen maar als antwoord van kunstenaars op het gewone leven. Van 25 juni t/m 29 oktober in Odapark. odapark.nl

HASSELT > Mono No Aware + Yakuza. Fotograaf Anton Kusters onderzoekt de vluchtige momenten in het leven. Van 23 april t/m 24 september in het cultuurcentrum. ccha.be

WEERT > Transcender. Nieuw werk van Arte Colder. T/m 17 september in Gemeentemuseum Jacob van Horne. erfgoedhuisweert.nl

HELMOND > Photographs from the East. Eerste overzichtstentoonstelling van Amerikaanse Magnumfotograaf in Nederland. Bekend van de foto van een Afghaanse meisje met de indringende groene ogen dat 1985 op de cover van National Geographic verscheen. Van 7 maart t/m 10 september in Museum Helmond. museumhelmond.nl

WIJLRE > Colouring. Beeldhouwer Guido Geelen toont een overzicht van zijn bokalen. Van 16 juli t/m 12 november. Conversations #1. Werk van beeldend kunstenaar Esther Janssen en filmmakers Miriam Gossing en Lina Sieckmann. Van 16 juli t/m 12 november bij buitenplaats Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl

KERKRADE > Arlaque de Clerque Schilderijen & Fine Art Photography. Op afspraak in Arlaque Space For Photography. artarlaque.com KEULEN > The Humane Camera. De relatie van schrijver Heinrich Böll

zl podium

advertorial

september 2017

Werk van Cigdem Yuksel uit de fototentoonstelling Syrian child labor in de Hoofdwacht in Maastricht.

tot fotografie. Van 1 september t/m 7 januari 2018. Werner Mantz. Architectures and People. Van 14 oktober t/m 21 januari 2018 in Museum Ludwig. museum-ludwig.de LUIK > Le Royaume (dés)Uni. Les PaysBas entre 1815 et 1830. Foto's van Michiel Hendryckx van plaatsen van herinnering van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Van 6 oktober t/m 4 november in Cité Miroir. 200.ulg.ac.be MAASTRICHT > Foto-expositie Syrian child Labor. Portretserie door Cigdem Yuksel (1989) van Syrische vluchtelingenkinderen in Turkije. Van 2 september t/m 20 oktober in de Hoofdwacht, Vrijthof 25.

Opening 1 september om 16 uur. odetodignity.com > Filmclub De Jossen. In tien avonden worden de beroemdste Japanse regisseurs behandeld. Op 7 september om 19.30 uur in het Pesthuys. pesthuyspodium.nl > Uncover 17. Vijf fotografen van Forum Beeldtaal exposeren. Van 12 september t/m 15 oktober in Centre Céramique. centreceramique.nl > Docfest. Euregionaal documentairefestival, inclusief foodgarden, workshops, talkshow en ontmoetingen met de documentairemakers. Van 22 t/m 24 september in het Sphinxkwartier. docfest.eu

OBERHAUSEN > Tongyuanju. De fotograaf Bernard Langerock documenteerde het verdwijnen van een aarbeiderswijk in de Chinese metropool Chongqing. Van 10 maart t/m 15 oktober in de voormalige mijn-site St. Antony. industriemuseum.lvr.de VENLO > Void, Desire & Undefined Darkness. Aardedonkere fotografie door Perry Schrijvers, gemaakt tussen zonsondergang en zonsopgang. Van 1 september t/m 4 november in Museum van Bommel van Dam. vanbommelvandam.nl

Literatuur HASSELT > Kraanvogels en kersenbloesems. Het Verre Oosten in prentenboeken. Van 4 maart t/m 14 oktober in het Literair Museum. literairmuseum.be HEERLEN > Beeldend Boek Biënnale. Tweejaarlijkse manifestatie voor het samenspel van ‘woord’ en ‘beeld’. Van 16 september t/m 14 januari 2018 in Schunck. schunck.nl MAASTRICHT > Letters bij de lunch. Lezing door kunsthistoricus Jac. van den Boogard. Op 7 september om 12.30 uur in Centre Céramique. vlammaastricht.nl

zl podium

cultuuragenda

september 2017

advertorial VALKENBURG > Lezing De Percessie van Scherpenheuvel. Door Lou Spronck over het boek van Theodoor Weustenraad. Op 3 september om 13.30 uur in Museum Land van Valkenburg. museumlandvanvalkenburg.nl

Muziek & theater 8 september t/m 1 oktober

Kunstdagen Wittem viert 30-jarig jubileum! Het jubileumprogramma staat in het teken van herdenken en herinneren. Een aantal bijzondere musici en ensembles, die opvielen door hun passie, hun steeds vernieuwende programmering en hun contact met het publiek, keren terug naar Wittem. Verder zijn er programma’s waarin het herdenken centraal staat, waar er een markering van het verleden wordt gemaakt. Een kleine greep uit het schitterende programma: Hannes Minnaar, Dominic Seldis & Remy van Kesteren, Philharmonie zuidnederland en Hexagon Ensemble. Verschillende programma’s zijn op speciaal verzoek van de Kunstdagen gemaakt en beleven dus hun première! Meer dan vijftien concerten, literatuur, educatieve projecten, lezingen en een expositie in de historische kloosterbibliotheek, in het Limburgse Heuvelland; dat is wat de Kunstdagen Wittem zo bijzonder maakt! www.kunstdagenwittem.nl

Voor een uitgebreide podiumagenda zie ook theatermagazine Jeroen en zuiderlucht.eu/agenda

■ DEN BOSCH > Internationaal Vocalisten Concours. 51e editie van internationaal klassiek zangconcours voor opera, oratorium en lied. Van 9 t/m 16 september op diverse locaties in Den Bosch en Eindhoven. ivc.nu EIJSDEN-MARGRATEN > Vocaal-solisten concert. Vier solisten met werken van o.a. Schubert, Schumann en Brahms, begeleid door klarinet, piano en hoorn. Op 24 september om 16.00 uur in het Ursulinenconvent Eijsden. chrsjteijn.nl > Mind the Gap. Band Mind the Gap speelt tgv Kunstcarrousel Eijsden-Margraten. Op 22 september om 20.00 uur in Oos Heim. EINDHOVEN > Hallo Cultuur. Open dag in het Parktheater met previews, rondleidingen en kinderactiviteiten. Op 3 september van 13.00 tot 17.00 uur in het Parktheater. parktheater.nl > Internationaal Vocalisten Concours. 51e editie van internationaal klassiek zangconcours voor opera, oratorium en lied. Van 9 t/m 16

september op diverse locaties in Eindhoven en Den Bosch. ivc.nu > Met Liss en Skride naar Scandinavië. Concert door philharmonie zuidnederland met violiste Baiba Skride en cineast Lucas van Woerkum. Op 30 september om 20.15 uur. i-Classics. Vernieuwend concert-formaat door de philharmonie zuidnederland met Lucas van Woerkum. Op 1 oktober om 14.15 uur in het Muziekgebouw Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl GULPEN-WITTEM > Kunstdagen Wittem. Muziekfestival met o.a. Hannes Minnaar, Dominic Seldis & Remi van Kesteren. Van 8 september t/m 1 oktober in de kloosterbibliotheek Wittem. kunstdagenwittem.nl HEERLEN > Zomeravonden/ theater Lexor. Tien zomeravonden lang genieten van theater, muziek, dans en meer. Op 22 september t/m 1 oktober op het Betaplein. zeezichtheerlen.nl MAASMECHELEN > Voor de gelegenheid een klein concert. Herman van Veen en Edith Leerkes spelen een exclusief concert. Op 21 september. We Free Kings. Wim Opbrouck en Wilfried de Jong brengen met NTGent een hommage aan de jazz. Op 22 september. Sketches on Scarlatti. Avondvullende dansvoorstelling door David Hernandez. Op 27 september in het cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be > Concert Malibran Quartet. Het Malibran Quartet en de Russische sopraan Anna Samuil spelen werken van R. Schumann, A. Webern, R. Wagner, C. Franck. Op 29 september in de SintPieterskerk. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > Musica Sacra. Interdisciplinair muziekfestival. Van 14 t/m 17 september op diverse, bijzondere

zl podium

cultuuragenda

september 2017

locaties, zoals een voormalige gashouder en de Keizerzaal. musicasacramaastricht.nl

leven en werk van Coco Chanel. Op 23 september om 20.00 uur in het Pesthuys. pesthuyspodium.nl

> VAST (100 woorden). Het is voor de meiden van LOS tijd om volwassen te worden. Op 2 september om 20.00 uur en 3 september om 15.00 uur. Miniconcert Aristakes Jessaya. Covers en eigen composities met een levensverhaal. Op 9 september om 20.00 uur. De wereld van Erasmus. Lezing door Bart Jan de Graaf. Op 11 september om 14.00 uur. Lezingen door Bart Jan de Graaf. Op 18 en 25 september; 2 en 9 oktober. Toeval bestaat? Niets is wat het lijkt. Drie eenakters, op één avond. Op 22 september om 20.00 uur. Mademoiselle Chanel: Bonjour! Een solomusical over het

> Onder het Melkwoud. Openluchtvoorstelling door Toneelhuis LFA, gedicht en hoorspel in één. Op 23 en 24 september onder de Pater Vincktoren/Helpoort. pesthuyspodium.nl > Ode to Dignity. Grote muzikale manifestatie o.l.v. Merlijn Twaalfhoven in het kader van Ode to Dignity, dat kinderrechten en het recht op culturele ontplooiing onder de aandacht brengt. Op 29 oktober van 15.00 tot 16.30 uur op het Herdenkingsplein. odetodignity.com

> Nederlandse Dansdagen. 20e editie van jaarlijks festival dat een overzicht biedt van de actuele ontwikkelingen in de Nederlandse danskunst. Van 5 t/m 8 oktober op diverse locaties. nederlandsedansdagen.nl > Mind the Gap. Band Mind the Gap speelt tgv kunstroute DijkArt. Op 3 september van 14.00 tot 17.00 uur op de Bosscherweg. > Met Liss en Skride naar Scandinavië. Concert door philharmonie zuidnederland met violiste Baiba Skride en cineast Lucas van Woerkum. Op 29 september om 20.00 uur in Theater a/h Vrijthof. philharmoniezuidnederland.nl

vormgeving Esther Noyons, foto Annaleen Louwes

advertorial

TWINTIG JAAR FESTIVAL DE NEDERLANDSE DANSDAGEN

Appearance van ICKamsterdam en Ballet National de Marseille in de Sint Theresiakerk. Tijdens Het Feest van de Nederlandse Dans op zaterdag 7 oktober zijn de grootste gezelschappen van Nederland - Introdans, Het Nationale Ballet, Nederlands Dans Theater en Scapino Ballet Rotterdam - samen in één programma te bewonderen.

Op 5, 6, 7 en 8 oktober viert Festival de Nederlandse Dansdagen haar 20-jarig bestaan. Met dit jaar meer premières dan ooit, een nog gevarieerder programma en een extra dag. Ontdek in vier dagen de top van de Nederlandse dans in Maastricht. Van urban dance en performance tot moderne dans en klassiek ballet. Spraakmakende voorstellingen van gevestigde gezelschappen en aanstormende choreografen zijn te zien op verrassende locaties in de stad.

Meer dan ooit zet het festival dit jaar de deuren wijd open en trekt met bijzondere producties van het theater de stad in. Nieuw is het Dansspoor met vijf spannende performances op het snijvlak van dans, beeldende kunst en mode. Loop al winkelend tegen Siri Loves Me aan van Katja Heitmann of bezoek een gratis Open Studio in Centre Céramique. Ook is er speciaal voor de hele familie een mooi programma met fantasierijke voorstellingen. Kokers (3+) van Gaia Gonnelli, maar ook de spectaculaire show Adrenaline van urban sensatie The Ruggeds. Festival de Nederlandse Dansdagen is het moment om de rijkdom van de dans te ontdekken. Mis het niet!

Het festival opent op donderdag 5 oktober met expositie Movement Matters: Twintig jaar Nederlandse Dansdagen. Aansluitend vindt de wereldpremière plaats van Kindertotenlieder

www.nederlandsedansdagen.nl

zl podium

cultuuragenda

september 2017

advertorial Il Gardellino. foto E. Thys

ROERMOND > Onder het Melkwoud. Openluchtvoorstelling door Toneelhuis LFA, gedicht en hoorspel in één. Op 15 en 16 september in ECI Cultuurfabriek. toneelhuislfa.nl RUHRGEBIED > Ruhrtriennale. Groot muziektheaterfestival o.l.v. Johan Simons. Van 18 augustus t/m 30 september op diverse locaties in het Ruhrgebied. ruhrtriennale.de

Musica Sacra Maastricht

donderdag 14 t/m zondag 17 september

Musica Sacra Maastricht viert dit jaar zijn 35ste verjaardag. Het eerste verjaardagscadeau heeft het festival al op zak: een nieuwe erkenning en meerjarige subsidiëring als toonaangevend kunstenfestival in Nederland! Welk thema past daar mooier bij dan "In het begin." Het festival is door de jaren heen trouw gebleven aan zijn kernactiviteit: een muziekprogrammering die de volledige breedte van genres, stijlen en tijdperken bestrijkt, aangevuld met premières en festival- en compositieopdrachten, uitgevoerd door nationale en internationale topmusici. Ondertussen is Musica Sacra uitgegroeid tot een kunstenfestival met dans, theater, performance, film en beeldende kunst. Het gevarieerde programma wordt uitgevoerd op bijzondere locaties van de binnenstad van Maastricht, zoals kapellen en kerken, de keizerzaal in de Sint-Servaasbasiliek en zelfs een oude gashouder. Ook buiten Maastricht kunnen bezoekers van het festival genieten, zoals van het optreden van Il Gardellino, op donderdag 14 september om 20 uur in de Sint Lutgardiskerk van Tongeren. Speciaal voor dit Vlaamse barokensemble maakte hoboïst en aanvoerder Marcel Ponseele een bewerking van de hoogtepunten uit Die Schöpfung van Haydn voor twaalf strijkers en blazers. Daarbij vertelt Johan van Cauwenberghe over de zeven dagen van het scheppingsverhaal volgens Genesis. En zo klinkt een bekend werk in een nog ongehoorde versie. Het concert vindt tevens plaats op zondag 17 september om 16.30 uur in de Sint Janskerk in Maastricht. Het complete programma vindt u op musicasacramaastricht.nl

VALKENBURG > Onder het Melkwoud. Openluchtvoorstelling door Toneelhuis LFA, gedicht en hoorspel in één. Op 9 september in het openluchttheater. toneelhuislfa.nl VENLO > Onder het Melkwoud. Openluchtvoorstelling door Toneelhuis LFA, gedicht en hoorspel in één. Op 17 september in de Kasteeltuinen Arcen. toneelhuislfa.nl

Diversen AKEN > Gold und Silber aus Klöstern des Dreiländerecks. Bloeiperiode van sacrale kunst in de periode van de contrareformatie. Van 3 juni t/m 3 september in het Couven Museum. couven-museum.de > Das Ringen um den rechten Glauben. De reformatie in de regio Maas-Rijn. Van 3 juni t/m 3 september in Centre Charlemagne. centre-charlemagne.eu DEN BOSCH > De jaren 80. Van de inhuldiging van koningin Beatrix tot de val van de Berlijnse muur, van Doe Maar tot Madonna. Van 3 juni t/m 15 oktober in Het Noordbrabants Museum. hetnoordbrabantsmuseum.nl

EINDHOVEN > Bok-UP diner. Een viergangen diner in een bijzondere setting waarbij de bok centraal staat. Op 21 en 22 september in Yksi expo. yksi.nl GENK > C-mine zomer. Divers programma voor de zomermaanden. Van 11 juli t/m 10 september in en rondom C-mine. c-minezomer.be HASSELT > Celibataire Divas. Kunstwerken over de vrouwen die de Herckenrode Abdij uitbouwden tot een centrum van ongekende wereldlijke macht. Van 2 juli t/m 3 september bij Herkenrode Refuge. celibatairedivas.be HEERLEN > Randland. Festival en expositie over (cultuur)makers en stedelijke ontwikkeling. Van 18 augustus t/m 12 november in Schunck. schunck.nl HORST > Bloemen bloeien op papier. Handingekleurde borduurpatronen met bloemen als hoofdmotief uit de collectie van de familie Landwehr-Vogels. Van 30 april t/m 8 oktober in Museum de Kantfabriek. museumdekantfabriek.nl KERKRADE > World of Bricks. Dé expositie voor Lego-fans. T/m 3 december in Continium. continium.nl MAASTRICHT > Opening Festival-PAS. Armando (Poëzie, Lysenko (Bayaan) & Tata Mirando (Gypsy). Op reservering. Op 7 september om 20:00 uur in het Student Service Centrum. maastrichtuniversity.nl/sg > Festival of Pleasure, Art & Science (PAS). Lezingen, concerten, straattheatervoorstelingen, rondleidingen en exposities. Vrij toegankelijk. Op 8 september van 19.00 tot 02:00 uur. Centrale

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Rubiks kubussen in de expositie De jaren 80 in Het Noordbrabants Museum in Den Bosch.

locatie: Studenten Service Centrum, verder in en rond de Universiteitsgebouwen van het Jekerkwartier. pasmaastricht.nl > Dat kan ik ook. Kids workshop. In het Engels, met vertaling richting de kinderen. Op 6 september om 14.00 uur in het Werkhuis. pontarte.es > Immersío. Laat je zelf onderdompelen, voor volwassenen die interesse hebben in kunst. In de ochtend en in de middag. Op 7 september in het Werkhuis. pontarte.es > Top or Topics. Honderd opzienbarende archeologische schatten uit archeologische en historische musea uit de Euregio Maas-Rijn. Van 15 juli t/m 15 oktober in Centre Céramique. centreceramique.nl NIJMEGEN > De Herfst van Hawinkels. Divers programma. Op 29 en 30 september op diverse locaties.

ROERMOND > Kastelen om van te dromen. Over het leven in neogotische kastelen. Van 13 mei t/m 29 oktober in het Cuypershuis. cuypershuisroermond.nl VENLO > Peter Hiemstra. Exposant Peter Hiemstra licht zijn werk toe. Op 10 september om 14.00 uur. Draaidemonstratie. Op 24 september om 14.00 uur in Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen. tiendschuur.net

die al bekend waren in de Romeinse tijd. Frescoworkshop. Leer werken met aloude schildertechnieken en maak je eigen fresco. Geurbeleving. Een magische beleving, 25 meter onder het aardoppervlak. Op reservering. Alle activiteiten vanaf 1 september in Museum Romeinse Katakomben. romeinsekatakomben.wixsite.com •

TILBURG > Kaldi Body. De allereerste Kaldi Body, een collectieve performance. Op 30 september bij Kaldi, Willem II Straat 68. seafoundation.eu VALKENBURG > Maand van de themarondleiding. Ontdek verschillende inspirerende thema's in het ondergrondse gangenstelsel. Romeinse lunch. Lunch op basis van ingrediënten,

publiek

zl podium

cultuuragenda

september 2017

podium voor lezersopinies

En met plezier… Identiteit en kwaliteit zijn de kwesties die Cyrille Offermans aansnijdt in zijn besprekingen van het vijftal monografieën dat in één dikke band verscheen onder de titel Geschiedenis van de literatuur in Limburg. De criticus bevraagt de redactie van dit in oktober 2016 bij uitgeverij Vantilt te Nijmegen verschenen boek: wat is dat Limburgse literatuur en wat levert het aan interessants op? Legitieme vragen, ze gaan alleen voorbij aan de bedoeling van de makers. Het boek is geen beschrijving van ‘Limburgse literatuur’ en het wil niet selecteren op literaire kwaliteit. Het beschrijft literatuur als literaire bedrijvigheid in de provincie door de eeuwen heen. Literatuur is deel van cultuur in Limburg. Kranten, tijdschriften en radio berichten erover zoals ze berichten over beeldende kunst in de provincie, film, muziek, architectuur of sport. De vraag naar de identiteit en de kwaliteit ervan laten we zoveel mogelijk aan de lezer. Dit boek is een eerste inventarisatie en antwoord geven op die vragen zou onmiddellijk tot een selectie voeren. Dat wilden wij niet omdat we het literaire ‘veld’ zo gedetailleerd mogelijk in kaart wilden brengen. Over wat Limburgs is en wat de moeite waard, daarvoor biedt deze literatuurgeschiedenis de zorgvuldige lezer genoeg aanknopingspunten om zelf een antwoord samen te stellen. In deze literatuurhistorie wordt het begrip literatuur dus zeer breed opgevat. Niet alleen gedicht, roman, verhaal en essay, maar ook liedpoëzie, column, literatuurwetenschap, mengvormen van journalistiek en verhaal, biografie en autobiografie, dagboeken, kronieken en geestelijke gebruikslectuur worden ertoe gerekend. Daarmee is het een geschiedenis waarin hoge en lage kunst, hoge en lage literatuur elkaar aanvullen of voor de voeten lopen, dat is maar hoe u het ziet. Geschreven in het Nederlands, Limburgs, Latijn, Frans, een enkele keer in Engels en Duits, staan al deze genres broederlijk naast elkaar in honderd en één paragrafen. Dat deze literatuur is gesitueerd in een geografisch klein gebied, bood de unieke mogelijkheid even diep als breed te rapporteren; we streefden eerder naar volledigheid dan naar kwalitatieve afweging. En dat levert een boek op met een grote hoeveelheid vergeten en veronachtzaamde, maar interessante, schrijvers, die voor het eerst met elkaar in één betekenisgevend verband zijn gebracht, waarin schrijvers een plek vinden die tot in lengte van dagen hadden kunnen wachten om hun producten beschreven te zien. Een boek dat op bekende schrijvers een ander perspectief biedt, dat soms verrassende ontwikkelingen traceert. Een boek waarin literatuur uit Limburg voor het eerst een gezicht krijgt, en handen en voeten. Wat nog niet bestond, wordt zichtbaar. Transparant, controleerbaar en weerspreekbaar, dat was de bedoeling. En met plezier gemaakt.

Zo was het mij een groot genoegen de dichter/schrijver Manuel Kneepkens, of schrijver/ journalist Willem K. Coumans, of de liedjes van Herman Veugelers en tekstdichter/journalist Jan Hendriks, eindelijk eens in dezelfde etalage te plaatsen als Ton van Reen, Kreek Daey Ouwens en Huub Beurskens. Het was mij een genoegen fenomenen als Jules Dister, Leon Veugen, Joep Leersen en Robert Franquinet eens anders te belichten; tekstanalyses van liedjes van Reinders, Engels en Poels verrasten me zelf. Alles in het besef dat de complexe werkelijkheid iedere beschrijving te boven gaat. Kwaliteitsnorm, ik zie wenkbrauwen fronsen: Arno Adams naast Toon Hermans, Bemelmans naast Hanlo, Ritzerfeld naast Bertholet? Kwaliteit is relatief. Kwaliteit is wat interessant, authentiek, veelbetekenend en lezenswaardig is binnen ontworpen kaders. Ik permitteer me mijn gelijk te halen met een variant op de visie van de geschiedstheoreticus Frank Ankersmit: de historicus geeft niet dé betekenis weer die hij opdiept uit de bronnen van het verleden maar geeft betekenis aan brokstukken van het verleden in een verhaal dat noodzakelijkerwijze subjectief is, en, voeg ik toe, dat door de structuren die het zichtbaar maakt, veelbetekenend is. Voor mij is het alleszins redelijk op deze manier naar de schrijvers uit het verleden te kijken. Maar inderdaad, het is oppassen geblazen. We bewegen ons in de wereld van de kunst en daar staat niets vast, daar is niets eenduidig. Daar bestaat geen woord zonder echo, geen zin op zichzelf, daar heeft elk element eigen intertekstuele betekenis. Daar bestaat ook niets zonder dat iemand er een mening over heeft. En er is niets wat het lijkt, ook identiteit en kwaliteit niet. En ook de zekerheden van de criticus niet. Ben van Melick, mede-auteur van Geschiedenis van de literatuur in Limburg als reactie op de vijfdelige reeks van Cyrille Offermans in ZL over dat boek, zie zuiderlucht.eu/tag/geschiedenis-van-de-literatuur-inlimburg

ondertussen in...

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Peter Hujar, Gary verwrongen, 1979 © The Peter Hujar Archive, LLC. Courtesy Pace/MacGill Gallery, New York en/and Fraenkel Gallery, San Francisco. Te zien t/m 15 oktober in het Fotomuseum in Den Haag.

over de toekomst van ons voedsel. T/m 29 oktober in het Museum für Kunst und Gewerbe. mkg-hamburg.de KASSEL Documenta 14. Grote vijfjaarlijkse kunstenmanifestatie, 1955 opgericht door Arnold Bode die een plek wilde creëren voor kunst die tijdens het naziregime als ‘Entartete Kunst’ in de ban was gedaan. Tegenwoordig ligt de focus op de actuele ontwikkelingen in kunst en maatschappij. T/m 17 september op diverse locaties. documenta14.de LONDEN Soul of a Nation. Kunst in de tijd van de Civil Rights Movement en de emancipatie van AfroAmerikanen (Black Power) in de Verenigde Staten. Tot 22 oktober in Tate Modern. tate.org.uk Fahrelnissa Zeid. Vertegenwoordigster van de Turkse avant-garde van de jaren veertig van de vorige eeuw. Haar abstracte schilderijen verbinden Islamitische, Byzantijnse, Arabische en Perzische en Europese invloeden. T/m 8 oktober in Tate Modern. tate.org.uk

AMSTERDAM Chris Beekman, de afvallige van De Stijl. Het oeuvre van de ‘vergeten’ Chris Beekman (18871964), een van de meest politiek actieve kunstenaars verbonden aan de De Stijl-beweging. T/m 17 september in het Stedelijk Museum. stedelijk.nl BERLIJN Arbeiten in Geschichte. Tijdens de Culturele Revolutie in China (1967-1976) werd fotografie vaak voor propaganda-doeleinden gebruikt. De expositie onthult

de aanhoudende impact van deze periode op de hedendaagse Chinese fotografie. T/m 7 januari in het Museum für Fotografie. smb.museum Der Luthereffekt. 1517 publiceerde de theoloog Martin Luther 95 stellingen als reactie op de aflaatverkoop van de Dominicanenpriester Johann Tetzel. De expositie belicht de 500 jaar protestantisme die hierop volgden. T/m 5 november in de Martin Gropius Bau. berlinerfestspiele.de

BILBAO Bill Viola. Retrospectief voor Amerikaanse video- en installatiekunstenaar Bill Viola. T/m 9 november in het Guggenheim. guggenheim-bilbao.es DEN HAAG Speed of Live. Peter Hujar (1934-1987) hoorde bij de NewYorkse underground kunstscene van de jaren 70 en 80 hoorde en portretteerde vaak diens extravagante types. “Ik houd van mensen die durven. (…) Ik fotografeer diegenen die zichzelf

tot het extreme dwingen.” T/m 15 oktober in het Fotomuseum. gemeentemuseum.nl FRANKFURT Peace. Visies van twaalf kunstenaars op vrede, niet als antwoord op de vraag wát het is, maar hoe vrede functioneert. T/m 23 september in Schirn Kunsthalle. schirn.de HAMBURG Food Revolution 5.0. Dertig kunstenaars, architecten en wetenschappers denken na

Queer British Art. Hoe kunstenaars in de jaren 1861-1967 LGBTQ identiteiten (lesbian, gay, bisexual, transgender, queer) in hun werken uitdrukten. Ter gelegenheid van het vijftigjarige jubileum van de Sexual Offences Act waarmee het parlement van het Verenigd Koninkrijk homoseksueel contact legaliseerde. T/m 1 oktober in Tate Britain. tate.org.uk MÜNCHEN Ephemeral Urbanism. Over architectuur met een houdbaarheidsdatum, van het Oktoberfest tot de Indiaase massa-bevaart Kumbh Mela, tot het Burning Man Festival. Van 14 september t/m 18 maart in het Architekturmuseum. architekturmuseum.de

ondertussen in...

zl podium

cultuuragenda

september 2017

Dinesh Mehta, Kumbh Mehla Festival, Allahabad, India, 2013. Te zien t/m 18 maart in het Architekturmuseum in München.

MÜNSTER Skulptur Projekte 2017. Tienjaarlijkse presentatie van beelden en installaties van internationale kunstenaars in de openbare ruimte van Münster. T/m 1 oktober. skulptur-projekte.de PARIJS Portraits de Cézanne. Vijftig portretten van Paul Cézanne waarin hij – net als in zijn landschapsschilderijen – tot de essentiële vorm van het object probeerde door te dringen. T/m 24 september in Musée d'Orsay. musee-orsay.fr

David Hockney. Veelomvattende expositie met fotografieën, schilderijen en video’s van de Engelse kunstenaar, bekend van zijn swimming-pool schilderijen en kleurrijke landschapsweergaven van Yorkshire. T/m 23 oktober in Centre Pompidou. centrepompidou.fr

ROTTERDAM Richard Serra. Reeks monumentale tekeningen (“Rotterdam Horizontals” en “Rotterdam Verticals”) die de Amerikaanse beeldhouwer voor het Museum Boijmans van Beuningen heeft gemaakt. T/m 24 september. boijmans.nl

ROME Interiors. Meer dan honderd jaar geschiedenis van (Italiaanse) binnenhuisarchitectuur, van Enrico Del Debbio tot Aldo Rossi. T/m 29 oktober in MAXXI. fondazionemaxxi.it

SALZBURG Thick Time. William Kentridge werd bekend door zijn geanimeerde tekeningen en videoinstallaties over kolonialisme, exil en revolutie. Het Museum der Moderne toont daarnaast op

twee locaties werken waarin de Zuid-Afrikaanse kunstenaar op theater en opera reflecteert. T/m 7 november. museumdermoderne.at VENETIË Biënnale van Venetië. Tweejaarlijkse, toonaangevende kunstenmanifestatie. T/m 26 november op diverse locaties. labiennale.org