ZL9

zuiderlucht 13e jaargang • 9/2019

marc claes jennifer de graaff jodymoon cas oorthuys bill perlmutter marwan rechmaoui ottorino respighi bart smout marie van vollenhoven

het

gro

o

tst e cu kunst en cultuur maandblad voor ltu urb

lad

van

ned

erl

Henk van Straten, present!

and

Mozarts beroemdste werk en één van de meest geliefde stukken uit het operarepertoire.

Mysterieus, koddig, fascinerend, hoopgevend en onuitputtelijk inspirerend tegelijk!

DIE ZAUBERFLÖTE

Première: vr 8 nov 2019 – Theater aan het Vrijthof Maastricht Tournee: zo 10 nov - Stadsschouwburg Groningen di 12 nov - Rotterdamse Schouwburg do 14 nov - Parktheater Eindhoven za 16 nov - De Warande Turnhout (BE) di 19 nov - Theaters Tilburg do 21 nov - Zuiderstrandtheater Den Haag za 23 nov - Chassé Theater Breda di 26 nov - Stadsschouwburg Utrecht do 28 nov - Parkstad Limburg Theaters Heerlen za 30 nov - Zeelandtheaters Terneuzen di 3 dec - Theater aan de Parade Den Bosch do 5 dec - Schouwburg De Domijnen Sittard zo 8 dec - Theater aan het Vrijthof Maastricht

INFO & TICKETS: www.operazuid.nl/die-zauberflote

WOLFGANG AMADEUS MOZART

Een productie van Opera Zuid i.s.m. philharmonie zuidnederland Regie: Jorinde Keesmaat Muzikale leiding: Benjamin Bayl Uitgevoerd in het Duits met Nederlandse boventitels

zuiderlucht 9/2019

inhoud

5 editorial — Tussen Buwalda en Van Gogh Hoe je een dode pier tot leven wekt? Voorbeelden te over.

6

Fantasie als tegengif

Schrijver Henk van Straten voelt zich genaaid door hypotheek en alimentatie.

9 pleased to meet you — Een weeshuis vol hits Jodymoon is het meest geliefd in de Randstad, gevolgd door Madrid en Zürich.

10 bits — Bij mezelf Mat van der Heijden volgt de pijltjes in het werk van Albert Verkade.

10 studio — De zee en ik, we wilden hetzelfde Nieuwe Zuiderlucht-reeks op bezoek in het atelier van Marc Claes.

12 Marie van Vollenhoven, een creatief kwantumbrein ‘Het individualisme is doorgeschoten. Er is behoefte aan nieuwe vormen van collectiviteit.’

14 feuilleton — Dode gebouwen krijgen een ziel De troosteloze kolossen van Rechmaoui tekenen de verweesde samenleving die ze zo heeft achtergelaten.

16 in beeld — Cas Oorthuys Wie was eerst, het naoorlogs optimisme of de fotograaf die er oog voor had?

18 De pijnbomen van Rome Mussolini’s liefde voor de componist Ottorino Respighi was niet wederzijds.

22 Europa anno 1955 De foto’s van Bill Perlmutter frapperen vooral door hun rijpheid.

25 daria – Souvenir ‘We hangen die radiator vol tot de hele wereld ons magnetisch veld is.’

26 Straatkunst Tattoos: hoe de zwarte kunst van de achterbuurt mainstream werd.

30 blendr & filtr — Slachtofferschap ‘Mannen en vrouwen moeten beste vrienden blijven, zeker nu extreem-rechts oprukt.’

30 de voorkeur van — Bart Smout ‘Een hippiehond die Beethoven speelt op viool, dat vind ik een goede zaak.’

31 zl boekentop-10 — Elitair Wie is nu elitair, de boekhandelaar of degene die aan zijn deur voorbij loopt?

Cover: Henk van Straten schreef het eerste Brabants Boek Present. Pagina 6. foto John van Hamond

3

J or r i t Pa a i j ma ns

Linearis O bjec tum No. 2 E x po s it ie 3 1 au g u st u s t / m 2 9 s e pt e m b e r 2 01 9

Willem Twee kunstruimte ‘s-Hertogenbosch WILLEM-TWEE.NL

wilt u ook dat zuiderlucht u maandelijks verwelkomt met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur? laat het grootste én mooiste cultuurblad van nederland dan voortaan als eerste op úw deurmat landen. elke maand opnieuw.

ga naar zuiderlucht.eu/begunstigers

speciaal boekaanbod:

€ 25,-

plekken waar ze neerstrijken in Parijs. Onder de hoogspoorlijnen van de metro in de buurt van Place Clichy en Place Stalingrad. Langs het kanaal bij Porte de la Villette. Hun [illegale] onderkomens in de vorm van tentjes, als ook de daar ontbrekende faciliteiten vormen een potentiële voedingsbodem voor protest en verzet. Wordt op die manier een extra dimensie aan het Parijse strijdtoneel toegevoegd?

Parijs als architectonisch spektakel Parijs heeft al sinds vele eeuwen een spectaculaire architectuur. Lodewijk XIV belangrijen de keizers Napoleon Bonaparte en Napoleon III hebben daartoe in belangrij ke mate bijgedragen. Zij en met hen vele andere machthebbers hebben Parijs willen verfraaien tot meerdere eer en glorie van de natie en ook van zichzelf.

Noord-, Midden- en Zuid-Amerika. De collectie is geografisch geordend. De kunst uit die landen heet trouwens niet meer primitieve kunst. Er wordt nu gesproken van ‘arts premiers’. Het museum is omgeven door een tuin, die voor een groot deel onder het gebouw doorloopt. De uiterlijke verschijningsvorm is langs de Quai Branly van een heel andere aard dan die in het park. Aan de Quai Branly is een 200 meter lang en 12 meter hoog glazen scherm aangebracht dat het doorzicht vanuit de tuin naar de weg mogelijk maakt. Aan een uiteinde van het glazen scherm vindt een aansluiting plaats op het administratieve deel van het museum. Op de buitengevel van dit bouwdeel zijn voorzieningen aangebracht die het mogelijk maken dat planten op de gevel groeien [soms zelfs tot binnen].

Er wordt gesproken van een vegetatiemuur. De geselecteerde planten komen uit alle delen van de wereld en zijn uiteraard geselecteerd op het criterium of ze in deze specifieke omstandigheden kunnen gedijen. De Franse botanicus Patrick Blanc heeft bij dit alles een grote rol gespeeld. Aan de parkzijde wordt

François Mitterrand was daar ook een sprekend voorbeeld van. Zijn ‘Grands Projets’ gelden nog altijd als beeldbepalend voor het huidige Parijs. Recente projecten, zoals ‘La Fondation Louis Vuitton’, ‘La Philharmonie’, ‘La Seine Musicale’ en ‘Le Tribunal de Paris’, ontworpen door sterarchitecten, dragen op effectieve wijze bij aan de grandeur van Parijs. Ik herinner mij nog goed dat sterareen van mijn Franse vakbroeders niet erg onder de indruk was van die sterar chitecten; hij typeerde ze als ‘des génies autoproclamés’. Wordt Parijs in de toekomst een plek voor nog meer spectaculaire, extravagante architectuur?

Wordt Parijs de plek waar horden architecten naartoe trekken om de iconische werken van de vedetten te aanschouwen en zo mogelijk te evenaren of zelfs te overtreffen? Wordt Parijs voorzien van een nieuwe skyline? Wordt Parijs de étalage van de avantgardistische mondiale architectuur? Wordt Parijs een

info: www.niconelissen.nl

editorial

advertentie

zuiderlucht 9/2019

288

312 pagina’s

Tussen Buwalda en Van Gogh

W

232

Een ware invitatie om Parijs op een andere manier te bekijken, te ervaren ...

bestel nu:

aarom hij vrijwel nooit in Limburg wordt gevraagd, vroeg schrijver Peter Buwalda zich laatst publiekelijk af. Hij groeide op in Blerick, een deel van zijn jongste boek Otmars zonen speelt er zich af. Maar Limburg geeft geen sjoege.

Het heet een schrale troost, maar Buwalda bevindt zich in goed gezelschap. Ook zijn collega-schrijvers worden zelden naar het diepe zuiden genood. Het literaire klimaat in Limburg is zo dood als een pier, en er is, ontlezing of niet, geen mens die zich daar druk over maakt. Verder dan een ontluisterend debat over dialect als voertaal op de peuterspeelzaal komt het er zelden.

Limburg telt nog vier zelfstandige boekhandels, ze zijn blij dat ze het leven hebben. Er is geen enkel literair evenement van betekenis. Wat ook niet helpt is dat de recensent van De Limburger de boeken van eigen bodem negeert. Dat Peter Buwalda vorige maand eindelijk te gast was in Venlo, heeft vooral te maken met het lokale chauvinisme en de formule waarin hij kon worden gepresenteerd: het Zomerparkfeest.

Al verkoopt Oek de Jong 100.000 exemplaren met zijn deze maand verschijnende roman Zwarte schuur, de kans dat hij er in Limburg over mag komen vertellen, is te verwaarlozen. Gelukkig kan het wel aan de andere kant van de Maas, in Belgisch-Limburg, waar hij vorige maand te gast was in Sint-Truiden, bij het drie weken en drie steden omvattende interactieve literatuurfestival Zin in Zomer. Met een programma vanaf 4+.

Nee, Nederlands-Limburg heeft geen Villa Verbeelding, zoals Belgisch-Limburg die wel heeft, in Hasselt, waar over het jaar mensen worden samengebracht rond de thema’s verbeelding en leesplezier. Evenmin is er zoiets als Watershed, het Eindhovense initiatief dat jonge schrijvers helpt hun talent te ontwikkelen. Noch is er een podium als Tilt, dat schrijvers en publiek bij elkaar brengt in spraakmakende events.

Niet toevallig is Tilt de initiatiefnemer van Brabants Boek Present dat deze maand wordt verspreid via de Brabantse boekhandels. De eersteling heet Van Gogh sneed hier nooit een oor af en is geschreven door Henk van Straten. Onze Edo Dijksterhuis zocht hem op en liet hem vertellen over het schrijven van dit boek in het bijzonder en het schrijversbestaan in het algemeen - en hoe dat bestaan zich verhoudt tot een privéleven.

Hoe je een dode pier tot leven wekt? Voorbeelden te over.

Het toeval wil dat Henk van Straten, hij siert de cover van dit nummer, eveneens zijn zegje doet in het stuk van Leon Verdonschot in deze ZL over tattoos, beter gezegd over de ontwikkeling van deze ooit obscure achterbuurtkunst tot mainstream lichaamsversiering.

Verder presenteren we de eerste aflevering van de nieuwe ZL-reeks Studio, geschreven door Joep Vossebeld. Zijn bezoek aan het atelier van Marc Claes levert meteen een pareltje op. Dat predicaat geldt ook voor de column van Daria BukviĆ over koelkastmagneetjes. Toeval bestaat, nou en of. Nog maar vijftien jaar geleden waren Joep en Daria, nipte dertigers inmiddels, klasgenoten op de middelbare school. Ze zien elkaar terug in Zuiderlucht.

Over (nog meer) beeldende kunst leest u in de rubriek Feuilleton, we belichten de muziek van Jodymoon en Ottorino Respighi en de fotografie van Cas Oorthuys en Bill Perlmutter, om te eindigen met de culturele voorkeuren van schrijver Bart Smout. Met de groeten uit Brabant - wie schrijft, die blijft.

het beeld sterk bepaald door uit de gevel springende dozen in felle kleuren. Dit zijn plekken waar bijzondere kunstobjecten zijn tentoongesteld. Het interieur is heel bijzonder. Er hangt een wat mystieke en geheimzinnige sfeer. Zoals gezegd, is de collectie geografisch geordend. Op de grond zijn lijnen met verschillende kleuren aangebracht die verwijzen naar de verschillende continenten met allemaal hun eigen kleur. Daardoor wordt de routing vergemakkelijkt. Bovendien keert die kleur terug op de vloer en het plafond van het deel van het museum dat aan het betreffende continent is gewijd. Lichtinval is bij zo’n type museum natuurlijk extra belangrijk. Bepaalde waardevolle objecten zijn op een bijzondere manier natuurlijk of kunstmatig belicht. Na afloop van het bezoek aan het museum moet zeker de tuin worden bezocht. Museum en tuin hebben ieder hun eigen specifieke kwaliteiten, maar de onderlinge combinatie voegt er een

n.nelissen@xs4all.nl

buitenplaats KASTEEL WIJLRE estate

P. STRUYCKEN KLEUR: WEELDE EN VERANDERLIJKHEID t/m 10.11.2019

Hoe je een dode pier tot leven wekt? Voorbeelden te over.

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

voor informatie bezoek kasteelwijlre.nl

FOTOGRAFIE THEO DERKSEN

8 sept -12 okt 2019 Pennings Foundation Eindhoven

books

zuiderlucht 9/2019

Fantasie als Het eerste Brabants Boek Present wordt geschreven door Henk van Straten. Het schrijven stelde hem in staat afstand te nemen van zijn vorige boek, vertelt hij aan EDO DIJKSTERHUIS. En o wat was hij opgelucht dat het voor de gehate zomer klaar was. “Ik schrijf veel meer als ik niet schrijf. ” 6

zuiderlucht 9/2019

books

tegengif “I

k ben een fan van eindes - van een

besteding van 12,50 euro – het allereerste Brabants

hoofdstuk, een alinea, een roman. Dat

Boek Present, een idee van Tilt, de Tilburgse

kan nooit zomaar een zinnetje zijn.

organisatie die literatuur wil stimuleren door

Het hoeft geen cliffhanger te zijn, maar

schrijvers, performers en dichters hun verhalen,

moet wel het hele boek verheffen. Een slotzin is

vaak op het podium, tot leven te laten brengen.

belangrijker dan een openingszin. Het is de klank

De naam van deze regionale variant op

waar je op eindigt en die moet het ‘dit was goed’-

het Boekenweekgeschenk had volgens de

gevoel opwekken. Als ik de eindzin heb, geeft me

Eindhovense schrijver beter gekund – “Stom hè,

dat ongelooflijk veel plezier.”

die spatie tussen boek en present?” – maar toen hij de opdracht kreeg, was hij meteen enthousiast.

Op de vrijdagochtend dat Henk van Straten

Hij zat net ‘tussen twee boeken’. De nasleep van

dit vertelt, is hij met Van Gogh sneed hier nooit

zijn vorige boek, het autobiografische Berichten

een oor af nog niet zover. Er moet nog wat

uit het tussenhuisje, was hem zwaar gevallen. “Het

worden geschaafd aan de novelle die Brabantse

heeft impact als je over jezelf schrijft, over je

boekhandels in september cadeau doen bij de

eigen scheiding. Ik had daarom zin om de fantasie

Henk van Straten: “Schrijven is echt het laatste beroep dat je moet kiezen.” foto John van Hamond

7

books

zuiderlucht 9/2019

‘In wezen heb ik mezelf mooi genaaid met een hypotheek, alimentatie en twee zoons.’

weer te laten vloeien, als een soort tegengif. Ik

In die researchfase is Van Straten in zijn hoofd

nergens op, ik weet het. Als ik hem heb

had nog een vaag, speels idee, helemaal fictie, en

al aan het schrijven. “Ik heb altijd verbinding met

verjaagd en er komt er weer eentje binnen

dat leende zich perfect voor het formaat van zo’n

wat ik wil maken. Als ik aan het sporten ben, de

voel ik me verslagen. Dan is alles kut.”

25.000 woorden. Er was weinig tijd, maar ik weet

hond uitlaat of sta te koken. Ik schrijf veel meer

van mezelf: als ik eenmaal een idee heb, typ ik snel

als ik niet schrijf. Ik heb een digitaal notitieblokje

daarentegen helemaal geen angst aan.

en veel.”

om af en toe een zinnetje te noteren of een losse

Writer’s block is hem vreemd. “Dingen

alinea, maar als een idee sterk genoeg is, hoef ik

kunnen even niet zo lekker lopen, maar ik

af werd geplant in een mooi, duur huis in Nuenen.

het niet meteen op te schrijven. Het is niet zomaar

heb genoeg ervaring om te weten dat ik er

“Een gepensioneerd echtpaar dat zijn zoveeljarige

weg. Op een gegeven moment bedenk ik een

doorheen kom. Het onderbewuste regelt het

huwelijk vierde met een toneelstuk op zolder.

openingsscène en begin ik gewoon. Dat gebeurt

wel. Daar moet je vertrouwen in hebben.

Mijn moeder was de regisseur en zij wilde dat

vrij intuïtief en uit de losse pols. Het gaat vanzelf:

Het is niet als topsport, waarbij een atleet

haar zoons het ook zagen en nodigde ons uit. Van

een wending, het einde van een hoofdstuk. Alleen

keihard moet trainen om een prestatie te

het toneelstuk heb ik weinig meegekregen. In de

voor Bidden en vallen moest ik een tijdlijn maken

halen die nog mijlenver verwijderd is. Dat

verte hoorde ik telkens een trein langskomen,

om de verschillende verhaallijnen kloppend op

vergt echt inzet, dat is veel moeilijker.”

een onheilspellend geluid. En ik bedacht hoe het

elkaar te laten aansluiten, maar eigenlijk vond ik dat

zou zijn als deze links-liberale mensen gegijzeld

verschrikkelijk. Het is bijna iets wiskundigs.”

Het zaadje voor Van Gogh sneed hier nooit een oor

zouden worden in hun eigen huis, een beetje zoals

Uitgebreide schema’s à la A.F.Th. van der Heijden

Het witte vel of lege scherm jaagt hem

Als het manuscript klaar is, stuurt Van Straten het naar zijn uitgever, Elik Lettinga van Nijgh & Van Ditmar. “Zij is mijn eerste

in de film Funny Games van Michael Haneke. Ik

zal Van Straten niet snel maken, maar diens in steen

lezer. Wij praten inhoudelijk, maken

zag het voor me, proefde de haat van de inbreker,

gebeiteld werkregime zou hij meteen omarmen.

veranderingen en zoomen steeds verder in,

een verongelijkte boze burger. Het is een klassiek

“Ik kan het me alleen niet permitteren. Ik moet

eindigend bij punten en komma’s. Redactie

gijzeldrama met een maatschappelijke laag en een

teveel ander werk doen: columns, interviews,

is superbelangrijk. Daarom is het zo raar dat

plottwist waar ik nu niets over zeg.”

commerciële klussen. En dan heb ik nog de helft

in het colofon iedereen vermeld staat, tot

van de week mijn jongens. Ik ben jaloers op

de fotograaf van het auteursportret en de

gemankeerde mannelijkheid, het zoeken

collega’s zonder kinderen die een lage huur hebben

ontwerper van het omslag aan toe, behalve

naar identiteit en de hang naar sterke leiders,

en rond kunnen komen van een schrijversbeurs.

de redacteur. Terwijl die moet delen in de eer.

symptomen van de tijdsgeest, centraal. “Ik ben

In wezen heb ik mezelf mooi genaaid met een

Misschien ga ik wel vragen om het voortaan

er veel mee bezig: de opkomst van Forum voor

hypotheek, alimentatie en twee zoons. De hele tijd

in mijn boeken te zetten. Ja, waarom niet? Of

Democratie, het gebrek aan antwoord van links,

werk ik dingen af en streep ze door, probeer ik een

word ik dan gearresteerd door het CPNB?”

vreemde uitwassen als rechts terrorisme. Maar

weg te vinden naar het boek. Het liefst zou ik niets

Is het werk gedaan, het boek gedrukt,

In vrijwel alle romans van Van Straten staan

ik ben niet capabel om er een goed essay over te schrijven. Fictie schrijven kan ik wel. Het is geen opinie of analyse, maar een confrontatie met hoe dingen zijn, hoe ze zijn gegroeid. Ik probeer beide kanten begrijpelijk te maken.”

‘Het essay van Karl Ove Knausgård over Anders Breivik was belangrijk.

Daardoor kan ik die inbreker beter begrijpen.’

V

anders doen dan de hele dag schrijven.”

dan begint volgens Van Straten de hel. “De verwachtingen, angsten en zorgen – mijn

oor een kickstart van Van

innerlijke gemoedstoestand gedijt er slecht

Gogh sneed hier nooit een oor

bij. Ik trek me recensies aan, het uitblijven

af boekte Van Straten vijf

ervan, de manier waarop boekhandels het

dagen een huisje op de hei.

boek neerleggen, of het bij de AKO ligt. Ieder

Normaliter werkt hij in de

boek heeft een slaagkans van één procent.

huiskamer, op zijn laptop aan

De meeste schrijvers verkopen vijfhonderd

de eettafel. “Het moet wel

exemplaren maximaal. En daar heb je dan

een beetje opgeruimd zijn: afwas weg, stof gezogen.

twee jaar voor zitten zwoegen! Het is echt het

Ik ben heel neurotisch en word anders kriegel.

laatste beroep dat je moet kiezen. Maar ja,

Eenmaal aan tafel zet ik muziek aan, meestal Canto

het is het enige dat ik kan.” ZL

Ostinato van Simeon ten Holt. Een bezwerend deuntje en het heeft een soort Pavlov-effect: ik raak in de staat van het schrijven. Na een paar uur werk is het tijd voor koffie en een gebakken eitje, aan het einde van de middag lekker sporten. Dat is een ideale dag.”

“De research die ik doe, verschilt per boek. Voor

“Liefst is het geen zomer. De voorspelling dat het dik in de dertig graden werd, bezorgde me laatst

over de gele hesjes en de opkomst van Trump. Het

een paniekaanval. Ik kan er niet tegen. Aan de hitte

essay van Karl Ove Knausgård over Anders Breivik

kun je niet ontsnappen, hij achtervolgt je. Alles

was belangrijk. Daardoor kan ik die inbreker beter

wordt kleverig en klam, er is meer tuig op straat en

begrijpen, de psychologie van het geheel meer

het gaat maar door. Als er dan zo’n dikke strontvlieg

voelen.”

binnenkomt ben ik helemaal wanhopig. Het slaat

8

deze opdracht heb ik vooral veel essays gelezen,

Henk van Straten, Van Gogh sneed hier nooit een oor af. Deze maand verschijnt ook zijn bundel Niets zal ons redden, maar een beetje liefde is oké.

zuiderlucht 9/2019

pleased to meet you

een Weeshuis vol hits

V

foto Perry Schrijvers

:

Jodymoon wordt het meest beluisterd in de randstad, gevolgd door Madrid en Zurich.

an Simple Minds is bekend dat ze hun grootste hit Don’t You (Forget About Me) een van hun minst geslaagde nummers vinden. Het is geschreven door een duo dat werkte aan de soundtrack van de film The Breakfast Club. Via zijn platenmaatschappij bood het tweetal het nummer aan de bandleden van Simple Minds aan, maar die zagen er niks in. Vervolgens vroegen ze of Bryan Ferry het wilde hebben. Ook niet. Billy Idol dan? Evenmin.

Gefrustreerd over het uitblijven van Amerikaans succes liet Simple Minds-voorman Jim Kerr zich uiteindelijk overtuigen door zijn toenmalige vrouw, Chrissie Hynde van The Pretenders. Die zei dat het, met wat aanpassingen, een echt Simple Minds-nummer kon worden, en bovendien een hit, ook in de VS. Dat werd het. En dus spelen de bandleden van Simple Minds bijna 35 jaar later bij elke show het nummer dat ze aanvankelijk niet zagen zitten.

Kijk je op Spotify, dan is het publieksoordeel helder en onverbiddelijk: Don’t You (Forget About Me) is met afstand het populairste nummer van Simple Minds.

Veel artiesten kijken tegenwoordig naar die voor iedereen zichtbare cijfers op streamingdiensten als Spotify, en laten die zwaar meewegen in het samenstellen van hun setlist. De top-5 van meest gedraaide nummers, meteen in beeld wanneer je de naam van een artiest invult, is daarmee eigenlijk een dwingende verzoek-top-5 voor hun optredens geworden.

Toch blijf je hopen dat artiesten eigenwijs genoeg zijn om ook hun minder populaire nummers de spotlights te gunnen die ze verdienen. Neemt Jodymoon, bestaande uit zangeres Digna Janssen en multi-instrumentalist Johan Smeets, dat zich langs de randen van folk, americana en pop beweegt. Met internationaal succes, en ook dat is meetbaar bij Spotify: het Maastrichtse duo wordt het meest beluisterd in de drie grote Nederlandse steden, gevolgd door Madrid en Zürich.

Het meest populaire nummer van Jodymoon is Hitch Hike Overdrive.

Begrijpelijk, alleen al omdat het nummer de gedroomde soundtrack is van menige reis, en omdat het refrein zichzelf een verslavende taalvrijheid toestaat: ‘Hi high hitchiehike / Roadside hitchiehike’.

Maar het oeuvre van Jodymoon bevat ook een groot arsenaal aan wat van 1981 tot 1991 op Hilversum 3 het Weeshuis van de hits heette. Presentator Peter van Bruggen legde die titel als volgt uit: “Er zijn songs die als hit worden geboren, maar d’r zijn er ook die door pappa en mamma in de steek zijn gelaten. Is er nog hoop?”

Die pappa en mamma zijn in dit geval niet Janssen en Smeets, maar de tot nu nog geen 3000 luisteraars van Sing Low, het openingsnummer van het meest recente Jodymoon-album A Love Brand New. Sing Low is een folknummer dat klinkt ales een opzwepende gospel. Of neem het donker filmische strijdbare Stick to Your Guns: het staat volkomen ten onrechte niet in de top tien van meest gedraaide Jodymoon-nummers. Alleen al de gitaarsolo van Johan Smeets had daarin gemoeten.

Het Volk heeft gesproken, jazeker, maar Het Volk zit ernaast. Dus is het aan artiesten als Jodymoon om Het Volk op te voeden.

LEON VERDONSCHOT

Jodymoon (kwartet, met cello en viool), op 29/9 in De Baersdonk in Grubbenvorst. Op 17/10 in Neurenberg, 31/10 in Hoofddorp, 20/11 in Echt en 30/11 in Almelo. jodymoon.com

9

zuiderlucht 9/2019

Bij mezelf

A

lbert Verkade leerde ik kennen

In de reeks ‘Studio’ zoekt Zuiderlucht kunstenaars en ontwerpers op in hun werkomgeving. In het eerste deel Marc Claes. “Als ik een nieuw schetsboek krijg, denk ik alleen maar: het moet vol tot de laatste bladzijde.”

via mijn galerie. Het is alweer

een aantal jaren geleden dat we samen exposeerden in Den Haag en Stiphout, maar

Bits

tijdens mijn laatste expo in juni verscheen

hij monter en wel op de opening om toch even bij te praten. Vervolgens stapte hij weer op zijn fiets naar

‘De zee en ik, we wilden hetzelfde’

Schiedam, waar hij woont en werkt.

Innemende man.

Soms heeft beeldende kunst een meditatief karakter zonder bovenmatig spiritueel te willen zijn.

Wat in je zit is vaak moeilijk onder woorden te brengen. Het wordt maar al te vaak, en meestal ten onrechte, gelinkt aan allerhande (godsdienstige) retraites en bezinningsbijeenkomsten met zelfreinigende en helende krachten.

Ik volg de pijltjes van Albert en zie de zon, maar ook een tandwiel en een cirkel. Het is eeuwig, onaantastbaar en toch ook weer volop in beweging. Het brengt me daar waar beeldende kunst me brengen moet: terug bij mezelf.

MAT VAN DER HEIJDEN

Albert Verkade, Inner Circle (1995).

Houtsnede-papier (4/10), 65 x 65 cm.

10

M

arc Claes staat op me te wachten wanneer ik kom aanrijden. Achter de half open voordeur van zijn huis ligt een stapel gipszakken, eergisteren ging Claes’ boiler kapot. “Het water golfde van de trap, echt sjiek om te zien. Maar nu is het hele stucwerk doorweekt.” Hij trekt de deur van een witte bestelbus open: “Dit is mijn andere woning, maar die is misschien wat krap voor twee.”

Een groot deel van het jaar reist Maec Claes langs de kusten van Spanje en Portugal om te surfen, hij woont dan maandenlang in zijn busje.

“En ik heb ook nog mijn atelier achter in de tuin, maar daar mag niemand binnen.”

Dat belooft wat, voor een atelier­ gesprek. In de tuin dan maar? “Ik moet je waarschuwen”, zegt hij wanneer we achterom lopen, “het is nogal een vreemde tuin. Zoals in Jambers, kent ge die?”

De tuin is een groene oase, met in het midden van het gazon een vijf meter hoog bouwwerk dat er door een buitenaardse hand lijkt neergesmeten.

Een kunststof Inca-heiligdom, gemaakt door een bevriende kunstenaar, Philip Metten. “Ik was al jaren aan zijn jas aan het trekken om een kunstwerkje te ruilen. Op een middag belt hij me: ‘Ik heb wel iets. Misschien is het ietsje groter dan je voor ogen had’.” Het halve dorp liep uit toen een oplegger

met kraan het beeld kwam afleveren.

Marc Claes (Heusden-Zolder, 1970) studeerde in Gent, woonde in Antwerpen en zwierf jarenlang door Afrika en Europa, met als enige woonen verblijfplaats zijn bestelbus. Sinds zeven jaar woont hij weer in zijn geboortehuis.

Was het moeilijk om na al die jaren terug te keren?

“Het was confronterend. Je hangt overal de vrijgevochten kunstenaar uit en dan kom je terug tussen de mensen die je hebben zien opgroeien. Iedereen noemde me weer Marcske. Alsof er in al die jaren niks veranderd was. Nu zou ik niet anders meer willen, deze mensen kennen me. Maar toen ik ging studeren, wilde ik zo ver mogelijk weg van hier.”

Op het Sint-Lucas in Gent experi­ men­teerde hij met allerlei media en technieken. De uitkomst was dat hij bij zijn eindexamen werd uitgesloten van de afsluitende tentoonstelling.

“Het was de afdeling schilderkunst en ik had natuurlijk geen enkel schilderij gemaakt.”

Op zijn 32ste werd hij tot zijn ver­ bazing toe­gelaten aan het prestigieuze HISK, de post­academische opleiding in Antwerpen. Een fijne plek met grote ateliers, waar hij in alle rust schetsboek na schetsboek vulde.

Wat dacht je: nu gaat mijn carrière eindelijk beginnen?

“Toen ik werd aangenomen voelde dat inderdaad zo. We mochten zelf voordragen met welke mensen uit de kunstwereld we graag een gesprek wilden. Ik maakte een lijstje met mijn oude helden: Leo Copers, Jef Verheyen en Angel Vergara. Ik moest op kantoor komen, ze vonden de mensen die ik had voorgesteld niet erg actueel. ‘En Jef Verheyen wordt lastig’, zeiden ze, ‘want die is al twintig jaar dood’.”

Na het HISK raakte Claes jarenlang geen schetsboek meer aan. Zijn ideeën van schoonheid en vakmanschap botsten met de heersende opvattingen over beeldende kunst.

zuiderlucht 9/2019

‘Confronterend. Je hangt overal de vrijgevochten kunstenaar uit en dan kom je terug tussen de mensen die je hebben zien opgroeien.’

weg geknabbeld. Vanaf dat moment begint hij al zijn oude tekeningen te verknippen en te kopiëren, om te verwerken in manshoge collages.

Laag voor laag mengen tekening, verf en knipsels zich tot bonte patronen, die net als een wateroppervlak nooit helemaal stil blijven staan.

Is tekenen voor jou eenzelfde bezigheid als skaten of surfen, waarbij je een beweging ook voortdurend moet herhalen om ze te beheersen?

“Zo heb ik er eigenlijk nog nooit naar gekeken. Ik moet alles gewoon heel vaak doen. De hele dag een skateboardtruc oefenen, urenlang in het water. En als ik een nieuw schetsboek krijg, denk ik alleen maar: het moet vol tot de laatste bladzijde.”

We lopen naar een witte container achter in de tuin, zijn atelier, de deur mag toch even open. Er ligt een groot werk op de vloer, een collage uit 2002 die hij opnieuw onderhanden neemt.

“Laat ik het zo zeggen. Ik snap de surfers niet, die de zee willen temmen.

Ik ga die golf pakken, zeggen ze dan.

Als ze vallen, slaan ze van frustratie op het water. Ik vind dat respectloos. Ge klopt niet op de zee! Net zoals ik nooit op een tekening zal kloppen als die niet wordt wat ik wil. De tekening kan er niks aan doen, net zoals de zee er niks aan kan doen.”

JOEP VOSSEBELD ♦

Als zo’n werk voortdurend in verandering is en nu, zeventien jaar later, weer onder handen wordt genomen, kan er bij jou dan nog wel iets mislukken?

Marc Claes: "De tekening kan er niks aan doen."

Het pretentieloze tekenen moest plaats maken voor serieuze productie.

Daarmee verdween zijn plezier in het werk.

“Op een dag gaf iemand me The Stormrider Surf Guide Europe, een boek met alle goede golfsurfplekken van Europa. Man, er ging een wereld voor me open! Ik ben meteen een surfboard gaan kopen en via Frankrijk langs de kust naar Portugal gereden.

Wekenlang elke dag acht uur aan één stuk in het water: peddelen, proberen staan, omvallen en weer opnieuw.

Na een maand lukte het nog steeds niet. En toen, op een middag, ging

er opeens een knop om. Het ging vanzelf. Het was niet langer ik tegen de golven, Marc tegen de zee, maar het was Marc mét de zee. Ik liet me sturen, want de zee en ik, we wilden hetzelfde.”

Op een goede avond begon het zowaar weer te kriebelen. Een kampvuur op het strand, de maan weerspiegeld in de zee, een vader die zijn zoontje aan de armen ronddraait.

Momenten om vast te leggen. Het worden inkttekeningen, gemaakt uit plezier, niet met het idee om kunst te maken. De volgende ochtend hebben slakken stukken van het tekenpapier

11

culture

zuiderlucht 9/2019

EEN CREATIEF KWANTUMBREIN Haar hoofd duldt geen grenspaaltjes.

Haar wereld is een universum waarin alles met alles samenhangt en waar ze ons met haar kunst deelgenoot van wil maken. STAN VAN HERPEN vraagt Marie van Vollenhoven naar haar drijfveren.

“Iedere kunstenaar is op zoek naar een universele beeldtaal.”

12

E

en dag na ons gesprek stuurt ze een mailtje met lezingen van Roger Penrose en Stuart Hameroff, grondleggers van de theorie over het ‘kwantumbewustzijn’. En een link naar de korte, abstracte film die ze

maakte in 2015, The Big Bang is a Slow Motion of a Quantum Bit. Op het gevaar af de hoofdmeester uit te hangen: laat die zin gerust even indalen. Marie van Vollenhoven associeert en praat met het tempo van een kwantumbrein. Waarbij wetenschap en kunst elkaar voortdurend kruisen. “Mijn projecten zijn vaak pogingen om het gat tussen die twee grootheden te dichten.”

Wil je het werk van Marie van Vollenhoven duiden, dan moet je eerst even mee de

zuiderlucht 9/2019

culture

‘Het individualisme is doorgeschoten. Er is behoefte aan nieuwe vormen van collectiviteit.’

diepte in, mee met de manier waarop zij naar de

je eigenlijk moet zien: digitale variaties op de

werkelijkheid kijkt. Een werkelijkheid waarin alles

schilderijen van Russische futuristen als Kandinsky

met alles samenhangt, een wereld van parallelle

en Malevich. Zie het ook als een abstract model van

werkelijkheden, waar micro macro is en andersom.

de werkelijkheid, als visuele wiskunde. Want een

Veel mensen zouden het chaos noemen, maar

universele beeldtaal, dat moet het ook zijn. “Daar is

Van Vollenhoven ziet een harmonisch stelsel van

toch elke kunstenaar naar op zoek?”

menselijke individuen, objecten en natuurwetten

Megalomaan? Ja, dat hoort ze al haar hele leven.

dat je gerust natuur mag noemen. Mocht dit

Marie, hou het klein, hou het simpel. Maar voor haar

bekend klinken: ja, ze ziet zichzelf als een moderne

ís dit eenvoud. Ze hield de opzet van The Infinity

Spinozist. Met haar kunst wil ze niets minder dan

Games zo simpel mogelijk. “De kern wordt gevormd

mensen het gevoel geven dat ze onderdeel zijn van

door eenvoudige, primaire abstracte vormen, dat is

dat grotere geheel, “iets voelbaar proberen te maken

niet voor niks.”

waar je met je ratio maar moeilijk bij kunt.”

Marie van Vollenhoven (Amsterdam, 1983) studeerde aan de kunstacademie in Maastricht, waar ze nog steeds woont, en zet zo ongeveer elk denkbaar medium in voor haar kunst. Ze tekent,

W

etenschappers van de Universiteit Maastricht zetten The Infinity Games inmiddels in als middel om onderzoek te doen naar de vraag

welke beelden mensen als harmonisch ervaren

schildert, filmt, fotografeert en werkt digitaal,

en welke niet. En Van Vollenhoven gebruikt het

waarbij de contrasten tussen haar kunstwerken

collectieve Gesamtkunstwerk bij kunstonderwijs

groot zijn. De figuratieve portretten van haar

op scholen, om kinderen te laten ervaren dat je met

serie Travellers, met mensen van over de hele

abstracte beelden met elkaar kunt communiceren.

wereld, verraden een geoefende tekenhand. Haar

Ook voor The Infinity Games geldt dat Van

Marie van Vollenhoven: “Ik ben een idealist, ik geloof dat we dingen kunnen veranderen.” foto Sem Shayne

een multidisciplinair maker zijn, het tekenen is haar grondslag als kunstenaar, en als persoon.

olieverfschilderijen zijn abstracte pogingen om

Vollenhoven ons als kijker en deelnemer wil laten

“Als alles wegvalt, blijft dat als laatste over.” Dat

complexe natuurkundige concepten te vangen,

ervaren wat het grotere geheel is waar we als

begon op haar zesde, liggend op de grond in de

zoals parallelle tijden en werelden. In haar meest

individueel mens onderdeel van zijn. In een wereld

woonkamer. Ze tekende met enkele lijnen een

actuele project, The Infinity Games, komen veel

waarin alles met elkaar samenhangt, kan één kleine

kalkoen en besefte: dit is mijn kalkoen, dit is hoe ik

van haar ideeën samen. Een interactief, digitaal

handeling een heel systeem in beweging brengen.

een kalkoen zie. “Als ik niet teken of schilder, word

platform, een compositiespel, waarmee gebruikers

“Ik ben een idealist, ik geloof dat we dingen kunnen

ik neerslachtig; dit is mijn taal, die moet ik blijven

online hun eigen kunstwerk creëren. En zo ook

veranderen. Maar alleen als we er middenin staan.”

voeden.”

bijdragen aan het collectieve kunstwerk dat The Infinity Games ook wil zijn.

Als mensen denken dat ze zichzelf of anderen

Ze dacht er de laatste tijd veel over na: kan ze haar

buiten dat alomvattende systeem kunnen plaatsen,

eigen authenticiteit als kunstenaar behouden als

bijvoorbeeld door uitsluiting en racisme, wordt

curator van een collectief kunstwerk als The Infinity

tekeningen van de meest basale vormen die de

ze nijdig. Voor het eerst (en het laatst) is ze deze

Games? “Dat blijkt in de praktijk geen probleem.

kunst kent: de cirkel, de driehoek en het vierkant.

ochtend, zittend in kleermakerszit op de bank in

Het concept is van mij en ik heb de beeldtaal

In een onhandige poging iets te beschrijven wat

haar atelier, even boos. “Neem de eeuwige discussie

ontwikkeld – en ik merk nu dat die taal herkenbaar

De basis van het spel wordt gevormd door digitale

over immigratie. Mensen buitensluiten, aliens van ze maken, dáármee creëer je

blijft, ook als anderen ermee aan de slag gaan.”

Ze luistert heus wel naar de mening van anderen,

problemen. Asielzoekers zijn het probleem

“maar tegelijkertijd moet ik mijn eigen weg blijven

niet, we zijn allemaal reizigers.”

gaan.” Dat zegt ze nou wel vrolijk, maar soms vindt

Het individualisme in de samenleving is

ze dat moeilijk, de dualiteiten waar elke kunstenaar

volgens haar doorgeschoten en zorgt voor

mee worstelt. Je wilt je eigen wereld bouwen en

veel onvrede. “Er is behoefte aan nieuwe

daarin leven, en tegelijkertijd wil je die wereld

vormen van collectiviteit, daar moeten

met anderen delen. Eenzaamheid? Dat is wel een

we in de kunsten ook iets mee.” Daar

ding ja, zegt ze zonder voorbehoud. “Maar ja, dat

hoort volgens haar een andere kijk op het

was vroeger ook al zo. Misschien is kunst wel mijn

kunstenaarschap bij. De moderne kunst,

manier om mee te doen.” ZL

als uitingsvorm van de particuliere emoties of inzichten van een persoon en zijn ego, is aan het veranderen. “De individuele kunstenaar maakt steeds vaker plaats voor een collectief.”

We keren terug naar de stilte van haar atelier, naar het overzichtelijke kader

Marie van Vollenhoven, The First Infinity Baby. Van 20/9 t/m 18/10 in C-TAKT in Neerpelt. marievanvollenhoven.nl

van tekening en schilderij. Ze mag dan

13

zuiderlucht 9/2019

culture

f e u i l Met bijdragen van Dieter van den Bergh en Wido Smeets.

Een wereld voor rijkelui

kinderportretten uit 2016 van Zilveren

teniet gedaan door de wat obligate keuze,

Camerawinnaar Cigdem Yuksel. Zij

van Simply Red (Money’s too Tight to

fotografeerde kinderarbeid van Syrische

Mention) via Abba (Money Money Money)

vluchtelingen in Turkse kleding- en

en Pink Floyd (Money) tot Kraantje Pappie

schoenenfabrieken. Hun situatie is even

(Euro’s).

Veel gebogen ruggen in Museum

schrijnend als meer dan honderd jaar

I’ts all for the Money. Van 2/4 t/m 29/9 in

Helmond, vooral in het eerste deel van

geleden in de fabrieken van Petrus Regout

Museum Helmond. museumhelmond.nl

de expositie It’s all for the Money, over

in Maastricht.

de noeste arbeid en de veelal schamele

Sinds eind 20e eeuw bestaat er naast

♦

beloning ervan in de 19 en een deel

de echte economie ook een virtuele

van de 20e eeuw. In de werken van

economie: die van het flitskapitaal. We

Käthe Kollwitz, Camille Pissarro, Emile

hebben er de wereldwijde financiële

Thysebaert en Kurt Peiser is het leven

crisis van 2008 aan te danken – waar

allesbehalve een pretje.

we weinig van hebben opgestoken. De

De (her)verdeling van de klassieke

virtuele economie floreert als nooit

productie­factoren natuur, arbeid en

tevoren, intussen hebben de banken

Deze zomer haalde archeoloog en

kapitaal is de kern van het marxisme. Toch

zich ook ontfermd over de grijze en

tekenaar Theo de Feyter het nieuws

is die leer, nu alsmaar minder mensen

zwarte economie en raken boven- en

met zijn tekeningen van de Syrische

beschikken over meer middelen, actueler

onderwereld steeds inniger verstrengeld.

stad Palmyra - nou ja, van wat ervan

vanwege de burgeroorlog, zoals de

e

Dode gebouwen met een ziel Werk van Marwan Rechmaoui in het Bonnefanten.

was die het in gebruik kon nemen.

Soms bleef een gebouw onvoltooid

dan ooit. De groeiende onvrede daarover

De toegenomen rijkdom leidt tot een

over is. Zijn stemmige aquarellen

34 verdiepingen hoge Burj al-Murr,

uit zich in wereldwijde migratie­golven; de

groeiend hedonisme bij de happy few en

van verruïneerde monumenten

door Rechmaoui vereeuwigd in het

onderbedeelden zijn meer dan ooit bereid

haar navolgers. Het belang van uiterlijk

vonden gretig aftrek – misschien wel

ongenaakbare Monument for the Living

tot het uiterste te gaan om hun deel op

vertoon uit zich bij jongeren in het

omdat we de foto’s van de warzones

(2002). De constructie, bedoeld als

te eisen.

nastreven van het ideale lichaam, al lijkt

langzamerhand wel hebben gezien.

kantoortoren, is te hoog om te slopen

De globalisering van de tegenstelling

dat te contrasteren met de vernietigende

Van dit kijkerscynisme kan in het

en te solide om in elkaar te zakken.

arm-rijk is een van de ondertonen in de

uitwerking daarop van hun door alcohol,

werk van Marwan Rechmaoui (1964)

Sinds het stopleggen van de bouw in de

expositie It’s all for the Money, die in vijf

seks en drugs gedomineerde levenswijze.

geen sprake zijn. Rechmaoui is een

jaren zeventig fungeerde het complex

Libanese kunstenaar van Palestijnse

als observatie- en sluipschutterspost,

chapiters laat zien hoe geld de wereld

It’s all for the Money sluit af met het

is gaan regeren, en hoe kunstenaars op

hyperrealistische schilderij The Dimensions

afkomst. Gezien die wortels lijkt

gevangenis, ondergronds munitiedepot

deze thematiek hebben gereageerd. De

of Ambiguity van Terry Rodgers. Hier geen

het niet verwonderlijk dat zijn

en, sinds kort, als wapenarsenaal.

rauwe portretten die Cor Jaring in de

gebogen ruggen en door zware arbeid

tentoonstelling Slanted Squares in het

jaren vijftig maakte in de Amsterdamse

geteisterde lichamen, maar gladde en

Bonnefantenmuseum in Maastricht voor

vervaardigde werken geeft Rechmaoui

haven lijken een tijdsbeeld. Tot je, pal

geoliede, in de gym getrainde lijven die

een groot deel uit ruïnes bestaat. Maar

de verweesde landmarks in Beiroet

ernaast, een foto ziet van Steve McCurry

zich van de ene naar de andere orgie

ook hier stuurt ons vooringenomen brein

een tweede leven – in elk geval in ons

van een Afghaanse mijnwerker uit 2002.

bewegen. In de tentoonstelling wordt ook

ons de verkeerde kant op. Bij Rechmaoui

hoofd. Maar Slanted Squares is meer

Uitbuiting is van alle tijden.

popmuziek ten gehore gebracht over

gaat het niet om oorlogsruïnes, maar

dan een aanklacht tegen een moreel

de macht van het geld. Het beoogde

om restanten van nimmer voltooide

failliete overheid. Onder Rechmaoui’s

drempelverlagende effect wordt echter

gebouwen.

handen krijgen de onaffe en verweesde

Waar de globalisering van arbeid toe kan leiden is messcherp vastgelegd in de

Beiroet, de woonplaats van

14

constructies een ziel. Mogelijk is

Rechmaoui, winnaar van de BACA, de

het zijn liefde voor de stad en haar

tweejaarlijkse Bonnefantenprijs voor

bewoners dat hij erin slaagt deze op

hedendaagse kunst, staat vol van deze

het eerste oog troosteloze sculpturen

troosteloze kolossen. Ze tekenen de

een onverwoestbaar optimisme te laten

verweesde samenleving die ze zo heeft

ademen.

achtergelaten. Soms ging de bouw te snel,

Cigdem Yuksel, Fatme Hassan (8). Uit de serie Syrische kinderarbeid.

In zijn van specie, beton, en staal

Dat gevoel, zeker de esthetiek ervan,

dan weer te langzaam, altijd ten offer aan

komt het meest tot uiting in het tien

speculatiedrift, corruptie en bureaucratie.

zuilen tellende ensemble Pillars. Geen

The Coop (2019), het meest recente

enkele constructie kan zonder de

werk dat in Maastricht wordt getoond,

onvermoeibare stutkracht van kolommen

verwijst naar een overdekte markt die

en pilaren; Rechmaoui toont ze los van

onderdak moest bieden aan 575 door

het gebouw, verweesd, deels verkruimeld.

de burgeroorlog op drift geraakte

Door de opstelling en de belichting

straatverkopers. De bouw werd stilgelegd

gebeurt iets wonderbaarlijks. Met hun

toen bleek dat er geen middenklasse meer

uitpuilend staaldraad en afbladderende

zuiderlucht 9/2019

culture

l e t o n stukken gaas krijgen de zuilen menselijke trekken, ze lijken bij elkaar steun en

Hollandse druilweer.

In een Curiosity Cloud van gloeilampen

absorberende paddenstoelen een milieuvriendelijk alternatief

van het Oostenrijkse designduo

moet bieden voor al die giftige

Mischer’Traxler fladderen replica’s van

lijkstoffen van ons. Die meteen

Rechmaoui de blik van de kijker, de

uitgestorven vlinders en net ontdekte

de vraag opwerpt hoe ver je kunt

spreekwoordelijke ‘eye of the beholder’

soortgenoten broederlijk naast elkaar.

gaan als designactivist.

toenadering te vinden.

Op vernuftige manier manipuleert

blijkt behoorlijk elastisch. Strak

Notities over het weer en een wolk

Nature, in Cube design museum

geometrische constructies als The Coop,

van vlinders zijn de licht verteerbare

Kerkrade, van 10 mei t/m 19

Monument for the Living en Spectre, op het

krenten in Nature, een even actuele

januari. cubedesignmuseum.nl

eerste oog een gigantische, ongebruikt

als ambitieuze expositie. Broodnodige

gebleven duivenkooi, krijgen de allure van

lichtpuntjes zijn het, waar je even bij uit

doorleefde poëzie.

kunt hijgen in dit wetenschappelijke woud

Slanted Squares is als een 3D-film over

van metagenomica, datavisualisaties,

♦

Onscherp en zwart-wit

Jennifer de Graaff, Waar het hoofd vol van is.

een stad van kansloze gebouwen, vol

hybridomacellen, DNA-sequenties,

mensen met wie het niet veel beter is

hoogenergetische elektronenbundels

gesteld, maar die wel beter verdienen.

en adenosinetrifosfaat. Hoogst

Te zien tot en met 8 september, in

interessant en al even urgent, maar bij

Maastricht. Aarzel niet.

museumbezoekers met niet al te veel

Vroeger, als kind, had ze er geen last

Marwan Rechmaoui, Slanted Squares.

ecologische bagage zal het soms gaan

van. De mensen namen haar zoals ze

Van 24 mei t/m 8 september in het

duizelen. Dat de expo vooral in het Engels

was. Maar toen ze ouder werd, voelde

zwart-wit. Nee, ze hebben geen kleurtje.

Bonnefantenmuseum in Maastricht.

is, helpt ook niet altijd mee.

ze de afstand groeien. Mensen zeiden

En er staan geen mensen op. Ze zijn niet

bonnefanten.nl ♦

Niks mis met dat druilweer

van haar grootvader. Het voordeel? Een analoog fotorolletje laat je maximaal 36 keer klikken, een digitale camera met geheugenkaart biedt ruimte voor vele honderden beelden.

De meeste foto’s van De Graaff zijn

dat ze zo goed Nederlands sprak. En dat

scherp, hebben een soort ‘sfumato’, een

gamen in de natuurinstallatie Walden van

ze zo goed was geïntegreerd.

techniek uit de schilderkunst: wazige, in

Tracey Fullerton, kijk door een speciale

Hoezo geïntegreerd? Jennifer de Graaff

elkaar overvloeiende omtrekken. Hoe

bril naar een oplichtende jurk die gemaakt

is geboren en getogen in Weert. Haar

dichter je bij de foto’s komt, hoe minder

is van zijderupseieren en koraal-DNA, of

biologische vader is Antilliaans, maar ze

scherp het beeld. Ze lijken de kijker op

snuif de geur op van een meer dan een

groeide op in een ‘wit’ gezin. Ja, ze heeft

afstand te willen houden . Er is één foto

eeuw geleden uitgestorven bloem.

een kleurtje, ’s zomers iets meer dan ’s

mét mensen, ze staan met de rug naar de

Nature is meer dan alleen treurnis

winters, zegt ze met een wrang lachje.

fotograaf. Het is meteen de enige foto in kleur die ze in De Annex laat zien.

Gelukkig valt er ook veel te doen. Ga

om onze natuur. Behoorlijk geestig is

Toen ze ouder werd, bleek dat kleurtje

Thomas Thwaites had er even schoon

het verhaal van de kemphaantravestiet

een steeds grotere rol te spelen. Zoals

genoeg van om verder te leven, als

die staat opgesteld in een vitrine, en

die keer bij McDonald’s, waar ze een

alles binnen”, zegt De Graaff over haar

mens dan. Hij bouwde een soort houten

stiekem ook wel dat van de necrofiele

vakantiebaantje had. Een blinde man

karakter. De titel van de blikvanger en

geitenskelet, kroop erin en dook drie

homoseksuele wilde eend, die ooit 75

begon af te geven over mensen met een

naamgever van de tentoonstelling, Waar

dagen en drie nachten onder bij een

minuten paarde met een andere woerd -

andere huidskleur. Het werd haar te veel,

het hoofd vol van is, heeft die toelichting

kudde geiten in de Zwitserse Alpen. En

die dus morsdood was.

ze vroeg een collega het even van haar

niet eens nodig. Het is een meteen

over te nemen.

na binnenkomst op groot formaat

werd nog geaccepteerd ook.

Het verhaal van de Britse ‘Goatman’

Een andere eyecatcher is het begraafpak van Rhim Lee, dat met

De tentoonstelling Waar het hoofd vol

“Ik kan mezelf moeilijk uiten. Ik houd

geprojecteerde videoanimatie met twee

kreeg, inclusief houten skelet, een

van is van Jennifer de Graaff (1988) gaat

huilende hoofden in een glas. Ze huilen en

plek in Nature, de expositie in Cube

voor een belangrijk deel over de gevolgen

huilen, het glas vult zich met tranen, tot

design museum in Kerkrade met zestig

van haar gemengde afkomst. Hoe het

het water hoger reikt dan lippen en neus.

innovatieve en duurzame natuurprojecten

probleem dat anderen daarmee hebben,

van designers die de planeet willen

ook een probleem voor haarzelf werd.

beeld van de zee, gezien vanachter vier

redden.

Hoe een door je omgeving opgedrongen

tralies, zal niemand onberoerd laten. Een

identiteit tot een isolement kan leiden.

andere video, eveneens in zwart-wit, biedt

Toen de Nederlandse waterkunstenares

De tentoonstelling in haar geboortestad

Aliki van der Kruijs een oud notitieboekje

Ook de video Jail, met een vertraagd

een parallelbeeld met het uitzicht vanuit

vond van haar opa, waarin hij iedere

is haar eerste solo sinds haar terugkeer

haar kamers in Enschede en Dublin, twee

dag het weer bijhield, begon ze met

uit Dublin, waar ze vorig jaar haar Master

steden waar Jennifer de Graaff woonde

iets soortgelijks, maar dan op textiel:

haalde aan het National College of

en waar ze naar eigen zeggen regelmatig

met behulp van regendruppels maakt

Art & Design. Sommige werken in de

heimwee naar heeft.

ze patronen op textiel dat, inclusief

presentatie herinneren aan die tijd, zoals

Jennifer de Graaff, Waar het hoofd vol

de gezeefdrukte weergegevens van

de foto’s die ze maakte in de havenstad

van is. Van 15/8 t/m 29/9, van woensdag

die dag, weer gedragen kan worden.

Cork en het nabijgelegen Cobh. Analoge

t/m zaterdag, in De Annex, Meikoel 3,

foto’s, gemaakt met een oude Panasonic

Weert.

Haar boodschap: er is niks mis met dat

Aliki van der Kruijs, Silk.

15

zuiderlucht 9/2019

Jacquardweefster, textielfabriek Diddens & Van Asten, Helmond (1960-1964) © Cas Oorthuys / Nederlands Fotomuseum

16

zuiderlucht 9/2019

OP TIMI S ME

Meisjes op klimrek Maastricht, mei 1959 © Cas Oorthuys / Nederlands Fotomuseum

Gieter, Hoogovens, IJmuiden (1957) © Cas Oorthuys / Nederlands Fotomuseum

Sapeur in de haven van Muyumba, Congo (1959) © Cas Oorthuys / Nederlands Fotomuseum

Jongeren zwemmend in de Geul bij Mechelen, z.j. © Cas Oorthuys / Nederlands Fotomuseum

in beeld

D

e als architect opgeleide Cas Oorthuys (1908-1975) werkte als grafisch vormgever tot hij, eind jaren dertig, in de fotografie belandde.

Die grafische achtergrond is zichtbaar in zijn foto’s van de iconische weg- en waterbouwwerken van de naoorlogse wederopbouw.

Maar zijn foto’s van het dagelijks bestaan, waarmee hij beroemd werd, sneed hij naar believen aan. Het verhaal dat hij wilde vertellen was belangrijker dan de artistieke waarde van zijn fotografie.

Oorthuys is vooral bekend als wederopbouwfotograaf. Zijn foto’s stralen het optimisme uit dat zo met die jaren in verband wordt gebracht - in elk geval in ons collectieve geheugen. Misschien was het wel andersom, en heeft dat optimisme zich juist door Oorthuys’ foto’s in onze hoofden genesteld.

Gemakkelijk werd het nooit, mensen fotograferen. “In al die jaren dat ik nu fotografeer, ben ik nooit het gevoel kwijtgeraakt dat je met fotograferen eigenlijk inbreuk maakt op andermans leven.” Bij zijn buitenlandse foto’s denk je die reserve te zien, in de foto’s van herrijzend Nederland niet. Vooral door de oorlog ontwikkelde Oorthuys een onwrikbaar engagement met de mensen en de omstandigheden waarin ze het, alleen of met zijn allen, moesten zien te rooien.

Cas Oorthuys – Op het netvlies.

Van 30 juni t/m 22 september in het Limburgs Museum in Venlo. limburgsmuseum.nl

17

culture

zuiderlucht 9/2019

De pijnbomen van Rome

18

zuiderlucht 9/2019

culture

Wat Mozart is voor Salzburg, is Ottorino Respighi voor Rome. Wie was die meest Romeinse componist aller tijden, vraagt OSWIN SCHNEEWEISZ zich af. En wat is er nog over van de stad uit Respighi’s befaamde Pini di Roma?

H

et is een iconisch beeld uit Fellini’s

Maar Respighi is met één been aan de verkeerde

film La dolce vita: Anita Ekberg

kant van de geschiedenis terecht gekomen.

dansend in de Trevi-fontein. Wie

Terwijl hij in zijn tijd een van de meest gespeelde

kent de scéne niet? Minder bekend

componisten was, wordt zijn werk tegenwoordig

bij het grote publiek, maar minstens

nog weinig uitgevoerd. Zijn gigantische oeuvre,

zo iconisch is Ottorino Respighi’s trilogie over

hij schreef negen opera’s, vijf balletten, een bulk

Rome: drie orkestwerken die nauw verbonden zijn

aan orkestmuziek, kamermuziek, koorwerken en

met de eeuwige stad, Fontane di Roma, Pini di Roma

liederen, is bijna volledig in de vergetelheid geraakt.

en Feste Romane.

Wat resteert is Respighi als de componist van de Rome-trilogie, over de feesten, de fonteinen en de

“De trilogie vertelt een verhaal in noten”, zegt programmeur Jos Roeden van de Philharmonie

pijnbomen van de stad.

Wat zeker niet heeft bijgedragen aan eeuwige

Zuid-Nederland, die Pini di Roma deze maand zal

erkenning was de tijdgeest. In een van haar

spelen in Eindhoven en Maastricht. “Samen met

spaarzame interviews gaat zijn vrouw, de zangeres

de Fontana di Roma, het eerste deel van de trilogie,

Elsa Olivieri-Sangiacomo, daar verder op in. “Mijn

waarin hij zich liet inspireren door de beroemde

man heeft nooit sympathieën gehad voor de

fonteinen in de stad, is dit wel het meest gespeelde

fascisten van Mussolini”, ontkende ze het beeld

werk van Respighi. Het is adembenemend mooie

dat over haar echtgenoot was ontstaan. Na afloop

muziek en ik ben benieuwd wat Jun Märkl, die

van de Tweede Wereldoorlog was Respighi bij de

bij ons debuteert als gastdirigent, daarvan gaat

Italianen in ongenade gevallen, zijn vrouw had het

maken.”

over een “linkse hetze”. Haar man werd in één adem

Ottorino Respighi (1879-1936) werd geboren in

genoemd met openlijk fascistische componisten als

Bologna. Na omzwervingen via Sint-Petersburg,

Pizzetti, Malpiero en Mascagni. Belangrijke prijzen

waar hij werkte als violist en compositieles kreeg bij

gingen aan zijn neus voorbij, zijn muziek werd niet

Rimski-Korsakov, en Berlijn, kwam hij op 34-jarige

meer uitgevoerd.

leeftijd in Rome terecht. Hij bleef er de rest van

Het was Mussolini die, vanwege de couleur locale

zijn leven wonen en groeide uit tot een van de

die de muziek ademde, zich het werk van Respighi

meest gewaardeerde componisten van zijn tijd.

toeëigende voor propagandadoeleinden. De

Dankzij de steun van grote dirigenten als Toscanini,

verering was echter niet wederzijds. Respighi heeft

Koussevitsky en Reiner en zijn vriendschap met zijn

de fascisten nooit gesteund, noch heeft hij ooit een

leermeester Rimski-Korsakov belandde zijn muziek

werk opgedragen aan de Duce. Toch bleef zijn naam

op alle grote wereldpodia.

besmet. Zijn weduwe kon niemand vinden die zijn

Respighi’s werk zou je gematigd modern kunnen noemen. Een criticus sprak ooit van “nieuwe oude

biografie wilde schrijven.

Ook in muzikaal opzicht bleef hij een buiten­

muziek”, want Respighi was een groot bewonderaar

beentje. In een tijd dat iedere componist met een

van oude Italiaanse componisten. Hij orkestreerde

beetje Italiaans DNA opera’s schreef, wijdde hij zich

werken van Monteverdi, Tartini en Vivaldi en

voornamelijk aan symfonische muziek. Muziek

schreef pastiche-achtige composities, zoals de

waarin je de hartslag van de stad hoort: de drukte,

Antiche arie e danze (1917-19), het Concerto gregoriano

de gekte, de levendigheid, de gepassioneerdheid en,

(1921) en het Concerto in modo misolidio (1925).

bovenal, het gewicht van de geschiedenis.

19

75 jaar vrijheid

Rome, de Eeuwige Stad

Een muzikaal eerbetoon aan onze bevrijders

Respighi als muzikale reisleider

Mahler zo 15 sep – 15.00 u Amerikaanse begraafplaats Margraten di 17 sep – 20.15 u Muziekgebouw Eindhoven

Ravel / Dutilleux / R. Strauss / Respighi vr 27 sep – 20.00 u Theater aan het Vrijthof Maastricht za 28 sep – 20.15 u Muziekgebouw Eindhoven

Meer info en kaarten: philharmoniezuidnederland.nl

THEATER / DANS / FAMILIE / COMEDY / CONCERT / EXPO / LEZING Herman van Veen / Brigitte Kaandorp / Kapitein Winokio / De Koe & Lineke Rijxman / Axelle Red / Anne Teresa De Keersmaeker & Rosas / Natalia & Jef Neve / De Domijnen presenteert / Michiel Vos / Tom Lanoye / Koen De Sutter & NTGent / Yevgueni / de Roovers / Beeldsmederij De Maan / Compagnie Cecilia / Khalid Benhaddou & Erhan Demirci / GN/MC Guy Nader | Maria Campos / Sprookjes enzo / Alexander Vantournhout / De Kolonie MT / Novastar / Kommil Foo / Lode Vanlessen & Gido Vanlessen / Theater FroeFroe / LAZARUS & Robbin Rooze / Zuidpool / Het Nieuwstedelijk / Javier Guzman / Collectief dOFt / Dobet Gnahoré / Jaap Van der Wal en veel anderen!

Het klassiek programma telt 26 concerten met o.a. Marietta Petkova / Graindelavoix / Hagen Quarett / Duo Vermeulen-Verpoest / Ratas del viejo Mundo / Spiegel Strijkkwartet / Kugoni Trio / Jerusalem Quartet / Bach@Leut9 & Pieter Wispelwey / BL!NDMAN [sax] / Busch Trio / Ilse Eerens / Jeroen Berwaerts & Peter Jeurissen / Beethoven2020 - Hamlet Piano Trio / Melnikov & Friends / Scherzi Musicali / Rusquartet / Modigliani Quartet.

Een klassiek abonnement kost 280 euro voor 26 concerten en 2 lezingen (Jan Caeyers en Dirk De Wachter). De fascinerende dansvoorstelling van GN/MC Guy Nader | Maria Campos is een extra bonus.

Tickets & info: www.ccmaasmechelen.be / info@ccmaasmechelen.be

advertentie

FANTASTISCH GETEKEND

zuiderlucht 9/2019

culture

EXPOSITIE VAN BIJZONDERE TEKENTALENTEN Stefan Bleekrode, Siemen Dijkstra en Gregor Kalus

Officiële opening 8 september 15 uur Openingsweekend 7 en 8 september van 13 tot 18 uur.

Hij was Mussolini’s favoriete componist, de verering was echter niet wederzijds.

Expositie t/m 10 november donderdags 13 - 20 u vrijdags 13 - 18 u e e 1 en 3 zondag 13 - 18 u of welkom op afspraak!

T. +31 (0)6 57 39 57 24 Holsberg 81A, Urmond galeriejoli.nl of Facebook

© Jacqueline van Bergeijk

Van 8 september t/m 29 december 2019 Expositie in Museum de Kantfabriek Horst, Noord-Limburg

Jun Märkl staat op de bok bij Pini di Roma door de Philharmonie Zuid-Nederland.

‘10’(3)

“Ik heb een bijzondere band met dit

gelegd van wat we tegenwoordig in de bioscoop

‘Van object naar verzameling van verzameling naar object’

stuk”, zegt Roger Niese, klarinettist van

horen. Hij kon schilderen met muziek.”

www.museumdekantfabriek.nl

was 19 toen we met de harmonie naar

deze muziek? “Persoonlijk vind ik zijn Fontane di

een concours in Italië gingen, op het

Roma een Romeinser werk”, zegt Andrea Vreede,

repertoire stond een bewerking van Pini

Vaticaan-correspondent en Italië-kenner. “Daar

di Roma. Ik herinner mij die uitvoering

klatert het water en voel je de frisheid door de

als de dag van gisteren, ik mocht de

noten heen. Wat dat betreft is het wel enigszins

klarinetsolo in het derde deel doen.

vergelijkbaar met de derde akte van Puccini’s opera

Dat is zo’n mooie passage: een intiem

Tosca. Daarin ontwaakt de stad uit haar slaap bij

contrast met de bombast van het vierde

het geluid van de vele kerkklokken. Je hoeft maar

deel. Daar kun je als klarinettist echt

bij het ochtendgloren door Rome te lopen om

schitteren; niet door heel hard, maar

te horen hoe waarheidsgetrouw dat is. Ik vind

juist heel zacht en kwetsbaar te spelen.”

de Pini di Roma qua muziek ook erg mooi. Maar

Park Lourdeskapelberg Genk

de Philharmonie Zuid-Nederland. “Ik

D

Hoe ervaart iemand die elke steeg in de stad kent

wellicht heb ik een iets te prozaïsche natuur om

e orkestversie leerde Niese

het geluid van de eeuwenoude, door de antieke

later kennen. “Het is een

Romeinen geïmporteerde parasoldennen te kunnen

superleuk stuk om te spelen:

herkennen in Respighi’s klanken. Ik herken de

niet te lang, niet te moeilijk en

vrolijke vogelzang in de partituur, maar mis dan

je kunt er al je creativiteit en muzikaliteit

weer het zomerse getjirp van de krekels, een geluid

in kwijt. Het eerste deel is sprankelend.

dat voor mij onlosmakelijk verbonden is met de de

Daar hoor je de kinderen in de Villa

parken van Rome.”

Borghese liedjes zingen als Giro giro

Er is te veel veranderd sinds de tijd van

tondo. Het tweede deel is zo duister als

Respighi, zegt Vreede. “In de Villa Borghese lopen

de catacomben onder de stad.” Het derde

tegenwoordig joggers hun rondjes, en zitten

deel, met de klarinetsolo, is het mees

kinderen met oortjes in op hun smartphone te

poëtische, met zelfs de geluidsopname

kijken. En bij Giro girotondo denken de mensen niet

van een nachtegaal. Niese: “In het vierde

meer aan een kinderliedje, maar aan de inmiddels

deel hoor je hoe de Romeinse legioenen

ook weer verdwenen protestbeweging tegen

met veel trompetgeschal over de Via

Berlusconi’s regering.” ZL

Appia de stad uittrekken.”

Niese vergelijkt het stuk wel eens met de filmmuziek van John Williams. “Door zijn muzikale verbeeldingskracht staat Williams’ aanpak dicht bij wat Respighi al aan het begin van de vorige eeuw deed.

Je zou kunnen zeggen dat hij, samen met

Ottorino Respighi, Pini di Roma. Uitgevoerd door de Philharmonie Zuid-Nederland o.l.v.

Jun Märkl. Op 27/9 in Maastricht, op 28/9 in Eindhoven. philharmoniezuidnederland.nl

Gustav Holst The Planets de basis heeft

21

culture

Bill Perlmutter, Messerschmidt Kabinenroller, Augsburg, Duitsland 1955

zuiderlucht 9/2019

Europa anno 1955

Tijdens zijn ‘tour of duty’ in Europa fotografeerde Bill Perlmutter er midden jaren vijftig lustig op los. Zijn beste foto’s zijn nu te zien ik Aken. WIDO SMEETS werd vooral geraakt door de rijpheid van zijn werk. “Ik wil niet dat het publiek last krijgt van die glazige blik, ook wel bekend als kijkers-burn-out.”

22

zuiderlucht 9/2019

culture

worden getoond. Het is een afgewogen selectie in Centre Charlemagne, het Akense stadsmuseum, van tachtig foto’s, sober gepresenteerd, met weinig tekst. Ze hebben ook geen toelichting nodig.

Perlmutter werkte voor militaire bladen, hij heeft zonder twijfel tientallen rolletjes volgeschoten met militaria. Hij heeft ze allemaal buiten de expositie gehouden. Niet alleen omdat hij bang was voor overdaad, een bekend euvel bij fotoexposities waardoor het publiek last krijgt, aldus Perlmutter, van “die glazige blik, ook wel bekend als kijkers-burn-out”.

Zijn fotografische interesse lag niet bij de grote, maar bij de kleine geschiedenis. Bij de mensen in hun dagelijkse beslommeringen of wanneer ze er even aan waren ontsnapt. Die benadering kwam niet uit de lucht vallen. De jaren vijftig waren gouden jaren voor de fotojournalistiek. Bladen als Fortune, Life, Paris Match en Vogue stuurden fotografen op pad die zich lieten inspireren door de documentairefotografie van Walker Evans en Dorothea Lange, eind jaren dertig op het verpauperde platteland in het zuiden van de VS. Hun reportages, in wezen een aanklacht tegen

Bill Perlmutter, Politieman, Madrid 1956

N

falend overheidsbeleid, trokken veel aandacht.

In de jaren vijftig kende Europa de opkomst van

ooit eerder was Bill Perlmutter

de humanistische fotografie, met bewierookte

buiten de VS geweest toen

fotografen als Henri Cartier-Bresson, Robert

hij in 1954 als dienstplichtig

Doisneau en Robert Capa. Ook in Nederland raakte

militair naar Europa kwam. Als

die aanpak, met fotografen als Cas Oorthuys, Ed

legerfotograaf reisde hij twee jaar

van der Elsken en Emmy Andriesse, in zwang. De

rond om in beeld te brengen hoe het oude continent

humanistische fotografie was minder ‘zwaar’ dan

het ervan afbracht, in de wederopbouw na de

die van Evans en zijn geestverwanten; de foto’s

Tweede Wereldoorlog.

over mensen in hun alledaagse bestaan waren niet belerend, maar verhalend. Liefst met een

De in New York geboren en opgegroeide Perlmutter

optimistische toon, daaraan was in de jaren na de

(1932) had drie helden: president Franklin D.

oorlog grote nood.

Roosevelt, burgemeester Fiorello La Guardia van

Het was in die periode dat de jonge militair Bill

New York en Winston Churchill, “de man die de

Perlmutter werd ingescheept naar Europa, waar de

Westerse beschaving redde.”

VS de belangrijkste geallieerde bezettingsmacht

Met de laatste stond hij in 1956 oog in oog,

waren. Toen hij in januari 1955 in Bremerhaven

in Hohne, op de vlakbij het voormalige

aan wal ging, was in het MoMA in New York net A

concentratiekamp Bergen-Belsen gelegen Britse

Family of Man geopend, een tentoonstelling met

militaire basis. Hij fotografeerde de in een cabrio-

en over de humanistische fotografie. Perlmutter

limousine voorbij zoevende Churchill, maar was

was enthousiast. “De straten werden een podium”,

onzeker over het resultaat. Even later probeerde

schrijft hij in de catalogus van Through a Soldier’s

hij het opnieuw, toen de oorlogspremier in de

Lens, “de mensen acteurs in een voortdurend

auto stapte. Nu was hij te laat. Bij het zien van

veranderend, fascinerend theater van de

de teleurstelling op Perlmutters gezicht, stapte

werkelijkheid.”

Churchill uit en poseerde speciaal voor hem, leunend op zijn stok.

Dat was fotograferen. Dat wilde hij ook.

Perlmutters statement is opvallend omdat hij ten

De foto van Churchill maakt geen deel uit van de

tijde van A Family of Man in Europa was. Hij kan de

expositie Europe in the Fifties. Through a Soldier’s Lens

tentoonstelling onmogelijk hebben gezien. “Klopt”,

in Aken, waar foto’s van Perlmutters ‘tour of duty’

laat de inmiddels 87-jarige fotograaf desgevraagd

23

culture

zuiderlucht 9/2019

‘De straten werden een podium, de mensen acteurs in een voortdurend veranderend theater van de werkelijkheid.’ weten vanuit zijn woonplaats New York. “De expositie was inderdaad voorbij toen ik in 1956 terugkeerde in de VS. Mijn verwijzing betreft een boek over de tentoonstelling dat ik begin 1955 in Duitsland had gekocht.”

A Family of Man was niet zomaar een tentoon­ stelling. Na New York reisde de expositie jarenlang over de wereld; met ruim negen miljoen bezoekers is ze nog steeds de best bezochte fotopresentatie ooit. Het publiek heeft zich nooit wat aangetrokken van de kritiek op de humanistische fotografie, die te sentimenteel en te romantiserend zou zijn.

Van die tegengeluiden had Perlmutter geen weet toen hij met zijn Family of Man-boek onder de arm door Europa trok. Zeker, er staan lachende mensen op zijn foto’s, die ook ontroeren. Maar sentimenteel zijn ze nergens.

Ook het wat opgelegde optimisme van Cas Oorthuys is hem vreemd.

Evenmin zijn Perlmutters foto’s een aanklacht - dat had gezien zijn positie ook niet gekund - , maar hij kijkt nergens weg.

De Hitler-lookalikes in Duitsland, de bittere armoede in een Portugees vissersdorp, halfnaakte kinderen in een zigeunerdorp In Spanje, de gebogen ruggen van gedrilde arbeiders in Italië: de foto’s getuigen van veel vakmanschap, ze geven een indringend tijdsbeeld, ze zijn empathisch, en

Bill Perlmutter, G.I. Cigarettes, Duitsland 1955

recht-voor-zijn-raap.

Perlmutter heeft een opmerkzaam oog voor de vruchten van de wederopbouw en

cameravoering op ooghoogte, soms met telelens,

mensen in middeleeuws ogende omstandigheden

het langzaam terugkerende zelfvertrouwen

als een zorgvuldige gerichte geweerloop. De

leven. Hier is geen sprake van economische groei

bij de Europeanen. In Augsburg fotografeert

combinatie van verlaagd perspectief, de minder

en het daarmee gepaard gaande optimisme.

hij een Messerschmidt Kabinenroller, een

opdringerige werkwijze en de vierkante kadrering

Perlmutter fotografeert sappelende winkeliers,

auto op drie wielen, als heraut van het zich

levert vaak intiemere fotografie op.

werkloze vissers op een leeg strand, een op Franco

aandienende Wirtschafstwunder. Bij de entree

‘Fussballbegeisterte nicht nach Moskou’ kopt

I

lijkende oude politieman met wie overduidelijk

noemen. In de democratische geregeerde landen

verhalend, zorgvuldig balancerend tussen

de Abendpost in de tas van een pijprokende

Duitsland, Frankrijk en Italië neemt de nieuwe

nabijheid en afstand – met een oeuvre dat in al

krantenverkoper. De Koude Oorlog, die het

welvaart bezit van het straatbeeld: mannen

zijn gelaagdheid recht doet aan zijn tijd. Het meest

continent dertig jaar lang in tweeën zou

pronken met glimmende auto’s, modieus geklede

frapperende is de rijpheid van zijn werk. Je zou

scheuren, was in aantocht.

vrouwen flaneren langs goed gevulde winkels,

bijna vergeten dat deze foto’s zijn gemaakt door

op de terrasjes zitten flirtende paartjes, de

een knaap van amper 23 jaar oud. ZL

van een bioscoop fotografeert hij goed geklede meisjes, op de poster prijkt de film Der 20. Juli.

Das Attentat auf Hitler. Ook in het alledaagse leven is de geschiedenis nooit ver weg.

Zoals veel van zijn collega’s in die tijd

n ruim anderhalf jaar deed Perlmutter

niet te spotten valt, sjofel geklede rekruten op een

vijf landen aan. Door zijn lens zien we

verder leeg kerkplein.

een ‘Europa van twee snelheden’ zouden

werkte Perlmutter met een 6 x 6 Rolleiflex, een

bioscopen pronken met premièrefilms. We zien

‘buikcamera’ met twee objectieven, waarvan

dagjesmensen, voorbodes van het massatoerisme

een voor de belichting. De inkijk zit aan de

dat in de navolgende decennia om zich heen zou

bovenkant, het perspectief is op navelhoogte.

grijpen.

De werkwijze van de fotograaf komt minder intimiderend over dan de traditionele

24

In alle opzichten was Bill Perlmutter een

de contouren van wat we tegenwoordig

Hoe anders is het in Spanje en Portugal, midden jaren vijftig nog strak geleide dictaturen waar

moderne, humanistische fotograaf - empathisch,

Bill Perlmutter – Europe in the Fifties.

Through a Soldier’s Lens. Van 15/6 t/m 22/9 in Centre Charlemagne in Aken.

zuiderlucht 9/2019

daria

Souvenir

E

<Aan het eind van de avond had ik een bord inktvis op en vroeg Josip wat ik op mijn schelp wilde hebben.>

r zijn niet veel dingen waar ik een moord voor zou doen, maar een koelkastmagneet komt aardig in de buurt. Sinds ik een jaar of tien geleden de wereld begon te ontdekken, neem ik er uit iedere bijzondere plek eentje mee. Voor mijn moeder, uiteraard. Zij heeft inmiddels een veertigtal van deze sympathieke gedrochten op haar radiator hangen. Mea maxima culpa als dat ding op een dag een gat in de muur achterlaat.

Maar omdat het brengen van de magneten een van die kleine maar onmisbare rituelen van onze familie is geworden, zullen we die radiator volhangen tot de hele wereld ons magnetisch veld is.

Het bemachtigen van deze onzinsouvenirs heeft veel van mijn vakanties een onverwachte wending gegeven. Op heldere momenten ging ik op de eerste dag al naar een lokale markt om de belangrijkste vakantietaak meteen van mijn lijstje te kunnen strepen. Op de meeste reizen trof ik mezelf echter op de nacht voor vertrek rondrennend aan op een boulevard, in totale wanhoop op zoek naar een tabakswinkel met hopelijk nog een hoekje vol afgebladderde koelkastmagneten uit 1993. Maar ik moet en zal te allen tijde naar mijn moeder terugkeren met een overprijsd trofeetje van mijn avonturen.

In Cannes verloor ik tijdens mijn zoektocht mijn vriend uit het oog, kwam in een angstaanjagende vuurwerkshow terecht (#warchild), en vond hem twee uur en een parkeerboete later terug bij de auto. We hebben de hele terugreis geen woord meer tegen elkaar gezegd, maar de keramische frutsel zat in elk geval veilig in m’n zak.

Het beste verhaal verzamelde ik echter aan de Kroatische kust. Waar ik alle zomers van mijn jeugd heb doorgebracht, maar pas op latere leeftijd bedacht dat ergens tussen de uit steen gehouwen ankers, bootjes en klokken met ezels erop, ook een magneet te vinden moest zijn. Een nieuwe missie op bekend terrein. Mijn nichtje vertelde me over een pensionado die zelf opgedoken schelpen beschildert in een dorpje verderop. Na een korte autorit stond ik voor zijn winkeltje. De oudere dame achter de kassa wilde niet gestoord worden tijdens haar Turkse televisieserie (Elif stond op het punt haar man te verraden) en dirigeerde me met haar waaier naar het dakterras. Haar echtgenoot was net begonnen aan zijn middagborrel.

“Odakle si ti?”

“Amsterdam, meneer.”

En voor ik het wist stond er een tweede glas op tafel. Terwijl mijn keel langzaam wegbrandde, deelde hij zijn levensverhaal met me. De herinneringen aan zijn studententijd werden vergezeld door droge worst en schapenkaas. De herinneringen aan de oorlog werden weggespoeld met een tweede rondje rakija. Er waren druiven, nectarines en watermeloen. Aan het eind van de middag zat ik op een vissersbootje met een harpoen in mijn hand. Aan het eind van de avond had ik een bord inktvis op en vroeg Josip wat ik op mijn schelp wilde hebben. Met een minuscuul penseeltje tekende hij zijn bootje na op een kalme zee. Hij plakte een magneetje aan de achterkant. We aten vijgen als dessert.

Een paar weken later stond ik in mijn moeders keuken. Ik vertelde haar over Josip, Zlata, Elif en de harpoen. Maakte het krantenpapier voorzichtig open. Voelde wat korrels in mijn hand. De schelp kwam in drie stukken uit de verpakking.

DARIA BUKVIĆ

25

design

zuiderlucht 9/2019

S T R A AT K U N S T Tattoos sieren niet alleen het menselijk lichaam, ook het centrum van Tongeren is er deze weken mee behangen. LEON VERDONSCHOT legt uit hoe de zwarte kunst van de achterbuurt de afgelopen decennia mainstream is geworden. â&#x20AC;&#x153;Het is ijdelheid. Waarom zou je daar zo moeilijk over doen?â&#x20AC;?

26

zuiderlucht 9/2019

design

O

p een hoek van de Kielenstaat, op de gevel van het Gallo-Romeins Museum in Tongeren, doemt een enorme foto op van een grijze man: forse bakkebaarden, een ferme

hoefijzersnor, ontbloot bovenlijf, armen over elkaar, stevig beringde vingers, de linkerarm vol tatoeages van Vikingen. De bovenste, met grote snor, de blik strak richting horizon, lijkt op hemzelf. Hij is de jongste niet meer, net zo min als zijn tattoos die al heel wat jaren met hem mee gaan.

De foto komt onaangekondigd, zonder duiding of uitleg, meters hoog als sticker vastgeplakt op een gevel. Het is een van de twaalf foto’s van fotograaf Luc Daelemans, op dit moment te zien in het centrum van Tongeren, als onderdeel van de expositie Old Faces, New Skin.

De aandacht voor tattoos komt niet uit de lucht vallen. “Tattookunst is even uniek als onderschat” luidt de beginzin van de inleiding van kunsthistoricus Paul Faber, oud-conservator van het Tropenmuseum in Amsterdam, in Henk Schiffmachers standaardwerk Lexicon der tatoeages.

Verderop benadrukt Faber het unieke van het metier. De kunstenaar bewerkt een doek dat heel bijzonder is: het ademt. “Het is leer, maar levend leer, met bloed en zenuwen en haar en klieren en pigment. Dit doek zit nooit strak, maar plooit, draait, trilt en ademt.”

Dat is altijd het bijzondere aan tatoeages geweest, vrijwel overal ter wereld ook. Toen de eerste Engelse kolonisten rond 1780 in de omgeving van het latere Nashville arriveerden, ontmoetten ze daar de volgetatoeëerde Cherokee-indianen. Ook de christelijke evangelist Paulus, voormalig Romeins soldaat, zou volgens sommige interpretaties van zijn brief aan de Galaten getatoeëerd zijn.

Toch wringt er inmiddels iets aan die woorden van Paul Faber. Hoe bijzonder en uniek zijn tattoos, en de mensen die hen dragen?

In 2015 maakte ik met cameraman Rob Hodselmans de documentaire Lijfspreuk, over “de schoonheid en troost van tattoos”. Ik wilde bijzondere mensen in beeld brengen en aan het woord laten. Mensen die uitlegden waarom tattoos veel te maken kunnen hebben met zingeving, esthetiek of beide. Mijn eigen vaste tatoeëerder, Eindhovenaar Darko Groenhagen, haalt in de film instemmend een krantenkop over tattoos aan: “De zwarte kunst van de achterbuurt.” Klopt wel, zegt Darko in Lijfspreuk: “Ook in de onderbuik van de samenleving leven waarden die vertaald moeten worden in plaatjes. En vaak gaan die over basale

Het centrum van Tongeren is behangen met tattoo-foto's. foto Zuiderlucht

27

Rondleidingen Gouvernement aan de Maas Hoogtepunten van de kunstcollectie en het Verdrag van Maastricht Informatie en reservering: 043 389 7777, servicedesk@prvlimburg.nl

E X P O S I T IE IN HE T K A D ER VA N 75 J A A R B E V R I J D IN G L IMB U R G .NL

Herinneringen van joodse onderduikkinderen in Limburg

75 JAAR LATER

13 S E P T E M B E R T/ M 24 D E C E M B E R 2019 O P ENIN G D O ND ER D A G 12 S EP T EMB ER 2019 O M 17 U U R D O O R G O U V ER NE U R T HEO B O V EN S Gouvernement aan de Maas â&#x20AC;&#x201C; centrale hal Limburglaan 10, Maastricht Geopend op werkdagen van 9 â&#x20AC;&#x201C; 18 uur Gesloten tijdens weekenden Toegang gratis

zuiderlucht 9/2019

design

‘Een man op het strand zonder tatoeages, die vind ik nu stoer.’

waarden. Liefde, dood, monsters.”

In de documentaire volgden we Darko, samen met een klant wiens lijf hij grotendeels heeft volgeïnkt: schrijver Mark Verver. Hij heeft zó veel tatoeages dat hij praat over “witte vlekken” om zijn inktloze huid te duiden. Omdat hij er zoveel heeft, heeft Verver gekozen voor een thema dat ze met elkaar verbindt: goed en kwaad. Zijn tattoos, wil hij maar zeggen, dragen zijn waarden uit.

Schrijver Henk van Straten, een van de andere hoofdpersonen van Lijfspreuk, heeft juist niets op met dat geven van betekenis aan tattoos: “Het is ijdelheid. Waarom zou je daar zo moeilijk over doen? Je kamt toch ook je haren omdat je ijdel bent? All is vanity – accepteer dat. Het is lichaamsversiering; hoe kan dát geen ijdelheid zijn?”

Spijt heeft Van Straten, wiens tattoos reiken tot nek en handen, niet, maar “types als David Beckham” hebben er wel voor gezorgd dat tattoos nu “hip en trendy” zijn. Dat had hij nooit vermoed toen hij “met mijn adolescente ‘fuck

foto Luc Daelemans

the world’-attitude’ zei dat ik er nooit spijt van zou krijgen.”

portretten en 3D-effecten langskomen die jaren

tweeling, inmiddels twee jaar oud, later zal

Tegenwoordig ziet Van Straten nog wel eens

geleden niet voor mogelijk zouden zijn gehouden.

ontkomen aan de tattootrend. Hij liet daarin zowel

een man op het strand lopen zonder tatoeages

Grappig genoeg wordt het effect veroorzaakt door

Henk van Straten als Henk Schiffmacher aan het

(“Met dus helemáál niks!”) en denkt hij tot zijn

diezelfde social media waar ik die portretten op

woord. Schiffmacher zegt dat eind jaren zeventig

eigen verbazing: “Dié vind ik nu stoer.” Wil je

voorbij zien komen; zoals het delen van kennis op

wereldwijd maximaal 400 serieuze tatoeëerders

je tegenwoordig echt onderscheiden, stelt Van

Wikipedia leidt tot een lagere informatiedrempel,

waren. Nu heeft alleen Amsterdam al meer dan 500

Straten vast, neem dan géén tatoeage. Niet

biedt het Instagram-arsenaal van technisch

tattooshops - plus, voor wie zelfs de goedkoopste

getatoeëerd is het nieuwe getatoeëerd.

hoogstaande tattookunst wereldwijd inspiratie aan

shop nog te duur is, een onbekend aantal

jonge tatoeëerders. En niet alleen jonge: ook Darko,

thuisprikkers. En bij het gros van die shops worden

e ergernis over en afkeer van slechte

afgestudeerd aan de kunstacademie en met vele

dezelfde tattoos gezet. Schiffmacher: “Komen ze met

tattoos is er altijd geweest. In zijn Lexicon

jaren ervaring als tatoeëerder, leert elke keer weer

Pinterest aanzetten, dan weet je het al. Niet weer

der tatoeages schrijft Schiffmacher al met

bij als hij zijn Instagram-account opent.

een kompas met twee roosjes, godverdomme.”

D

leesbaar leedvermaak: “Het is absoluut geen

Dat je die toename van kwaliteit en originaliteit

Bijna vijf jaar na de Lijfspreuk-documentaire denkt

geheim dat in sommige tattooshops tekens

op straat en op tv niet meteen onderkent, is logisch.

Henk van Straten dat het kantelpunt nabij is. Maar,

aan de wand hangen die gekopieerd zijn van

Tatoeages hebben altijd iets volks gehad, en hebben

zegt hij, eerst loopt het nog even verder uit de hand.

menu’s in Chinese afhaalrestaurants, en van

dat ook grotendeels gehouden. De meeste mensen

“Veel rappers in Amerika hebben hun gezicht vol

totaal andere betekenissen zijn voorzien. Er

van mijn kickboksclub hebben tatoeages, bij een

plaatjes. Dat gaat mainstream worden, dat wordt de

lopen dus mensen rond met loempia’s, foe yong

gemiddelde voetbalclub zal dat niet anders zijn

piek - waarna de daling inzet.”

hai of wat voor gerecht dan ook op hun arm,

– wellicht is het beeld op de tennisbaan en het

ervan overtuigd dat het gaat om iets groots, iets

hockeyveld anders. Daar is de ‘achterbuurt’ van

daling van de snelle toename. Mínder tattoos zullen

machtigs of hun eigen naam.”

Darko te ver vandaan. Een volkse smaak is nou

er niet meer komen. Hoe mainstream tattoos ook

Die daling komt er, ongetwijfeld, ooit. Althans, een

eenmaal niet per se hetzelfde als een verfijnde

zijn geworden, de consequentie van een doek van

lelijke en slechte tattoos bijgekomen. De reden

smaak. Dat is in de popmuziek niet zo, in de

lévend leer is nog steeds onverbiddelijk: wat erop

is simpel: er zijn intussen extreem veel mensen

filmkunst niet, en in de tattookunst evenmin.

wordt gezet, blijft erop. ZL

Er zijn in de loop der jaren alleen maar meer

met tattoos. Laat er de wetten van de statistiek op los, en je krijgt extreem veel lelijke tattoos.

Toch is dat maar één kant van het verhaal.

Tegenover elke verpletterend strakke of originele tattoo die ik op Instagram of in TATOOISM magazine zie langskomen, zie ik op straat weer tien

Ik volg op instagram veel tatoeëerders die tot

uitgelopen blauwe vlekken van beunhaasniveau.

de internationale top horen, en het gemiddeld

In zijn Parool-rubriek De eeuw van mijn dochters

niveau van tatoeages blijft maar stijgen. Ik zie

vroeg Art Rooijakkers zich onlangs af of zijn

Old Face, New Skin. Van 26/7 t/m 27/10 in de binnenstad van Tongeren. moment.tongeren.be

29

edits

zuiderlucht 9/2019

De voorkeur van...

Bart Smout Blendr & Filtr NIEUWKOMERS (EN VROUWEN) _ “’De geschiedenis van joden en christenen loopt niet helemáál parallel. Eeuwenlang hebben de christenen de joden buitengesloten en verdreven. In de vorige eeuw is het bijna gelukt om het Joodse volk uit te roeien. (…) Waar de ‘joods-christelijke beschaving’ wordt verdedigd, heerst angst voor nieuwkomers (en vrouwen) die hier de boel willen overnemen.”

Een hippiehond die Beethoven speelt op viool

KRUISJE AF _ “Mensen die een publiek ambt uitoefenen, zoals

H

al twintig jaar fan van een en dezelfde

van het bestaan zo haarfijn wordt

rechters of leraren, horen neutraal te zijn. Als een leraar een kruisje

band. Enige monomanie is Bart Smout

neergezet. Het verhaal gaat over

draagt, moet hij mij geen les geven over democratie. Dan zou ik hem

niet vreemd. “Als ik muziek opzet

een man die op een zinderend hete

vragen om dat kruisje af te nemen. Idem voor hoofddoek.”

tijdens het schrijven, dan is het dit.”

zomerdag – de hitte is een soort

Aleid Truijens over de ‘joods-christelijke beschaving’ als bron van inspiratie voor de samenwerking conservatief-christelijken en Thierry Baudet.

Duits-Syrische hoogleraar Bassam Tibi pleit voor een Europese ‘Leitkultur’ op alle fronten.

ij kan eindeloos animaties

eenvoudig en tegelijkertijd krachtig

blijven kijken, zijn favoriete

is in taalgebruik. Het is ook het eerste

boek lezen en herlezen en is

boek dat ik las waarin de absurditeit

muziek_ “Sinds de jaren negentig

tweede hoofdpersoon – op het strand een andere man doodschiet.

ben ik een enorme fan van Earth, een

Zomaar. Hij moet zich voor die daad

REUZEFIJN _ “Als je weet wat iedereen doet, kun je de misdaad

Amerikaanse band die voornamelijk uit

verantwoorden maar komt niet tot een

uitroeien, het betalingsverkeer tot ver achter de komma in de gaten

gitarist Dylan Carlson bestaat. Ik ben

zinnig antwoord. Ik vond dat echt een

houden, rekeningrijden perfectioneren, je ijskast op afstand aan- en

een trouwe bezoeker van platenzaak

eye-opener. We leven in een wereld die

uitzetten, razendsnel een zieke opereren en nog veel meer. Ik geef toe:

Sounds in Tilburg en daar heb ik hem

logische verklaringen vraagt voor alles

dat is allemaal reuzefijn. Maar voor mij hoeft het even niet.”

ontdekt. Instrumentale muziek, een

wat wij doen maar die je niet altijd kunt

Max Pam zegt zijn abonnement bij KPN op vanwege diens banden met het

beetje zoals Ennio Morricone, maar

geven. Het geeft ook het onvermogen

Chinese telecombedrijf Huawei.

dan met een hoofdrol voor Carlsons

van onze moderne tijd weer om met

gitaar. Als ik muziek opzet tijdens

het noodlot om te gaan. Alles moet

HAMBURGERTENT _ “Goed gemaakt, denk ik dan, maar wat doet

het schrijven, dan is het dit, heel

controleerbaar en beheersbaar zijn.”

het écht met mij? Waarom is het alleen leuk of entertainend en heeft

monomaan op repeat.”

het niet meer impact? Ik vergelijk dat soort theater graag met een

“Het album Galibier van Mathijs

“Mijn nieuwe boek speelt ook met deze thema’s. Een monstertruck raakt

hamburgertent. Daar weet je precies wat je krijgt en lekker vindt.”

Leeuwis vind ik ook prachtig. Hij zat

tijdens een demonstratie van koers

Lucas De Man ergert zich aan de vlakheid van veel eigentijds theater.

eerst in het genre singer-songwriter,

en rijdt vijf toeschouwers dood. Een

kocht op een dag een pedal-steel

defect in de remmen, blijkt later.

SLACHTOFFERSCHAP _ “Ook de boodschap van #MeToo is

gitaar en gooide het roer radicaal om.

Daarmee is de zaak af, denk je dan.

niet altijd duidelijk. Daardoor is er een onnodige spanning tussen

Moedig vind ik dat. Mathijs laat zich

Maar zo simpel ligt het niet.”

de seksen ontstaan. (…) Mannen en vrouwen moeten beste vrienden

inspireren door de lange wielertochten

blijven, zeker in tijden waarin extreem-rechts oprukt.”

die hij maakt. Ieder nummer is een

film_ “Ik was behoorlijk onder

Karin Hanssen over haar motieven om te schilderen en te schrijven.

landschap op zich waar je als luisteraar

de indruk van Drive van de Deense

doorheen trekt. Soms lieflijk, dan

regisseur Nicolas Winding Refn. Na

BIJ HOOG EN LAAG _ “Hoge en lage cultuur bestaan niet. Er

weer grillig of heel weids. Niet in de

deze film heb ik ook ander werk van

bestaat alleen interessante cultuur en niet-interessante cultuur.

laatste plaats noem ik Björn van der

hem gekeken. Qua setting en gebruik

Interessante cultuur heeft iets nieuws, iets eigens te vertellen en

Doelen, voormalig PSV-voetballer en

van geweld doet hij mij denken aan

kan dat net zozeer doen in een gedicht als in een popliedje. Niet-

nu singer-songwriter die mij muzikaal

Quentin Tarantino, maar de ironie is

interessante cultuur handelt in clichés en dingen die iedereen al weet.”

begeleidt bij mijn boekpresentaties.

afwezig. Dat voelde voor mij als een

Joost de Vries over het aanhoudende geëmmer over hoog en laag.

Ik was een keer bij zijn optreden en ik

aangename breuk met het Tarantino-

vond het zó mooi. Na het concert ben ik

tijdperk. Het werd weer ernstig en

7 EURO PER UUR _ “Je ziet beroepsgroepen die staken tegen de

op hem afgestapt en sindsdien zijn we

poëtisch. Stijl en sfeer dicteren de

nullijn. Wij gingen er in de cultuur in één klap 25 procent op achteruit.

vrienden.”

film. Wat mij ook aanspreekt is de

Er was een tijd dat ik 1000 euro kon vragen voor een concert. Dat

beginscéne, met een bankoverval en

werd 750 euro. Het studeren en repeteren van een pianoconcert van

boek_ “De vreemdeling van Albert

Rachmaninov kwam me op zeven euro per uur te staan.”

Camus was voor mij bepalend. Voor

een echt spel met de regels van het

Pianist Ivo Janssen over de erfenis van Halbe Zijlstra.

het eerst las ik een boek dat zo helder,

genre. De scene is namelijk allesbehalve

30

vluchtscéne in de auto. Hier speelt hij

zuiderlucht 9/2019

edits

Boeken top 10

colofon Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen.

Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper

1 — Nicci French

Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief

Een huis vol leugens (-)

2 — Ilja Leonard Pfeijffer

Bart Smou t nieuwe bo (Tilburg, 1983) is sc ek hrijver en bij uitgever De geboorte van publicist. sc Z Tilburgse ij De Geus. Hij is ho huld is net verschen ijn universite of itsblad Uni dredacteur van he en vers. t

Grand Hotel Europa (1)

3 — Bart Van Loo De Bourgondiërs (3)

4 — Lucinda Riley Zeven zussen (9)

‘Er wordt altijd gezocht naar een dader - maar is die er wel?’

5 — Astrid Holleeder Familiegeheimen (-)

6 — Jo Nesbo Het mes (8)

7 — Rob van Essen spectaculair: de overvaller rijdt heel

is het hallucinant en beklemmend

traag weg om niet opgemerkt te

actueel.”

worden. De verwachtingen die je bij

De goede zoon (5)

8 — Peter Buwalda Otmans zonen (-)

zo’n soort film hebt, worden meteen

animaties_ “Ik heb een

doorbroken. Ik vond het leuk om

enorm zwak voor animaties. Daar

dat ook in mijn boek te doen. Het

gebeuren heel vernieuwende

10 — Yuval Noah Harari

verhaal kent een thrillerachtige opzet

dingen in. Animaties krijgen

Sapiens (-)

maar het is geen thriller. Er wordt

niet de erkenning die ze moeten

gezocht naar een dader - maar is die

krijgen, ze worden al snel

er wel?”

weggezet als kinderfilms. Maar er

kunst_ “In de zomervakantie ben

zitten zoveel vrijheden in. Je bent op geen enkele manier gebonden

ik naar het museum van de Belgische

aan de kaders van de realiteit, echt

schilder Paul Delvaux geweest, in

alles kun je weergeven. Iedere

Sint-Idesbald, vlak bij de Franse

avond voor het slapen gaan kijk

grens. Zijn werk lijkt surrealistisch

ik wel even een aflevering van

maar tegen dat etiket heeft hij

Adventure Time. Daarin zit een soort

zich altijd verzet. Zijn werk is

Barbapapa-achtige hippiehond die

vervreemdend en heeft een volstrekt

prachtig Beethoven kan spelen op

eigen en raadselachtige beeldtaal. Je

viool. Kijk, dat vind ik een goede

kunt er net niet bij. Dat ongrijpbare

zaak.”

vind ik fascinerend. Ik heb nooit eerder iets gezien dat zo dicht bij

ADRIENNE PETERS

mijn gevoel van een droom komt.”

“Iets dichter bij huis ben ik helemaal weg van de Bredase

The Missing Inks

schilder Pascal Bastiaenen. In zijn werk zit altijd een sociaal, maatschappijkritisch commentaar.

Neem zijn schilderij met de in een gouden warmhouddeken gewikkelde drenkeling uit de serie Gelukzoekers.

Een snijdend commentaar op het vluchtelingendrama op de Middellandse Zee. Het is heel realistisch geschilderd, met oog voor textuur zoals de oude Hollandse schilders dat hadden. Tegelijkertijd

themissinginks.com

9 — Karen Slaughter De laatste weduwe (2)

ELITAIR _ Hier zou oorspronkelijk een stukje over Rosanne Hertzberger staan. In NRC had de microbiologe/columniste geschreven dat ze haar boeken het liefst bij bol.com koopt. Omdat het zo lekker makkelijk is, en omdat ze dan niet tegenover zo’n elitaire boekhandelaar komt te staan die zijn/haar briesende neus ophaalt voor de boeken van Lucinda Riley – die Hertzberger juist zo goed vindt. Daarop volgde een media-debatje waar al heel snel alles was gezegd.

(Voor de lezers die nu niet weten waar het over gaat omdat ze column én debatje wegens vakantie hebben gemist: geeft niet, u heeft niets gemist.)

Afgelopen jaar portretteerde dit blad elf boekhandelaars. Tien van hen vielen op door hun realisme en ondernemerszin; ze compenseerden de gestaag dalende boekenomzet met het aanbieden van veganistische bagels, latte macchiato’s, leesbrillen, CPNB-paraplu’s en van schrijvershoofden voorziene theemokken.

Nergens zagen we bij de handelaars omhoogstaande neuzen, laat staan dat ze briesten.

Intussen staan de boeken van Lucinda Riley al een jaar in deze ZL Boekentop-10, een absoluut record. Wie is er nu eigenlijk elitair: de boekhandelaar of degene die aan zijn deur voorbijloopt? (WS)

Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Twan van de Brand, Daria Bukvić, Yannick Dangre, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Peter Janssen, Rowland Jones, Ben van Melick, Merel van den Nieuwenhof, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Aya Sabi, Oswin Schneeweisz, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul van der Steen, Kevin Toma, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Rheinische Druckmedien, Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers

Distributie:

van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten

Ursem Koeriers Venlo

Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis

—

(Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

ISSN: 1875-7146

31