zuiderlucht maandblad voor kunst en cultuur _
14e jaargang _ 9/2020
Ar no rockt nog steeds
9
Algoritmen vangen bot bij 10e van Beethov en Afscheid van Daria Buk v ić Het verboden kristal van Gerar d Caris Veertig jaar architectuur van Jo Coenen De voorkeur van Daan v an Dijsseldonk Een andere kijk op Maria v an Brabant
Voor de lens van Robert Lebeck was iedereen gelijk
Ger Lataster: ” -fragmenten uit zijn leven en oeuvre
“
04.09.2020 — 03.01.2021 Te zien in het Bonnefanten en het Gouvernement aan de Maas
Ga voor meer informatie naar www.bonnefanten.nl en www.limburg.nl foto: Hermine van Hall
r o o d t h c u l r e s d i i s u i r Z c a p l n He de coro uiderlucht ien jaar is Z rt e d im ru In evend n toonaang e e t to id e uitgegro and en Zuid-Nederl in d la rb u u cult en online. , op papier s. Vlaanderen en eigenwij prikkelend , jk li e k n a Onafh het virus‌ Toen kwam
erlucht hard is heeft Zuid is cr a n ro co De wn en een or de lockdo ureel geraakt. Do komen cult e g d n a st il der vrijwel tot st aanden zon m f ij v e w n leven zate ZL een ajaar maakt n it D . n e st inkom pectief nog l is het pers a , rt ta rs o o d oe snel de e vraag is h D r. e k ze n o steeds lt – de eerste or opkrabbe ct e rs u u lt cu nd en rtverwarme a h jn zi n e v initiatie eit. eel creativit v n a v n e ig getu
Ontwerp: Obidesign.nl
r lucht e d i u Z t i e ve Steun a e r c n n g ee a v t n o a de i v en e i t a re st g op n i d n tegenp u f cro w d t 557 h 0 c 1 u / l r n e e t d Zui projec / l n . t s n u vo ordek ankt d e b t rbaa Bij vo o teun! s w u r vo o
rleven t, om te ove k a p it u k o o ig. Hoe het un hard nod e st rs e d ie n ee zers. hebben we van onze le ie d n e n in g Om te be echt. ns bestaansr o is k e li b u Ons p weten n ons laten e b b e h u n a Velen v afgelopen iderlucht de u Z ze r e ze hoe elangrijk mist. Hoe b e g n e b b e h periode e afgelopen at wat we d d n e d in v t bestaan. ze he ouwd, blijft b e g p o n e b ek, jaren heb op ons publi e w t a d m aaro en bij We hopen d ogen reken m , u p o , rs op onze leze funding. rijke crowd g n la e b zo deze o L-team,
tZ Namens he
er
bladmanag ronenberg, Christiane G acteur t ts, hoofdred g Zuiderluch Wido Smee tter Stichtin zi or vo , an sm an Peter Fr
in schunck museum Tegendraads - aad de haas - 100 jaar oeuvre-tentoonstelling 22 sep 2020 t/m 21 feb 2021 Souvenir installatie - jan Rothuizen t/m 30 nov 2020 Theofanie - up and out muurschildering - Gijs frieling 22 sep t/m 30 nov 2020 if then is now muurschildering - vera gulikers Vanaf 24 aug 2020
Uitsnede uit: Aad de Haas, Tooneel (1943), olieverf op board, 41x35cm, verworven met steun van het Mondriaan Fonds.
brieven aan de hemel Film - zorba huisman Vanaf 22 sep 2020
schunck.nl
inhoud
colofon
zuiderlucht 9/2020
Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu/nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zuiderlucht.eu
7 editorial — We zijn er weer De crowdfunding is mede bepalend voor het voortbestaan van Zuiderlucht.
8 De verleiding van de tiende Zelfs algoritmen vangen bot bij Beethovens ‘Unvollendete’.
12 bits — Al doende Het midden bleef behouden. De driehoeken houden alles bij elkaar.
Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets
12 studio — Het verboden kristal van Gerard Caris ‘Die vrouwen van De Kooning waren vreselijk geschilderd.’
14 in beeld — Voor de camera is iedereen gelijk Fotograaf Robert Lebeck (1929-2005) leerde het vak door goed te kijken.
0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 654 966098
16 feuilleton — De kunst van de versmelting De kunst van de versmelting | Besmet meubilair in Odapark | Jo Coenen brengt oud en nieuw bij elkaar | Maria van Brabant 2.0 in Helmond | Wonen en werken in het hoofd van Karl Marx
d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 628 646578 k.winkelmolen@zuiderlucht.eu Max Majorana 0031 626 789236
19 ptmy — Het vooruitzicht van de volgende dag Arno’s jongste album Santeboutique klinkt allesbehalve als een testament.
20 blendr & filtr — Laf racisme ‘Lezen vormt een serieuze bedreiging voor uw onwetendheid.’
m.majorana@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Joyce van Belkom, Rob Bindels, Twan van de Brand, Daria Bukvić, Yannick Dangre,
20 de voorkeur van — Daan van Dijsseldonk ‘Je hoeft niet spaarzaam om te gaan met de dingen waar je van geniet.’
21 zl boekentop-10 — Online Boekhandels redden het door de werkwijze van bol.com over te nemen.
23 daria — Afscheid ‘Hopelijk worden we nooit gedwongen de film van ons leven terug te kijken.’
Marleen Daniëls, Edo Dijksterhuis, Hugo Emmerzael, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Ben van Melick, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon
TheaterSpecial
25-37
Verdonschot, Joep Vossebeld, Anneke
_ Driemaandelijks katern met het theateraanbod uit Zuid-Nederland en Vlaanderen
van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk:
p dium_ De maandelijkse service-en cultuuragenda met
38-48
berichten uit de sector, tips en columns
Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
Cover: Elvis Presley als dienstplichtig militair in Friedberg, Hessen, 1958 © Robert Lebeck Zie pagina 14-15.
5
Anat o m
ie s
of t he fu e tur
Reserveer nu je tickets! www.designmuseum.nl
wilt u zuiderlucht maandelijks thuis bezorgd krijgen? word, juist nĂş, voor 63 euro per jaar begunstiger van het grootste en mooiste cultuurblad van nederland en vlaanderen ga naar zuiderlucht.eu/ begunstigers
editorial
zuiderlucht 9/2020
We zijn er weer
H
et lijkt wel een eeuw of anderhalf geleden, in werkelijkheid gaat het om amper vijf maanden. Ons aprilnummer was zo goed als klaar toen het land op slot ging; ZL4 werd ons eerste nummer dat nooit in druk verscheen. Vanaf half maart lagen we stil – al brachten we vanaf de eerste week het online magazine ZL ExtraTijd uit, een no budget productie om kunst en cultuur ook gedurende de crisis zichtbaar te houden. Nu, bijna zes maanden verder zijn we terug - maar niet zonder zorgen. Meer dan verantwoord was, hebben we de afgelopen periode, om te overleven, onze persoonlijke reserves aangesproken. Intussen is het virus terug van niet weggeweest, en blijft het wachten op het verlossende vaccin/medicijn. Om een doorstart te kunnen maken hebben we via de landelijke organisatie Voor de kunst een crowdfunding gelanceerd, zie pagina 3 van dit nummer en www.voordekunst.nl. Het resultaat zal mede bepalend zijn voor ons voortbestaan. De boodschap is simpel: als u wilt dat Zuiderlucht er ook na corona nog zal zijn, geef asjeblieft dan gul. Een vaccin om de problemen in de cultuurwereld te boven te komen, zal langer op zich laten wachten. Om bedrijfseconomisch voorbereid te zijn op enkele magere jaren hebben we stevig bezuinigd. Zo gaan we van twee katernen naar één: het service- en De crowdfunding is agendamagazine ZL Podium maakt voortaan deel uit van de reguliere Zuiderlucht, vier keer per jaar mede bepalend voor aangevuld met de ZL Theaterspecial. het voortbestaan van Inhoudelijk blijft onze inzet dezelfde. Zuiderlucht houdt zich bezig met onafhankelijke Zuiderlucht. journalistiek, ZL Podium richt zich als vanouds ⏤ op service en een grensoverschrijdende cultuuragenda. Qua vormgeving hebben we in dit nummer ons profiel als cultuurmagazine aangescherpt. Samen met vormgeefster Andrea Bertus is daar hard aan gewerkt. We horen graag wat u ervan vindt. Mogelijk komen enkele artikelen in dit nummer u bekend voor uit een aflevering van ZL ExtraTijd. Dat was online. Nu geven we artikelen ook op papier de ruimte die ze verdienen. Vanaf oktober zullen we onze aandacht als vanouds richten op de (semi-)actualiteit. Dat is hard nodig. In Brabant is de verontwaardiging groot nadat de provincie de cultuurportefeuille heeft afgeschaft en het budget bijna gehalveerd. Subsidies worden afgebouwd; door de culturele woestenij die overblijft zou, zo is al ergens geopperd, een paradepaardje als Dutch Design Week ertoe kunnen brengen om van Eindhoven te verhuizen naar Amsterdam. Ook in Limburg is de onzekerheid groot. In Kerkrade moet Museumplein Limburg (Continium Discovery Center, Cube Design Museum en Columbus Earth Center) anderhalf miljoen bezuinigen. In Maastricht zijn festival Musica Sacra en architectuurplatform Bureau Europa zelfs helemaal wegbezuinigd. Naar verluidt overwegen ze om te verkassen naar Roermond respectievelijk Heerlen. Voor de duidelijkheid: het zijn ontwikkelingen die niets met corona van doen hebben. De onrust is groot, en zal voorlopig niet minder worden; de tien jaar geleden ingezette marginalisering van kunst en cultuur zet nog steeds door. Om daar een oog op te houden, lijkt het ons goed dat Zuiderlucht blijft bestaan. De eerste stap daartoe is nu gezet. We zijn er weer. U ook? WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
Het Zuidelijk en Schippers&VanGucht
CORONA PROOF
Radman Een origineel theateravontuur voor de hele familie in een 18 meter hoog reuzenrad. Agenda en kaartverkoop: schippersenvangucht.com | hzt.nl
Centrumplan Gulpen
zuiderlucht 9/2020
De verleiding van de tiende Ook met algoritmen is een reconstructie van Beethovens tiende, onvoltooide symfonie onmogelijk, meent Beethoven-biograaf Jan Caeyers. CHRISTIANE GRONENBERG zocht hem, vóór corona, op in Leuven. ‘Het is geen artistiek project.’
D
e verleiding om aan de slag
gewijd is, luidt het antwoord: ‘Heel veel.
te gaan met de onvoltooide
Dat moet wel 75 procent zijn. Ik sta met
compositie is groot. In
Beethoven op en ga met hem slapen.’
het Beethovenjaar 2020, de componist werd 250
Het resterende kwart van de dag besteedt Caeyers aan lichamelijke
jaar geleden in Bonn, nog een tikkeltje
oefening (vanochtend nog een sessie bij de
groter dan normaal. Zo ook bij dirigent,
osteopaat, yoga) en niet-muzikale lectuur,
muziekwetenschapper en schrijver Jan
zoals de honderd belangrijkste boeken uit
Caeyers: ‘Het blijven waardevolle ideeën,
de wereldliteratuur. Op zijn bureau ligt een
afkomstig uit het brein van één van grootste
stapel boeken over gedragsverandering en
componisten aller tijden.’
leiderschap. Le Concert Olympique heeft een
8
We hebben plaatsgenomen in de twee
programma voorbereid rond de tiende
fauteuils in Caeyers’ studeerkamer, hij
symfonie van Beethoven. Er bestaan slechts
woont in een verbouwde brouwerij in een
enkele fragmenten en aanwijzingen van dit
dorpje bij Leuven. Sinds het verschijnen
stuk. Hoe gaat dat als er zo weinig origineel
van zijn biografie Beethoven in 2009 en
materiaal is?
de oprichting van zijn orkest Le Concert
‘Het thema van het concert is eigenlijk: hoe
Olympique, dat zich focust op de muziek
ga je om met onafgewerkte muziek? We
van Beethoven en zijn Weense tijdgenoten,
spelen Die Unvollendete van Franz Schubert,
geldt Jan Caeyers (Lier, 1953) als Beethoven-
een symfonie die zoals de naam zegt onaf
gevolg van een streven
expert bij uitstek.
is. Daarnaast brengen we de Pastorale van
naar excellentie.’
Beethoven werd een bestseller, dit jaar
Beethoven. Het is niet zo dat Schubert zich
kwam de tiende druk van de pers en werd
geïnspireerd heeft op de Pastorale, al zal hij
het door het Beethoven-Haus in Bonn als
het stuk zeker gekend hebben. Er bestaat
officiële biografie geklasseerd. Op de vraag
dus geen feitelijke link, maar volgens mij
hoeveel tijd van zijn dag aan de componist
baden deze twee symfonieën in dezelfde
‘Bij Beethoven was vernieuwing nooit een doel op zich, maar het
⏤
zuiderlucht 9/2020
Straatbeeld in Bonn, geboortestad van Ludwig van Beethoven. © Zoonar.com/Stefan Ziese - agefotostock.com
arcadische sfeer. Daaraan kun je een
de stijl van Beethoven - ervan uitgaande
Mogelijkheid twee is: je doet hetzelfde en
bepaalde legitimiteit ontlenen om ze samen
dát we dat kunnen. De Engelse musicoloog
werkt met artificiële intelligentie...’
te presenteren. Maar dat is een interpretatie
Barry Cooper heeft het eerste deel van de
...zoals in een project van communicatie
van mij, een duiding.’
tiende op zo’n manier uitgewerkt. Dat vond
bedrijf Telekom in samenwerking met het
Er staat ook nieuw werk op het programma
ik een vrij onbevredigende onderneming
Beethoven-Haus Bonn.
van de Duitse hedendaagse componist
omdat de genialiteit van Beethoven niet
‘Hierbij worden met computers algoritmes
Jens Joneleit. Die gaat wel concreet over de
alleen zit in de keuze van de thema’s,
opgesteld die het mogelijk zouden moeten
tiende van Beethoven.
maar ook in de manier waarop hij met
maken om hetzelfde te doen wat Cooper
‘Er zijn drie mogelijkheden om met
die thema’s omging. Voeg daar nog eens
gedaan heeft, namelijk een hypothetische
onafgewerkte muziek om te gaan. De eerste
een grote dosis onvoorspelbaarheid en
reconstructie te maken.’
is: je vraagt aan een musicoloog om een
onregelmatigheid toe. Het is onmogelijk
hypothetische reconstructie te maken in
om in het hoofd van zo’n genie te kruipen.
Ze hebben onlangs een soort demo gemaakt en ik moet eerlijk zeggen, het is
>>>
9
büro G29
advertentie
naar het museum! Het combiticket voor 28 musea in het hart van de Euregio Maas-Rijn. Verkrijgbaar in de musea of online op naarhetmuseum.eu.
echt wel… heel onbevredigend. Dit project zal in het beste geval iets zeggen over wat computers wel en niet kunnen. Het is geen artistiek project.’ Het idee om computers met algoritmen muziek te laten schrijven is niet nieuw. Het op
BEGAS HAUS Heinsberg • Burgenmuseum Nideggen • Columbus earth center Kerkrade • Continium discovery center Kerkrade • Cube design Kerkrade • De Vondst Heerlen • Deutsches GlasmalereiMuseum Linnich • Energeticon gGmbH Alsdorf • IKOB – Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • KuK Monschau • Kunsthaus NRW Kornelimünster • Leopold-Hoesch-Museum Düren • Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen • LVR Freilichtmuseum Kommern • LVR Rheinisches Industriemuseum Euskirchen • Museum Vieille Montagne Kelmis • Museum Zinkhütter Hof Stolberg • Museum Zitadelle Jülich • Nederlands Mijnmuseum Heerlen • Papiermuseum Düren • Römerthermen Zülpich – Museum der Badekultur• SCHUNCK Heerlen • Stadtmuseum Düren • Stadtmuseum Eupen • Suermondt-LudwigMuseum Aachen • Thermenmuseum Heerlen • Töpfereimuseum Raeren • Vogelsang IP Schleiden
naarhetmuseum.eu
Beethoven toe te passen ligt echter niet voor de hand, de componist geldt immers als vernieuwer, juist vanwege de onvoorspelbaarheid van zijn muzikale ideeën. Dit heeft bijgedragen aan de mythevorming rond Beethoven als de onstuimige muzikale revolutionair die te midden van wanorde en
‘Het is
ondanks zijn toenemende
onmogelijk om
creëerde.
in het hoofd van zo’n genie te
doofheid geniale composities In Caeyers’ biografie maakt deze mythe plaats voor een genuanceerder beeld. Zo belandde Beethoven wel
kruipen.’
met elke vriend of collega
⏤
in een ruzie. Daarnaast was hij een betrokken, aimabele en loyale vriend, collega of leraar; bijvoorbeeld toen hij gratis les geeft
JO BRUNENBERG
aan Ferdinand Ries. Diens vader Frans was voor
FRANSE WATERTORENS 4 SEPT - 17 OKT 2020
Beethoven in de moeilijke jaren na de dood van zijn vader een belangrijke steun en toeverlaat geweest. U had het over drie mogelijkheden voor een ‘reconstructie’. Welke is de derde? ‘De optie waarvoor wij met het Concert Olympique hebben gekozen is aan een componist te vragen om met het bestaande materiaal van de tiende symfonie in dialoog te gaan. Via onze manager in Berlijn kwam ik in contact met Jens Joneleit. Hij is behalve componist ook kunstschilder, dus iemand met een open houding die niet in serialiteit vervalt.’ Bent u tevreden met het resultaat? ‘Ik heb Joneleits partituur hier liggen maar zal pas een oordeel vellen nadat ik er zelf mee geleefd heb, nadat ik gerepeteerd heb en er concerten mee heb gegeven. Want de waarde van muziek kan alleen maar bepaald worden als je na een lang proces de mogelijkheden ervan hebt blootgelegd. Muziek geeft zich maar traag prijs. Interpretatie van muziek is niet iets wat je zoekt, ze komt naar je toe. Veel dirigenten zitten in het routinematige bedrijf en raken niet verder dan het handig in elkaar knutselen van een interpretatie.’
De Annex — Meikoel 3 — Weert Openingstijden woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur. Koopzondagen van 14.00 tot 17.00 uur. Toegang gratis. Powered by Museum W
Beethoven hechtte veel belang aan interpretatie, getuige ook een herinnering van zijn leerling Ferdinand Ries. ‘Wanneer ik iets fout speelde […] zei hij nooit iets. Alleen bij een gebrek aan
zuiderlucht 9/2020
expressie of karakter werd hij woedend,
naar rechts beneden. Wat heb je dan
omdat volgens hem het eerste gewoon
gezien? Alleen details, maar niet de grote
toeval is, terwijl het tweede wijst op een
samenhang. De tweede keer bekijk je het op
gebrek aan inzicht.’
zeven centimeter afstand. Pas na de tiende
Op dezelfde manier werkte Beethoven
keer hoor je het werk in zijn totaliteit. Bij
VERHUISDRIFT Ludwig van Beethoven werd 250 jaar geleden in Bonn geboren. Als 22-jarige verhuisde hij naar Wenen om les te nemen bij Haydn. Binnen Wenen verhuisde hij maar liefst 72 keer; toch zou hij er tot zijn dood in 1827 blijven wonen. Beethoven begon zijn carrière als pianist en legde zich vanaf zijn dertigste steeds meer toe op het componeren, ook vanwege zijn toenemende doofheid. Hij schreef negen symfonieën, waarvan de vijfde en de negende de meest bekende zijn, en tal van composities voor piano. De bekendste zijn Für Elise, de Mondschein-Sonate en de Appassionata.
met zijn orkesten. Hij kon zich verliezen
een schilderij daarentegen kijk je eerst met
in details en staat bekend om de precieze
een afstand en krijg je meteen inzicht in
aanwijzingen waarvan hij bijna elke maat
de structuur. Met andere woorden: men
van zijn composities voorzag. Vooraan
moet een muziekstuk dikwijls horen opdat
stond echter begrip van het geheel, zoals
dit mechanisme werkt. Waarbij natuurlijk
zijn assistent Ignaz von Seyfried beschrijft.
ook de vertrouwdheid met de taal helpt.
Wanneer de musici ‘zijn intenties begrepen
De Matthäus-Passie is een ander soort taal
[…] stroomden de vreugde en de voldoening
dan een song van David Bowie. De enorme
in zijn gezicht.’ Volgens Von Seyfried
vertrouwdheid die de mensen vroeger
waren deze momenten voor Beethoven
hadden met één soort muzikale taal is
waardevoller dan ‘welk applaus ook van
weggevallen. We hebben tegenwoordig
een groot publiek.’
een heel eclectisch consumptiepatroon; bij
In uw biografie schrijft u dat zich in de tijd
muziek is dat een nadeel, want je moet de
van Beethoven een tendens aftekent die tot
regels kennen.’
vandaag aanhoudt: een terughoudendheid
U kijkt geloof ik niet uitsluitend positief
bij het publiek ten aanzien van nieuwe
naar het Beethovenjaar 2020.
muziek.
‘Er is in Duitsland veel geld ter beschikking
‘Één reden waarom het publiek op de
gesteld en je ziet dat iedereen daar als op
klassieke stukken blijft terugvallen heeft te
een honingpot op af is gekomen. Sommige
maken met een structureel tekort: muziek
projecten zijn vergezocht. Als ik van
heeft het een met het ander te maken?’
heeft een verloop in de tijd. Wanneer
initiatieven hoor in de trant ‘we gaan alle
Het lijkt er ook op dat Duitsland, net als
je een deel van een symfonie voor het
symfonieën van Beethoven spelen’, telkens
bij het Bauhaus-jubileum, de kans heeft
eerst hoort, is het alsof je een schilderij
gekoppeld aan een hedendaags stuk,
gegrepen om zich via een wereldwijd
bekijkt op drie centimeter afstand en
waarbij het hedendaagse dan een reflectie
bekende naam positief te profileren.
het systematisch scant van links boven
moet zijn op het origineel, dan denk ik: Wat
‘Ja, misschien. Beethoven staat ook gewoon voor een bepaald soort van Duits-zijn.’ Wat houdt dat in? ‘De overtuiging dat ik, mits ik de juiste omstandigheden creëer en discipline heb, automatisch beter zal worden en dat het mogelijk is om excellentie te bereiken. Beethoven geldt als vernieuwer. Bij hem was vernieuwing nooit een doel op zich, maar het gevolg van een algemeen streven naar excellentie. De kunsten, de wetenschappen en ook de politiek zouden enorm gebaat zijn bij dit begrip van vernieuwing. Creëer omstandigheden waarin mensen op de beste manier kunnen excelleren, en daaruit zal automatisch vernieuwing volgen. Vernieuwing ontstaat niet op commando.’ ZL
Jan Caeyers. foto Marco Borggreve
11
zuiderlucht 9/2020
Doodsbang en veilig
I
n mijn jeugd speelden we in
Ondanks zijn 95 jaar werkt Gerard Caris altijd en overal: in de woonkamer, in de keuken, in de tuin, in bad. Alles is atelier, zijn huis is gevuld met vijfhoekige vormen. ‘Veel mensen vragen zich af of dit kunst is. Voor mij wel.’
de zomer vrijwel altijd buiten.
Er lag een groot grasveld naast ons huis en aan de overzijde van
Bits
de weg liepen we rechtstreeks het bos in voorbij het oude nonnenklooster. In
mijn jonger jaren deed het dienst als verblijf voor in groepsverband levende mannen met een
Het verboden kristal van Gerard Caris
verstandelijke en/of lichamelijke beperking. De notaris was de bezitter van de eerste hectaren loofbos, met zijn kolossale Amerikaanse eiken en beuken langs een in de oorlog ontstane krater. Daarachter stond de reeds in staat van ontbinding verkerende villa van de notaris schimmig weg te kwijnen onder een weelderig woekerende klimop. Hoewel privéterrein was het bos publiek toegankelijk. Verscholen in het dichte struikgewas ruik ik het bedompte bladerdek en voel de dunne twijgen langs de naakte huid onder mijn korte broek striemen, als ik me zo ver mogelijk van de bewoonde wereld verschuil tijdens het verstoppertje spelen. Gedwee laat ik me onderdompelen in een donkergroene wereld, doodsbang en tegelijk volkomen veilig.
MAT VAN DER HEIJDEN
Mat van der Heijden, Let Me Be Your Forest (2006). Olieverf, houtskool, katoen. 160 x 200 cm
12
W
at is een rhombohedron? Had het me gisteren gevraagd en ik had
gedacht aan een exotisch virus, een nevelsliert in een ver sterrenstelsel of een mineraal in het diepste van de aarde. Of is het toch een suffige kamerplant? Vandaag schuifel ik door het atelier en woonhuis van kunstenaar Gerard Caris en leer dat een rhombohedron, of romboëder, een uit ruitvormige vlakken opgebouwde geometrische figuur is. Samen met andere mathematische
voor andere kunstwerken
te tonen dat vijfhoekige vormen
modellen, zoals de gelijkzijdige
bevinden zich in de badkuip.
wel degelijk in de natuur kunnen
vijfhoek en de dodecaëder,
Caris: ‘Werken en leven zijn hier
voorkomen. De wetenschap heeft
vormt de rhombohedron de
één.’
dat lang ontkend, daar verklaarde men me voor gek.’
basis van de tekeningen, reliëfs
Vijfhoekige stoelen in
en sculpturen die Gerard Caris
de woonkamer staan naast
Waarom?
(Maastricht, 1925) al decennialang
ontwerpen voor pentagonale
‘Het idee van een natuurlijke
maakt. Vormen die volgens
washandjes, vijfhoekige
vijfhoek was voor
zijn ontwerpen oneindige
deurknoppen en dito riemgespen.
wetenschappers onacceptabel,
voortzettingsmogelijkheden
Een serie metalen beelden
omdat ze het niet konden zien.
in zich dragen – zij het dat
bevolkt de tuin en binnenplaats,
Volgens de wetenschap is de
ze nu wel tegen de eindige
vergezeld door een prototype
natuur economisch en gebruikt ze
grenzen van zijn Maastrichtse
van een pentagonale woning.
als bouwstenen dus alleen maar
woning aanschurken. Lopen
Sculpturen in metaal en kunststof
vierkanten, driehoeken, cirkels en
in dit huis is manoeuvreren.
hangen aan de plafonds en een
zeshoeken: vormen die geen loze
Reliëfs uit polystyreen en hout
grote glazen cilinder met een
ruimte veroorzaken. De vijfhoek
aan de muren, schilderijen in
vloeistof die vijfhoekig schuim
paste niet in dat rijtje, dus ze
stapels naast archiefkasten
produceert staat midden in
dachten dat ik maar wat riep.
vol tekeningen. Schetsen voor
de gang. ‘De vloeistof in deze
Maar met de microscopen van
nieuwe sculpturen liggen klaar
bellenmachine is een recept dat
tegenwoordig zien we meer, en
op de keukentafel en onderdelen
ik zelf heb ontwikkeld, om aan
het blijkt dus toch te kloppen. Je
zuiderlucht 9/2020
‘Die dekselse De Kooning hing werkelijk overal. En die vrouwen van hem waren vreselijk geschilderd.’
⏤
Toen ik een uitnodiging van een
wordt het bijna tastbaar. Ik zit
vindt de vijfhoeken bijvoorbeeld in
had altijd mijn interesse. In 1957
bepaalde kristallen terug.’
volgde ik een opleiding filosofie en
Amerikaanse oliefirma kreeg om
tegenover Caris, luister naar zijn
Waarom dacht u dat het wel kon?
kunst in New York, en tijdens een
voor hun te werken, vluchtte ik
verhaal en bevind me in zijn brein;
‘Ik ben geen wetenschapper
van de lessen herkende ik me heel
weg van de kunst, naar de rust
ineens zie ik de wereld vanuit een
die dingen bedenkt, maar een
sterk in een uitspraak van Plato
van mijn boortorens, naar de
vijfhoekig perspectief.
kunstenaar. Ik gebruik mijn handen,
over vormenschoonheid. Hij stelt
sublieme ervaring in de woestijn.
ik maak dingen. Dus als ik bezig
dat iets dat recht of rond is, niet
En daar, in de boorkernen die naar
onderwerp van zijn kunst?
ben met geometrie, dan is het
alleen de voorkeur heeft boven iets
boven kwamen en in de vormen
Want hoewel zijn kunstwerken
‘hands-on geometrie’. En door het
wat kronkelig en onregelmatig is,
van de gesteentes herkende ik die
geometrisch, precies en
maken ontdekte ik dat het wel
maar zelfs een absolute schoonheid
Platoonse schoonheid weer. Recht
mathematisch zijn, is het onderwerp
moest kunnen. Toch hield men
bevat. Het waren woorden die ik
of rond.
van zijn kunst niet de geometrie.
vol dat het verspilde moeite was,
van binnen kon voelen.
Wanneer ik hier naar die
Maar ís de vijfhoek wel het
Het is niet eens abstracte kunst,
bellenmachine in de gang kijk
maar juist hyperrealistisch:
mee bezig houden. Men noemde
kunst van abstract expressionisten
en zie hoe in dat schuim rechte
Gerard Caris zoekt in zijn kunst
die tekeningen van mij zelfs ‘het
als Willem de Kooning en Jackson
vormen ontstaan en dodecaëders
naar bouwstenen van alles wat in
verboden kristal’.’
Pollock zag, voelde ik Plato’s afkeer.
verschijnen, dan voel ik de
deze wereld aanwezig is. Naar de
studenten mochten zich er niet
Dus toen ik vlak daarna de grillige
Elke vrijdag gingen we naar de
waarheid van dat gegeven. Ik
voor ons onzichtbare schoonheid
gaan zitten en reikt me van
galerie-openingen in Manhattan,
voel die schoonheid. Dat zat al in
van virussen, sterrennevels,
alles aan: uitnodigingen van
het was eind jaren vijftig, het was
de allereerste kunst die ik hier in
mineralen en suffige kamerplanten.
tentoonstellingen (‘Zie je, in 1969
abstract expressionisme wat de
Maastricht toonde en dat is de
Rombohedrons, tot in het
bij het Bonnefantenmuseum, dat
klok sloeg. Jackson de druiper, daar
kunst die ik nog altijd maak. Een
oneindige.
was de eerste moderne expositie in
kon ik nog wel wat mee. Die werken
hoop mensen vragen zich af of dit
Maastricht’), klappers met foto’s van
toonden tenminste nog actie. Maar
kunst is. Voor mij wel.’
zijn reizen, boeken over zijn werk.
De Kooning had toen de Woman
Omsingeld door vijfhoeken in
Maar ook foto’s van boortorens
Series, en die vrouwen van hem
ontelbare varianten krijg ik een
Dit is het zevede deel in een reeks
en wolkenkrabbers. ‘Ik had jaren
waren vreselijk geschilderd. Die
vreemde sensatie. Een atelierbezoek
van vijftien over kunstenaars en
in de olie-industrie gewerkt, op
dekselse De Kooning hing werkelijk
voelt vaak als het binnengluren in
ontwerpers in hun werkomgeving.
allerlei plekken in de wereld, kunst
overal.
iemands hoofd en ideeën – hier
Caris is in een fauteuil
JOEP VOSSEBELD
13
Joseph Beuys in zijn atelierwoning in Düsseldorf, 1970 © Robert Lebeck
De wasvrouwen van Don Cullera, Spanje, 1964 © Robert Lebeck
14
zuiderlucht 9/2020
in beeld
Voor de camera is iedereen gelijk
Romy Schneider in Quiberon, Frankrijk in 1981, een jaar voor haar dood. © Robert Lebeck
I
n 1944, toen de Tweede Wereldoorlog op zijn
de degen van de Belgische koning Boudewijn grijpt,
einde liep, werd Robert Lebeck (1929-2005)
is historisch. Twee jaar later trad hij in dienst van
geronseld voor de Duitse Wehrmacht. Hij
Stern, waar hij reportages maakte van de naoorlogse
overleefde. Na de oorlog studeerde hij volkenkunde, waarna hij, als autodidact, professioneel fotograaf
wederopbouw en het Duitse Wirtschaftswunder. Ook portretteerde Lebeck bekende Duitsers, zoals
werd. Het Amerikaanse magazine Life was naar eigen
Romy Schneider, Herbert von Karajan en Joseph
zeggen zijn leerschool, de fotografie in het toen
Beuys. Voor de camera van de toegankelijke Lebeck
toonaangevende tijdschrift leerde hem wat een goede
waren ze allemaal gelijk: de kaashandelaren van Tiflis
foto is.
en de in Duitsland dienende Amerikaanse militair Elvis
In 1960 kreeg hij internationale bekendheid met zijn reportage Afrika in het jaar nul. Zijn foto van de
Presley, net zo goed als de wasvrouwen van Cullera en de verlepte Romy Schneider, rokend in haar bed.
Robert Lebeck, Porträts van Menschen und Ländern. Van 30 mei t/m 13 september in Kuk Monschau in KuK Monschau. kuk-monschau.de
jonge Congolees die bij het onafhankelijkheidsfeest
15
zuiderlucht 9/2020
f
e
Bijdragen van Dieter van den Bergh, Pascalle Mansvelders en Wido Smeets
u
Rijksbouwmeester (1999-2004) werd getekend door de opgave het oude en het nieuwe met elkaar te laten versmelten. Ook zijn meest
i
Maria van Brabant 2.0
sculpturale gebouw, de Openbare
De OBA in Amsterdam
De kunst van de versmelting
creëerde van kunstwerken van glas, stoffen, behang en wand- en vloertapijten een installatie die te vergelijken is met een caleidoscoop. Beide zijn gebaseerd op een focus
Bibliotheek Amsterdam (OBA),
In de middeleeuwen was de vrouw
vanuit het donker, waarin het
uitkijkend op het Oosterdok,
volledig ondergeschikt aan de man.
licht in een zee aan symmetrische
getuigt daarvan. Bij vrijwel alle
Twee vrouwen uitgezonderd: de
patronen uiteenspat in ontelbare
projecten speelt de plek en de
heilige maagd Maria in de hemel en
vormen in reflecties.
omgeving een grote rol. Het oeuvre
de edelvrouw op aarde.
van Coenen is een hele lange neus
Eigenlijk was de laatste ook onder
magisch schouwspel genoemd
naar het fuck-the-context-motto
horig aan de man, in wezen maakte
worden. Voorafgegaan door een
van Rem Koolhaas.
ze deel uit van zijn bezittingen. Ook
gang door het kasteel waarin de
in decoratieve zin: een edelvrouw
oorspronkelijke collectie en de
was ornamentaal kapitaal.
informatie erover wonderwel
Behalve als verbinder, als iemand die mensen weet te overtuigen, staat Coenen bekend als iemand
De presentatie mag gerust een
In Helmond is een eerbetoon te
samensmelten, vernauwt je tocht in
die verantwoordelijkheid durft te
zien aan de middeleeuwse Maria
de nok van de burcht in de donkerte
nemen. Ook al loopt dat niet altijd
van Leuven, wier leven werd
die Van der Haaks werk omringt. De
goed af. Als er te veel water bij
bepaald door de machtspolitiek van
kunstenaar ontwerpt haar stoffen
Architectuurtentoonstellingen
de wijn moet, trekt hij zich terug.
haar vader, de hertog van Brabant.
voor wandbekleding en meubels
bestaan vaak uit een bonte
Zoals bij OBA, IBA Parkstad en de
Hij huwelijkte haar uit aan keizer
met behulp van spiegels. Haar
verzameling van maquettes,
kunstcluster Amare in Den Haag.
Otto IV, zo werd ze keizerin van het
symmetrische werken zijn zowel
bouwkundige tekeningen en foto’s
Overigens zonder de projecten
Heilige Roomse Rijk. Lang duurde
historiserend als eigentijds, haar
van objecten die fysiek ergens
helemaal los te laten.
het niet. In 1215, nog geen jaar na
techniek is zowel handmatig als
hun huwelijk, moest Otto aftreden.
mechanisch.
anders zijn.
Een van de documentaires in
Om de gebouwen en hun omgeving
de tentoonstelling laat een jonge
Na zijn dood ging de jonge weduwe
in het echie te zien en vooral
Coenen zien, begin jaren negentig,
terug naar huis, om opnieuw te
denkt ‘dat een patroon in principe
te ondergaan, ben je in zo’n
bij de overwoekerde restanten van
worden uithuwelijkt. Uiteindelijk
eeuwig kan doorgaan, ook buiten
tentoonstelling eigenlijk op de
de Sphinx-Céramiquefabrieken in
vestigde ze zich in ’t Oude Huys in
de eigenlijke stof’, een houding die
verkeerde plaats. Gebruikers en
Maastricht. Vol bravoure wijst hij
Helmond, op de plek waar na een
zorgt voor een magisch resultaat.
bewoners zouden die tekortkoming
waar in die 23 hectare grote jungle
brand het huidige kasteel Helmond
De caleidoscopische steentjes
iets kunnen verzachten, maar hun
welk gebouw zal verrijzen. De rond
verrees. Ze bouwde het uit tot een
zijn hier decoraties van speren,
wordt zelden iets gevraagd. In de
2000 opgeleverde nieuwbouwwijk
centrum van cultureel, literair en
wapenschilden, burchten en
tentoonstelling Jo Coenen, 40 jaar
Céramique, waaraan grote Europese
religieus leven.
morgensterren. De mannelijke
werken in Europa is dat laatste, zij
architecten hun bijdrage leverden,
De expositie Maria van Brabant
ornamenten komen van alle
het summier, gelukkig wel het geval.
zat al in zijn hoofd toen het
geeft van deze sterke en invloed
kanten op je af, geremd door
industriële puin nog moest worden
rijke dame geen letterlijk beeld.
gestileerde schoonheid, gestuurd
afgevoerd.
Kunstenaar Christie van der Haak
en gecontroleerd door twee
Het oeuvre van architect/steden bouwkundige Jo Coenen (Heerlen, 1949) is indrukwekkend. Zijn
visionaire blik via bruikbare
krijgt die man dat voor elkaar? En
ontwerpen naar een leefbare
het is nog lang niet af. Zoals een
woon- en werkomgeving komt
collega in een video zegt: ‘Bij Jo
tot leven in een docu die uitlegt
Coenen weet je dat je altijd nog iets
hoe Coenen zijn ideeën omzet in
kunt verwachten.’
gloedvolle schetsen, misschien wel zijn belangrijkste wapen om
uit het oeuvre van Coeken: KNSM-
opdrachtgevers te overtuigen van
eiland Amsterdam, Kunstcluster
zijn ideeën. Die schetsen maakt hij
Tilburg, Vaillantlaan Den Haag,
het liefst in afzondering; alleen met
Maasoever Venlo, Smalle Haven
de stilte in zijn hoofd en zijn 300
Eindhoven, Glaspaleis Heerlen,
kleurpotloden. (WS)
Céramique Maastricht.
Jo Coenen, 40 jaar werken in Europa.
Zowel Coenens hoogleraarschap in Delft als zijn periode als
Van der Haak stelt dat ze graag
De transformatie van Coenens
werklust is bijna onbevattelijk, hoe
Een kleine (binnenlandse) greep
16
l
Van 4/7 t/m 4/10 in Bureau Europa in Maastricht.
Christie van der Haak, Onderdeel tentoonstellingszaal Maria van Brabant, Keizerin
zuiderlucht 9/2020
l
e
t
o
n
vrouwen: Maria van Brabant in de
Maastrichtenaar Mike Moonen
ze dood misschien? (DvdB)
van nu. Al die standbeelden kunnen
hemel en Christie van der Haak
(1990), onderdeel van de expo
Je loopt door mijn hoofd, van 3/7
worden omgebouwd, bedacht het
op aarde; de laatste is het gelukt
Je loopt door mijn hoofd. Werk
t/m 27/9 in Odapark Centrum voor
kunstenaarsduo, tot woningen voor
het ornamentaal kapitaal van toen
dat misschien lastig te duiden
Hedendaagse Kunst in Venray.
vluchtelingen – ooit waren Marte
gespiegeld te laten reflecteren in de
is, maar zéker ergens over gaat.
odapark.nl
en Slava het zelf. Tot ze bedachten
wereld van nu. (PM)
Over doodgaan in coronatijd
Christie van der Haak - Maria
bijvoorbeeld.
van Brabant, keizerin. Van 28/1
Moonen ontfermde zich over
t/m 25/10 in Kasteel Helmond.
het eikenhouten meubilair van
museumhelmond.nl
zijn in maart overleden oma – uit angst voor besmetting wilde
♦
Besmet meubilair
♦
woning verbouwd standbeeld van
Karl Marx in Maastricht
Karl Marx, niet zou misstaan op het wat zieltogende pleintje voor het Bonnefantenmuseum in Maastricht, de stad waar Marx op een blauwe maandag ooit logeerde.
geen enkel inboedelbedrijf het hebben. Moonen bouwde haar
Een jaar lang duwde het kunste
De bouwkosten, tussen de drie en
‘besmette’ kamer na, maar deed
naarsduo Marta Volkova en Slava
vier ton, dienen te worden vergaard
er nog een schepje bovenop: een
Shevelenko brieven onder de deur
via funding. Als dat lukt, staat er in
schep modder, om precies te zijn.
van directeur Stijn Huijts van het
de zomer van 2022 een standbeeld
Hij besmeurde muren en meubels;
Bonnefanten in Maastricht. Brieven
van Karl Marx voor het Bonnefanten
intussen pruttelt vanuit een fles een
met internationale aanbevelingen
met daarin een woning plus
onwelriekend aroma de ruimte in. In
voor The Karl Marx Residence,
werkplaats voor een kunstenaar,
een kooi hangen oma’s stinksokken.
onderdeel van hun project Will
een denker, een architect, een
Zijn oma had iets met paarden,
Beauty Save the World?
componist of een schrijver.
gezien de attributen in de kamer en
Een van de brieven kwam van
Waarom Marx? ‘Het project van
de schildering op de muur. En met
vijftien leden van het Karl Marx
Slava en Marta thematiseert de
kanariepieten, die bij haar kleinzoon
Genootschap in Trier, ze hadden
teloorgang van de grote ideeën’,
machinale horrorvogels worden
alle vijftien Karl als voornaam. De
zegt Stijn Huijts. ‘Karl Marx was
die een angstaanjagend gekrijs
echte afzenders Marta en Slava, om
een denker met grote ideeën.’ De
voortbrengen als je dichtbij komt.
aandacht te trekken voor The Karl
keuze is dus symbolisch. ‘Daar komt
Marx Residence. De brieven waren
bij dat er geen denker is met zo’n
nep.
herkenbare kop als Marx. Iedereen
Zijn oma leeft voort in wat je een bijzondere ode zou kunnen noemen, al draait ze zich bij dit eerbetoon
Mike Moonen verbeeldt het interieur van zijn overleden grootmoeder.
dat een van de voorstellen, een tot
De tekeningen van Will Beauty
weet meteen wie het is. Dat heb je
waarschijnlijk om in haar graf. ‘Mike
Save the World zijn in wezen
is nogal een impulsieve kunstenaar’,
voorstellen tot hergebruik van
De resident die in de toekomst
duidt een Odapark-vrijwilligster.
standbeelden van historische
enkele weken of maanden in het
‘Hij wilde hij er eerst een speelgoed
figuren die geen echte relatie
hoofd van Marx zal zitten, wordt
pony bijzetten, die hij op de fiets
(meer) hebben met de werkelijkheid
geacht na te denken over de tijd
met Thomas More toch wat minder.’
helemaal hierheen sleepte. Maar op
waarin we leven, en die gedachten
Het virus zit voortdurend in
het laatste moment moest alles toch
in zijn werk tot uitdrukking te
ons hoofd, maar blijft tegelijk
helemaal anders.’
brengen. Huijts: ‘Die ideeën kunnen
onzichtbaar. Een dergelijke
dan onderdeel worden van een
De expositie laat de bezoeker
tegenstrijdigheid staat centraal
door meer hoofden lopen, zoals die
discours waar andere instellingen in
bij vijf kunstenaars op een kleine,
van kunstenaars Robin Waart en
de stad mee verder kunnen.’
maar prikkelende expositie in
Floor Martens (die voor een nogal
Voor het beantwoorden van de
Odapark Venray.
onrustige mantra als ‘soundtrack’
vraag of de schoonheid de wereld
‘Het moet wel ergens over gaan’.
tekende) en de door Maria Stam en
zal redden, wordt vijf tot tien jaar
De quote van mede-oprichter Joop
José Fijnaut geboetseerde klei
uitgetrokken. Daarna wordt de
Wismans staat in sierlijke letters op
koppen van zo’n 180 min of meer
Karl Marx residentie ontmanteld.
de buitenmuur van het Odapark-
prominente Limburgers. De koppen
Zoals wel vaker gebeurt met
paviljoen. ‘Dat kan wel zo zijn’,
– goed voor 3500 kilo klei – staan
standbeelden. (WS)
moppert een bezoeker, wijzend op
fraai opgesteld in dit oude theehuis
Marta Volkova/Slava Shevelenko,
de tekst, ‘toch snap ik er niks van.’
van de Zusters Ursulinen, en krijgen
The Karl Marx Residence. In: Beating
‘Da komt’, zegt zijn vrouw, ‘omda gij
steeds een andere aanblik door
Around th Bush#6 Scenes from
di ammel nie gewend zijt.’
licht, zon en schaduw. Een stapel
the Anthroposcene. Van 5/4 t/m
Een ouder echtpaar praat na
koppen ligt ‘afgedankt’ op de grond.
over het ontregelende werk van
Wie dat zijn, is aan de bezoeker. Zijn
Marta Volkova en Slava Shevelenko, The Karl Marx Residence.
3/1 in Bonnefanten Maastricht. bonnefanten.nl
17
VERBONDENHEID IN EEN HECTISCHE TIJD
Chaos
Rebel / Strootman / Weber / Haydn Vr 25 sep – 19.00 en 21.30 u / Theater aan het Vrijthof, Maastricht Za 26 sep – 19.00 en 21.00 u / Muziekgebouw Eindhoven Wo 30 sep – 19.00 en 21.00 u / Concertzaal Tilburg Vr 2 okt – 19.00 en 21.00 u / Chassé Theater, Breda
L NU B E ST E E N ! T KAAR
© FABIO BUCCIARELLI FOR L’ESPRESSO
Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl
Jop Vissers Vorstenbosch
Honderdduuzend miljard lumen
01.08. - 20.09. 2020 willem-twee.nl
Willem Twee kunstruimte ‘s-Hertogenbosch WILLEM-TWEE.NL
26 september – 18 oktober
Willem Twee Den Bosch
www.worldpressphoto.org
Tickets verkrijgbaar via www.willem-twee.nl GLOBAL PARTNER
PARTNERS
zuiderlucht 9/2020
pleased to meet you
Het vooruitzicht van de volgende dag
H
Arno Hintjens
‘Als je de neiging hebt het album als testament te beluisteren, dan trapt hij die in het openingsnummer al de grond in.’
⏤
et is in zekere zin morbide, maar tegelijk vrijwel onvermijdelijk: het laatste werk van een artiest beschouwen als een voorschot op het vaarwel, en het ook op die manier (terug)beluisteren. Sommige artiesten maken het ook onmogelijk dat niét te doen, omdat ze dat voorschot zelf al thematiseren. Leonard Cohen maakte de laatste jaren van zijn leven in een razend tempo albums, alsof de dood hem op de hielen zat. Het prachtige, postuum verschenen Thanks for the Dance (‘It was hell, it was swell / It was fun’) kreeg hij niet meer helemaal af; zijn zoon Adam voltooide het werk na Cohens overlijden. Drie weken voor hij stierf verscheen wel nog You Want it Darker, ook al zo mooi, vol met evaluatie van zijn bestaan, vol berustende verwijzingen naar het naderend einde: ‘I’m ready, my Lord.’ Op de laatste albums van Johnny Cash, waarvan er enkele postuum verschenen, viel vooral de terugkeer naar en terugval óp zijn geloof op, in combinatie met zijn verzwakte stem, die de teksten juist krachtiger maakte. My Mother’s Hymn Book was zelfs letterlijk een terugkeer naar het begin van zijn leven, een muzikale afronding: het album stond vol met de gospelnummers die zijn moeder hem als kind bijbracht. Het meest recente album van Arno (Hintjens) verscheen eind vorig jaar, en gezien de trieste mededeling dat de bijna 71-jarige zanger zo ernstig ziek was dat hij afgelopen voorjaar, nog voor corona toesloeg, zijn tournee moest annuleren, zou het sterke, stemmige en compacte Santeboutique misschien wel zijn laatste album kunnen zijn. Al stond hij inmiddels na een zware maar succesvolle operatie ook alweer op de bühne en nam hij met rapper Zwangere Guy een cover op van Non je ne regrette rien. Zou je al de neiging hebben het album als een muzikaal testament te beluisteren, dan trapt hij die in het openingsnummer al de grond in. Niet alleen omdat het op swingende beats leunende, in Tom Waitiaanse bromkreunzang gebrachte Engelstalige They Are Coming vooral klinkt naar levenslust, ook vanwege de levendige zelfspot: ‘When I look in the mirror / I see a picture of a humorous clown / Dressed up like a middle class hero / Right wing zero.’ In Lady Alcohol, een ambivalente haatliefdesverklaring aan de fles verpakt in een donkere bluesballad, klinkt vooral een nog niet helemaal afgeronde relatie door: ‘I was not wrong to leave her / But I was wrong to come back / Now I’m trapped inside myself / Like a desperate fly in a jar.’ Eén nummer heeft op het eerste gehoor wel de bittere bijsmaak van een afscheid. Het stemmige Ostende Bonsoir, waarin Arno zwijgend van bar naar bar trekt en zijn stad een goede avond wenst. Maar ook hier is er het vooruitzicht van een volgende dag, als troost voor de tristesse: ‘La rue longue crie / Comme tous les soirs / Elle pleure des bières / Et des espoirs / C’est pas grave, demain/ Sera un autre soir.’ LEON VERDONSCHOT
19
zuiderlucht 9/2020
Blendr & Filtr
De voorkeur van... Daan van Dijsseldonk
LAF RACISME _
‘Wat ik wil zeggen is dat
men nergens meer lacht, ook op rechts niet meer. Zelfs de ironie, die meest intelligente – want meest geslaagde – aller stijlvormen, is platgeslagen door totalitaire denkers als Thierry Baudet, die dubbelzinnigheden vooral inzetten als dekmantel voor laf racisme.’
Neem je genoegens serieus
Schrijver Arjen van Veelen over de teloorgang van de humor en de ironie.
hun boeken uitsluitend voor elkaar te
A
schrijven, met het doel tegen elkaar op te
gelezen worden voor de rol waar hij,
BOEKEN _ ‘The Great Gatsby natuurlijk.
bieden over hun belevenissen in literaire
tot corona, even mee op de planken
Als je dit onderwerp aanroert, begint
kringen en de moeizaamheden in hun
stond. Het viel alleszins mee. En het
iedereen over de film met Leonardo
métier.’
boek is beter dan de film.
DiCaprio. Jammer, de film is best oké maar
VOOR ELKAAR _ ’Er is een groepje Nederlandse jongelui die ik ervan verdenk
ls matige boekenlezer zag
mij om het niet binnen de lijntjes te kleuren
acteur Daan van Dijsseldonk
en het maakte dat ik werd aangenomen. De
er een beetje tegenop, maar
cirkel was rond.’
The Great Gatsby móest natuurlijk
Columniste Sylvia Witteman over de nieuwe generatie hoofdstedelijke schrijvers.
terwijl ik toch geen lezer ben. Oud, saai
keren dat ik naar het theater ging
en een dikke pil, dacht ik aanvankelijk.
NIEMAND MEER OVER _ ‘Wanneer we
was rond 2003, de tijd dat Johan
Maar ik vond het prachtig. Dat komt vooral
iedereen de hele dag de les lezen, wanneer
Simons nog in Eindhoven zat. Het
door het vertelperspectief. Ik speelde in
we iedereen constant veroordelen, hebben
was een reprisejaar met al zijn
de voorstelling Nick Carraway, de ik-
we op een gegeven moment niemand meer
beste voorstellingen van de tien
persoon in het boek. De manier waarop
over om mee samen te leven.’
jaar ervoor. Ik heb ze allemaal
hij reflecteert op de wereld van weelde en
Schrijfster Angela Saini over de groeiende
gezien. Wat mij erg is bijgebleven is
overdaad. Eerst is hij daardoor gegrepen,
polarisatie in de samenleving.
de Leenane Trilogie door Zuidelijk
daarna keert hij zich ervan af. De gruwelijke
Toneel Hollandia en Toneelhuis,
onverschilligheid van de mensen met geld
DE SCHRIJVERS ALS PROBLEEM _
geschreven door Martin McDonagh,
is zo mooi beschreven. En de hele tijd krijg
‘Misschien moeten we ons afvragen of het
ook de regisseur van de film
je niet echt de vinger gelegd op de persoon
probleem niet bij de lezers ligt, maar bij de
Three Billboards Outside Ebbing,
Gatsby. Wie is hij? Wat is er met die man?
schrijvers. We hebben literatuur nodig die
Missouri. Het is een trilogie over
Op het einde valt alles met terugwerkende
de confrontatie met de wereld durft aan
een Iers dorp dat nu eens niet over
kracht op zijn plek. Dat probeerden we op
te gaan. Als je niet schrijft om de wereld
koningen en vazallen gaat maar
het toneel ook over te brengen.’
te veranderen, kun je beter helemaal niet
over doodgewone boeren. In mijn
schrijven.’
herinnering duurde die voorstelling
FILM _ ‘Ik ben meer filmliefhebber
Schrijver Edouard Louis over ontlezing.
uren en Fedja van Huêt en Wim
dan boekenlezer. Als mijn vrouw
Opbrouck gooiden hun hele fysiek
vriendinnen op bezoek heeft, neem
KRINGEN IN HET WATER _ ‘De kringen
in de voorstelling. Waanzinnig spel,
ik mijn toevlucht tot de bioscoop.
in het water die ik heb veroorzaakt, daar
heel rauw en heftig, ook doordat het
Arrival is een sciencefictionfilm waarin
kunnen mijn kinderen nu in zwemmen.’
in het zand werd gespeeld.
ruimteschepen naar de aarde komen en
Acteur Sabri Saad El Hamus (63) over de
20
niet super. Niet te vergelijken met het boek,
THEATER _’Een van de eerste
Later, op de toneelschool in
daar boven blijven hangen. Paniek alom.
kansen voor zijn kinderen Shady en Ashgan
Maastricht, ik zat in het selectiejaar
Een professor linguïstiek maakt contact
(filmmakers) en Shahine (acteur).
en was nog verre van aangenomen,
met de aliens en onderzoekt hoe ze met
moest ik in laatste blok de Leenane
hen kan communiceren. Uiteindelijk lukt
ONWETENDHEID _ ‘Lezen vormt een
Trilogie spelen. Ik was een van de
het haar een gemeenschappelijke taal te
serieuze bedreiging voor uw onwetendheid.’
weinigen die de voorstelling met
vinden. Eigenlijk is het niet uit te leggen
Zangeres Janis Ian op Facebook
Fedja van Huêt had gezien. Het hielp
wat deze film zo bijzonder maakt als je
zuiderlucht 9/2020
Boeken top 10
Daan van Dijsseldonk (Valkenswaard, 1986) speelde tot de coronacrisis in The Great Gatsby van Toneelgroep Maastricht. In zijn woonplaats Den Haag heeft hij met zijn vrouw, actrice Roos Eijmers, een eigen theatergezelschap: Firma MES.
1 — Sander Kollaard Uit het leven van een hond (-)
2 — Rutger Bregman De meeste mensen deugen (3)
3 — Peter Waterdrinker De rat van Amsterdam (-)
4 — Charlotte Dematons Alfabet (-)
5 — Raynor Winn De wilde stilte (-)
6 — Karin Slaughter Verzwegen (-)
‘Oud, saai en een dikke
7 — Sandro Veronesi De kolibrie (-)
pil, dacht ik aanvankelijk.’
8 — Saskia Noort
⏤
9 — Kees Jansma
Bonuskind (-) Sneijder (-)
10 — Charles Mackesy De jongen, de mol, de vos
’m niet gezien hebt, maar mij heeft het
Met ons theatergezelschap Firma MES
in ieder geval enorm geraakt. De sfeer,
maken wij ook documentaire-achtige
de verhaalopbouw, en de boodschap dat
voorstellingen over levensechte zaken.
communicatie zo belangrijk is. Zeker in
Zoals over de 17-jarige jongen die in 2013
deze tijd, waarin we echt wel meer mogen
werd doodgeschoten op het station in
luisteren naar en leren van elkaar.’
Den Haag. We zijn in het politiedossier gedoken en dan lees je twintig versies
ARCHITECTUUR _ ‘Mijn vrouw en ik
over hetzelfde verhaal, allemaal vanuit
zouden graag het huis van Charles en
andere perspectieven en herinneringen,
Ray Eames in Los Angeles copypasten.
misschien wel met verzinsels. Dat
Tijdloos, een beetje blokkendoos- en
gebeurt ook in de podcast. Moeilijk om
Mondriaanachtig met veel glas en staal.
dit soort zaken juridisch hard te maken,
Waar dit designerechtpaar mij vooral
maar ook interessant wat geheugen en
inspireert is hoe belangrijk een plek is om
herinnering met mensen doet.’
te zijn, waar je woont en leeft, en je rust vindt. Sinds anderhalf jaar hebben we zo’n
ADRIENNE PETERS
huis, in Den Haag, na lang zoeken. Een huis met veel licht en waar ik dankzij mijn zoontje, die vroeg wakker wordt, de zon zie opkomen. Dat zag ik vroeger nooit. Het geeft mij energie en zin om de dag te beginnen. Onder het mom van ‘take your
The Missing Inks
pleasures seriously’: je hoeft niet spaarzaam om te gaan met de dingen waar je van geniet.’
PODCAST _ ‘De podcast was een geschenk toen ik veel in de auto zat op weg naar Maastricht. Serial, daar begin je mee, de maatstaf voor alle andere podcasts. Serial is een klassiek verhaal. Een jongen wordt veroordeeld voor de moord op een scholier, maar hij zegt onschuldig te zijn.
ALLEMAAL ONLINE _ Hoe de boekhandels de (eerste) coronacrisis hebben overleefd? Door de werkwijze van het vermaledijde bol.com over te nemen en online bestelde boeken bij de mensen thuis te bezorgen. ‘We hebben honderden kilometers gefietst om boeken te leveren’, zegt Ed Worms van boekhandel Grim in Hasselt. Ook bij Gianotten in Tilburg steeg het aantal bezorgingen per week, al was het niet genoeg om het omzetverlies goed te maken, zegt eigenares Marlous Mutsaers. ‘Met een goede maand juli is de weg terug weer ingezet’, constateert directeur Jan Verhagen van Van Piere in Eindhoven, maar het dieptepunt van maart is nog niet vergeten. ‘Het najaar moet veel goedmaken, die geluiden hoor je overal.’ Ook bij De Tribune in Maastricht was juli drukker dan vorig jaar, laat Henk Groenewegen weten. ‘Onze trouwe klanten zijn ons blijven steunen.’ Wim Krings van de gelijknamige boekhandel in Sittard heeft het over ‘een pittige tijd’: door het omzetverlies en de nieuwe manier van werken: meer internetbestellingen, dus ook meer bezorgen. De online bestellingen, zegt Jan Feys van Malpertuis in Genk, ‘reikten niet eens tot de helft van de gebruikelijke winkelverkoop. Tegelijkertijd heeft de bestelservice onze boekhandel goed levend gehouden. En toen de zaak terug open mocht, kregen we veel volk over de vloer. Dat is tot op heden blijven duren.’ (WS) Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers
Een onderzoeksjournaliste gaat uitpluizen
van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten
hoe het zit in deze zaak die aan alle kanten rammelt.
en het paard (-)
Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Malpertuis (Genk), Van
themissinginks.com
Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
21
1 1 feb 24 jan
Hedendaags design rond leven en dood
Een reis in en door de tijd
Info & tickets cubedesignmuseum.nl
Fotografie: gesubsidieerd door de Provincie Limbur g
Serge Technau Francesco D’Angelo
zuiderlucht 9/2020
column
Afscheid
E
‘Wat hoop ik dat we nooit worden gedwongen de film van ons leven terug te kijken.’
en laatste column. Daar gaan we. ‘Life is made of so many partings welded together’, schreef Charles Dickens in Great Expectations. Het valt niet mee, die aaneenschakeling van afscheid. Ik ben er niet goed in, dus heb ik er een hekel aan. Zelfs in de meest pietluttige vorm doet het me een beetje pijn: het wegleggen van een volgeschreven schrift, de laatste blik op een vakantiehuis waarvan je weet dat je het nooit meer terug zult zien, het vervangen van een gloeilamp voor een duurzamer exemplaar. Elke keer dat mijn hart zich samenknijpt over iets kleins voel ik me een pathetische stumper. Zo zag ik mezelf vandaag boven een prullenbak staan met een versleten wollen sok in mijn hand. Welke gedenkwaardige momenten had ik ook alweer met dit object beleefd? Toen ik me hiervan bewust werd probeerde ik mezelf een schop onder mijn kont te geven. Dat blijkt dus fysiek onmogelijk. (God wat hoop ik dat we nooit worden gedwongen de film van ons leven terug te kijken.) Op een feestje heb ik twee opties: een Irish goodbye ,of als laatste overblijven, want meer dan drie mensen gedag moeten zeggen is een marteling. Als theatermaker moet ik ook voortdurend afscheid nemen van de mensen met wie ik in de maanden daarvoor een familie heb gevormd. Voorstelling voorbij, familie voorbij. Nog een laatste borrel met kaasplank en dat was het dan. Verschrikkelijk. Op de basisschool had ik een vriendje die vijf geiten hield in zijn achtertuin. Op weekenddagen kwam hij me thuis ophalen met onze favoriete geit Witje aan een hondenlijn. Toen het beestje vroegtijdig kwam te overlijden, waren we in diepe rouw. Eigenlijk moest het naar een dierencrematorium, maar we hebben net zo lang bij de moeder van mijn vriendje gezeurd tot we de kleine geit in een hoek van hun grote achtertuin mochten begraven. Het werd een volwaardige afscheidsceremonie. We maakten een gedenkbeeld van takken en houten kerstversieringen, we zongen kerkelijke liedjes en improviseerden een gebed. Niemand keek ervan op, het was maar kinderspel. Maar wij namen bewust en bloedserieus afscheid, en dat was helend. Mijn verdriet ligt bij het feit dat ik eigenlijk elk afscheid dezelfde aandacht zou willen geven, maar dat dit onmogelijk is. De hoeveelheid is te groot. Het tempo ligt te hoog. Er is zoveel te doen. En daarom wordt zelfs het weggooien van een wollen sok iets pijnlijks. Je lijdt niet om de sok, je lijdt om de tijd die door je vingers glipt terwijl je niet oplet. En het gebrek aan tijd om fatsoenlijk om die tijd te rouwen. Mijn favoriete vak op de middelbare school, klassieke culturele vorming, schijnt volgens Wikipedia te zijn afgeschaft (au). Het was mijn favoriete vak omdat Henk Simons het gaf, een classicus die zijn leerlingen tot laat op de vrijdagmiddag geboeid hield. Henk is met pensioen gegaan in het jaar dat ik mijn diploma kreeg, en mijn klasgenoten en ik gaan nog af en toe bij hem langs in zijn met boeken bezaaide huis in Weert, niet klaar om hem los te laten. Ik weet dat hij dit leest. Beste Henk, blijf alsjeblieft nog even. DARIA BUKVIĆ
⏤
23
KOE N VA N M ECH E L E N G E NK ( B E)
LA B IO M I S TA × EEN EVOLUER EN D K U NSTWE RK OV ER D E MIX VA N HE T LEV EN
SE I Z O E N 2020 O P E N TOT E N ME T 8 N OV E M B E R Een initiatief van
Met de steun van
LAB I O MI STA . B E
berichten uit de sector
38
Cirque Plus. foto Marthe Muylle
DE GEHEIME BLOCNOTES VAN AAD DE HAAS
39
EEN NIEUW SEIZOEN IN HET VAN ABBEMUSEUM
Deze maand inclusief
40
LUIK ONTDEKKEN MET ART PUBLIC cultuuragenda
41
columns
26_ ‘ De handen snakken naar
32_ N ienke Nasserian: ‘Bij
28_ D ansante gebarentaal bij
34_ Radman, theater op
29_ D e grootste concertserie
35_ De mens als nomade bij
magnesiumpoeder’ Plein de Cirque
Sharon Wesseling
voor moderne muziek vindt plaats in… Tilburg
de Masai is muziek een manier van leven.’
achttien meter hoogte
Sidi Larbi Cherkaoui
43
ROEPEN OM REGIONALE SPREIDING IS EEN ZWAKTEBOD, VINDT TIMO DE RIJK
44
STIJN HUIJTS OMARMT EEN ONVERWACHTE DEADLINE
36_ H et Zuidelijk Toneel drukt op rewind
COLOFON ZL Podium is het service en agenda katern van Zuiderlucht. ZL Podium bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de Zuiderlucht-redactie. Coördinatie en eindredactie: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 / 0031 6 10 661 205 / c.gronenberg@zuiderlucht.eu. Vormgeving: Andrea Bertus / Buro Bertus. Tekstcorrectie Theaterspecial: Pieter Beek. Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zuiderlucht.eu/adverteren of neem direct contact op via 043 350 0591 of commercie@zuiderlucht.eu. Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zuiderlucht.eu/zl-agenda —
25
TheaterSpecial
“We hebben lang genoeg binnen gezeten.”
26
zl podium ― 9/2020
Simon Bruyninckx
TheaterSpecial
België kust circus wakker Soezigheid in circusland? Niet lang meer. De handen snakken naar magnesiumpoeder, het luchtruim lokt. Simon Bruyninckx van Collectif Malunés blikt vooruit op Festival Plein de Cirque van de Warande in Turnhout. ERIC ALINK
V
erwarrend, zo’n hardnekkige pandemie. Terwijl mensen – al of niet zelfverkozen – hun ramen en deuren vergrendelen, laten circusgezelschappen dagelijks hun overlevingsdrift zien. Dat is nodig, want de sector krijgt klappen. Nog maanden lijdzaam op een vaccin wachten? Nee, zandlopers en scheppingsdrang gaan slecht samen. Ook Simon Bruyninckx (Mechelen, 1982) van het circusgezelschap Collectif Malunés wil vooruit. “Eind april zouden we in Praag in première gaan met We Agree To Disagree, onze nieuwe voorstelling. Die is geannuleerd, evenals de Europese tournee.” Sinds de lente snakt de grote circustent van Collectif Malunés letterlijk naar ontplooiing, maar ze blijft voorlopig ingepakt. Ook de caravans van het circusgezelschap, die in Zuid-Frankijk gestald stonden, bleven maandenlang onbereikbaar: voor grensoverschrijdend verkeer gold een verbod. “Opeens waren enkelen van ons dakloos. Zij wonen in de caravans.” Daar komt financiële misère bij. “De verzekeringen voor de tent en de vrachtwagens lopen door. Bovendien wil een artiest af en toe eten”, stelt Bruyninckx nuchter vast. GULZIG Toch bleef het circushart kloppen: in zes dagen tijd maakte Collectif Malunés de coronabestendige show Too Fat To Fly. De uitvoering is in de openlucht: “Met een tent zouden de kosten hoger zijn. Dan moet je tickets gaan verkopen, waarmee je alleen de middenklasse bereikt. Zeker nu geldt dat kunst en cultuur voor iedereen toegankelijk moet zijn. Ik vermoed dat het publiek onderhand gulzig is. We hebben lang genoeg binnen gezeten.” Tijd voor zoete revanche, vinden ze ook in Turnhout: op zaterdag 12 en zondag 13 september vindt rond cultuurhuis de Warande het veelzijdige festival Plein de Cirque plaats. Op zeven locaties bieden circusgezelschappen uit binnen- en buitenland een uitgebalanceerd programma: van kippenvel verwekkende koorddans, acrobatische hiphop en een burleske bokswedstrijd tot zevendehemelcapriolen en een gejongleerd concert.
Ook Collectif Malunés zal er optreden. “We hopen op een drukbezocht weekeinde. De circussector heeft de steun van het publiek echt nodig”, stelt Bruyninckx. “Want de vliegtuigen mogen weer volgepropt worden, maar de culturele sector krijgt nog maar weinig speelruimte.” Het begin van troost: dankzij de Warande en Bruyninckx is er op deze tweede editie van Plein de Cirque extra oog voor jonge circusmakers. “Op uitnodiging ben ik naar hen op zoek gegaan, in m’n geheugen en in m’n nabijheid. Zelfs letterlijk: een van de jonge artiesten op het festival is mijn broer Vincent, mede-oprichter van het collectief. Hij beheerst de roue Cyr [een manshoog rad waarin je kunt staan, zoals de Vitruviusman van Leonardo da Vinci – red]. Daarmee treedt hij op, samen met zijn Zweedse vakgenoot Vejde Grind.” VERTROUWEN Bruyninckx strikte ook de Kirn Compagnie alias de broers Théo & Lucas Enriquez. Mannen met ambitie: op festival Mondial du Cirque de Demain 2020 wonnen ze een zilveren medaille. In Turnhout spelen ze Tricot, een onderzoek naar lichaamsbeweging. De lichamen van de broers blijken perfect in elkaar te passen, zelfs als er spanning ontstaat. Nog meer vrolijkheid: op festival Plein de Cirque zullen workshops plaatsvinden. Erg zinvol, weet Bruyninckx, die blij is dat jonge mensen de weg naar circusateliers en -scholen weten te vinden. Aanwas van onderen is onmisbaar. “Maar er is nog een reden: in het circus leer je de betekenis van samenwerking. Er is geen strijd, concurrentie of match. Circus laat de kunst van het samenleven zien.” Dat ondervindt hij ook buiten de tent. Collectif Malunés telt twaalf à dertien mensen, die meer delen dan de piste en het luchtruim: “Collectief is voor mij een levensstijl. Niet dat je voortdurend alles samen beslist. Maar ik weet wel dat anderen mij vertrouwen in waar ik goed in ben.” Die boodschap laat Collectif Malunés subtiel in haar voorstellingen doorklinken: zoek en vind vertrouwen. Piramide In de categorie vragen-zonder-vangnet: ziet Bruyninckx gelijkenis tussen de wereld anno 2020 en een circusdiscipline – van evenwichtskunst tot luchtacrobatiek? “Ik zie vooral dat de wereld een nieuwe base nodig heeft, een fundament dat van onderaf gemaakt wordt. Als in acrobatiek de base niet klopt, dan krijg je een slechtgebouwde piramide. Voilà.” Tijdens het gesprek zal hij enkele malen lachen. Dat lijkt te botsen met de naam Collectif Malunés, die terugvoert op de Franse uitdrukking être mal luné: met het verkeerde been uit bed gestapt zijn. Laconiek: “Onze naam klinkt ernstiger dan het is. Maar een mens kan niet altijd blij zijn. Een slecht humeur hoort bij het leven.” Festival Plein de Cirque, op 12 en 13 september in Turnhout. warande.be
27
TheaterSpecial
Sharon Wesseling. foto Nicole Bolton
Ongehoord Dat zij slechthorend is weerhield Sharon Wesseling er niet van om een dans opleiding te volgen. Nu maakt Wesseling een voorstelling waarin witte ruis, beats, dichtregels en gebarentaal bij elkaar komen. “Het gedicht benoemt de angst die onderdeel is van mijn reis.” RENÉ VAN PEER
28
zl podium ― 9/2020
H
et lijkt volkomen vanzelfsprekend dat dans en muziek onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn. Ritme en expressie in muziek geven dansers aanknopingspunten voor hun bewegingen. Maar voor Sharon Wesseling spreekt dat niet vanzelf. Sharon Wesseling (Heerlen, 1994) hoorde slecht vanaf haar vroegste jeugd vanwege chronische ontstekingen in haar oren. Toch heeft dat haar er niet van weerhouden om een dansopleiding te volgen. “Een gehoorbeschadiging is niet zichtbaar”, zegt ze. “Het is een verborgen beperking, waar mensen niet zo snel rekening mee houden. In het laatste jaar van mijn opleiding werd ik me er in toenemende mate van bewust. Ik was elke dag omgeven door geluid. Choreografen vonden het normaal om muziek hard te zetten. Vooral de schelle hoge tonen veroorzaakten een stekende pijn in mijn hoofd. Ik moest telkens weer vragen of ze het volume naar beneden wilden draaien.” Het bracht Wesseling op het idee voor haar afstudeerproject, een solo van vijf minuten. Daarin gebruikte ze elementen uit gebarentaal en projecties van geluidsgolven. De voorstelling die ze met ondersteuning van VIA ZUID maakt, heeft ze voorlopig dBHz genoemd, naar de eenheden van volume en frequentie. “Het moet ongeveer twintig minuten gaan duren”, legt ze uit. “Het wordt een voorstelling voor iedereen, zowel horenden als slechthorenden. Daarvoor ben ik verder onderzoek aan het doen, en duik ik bijvoorbeeld dieper in gebarentaal. Ik wil een dansante vorm geven aan de gebaren, ze integreren in dans. Ik heb een groot aantal operaties ondergaan tussen mijn tweede en
mijn zestiende. Bij de laatste twee zijn mijn trommelvliezen vervangen door nieuwe membranen die gemaakt zijn van dunne schijfjes kraakbeen. De botjes in mijn binnenoor zijn gereconstrueerd en zo ingebracht. Die operaties vervulden me met angst omdat niet zeker was of ze zouden slagen. Tijdens mijn onderzoek voor deze voorstelling kwam ik een gedicht van Topher Kearby tegen dat me erg aansprak omdat het de angst benoemt die onderdeel is van mijn reis. Bepaalde zinnen uit het gedicht zet ik om in gebaren, bewegingen en mijn uitdrukking.” Ook verdiept Wesseling zich in de klanken die ze gaat gebruiken. “Net als in mijn presentatie bestaat het ritme uit sterke beats. Die zijn voelbaar, en ze geven kracht aan de bewegingen net als in hiphop en urban dance. Daarnaast ben ik op zoek naar klanken die voor mij betekenis hebben. Witte ruis, hoge frequenties die ik als vervelend ervaar. Daarmee wil ik het publiek prikkelen. Ik wil mensen inspireren om zelf op het podium te gaan staan. Laten zien dat je met beperkende ervaringen toch een droom kunt waarmaken, maar ook dat meer voorstellingen geschikt moeten zijn voor doven en slechthorenden.” Sharon Wesseling presenteert haar voorstelling op 30 september in Parkstad Limburg Theaters Heerlen tijdens de Sneak Peek van VIA ZUID. viazuid.com
TheaterSpecial
We nemen ieder onze eigen smaak en expertise mee
De grootste Nederlandse concertÂserie voor moderne muziek vindt plaats in Tilburg. De Link slaat de vleugels uit met de eerste eigen internationale productie en galerieconcerten. MARK VAN DE VOORT
âžł
29
TheaterSpecial
O
p avontuur gaan. Mensen doen niets liever. Of ze nu een onbekende stad verkennen, een modern museum binnenwandelen of een gloednieuw boek doorbladeren. Als het op live muziek aankomt zijn cultuurminnaars gek genoeg wat behoudender. Nostalgische pop en vertrouwd klassiek wakkeren de herinneringen nog wel aan, maar spiksplinternieuwe, eigentijdse, gecomponeerde muzieknoten vergen een geheel andere inspanning van de luisteraar. Maar er komt langzaam een kentering in. Stromingen als minimal music en crossovers met de pop- en jazzmuziek zorgen voor bredere publieke belangstelling.
‘Terwijl mensen in hun boeken waren verzonken, zongen geluiden door heel het gebouw rond.’
Veel pionierswerk wordt verricht door consciëntieus samengestelde concertseries. Eén van de belangrijkste en grootste concertreeksen voor hedendaagse, gecomponeerde muziek in Nederland huist al bijna 35 jaar in Tilburg. De Link luidt het kernachtig. Pleisterplaats is de kapel in Het Cenakel, een prachtige concertlocatie in het voormalige klooster van de Congregatie van Onze Lieve Vrouw aan de rand van Tilburg. De Link kamermuziekserie ontstond in 1986. Concerten vonden onder anderen plaats aan de Zouavenlaan en in de Synagoge. In 1998 verkaste De Link naar zijn huidige stek in het ruim bemeten Cenakel. Van daaruit heeft De Link de activiteiten in heel de stad en regio uitgebreid. Al meer dan vijftien jaar zijn componisten Nicoline Soeter (Velp, 1974) en Merijn Bisschops (Deurne, 1981) bij de concertactiviteiten van De Link betrokken. Momenteel werken ze als artistiek leider (Soeter) en zakelijk leider (Bisschops) bij De Link. De avontuurlijke Tilburgse concertserie zit merkbaar in de lift en het komend seizoen is ambitieuzer dan ooit. Nadat eerder de gemeente Tilburg al subsidie verleende, schaart zich nu ook de provincie voor het eerst bij de geldschieters. De Link is klaar om de vleugels uit te slaan. “Die extra steun biedt ons de komende vier jaar een stabiele situatie om door te groeien”, weet Merijn Bisschops. Hoofdgerecht blijven de vijftien concerten die van september tot en met april staan geprogrammeerd. Soeter en Bisschops maken samen met musici/componisten Tom Sanderman en Sjors van der Mark deel uit van het programmateam. “Drie keer per jaar komen we bij elkaar en nemen we ieder onze eigen smaak en expertise mee. Dan helpt het zeker dat we alle vier in het veld actief zijn”, benadrukt Bisschops. Als je de nieuwe seizoenserie bekijkt ontdek je veel klinkende namen als slagwerkcollectief Eklekto, pianiste Tomoko Mukaiyama, het Ragazze strijkkwartet en het Ives Ensemble, maar ook jonge makers en beginnende ensembles. “Het nieuwe seizoen is sowieso drukker dan ooit omdat we ook drie afgelaste concerten uit het afgelopen, door de coronacrisis afgebroken seizoen hebben doorgeschoven. Jonge makers willen we zoveel mogelijk een kans bieden om zich te tonen, zeker tijdens crisistijden”, legt Soeter uit. GALERIECONCERTEN De Link kan bogen op een trouw, vast concertpubliek, maar de laatste jaren heeft de concertserie haar publieke bereik steeds meer weten uit te bouwen. “Concerten zijn steeds
30
zl podium ― 9/2020
Joanna Bailie
meer een totaalervaring, waarbij het visuele element ook een rol speelt. Jongeren pikken dit op. Ze hebben ook minder vastgeroeste vooroordelen over te moeilijke, postmodernistische muziek. Streamingmuziekdiensten helpen daar zeker bij, omdat je zo moeiteloos tussen allerlei genres laveert. Dat doe ik zelf ook”, ervaart Bisschops. “De onderzoekende muziekliefhebber en culturele omnivoor komt sneller bij ons terecht.” De Link wil steeds zichtbaarder zijn in stad en land. Zo beginnen ze met het programmeren van galerieconcerten in Noord-Brabant. “Vanaf 2021 willen we gaan draaien. We bieden jonge avontuurlijke musici een speelplek in kunstlocaties als Park Tilburg en de Cacaofabriek Helmond. Een hele mooie manier om een ander publiek te bereiken”, voorziet Bisschops. Vorig jaar startte De Link al met het aanstellen van een Tilburgse stadscomponist. Tot eind dit jaar vervult Anthony Fiumara nog die rol. Op initiatief van de stadscomponist vinden er her en der in de stad laagdrempelige concerten met eigentijdse muziek plaats zoals vorig jaar nog in stadsbibliotheek LocHal. “Terwijl mensen in hun boeken waren verzonken, zongen geluiden door heel het gebouw rond. Een prachtige dag. Voor 2021 plannen we weer zo’n evenement”, verklapt Soeter. “Tijdens het hoogtepunt van de coronacrisis hebben wij en Fiumara het evenement Tracking Tilburg Online opgezet. Jonge musici en componisten konden weer even aan de slag. Ze werkten voor ons aan nieuwe stukken van rond één minuut. De muziekuitvoeringen werden gefilmd in verschillende, destijds leegstaande plekken in Tilburg, van filmzaal tot café, en daarna online verspreid.” PERFECT OFFERING Sinds kort schuift De Link ook ieder jaar een artistin-residence naar voren. Een jonge componist wordt gekoppeld aan muziekstudenten van het Tilburgse conservatorium (AMPA). “Samen met de componist werken de jonge musici een week lang aan een nieuw stuk. Een echte openbaring voor deze studenten omdat ze ineens deel uitmaken van het maakproces”, merkt Soeter. Het komende seizoen presenteren gastcomponisten Remy Alexander en de jonge Britse belofte Patrick Ellis hun nieuwe stukken.
TheaterSpecial
Bescheiden maar vastberaden werkt De Link aan een ambitieuze toekomst. Ook internationaal wordt dit opgepikt. Smakelijke kers op de taart dit seizoen is de eerste eigen internationale productie. Om de twee jaar wil De Link zo’n productie op poten zetten. In samenspraak met het Nederlandse Ives Ensemble zijn ditmaal twee vooraanstaande componistes gevraagd nieuw werk in opdracht te schrijven. De Canadese Cassandra Miller pakt uit met Perfect Offering, terwijl de Britse componiste Joanna Bailie From above and far away in wereldpremière brengt bij De Link.
Yves Ensemble. foto Maarten Jüngen
Droomproductie voor Ives Ensemble Het Ives Ensemble neemt een speciale plek in binnen de Nederlandse ensemblecultuur. Het ensemble kiest voor hedendaagse componisten met een eigenzinnige signatuur. Componisten als Louis Andriessen en John Cage schreven al werk voor het in 1986 opgerichte kamermuziekensemble. Het Ives Ensemble is trouwe gast van de Tilburgse concertserie De Link. “Daarom is het zo waardevol dat De Link ons gevraagd heeft voor hun eerste internationale concertproductie met nieuwe werken van Cassandra Miller en Joanna Bailie”, vertelt fluitist Rik Andriessen van het Ives Ensemble. “Tegenwoordig is het steeds lastiger om buitenlandse componisten te strikken voor een opdracht. Ook door de cultuurbezuinigingen is er veel voor ons weggevallen. We opereren al jaren zonder structurele subsidie en onze speelbeurten zijn verminderd. Dan is het juist zo fijn om zo’n project met De Link te kunnen doen. Want zonder hun uitnodiging was dit concert er nooit gekomen.” Andriessen roemt de lef van De Link. “We kennen ze al heel lang. Een kleine organisatie die van groot belang is binnen de hedendaagse muzieksector. Ze durven hun hoofd boven het maaiveld uit te steken. Geweldig ook om te zien dat Brabant zich zo profileert met muziekorganisaties als De Link en November Music.”
Cassandra Miller. foto Benjamin Ealovega
De opdrachtcompositie van Cassandra Miller is tot stand gekomen met geldelijke steun van De Link. “We zijn fan. Dat kunnen we gerust zeggen”, zegt Soeter met een glimlach. “Miller is een componiste met een geheel eigen stem waar je geen muziekstroming op kunt plakken. Haar composities raken me emotioneel. Ik ben dan echt uit het veld geslagen. De muziek van Joanna Bailie sluit daar perfect bij aan. Twee componistes die sowieso veel te weinig worden gespeeld in Nederland.” Op dinsdag 27 oktober beleven de producties van Cassandra Miller en Joanna Bailie hun première bij De Link in Tilburg. Gastcomponisten Remy Alexander en de jonge Britse belofte Patrick Ellis presenteren op 6 oktober en op 13 april hun nieuwe stukken. delink.nl
‘Cassandra Millers composities raken me emotioneel. Ik ben dan echt uit het veld geslagen.’ 31
TheaterSpecial
Nienke Nasserian. foto Loes Korten
32
zl podium ― 9/2020
TheaterSpecial
Klassiek zangeres Nienke Nasserian legt kleurrijke wortels bloot in haar eigenzinnige opera Mtoto. ‘Ook het hart van mijn vader klopte voor de muziek. Bij de Masai is muziek een manier van leven.’ MARK VAN DE VOORT
Een filmische start
W
ie Nienke Nasserian ooit ziet optreden zal dat niet licht vergeten. Een charismatische jonge vrouw die haar klassieke zangkunsten koppelt aan grensoverschrijdend theater en een bijzondere levensgeschiedenis. De mezzosopraan Nienke Nasserian (1993) is kind van een Nederlandse moeder en een Tanzaniaanse Masaivader. Een rijke culturele achtergrond die ze laat terugkomen in een ontwapenend theatraal drieluik. Nienke Nasserian zingt, vertelt en neemt haar publiek mee langs de kleurrijke hoofdpaden van haar leven. In haar eerste voorstelling Masai vertelt ze over haar bijzondere vader, en in het vervolg Mzungu (Witte) vormt haar Venlose moeder het leidmotief. Dit najaar wordt haar trilogie afgerond met Mtoto, oftewel kind. Een modern operawaagstuk waarin ze storytelling, klassieke zang en voor het eerst elektronische muziek samen laat komen. Voor Mtoto wroet ze in haar eigen binnenwereld met muziek als trouwe begeleider. Aan de telefoon vanuit haar vakantieadres in Alicante vertelt Nienke Nasserian honderduit over haar nieuwste voorstelling die in première gaat tijdens Festival Musica Sacra in Maastricht. Ik neem mezelf onder de loep. Daarbij zoek ik naar de inspiratiebronnen die mijn zwarte identiteit voeden. Van de liederen van Nina Simone en Miriam Makeba tot mijn Tanzaniaanse wortels. Er klinkt een gemis, een verlangen in door. De voorstelling voelt ook rauwer aan. Zo maak ik voor het eerst gebruik van live elektronica. Met mijn verhalen en via de muziek kleur ik mijn innerlijke belevingswereld in.” Componiste Evelien van den Broek schrijft een gloednieuwe elektronische soundscape voor Mtoto. “Ik moet voor het eerst werken met een zogenaamd looping systeem dat mijn stem manipuleert. Behoorlijk lastig voor mij. ‘Waar ben ik hemelsnaam aan begonnen’, vroeg ik me vaak af. Hier in Alicante heb ik flink kunnen oefenen. Via WhatsApp hou ik Evelien op de hoogte van de vorderingen.” Ze is sowieso zeer te spreken over alle hulp die ze heeft gekregen van VIA ZUID, de Limburgse organisatie die jonge, talentvolle makers met raad en daad bijstaat. “Ze maken me wegwijs door subsidieland en hebben een uitgebreid netwerk. Zo hebben ze me in contact gebracht met productiehuis Intro in Situ en via via ook met componiste Evelien van den Broek.”
relatie.” Ook de passie voor muziek kreeg ze van hen. “Mijn moeder en opa waren muzikaal actief. Ik zelf zong al vroeg in een kinderkoor en speelde daarnaast klarinet. Ook het hart van mijn vader klopte voor de muziek. Bij de Masai is muziek een manier van leven.” Van haar in 2017 overleden vader kreeg ze de voornaam Nasserian. Muziek bleek ook de roeping van de jonge Nienke. Uiteindelijk koos ze op aanwijzen van een muziekdocent voor klassieke zang. Ze volgde lessen in Maastricht en bekwaamde zich in klassiek muziektheater aan het Fontysconservatorium in Tilburg. Naast haar werk als solozangeres kan ze haar creatieve ei kwijt in de eigen voorstellingen. Haar wortels zijn een onuitputtelijke bron van inspiratie. Voor Mzungu gebruikte Nienke Nasserian zogenaamde Masai blessings als tekst voor nieuw gecomponeerde liederen. Muziek die werd geschreven door de Spaans-Japanse componiste Neus Kaori Fornós Ohnuma. “Deze rituele teksten van de Masai zijn door mijn vader opgetekend. Ze bleken perfect om op muziek te zetten. Natuurwijsheden die als leidraad dienen voor het leven. Haar vastberaden werkhouding en positieve uitstraling worden ook opgepikt door de grotere operagezelschappen. Ondanks de coronacrisis staat haar in het najaar nog een mooie klus te wachten. In de kindervoorstelling Goud! van Opera Zuid en De Nationale Opera mag ze de zangsolo vertolken. Een succesopera van Leonard Evers waarin een zangeres en een slagwerker de wondere wereld van een tovervis bezingen. “Supermooi dat ik hiermee aan de slag kan.”
ONTMOETING OP EEN VLIEGVELD Voor Nienke Nasserian is Mtoto een louterend slotakte waarin ze zichzelf een spiegel voorhoudt. In haar eerdere voorstellingen Masai en Mzungu kijkt ze met veel liefde terug op alles wat haar ouders haar hebben meegegeven. “Mijn moeder en vader hebben elkaar ontmoet op een vliegveld in Tanzania. Mijn moeder werkte daar als arts en haar ouders kwamen op bezoek. Al wachtend op vertraagde vluchten, kwamen ze elkaar tegen. Een filmische start van een
Mtoto van Nienke Nasserian is te zien tijdens Festival Musica Sacra Maastricht (18 t/m 20 september), op 27 september bij de Operadagen Rotterdam en op 8 november in Munttheater Weert. viazuid.com musicasacramaastricht.nl
33
TheaterSpecial
Wegdromen in een reuzenradgondeltje en tegelijkertijd genieten van intiem, coronaproof klanktheater. The Colorist Orchestra brengt voor de voorstelling Radman personages als de radman en het kermismolenvrouwtje tot leven. MARK VAN DE VOORT
Op achttien meter hoogte
H
oog verheven boven de stad ontvouwt zich een wonderlijk schouwspel. In de voorstelling Radman van Het Zuidelijk Toneel en Schippers&VanGucht neemt het publiek plaats in een achttien meter hoog reuzenrad. Turend over de stad kan de bungelende reuzenradbezoeker via een koptelefoon en toneelkijker ronddwalen in het verhaal van Radman. “De stad is een tableau vivant. Als gondel bezoeker speur je in het stadsdecor naar elementen uit het verhaal. Als een film die jezelf creëert”, vertelt Kobe Proesmans van het Vlaamse muziekcollectief The Colorist Orchestra. Het kamerorkest kreeg de opdracht de Radman-vertelling op muziek te zetten. Het idee van Radman komt uit de koker van makers Jellie Schippers en Myriam van Gucht, nadat Het Zuidelijk Toneel hen vroeg om samen een voorstelling in een reuzenrad te realiseren. Een mooie klus voor The Colorist Orchestra, zeker in onzekere tijden. “We hadden net onze operavoorstelling Rizoom! afgerond voor Opera Ballet Vlaanderen. Onze ode aan de operawereld. Door de crisis is deze grote productie nu
34
zl podium ― 9/2020
uitgesteld”, vertelt Proesmans die samen met collega-slagwerker Aarich Jespers het bonte orkest bestiert. The Colorist Orchestra maakte geregeld uitstapjes in de theaterwereld, maar de meeste cultuurhappers kennen het achtkoppige muziekgezelschap van hun samenwerking met singer-songwriters als Emiliana Torrini, Lisa Hannigan, Cibelle en Howe Gelb. Recent toerden ze nog met de Belgische held Gabriel Rios. “Hij heeft ons letterlijk gestalkt”, lacht Jespers. “Hij wilde dolgraag met ons samenwerken.” De muziekformule van The Colorist Orchestra is onweerstaanbaar. “We gaan terug naar het skelet van een lied en kleuren de song opnieuw in. Dit doen we met zelfgebouwde, melodische percussieinstrumenten en klassieke instrumenten zoals strijkers”, vertelt Jespers. Invloeden van eigentijdse componisten als Steve Reich en Moondog pik je er zo uit. Inspiratie voor de arrangementen halen we uit de avant-gardemuziek die volop interessante klankideeën biedt. Zo krijgen we nieuwe beweging en momentum in een popsong”, vult Proesmans aan. Voor Radman creëren ze verhalende soundscapes die op de koptelefoon zijn te horen. Moodboards
noemen ze het zelf. De soundtrack is in nauwe samenwerking met de makers en schrijfster Gerda Dendooven tot stand gekomen. We brengen personages als de radman en het kermismolenvrouwtje met een uitgebreid emotioneel klankenpalet tot leven. Ook in de wachtrij voor het reuzenrad trakteren we de bezoekers alvast op muziek”, verklapt Proesmans. Radman is te zien vanaf 4 september bij Parktheater Eindhoven en reist daarna door naar Breda, Tilburg, Roosendaal en Helmond. hzt.nl
TheaterSpecial
Van hitte naar regen en storm, en kou Choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui laat in zijn voorstelling Nomad een ontheemd volk door een woestijn trekken. Blootstelling aan de elementen en vrijheid gaan in dit levensverhaal hand in hand. “Het is de vraag of ze nog wel op aarde zijn.” RENÉ VAN PEER
foto Filip Van Roe
E
en schilderij in beweging, zo noemt choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui zijn voorstelling Nomad. Daarin trekt een volk van diverse samenstelling door een woestijn. Het zijn ontheemden die nergens welkom zijn. Ze bewegen zich tegen een achtergrond waarop de omgeving afgebeeld is waar ze doorheen reizen. Desolaat, ogenschijnlijk levenloos. Het idee van mensen die constant op reis zijn, is actueel. “Er zijn zoveel mensen die zich moeten verplaatsen om te overleven”, zegt Sidi Larbi Cherkaoui (Antwerpen, 1976). “Ze hebben hun eigen dorpen moeten verlaten. Ze mogen nergens blijven. Als ze ergens zijn, moeten ze snel weer verder, op zoek naar een volgende plek waar ze even kunnen rusten. In de voorstelling reizen de dansers net als deze mensen door weer en wind. Het beeld op het achterdoek verandert steeds. Van hitte naar regen en storm, en kou. Het zijn verschillende seizoenen samengebald in één dag. De natuur is ontregeld. Dat versterkt het constante gevoel van spanning.”
Cherkaoui voelt zich ook persoonlijk verbonden met het thema van Nomad. “Ik ben zelf steeds op reis voor mijn werk. Maar het gaat dieper dan dat. Mijn vader is Marokkaans, mijn moeder is Vlaams. Ik ben niet van één cultuur, maar beweeg me tussen die twee. Ik vraag me af waar ik zelf hoor als mens, waar mijn eigen thuis is. Ik ben zelf een nomade, in verschillende opzichten. De woestijn past in dat beeld. Je kunt er letterlijk alle kanten op: de omgeving is in alle richtingen gelijk. Het is de meest vrije plek, maar je bent er ook blootgesteld aan de elementen. De overlevingskansen van mensen zijn klein. Anderzijds, hoe levenloos de woestijn ook lijkt, er leven tal van dieren. In die zin is de woestijn een drager van leven.” De dans zelf oogt als een perpetuum mobile, zegt hij. De overlevingstocht wordt verbeeld door dansers die in de knoop raken en er weer uit komen. “Er zit veel energie in de beweging. Ze moeten moeite doen, om zichzelf zo te overstijgen. Daarmee wordt het bijna een spirituele ervaring. De voorstelling begint met een neutrale tocht, maar gaandeweg breekt het besef door dat terugkeer niet mogelijk is. Ze geraken steeds verder verwijderd van hun oorsprong. Het is de vraag of ze nog wel op aarde zijn.” “Ik wil laten zien dat het belangrijk is iedereen erbij te laten horen. We zullen ons moeten aanpassen om gesprekken te kunnen voeren met andersdenkenden. We moeten het samen doen. Dát is vooruitgang.” Nomad staat op 27 november in Cultuurhuis de Warande in Turnhout. warande.be
35
TheaterSpecial
Ontstaan of de magie van naatstno Het eind van het begin van het einde is een waanzinnige familievoorstelling inz’n-achteruit van Het Zuidelijk Toneel, Theater Artemis en hetpaleis. Opnieuw tart theatermaker Jetse Batelaan logica en techniek. Voor dit terugspeelfeest halen vormgever Theun Mosk en technicus Stan Bannier alles uit de kast. Of plaatsen ze het terug? ERIC ALINK
H
et begrip rewind intrigeert creatieve zielen. Zo begint de film 5x2 van François Ozon in een notariskantoor, waar een man en vrouw hun echtscheiding bezegelen. Het eindigt met hun hartstochtelijke ontmoeting. Andere terugspoelfilms zijn Momento en Irréversible. Zelfs opgedroogde inkt kan weer vloeibaar worden, bewijst terugbladerroman Godin, held van Gustaaf Peek. Keergangen in de theaterwereld? Spaarzaam, maar Are we not drawn onward to new erA uit 2015 van het Vlaamse gezelschap Ontroerend Goed is fascinerend palindroomtheater, inclusief omgekeerde zinnen die als grind uit monden vallen. Ook Jetse Batelaan, artistiek leider van Theater Artemis, goochelt graag met tijd, ruimte en logica. Al jaren benadert hij eikenhouten theaterconventies met kettingzaagvreugde. Tegelijkertijd legt hij de lat erg hoog. Zo brengt Jetse Batelaan ogenschijnlijk odes aan de anarchie, maar dat verlangt wel gehoorzaamheid van boutjes, moertjes, touwtjes en radiografische besturingen. Gelukkig grijpt theatervormgever Theun Mosk, die al zeventien jaar met Batelaan samenwerkt, niet snel naar maagzout. Laconiek: “Voordat ik naar de Rietveld Academie ging, heb ik theatertechniek gestudeerd. Dat scheelt wel. Wij delen sowieso dezelfde beeldtaal, houden van spelen met schaal en laten graag de achterkant van iets zien – in al haar lelijkheid.” TERUGVALSNEEUW Over achterkant gesproken: Het eind van het begin van het einde begint met het eind. Zo ziet het publiek hoe zes theatertechnici na ontvangst van het applaus het decor niet afbreken maar in reverse
36
zl podium ― 9/2020
opbouwen. Kortom: de voorstelling zelf is een imaginaire voorstelling die al gespeeld is. Duizelig? Pak een glas wijn en kalmeer: bij Jetse komt het altijd goed. Dat bewezen ook Hoe de grote mensen weggingen en wat er toen gebeurde en Het Verhaal van het verhaal, de eerdere delen van Batelaans grote drieluik. Wel verlangen de absurdistische vondsten maximaal technisch vernuft, weet Stan Bannier. Het hoofd techniek van Het Zuidelijk Toneel: “In Het eind van het begin van het einde vliegt een prop papier uit een prullenbak naar een
TheaterSpecial
Stan Bannier Theun Mosk. foto Bowie Verschuuren
hand, stroomt water terug en valt sneeuw omhoog. We laten zelfs een kop koffie voldrinken. Jetse en Theun onderzoeken voortdurend grenzen. Zo wilden ze in Het Verhaal van het Verhaal een TL-balk die, hoog in de lucht, ronddraaiend van links naar rechts zou gaan. Als dat zou lukken, konden we natuurwetten naar onze hand zetten.” Het lukte, na enkele gesneuvelde soldeerbouten. WILLY WORTEL De nieuwe voorstelling verlangt ook denkoefeningen, merkt Mosk. “Terug in de tijd gaan, voelt tegennatuurlijk. Een stofzuiger die vuil niet opzuigt maar er weer uit knalt, is nog te volgen. Maar fysieke bewegingen omkeren is ingewikkelder, zoals tegen iets aan duwen of schoppen. Om die reden hebben we een video-opname gemaakt van het afbreken van een voorstelling. Als je dat ‘terugkijkt’, worden vanzelfsprekende handelingen vreemd. Gelukkig hebben de spelers een mimeachtergrond of houden ze net als Jetse en ik van zoeken en uitproberen.” Als het om de special effects gaat, noemen ze in duet één naam: Dik Beets, de onverstoorbare Willy Wortel van Artemis. “Hij is technicus, maar vooral uitvinder”, concludeert Bannier. “Zo’n man die in een hok verdwijnt en terugkomt met bijvoorbeeld een ontwerp voor een balletvloer die zichzelf oprolt. Tegelijkertijd blijft techniek erg kwetsbaar. Zeker als er ook water in het spel is.” Eén vrolijk vooruitzicht voor de technici van Het eind van het begin van het einde: ze hoeven het decor niet op te bouwen. Dat hebben de spelers al gedaan.
MINDFUCK Tijd is een tijdloze speeltuin, bewees Steven Spielberg al. Zijn Back to the Future is een vrolijke aanslag op ons lineaire denken. Tijd is vooral een oefening in geduld, vond filosoof Kierkegaard. Volgens hem moet het leven voorwaarts geleefd worden, maar kan het louter achterwaarts worden begrepen. Daarnaast kan tijd zowel beangstigen als inspireren. Zo lijkt groeiende bezorgdheid over de wereld – grondstoffen, klimaat, pandemie – kunstenaars sterker dan voorheen tot reflectie te verleiden: hoe kon het zover komen? Wat nu? An End Has A Start, zong de band Editors; deze herfst drukt Jetse Batelaan op rewind. Niet onbegrijpelijk, nu homo sapiens zijn mogelijke eindigheid begint te beseffen. “Toch is het geen ondergangsvoorstelling waar je mismoedig uit komt”, zegt Theun Mosk opgewekt. “Er zit hoop in het einde der tijden. We laten de passie en kracht van theater zien.” Bannier met grijns: “Het is vooral een goeie mindfuck.” Onthutsend en ontsporend? Ja, en meer dan dat. Volgens een actuele Nederlandse taalencyclopedie beginnen 5.872 woorden met ‘ont’. Het lijkt een eindeloze Batelaanse lijst: van ontaarden, ontbreken en ontdoen tot ontregelen en ontzetten. Toch overkoepelt één werkwoord het oeuvre van Batelaan: ontstaan. Maar naatstno mag ook. Het eind van het begin van het einde [8+] gaat op 16 oktober in première in Tilburg en daarna op tournée in Nederland en Vlaanderen. hzt.nl
37
cultuur
Aad de Haas 100 jaar
AAD DE HAAS: VERBODEN KUNST kerkje moet verwijderen. De Haas voelt zich verraden. Met de kwestie Wahlwiller vestigt De Haas nationaal zijn naam als standvastig modernist. Minder erkenning krijgt hij in Zuid-Limburg. Toch blijft hij daar met zijn gezin wonen. Aad de Haas, Celibaat, 1960
Zijn werk werd verboden, verbannen en hij werd ervoor gevangengezet. Schilder en graficus Aad de Haas, doorbrak de regels die kerk en maatschappij hem oplegden. Een nieuwe expositie in het Limburgs Museum in Venlo toont wat niemand tot nu toe mocht zien. Aad de Haas was meester van de linoleumsnede en een van de meest belangrijke grafische kunstenaars van Nederland. Ook maakte hij indrukwekkende schilderijen in zijn geliefde, typische stijl: mysterieus en surrealistisch. In de tentoonstelling Aad de Haas – Verboden Kunst spelen de onderwerpen religie, macht en erotiek de hoofdrol.
De tentoonstelling Aad de Haas – Verboden Kunst in het Limburgs Museum in Venlo is te zien van 1 juni t/m 14 maart 2021. De tentoonstelling is onderdeel van het project Aad de Haas 100 jaar, een samenwerkingsverband tussen het Limburgs Museum in Venlo, SCHUNCK Museum in Heerlen en Chabot Museum in Rotterdam ter ere van het 100 jarige jubileum van de markante, non-conformistische Limburgse kunstenaar met Rotterdamse roots: Aad de Haas. limburgsmuseum.nl
38
zl podium ― 9/2020
DE LIJDENSWEG De kunst van De Haas drijft op zijn geloof. Voor een monumentale opdracht voor de Ziekenhuiskapel in Heerlen combineert hij de lijdensweg van Christus met verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog. In de jaren zestig verschuift zijn inspiratie van geloof naar erotiek. Ook legt hij zich steeds meer toe op de lino, waarbij een uit linoleum gesneden afbeelding wordt afgedrukt op papier. De Haas wordt een van de belangrijkste Nederlandse grafische kunstenaars van de twintigste eeuw. EROTIEK In de laatste jaren voor zijn dood wordt erotiek een obsessie. Dan komen ook de negen hier geëxposeerde schetsboeken tot stand, die De Haas eigenlijk geheim wilde houden. Zijn mannelijke oerdriften worden nu voor het eerst op deze manier aan publiek getoond, de tijdgeest is blijkbaar veranderd.
NOG NOOIT VERTOONDE SCHETSBOEKEN Ze moesten eigenlijk geheim blijven, de negen schetsboeken die de Rotterdamse kunstschilder en graficus Aad de Haas (Rotterdam, 1920 – Schaesberg, 1972) aan het einde van zijn leven met rauwe seks en genadeloze lust vult. Hij vreest de reacties van de buitenwereld: “Dan hakken ze mijn kop er definitief af.” Die angst kan niet los worden gezien van de vele conflicten in zijn kunstenaarsleven. IN CONFLICT Dat begint in de oorlog: de nazi’s vinden zijn kunst anti-Duits en zetten hem gevangen. In 1944 vlucht hij naar Limburg, waar hij de rest van zijn leven zal blijven. In Gulpen helpt pater Gerard Mathot hem aan opdrachten. Zo mag De Haas het kerkje van Wahlwiller decoreren. Hij doet dat in zijn eigen surrealistische stijl, ‘mysterieus en doezelig’. Het levert kritiek op van mensen die vast willen houden aan het oude. Die kritiek, onder andere vanuit het bisdom in Roermond, is zo hevig dat De Haas in 1949 zijn kruiswegstaties uit het
Aad de Haas, Verzoeking van de Heilige Antonius, 1968
cultuur
Het Van Abbemuseum in Eindhoven maakt zich op voor de opening van een nieuwe collectiepresentatie in het najaar van 2021. Vooruitstrevend, met sleutelwerken uit de internationaal hoogstaande collectie, en met meer oog voor toegankelijkheid dan ooit. Voor het zo ver is, gaat het museum een jaar vol prikkelende projecten en kleurrijke exposities tegemoet.
EEN NIEUW SEIZOEN IN HET VAN ABBEMUSEUM
Navine G. Khan-Dossos, Jamal Khashoggi Dissapears, a Mystery Rattling the Middle East, 2018
OOG IN OOG MET KLIMT 19.12.2020 – 11.04.2021 Eigentijdse kunstenaar/ontwerper Bas van Beek tovert de projectzaal van het Van Abbemuseum om in een totaalervaring waarin hij het werk van de moderne meester Gustav Klimt combineert met ontwerpen van zijn hand. Spectaculair onderdeel daarvan is een perfecte kopie op ware grootte van Klimt’s beroemde Beethovenfries, die recent gemaakt is in opdracht van het Belvedere in Wenen en nu zijn primeur heeft in Eindhoven. DUSTIN THIERRY: OPULENCE 12.09.2020 – 04.04.2021 Opulence (Weelde) van Dustin Thierry is een ode aan de overleden broer van deze in 1985 op Curaçao geboren kunstenaar en tevens “aan alle mensen die hun seksuele identiteit nog altijd niet vrijuit kunnen beleven”. Zwart-wit foto’s met individuele en groepsportretten geven een inzicht in de Ballroom scene, een subcultuur binnen de LHBTQbeweging. Victor Sonna, 1525. foto Ronald Smits
POSITIONS #6: BODYWORK 28.11.2020 – 25.04.2021 In deze zesde en laatste tentoonstelling in de reeks Positions krijgen opnieuw vijf veelbelovende kunstenaars de gelegenheid nieuw en bestaand werk te presenteren: Laure Prouvost, Zach Blas, Navine G. Khan-Dossos, Praneet Soi en Ajla R. Steinvåg. Ze buigen zich over kwesties als de maakbaarheid van het lichaam, (mis)communicatie, kwetsbaarheid en de effecten van technologische ontwikkelingen. GÜLSÜN KARAMUSTAFA & LEON FERRARI 08.05.2021 – 26.09.2021 In april trappen Gülsün Karamustafa (1946, Istanboel) en Leon Ferrari (1920-2013, Buenos Aires) Ammodo Solo af, een reeks solotentoonstellingen voor kunstenaars wiens oeuvre serieuze aandacht verdient, maar nog geen grote museale presentatie heeft gehad. Karamustafa en Ferrari reageren in hun werk op de onvrijheid die zij in hun vaderland ervaren hebben, zowel politiek als cultureel.
VICTOR SONNA. 1525 18.07.2020 – 30.05.2021 In de 25 meter hoge toren van het museum is een spectaculaire steigerconstructie gemaakt waaraan 152 door Victor Sonna bewerkte wandtapijten bevestigd zijn. Vanaf twee plateaus kunnen bezoekers de 18de tot 20ste-eeuwse Europese gobelins bekijken die Sonna bewerkte tot gebleekte en donkere werken reflecterend op slavernij. NIEUWE COLLECTIEPRESENTATIE Vanaf september 2021 De traditie van het intussen 84-jarige Van Abbemuseum is vernieuwen, vooroplopen en ruimte bieden voor ontmoeting. Deze kernwaarden zijn ook leidend bij het maken van de nieuwe collectiepresentatie. Over drie etages verspreid worden topstukken uit de toonaangevende kunstcollectie van het Van Abbemuseum gepresenteerd. Lokale en internationale microgeschiedenissen, verteld door bekende en onbekende mensen, zorgen voor onverwachte combinaties van kunstwerken, geven inzicht in de drijfveren van de makers, en bieden verrassende perspectieven op de toekomst. Voor meer informatie en tickets vanabbemuseum.nl
39
Luik, een stad met voor elk wat wils
cultuur
Luik is de toeristische hotspot van Wallonië, met tal van troeven en activiteiten: van de magistrale kapittelkerken tot hoogstaande kunstmusea en de Opéra, van de groene terrassen Les Coteaux de la Citadelle tot een tocht op de Maas – er is werkelijk voor elk wat wils. In 2020 ontdekt u in ZL Podium elke maand een ander hoogtepunt van Luik. Tot gauw bij een bezoek in La Cité Ardente, de vurige stad!
ART PUBLIC Na Namen in 2011, Doornik in 2014 en Charleroi in 2017 vindt de vierde editie van de driejaarlijkse expo Art Public dit jaar plaats in het hart van de stad Luik. Uitgerust met de bezoekersgids - gratis beschikbaar bij de relaispunten of op de website - wandelt u door de straten en steegjes van de ‘Cité Ardente’, op zoek naar de achttien openluchtinstallaties. Een klein extraatje? U kunt het parcours in groepsverband doen, met een rondleiding door een kunsthistoricus (reserveren verplicht via artfact.ulg.ac.be/visites.php).
Sister, Charlotte-Beaudry. foto Guy Focant
40
zl podium ― 9/2020
De achttien kunstenaars die geselecteerd zijn, werden door de Commission des Arts de Wallonie en de Stad en de Provincie Luik uitgenodigd om werken te presenteren die geïntegreerd zijn in het stedelijk weefsel van het stadscentrum. Ze werden helemaal vrijgelaten in hun thematische keuzes, maar moesten rekening houden met de architecturale, stedelijke en vooral menselijke omgeving van de voorgestelde ruimtes. Deze werden gekozen op basis van het aantal bezoekers en de historische en sociale betekenis ervan. Op die manier probeert de route een licht te werpen op wat
de stad kan betekenen voor haar inwoners, gebruikers en bezoekers. Art Public biedt het publiek een uitgelezen kans om de stad Luik en haar (deels herbestemde) erfgoed te ontdekken tijdens een transitieperiode van de openbare ruimte in verband met de voorbereiding van de tram. Enkele belangrijke werken in deze nieuwe editie die in het oog springen zijn de immense duif in de Rue de l’Etuve, van de hand van de in Los Angeles wonende Luikse kunstenares Adèle Renault, en de gigantische hand Liège Love City van Michael Dans, op de Place de la République française. De achttien kunstenaars: Charlotte Beaudry - Baloji - Marcel Berlanger Blancbec - Claude Cattelain - Michael Dans - Alain De Clerck – DSCTHK Maëlle Dufour - Emmanuel Dundic Arnaud Eubelen - Eva Evrard - Emilio Lopez Menchero - Adrien Lucca - Pol Pierart - Adèle Renault - Adrien Tirtiaux - Laurent Trezegnies. Art Public, Van 1 augustus tot 31 oktober, gratis toegang Inlichtingen en bezoekersgids: artpublic.be @Triennal Art Public
HEERLEN
MECHERNICH
> U bevindt zich hier. Geschiedenis en architectuur van het Glaspaleis, een ontwerp uit 1933 van Frits Peutz. Tot 30 december in Schunck. schunck.nl
> Bartning.Bartning.Bartning. Architekt der Moderne Otto Bartning (1883-1959) stond mede aan de wieg van het BauhausIdee en was een protagonist van de moderne kerkenarchitectuur. Van 6 oktober t/m 25 oktober in LVR Freilichtmuseum Kommern.
HORST
> Langs Geborduurde Wegen. Traditionele streekdrachten uit ZuidwestChina. T/m 27 september in Museum de Kantfabriek.
museumdekantfabriek.nl KERKRADE
Architectuur, design&mode DEN BOSCH
> The Politics of Design – Victor Papanek. Werken van de visionaire ontwerper, criticus en activist Victor Papanek. T/m 4 oktober. Bodydrift - Anatomies of the Future. Ontwerpers en kunstenaars verkennen de morele en technologische grenzen van het lijf. T/m 4 oktober in Design Museum. designmuseum.nl
EINDHOVEN
> DDW: Isola Design District. Internationaal design gepresenteerd door Blank uit Milaan. Van 17 oktober t/m 25 oktober in Pennings Foundation.
penningsfoundation.com EUSKIRCHEN
> Mode 68 - Mini, sexy, provokant. 150 originele kleding en accessoires van de bewogen jaren zestig. Van 25 juni t/m 15 augustus 2021 in het LVRIndustriemuseum Tuchfabrik Müller. naarhetmuseum.eu
> Wat is design? Permanente expositie over de diversiteit van design en de ontwikkeling van design in Nederland in de afgelopen 100 jaar. (Re)design Death. Hedendaags design rond afscheid nemen, sterven, rouwen en herinneren. T/m 24 januari. Time Matters. Over het onbegrijpelijke fenomeen ‘tijd’. Van 1 juni t/m 3 januari Cube.
cubedesignmuseum.nl
kommern.lvr.de ZÜLPICH
> Geheimnisse römischer Schmucksteine Gemmennachschnitte von Gerhard Schmidt. Originele Romeinse edelstenen uit de particuliere sector en knipsels van de antieke prachtige cameo’s. T/m 25 oktober. En Zöllechs ahle Muure. Larina Brüggen presenteert een concept voor de stedelijke uitbreiding van Zülpich. Van 5 juli t/m 31 december in Römerthermen – Museum der Badekultur. naarhetmuseum.eu
O
MAASTRICHT
> Jo Coenen. Veertig jaar werken in Europa. Van 4 juli t/m 4 oktober in Bureau Europa. bureau-europa.nl
Blijven gaan voor kunst
agendatip
Beeldende kunst AKEN
> Blumensprengung Künstlerinnen der Sammlung Ludwig. Collectiewerken uit de twintigste eeuw. T/m 13 september. Highlights der Sammlung - Pop Art und Hyperrealismus. Figuratieve schilderkunst en beeldhouwkunst met ongeveer dertig hoofdwerken van Pop Art en hyperrealisme. T/m 31 december. Natur betrachten - Werke aus der Sammlung Ludwig. Interface tussen Land Art, Performance Art en Concept Art. T/m 13 september in Ludwig Forum. naarhetmuseum.eu DEN BOSCH
> Jop Vissers Vorstenbosch Honderdduizend miljard lumen. Een solopresentatie waarin Vissers Vorstenbosch experimenteert met nieuwe materialen en technieken. Licht en architectonische ruimte spelen hierin een belangrijke rol. T/m 20 september in Willem Twee.
willem-twee.nl
29/30 AUGUSTUS & 5/6 SEPTEMBER
Dat de studenten van de Genkse Academie ook in tijden van corona blijven gaan voor Kunst, bewijzen ze met de (uitgestelde) eindejaarstentoonstelling De Finale. Jonge én volwassen studenten presenteren hier waaraan zij gewerkt hebben. Bij GA voor Kunst kan je terecht voor een uitgebreid aanbod. Dat zie je ook in deze tentoonstelling met werk van studenten Beeldhouwen & Ruimtelijke Kunst, Keramiek, Schilderkunst, Tekenkunst, Textiele Beeldende Kunst, Boekkunst, Grafiekkunst en Grafisch Ontwerp & Illustratie. De achttienjarigen tonen creaties uit het Beeldatelier, Digitaal Beeldatelier en het Audiovisueel Atelier.
29 & 30 augustus en 5 & 6 september, 14.00 tot 18.00 uur, Thorpark – ingang mijndepot (GPS: André Dumontlaan 67, 3600 Genk), gratis toegang. gavoorkunst.be
Het dragen van een mondmasker is verplicht. Aan de ingang zal, in het kader van contact tracing, gevraagd worden naar je naam en gegevens.
Wie zelf interesse heeft in een creatieve opleiding kan bij De Finale ook informatie verkrijgen. Of neem alvast een kijkje op onze website. In handige filmpjes geven de docenten uitleg bij hun vak. En voor slechts 366 euro volg je een volledig schooljaar les (of 182 euro als je recht hebt op verminderd tarief).
41
we nieuwe perspectieven op onze hedendaagse wereld ontwikkelen. Van 1 september t/m 3 januari in Van Abbemuseum.
vanabbemuseum.nl ESSEN
> Rettet die Liebe! Internationale posters tegen AIDS. T/m 29 november. Keith Haring. Retrospectief van de Amerikaanse kunstenaar. T/m 29 november in Museum Folkwang.
museum-folkwang.de EUPEN Expositie LIGHT SPACE TIME bij Galerie JoLi in Urmond met Simone Albers, Annemarie Slobbe, Lisette Schumacher
DUISBURG
DÜREN
> Lynn Chadwick - Beasts of Time. Uitgebreide overzichts tentoonstelling over de beeldhouwer. T/m 20 september. Jiří Tichý. Tichý’s werk combineert traditionele volkskunst, mythologische thema’s, de kleur en expressiviteit van het expressionisme en decoratieve streak van de art nouveau en het Bauhaus. T/m 20 september in Lehmbruck Museum.
> Holy Pictures - Andachts bildchen als religiöse Volkskunst. Afbeeldingen van heiligen geschilderd of bedrukt - sieren de artistiek vormgegeven papierwerken. Van 7 mei t/m 1 november in Papiermuseum Düren. naarhetmuseum.eu
lehmbruckmuseum.de
DÜSSELDORF
> Hito Steyerl. Eerste uitgebreide tentoonstelling gewijd aan de kunstenaar, filmmaker en auteur Hito Steyerl. Van 26 september
t/m 10 oktober. Simon Denny. Mine. Simon Denny onderzoekt hoe diep de ervaring en perceptie van cultuur verandert door aanpassingen in technologie en politiek. Van 5 september t/m 17 januari in K21. kunstsammlung.de EINDHOVEN
> The Making of Modern Art. Deze presentatie integreert moderne meesterwerken in een experimentele ‘making of’ van de klassieke canon van moderne kunst. T/m 3 januari.
agendatip
9 SEPTEMBER
Yael Davids - A Daily Practice. Verspreid over tien zalen is een selectie te zien van Davids’ eigen werk – variërend van sculptuur tot performance en installatie – gecombineerd met kunst van o.a. Hilma af Klint e.a. T/m 27 september. Victor Sonna - 1525. Voor zijn serie 152 verzamelde Victor 152 Europese gobelins wandtapijten, gemaakt tussen 18de en 20ste eeuw. T/m 30 mei. The Way Beyond Art. Aan de hand van drie thema’s - Land, Thuis en Werk - toont de expositie waarmee
> Unter gewissen Umständen. Over de omstandigheden die een verzameling bepalen. Van 21 juni t/m 1 november in IKOB.
naarhetmuseum.eu GENK
> LABIOMISTA. LABIOMISTA is de belichaming van kunstenaar Koen Vanmechelens artistieke en filosofische visie. Een evoluerend kunstwerk over de mix van het leven. T/m 8 november in LABIOMISTA. labiomista.be > GA voor kunst in Genk. Werk van studenten Beeldhouwen & Ruimtelijke Kunst, Keramiek,
18 SEPTEMBER
Bidboek ELENA PEETERS
Wanneer beslist iemand dat een last te zwaar wordt om alleen te dragen? Wanneer raapt iemand moed bij elkaar om in de vorm van pen en papier iets achter te laten in een boek? En wat betekent het om te geloven, in een tijd waarin individualisme hoogtij viert? In de O.L.V. Basiliek van Tongeren ligt een boek waarin mensen iets kunnen schrijven: smeekbedes, uitingen van hoop, dankbetuigingen. Peeters werd door MoMeNT uitgenodigd om een voorstelling te maken rond dit intentieboek. Aan de flarden van levens, vragen en bedenkingen die ze hierin leest, voegt ze haar eigen stem toe. Woensdag 9 september, 20.30 uur in de OLV Basiliek, Tongeren Entrée 10 euro moment.tongeren.be
42
zl podium ― 9/2020
Yakara symfonie
PIET SWERTS & PHILHARMONIE ZUIDNEDERLAND
Het klinkt wat grootmoedig, maar als de Donau en de Moldau geëerd mogen worden met een symfonie, waarom dan de Jeker niet? De Tongerse componist Piet J. Swerts werd door MoMeNT gevraagd om een symfonie te componeren. Hij wandelde 55 kilometer langs de Jeker mee en behaalde tijdens deze wandelingen de bezieling voor het componeren van Yakara (Yakara is de oudste benaming voor de Jeker). Vrijdag 18 september, 18.00 & 20.30 uur in cultuurcentrum de VELINX, Tongeren Entree 10 euro
Schilderkunst, Tekenkunst e.a. 5 en 6 september in Thorpark.
gavoorkunst.be
schunck.nl > RESET - Emile Van Doren. Kunstenaars Gert Robijns en Hugo Duchateau pakken het Emile Van Dorenmuseum in. Letterlijk! Honderden spiegels kaderen en fragmenteren het omliggende landschap. T/m 20 juni in het Emile van Dorenmuseum.
HELMOND > Maria van Brabant, Keizerin. Christie van der Haak geeft met nieuwe kunstwerken en patronen haar eigen visie op dit middeleeuwse verhaal. T/m 25 oktiober in Kasteel Helmond.
emilevandorenmuseum.be
museumhelmond.nl
column
aquilone.be MAASTRICHT
HEERLEN
LUIK
> Gijs Frieling – Theofanie – Up and Down. Muurschildering in het trappenhuis van SCHUNCK. T/m 21 februari. Tegendraads. Meer dan 250 werken onderstrepen de veelzijdigheid van De Haas, die zich uitdrukte in verschillende stijlen en technieken. T/m 21 februari. Souvenir – Jan Rothuizen. Een installatie van kleurrijke zwevende lampionnen in de 30 meter lange vitrine. T/m 30 november. Pearls - Parc Imstenrade choses from SCHUNCK collection. Door de ogen van de inwoners van Parc Imstenrade. Van 9 maart t/m 18 december. Embrace me – Driver’s Seat x Aad de Haas.
> En Piste! In deze collectieve tentoonstelling wordt ‘carte blanche’ gegeven aan de galerieën en kunstcentra die actief zijn in de Luikse regio. Van 28 augustus t/m 6 september. Prix de la Création. Expo van de selectie voor 2019 van het artistiek concours Prix de la Création. Van 28 augustus t/m 6 september. Warhol – The American Dream Factory. Deze tentoonstelling brengt de beroemdste werken van Andy Warhol uit ‘s werelds belangrijkste musea en toonaangevende privécollecties samen. Van 2 oktober t/m 28 februari in La Boverie. laboverie.com
> Ger Lataster. Fragmenten uit zijn leven en oeuvre. Tentoonstelling tgv de 100ste geboortedag van de in 2012 overleden kunstenaar. Van 4 september t/m 3 januari. Beating around the bush #6: Scenes from the Anthropocene. In de tentoonstelling draait alles om de dunne lijn tussen het gebruik maken van en het breken met systemen die de mens zelf heeft bedacht en gemaakt. T/m 3 januari in Bonnefantenmuseum.
bonnefanten.nl RAEREN
> Das Leben der Raerener Töpfer. Historisch keramiek. Faszination in Ton - reloaded. Hedendaags keramiek. Doorlopende exposities in Töpfereimuseum.
toepfereimuseum.org
30 AUGUSTUS T/M 10 OKTOBER
‘Wat is voor jou de essentie van het leven?’ vroegen Martin en Inge Riebeek aan talloze mensen overal ter wereld. Dat leverde verrassende antwoorden op. Uit de serie The Essential worden videoportretten van performers getoond in installaties. Van 30 augustus t/m 10 oktober
30 AUGUSTUS T/M 10 OKTOBER
J&B maakten een video-installatie dat past bij het innovatieve karakter van Eindhoven, over de invloed van technologie en automatisering op onze arbeidsmarkt en onze maatschappij. ‘Are you angry or are you boring?’ Van 30 augustus t/m 10 oktober
WORK IN PROGRESS
ALL THE WORLD IS A STAGE
agendatip
Pennings Foundation Eindhoven • penningsfoundation.com
Timo de Rijk, directeur van het Design Museum Den Bosch, en Hans Gubbels, directeur van Cube design museum Kerkrade, schrijven hier een wisselcolumn over design en andere zaken.
> L’Amérique d’Andy Warhol. Een avond van debat en reflectie over de sociaal-culturele veranderingen in de Verenigde Staten – ‘Andy Warhol’s America, the 60s and 70s and America today’. Op 28 oktober om 19.00 uur in L’Aquilone.
Tentoonstelling met werken uit de Aad de Haas Collectie. Van 21 april t/m 23 augustus in Schunck.
Eerlijk zullen we niet alles delen
D
at er in de culturele wereld geklaagd wordt, is niets nieuws, beste lezers. En die klachten gaan meestal over geld. In Brabant, maar ook in Groningen, Zeeland en het oosten van het land is het staande praktijk om het gebrek aan landelijke subsidies voor de regionale kunstwereld te wijten aan Randstedelijke arrogantie. Ik snap het geklaag best over het hoge percentage rijkssubsidies in Utrecht, en Noord- en Zuid-Holland. Het gevolg van die stroom landelijke bijdragen aan vooral Amsterdamse instellingen is immers een vicieuze cirkel van initiatieven, mogelijkheden en talent, organisaties en samenwerkingen en status en respect, die enkel met regionaal geld moeilijk te doorbreken is. Een greep uit de klachten van de vierjaarlijkse subsidieronde van de nationale overheid van afgelopen maanden betrof de magere score voor de podiumkunsten in het zuiden en het niet aanwijzen van Eindhoven voor een wel verwachte grote bijdrage aan een Design Platform. ‘Een gemiste kans of een gevalletje eeuwige tweede?’ kopte het Eindhovens Dagblad zuur. De afwijzingen en gebrek aan toekenningen stemmen natuurlijk een beetje moedeloos, zeker. Maar de oproep aan de minister tot regionale spreiding buiten de randstad, die op de tegenvallers ook nu weer volgde, is ook een zwaktebod en legt tegelijkertijd het werkelijke probleem bloot. En daarmee de oplossing. Toen het nieuwe college van de provincie NoordBrabant een paar maanden geleden het eerste bestuursakkoord naar buiten bracht, bleek cultuur ondergebracht bij vrije tijd. Een gotspe voor elke kunstenaar natuurlijk, en hoon was het deel van het jonge provinciebestuur. Maar als we eerlijk zijn, functioneren veel culturele instellingen natuurlijk allang als onderdeel van de recreatie industrie en laten ze zich zonder veel tegenstribbelen afrekenen op liefst stijgende bezoekersaantallen. Maar het gaat om iets anders. Het gaat om culturele betekenis. Elke instelling die landelijk mee wil doen, moet de vraag kunnen beantwoorden welke onderscheidende culturele bijdrage het levert. Pas als op die eenvoudige vraag een helder antwoord gegeven kan worden, heeft de regio niet langer behoefte aan het argument van eerlijk zullen we alles delen, maar kan het wijzen op structurele ambitie en bijzondere artistieke resultaten. Timo de Rijk
43
SITTARD-GELEEN
> Schoonheid & Verval. Tentoonstelling van Dimitar Genchev en Peter Buggenhout over de schoonheid van verval. Van 27 september t/m 29 november in Museum De Domijnen.
LIGHT SPACE TIME. Expositie met Simone Albers, Annemarie Slobbe, Lisette Schumacher. Van 20 september t/m 22 november in Galerie Joli. galeriejoli.nl VALKENBURG
> Hedendaagse Kunst. Grote expositie hedendaagse kunst met o.a. Nicolette Biessels, Jolanda van Hattum, Tineke Sips, Peter Koks, Jola Albers, Olga Kovtun. Van 5 september t/m 4 oktober in Kunstation Uden.
> Droom en werkelijkheid. Expositie van Georges Daemen en Claartje van Oosterum. Van 27 september t/m 6 december. Janneke Laheij en Rob Stultiens. Duo-expositie van ontwerper Laheij en beeldend kunstenaar Stultiens. T/m 20 september. Petran Vermeulen. Veelzijdig Schilder tussen traditie en vernieuwing door Petran Vermeulen. T/m 4 oktober. Patrick Creyghton – Een poëtisch realist. Veertigtal schilderijen uit privébezit worden voor het eerst publiekelijk geëxposeerd. T/m 4 oktober in Museum Valkenburg.
kunstationuden.nl
museumvalkenburg.nl
URMOND
VENLO
> Zomerexpositie 2020 Galerie JoLi. Zeven vrouwelijke kunstenaars en collectie JoLi. T/m 13 september. Tuinkamer Beelden en Glas. Marti de Greef en Sabine Lintzen. T/m 13 september.
> Aad de Haas - Verboden Kunst. Zijn werk werd verboden, verbannen en hij werd ervoor gevangengezet. T/m 14 maart in Limburgs Museum.
dedomijnen.nl TONGEREN
> Time is on my side. Werk van negen Belgische kunstenaars, gecurateerd door Maxim Renard. T/m 11 oktober in de SintUrsulakapel. moment.tongeren.be UDEN
limburgsmuseum.nl
17 T/M 20 SEPTEMBER
> Klei met een grote K. Hoogtepunten uit ruim 50 edities. Een inspirerende kijk op de keramische kunst wereldwijd. T/m 20 september in Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen. tiendschuur.net WITTEM
> Expositie Kunstdagen Wittem. Selectie van kunstwerken door Galerie JoLi. Van 5 september t/m 26 september in Bibliotheek Klooster. galeriejoli.nl
O
Fotografie &film
worst of times’. Van 9 september t/m 25 oktober op diverse locaties.
bredaphoto.nl
een essayistische roadmovie en dagboek van een spookachtig personage, Nayia. T/m 31 oktober in Van Abbemuseum.
vanabbemuseum.nl
DEN BOSCH
> World Press Photo Den Bosch 2020. De tentoonstelling laat confronterende en ontroerende foto’s van de belangrijkste en meest nieuwswaardige verhalen van het jaar zien. Van 26 september t/m 18 oktober in Willem Twee. willem-twee.nl DÜREN > Apropos Papier: Jimmy Robert – Plié. Omgaan met vraagstukken van culturele en sociale identiteit. Van 8 april t/m 6 september in Leopold Hoesch Museum.
> Martin en Inge Riebeek ‘All the Wold is a Stage’. Performers uit serie The Essential. T/m 10 oktober. J&B ‘Eindhoven. Work in Progress’. Invloed van technologie en automatisering. T/m 10 oktober. Talent Wall #4: Mirte van Duppen. AGRIVALLEY Nederland als de Silicon Valley van de landbouw. T/m 10 oktober. Gerdien Wolthaus Paauw. Artist Talk. T/m 8 oktober in Pennings Foundation.
penningsfoundation.com
naarhetmuseum.eu GENK
kunstsammlung.de
> Tim Walker - Wonderful Things. De grootste tentoonstelling ooit over het uitgebreide en spraakmakende werk van de inventieve fotograaf Tim Walker. T/m 3 januari in C-mine. c-mine.be
EINDHOVEN
HEERLEN
> Video İnstallatie: Didem Pekün Araf. Araf - wat in het Turks vagevuur of limbo betekent - is
> Cunningham. Een avant-gardist wilde hij niet genoemd worden, gewoon ‘danser’ volstond. Voor
AKEN
DÜSSELDORF
> Even better than a real thing. Het object in de vroege videokunst. T/m 31 december in Ludwig Forum. aufinsmuseum.eu
> Thomas Ruff. De uitgebreide tentoonstelling met fotoseries van de afgelopen twintig jaar. Van 12 september t/m 7 februari in K20.
BREDA
> BredaPhoto. BredaPhoto is de grootste fototentoonstelling van de Benelux, dit jaar onder het thema ‘the best of times, the
agendatip
Muziek van alle tijden en windstreken Van 17 t/m 20 september vindt de 38e editie plaats van Musica Sacra Maastricht. Het festivalprogramma met het thema Aanvaarding & Berusting, bestaat uit muziek, dans, theater, film, spoken word en exposities. Het programma biedt tevens een aantal (wereld) premières aan, onder andere van festivalproducties. Muziek vormt van oudsher de basis van Musica Sacra. Tijdens dit festival komen diverse periodes aan bod, uitgevoerd in diverse bezettingen, van klein tot groot: van gregoriaans (Schola Maastricht), vocale en instrumentale muziek uit de Middeleeuwen en Renaissance (Pluto-ensemble en Hathor Consort, Aventure, Huelgas Ensemble en drie fadistas, Vox Luminis en Wishful Singing), Barok (Ad Mosam Barock), Romantiek (Brahms Hoorntrio, Das Lied von der Erde Dante Boon. foto Imke Koldijk
44
zl podium ― 9/2020
/ Mahler en Metamorphosen / Richard Strauss) tot muziek uit de 20e en 21e eeuw (Klaas de Vries, Nienke Nasserian, Dante Boon, Irene Kurka, Ensemble 88, Severin von Eckardstein & Liebrecht Vanbeckevoort, Esther Apituley, Marcel Verheggen, philharmonie zuidnederland met Piet Swerts, SPECTRA met Grisey Quatre Chants pour franchir le Seuil, Andrea van Beek met Duets with Jim) en wereldmuziek (Huelgas Ensemble en drie fadistas, Rembrandt Frerichs & Mahsa Vahdat). Wilt u zich nog meer verdiepen in het festivalthema? Bezoek dan een van de vele activiteiten uit het randprogramma, variërend van diverse lezingen tot een debat en exposities. 17 t/m 20 september op diverse locaties in Maastricht musicasacramaastricht.nl
MAASTRICHT
> BLKNWS. Innovatieve filminstallatie van de uit Los Angeles afkomstige kunstenaar en filmmaker Kahlil Joseph. T/m 4 april in Bonnefantenmuseum.
bonnefanten.nl Merce Cunningham (1919-2009) was dansen simpelweg een kwestie van ‘mensen die op verschillende manieren bewegen’. Daar wilde hij geen betekenis aan verbinden, de interpretatie was aan de toeschouwer. De film onder regie van Alla Kovgan is een oogstrelende tocht door het creatieve brein van een topchoreograaf. Op 10 september om 20.00 uur in Filmhuis De Spiegel in het Royal theater. Kijk voor het volledige filmprogramma op filmhuisdespiegel.nl LUIK
> Biennale de l’lmage Possible. 12de editie van het festival van het ‘mogelijke’ beeld met video-werken en fotografie van internationale kunstenaars. Van 19 september t/m 25 oktober in
MONSCHAU
> Robert Lebeck. Portretten van mensen en landen. Een van de belangrijkste Duitse fotojournalisten uit de naoorlogse periode. Hij fotografeerde Romy Schneider of Josef Beuys. Van 30 mei t/m 13 september. JacquesHenri Lartigue – Das Leben ist bunt. Zo’n 140 kleurenfoto’s, die in hun geheel kunnen worden opgevat als een hommage aan de lichtheid van het leven. Van 21 juni t/m 13 september. Claude Cahun, Philippe Halsman, Jürgen Klauke, Martin Liebscher, Inge Morath – Das bin ich! Sicher? – That’s me! Sure? Fotogalerij met 130 werken over rollenspel met identiteiten. Van 20 september t/m 13 december in Kuk.
> ‘t Oud Hospitaal. Jos Molenaers legde in de jaren tachtig fotografisch het dagelijkse werk in het toenmalige hospitaal vast. T/m juni 2021 in het Julianuscomplex.
moment.tongeren.be column VALKENBURG
> Geheimen van De Piepert. Foto-expositie van fotograaf Annemiek Mommers. T/m 6 september. Een reis door de tijd. Verhaal van Valkenburg en omstreken. Vanaf de oudste oudheid tot de moderne tijd. T/m 29 maart 2029 in Museum Valkenburg. museumvalkenburg.nl
> Zilveren Camera 2019. De beste nieuwsfoto’s van Nederland van 2019. T/m 6 september in Limburgs Museum.
limburgsmuseum.nl WEERT
> Jo Brunenberg. Uitgebreide reeks foto’s van Franse watertorens door fotograaf Jo Brunenberg. Van 4 september t/m 17 oktober in De Annex. weert.nl
agendatip
foto Ben van Duin
Spontane deadlines
VENLO
naarhetmuseum.eu
Peac�ez
Stijn Huijts, directeur van het Bonnefantenmuseum Maastricht, denkt in deze column schrijvend na over beeldende kunsten.
TONGEREN
foto Robin de Puy
de Menuiserie en de voormalige Decathlon. bip-liege.org
Wegens groot succes is de voorstelling Peachez van Toneelgroep Maastricht opnieuw te zien in de theaters. De theaterbewerking van Ilja Leonard Pfeijffers gelijknamige succesroman werd vorig jaar enthousiast ontvangen door publiek en pers. “De beste voorstelling van het jaar *****”, aldus Elsevier. Porgy Franssen en Maartje van de Wetering spelen de hoofdrollen in de bloedstollende reconstructie van een fatale liefdesgeschiedenis. Zij worden muzikaal bijgestaan door Axl Peleman. In een regie van artistiek leider Michel Sluysmans brengt Toneelgroep Maastricht met Peachez een muzikaal en vurig pleidooi voor een onvoorwaardelijk geloof in de liefde. Za 26 & zo 27 september in Theater aan het Vrijthof in Maastricht, vr 9 oktober in De Domijnen in Sittard. Tournee tot en met 12 december. Actuele speeldata op toneelgroepmaastricht.nl
S
oms komen er op organische wijze in korte tijd de mooiste dingen tot stand. Zoals onlangs toen ik dringend onderdak zocht voor het werk BLKNWS (black news) van de Amerikaanse kunstenaar en filmmaker Kahlil Joseph. Ik kocht het werk in het voorjaar van 2019, wat achteraf geen slechte beslissing was, aangezien het werk een paar weken later werd geselecteerd voor de Biënnale van Venetië. Het kunstwerk bestaat uit een tweekanaals videoinstallatie waarop ‘nieuwsuitzendingen’ te zien zijn. Bestaande historische en hedendaagse nieuwsbeelden worden afgewisseld met door Joseph gefilmde scenes van nieuwsreportages en found footage beelden van zwarte cultuur die hij overal vandaan plukt. De beelden zijn in een constante dialoog met elkaar. Via een internetverbinding kan de kunstenaar vanuit zijn studio in Los Angeles de uitzendingen op de twee schermen naar believen in real time vernieuwen. BLKNWS genereert een meerstemmigheid die hard nodig is in het witte nieuwslandschap, dat verhalen over de zwarte gemeenschap vaak selecteert en vertelt vanuit een racistische, op sensatie beluste lens. Om recht te doen aan de intenties van het werk heeft de kunstenaar bedacht dat het museum bij aankoop tevens de licenties krijgt om BLKNWS te vertonen in maximaal twee ‘satellietlocaties’, waardoor het werk een grotere impact zal hebben en een breed en gevarieerd publiek ermee in aanraking komt. Tegen de achtergrond van de Black Lives Matter beweging is de thematiek van BLKNWS de afgelopen maanden alleen maar urgenter is geworden. Toen het werk begin juli voor het eerst te zien was in het Bonnefanten werd het dus ook tijd om op zoek te gaan naar twee relevante satellietlocaties. Het was door het enthousiasme van de Nederlandse rapper Sef dat mijn zoektocht in een stroomversnelling kwam. Hij bracht me in contact met Lee Stuart, brand manager van Patta en eveneens fan van het werk van Kahlil, die op zijn beurt de directeuren van OSCAM in Amsterdam en het HipHopHuis in Rotterdam wist te porren om BLKNWS gastvrij te ontvangen in hun huizen. Binnen no time was er op nationaal niveau een unieke samenwerking tot stand gekomen. Dankzij enthousiasme, bevlogenheid en het geloof in de kracht van ‘spontane deadlines’. Stijn Huijts
45
Literatuur TONGEREN
> TIJDcongres. Aflsuitend congres van MoMenNT festival, met o.a. Jan Caeyers, Pieter Embrechts, Dalilla Hermans en Sara Logtman. Op 24 oktober om 20.30 uur in de Velinx.
moment.tongeren.nl O
Dans, muziek &toneel BREDA
> Radman. Een theateravontuur in een 18 meter hoog reuzenrad. Door Het Zuidelijk Toneel en Schippers&VanGucht. Van 11 t/m 13 september bij Chassé Theater. Zie Theaterspecial pag. 34. De Ontspoking. Een merkwaardige man vindt bij thuiskomst zijn huis bevolkt met spoken. Het probleem is dat hij dat zelf niet weet… Gratis jubileumvoorstelling van de Stilte voor jong publiek. Op 12 september om 15.00 en 19.00 uur in Chassé Theater. chasse.nl
> Chaos. Philharmonie zuidnederland brengt olv Jun Märkl pet pianist Dejan Lazic werken van Rebel, Strootman, Weber en Haydn. Op 2 oktober in Chassé Theater.
philharmoniezuidnederland.nl BRUSSEL
> het TheaterFestival 2020. Het festival zet een grote spot op het mooiste wat theaterland België te bieden heeft. Van 3 t/m 13 september op diverse locaties.
theaterfestival.be EINDHOVEN
> Radman. Een theateravontuur in een 18 meter hoog reuzenrad. Door Het Zuidelijk Toneel en Schippers&VanGucht. Op 4 t/m 6 september bij Parktheater. Zie Theaterspecial pag.34.
parktheater.nl > Chaos. Philharmonie zuidnederland brengt olv Jun Märkl pet pianist Dejan Lazic werken van Rebel, Strootman, Weber en Haydn. Op 26 september in Muziekgebouw.
philharmoniezuidnederland.nl
HEERLEN
> Sneak Peek - Heerlen. Theatrale blind dates voor publiek dat in is voor iets nieuws en het leuk vindt om beloftevolle makers aan het werk te zien. Op 30 september om 20.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. Zie Theaterspecial pag. 28. viazuid.com
tot leven. Van 4 t/m 6 september telkens om 19.00 en 20.30 uur bij het Orleansplein. hogefronten.nl
ROOSENDAAL
> Nienke Nasserian - MTOTO. Een muziektheatervoorstelling over wortels, groei en gemis. Van 18 t/m 20 september bij Festival Musica Sacra. Zie Theaterspecial pag. 32.
viazuid.com > Musicalklas presenteert: Killer Girls. SCHUNCK Musicalklas 20192020 presenteert de voorstelling Killer Girls, die titel zegt alles maar verraadt tegelijk ook helemaal niets. Op 13 september om 14.00 uur in Cultuurhuis Heerlen.
Theater aan het Vrijthof.
toneelgroepmaastricht.nl
> Radman. Een theateravontuur in een 18 meter hoog reuzenrad. Door Het Zuidelijk Toneel en Schippers&VanGucht. Van 25 t/m 27 september bij Theater de Kring. Zie Theaterspecial pag.34.
dekringroosendaal.nl > Musica Sacra Maastricht 2020. Kunstenfestival vol muziek – van gregoriaans tot hedendaags, van delicaat tot groots – met dans, theater, performance, film en beeldende kunst. Op 17 t/m 20 september op diverse locaties.
TILBURG
musicasacramaastricht.nl
> Het eind van het begin van het einde (8+). Nieuwe jeugdtheaterregie voor de grote zaal door Jetse Batelaan. Op 16 oktober in Theaters Tilburg. Zie Theaterspecial pag. 36. hzt.nl
> Radman. Een theateravontuur in een 18 meter hoog reuzenrad. Door Het Zuidelijk Toneel en Schippers&VanGucht. Van 4 t/m 6 oktober bij het Speelhuis. Zie Theaterspecial pag. 34.
> Chaos. Philharmonie zuidnederland brengt olv Jun Märkl pet pianist Dejan Lazic werken van Rebel, Strootman, Weber en Haydn. Op 25 september in Theater a/h Vrijthof.
> Radman. Een theateravontuur in een 18 meter hoog reuzenrad. Door Het Zuidelijk Toneel en Schippers&VanGucht. Van 18 t/m 20 september bij Theaters Tilburg. Zie Theaterspecial pag. 34.
theaterspeelhuis.nl
philharmoniezuidnederland.nl
theaterstilburg.nl
MAASTRICHT
> Peachez – Toneelgroep Maastricht. Porgy Franssen en Maartje van de Wetering in de bloedstollende reconstructie van een fatale liefdesgeschiedenis. Op 26 en 27 september in
> Electra: Face - Yannis Kyriakides. Uiteenlopende aspecten van het gezicht, en de emoties die daarop af te lezen zijn, worden belicht in muziek, tekst en projecties. Op 29 september om 20.00 uur. Remy
schunck.nl HELMOND
> STIL.de stad. Een theatrale tour rond het Orleansplein door Hoge Fronten / Lieke Benders. Terwijl je wandelt, ontdek je de verhalen achter de gevels. Het plein komt
agendatip 12 SEPTEMBER
25 jaar de Stilte
foto Hans Gerritsen
Voorstellingen op school, in kleine en grote zalen van theaters. Voor dreumesen, peuters, kleuters, kinderen, adolescenten, ouders, grootouders. Vanuit Breda vliegt de Stilte sinds 1995 uit over de hele wereld. Met om en nabij 1.750 activiteiten per jaar richt de Stilte zich speciaal op het ontwikkelen en uitvoeren van producties voor kinderen. Om het jubileum met u te vieren kunt u op 12 september de Ontspoking bezoeken in het Chassé Theater in Breda dat dit jaar eveneens haar 25e verjaardag viert.
De Ontspoking is op 12 september om 15.00 en 19.00 uur te zien in het Chassé Theater in Breda. De voorstelling is gratis toegankelijk, maar het reserveren van kaarten is verplicht. Via chasse.nl
46
zl podium ― 9/2020
In de Ontspoking vindt een merkwaardige man bij thuiskomst zijn huis bevolkt met spoken. Het probleem is dat hij dat zelf niet weet. In een katen-muisspel van mens en spook wordt zijn wereld overhoop gehaald. De Ontspoking is een muzikale samenwerking van dansgezelschap de Stilte, Buma Boy Edgar-prijswinnaar Martin Fondse en de zangeressen Anna Serierse, Marit van der Lei en Edison-prijswinnaar Sanne Rambags.
elke woensdag. Politik in Edelsteinen. Het mysterie van de Romeinse prachtige cameo’s. Van 1 mei t/m 1 oktober. ITTA. Gezichtsreconstructie van een middeleeuwse dame uit Itteren. T/m 26 september in DeVondst.
naarhetmuseum.nl JÜLICH
> Der reiche Herzog. Wilhelm V en zijn residentie in Jülich. T/m 3 november. Die Jagd – Ein Schatz an Motiven. Inspiratiebron voor de jacht. Van 17 mei t/m 3 november in de Zitadelle. naarhetmuseum.nl KELMIS
STIL.de stad: een theatrale tour rond het Orleansplein in Maastricht door Hoge Fronten / Lieke Benders
Alexander/ Sjors van der Mark. In een choreografie van bewegingen in tegengestelde richtingen wordt de hele ruimte onderdeel van een werk dat zowel muziekstuk als schouwspel is. Op 6 oktober om 20.00 uur. Keuris Quartet. Het Keuris Quartet speelt van Maxim Shalyginshem het driedelige Insane Dances. Op 13 oktober om 20.00 uur bij de Link in Het Cenakel. Zie ook Theaterspecial pag. 29. delink.nl > Chaos. Philharmonie zuidnederland brengt olv Jun Märkl pet pianist Dejan Lazic werken van Rebel, Strootman, Weber en Haydn. Op 30 september in Theaters Tilburg.
philharmoniezuidnederland.nl SITTARD-GELEEN
> Peachez – Toneelgroep Maastricht. Porgy Franssen en Maartje van de Wetering in de bloedstollende reconstructie van een fatale liefdesgeschiedenis. Op 9 oktober in De Domijnen.
toneelgroepmaastricht.nl TONGEREN
> Yakara. Componist Piet Swerts liet zich inspireren tijdens wandelingen langs de Jeker en schreef een symfonie over de rivier. Met philharmonie zuidnederland. Op 18 september om 18.00 en 20.30 uur in de Velinx.
moment.tongeren.be
TURNHOUT
> Plein de Cirque. Circusfestival met verrassende verdwijntrucs, adembenemende acrobatie, een hilarische clownsact op het water. Op 12 en 13 september bij de Warande. Zie Theaterspecial pag. 26 . warande.be
O
Diversen AKEN
> Der gekaufte Kaiser – Die Krönung Karls V. und der Wandel der Welt. Expositie over de opkomst en ondergang van de eerste en laatste universele Keizer Karl V. Vanaf 22 oktober in Sitzungssaal Historisches Rathaus.
Rückblicke – Ausblicke – Aktionen. Overzicht van 40 jaar museumwerk. Salzhandel im Mittelalter. Handelskraampje over zout en de zouthandel in de Middeleeuwen. Doorlopende exposities in Burgenmuseum Nideggen. naarhetmuseum.nl > Neue Horizonte. Dürener Migrantinnen erzählen. 22 migrantenvrouwen uit tal van landen hebben hun verhaal verteld. Van 14 april t/m 30 september. Betrogene Hoffnungen. Düren zwischen Aufbruch und Weltwirtschaftskrise 19191929. De periode tussen de wereldoorlogen. T/m 1 april 2021 in het stadmuseum.
> Ausstellung Kelmis 1871. Het grensoverschrijdende netwerk en de stations in het gebied. Doorlopende expositie in Museum Vieille Montagne. naarhetmuseum.nl KERKRADE
> Reizen in de Ruimte. Train de skills die je nodig hebt als astronaut. T/m 6 september. Zwart & Earth. Twee films in het grote 3D filmtheater. T/m 31 december. Fantastische fiets. Wisseltentoonstelling over fietsen. T/m 31 december in Continium.
continium.nl KOMMERN
> WirRheinländer. Over het leven in het Rijnland van 1794 tot 1955. T/m 31 december. Trüb und klar. Unser täglich Wasser. Zicht op de omgang met deze vitale hulpbron. T/m 10 januari in LVR Freilichtmuseum.
naarhetmuseum.eu
naarhetmuseum.eu
HEERLEN
SCHLEIDEN
> Op reis door het Glaspaleis. Een spannende en leerzame speurtocht voor het hele gezin door het markantste gebouw van Heerlen. Doorlopend in Schunck.
> Bestimmung: Herrenmensch. Gebruik van architectuur voor macht en dominantie. Doorlopende expositie in Vogelsang IP. naarhetmuseum.nl
aachen.de ALSDORF
> Haldenführung. Rondleiding over geschiedenis en biologie van de drie Anna-terrils. Young Energy. Rondleiding voor kinderen over de wereld van de steenkoolwinning, de kracht van de zon en de vermenigvuldigingstabellen van energie. Steigerführung. Rondleiding over wonen en werken boven en onder de grond. Frühschicht. Rondleiding over de oorsprong van de energie van het begin tot de moderne technologie. Von der Sonne zur Sonne. Rondleiding over algehele tentoonstelling en de spanning van de energieomslag. Alle rondleiding op aanvraag in het Energeticon. naarhetmuseum.eu
> Bidboek. Voorstelling door Elena Peeters die zich liet inspireren door teksten die mensen in het intentieboek in de kerk achterlieten. Op 9 september om 20.30 uur in de OLV Basiliek.
DÜREN
moment.tongeren.be
> Burgenmuseum Nideggen –
schunck.nl STOLBERG
> Expo Open & Bloot. Het best bewaarde Romeinse badhuis van Nederland. T/m 31 december. Expositie Romeins Zuid-Limburg. Over de grote impact van de Romeinen op de bewoners in de regio die we nu als Zuid-Limburg kennen. T/m 31 december. Audiotour met AMAKA: de knappe cosmeta én beautyvlogger. T/m 31 december in Thermenmuseum.
> Messing. Hoe door het geelkoper in de 17e en 18e eeuw welvaart en rijkdom in de regio kwam. Zink. Over de lange traditie van Stolberg met het ontginnen van zink. Turbo Traffic Transport. Nieuwe expositie rondom de geschiedenis en nieuwe mogelijkheden van de mobiliteit in de regio Aken. Nadel. Een reis door het maakproces van naai-naalden. Doorlopende exposities in Zinkhütter Hof.
thermenmuseum.nl
zinkhuetterhof.de
> Rondleiding DeVondst. Elke woensdag. Onderzoek aan de Archeo-Hotspot. Rondleiding
O
47
22.08.2020 - 03.01.2021 EXPO | C-mine Genk
TIM WALKER
A V&A Exhibition Touring the World