ZL9

zuiderlucht

cultuurblad voor de zuidelijke Nederlanden

11 jaargang • 9/2017 e

e Dementi sten n u k e d n i het Weg met mpas o k e l e r mo

9

p Philips o en de plank ythe m r e d n o Kunst z

&

riessen

D Hendrik

ndegani

Negin Ze

renbergh

Vae Gijs Van

ssdale

Gavin Ro

r Heijden

de Mat van

Graven naar glas

trouw HHHHH Een grondige verkenningsreis door de mysterieuze wereld van Raymond Pettibon. de volkskrant HHHH Met A Pen of All Work heeft het Bonnefantenmuseum iets bijzonders in huis gehaald. nrc HHHH Kom zelf kijken en geef het de tijd die de tentoonstelling verdient.

Bonnefantenmuseum Maastricht 02.06.2017 / 29.10.2017 Credits: Raymond Pettibon, No Title (Let me say,) (detail), 2012 / Private collection, Los Angeles. Courtesy Regen Projects, Los Angeles Raymond Pettibon: A Pen of All Work is organized by the New Museum, New York. The New Museum presentation is generously supported by The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Phillips, the National Endowment for the Arts, Ahmed A. Ghazaleh and Tony SalamĂŠ. Special thanks to David Zwirner, New York; Regen Projects, Los Angeles; Sadie Coles HQ London; and Contemporary Fine Arts, Berlin. The catalogue, co-published by the New Museum and Phaidon Press, is made possible by the J.McSweeney and G.Mills Publications Fund at the New Museum.

gesubsidieerd door de Provincie Limburg

inhoud

zuiderlucht 9\2017

AFFAIRS

7

editorial – Bang dat er niets is

12

Weg met het morele kompas Jarenlang attendeerde Harald Merckelbach rechters op vervalste handschriften, valse

“We vormen een ik-generatie die, op het moment

aangiften en uit de duim gezogen neurobewijs.

dat ze het moet laten zien, bang is dat er niets is.”

WIDO SMEETS zocht de Maastrichtse rechtspsycholoog op. “Ze piesen die filosofen gewoon in hun gezicht.”

BOOKS

8

Het onmogelijke begrijpen De zoektocht naar een remedie tegen Alzheimer is nog geen meter opgeschoten, concludeert

11

CULTURE

16 Philips op de planken

CYRILLE OFFERMANS in de maand van de

Voor de voorstelling Lampenmakers sprak

dementie. Het enige goede nieuws: de ziekte

toneelschrijver Marcel Osterop met veertig oud-

leent zich goed voor complexe literaire, theatrale

topfunctionarissen van Philips. EMILE HOLLMAN

en filmische verbeeldingen.

vroeg hem hoe hij die gesprekken verwerkte. “Het

ptmy – De ex van Gwen “Met zijn band Bush slaagde zanger Gavin Rossdale er niet in wat U2 wél was gelukt: als

moet niet zo zijn dat ik drie uur na de voorstelling nog met woedende mensen zit te praten.”

20 Gemengde gezinnen

band bij elkaar blijven als het minder gaat. Maar

De Iraans-Nederlandse Negin Zendegani maakte

hij blijft spelen alsof zijn leven ervan af hangt.”

een serie familieportretten van gemengde gezinnen, met ouders uit verschillende landen.

Wat betekenen culturele verschillen in relaties?

En wat geven de ouders door aan hun kinderen?

Cover: Lonny van Ryswyck (r) en Nadine Sterk toen ze tien jaar geleden begonnen met Atelier NL. Zie pagina 26. foto Paul Scala

4

22 Kunst zonder mythe Wat blijft er over van kunst als je haar ontdoet van de mythe? Wat gebeurt er als we de met

zuiderlucht 9\2017

inhoud

EDITS

39 post zl – Go Johnny go!

32

Het adresboekje van Hendrik

briljante persoonlijkheden volgestouwde

Hij begon met een schilderijtje van Rob Birza op

kunstgeschiedenis ter zijde schuiven? WIDO

kantoor, nu wordt voor de ingang een zes meter

SMEETS hoopt dat we dan kunnen lachen om een

hoge sculptuur van Anish Kapoor neergezet.

per ongeluk met latex overgesausd schilderij.

Een kwart eeuw Museum De Pont in Tilburg was

26 beeldspraak – Tussen de lijnen “In het Vlaamse Borgloon overleven zeven minimalistische kunstwerken in de buitenlucht.

“De hondenvereniging is binnengelokt om het museum in Venlo laagdrempeliger te maken. Voor wie, dat is niet duidelijk.”

ook een kwart eeuw directeur Hendrik Driessen.

STAN VAN HERPEN sprak met hem.

36 Blendr & Filtr

Alhoewel, minimalisme in de buitenlucht bestaat

“Voor een kind als ik was er weinig meer

eigenlijk niet. Kijk maar naar dat kerkje, het

vernederend dan een boek. Het zei: je maakt geen

verdampt in het landschap.”

deel uit van de groep mensen die mij kunnen lezen. Jij hoort er niet bij.”

DESIGN

28 Graven naar glas Lonny van Ryswyck en Nadine Sterk maken glazen objecten van zand. Bij elke grondsoort zoeken ze een uniek verhaal, vertellen ze aan

36 De voorkeur van Beeldend kunstenaar Mat van der Heijden legt aan EMILE HOLLMAN uit waarom hij ook in zijn beeldende kunst woorden nodig heeft. “In eerste instantie werk ik voor mezelf.”

37 ZL Boekentop10

ANNEKE VAN WOLFSWINKEL. Zoals het zand uit

“Bij de talige weldaad die Guntram Vesper in

het Zuid-Limburgse Savelsbos. “Je voelt hoe klein

Frohburg over zijn lezers uitstrooit, valt weer eens

je bent, dat de wereld niet om jou draait.”

op hoe zeer het behelpen is met het polderlands, dat schrale, aan het Duits onttrokken dialect.”

5

Wilt u Zuiderlucht elke maand in de bus, en gebruik maken van aanbiedingen en kortingen bij lezingen en cultuurtrips? Word dan ZL-begunstiger. Ga naar zuiderlucht.eu/begunstigers en vul het digitale aanmeldingsformulier in. Wij zorgen voor de rest.

Zuiderlucht, wat anders... zuid erlu cht

11 e jaargang • 6-7/2017

zuiderlucht 6|7\2017

cultuurblad voor

de zuidelijke Nederland

en

Graffiti & murals uit de underground

6-7

Ted van Lieshout over het schuldige kind Buffalo Tom is als een stille vriend 1967, zo goed zou het nooit meer worde n Aan de voet van de Mount Fuji Sprezzatura bij de man Rob Ligthert loopt altijd achter, zegt hij

AmHoermoicanus

TONEELHUIS LFA PRESENTEERT

ONDER HET

OPENLUCHTTHEATERVOORSTELLING

MELKWOUD

Naar het origineel van Dylan Thomas (‘Under Milk Wood’) Vertaling: Hugo Claus (origineel ‘Onder het Melkwoud’, Uitgeverij Bezige Bij, Amsterdam)

9 SEPTEMBER VALKENBURG | 15, 16 SEPTEMBER ROERMOND 17 SEPTEMBER ARCEN | 23, 24 SEPTEMBER MAASTRICHT KIJK VOOR MEE INFO OP TONEELHUISLFA.NL

Toneelhuis LFA is aangesloten bij

editorial

zuiderlucht 9\2017

‘Welkom in het land dat zonder morren aanhaakt bij de mondiale race to the bottom.’

We zijn bang dat er niets is

M

ijn generatie leidt een bodemloos bestaan, schreef columnist Kiza Magendane (25) laatst in de Volkskrant. Waarna hij vaststelde dat hij en zijn leeftijdsgenoten niet weten wie ze daarvoor verantwoordelijk moeten houden.

Wat dacht je van jezelf, Kiza?

O zeker, schuldigen genoeg voor de bestaansonzekerheid van Kiza & friends, met op numero uno Mark Rutte en zijn neoliberale vrienden die een Wilhelmus-zingende samenleving voorstaan waarin multinationals geen belasting hoeven te betalen – ze zorgen immers voor werkgelegenheid voor onderbetaalde en niet-verzekerde flexwerkers en freelancers.

Welkom dus bij het 21e eeuwse proletariaat, Kiza, welkom in het land dat zonder morren aanhaakt bij de mondiale race to the bottom.

De resultante van die uitgeknepen samenleving heeft Kiza in de tien jaar die hij in Nederland woont goed in beeld gekregen: een om zeep geholpen kunstklimaat, sluiting van bibliotheken, afschaffing van studiebeurzen en het opdoeken van alle studies die geen in euro’s uit te drukken rendement opleveren. Het meest teleurstellende onderdeel in zijn analyse is, helaas, Kiza’s in ironie gedrenkte conclusie: er zit weinig anders op dan het te nemen zoals het is en op zijn tijd onder te duiken in de polonaise voor het handjevol generatiegenoten dat het wél goed doet, zoals Lieke Martens en, godbetert, Neymar.

Misschien, Kiza, helpt het als jouw verloren-generatievrienden eens héél ouderwets gaan doen door het bij zichzelf te zoeken. Door niet alleen voortdurend op Facebook en Instagram te zitten maar af en toe eens de krant te raadplegen, dat 20e eeuwse ding waar ze, ver weg van alle logaritmen, het onbekende leren kennen en in de gaten krijgen dat ze niet voor alles bang hoeven te zijn. Zelfs niet voor een bodemloos bestaan. Ze zouden eens kunnen gaan stemmen, verkiezingen, weet je wel, en dan liever niet op die man die niet van visie houdt omdat die “als een olifant het uitzicht belemmert”, noch op de partijen waarmee hij nu al een half jaar probeert een regering te vormen die naar zijn pijpen danst.

Eigenlijk kost het me niet eens zoveel moeite me in te leven in de generatie van Kiza.

Misschien omdat ik in de jaren tachtig zelf deel uitmaakte van een verloren generatie.

We luisterden naar punk en new wave, sommigen gebruikten (met fatale gevolgen) hard drugs, of droegen kapotgescheurde T-shirts met de tekst NO FUTURE. Dat bleek een misvatting. De toekomst was ver weg, maar niet verdwenen. Net als nu dus. Haal haar dichterbij, Kiza, haal haar dichterbij. Jouw generatie is de enige die het kan.

Door Kiza moest ik denken aan Rosanne Hertzberger, een jonge wetenschapper die de lof zingt van de magnetronmaaltijd en op elk denkbaar terrein de politieke correctheid naar de keel vliegt. Een mondige millennial, een handen-uit-de-mouwen type, dit jaar de eerste gast in de onverslijtbare tv-reeks VPRO Zomergasten. Daar bleek deze superslimme omnivoor zich ineens te verschuilen achter het pantser van de ratio en dook verscheurd door twijfel weg bij elke vraag die te dichtbij kwam.

Dus vroeg ik de millennial aan onze keukentafel hoe het nu eigenlijk zit met Kiza en Rosanne en hun generatie. “We vormen een ik-generatie die, op het moment dat ze het moet laten zien, bang is dat er niets is”, luidde het antwoord.

Proosdijpark Meerssen ontwerp park en brug

per 1 september

buRO BertUs iN De brAndWEER capucijnenstraat 21-c05 maastricht t.+31(0)6 25154013 _ info@ontwerpburobertus.nl ontwerpburobertus.nl

WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

7

books

zuiderlucht 9\2017

Actrice Emmanuelle Riva in Amour (2012) van Michael Haneke.

8

Pogingen om het onmogelijke te begrijpen

zuiderlucht 9\2017

books

Uitzicht op een remedie tegen Alzheimer is er nog steeds niet, concludeert CYRILLE OFFERMANS in de maand van de dementie. Goed nieuws is er alleen voor cultuurliefhebbers. De ziekte is zo alles ontwrichtend dat ze zich goed leent voor literaire, theatrale en filmische verbeeldingen.

O

m met het slechte nieuws

goudeerlijke moeder altijd volkomen vreemd

louter geholpen door zijn verbeelding in het hoofd

te beginnen: het schiet

waren geweest. Omdat ik aanvankelijk geen

kruipt van een dementerende man, als deskundige

niet op met het dementie-

idee had wat er aan de hand was, was ik meteen

werd uitgenodigd op congressen en symposia;

onderzoek. Nieuws

begonnen met het maken van exacte empirische

daar werd zijn boek, alle evidente zwakheden

over een doorbraak

dagboekaantekeningen, die me later, bij de literaire

in de beschrijving van de ziekte ten spijt, als

blijkt, na aftrek van

reconstructie van het ziekteverloop, goed van pas

modelgeschiedenis behandeld.

alle hersenscans en de

kwamen.

bijbehorende geleerdheid, steevast tegen te vallen.

En natuurlijk ging ik me verdiepen in de

Anno 2017 zijn we nog geen meter opgeschoten. In de Volkskrant van 19 juli lees ik dat zes promovendi

bestaande kennis over de ziekte. Ik las alles wat

in de vakgroep ‘antropologie van de zorg’ aan de

er maar te vinden was, ook wetenschappelijke

Universiteit van Amsterdam de revolutionaire

Ja, waar zich die verhoogde of verlaagde

kost. Vooral de bevindingen in die laatste

opvatting verkondigen dat er meer aandacht moet

hersenactiviteiten afspelen, dat kunnen de

categorie waren teleurstellend. Gestimuleerd

komen voor de ‘sociale zorg’. Hun aanbevelingen

neurowetenschappers precies aanwijzen, zo

door de gouden bergen waar de farmaceutische

zijn – met alle respect, dien je dan te zeggen –

moeilijk is dat ook niet. Maar hoe dat komt, wat

industrie van droomt, probeerde men ook toen al

evenzovele wagenwijd openstaande deuren.

het te betekenen heeft en wat je er in therapeutisch

indruk te maken met geheimtaal over de diverse

opzicht aan hebt, daarover tast men nog steeds in

hersenkwabben. Voor de aspecten die mij en

ziekte, logisch, maar ongeveer vijf procent van de

hetzelfde duister als Herr Doktor Alois Alzheimer

andere hele en halve mantelzorgers het meest

bevolking werd ouder dan 65. Nu is het volksziekte

een eeuw geleden. Het Radboud Alzheimer

interesseerden, de psychische, mentale en sociale

nummer één: een op de drie of vier mensen

Centrum in Nijmegen geeft zijn desillusies ook

gevolgen van de ziekte, zowel voor de zieke zelf

wordt dement en daar is vooralsnog wetenschap

volmondig toe: recentelijk is men daar gestopt met

als voor diens omgeving, bestond aanmerkelijk

noch zorg tegen opgewassen. Volgens hetzelfde

medicijnstudies naar een eiwit, amyloïde-bèta,

minder belangstelling. Begrijpelijk, daar gaat het

Volkskrant-artikel was dementie in 2016 onder

waarvan men meer dan dertig jaar dacht dat het de

over ellende en over werk. Preciezer: over vreselijke

mannen de meest voorkomende doodsoorzaak,

beruchte ziekte veroorzaakte. Niet dus.

ellende en over tijdrovend, uitputtend, frustrerend

vóór longkanker en beroerte. Maar dat waag ik te

en ondankbaar mensenwerk, dat door geen

betwijfelen: je gaat niet dood aan dementie maar

leek op medisch gebied voor de ziekte gaan

hersenscan adequaat beschreven kan worden en

met dementie. Dat lijkt misschien goed nieuws,

interesseren. Het was de verwarrende tijd

door geen kist medicijnen te vervangen is.

maar is het allesbehalve. Het betekent vooral dat

Zelf ben ik me twintig jaar geleden als

waarin het langzaam tot me doordrong dat mijn

Al gauw werd ik, min of meer tot mijn

Een eeuw geleden was dementie een zeldzame

voor het overige kerngezonde mensen, zoals mijn

moeder begon te dementeren. Niet vanwege de

verbazing, een soort specialist. Ik beschreef mijn

moeder, langer en hulpelozer in het nachtelijke

toenemende vergeetachtigheid, want die wist

waarnemingen en vermoedens in opinieartikelen

spookhuis van hun onttakelde brein moeten

ze prima te camoufleren – bijna een constante

en lezingen, later ook in een boek. Mij overkwam

ronddolen.

in het ziekteproces, begreep ik later – maar

op kleinere schaal hetzelfde wat Henk Bernlef

vanwege een pijnlijke gedragsverandering, die

was overkomen. Bernlef, mederedacteur bij het

we nog niet zelf de klos zijn, ook goed nieuws:

onder meer gekenmerkt werd door achterdocht

literaire tijdschrift Raster, vertelde me dat hij

de ziekte is zo alles ontwrichtend dat ze zich

en onoprechtheid, eigenschappen die mijn

na zijn korte roman Hersenschimmen, waarin hij

uitstekend leent voor complexe literaire, theatrale >>

Toch is er voor ons, cultuurminnaars, zolang

9

books

zuiderlucht 9\2017

ontregeld wordt maar uiteindelijk toch een verbindende kracht blijkt te zijn. En terecht met alle denkbare superlatieven becommentarieerd: Amour (2012), het door merg en been gaande drama van Michael Haneke met Emmanuelle Riva en Jean-Louis Trintignant in oneindig droef stemmende glansrollen.

Het zal niet toevallig zijn dat in diverse van de genoemde titels, ook in Amour, muziek een rol speelt: het muzikale geheugen blijft langer intact dan het verbale en het autobiografische geheugen. Toen mijn moeder al niet meer in staat was om enige herinnering min of meer coherent onder woorden te brengen, hoefde ik een lievelingslied als Lili Marleen maar neuriënd in te zetten of zij viel binnen een halve regel

Hersenschimmen door het Ro Theater (2006). foto Sjouke Dijkstra

zingend en tekstvast in. Mijn ervaringen worden bevestigd door Oliver Sacks, de wonderbaarlijke Britse neuroloog en essayist die in Musicofilia (2007) vertelt hoe apathische patiënten ineens attent en en filmische verbeeldingen. Toeval of niet (niet,

rauw uit de doeken doet: Gestameld liedboek (2011).

alert worden als ze vertrouwde muziek

denk ik): in dezelfde tijd waarin Bernlef aan

Ik ken maar één boek waarin een lijder zelf het

horen; die muziek fungeert “als een soort

Hersenschimmen werkte (1983), maakte Joop

woord neemt: oud-Volkskrant-journalist Henk

Proustiaans geheugen dat emoties en

Admiraal op het podium van Het Werkteater

Blanken, Parkinsonpatiënt, was er op tijd bij om in

associaties oproept die allang vergeten

weergaloze indruk met U bent mijn moeder, waarin

Pistoolvinger (2015) verslag te doen van een vroeg

waren.” Dat is het goede nieuws.

hij zowel de rol van de dementerende moeder

stadium van de ziekte (die meestal uitloopt op

speelt als die van de zoon die haar wekelijks

geheugenverlies à la dementie.)

Toch mogen de heilzame effecten van het samen muziek maken niet

komt opzoeken in een Delfts verzorgingshuis. Het

overdreven worden. Sacks deed proeven

was dus niet vreemd dat Admiraal door Heddy

om via bekende liedjes eenvoudige, maar

Honigmann gevraagd werd voor de hoofdrol in haar verfilming (in 1988) van Bernlefs boek. Een paar jaar geleden bracht Christine de Both een overtuigende remake van U bent mijn moeder op de planken, waarin ook zij een dubbelrol speelde, zowel die van de moeder als de dochter.

I

Taaldier Hugo Claus wilde niet verder leven toen de woorden hem ontglipten.

finaal; er was geen overdracht van “procedureel naar expliciet geheugen of bruikbare kennis.” Dat was ook mijn ervaring: als ik mijn moeder vroeg wat Lili Marleen daar voor die kazernepoort wie? Maar als ik dan begon te zingen,

het onmogelijke te begrijpen; mensen die

10

herinnering te brengen, en dat mislukte

te zoeken had, keek ze me glazig aan. Lili

n al deze gevallen gaat het om pogingen zelf door Alzheimer, Parkinson of Korsakov

vergeten informatie bij patiënten in

Nog een paar titels die er mogen zijn: Still

worden geruïneerd zijn niet meer in staat erover te

Alice (2007) van Lisa Genova, in 2014 verfilmd

schrijven. Karel van het Reve legde zijn pen neer,

met een schitterende Julianne Moore in de rol

moedig en laconiek, toen hij zich realiseerde wat

van een plotseling door amnesie geteisterde

er aan de hand was, het taaldier Hugo Claus wilde

hoogleraar linguïstiek. De Britse criticus en

niet verder leven toen de woorden hem ontglipten.

literatuurwetenschapper John Bayley schreef

Kardinaal Danneels sprak er schande van: “Door

twee boeken over zijn dementerende vrouw, de

zo uit het leven te stappen, antwoordt men niet op

romanschrijfster Iris Murdoch, in 2001 verfilmd

het probleem van lijden en dood.” Erwin Mortier

als Iris. Yaron Zilberman liet in A Late Quartet

veegde de kardinaal de bigotte mantel uit, nam het

(2012) zien hoe Beethovens verpletterende, op de

op voor Claus en schreef een elegisch boek over

sprakeloosheid veroverde Strijkkwartet opus 131

zijn moeder waarin hij ‘het probleem’ van Danneels

door Parkinson van de cellist (Christopher Walken)

leefde ze op. Zingen helpt. ZL

Cyrille Offermans schreef in 2006 het boek Waarom ik moet liegen tegen mijn moeder, uitgegeven bij Cossee.

zuiderlucht 9\2017

pleased to meet you

De ex van Gwen A

Gwen Stefani en Gavin Rossdale.

U2 was het wel gelukt: als band bij elkaar blijven als het minder gaat.

ls iemand in de popmuziek de gesel van de Britse pers heeft gevoeld, dan is het wel Gavin Rossdale.

Eerst die van de muziekpers, in Groot-Brittannië net zo happig op het voetstuk als op de guillotine. Met zijn band Bush maakte Rossdale grunge. Klinken als Nirvana, maar dan met een Brits accent – de Britse muziekjournalistiek offerde Rossdale bij elk nieuw album op het altaar van het landverraad. En toen moesten zijn ervaringen nog komen met het achterlijke bastaardzoontje van de journalistiek, de roddelpers. Immers: getrouwd met No Doubt-zangeres Gwen Stefani, gescheiden, en daar tussendoor nog wat rellen met buitenechtelijke mannen, vrouwen en kinderen. Erger nog: in roddelkoppen heette hij inmiddels niet meer ‘zanger Bush’ maar ‘echtgenoot Stefani’.

Dat eerste album van Bush blijft, ondanks de hoon in eigen land, een erg sterke rockplaat. Die tweede, geproduceerd door minimalist Steve Albini, in al zijn afstandelijke dwarsheid ook. Daarna begon het gekwakkel en het gerommel. Bush stopte, en Rossdale begon een nieuwe band, Institute. Het klonk als Bush, maar dan slechter. Toen maakte hij een soloplaat. Klonk als Institute, maar dan slechter. En toen kwam Bush weer bij elkaar. Ze maken ook weer platen. Niet slecht, maar op alle fronten ingehaald door de tijd. Waar de band nog steeds vonkt: op het podium. Vooral Rossdale zelf.

Een paar jaar geleden zag ik hem op Pinkpop Classic. Het was de tragiek van Bush’ geschiedenis in een notendop: terwijl muzikale generatiegenoten van hem nog steeds mochten terugkomen op het hoofdfestival, stond Rossdale met zijn herrezen band op het nostalgische mini-broertje ervan. Zijn inzet was groter dan ooit: hij rende tijdens het optreden zelfs zingend een rondje over het danig verkleinde en niettemin nog steeds matig gevulde veld. Het is uiteindelijk aanmerkelijk moeilijker om het halfvolle veld van Pinkpop Classic plat te spelen dan het volle veld van Pinkpop. Een jaar later zag ik hem opnieuw, op een uit de kluiten gewassen dorpsfestival in Vlaanderen. Bush, in 1995 nog gedebuteerd met een album waarvan er alleen al in de VS zes miljoen werden verkocht, speelde nog ruim vóór Golden Earring. En opnieuw stond Rossdale daar te spelen alsof zijn leven er van afhing.

Tijdens een van de keren dat ik hem in al die jaren interviewde, vroeg ik hem waarom hij nooit lacht op het podium. Omdat ik dat haat, zei hij. Artiesten die lachen op het podium vond hij een mate van nonchalance uitdragen die hem tegenstond.

Alsof ze het er even bij deden, dat spelen. Hij kan van zichzelf in ieder geval zeggen dat hij die indruk nooit wekt.

Met die tijdelijke band Institute had hij ook het voorprogramma van U2 gedaan, in uitverkochte stadions. Ik vroeg Rossdale hoe hij zich voelde als hij in de coulissen naar U2 keek. Als een mislukkeling, zei hij. U2 was gelukt wat hem niet was gelukt: als band bij elkaar blijven als het minder goed gaat, en dan weer terugkomen, tot het weer minder gaat.

Dus houdt hij nu vast aan zijn band. Ook op halfvolle velden en dorpsfestivals.

LEON VERDONSCHOT

Bush 29/9 in E-Werk Keulen, 30/9 in Trix Antwerpen en 1/10 in 013 Tilburg.

11

books

zuiderlucht 9\2017

Weg met het

12

zuiderlucht 9\2017

books

morele kompas Harald Merckelbach schreef een boek over vervalste handschriften, foute aangiften en uit de duim gezogen neurobewijs bij de rechtbank. WIDO SMEETS zocht de Maastrichtse rechtspsycholoog op. “Ze piesen die filosofen gewoon in hun gezicht.”

maakt meer kapot dan je lief is. Aan de hand van tientallen strafzaken en wetenschappelijke onderzoeken schetst Merckelbach een wereld van vervalste handschriften, foute vingerafdrukken, meineden, valse aangiften, verkeerde diagnoses, gespeelde amnesie, uit de duim gezogen neurobewijs en twitterende rechters.

Harald Merckelbach (Valkenburg-Houthem, 1959) ontvangt in zijn klassiek ingerichte studeerkamer in een laat 19e eeuws herenhuis aan de rand van het Maastrichtse centrum. De wandvullende boekenkasten zijn keurig geordend, hier en daar horizontaal weggestopte boeken verraden een bedachte nonchalance. Aanvankelijk koos

D

Merckelbach voor een studie filosofie. Zijn ouders vonden het best, “als je maar boeken leest, jongen”. eze zomer las Harald Merckelbach

Toch werd het psychologie, daar was toch eerder

in de krant een ingezonden brief

emplooi in te vinden. Hij studeerde in Utrecht

van een scholiere die zich afvroeg

en promoveerde in Maastricht, waar universiteit

waarom ze voortdurend een mening

en onderwijssysteem hem zo goed bevielen dat

moet hebben. Zelfs op school,

hij bleef. “Inmiddels”, zegt hij, “hoor ik bij het

waar het voortdurend ventileren van een mening blijkbaar wordt gezien als een vitaal onderdeel van het vak Nederlands.

meubilair.”

Sinds hij adviseur is van de Hoge Raad voor afgesloten strafzaken komt Merckelbach zelf niet meer in de rechtszaal. Jammer, vindt hij. “Tegen

Scherp opgemerkt, oordeelde Merckelbach.

mijn studenten zeg ik altijd: ga vooral kijken,

Hij vond het een heldere waarneming van de

niet alleen naar de strafrechter, ook naar de

Zeitgeist, waarin onze intuïties steeds zwaarder

politierechter en de kantonrechter. Je ruikt de

wegen. Zwaarder dan verantwoord, vindt hij,

verdachte, ziet het zweet parelen op zijn voorhoofd.

want het morele kompas waarop we varen, is

De familieleden zijn er, en vaak ook het slachtoffer.

onbetrouwbaar. En we hebben het niet door.

Je ziet hoe officieren van justitie en advocaten zich

“Intuïtie zit er al heel vroeg in. Als baby’s maken

gedragen. Elke rechtszaak is een novelle op zich.”

we al het onderscheid tussen good guys en bad guys. De sociale architectuur van onze moderne

Hoe moeilijk is het om daar als wetenschapper je

wereld moedigt dat alleen maar aan, met twitter

morele intuïtie uit te schakelen?

en facebook, met talkshows waar mensen sterke

“Erg moeilijk. Heel onnatuurlijk ook.”

meningen ventileren, met programma’s waarin mensen audities doen. Het is een aaneenschakeling

Hoe doe je dat?

van het ventileren van meningen, opinies en morele

“Het is deels training, deels talent. Het is zaak je

intuïties, waarbij feiten er steeds minder toe lijken

intuïtie zo lang mogelijk op te schorten. Om eerst

te doen.”

zoveel mogelijk feiten te verzamelen en naast het

Nieuw is het allemaal niet voor Merckelbach,

Harald Merckelbach: “Het heeft geen zin om de vraag te stellen of verdachten een vrije wil hebben. Als dat niet zo is, hoe moet het dan verder met ons strafrecht?” foto Richard Stark

voorliggende scenario ook andere scenario’s te

die als rechtspsycholoog en getuige-deskundige

onderzoeken. Om te zoeken naar de dingen die je

jarenlang opereerde in de maatschappelijke

niet weet.”

snelkookpan van de rechtszaal. In 2011 schreef hij

In Intuïtie maakt meer kapot dan je lief is beschrijft

een boek over zijn ervaringen, De leugenmachine.

Merckelbach ook zaken waarbij hij ernaast zat.

Nu is er de opvolger, met de omineuze titel Intuïtie

Zoals bij een oorlogsveteraan die zich aangeeft >>

13

Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl

verbinding, de reis van 700 tassen Expositie

11 aug t/m 30 okt locatie: Museum De Domijnen, Historie en Archeologie Kapittelstraat 6 Sittard

ecovention europe Expositie

3 sep t/m 7 jan locatie: Museum De Domijnen, Hedendaagse Kunst Ligne 5 Sittard

nasrdin dchar DAD - Toneel/Drama

za 30 sep | 20.00 locatie: Schouwburg De Domijnen, Mgr. Claessensstraat 2, Sittard

Museum De Domijnen Historie en Archeologie Kapittelstraat 6, Sittard

Museum De Domijnen Hedendaagse Kunst

Ligne 5, Sittard

Schouwburg De Domijnen

Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400

zuiderlucht 9\2017

books

’Schreef Dick Swaab zijn boek uit vrije wil? Of heeft zijn baas hem een pistool tegen het hoofd gezet?’

omdat hij een vrouw zou hebben vermoord. En een

vertrouwde het niet, schroefde de kasten open

Iemand als Swaab moedigt dat onbedoeld aan. Ik

taxichauffeur die na een dodelijk aanrijding een

en kwam er achter dat ze leeg waren. Waar ik me

heb veel respect voor hem als wetenschapper, maar

black out simuleert maar in werkelijkheid met zijn

meer zorgen over maak zijn softwarespecialisten

hier overspeelt hij zijn hand.”

gsm in de weer was.

die zeggen dat ze jihadsympathisanten kunnen opsporen. Het is moeilijk om die software uit elkaar

Maar hoe zit het dan met die vrije wil?

Je kunt je dus ook vergissen als je intuïties uitsluit

te schroeven en te zeggen: dit klopt wel en dit klopt

“Sinds de Verlichting gaan we ervan uit dat mensen

en je je baseert op de wetenschap.

niet. Vaak is het technologische blabla waarvan we

begiftigd zijn met een vrije wil, dat ze keuzes

“Ja, mijn vergissing bij de veteraan was gebaseerd

maar moeten aannemen dat het klopt. Hetzelfde

kunnen maken en daarvoor ter verantwoording

op casuïstiek. Vaak krijgt een zaak uit de literatuur

geldt voor alles wat te maken heeft met biomarkers

kunnen worden geroepen. Als je die aanname

een bijna onaantastbare status, dan loop je het

waarmee securitymensen terroristische

loslaat, kan er niet meer voor de wet getrouwd

risico dat je al die andere zaken over het hoofd

bedoelingen zeggen te kunnen meten. Tot nader

worden, zijn contracten waardeloos en kun je geen

ziet. Deze man was aardig en voorkomend, zag er

order geloof ik daar niets van.”

hypotheek meer afsluiten. We weten immers niet of de mensen het uit vrije wil deden. Schreef Dick

goed uit. De literatuur zegt dat mensen die zichzelf aangeven labiele, onschuldige sneuneuzen zijn.

Dat experts de mist ingaan, is koren op de molen

Swaab zijn boek uit vrije wil? Of heeft zijn baas hem

Niet dus. In het algemeen probeer ik me zo lang

van populisten die wetenschappers bashen

een pistool tegen het hoofd gezet? Het heeft geen

mogelijk te onttrekken aan wat de Amerikanen

en mensen oproepen alleen hun intuïties te

zin om de vraag te stellen of verdachten een vrije

‘character evidence’ noemen: wat een tante over de

vertrouwen.

wil hebben. Als dat niet zo is, hoe moet het dan

verdachte zegt, of wat de advocaat allemaal te berde

“Ik besef dat. Ik vind dat we als wetenschappers

verder met ons strafrecht?”

brengt.”

geïnteresseerd moeten zijn in de vraag waar het mis ging en waarom. Dat er dan minder naar ons

Het raakt de oude discussie over nature and

Die afleidende informatie zit wel in het dossier.

wordt opgekeken, is misschien wel goed. Zoals

nurture, over erfelijkheid en opvoeding.

“Je moet maatregelen treffen om alle ruis de buiten

het goed is dat wetenschappers wat minder hard

“Dat is een debat dat we moeten blijven voeren:

de deur te houden. Zo kun je van te voren iemand

roepen dat ze een middel tegen kanker hebben, dat

wat is de werkelijke speelruimte van mensen om

vragen om een selectie te maken uit een dossier. Of

ze dementie kunnen oplossen, en het probleem van

beslissingen te nemen in het leven? Daar hebben in

je geeft een geanonimiseerde versie van je verslag

overbevolking. Sinds de wetenschapsvoorlichter

het verleden allerlei filosofen verstandige dingen

aan een collega en vraagt of je iets over het hoofd

zijn opwachting heeft gemaakt, wordt de

over gezegd. Wat mij frappeert aan mensen als

ziet. Een goede getuige-deskundige opereert nooit

indruk gewekt dat de oplossing van alle grote

Swaab, en ook aan de Amsterdamse hoogleraar

alleen.”

wereldproblemen aanstaande is.”

Victor Lamme, is dat ze die filosofen gewoon in

M

hun gezicht piesen. Ze gaan voorbij aan wat we

erckelbach staat bekend als criticaster

weten uit de wijsgerige antropologie over de vrije

van neurobewijs in de rechtszaal. Door

wil van mensen, en zeggen eenvoudigweg: ‘Ik heb

geheugenverlies, stemmen in het hoofd, black outs

ontdekt dat het brein zo belangrijk is, dus we zijn

een aansteller of iemand die echt iets heeft? Dat

en andere neurologische aandoeningen zouden

ons brein.’”

onderzoek laat keer op keer zien dat artsen notoir

verdachten niet uit vrije wil hebben gehandeld,

slecht zijn in het detecteren van simulanten. Hun

en dus niet verantwoordelijk zijn voor hun

Het lijkt me een provocatief boek.

intuïtie laat hen in de steek, omdat ze worden

daden. Deskundigen én verdachten gebruiken de

“Jazeker. Met vergaande conclusies. Iemand als

opgeleid met het idee dat je één fout nooit mag

bestseller Ik ben mijn brein van Dick Swaab om

Lamme wil mensen die voor een zedendelict zijn

maken: tegen een ernstig zieke zeggen dat er niks

hun argumenten kracht bij te zetten. “Zo daalt

veroordeeld onder de scanner leggen en ze plaatjes

aan de hand is. Dus gaan ze in elk verhaal mee.”

de Zeitgeist neer in de hoofden van toekomstige

laten zien van kinderen. Als er dan in de emotionele

verdachten”, concludeert Merckelbach.

gebieden van hun hersenen iets oplicht, houden we

Zijn intuïties te onderzoeken?

“Een van de best bestudeerde situaties is de dokter die geconfronteerd wordt met een patiënt: is het

ze vast. Maar hoe goed is de machine van Lamme?

Ik heb altijd gedacht dat bekwame artsen daar juist goed in zijn.

Dat is nogal een claim, dat mensen een misdrijf

Een andere vraag die niet wordt gesteld: wat kan er

“Een directeur van een psychiatrische kliniek

plegen met in hun achterhoofd de gedachte dat de

mis zijn met een pedo-seksuele voorkeur zo lang die

huurde eens vijf acteurs in als simulant. Zijn door de

bevindingen van Swaab hen zullen ontlasten.

niet wordt gepraktiseerd? Hier vervagen de grenzen

wol geverfde psychiaters bleken niet in staat ze op

“Criminelen worden geacht met een verklaring van

tussen wat mensen denken, fantaseren en doen.

te sporen. Zelfs niet toen hen werd verteld dat er vijf

hun daad te komen, bij de politie, bij de rechtbank,

fake-patiënten in het bestand zaten. Ook internisten

bij hun eigen familie. Een tijdlang was het courant

Terwijl in het strafrecht alleen het laatste telt.” ZL

en huisartsen zijn notoir slecht in het opsporen van

om te zeggen dat het kwam door de tegenstelling

simulanten.”

arm-rijk. Toen kwamen de pseudo-freudiaanse

Het volledige interview is te lezen op zuiderlucht.eu

verklaringen van de psychisch ontspoorde Bij politieposten en vliegveldcontroles wereldwijd

verdachte wiens opvoedingssituatie niet veilig

wordt detectieapparatuur gebruikt die nep is. Ze

was geweest. Inmiddels zitten we in de fase van

staan er om ons een gevoel van veiligheid te geven.

het neuro-narratief. Mensen zeggen: ik heb een

“Klopt. Iemand van de Britse geheime dienst

neurologisch probleem waar ik niets aan kan doen.

Harald Merckelbach, Intuïtie maakt meer kapot dan je lief is. Vanaf 7 september in de boekhandel. Uitgeverij Prometheus.

15

culture

16

Philips-reclame uit 1918. beeld Philips Company Archives

zuiderlucht 9\2017

zuiderlucht 9\2017

culture

PHILIPS OP DE PLANKEN Voor de voorstelling Lampenmakers sprak toneelschrijver Marcel Osterop met veertig oud-topfunctionarissen van Philips. EMILE HOLLMAN vroeg hem hoe hij die gesprekken verwerkte in het stuk.

“Het moet niet zo zijn dat ik drie uur na de voorstelling nog met woedende mensen zit te praten.”

L

aat je voeden door de stad Eindhoven, geef

sanering van het concern startte) en daarnaast Cor

inmiddels 84-jarige Timmer die naar zijn zeggen nog

de verhalen terug aan de inwoners en laat

Boonstra en zijn opvolgers.

scherp van geest is. “We kregen exact twee uur en

zien wat een theatermaker doet. Dat was de opdracht die toneelschrijver Marcel

Osterop interviewde veertig oud-topmensen van Philips, in totaal sprak hij 160 uur met hen.

hadden het gevoel dat we alles mochten vragen. Hij vertelde een chronologisch verhaal, gaf antwoorden op onze vragen en wel zo dat hij moeiteloos door

Osterop meekreeg van Het Zuidelijk Toneel.

Voor een van zijn voorstellingen koos Osterop

Wat hoopte je van hen te weten te komen?

kon met zíjn verhaal. Om vijf minuten voor het

voor de geschiedenis van Philips, de voormalige

“Ik wilde vooral weten wat het betekent om leiding

einde te zeggen: 'Zo, wat is jullie laatste vraag?'

lampenfabriek die de geschiedenis van de stad

te geven aan een multinational. Hoe en op basis

De man die dus The Butcher werd genoemd. Hij

mede vormgaf.

waarvan grote keuzes gemaakt worden. En hoe je in

vergeleek zichzelf met een chirurg. Hij had een

vredesnaam overzicht houdt over een concern met

patiënt die beter moest worden. Dus dan snij je in

vestigingen over de hele wereld.”

het vlees.”

De in Eindhoven opgegroeide Osterop beschikte over weinig parate kennis over Philips. Veel

Naar eigen zeggen werd Osterop overal warm

Eindhovenaren die hij ontmoette spraken met

ontvangen, vrijwel nergens kreeg hij nul op het

Hebben jullie ook nog kritische vragen gesteld?

ontzag over het bedrijf, en natuurlijk kende

rekest. De geïnterviewden vroegen zich hooguit

“Natuurlijk, dat deden we bij elk interview. Over

iedereen wel een familielid die er werkt. Wat hem

af wat hij in vredesnaam aan al die gesprekken

de cijfers bijvoorbeeld, over de mindere periodes

opviel: de meesten spraken over Philips in de

kon hebben voor een theatervoorstelling. Waarom

uit hun carrière, over de omgang met collega’s en

verleden tijd. Alsof niet alleen het hoofdkantoor,

alleen de bazen van Philips geïnterviewd en niet de

concurrenten.”

maar het hele bedrijf in 1997 naar de Amsterdamse

knechten? Osterop wilde dat zijn stuk vooral zou

Zuidas verhuisde.

gaan over de transitie van het familiebedrijf naar

verschijnen als nieuwe bestuursvoorzitter. Hij

een moderne multinational. En dat verhaal was

vertelt dat de cijfers belabberd zijn en kondigt

werken er nog zo’n 15.000 in Eindhoven) opereert

volgens hem vooral te vinden bij de werknemers in

Operatie Centurion aan. Er moeten 40.000 mensen

tegenwoordig vooral vanuit de rand van de stad

de top van het concern.

weg bij Philips. Maar wat bleek achteraf? Dat plan

Philips (van de 110.000 werknemers wereldwijd

en richt zich met name op medische apparatuur

De laatste die hij interviewde was Jan Timmer,

“Als buitenstaander zie je Timmer op tv

was al acht jaar eerder gemaakt; het was alleen

en consumentenelektronica. Toneelschrijver

bestuursvoorzitter van 1990 tot 1996. “Jezus, wat een

nooit uitgevoerd. Timmer had die operatie niet

Marcel Osterop (Amsterdam, 1979) ontwaarde in

man. Ik was wel zenuwachtig ja. Grote poort die

bedacht, hij moest er een gezicht aan geven. Dat

de volksbeleving een kloof tussen het oude en het

zich opent: oprijlaan, tuinhuis 1, tuinhuis 2,

was belangrijk voor mijn eigen besef, dat betekent

nieuwe Philips: het ooit succesvolle familiebedrijf in

buitenhuis en dan die villa op een gigantisch

het dus om de baas van een multinational te zijn.” >>

lampen en huishoudelijke apparatuur en de huidige,

landgoed, beschrijft Osterop zijn entree bij de

geglobaliseerde multinational. In de voorstelling geeft hij die kloof vorm door afscheid te nemen van een oude directeur en een nieuwe te verwelkomen.

Hoewel hij de twee personages samenstelde uit een veelvoud aan directeuren, herken je het onderscheid tussen de bestuursvoorzitters tot en

‘HET HUIDIGE PHILIPS IS HELEMAAL NIET ZOVEEL ANDERS DAN IN DE JAREN ZESTIG OF ZEVENTIG. HET IS HOOGUIT KLEINER.’

met Jan Timmer (die begin jaren negentig de grote

17

Tentoonstelling: Van Eyck en Bureau Europa: 30.08—29.10

Marres: 30.08—26.11

janvaneyck.nl marres.org bureau-europa.nl

The Materiality of the Invisible verbindt hedendaagse kunst met hedendaagse archeologie.

De tentoonstelling spreidt zich uit over drie kunstinstellingen in Maastricht: Marres, Huis voor Hedendaagse Cultuur, het postacademisch instituut voor beeldende kunst, ontwerp en reflectie Van Eyck en Bureau Europa, platform voor architectuur en design

This project has been funded with support from the European Commission

B U R E AU EU RO PA MAR R ES VAN E YCK

zuiderlucht 9\2017

culture

Marcel Osterop: “Ik heb de wijsheid niet in pacht.”

de schermen. Zaken als de ontslagen directeur, de bedrogen echtgenote en de discussies in het bedrijf krijgt het publiek allemaal mee via grote projectieschermen die beelden laten zien van verschillende camera’s in het gebouw. Je kijkt naar scenes die live worden gespeeld, maar te zien zijn Philipsmedewerkers in een verlichtingsfabriek in 1936. beeld Philips Company Archives

via de schermen.”

Hoewel Lampenmakers op de werkelijkheid is gebaseerd, kozen Osterop en regisseur Roel

De voorstelling Lampenmakers die Osterop destilleerde uit de interviews, begint met een afscheidsfeest. De zaal is versierd, er is een ceremonie­meester, een feestband, er zijn sketches.

Het publiek zit aan biertafels in de Philipszaal van het Parktheater. Volgens Osterop waren de feesten bij Philips legendarisch, óók toen het al lang niet meer goed ging met het bedrijf. “Een afscheidsfeest voor

‘EEN AFSCHEIDSFEEST VAN EEN PHILIPSTOPMAN KOSTTE AL GAUW ZES TON.’

Swanenberg ervoor de personages samen te stellen uit verschillende personen. “Ik wil vooral de bedrijfscultuur laten zien, hoe zo’n enorm bedrijf met de tijd mee moet gaan. De huidige Beneluxdirecteur Hans de Jong vindt dat Philips helemaal niet zo anders is dan in de jaren zestig of zeventig.

Het is volgens hem nog steeds innovatief gedreven, er werken nog steeds de knapste mensen. Het is hooguit kleiner geworden. En de aandeelhouders hebben veel meer te zeggen.”

een topman kostte al gauw zes ton.”

Alle veertig geïnterviewden zijn uitgenodigd voor

Het feestgedruis maakt in het tweede deel van de voorstelling plaats voor een aandeel­

schijthekel aan Brabant”, zegt Marcel Osterop. “Nou

de première. Zal het stuk stof doen opwaaien?

houdersvergadering onder leiding van de nieuwe

ja, dat moet ik nuanceren. De top van het bedrijf

Marcel Osterop: “Het moet niet zo zijn dat ik drie

bestuursvoorzitter. Het concern blijkt aan de

werd lange tijd beheerst door Philips-nazaten of

uur na de voorstelling nog met woedende mensen

rand van de afgrond te staan, niemand die zich

aangetrouwde familie. Boonstra voelde overal druk,

zit te praten. Het is allemaal interpretatie. Daarom

realiseerde hoe ernstig het was.”

hij voelde zich niet vrij om van Philips een flexibel

laat ik de ceremoniemeester ook in het begin

bedrijf te maken. Dus dacht hij: ik ga gewoon in

zeggen: ‘Dit onderwerp is van jullie, ik heb de

Amsterdam zitten.”

waarheid niet in pacht.’ Wat wij ook beweren, er zijn

T

immers opvolger Cor Boonstra, aan de macht van 1996 tot 2001, moest het bedrijf omvormen.

Waarna in Eindhoven de pleuris uitbrak. Osterop:

Hij had daarbij, zo blijkt uit de interviews, veel

“Het Eindhovens Dagblad werd een actiekrant.

last van een door de familie Philips gedomineerde

Terwijl alleen het hoofdkantoor naar de Zuidas

bedrijfscultuur. Osterop kreeg Boonstra zelf

ging. Wat veranderde er nou precies? De piloten

overigens niet te spreken. Hij wilde niet.

van Philips moesten voortaan op Schiphol landen

Dat wil niet zeggen dat hij een ondergeschikte rol speelt in Lampenmakers. De verhalen die rondgingen

duizend waarheden.” ZL

in plaats van op Welschap. Voor de rest bleef alles in Eindhoven.”

over zijn handel met voorkennis in Philips-aandelen en zijn buitenechtelijke relatie leveren volgens

Hoe verwerk je al deze elementen in een

Osterop mooie scenes op.

theatertekst?

Onder Boonstra vervijfvoudigde de beurswaarde

“We spelen in de voorstelling met de voorkant

van Philips. En hij verplaatste het Philips-

en de achterkant van Philips. Dus wat voor het

hoofdkantoor naar Amsterdam. “Hij had een

publiek zichtbaar was en de gebeurtenissen achter

Het Zuidelijk Toneel - Lampenmakers. Van 5/9 t/m 27/9 in Parktheater Eindhoven. hzt.nl / parktheater.nl

19

culture

20

zuiderlucht 9\2017

zuiderlucht 9\2017

culture

Gemengde gezinnen Elk jaar trouwen gemiddeld zo’n vijfduizend Nederlanders met een partner uit een niet-Europees land. De Iraans-Nederlandse Negin Zendegani maakte een serie familieportretten van gemengde gezinnen, met ouders die in verschillende landen zijn geboren. De fotografe – zelf in 1998 vanuit Iran naar Nederland gekomen – wil met de foto’s en begeleidende teksten laten zien hoe de multiculturele samenleving op microniveau functioneert. Wat betekenen culturele verschillen in relaties? En wat geven de ouders door aan hun kinderen?

Waarom ik van je houd, van 1/9 t/m 24/9 in Museum Arnhem. museumarnhem.nl

21

culture

22

zuiderlucht 9\2017

Het schema van Alfred J. Barr maakte een einde aan het denken over kunst volgens nationale lijnen. foto Zuiderlucht

zuiderlucht 9\2017

culture

Wat blijft er over als je de kunst ontdoet van de mythe? Wat gebeurt er als we de met genieën volgestouwde kunstgeschiedenis ter zijde schuiven, en kopieën even interessant vinden als originelen?

Misschien, hoopt WIDO SMEETS, kan er dan wél gelachen worden om een per ongeluk met witte latex overgesausd schilderij.

KUNST ZONDER MYTHE O

phef in het Frans Hals Museum in Haarlem

re-enactment van een museum, een pastiche, vol

voeren van oorlogen door, met het tentoonstellen van

deze zomer. Vlak voor de opening van een

kopieën en reproducties van 20e eeuwse iconen van

klassieke Griekse beelden in zijn tuin.

nieuwe expositie was een medewerker, op

de schilderkunst. Gevestigd in een appartement in

zoek naar oneffenheden in de muur, met

voormalig Oost-Berlijn, op de vroegere Stalinallee.

een emmertje latex door de zalen gelopen

Dan Walter Benjamin (1892-1940), die vermeld staat als

Ook religieuze afbeeldingen en voorwerpen werden bewierookt vanwege hun artistieke kwaliteit. Zo zou het verder gaan, gedecoreerde plafonds, beelden op

en had daarbij Portrait of the Nail Behind the Canvas

speciale adviseur van de expositie. Een reïncarnatie?

graftomben, schilderingen voor adel, kerk en patriciaat

meegesausd, een schilderijtje van 10 bij 10 centimeter

De Duitse theoreticus problematiseerde in de jaren

werden, net als hun geniale makers, bewierookt

van een zwarte spijker op een witte achtergrond. Hij

dertig de authenticiteit van kunstwerken in een tijd

en bijgezet in de virtuele tempel van de beeldende

had er geen verklaring voor, zei hij achteraf, hij moest

waarin alles reproduceerbaar was geworden. In 1986,

kunst, tot en met de roergangers van het abstract

een blinde vlek hebben gehad.

bijna een halve eeuw nadat hij op de vlucht voor de

expressionisme, zoals Pollock, Newman, Rothko en De

nazi’s zelfmoord pleegde, verscheen hij – aldus The

Kooning.

De kunstenaar zelf, Bas van Wieringen, meldde de

Making of Modern Art - weer in het openbaar bij een

‘vernieling’ tijdens de opening; in het museum was

lezing in Ljubljana. In 2011 hield de illustere dode in

het niemand opgevallen. En ondanks de titel van de

Guangzhou, een lezing over The Unmaking of Art.

tentoonstelling: Humor – 101 jaar lachen om kunst, kon

Zo schudt het Van Abbe de bezoeker alvast goed

Hield het daarmee op? Luidde de avant-garde het einde van de Westerse kunstgeschiedenis in?

Volgens The Making of Modern Art is kunst een bizarre, mysterieuze, verbazingwekkende maar bovenal

door elkaar heen. En dat blijft zo. Van een schilderij

menselijke (uit)vinding. Op tal van cruciale momenten

van Mondriaan hangen even verderop kopieën, Le

had het totaal anders kunnen lopen. Beter gezegd: de

eeuw zal het latex-incident niet verder komen dan een

Grand Baigneur van Cézanne moet het doen met alleen

geschiedschrijvers hadden net zo goed andere keuzes

voetnoot. Had het vijftig jaar eerder plaatsgehad, dan

de kopie, er hangen tientallen zwartwitreproducties

kunnen maken. De kunstgeschiedenis is zomaar een

zou het voorval, met alarmerende krantenartikelen

van andere schilderklassiekers. Echt en onecht,

verhaal, een historische mythologie met een begin

én het overgesausde werkje, goed hebben gepast in

oorspronkelijk en kopie, waarheid en mythe gaan in

en een eind. Laten we de mythe voor wat ze is, dan

The Making of Modern Art, de tentoonstelling in het Van

Eindhoven hand in hand - net als elders in de post-

zien we geen kunstwerken meer, maar voorwerpen

Abbemuseum in Eindhoven waar voortdurend wordt

truth society waarin we zijn aanbeland, ben je geneigd

en materialen: een afgekapte klomp natuursteen,

afgeweken van de klassieke, objectieve benadering van

te zeggen.

een gladgeschuurd stuk boom, een opgespannen en

niemand erom lachen.

In de nog te schrijven kunstgeschiedenis van de 21e

de kunstgeschiedenis – en dus ook van de main stream

De expositie begint als een sprookje (“Ooit, lang

beschilderd doek. Marmer, hout, linnen, verf. Je moet

geleden, werd de kunst uitgevonden, in een regio die

over verbeeldingskracht én kennis van de geschiedenis

bekend stond als het Westen”), maar neemt al snel de

beschikken om daardoor geraakt te kunnen worden, en

een samenwerking tussen Van Abbe en The American

gedaante aan van een ‘making of’. Sinds de renaissance,

de mythologie ervan te kunnen omhelzen.

Museum of Modern Art. Nooit van gehoord? Kan

laten we zeggen vanaf 1400, zijn we bekend met het

kloppen, het is geen ‘gewoon’ museum, maar een

verschijnsel ‘kunst’. Zo begon paus Julius II, tussen het

opvattingen over het exposeren van kunst.

Het begint al bij de verantwoording. De expositie is

Verwondering is het trefwoord, de verwondering zoals Montesquieu die in 1721 beschreef in zijn Perzische >>

23

Check onze speciale aanbieding i.s.m. Theater aan het Vrijthof via www.hetgeluidmaastricht.nl 3 voorstellingen voor de prijs van 2 16/17 september Weltatem De eerste virtual reality opera ervaring i.s.m. de Nederlandse Reisopera tijdens het Musica Sacra festival.

1 oktober Het Kanaal I.s.m. Muziektheater Transparant en de Vlaamse topactrice Katelijne Verbeke

10 jaar in Maastricht

6 december Kill the west in me I.s.m. Doelenkwartet en Ensemble Gending

Hendrik Milan de Leeuw

20/08 t/m 30/09 2017 Boekhandel Dominicanen Maastricht www.hendrikmilan.nl

13.09. – 19.11.

2017: Romain Van Wissen WHO IS IN THE HOUSE Tout le monde court trop après le temps, 2015

Rotenberg 12b 4700 Eupen Belgien / Belgique / Belgium www.ikob.be

Eröffnung / Vernissage / Opening: 10.09.2017, 15:00

zuiderlucht 9\2017

culture

Echt en onecht, oorspronkelijk en kopie, waarheid en mythe gaan in Eindhoven hand in hand.

Brieven – door de tentoonstellingsmakers aangevoerd als inspiratiebron. In dat boek berichten twee jonge Perzen over hun verblijf in Parijs. Lees: de Westerse samenleving. De twee tuimelen van de ene verbazing in de andere, die ze minutieus beschrijven in brieven aan het thuisfront. Het is ook een boek waarin de wereld vanuit meerdere gezichtspunten wordt bekeken en beoordeeld. Dat was nog niet eerder gebeurd.

M

ontesquieu’s combinatie van verwondering, afstandelijkheid en milde spot spreekt in The Making of Modern Art uit een achttal als stijlkamers

ingerichte ruimtes waarin authentieke kunstwerken in de minderheid zijn. De toon mag Alexander Kosolapov, Lenin and Coca-Cola (1980).

wisselend serieus, frivool en ironisch zijn, het Van Abbe neemt zijn taak serieus. De vragen die hier aan de kunstgeschiedenis worden gesteld, en dus aan de bezoekers, stelt het museum ook aan zichzelf.

Zonder context geen kunst. Het Van Abbe laat zien dat het museum vanaf het begin van de 20e

voorgangers Edy de Wilde, Jean Leering en Rudi Fuchs.

eeuw een steeds prominentere rol gaat spelen

Toen De Wilde in 1954 een Picasso aankocht, viel half

in de kunstbeleving, vaak met een directeur

Brabant over hem heen. “Geen Picasso! Koop werk

die voor de troepen uitloopt. Zoals Alexander

van eigen kunstenaars!” kopte een regionale krant;

Dorner, die in de jaren twintig het Provinzial-

kunststudenten ondertekenden een manifest tegen de

Museum in Hannover overhoop haalde en

aankoop van De Wilde. Niets nieuws onder de zon, lijkt

opdeelde in ‘sfeerzalen’ – een concept dat in The

Esche, die net als zijn voorgangers regelmatig onder

Making of Modern Art wordt gekopieerd. Het was Dorner die indertijd met Lázló Moholy-Nagy voor het eerst een museumzaal wilde wijden

Van Piet Mondriaans Composition en blanc en noir II (1930) hangen origineel en kopieën in de expositie. foto Peter Cox

gemeentelijk vuur ligt, te willen zeggen.

Zo buitelen in The Making of Modern Art tal van perspectieven over elkaar heen en valt er, zoals meestal

aan fotografie en design. De nazi’s staken er een

in het Van Abbe, veel te verhapstukken. Soms te veel,

stokje voor. In 1937 moest Dorner terugtreden.

zoals in de parallel-expositie The Way Beyond Art die via

Het was het jaar dat de Duitse musea werden

de thema’s land, thuis en werk nieuwe perspectieven

gezuiverd van Entartete Kunst, zoals de nazi’s de avant-garde betitelden.

op de wereld van nu wil bieden. Hier ontbreekt de het eiland waar een dodendansmasker vandaan komt

context, enkele onhandelbare klappers met teksten

dat in The Making of Modern Art wordt ‘ontkunst’ tot

daargelaten. Alsof het museum wil zeggen: hier is

Toen hij aan Gertrude Stein, schrijfster en

voorwerp. Waarmee het weer, net als vroeger, een

kijken belangrijker dan kennis. De getoonde kunst is zó

cultfiguur in de Parijse scene, vertelde dat hij

religieus object is.

recent, daar moet eerst de geschiedenis overheen voor

Een andere nieuwlichter was Alfred H. Barr.

een museum voor moderne kunst (het latere

Mythische creaties, ontsproten aan het brein van

we die op waarde kunnen schatten.

MoMA) wilde oprichten, zei deze: “Hoe kan iets

geniale kunstenaars – is dat beeld van de kunsten

tegelijkertijd modern en een museum zijn?”

niet achterhaald? Kunnen we kunstwerken niet

en aanleiding genoeg om met enige regelmaat terug te

In 1936 maakte Barr met de tentoonstelling

beter beschouwen als voorwerpen die het resultaat

keren en deze onderhoudende overdaad in alle rust te

Cubism and Abstract Art duidelijk dat kunst niet

zijn van een bepaalde geestesgesteldheid? Die we

blijven ondergaan. Het overgesausde schilderijtje van

langer geduid moest worden vanuit nationaal

voortaan tonen in antropologische musea waarin

Van Wieringen zou er trouwens niet misstaan.

perspectief, maar volgens internationale

dat dodenmasker net zo goed in past als Lenin and

stromingen. Hij leverde er een - deels nog steeds

Coca-Cola (1980) van Alexander Kosolapov, een

gangbaar - schema vol –ismes bij.

doek met twee iconische beelden die de wereld

In het jaar dat Barr het denken over

veroverden. Ideologisch contrasterende beelden: het

kunst veranderde, stichtte de Brabantse

gezicht van het communisme versus het symbool van

sigarenfabrikant Henri van Abbe in Eindhoven

economische imperialisme en consumentisme.

een naar hem genoemd museum. Voor zijn bedrijven kocht Van Abbe tabak uit Sumatra,

Met deze expositie plaatst Van Abbe-directeur Charles Esche zich in de lijn van zijn vernieuwingsgezinde

Of dat erg is? Nee. Beide exposities staan tot 2021. Tijd

ZL

The Making of Modern Art. Een verhaal over moderne kunst. Van 29/4 t/m 3/1 2021 in het Van Abbemuseum in Eindhoven. vanabbemuseum.nl

25

zuiderlucht 9\2017

26

zuiderlucht 9\2017

beeldspraak

TUSSEN DE LIJNEN E

en bezoekje aan het Vlaamse Borgloon zette mij aan het denken over meditatieve kunst.

Aan de rand van de begraafplaats van het Haspengouwse stadje staat een bouwwerk dat nog het meeste lijkt op een grote witte koektrommel zonder deksel. Het is Memento van de Vlaamse kunstenaar Wesley Meuris. Door één van de twee smalle openingen in de trommel betreed je een vloer van hagelwitte steentjes. De ronde binnenwand is bedekt met rijen identieke witte platen. Strak, wit en minimalistisch – een modernistische plek voor bezinning. En dat deed ik dus maar, me bezinnen. Maar hoe langer ik dat deed, hoe meer tot me doordrong dat het zeker niet alleen het minimalistische karakter van het bouwwerk was dat me daartoe aanzette. Minimalisme in de buitenlucht bestaat eigenlijk niet. Je hoort de vogels.

De zon speelt over de platen en werpt steeds andere schaduwen. Door de twee openingen zie je een stukje van de groene heuvels. Zet je een stap, dan zie je een ander stukje.

Het kerkje staat als een zinderende fata morgana in het landschap.

Gijs Van Vaerenbergh, Reading between the lines. foto Kristof Vrancken

Memento is onderdeel van een project met de korte en krachtige titel Pit. Het bestaat uit acht stuks buitenkunst, in 2011-2012 neergezet in het gebied rond Borgloon door Z33, het huis voor actuele kunst van de Belgische provincie Limburg. Eén ervan, de houten sculptuur Burchtheuvel van Tadashi Kawamata, was na vijf jaar te zeer aangetast door de tand des tijds en is inmiddels afgebroken. De overige zeven, zo maakte Z33 onlangs bekend, blijven minstens nog vijf jaar.

Als je erop gaat letten, hebben alle kunstwerken in Pit een tamelijk meditatief karakter. De Schotse kunstenaar Aeneas Wilder bouwde een soort pergola in cirkelvorm aan de rand van een boomgaard bij de abdij Mariënhof. Je kunt er in rondlopen als in een kruisgang. Steeds zit het lijnenspel van de spijltjes tussen jou en het glooiende landschap, je maakt er deel van uit en toch weer niet. Het bekendste werk van Pit is Reading Between the Lines, een uit horizontale lagen staalplaat opgetrokken kerkje van het architectenduo Gijs Van Vaerenbergh.

Tussen de staalplaten zit ruimte, je kijkt dwars door het kerkje heen, het staat als een zinderende fata morgana in het landschap. Het verwijst naar de talrijke dorpskerken in de omgeving die geleidelijk hun religieuze functie aan het verliezen zijn. Maar misschien verwijst het wel vooral naar het landschap zelf, waarin het onweerhoudelijk lijkt op te lossen.

Zelfs het enige werk van Pit dat zich in een binnenruimte bevindt, onderhoudt een subtiele relatie tot de buitenwereld. Het geluidskunstwerk van Paul Devens in het kerkje van Grootloon mengt flarden muziek met omgevingsgeluiden. Het werk reageert op beweging. Wat je precies hoort, hangt af van je plek in de ruimte.

De buitenkunst in Borgloon zet niet aan tot meditatie door eenzame opsluiting. Dit zijn geen Rothko’s in een verder lege museumzaal.

Integendeel, het is juist de gerichte – als het niet zo’n lelijk woord was zou ik zeggen: gefocuste – verhouding tot de omgeving die leidt tot vertraging van de pas, tot concentratie en verstilling.

DUNCAN LIEFFERINK

Pit. Kunst in de open ruimte van Borgloon-Heers (B). borgloon.be/fb111vmal1536mscf1xgqc109.aspx

27

design

28

zuiderlucht 9\2017

zuiderlucht 9\2017

design

Graven naar glas Lonny van Ryswyck en Nadine Sterk, samen Atelier NL, maken glazen objecten van ‘vuil’ zand.

Bij elke grondsoort zoeken ze een verhaal, vertellen ze aan ANNEKE VAN WOLFSWINKEL. Zoals bij het zand uit het Zuid-Limburgse Savelsbos. “Je voelt hoe klein je bent, dat de wereld niet om jou draait.”

Deel van de zandcollectie van Atelier NL. foto Mike Roelofs

29

design

zuiderlucht 9\2017

W

e reizen zonder kaart,

zand, de korrelgrootte, het gehalte aan ijzer en

van Eindhoven naar Zuid-

mineralen en de geologische afzettingslaag kon

Limburg. De telefoon

analyseren. En ze gingen op zoek naar glasblazers.

leeg, de tomtom kwijt,

Van Ryswyck: “Al sinds tweeduizend jaar wordt

zo dwalen we door het

wereldwijd alleen zuiver wit zand gebruikt om glas

landschap, glooiend en groen, onder een

te maken. Er bestaan dus geen recepten voor het

hoge, blauwe zomerlucht. Reisdoel is een

werken met andere soorten zand. We moesten alles

zandgroeve in het Savelsbos.

zelf uitvinden.”

Geen glaswerkplaats wilde het riskeren om

Lonny van Ryswyck was er eerder, maar

'vervuild' zand in hun ovens te stoppen, dus

het bos laat zich moeilijk terugvinden. We

bouwden ze een kleine oven die daar wel geschikt

missen een afslag, stuiten tot twee keer toe

voor is. De lange weg vol proeven, onderzoek en

op dezelfde wegafzetting. De wegen worden

omwegen leidde tot de presentatie van het eerste

smaller, grind en zand knerpen onder de

ZandGlas tijdens de Dutch Design Week van 2016.

banden. Uiteindelijk parkeren we op de gok,

Een karaf en drie glazen, transparant met een heel

naast een ommuurde begraafplaats, en gaan

lichte groenzweem, gemaakt van zand van de

we te voet het bos in. We passeren een oude

Zandmotor: het kunstmatige duin voor de kust van

mergelgroeve, die de bodem onder de bomen

Scheveningen.

laat zien als een getekende dwarsdoorsnede

we de werkplaats van Atelier NL, gevestigd in een

daar plotseling de groeve.

Eindhovens kerkje dat ze vorig jaar, deels met

De halfronde groeve met haar wanden van

De eerste ZandGlas-reeks, gemaakt van zand van Kijkduin bij Den Haag. foto Teun van Beers

kopen van een woningcorporatie. Lonny en

Het enige geluid is het ruisen van bladeren en

Nadine verkochten toen drieduizend samen met

het zingen van vogels. Dwalen is essentieel

buurtbewoners gebakken tegeltjes à 35 euro. In

voor de werkwijze van Atelier NL, vertelt Van

de werkplaats is nu de tweede ZandGlas-serie

Ryswyck. “Als je reist zonder vastomlijnd plan,

te zien: karaf en glazen zijn van dezelfde stoere

ga je écht kijken, en vragen stellen naar het

vorm als de eerste, maar de kleur is totaal anders:

hoe en waarom van alles wat je tegenkomt.

bronsgroen. Ze werden dit voorjaar geblazen

Je kunt ook thuis blijven en kennis vergaren,

door meesterglasblazer Gert Bullée. Belangrijkste

maar dan mis je de cadeautjes van het toeval.”

grondstof: zand uit de groeve van het Limburgse

In 2010 maakten Lonny van Ryswyck (Tegelen, 1978) en Nadine Sterk (Gorinchem,

Savelsbos.

We lopen omhoog langs de randen van de groeve,

1977), opgeleid aan de Design Academy

soms glijdt een voet even weg over het steile pad.

in Eindhoven en sindsdien samen Atelier

Van Ryswyck hurkt neer en laat het zand door haar

NL vormend, hun zogenoemde Zandreis.

handen gaan. “Het is een stroef soort zand, heel

Onderzoeksvraag was of ze zelf van zand

anders dan aan het strand. Al het zand is ooit rots

glas zouden kunnen maken. Ze wisten, of

geweest, ergens op aarde, iedere zandkorrel heeft

vermoedden, dat verschillende zandsoorten

een reis afgelegd van soms miljoenen jaren lang.

verschillende kleuren glas zouden opleveren –

Als ik met zand speel, gedachteloos, voel ik me

net als verschillende kleisoorten verschillende

opgenomen in die tijd. Dat is overweldigend, je

kleuren keramiek geven. Iets van voorkennis

voelt hoe klein je bent en dat de wereld niet om jou

hadden ze wel, bijvoorbeeld over de

draait. Dat is ook heilzaam, het maakt me kalm.”

Zand is, in al zijn variaties, de meest voorkomende

wit zand, dat ze vervolgens nabewerkten

grondstof op aarde. En in elke zandsoort, op

met kleurstoffen. Het tweetal trok wekenlang

elke plek, schuilt een verhaal. Verhalen over

door Nederland, België en Frankrijk.

kustversterking zoals de Zandmotor en de

Toevalligheden, mensen die ze tegenkwamen

eeuwenlange strijd tegen het water, of over

en hun intuïtie leidden hen naar zand op

Romeinen die zich in Zuid-Limburg vestigden en

plekken met een verhaal. Overal namen ze één

hier in het Savelsbos zand wonnen voor de aanleg

emmertje mee.

van hun wegen. Maar er is een groter verhaal dat

In het atelier onderzochten ze hun vondsten.

30

de opbrengst van een crowdfunding, konden

roestrood zand lijkt op een openluchttheater.

Romeinen, die al kleurloos glas maakten van

De tweede ZandGlas-reeks, gemaakt van zand uit het Savelsbos in Zuid-Limburg. foto Blickfänger

Voor we naar Zuid-Limburg vertrekken, bezoeken

uit een geologieboek. Dan, na een bocht, ligt

óók verteld moet worden. Over de schaduwkanten

In Nuenen vonden ze geoloog Foppe de Lang,

van de geoliede machines van de industrie, en over

die puur op het oog de samenstelling van het

nieuwe mogelijkheden voor productie.

zuiderlucht 9\2017

design

‘Het is een stroef soort zand, heel anders dan aan het strand. Iedere zandkorrel heeft een reis afgelegd van soms miljoenen jaren lang.’

Lonny van Ryswyck (l) en Nadine Sterk anno nu.

Inkijk in de over van Atelier NL. foto Wouter Kooken

De Zandreis leidde Van Ryswyck en Sterk

welvaart gebracht. Maar we hebben ons steeds

Van Ryswyck laat nog een handvol zand door haar

onder meer naar de 'Belgische Sahara', een groot

gericht op het zo efficiënt mogelijk produceren

vingers gaan. “We willen de industrie veranderen.

wingebied van witzand bij Lommel. Het zand is

van zo veel mogelijk spullen, waarvan we ons

Als we kennis over oude ambachten, zoals het

van een zeldzame en zeer gewilde zuiverheid, en

beginnen te realiseren dat we die lang niet allemaal

maken van glas, op de één of andere manier kunnen

vindt vanuit hier zijn weg naar de hele wereld.

nodig hebben. Ook de vervuiling is een groot

laten samenkomen met onze grote technologische

Grondstofproducenten verwerken het zand

nadeel. Je ziet dat steeds meer mensen behoefte

kennis, kunnen we dichter bij de natuur blijven

tot granulaatkorrels, glasachtige knikkers die

hebben aan voedsel dat lokaal verbouwd is, of

én kwalitatief mooiere dingen maken. Het is toch

de grondstof vormen voor alle vormen van

gebruiksvoorwerpen die gemaakt zijn zonder de

fantastisch dat je van dit zand zo’n prachtige,

glasproductie, van ramen tot de objecten van

natuur te forceren. Nadine en ik hebben dat altijd

donkergroene kleur glas krijgt?”

de ambachtelijke glasblazer. “De man die ons

gedaan: kijken wat de omgeving biedt en proberen

daar rondleidde, keek ons vol ongeloof aan toen

wat je van die grondstoffen kunt maken.”

Het verhaal van het Savelsbos-ZandGlas gaat óók over het 150-jarig bestaan van de provincie Limburg, dat dit jaar wordt gevierd. Om dat verhaal

hij ons emmertje zag en hoorde dat we zelf glas

Dat verhaal wil Atelier NL vertellen in de vorm

wilden maken van lokaal zand. Hij vond het een

van een karaf met glazen. Op dit moment zijn de

kracht bij te zetten, blies Gert Bullée het eerste

krankzinnig idee. De industrie werkt op een totaal

ZandGlas-reeksen, vanwege de beperkte oplage,

servies van Savelsbos-ZandGlas op 11 mei, de dag

andere schaal dan wij. Een grote glasfabrikant

nog prijzig. Maar Van Ryswyck wil de producten

dat de provincie Limburg dat jubileum vierde. Van

vertelde dat wanneer hij de fabriek een minuut

goedkoper aanbieden, en zo een duurzaam

Ryswyck, zelf afkomstig uit Tegelen: “Het Limburgs

zou stilleggen, hem dat 10.000 euro zou kosten. En

verdienmodel voor hun bedrijf te ontwikkelen.

volkslied begint met een zin over bronsgroen

wenste ons veel succes.”

“Veel zand uit groeves heeft potentie maar wordt

eikenhout. Dat dit Limburgse zand bronsgroen glas

niet gebruikt. Wij willen met een aantal regionale

oplevert, is het soort toeval waar ik gelukkig van

dat je heel anders naar grondstoffen en productie

groeves en bedrijven in Nederland de ZandGlas-

kunt kijken. “De industrialisering heeft ongekende

reeks gaan produceren.”

word.” ZL

Met hun ZandGlas-reeksen wil Atelier NL laten zien

31

edits

zuiderlucht 9\2017

Het adresboekje van Hendrik Hij begon met een schilderijtje van Rob Birza, nu wordt er een zes meter hoge sculptuur van Anish Kapoor neergezet. Een kwart eeuw Museum De Pont in Tilburg was ook een kwart eeuw directeur Hendrik Driessen. STAN VAN HERPEN sprak met hem. “Er lopen niet zoveel onaardige kunstenaars rond.”

32

zuiderlucht 9\2017

edits

H

ij zit een beetje

Waarom?

in zijn maag

“We zijn een relatief klein museum met een beperkt

met de titel:

budget. Dan moet je andere manieren vinden

Sky Mirror

om werken te verwerven, zoals investeren in

(for Hendrik).

persoonlijke relaties. Wij vinden het interessant

“Het heeft iets

om ons als museum te beperken door een aantal

ongemakkelijks

kunstenaars over een lange periode te volgen en

om zo in de

daar een zekere verdieping mee te stimuleren. Het

lucht te worden

stelt je beter in staat om de kernwerken uit iemands

gestoken.” Op

oeuvre te herkennen en hopelijk ooit te verwerven.

het plein voor

Werken die over vijftig jaar nog als relevant worden

museum De Pont

ervaren. Zoals First People van Marlene Dumas, of

in Tilburg staat vanaf half september een zes meter hoog kunstwerk van Anish Kapoor van glimmend

Hermes Trismegistos van Sigmar Polke.”

Hendrik Driessen werd in 1952 in Heemstede

staal met die titel, omringd door twee ronde vijvers

geboren als zoon van een timmerman. Hij

van elk tien meter doorsnee. “Anish wilde het eerst

werkte bij het Stedelijk Museum in Amsterdam,

In honour of Hendrik Driessen noemen. Dat kon

het Gemeentemuseum Arnhem en het Van

natuurlijk niet. Dit werd het compromis.” Lachend:

Abbemuseum onder de vleugels van illustere

“Maar ik ga er vanuit dat mijn naam langzamerhand

museumdirecteuren als Pierre Janssen, Rudi Fuchs

uit de titel verdwijnt. Stilletjes, dan merkt Kapoor er

en Edy de Wilde. Hij begon als educatiemedewerker

niks van.”

en was adjunct-directeur bij het Van Abbe toen De Wilde hem in 1988 op het pad bracht van de familie

Zelf doet hij daar wat laconiek over, maar Hendrik

De Pont. Jan de Pont – Mercedes-importeur, jurist en

Driessen staat bekend om zijn goede band met

kunstverzamelaar – had voor zijn overlijden in 1987

kunstenaars. Wat is zijn modus operandi als hij een

laten optekenen dat een deel van zijn vermogen

atelier betreedt? “Simpel: jezelf zijn. Dat gaat me

voor de stimulering van hedendaagse kunst moest

redelijk goed af. Ik ben niet zo snel onder de indruk

worden bestemd. De hoogte van de financiële

van een grote naam of een ego. De ene kunstenaar

middelen waar de verantwoordelijke stichting over

is wat meer ingenomen met zichzelf dan de andere.

kan beschikken, is nog steeds geheim. Begin 1989

Maar ik vind het meestal niet moeilijk om de mens

wordt Driessen directeur van een museum zonder

achter de buitenkant te zien. En uiteindelijk lopen er

gebouw en zonder collectie, maar met een flinke

niet zoveel minder aardige kunstenaars rond hoor,

buidel geld. “Daar zit je dan als jonge vent van 36 die

ik schat hoogstens tien procent. En dan komt die

nog nooit een kunstwerk heeft aangekocht.”

houding meestal nog voort uit hun gedrevenheid.”

Op de thee bij Anish Kapoor in Londen bracht hij

In zijn achterhoofd gonsden de woorden van Rudi Fuchs, die ooit zei dat de eerste aankoop

een keer het naderende 25-jarige bestaan van De

allesbepalend is voor een collectie. “De vrijheid was

Pont ter sprake. Met in zijn achterhoofd de stille

eigenlijk te groot. Ik was niet alleen een kind in een

hoop dat de kunstenaar iets voor De Pont zou willen

gigantische snoepwinkel, mijn ouders hadden me

doen, tegen een schappelijke prijs. Kapoor kwam

ook nog eens teveel geld meegegeven. Die eerste

enthousiast met een voorstel, en zag af van een

aankoop, die bleef ik maar uitstellen.”

honorarium. Zo kwam de monumentale sculptuur

Uiteindelijk begon Driessen voorzichtig, met een

financieel binnen bereik. De 500.000 euro voor

klein schilderij van Rob Birza, voor op zijn kantoor.

vervaardiging, transport en installatie van het beeld

Het stichtingsbestuur knikte, in het voorbijgaan,

wordt opgebracht door verschillende partijen,

goedkeurend, gelukkig, dat haalde de scherpste

waaronder de gemeente Tilburg, het Brabants

angel uit zijn twijfel. Intussen was er ook een

cultuurfonds Brabant C en het museum zelf.

gebouw, een voormalige wolspinnerij in hartje Tilburg, zo kon hij gericht op zoek naar een werk

Hendrik Driessen: “De mens wil de chaos die hem omringt beteugelen.” foto De Pont

Waarom doet Anish Kapoor zoiets voor een relatief

dat was opgewassen tegen de enorme ruimte die

klein museum in Tilburg?

hij nu ter beschikking had. Dat werk werd Planet

“Kapoor waardeert onze betrokkenheid met

Circle van Richard Long, een grote cirkel van witte

individuele kunstenaars. Als wij een relatie aangaan

kalkstenen die uitgroeide tot een van de iconen van

met een kunstenaar, dan doen we dat voor lange

het museum.

tijd, niet omdat iets even in de mode is. We willen vriendschappen voor het leven sluiten.”

Zo begon Driessen zijn web te weven - zoals hij het zelf noemt. Eerst met hoofddraden, met aan beide >>

33

Yâ‚Ź$ IS MORE Muziektheater: Cosmopolis Don DeLillo, Johan Simons, Eric Sleichim / BL!NDMAN vanaf 22 september 2017: Jahrhunderthalle Bochum

Festival der kunsten

zuiderlucht 9\2017

edits ‘Daar zit je dan als jonge vent van 36 die nog nooit een kunstwerk heeft aangekocht.’

Hermes Trismegistos 4 (deel van vierluik, 1995) van Sigmar Polke.

First People I-IV (1990) van Marlene Dumas.

kanten het liefst een stel tegenpolen. Zoals Richard

omdat ze zo weerbarstig zijn, zowel qua vorm als

museum zoals het Van Abbe, waar de kunst in een

Serra (lood) en James Turrell (licht). Met aankopen

inhoudelijk. Net als de kunstenaar zelf trouwens,

maatschappelijke, geëngageerde context wordt

van Marlene Dumas, Bill Viola, Anish Kapoor,

die kon ook wel eens raar uit de hoek komen.”

geplaatst. Bij de suggestie dat De Pont zich meer

Thomas Schütte en Gerhard Richter creëerde

Driessen beschouwt Hermes Trismegistos als

op een persoonlijk, psychologisch niveau met de

Driessen de basis van het web, dat gaandeweg

een van zijn belangrijkste aankopen, ook omdat

bezoekers engageert, knikt Driessen. “De uitkomst

forser en fijnmaziger werd. Lachend: “Zodat je ook

veel musea erop aasden, maar Polke uiteindelijk

en betekenis van dat proces zal voor iedereen bij elk

steeds grotere prooien kunt vangen. Zoals een

voor Tilburg koos. In de jubileumtentoonstelling

kunstwerk anders zijn.”

Kapoor van zes ton zwaar.”

WeerZien heeft het vierluik, volgens Driessen

Financieel is het museum gezond, zegt Driessen.

Het nieuwe museum kreeg alom applaus, maar er

een sleutelwerk in Polkes oeuvre, een in het oog

Het aankoopbudget is gemiddeld zo’n vijf ton per

was ook kritiek. De Pont zou te veilig aankopen, en

springende plek gekregen: bij de ingang. “Zodat

jaar, op het vermogen van de stichting wordt niet

teveel esthetisch willen behagen. Driessen heeft

het een dialoog met andere werken aan kan gaan”,

ingeteerd. Van subsidies maakt het museum zelden

zich altijd verzet tegen dat beeld. Het is te simpel,

zegt Driessen, zoals hij zelf ook nog steeds met ‘de

gebruik, zegt hij. “Wij willen onafhankelijk kunnen

zegt hij. “De mens wil de chaos die hem omringt

Hermes’ in gesprek is.

opereren.”

Driessen blijft aan als directeur tot 30 juni 2019, dat

beteugelen, ordenen. Als je iets modelleert, wordt Hoe gaat dat, zo’n gesprek? Met welk lichaamsdeel?

wordt zijn laatste werkdag. Wat kan hij doorgeven

“Eerst met de ogen. Vervolgens krijg ik soms een

aan zijn opvolger? Hoe die de soms weerbarstige

Een superplek, vindt hij nog steeds, maar het lijkt

steek in mijn buik, letterlijk, alsof iemand mij hard

kunstenaars moet bejegenen? “Je moet dat niet

ook alsof de ruimtes en het licht álles mooi maken.

met zijn vinger prikt. Dat gold ook voor de meeste

overdrijven hoor, dat netwerk van mij. Mijn

“Zelfs als je hier een stapel vunzige opblaaspoppen

werken die ik heb verworven, dat begon vaak met

opvolger brengt zijn of haar eigen contacten mee

zou neerleggen, wordt het nog prachtig”, zei hij vijf

zo’n ongemakkelijk gevoel. Dan komt het hoofd

en zo moet het ook. Mijn adresboekje maakt geen

jaar na de opening in NRC Handelsblad.

en kijk ik of ik mijn gevoelens in een context kan

deel uit van de overdracht. Ik blijf hoogstens een

plaatsen. De ontwikkeling van de schilder, de

oproepkracht op afstand.” ZL

het al snel esthetisch gevonden.”

Het gebouw speelt daarbij een bepalende rol.

Dat neemt niet weg dat esthetiek voor de meeste kunstenaars in de collectie van De Pont wel degelijk

bijdrage aan een stroming. En of het kunstwerk

een doel dient. Maar vraag hem niet welk doel. “Dat

in ons museum zou passen. Ja, die vraag is er vrij

is aan de kijker zelf. We willen het verhaal van het

snel. Ik denk toch vooral als een museumdirecteur.

kunstwerk niet vertellen. We willen een kunstwerk

Jammer? Nee hoor, bij mij gaan mens en

de fysieke en mentale ruimte bieden om zelf zijn

museumdirecteur al zo lang naadloos in elkaar over

verhaal te vertellen.”

dat ik de onbevangenheid niet meer mis.”

T

erug naar die vermeende braafheid. Elke

Kunt u na 25 jaar kunst aankopen de collectie

familie heeft toch ook een paar vinnige

typeren?

pubers in de gelederen? Driessen ontwijkt

Stellig: “Nee, onmogelijk. Ik zou de verzameling en

de vraag, even later zegt hij: “Het vierluik Hermes

ieder individueel kunstwerk tekort doen als ik er

Trismegistos van Sigmar Polke vind ik niet bepaald

een predicaat op zou plakken.”

braaf. Die werken zijn belangrijk voor onze collectie

Dan doen we zelf maar een poging: De Pont is geen

WeerZien - 25 jaar De Pont.

Van 16/9 t/m 18/2 in De Pont Tilburg. depont.nl

35

edits

zuiderlucht 9\2017

De voorkeur van...

Mat van der Heijden

Blendr & Filtr

Ik heb tijd en woorden nodig

vernederend dan een boek. Het zei: je maakt geen deel uit van de groep

A

Heijden in Laos, waar hij een maand

nog een hele mooie documentaire

mensen die mij kunnen lezen. Jij hoort er niet bij.”

lesgeeft aan kunststudenten. Zelf

over zijn oude band The Stooges. Hij

En tóch wist de Franse literaire revelatie Eduard Louis (24) zich te ontworstelen

woont en werkt hij in Panningen,

heeft een geweldige stem, is impulsief

aan het hellegat waar hij opgroeide.

zeg maar het Laos van Limburg –

en gevoelig, hij staat niet voor

hij vermoedt dat hij er de enige

zichzelf te zingen.”

VERNEDEREND BOEK “Literatuur gaat niet vrijuit in de opgang van extreemrechts. Ze heeft mede bijgedragen tot uitsluiting. Voor een kind als ik was er weinig meer

DIGITALE ADVERTENTIEBUBBEL

ls deze editie van Zuiderlucht

“Ik ben een fan van Iggy Pop, die

verschijnt, is beeldend

volg ik al jaren, ik zag hem ook live.

kunstenaar Mat van der

Wat een persoonlijkheid, ik zag laatst

kunstenaar is. Vanuit zijn atelier

“Als alle Instagrammers volgers kopen, en adverteerders blijven betalen

stuurt hij niet alleen schilderijen

boeken _ “Ik kan de dingen voor

voor online advertenties, wordt het straks een grote bubbel.”

en tekeningen de wereld in, maar

mezelf beter op een rijtje krijgen

Instagram-blogger Annemerel de Jongh nadat Procter & Gamble het online

ook zogenoemde ‘bits’, digitale

als ik schrijf of woorden gebruik in

reclamebudget heeft geschrapt omdat de meeste kliks en likes gekocht zijn.

observaties over van alles en nog wat.

mijn werk. Woorden heb ik nodig.

“Het is ook wel een beetje zoeken

Een woord is een beeld. Ik schilder

naar aandacht.”

vrij abstract en dan is tekst voor mij

FATALE MISREKENING “Eigenlijk is het de laatste tien, twintig jaar bijna zo dat alles dat je niet

een hulpmiddel om makkelijker een

kan meten niet bestaat. Dat vind ik een fatale misrekening. Het gaat om de

muziek _“Er is altijd muziek in

werkelijkheid en wat zich daarin afspeelt. Als je een verschijnsel niet kunt

mijn atelier als ik werk. Ook als

Ik zet verschillende beelden bij elkaar,

meten, moet je zoeken naar een andere manier om het te onderzoeken.”

ik met de hond ga lopen heb ik

losse woorden geven daar een lading

Hoogleraar psychologie Micha de Winter bij zijn afscheid over de

oortjes in. Twintig jaar lang ging

aan. Ik realiseer me en hoor ook vaak

meten=weten-flauwekul.

ik elk jaar naar Pinkpop en andere

terug dat ik mijn schilderijen daarmee

poppodia. Sinds mijn tijd aan de

niet toegankelijker maak. Maar in

kunstacademie in Maastricht is mijn

eerste instantie werk ik voor mezelf.

“Van Reybrouck is getraumatiseerd door Congo. We zijn zondaren, maar dat

muzikale voorkeur breder geworden.

Om houvast te zoeken. Soms lukt dat.

weten we. Laten we dus stoppen met die gekkigheid. ”

Via de Franse impressionistische

Dat geeft rust.”

Rechtsfilosoof Paul Cliteur kapittelt David Van Reybrouck die een boek schrijft

schilders kwam ik terecht bij Erik

over de puinhopen die Nederland in de koloniën heeft achtergelaten.

Satie, van Erik Satie bij Reinbert de

Erwin Mortier. In Mijn tweede huid

Leeuw en via Reinbert de Leeuw bij

ontdekt hij zichzelf, vindt hij houvast.

WE ZIJN ZONDAREN

KLEINERE LOONLIJST

relatie te maken met mijn eigen werk.

“Ik hou van de poëtische taal van

andere hedendaagse Nederlandse

Als een boek goed geschreven is,

“Ik ben erg blij dat we nu een kleinere loonlijst hebben.”

componisten. Zo ontwikkelt

wordt het verhaal minder belangrijk.”

President Trump bedankt zijn collega Poetin voor het uitzetten van honderden

mijn muzikale voorkeur zich nog

Amerikaanse diplomaten uit Moskou.

steeds. En met Spotify gaat dat heel

zijn latere werk, lees ik ook graag. Hij

makkelijk. Nu hoor je het Haagse

is zo kort en direct, precies zoals ik

bandje St. Tropez, laatst gehoord in

niet ben. Ik heb tijd nodig.”

SJEEKSPEER “Hoe verder mijn biografie vordert, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat

Nirvana in Lierop, dat draai ik dan

een groot deel van Wolkers’ oeuvre gelezen kan worden als één lange brief

weer een poos.”

aan zijn vader.”

“Ik ben gevoelig voor muziek, als

“Gerrit Kouwenaar, en dan vooral

design _

“Daar neem ik de tijd

niet voor. Een Tesla hoef ik niet.

Biograaf Onno Blom over Jan Wolkers’ vader, die zijn altijd lezende zoon

het binnenkomt kan ik stilvallen.

Nou ja, als je hem hier voor de deur

“Sjeekspeer” noemde.

Blue Train van John Coltrane hoor ik

neerzet misschien, maar daar staat al

al dertig jaar, het verrast me steeds

een Skoda en die rijdt ook goed. Hij

TEGEN DE STROOM IN

opnieuw. Ik denk dat het door het

is prachtig hoor die nieuwe Tesla, een

“Ik heb niet veel kwaliteiten, maar niemand haalt meer uit een

trage tempo komt, de zwaarte.

dashboard met enkel twee knopjes

onderhandeling dan ik. Je moet niet bang zijn tegen de stroom in te roeien.”

Coltrane kan hele experimentele

op het stuur, heel futuristisch. Maar

Voetballersmakelaar Humphry Nijman legt uit dat je succesvol kunt zijn door

muziek maken, maar dat geldt niet

bij mij komt design niet zo binnen als

bescheiden te blijven.

voor Blue Train.”

muziek of beeldende kunst.”

36

zuiderlucht 9\2017

edits

colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht.

De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op

Boeken top 10

Mat van de schildert, r Heijden (Panning m en schilderle aakt beelden en ge , 1964) tekent, s. Hij is ge trouwd en dichten en geeft heeft drie kinderen.

meer dan 350 plekken in Zuid-Nederland en Vlaanderen.

Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief

1 — Alfred Birney De tolk van Java (-)

2 — Yuval Noah Harari

‘In eerste instantie werk ik voor mezelf. Om houvast te zoeken.’

Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar thuisbezorgd. Hun inbreng is belangrijk voor het voortbestaan van het blad. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers

Sapiens (-)

3 — Esther Verhoef Nazomer (-)

4 — Karin Slaughter Goede dochter (-)

Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu

5 — Jeroen Olyslaegers

beeldende kunst _ “Ik

door een beklemmende sfeer. Er is weinig dialoog, weinig verhaal,

heb altijd bewondering gehad voor

de soldaten zitten als ratten in de

Gerhard Richter. Niet dat ik alles wat

val, je voelt voortdurend dat het

hij maakt prachtig vind, maar vooral

mis kan gaan; en het gaat ook vaak

vanwege zijn conceptuele manier

mis.”

van werken. Bij de beeldhouwers

Mazzeltov (-)

7 — Bannere Castellamare (-)

“Magnolia staat me bij omdat de film is opgebouwd zoals ik zelf

jaren tachtig, op de kunstacademie,

werk: verschillende verhalen

waren de Neue Wilde in zwang; ik

lopen door elkaar. Die verhalen

wilde ook zo werken. Richter was

zijn zo knap verweven dat je toch

toen al een buitenbeentje. De jonge

het gevoel hebt dat je naar één film

maar Richter bleef steeds een beetje

6 — Margot Vanderstraeten

8 — Benedict Wells

heb ik dat bij Richard Long. Begin

kunstenaars waren expressief,

Wil (-)

Het einde van de eenzaamheid (3)

9 — Marcia Luyten Het geluk van Limburg (9)

10 — Yuval Noah Harari Homo Deus (-)

V

orige keer stelde ik hier op onwetenschappelijke

zit te kijken.”

“Je denkt nooit maar één

wijze, op basis van een jaargemiddelde van deze

top-10, vast dat Vlamingen meer Angelsaksische

hangen, deed het net iets anders,

ding tegelijk, er lopen altijd

misschien vanwege zijn Oost-Duitse

verschillende denklijntjes door je

afkomst. Hij schilderde realistische

hoofd. Die bepalen hoe je ergens

dit zou komen door het (betere) talenonderwijs in

portretten van de Baader-Meinhof-

naar kijkt. Zo wil ik ook schilderen:

Vlaanderen.

groep in zwart wit naar foto’s uit

verschillende verhalen in één

kranten. En die schilderde hij wazig.

beeld uitdrukken.”

Ook hier geldt wat ik zei over teksten: de manier waarop hij het schildert is

EMILE HOLLMAN

literatuur tot zich nemen dan Nederlanders.

Evenmin te onderbouwen was mijn conclusie dat

Dat pad van niet gestaafde veronderstellingen wil ik graag nog wat langer maken. Tijdens het lezen van Frohburg van Guntram Vesper, wie kent hem niet, vroeg ik me af waarom er in Nederland zo weinig Duitse boeken worden verkocht. Extra vreemd omdat

waar het mij om gaat, niet om wát hij

ze uit een buurland komen met een ongelooflijk rijke

schildert.”

literaire traditie. Bij de talige weldaad die Vesper in Frohburg over zijn lezers uitstrooit, valt weer eens

“Bij Long gaat het me vooral om het materiaal. Veelal hout en stenen, die hij vindt op zijn wandelingen en die

The Missing Inks

op hoezeer het behelpen is met ons polderlands, dat schrale, aan het Duits onttrokken dialect.

Tenzij je AFTh heet, is er in Nederland geen uitgever

Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 43 350 05 91 0031 6 53 338 905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Stan van Herpen 0031 6 18148859 s.vanherpen@zuiderlucht.eu Commercie: 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Dieter van den Bergh, Daan Borrel, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Mars van Grunsven (New York), Emile Hollman, Rowland Jones, Duncan Liefferink, Ad van Liempt, Alma Mathijsen, Hilde Neven, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Ronald Rovers, Sjeng Scheijen, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Thomas Snoeijs, Annemarie Staaks, Richard Stark, Paul van

hij in een vorm neerlegt. Schilderen

te vinden die nog boeken van deze omvang uitgeeft,

der Steen, Leon Verdonschot, Anneke van

is heel veel zitten en reflecteren, een

reageert een collega met wie ik mijn enthousiasme

Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

beeld voel je ontstaan in je handen,

over het ruim duizend pagina’s tellende meesterwerk

Tekstcorrectie:

van Vesper wil delen. Laat staan een vertaling, zou ik

Anna Peeters

eraan toe willen voegen. Want laten we wel wezen,

Grafisch ontwerp:

ook vertaald zou Frohburg deze top-10 niet halen.

Andrea Bertus / ontwerpburo bertus

Net zo min als Alle vogels van Koos van Zomeren, nog

Druk:

zo’n heerlijke baksteen. Toch zijn ze, op deze plaats

RBD Düsseldorf

althans, niet onopgemerkt gebleven. (WS)

Bankrekening:

dat is meditatiever. Dat voel ik terug bij de beelden van Long.”

film _ “De film Dunkirk die dit jaar uitkwam staat nog helemaal op mijn

IBAN NL55SNSB 093 67 79 675

netvlies. Mooi, ook omdat de film geen begin en einde heeft. Het is een echte gevoelsfilm, waarin je vanaf de eerste beelden wordt opgejaagd

www.themissinginks.com

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele

Distributie:

verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen

Ursem Koeriers Venlo

(Maastricht), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis

—

(Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

ISSN: 1875-7146

37

kaarten bestellen: philharmoniezuidnederland.nl

chef-dirigent Dmitri Liss viool Baiba Skride cineast Lucas van Woerkum

chef-dirigent Dmitri Liss cineast Lucas van Woerkum

dirigent Sergey Neller piano Severin von Eckardstein Haydn Symfonie nr 88 Beethoven Pianoconcert nr 3 Mozart Symfonie nr 39

Lindberg Vivo (NL première) Stravinsky Suite nr 2 Nielsen Vioolconcert Ravel uit Daphnis et Chloé: 1e en 2e suite (Wereldpremière Symphonic Cinema)

Met Liss en Skride naar Scandinavië

Music & Film

Het fundament van de klassieken

vr 29 sept | 20.00 u Theater aan het Vrijthof Maastricht

zo 1 okt | 14.15 u Muziekgebouw Eindhoven

do 12 okt | 20.30 u Concertzaal Tilburg

za 30 sept | 20.15 u Muziekgebouw Eindhoven

za 14 okt | 20.00 u Theater aan het Vrijthof Maastricht zo 15 okt | 14.15 u Muziekgebouw Eindhoven

DO 21.09.17 20:15 CONCERT

HERMAN VAN VEEN & EDITH LEERKES VOOR DE GELEGENHEID EEN KLEIN CONCERT

VR 22.09.17 20:15 THEATER

WIM OPBROUCK / NTGENT WE FREE KINGS

Ludwig Forum Aachen

08.09.17 18.02.18

WO 27.09.17 20:15 DANS / KLASSIEK

DH+/DAVID HERNANDEZ SKETCHES ON SCARLATTI

VR 29.09.17 20:15 KLASSIEK

MALIBRAN QUARTET & ANNA SAMUIL R. SCHUMANN, A. WEBERN, E.A.

ZO 01.10.17 15:00 KLASSIEK

QUATUOR TANA J. ADAMS, H. GÓRECKI, E.A.

WO 04.10.17 20:15 THEATER

JOSSE DE PAUW & KRIS DEFOORT / LOD & KVS DE MENSHEID

VR 06.10.17 20:15 KLASSIEK

OCTOPUS ENSEMBLE SONGS OF NATURE

DO 12.10.17 20:15 KLASSIEK

UTOPIA & INALTO LUTHER - CD-PRESENTATIE

ZA 14.10.17 20:15 DANS

KABINET K & HETPALEIS HORSES

WO 18.10.17 20:15 MUZIEKTHEATER

JAN DECORTE / BLOET & BLACK BOX REVELATION STAND DOWN

DO 19.10.17 20.15 KLASSIEK

JAN VERMEULEN & VEERLE PEETERS F. SCHUBERT - PIANO VIERHANDIG

DI 24.10.17 20:15 KLASSIEK

BUSCH TRIO C. DEBUSSY, M. RAVEL, E.A.

VOLLEDIG PROGRAMMA WWW.CCMAASMECHELEN.BE foto: Kabinet k. © Kurt Van Der Elst

KUNST XKUBA Contemporary Perspectives since 1989

Schirmherr der Ausstellung

www.ludwigforum.de

Bundesaußenminister Sigmar Gabriel

Förderer

© Adrián Fernández Milanés, Cosmonaut (In Search of Orientation), 2015

PODIUM EXPO SEPTEMBER OKTOBER 2017

zuiderlucht 9\2017

post zl

‘Go, Johnny, go!’

E

illustratie Rowland Jones

De honden zijn binnengelokt om het venlose museum laagdrempeliger te maken. Voor wie, dat is niet duidelijk

en koningspoedel. Een slapende labrador. Een Tsjechische wolfshond. Twee cocker spaniels. Twee chihuahua’s. Een pincher, of een verre afstammeling ervan. Overal waar ik kijk, zijn honden. Ze blaffen, en ze stinken. Dat is wat honden doen.

En, niet te vergeten, achter hun baasje-met-hondenbrok aanlopen, desnoods door een tunnel en een hoepel, en over een brug. Zeker na de aansporing van een van die baasjes: “Go, Johnny, go!”

Ik krijg de slappe lach, iets na de middag op een warme zomerdag in juli. Vandaag wordt Museum Van Bommel Van Dam in Venlo bevolkt met honden. Niet als onderdeel van een kunstwerk – zo heel bijzonder zijn levende dieren in de kunst nu ook weer niet. Koen Vanmechelen uit Genk trekt al jaren met zelf gekruiste kippenrassen uit zijn Cosmopolitan Chicken Project de wereld over. In 2004 hadden we het getatoeëerde varken van Wim Delvoye in Het Domein in Sittard. Het leverde een flinke rel op - het massaal bestempelen en piercen van mensen kwam niet veel later. Een ouder en bekender voorbeeld van shock art is de haai op sterk water van Damien Hirst. Maar dooie dieren tellen we hier niet mee.

De levende honden in Bommeldam maken geen deel uit van een kunstwerk. Ze zijn, samen met de plaatselijke hondenvereniging Canida, binnengelokt om het museum laagdrempeliger te maken. Voor wie, dat is niet duidelijk.

Hun baasjes zijn hier voor het eerst en, naar ze grinnikend toegeven, voor het laatst. Andere bezoekers zijn er niet.

Voor de twee actuele, nogal warrige exposities is er niemand. Ook de stand van een leverancier van hondenvoer is zonder klandizie.

Ik ken geen stad waar de radeloosheid over de toekomst van een museum zo groot is als in Venlo. Het ooit zo fijne Museum Van Bommel Van Dam zit al een tijdje zonder directeur, zonder personeel en zonder doordacht programma – waarom vragen we Canida niet een keer? De gemeente zit zo met het museum omhoog dat zelfs het prachtige gebouw, midden in het Julianapark, in de ban is gedaan. Niet te beveiligen, luidt het verdict na een diefstal van drie reliëfs van Jan Schoonhoven vier jaar geleden.

Ook de klimaatbeheersing zou niet deugen. Niezen die honden daarom zo vaak?

Zoals het er nu uitziet, verhuist het museum in 2020 naar het oude postkantoor, tweehonderd meter verderop. De nieuwe toekomst die daar gloort, heeft de dienstdoende wethouder samengevat in een Koersdocument. Daarin doemt uiteraard het Grote Misverstand Genaamd Laagdrempeligheid op – ook hondjes moeten zonder struikelen binnen kunnen. Alle omhaal van woorden ten spijt is het doel van de exercitie kraakhelder: het moet minder gaan kosten, dat museum. Als les 1 van Halbe Zijlstra érgens goed is begrepen, dan in Venlo. Net als les 2: niet te veel ingewikkelde kunst graag, want dat begrijpen de mensen toch niet.

Het perspectief dat uit deze dertien pagina’s (inclusief opwekkende plaatjes) tellende potpourri van misverstanden boven komt drijven: het museum moet niet aanbod- maar vraaggestuurd zijn. Zoals Van Gogh, Picasso en de inmiddels doodgezwegen lolake held Shinkichi Tajiri hun leven lang vraaggericht hebben gewerkt. Toch?

WIDO SMEETS

39

INTERNATIONAAL BEELDEND THEATERFESTIVAL

HEERLEN 18 08 T/M 27 08 2017