zuiderlucht
12 jaargang • 9/2018
maandblad voor kunst en cultuur
e
U
sittard -geleen
9 Een iets beschuttere plek misschien
HET NEGENDE LEVEN VAN TON HARMES ◆ STONEHENGE REVISITED ◆ DE FAVORIETE PLATENHOEZEN VAN RICK DE LEEUW ◆ KAMAGURKA IN HET MUSEUM ◆ DE VOORKEUR VAN ANTHONY FIUMARA
© Melanie Bonajo, Economy of love, 2015, HD video, courtesy AKINCI, photo by Sophie Mörner
09.Aug – 23.Sept
ruhrtriennale.de
Partner & public supporters
copy/pasteremix t/m 14 dec 2018
EN VERDER IN SCHUNCK:
nomadic mountains t/m 2 dec 2018
Marieke Coppens: Mine t/m 2 dec 2018
aad de haas: weet je nog? t/m 16 dec 2018
the end of sitting t/m 31 dec 2018
femmy otten:mural t/m 31 dec 2018
SCHUNCK Glaspaleis bongerd 18 heerlen / T 045-5772200
zuiderlucht 9\2018
inhoud
affairs
18 Hoe Engels is Stonehenge? Eeuwenlang wordt er gespeculeerd over
7 editorial – Letters en geest
Stonehenge, de voorhistorische opstelling van
‘Laat kinderen aan elkaar voorlezen. Laat ze
gigantische stenen in Zuid-Engeland. Wat is er zo
– trots ! - aan hun ouders voorlezen. Leer ze
bijzonder aan dit bouwwerk dat zijn vorm ontleent
Nederlands, Engels, Duits, Frans. Maak ze
aan een natuurlijke toevalstreffer?
nieuwsgierig. Wedden dat ze hun best gaan doen?
21
ben van melick – Old school ‘De Dylaneske paradox “worden wie je bent” was nog niet door de Happinez-industrie verkwanseld,
books
rouw had mij nog niet aangetast.’
8 cover – Een iets beschuttere plek
22 feuilleton – Eindelijk in het museum
Binnenkort verschijnt Een iets beschuttere plek
Kamagurka in Den Bosch | Tastbare gedachten in
misschien van CYRILLE OFFERMANS. Voor ZL
Oud-Rekem | Kopiëren als taboe in Heerlen
schreef hij een introductie, aangevuld met twee fragmenten. ‘Beschaving is het leren zien van verschillen – en daarnaar te handelen.’
design 24 Stad met een gespleten ziel
culture
Sittard-Geleen wil maar geen eenheid worden. Nieuwe bedrijven doen de welvaart van de kolen
13 ptmy – Koning van de microfoon
mijnen niet vergeten, de cultuursector zoekt nieuw
‘In een soort rockballet gooit Joey Tempest zijn
publiek. ‘De stad heeft glorieuze tijden gekend.
spierwitte standaard door de lucht, een visueel
Daardoor blijven mensen hangen in nostalgie.’
spektakel dat aan elkaar hangt van poses.’
14
bits – Ongewis ‘Totale onwetendheid en naïviteit gaan moeiteloos samen. Ik volg een spoor waarvan het einde nog
edits 36 Blendr & Filtr
steeds zeer ongewis is.’
‘Ik reageer heel slecht op stelligheid. Je wilt dat er
14 Het negende leven van Ton Harmes
nog beweging in de dingen zit, anders zit je alleen maar naar je gelijk te kijken. Lijkt me vrij saai’
Waarom de boekhandel zo worstelt met de digitalisering? ‘Een boek heeft geen aan- en
36
uitknop. Het kan open en dicht, meer niet’, zegt
de voorkeur – Anthony Fiumara
Ton Harmes van boekhandel Dominicanen in
‘In de zomer luister ik veel naar elektronische
Maastricht.
muziek als Deadmau5, Boards of Canada of Moderat. Heerlijke muziek voor op de fiets’, zegt
15 aya leest – Laat me niet alleen
Anthony Fiumara, de stadscomponist van Tilburg.
‘Ze is gevangen in het domein van Brel. Dat hoeft
37 ZL Boekentop 10
niet ergens heel ver weg te zijn, beseft ze na jaren lang het lied beluisterd en gezongen te hebben.
‘Wie gaat er op vakantie drie weken met een
Het is in het hier en nu.’
gebogen rug naar een schermpje zitten kijken als je dat de rest van het jaar ook al doet?’
16 in beeld– Pop-Art ‘Mijn leven is na te vertellen aan de hand van mijn
39 post zl – Figuurtjes in klei
platen’, aldus Rick de Leeuw (ex-Tröckener Kecks),
‘Voor je het weet komt een of andere slimmerik
‘die zal ik dus never nooit niet wegdoen.’
met het idee om de in Hilversum bereide stoofpotjes na te synchroniseren in dialect.’ Cover: De droom van Mohammed Qutaish om zijn geboortestad opnieuw op te bouwen. © Future Aleppo. One Boy’s Dream to rebuild a city. Zie pagina 8
5
PODIUM EXPO 09.2018 10.2018
ZA 22.09.2018 20:15 - KLASSIEK
GRAINDELAVOIX FLORID STYLE: SINGING THE VIRGIN À L’ANGLAISE
Seizoensopening
ZO 23.09.2018 17:00 - BEELDENDE KUNST
KOEN BROUCKE DE TRANSFORMATIE VAN HET SLAGVELD
Seizoensopening
DO 27.09.2018 20:15 - KLASSIEK
QUATUOR AROD J. HAYDN, A. WEBERN, A. ZEMLINSKY
VR 28.09.2018 20:15 - CONCERT
SIOEN PLAYS GRACELAND
DO 04.10.2018 20:15 - KLASSIEK
PIANOTUNE 2018: PIANO PLUS LORENZO DI BELLA D. SCARLATTI, F. CHOPIN, F. LISZT PIANODUO ANNA EN INES WALACHOWSKI W. A. MOZART, A. DVOŘÁK, M. RAVEL
WO 10.10.2018 20:15 - KLASSIEK
ENSOR STRIJKKWARTET VERKLÄRTE NACHT
DI 16.10.2018 20:15 - KLASSIEK
ELISE CALUWAERTS, KIM VAN DEN BREMPT & ROELAND HENDRIKX AUF DEM FELSEN
WO 17.10.2018 20:15 - THEATER
JAN DECORTE /BLOET HAMLET 0.2
19.30u: gratis inleiding
ZO 21.10.2018 15:00 - FAMILIE
FABULEUS & BALLET DOMMAGE KLUTSERKRAKKEKILILILOKATASTROF (6+)
Geselecteerd voor Het Theaterfestival 2017
foto: Elise Caluwaerts @ Lalo Gonzales
WO 24.10.2018 20:15 THEATER
THEATER ZUIDPOOL DE FELOMSTREDEN KROON EN DE DEERNISWEKKENDE DOOD VAN KONING EDWARD … (T. LANOYE) PROGRAMMA 2018-2019 WWW.CCMAASMECHELEN.BE
wilt u ook dat zuiderlucht u maandelijks verwelkomt met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur vol verrassende reportages, puntige beschouwingen, geestverruimende interviews, spitsvondige columns en wonderbaarlijke fotografie? reis dan met ons mee via zuiderlucht.eu/begunstigers en het mooiste cultuurblad van nederland landt voortaan als eerste op úw deurmat, elke maand opnieuw
editorial
zuiderlucht 9\2018
13 oktober 2018 Verhalen in het park Alles verandert, niets vergaat.
letters en geest J
e best doen. Zo heette de prachtige tekening op de cover van de vorige ZL, pak hem er nog maar eens bij. Net als de maker van de tekening ben ik opgegroeid met het idee dat je altijd (en beter) je best moet doen. Er zijn streken, landen, werelddelen waar dat nog steeds zo is. Hoe zit dat hier, bij ons? Doen we nog wel ons best? Hoe zit het – in goed Nederlands – met onze ‘drive’? En met de wapenbroeder ervan, de nieuwsgierigheid? Met de drang naar alternatieven, het openen van onbekende deuren, het verleggen van grenzen? Vorige maand wilde ik een expositie bezoeken in een ietwat ongewone plek: de hal van een stadhuis. Een gigantische hal: de architect heeft willen benadrukken dat een stadhuis een plek moet zijn waar iedereen welkom is. Een plek voor het volk. Tachtig jaar geleden, toen het stadhuis werd gebouwd, was dat idee van gastvrijheid een vanzelfsprekendheid. Nu niet meer. In de entree zit een glazen deur die niet, zoals je misschien zou verwachten, vanzelf opengaat. Dat doet de portier (die zit achter een andere - kogelwerende- glazen wand), mits je goede bedoelingen hebt. Die had ik. Wat is er onschuldiger dan naar een schilderij kijken? Terwijl ik door het glas de kunstwerken zag hangen, weigerde de man me binnen te laten. Na wat telefoontjes over en weer werd ik alsnog binnengelaten, door een collega. Toen ik de portier bij vertrek bedankte voor de gastvrijheid (tingeling! ironie. tingeling!) zei hij met rood aangelopen hoofd: “Graag gedaan.” Geen spoor van de gedachte dat hij misschien niet genoeg zijn best had gedaan. Laat staan van het idee om zich te verontschuldigen. Mijn vermoeden is dat de man niet eens wist dat er in de hal een expositie was. Er hangen toch altijd schilderijen? Waarom zou iemand daar speciaal naar komen kijken? Kennelijk was hij ook niet geïnformeerd, sorry, gebriefd. Beste man, die schilderijen die daar hangen vormen samen een expositie. Het kan zijn dat er mensen komen kijken. Heet ze welkom en laat ze binnen. Niet dus. Je zou het voorval als een parabel kunnen beschouwen, over wat er zoal te leren valt. Over rol, betekenis en functie van kunst en cultuur bijvoorbeeld. En de presentatie ervan. Over beschaving, en hoe het daarmee is gesteld. Hoe we de nieuwsgierigheid kunnen rehabiliteren. Dat debat komt, deels indirect, terug in deze nieuwe ZL. Cyrille Offermans heeft het erover in zijn introductie bij zijn nieuwe boek Een iets beschuttere plek misschien. Boekhandelaar Ton Harmes heeft het erover als hij zich afvraagt waarom de overheid geen visie heeft op taal(onderwijs) nu de laaggeletterdheid om zich heen grijpt. En zelf zou ik er, nu de provincie Limburg dialect tot voertaal in de peuterspeelzaal wil maken, aan toe willen voegen: hou op met dat gehobby en ga écht aan het werk. Lees kinderen in die speelzaal voor uit Nederlandstalige boeken. Laat ze aan elkaar voorlezen. Laat ze – trots ! aan hun ouders voorlezen. Breng jeugdliteratuur als vak terug op de pabo. Dring de laaggeletterdheid terug met landelijk beleid. Leer de kinderen goed Nederlands, en daarna Engels, Duits en Frans, de taal van onze buren. Maak ze nieuwsgierig naar werelden die ze niet kennen. Wedden dat ze hun best gaan doen?
https://www.alden-biesen.be/nl/vertelkasteel/verhaleninhetpark
Ontwerp Bernardusplein Ubachsberg
Maak ze nieuwsgierig. Wedden dat ze hun best gaan doen?
WIDO SMEETS | hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu
7
books
zuiderlucht 9\2018
Een iets beschuttere plek
De droom van Mohammed Qutaish om zijn geboortestad opnieuw op te bouwen. Š Future Aleppo. One Boy’s Dream to rebuild a city. futurealeppo.com
8
zuiderlucht 9\2018
books
Eind september verschijnt Een iets beschuttere plek misschien van CYRILLE OFFERMANS. Speciaal voor ZL schreef hij een introductie bij het boek, aangevuld met twee fragmenten. “Beschaving is het leren zien van verschillen – en daarnaar te handelen.”
H
eel 2017 heb ik een journaal
van populisten en nationalisten – maar ook tot
naar het weinig opzienbarende gebouw in het
bijgehouden, meer precies:
een poging (het Franse ‘essai’ betekent probeersel,
historische stadshart van Sittard.
een cultureel of intellectueel
proeve, experiment) de demonen in de ogen
journaal. Aan het eind
te zien. Die poging wordt in Een iets beschuttere
zoveel gemeenten werden ook de Sittardse
van het jaar lagen er na
plek misschien met de middelen van de literatuur
bestuurders in het begin van het nieuwe
schifting 170.000 woorden
ondernomen. In alle onderwerpen die het
millennium uit hun slaap gehouden door
observaties, herinneringen,
aansnijdt, gaat dit boek uiteindelijk, impliciet,
grootse visioenen. De stad moest op de kaart
commentaar, essayistiek over
om niet minder dan een morele houding in de
gezet, nationaal en internationaal, hij moest
alle denkbare onderwerpen:
wereld – tegen de domheid, tegen de overspannen
aantrekkelijk worden voor avontuurlijke
een zwarte zangeres die weigerde op te treden
beloften van politieke charlatans, tegen de
investeerders en creatieve ondernemers.
voor de ongelikte beer in Washington, het verband
deprimerende onverschilligheid van de vermoeide
Tijdens gemeenteraadsvergaderingen stookte
tussen carnaval en de twintigste-eeuwse avant-
consument voor wie ‘het’ allemaal lood om oud
het woord city branding de verwachtingen nog
garde in de kunst, de hypocrisie van Moeder Teresa,
ijzer is. Beschaving is het leren zien van verschillen
wat op. Er moest gebouwd worden, liefst door
de bedenkelijke smaak van prosecco, de afnemende
– en daarnaar te handelen. Hoe dichtgemetseld
een architect van naam. Buurtgenoot Jo Coenen
tekenvaardigheid van de schooljeugd, literaire
de wereld ook lijkt, er zijn altijd barsten
stond garant voor de supervisie. Jeanne Dekkers’
omkooppraktijken, een moedige diplomaat, de
waarneembaar die de verbeelding, in theorie en
prijswinnende ontwerp van een ‘multifunctionele
dood van een vriendin en de geboorte van een
praktijk, kansen bieden.
accommodatie’ net buiten de oude stadswallen
kleinkind, het verlangen naar sneeuw, enzovoorts.
Het boek is te dik en te pluriform om er in één
Maar zo zou het niet blijven. Zoals in
zou de magneet worden die het zo vurig gewenste
Er is alles in de wereld, zei Lucebert. En er is alles in
artikel een representatief beeld van te kunnen
geld en talent naar het ingedommelde stadje zou
dit boek.
geven. Daarom heb ik twee fragmenten gekozen
trekken.
waarvan ik ook zelf pas bij herlezing ontdekte
Even leek de droom door de economische crisis
Niet verwonderlijk dat het begint en eindigt
dat ze allebei bescheiden voetnoten vormen in
wreed te worden verstoord. Elders in het land
met de onbeschrijflijke oorlogsellende in Syrië
een denkbeeldige encyclopedie van de utopische
werden soortgelijke plannen afgeblazen, bang
en elders, waarvan wij, rijke westerlingen, niet
stad. Het eerste fragment, begin september 2017
als men was voor een financieel debacle. Zo
meer de geruststellende illusie kunnen koesteren
geschreven, gaat over Sittard, mijn woonplaats.
niet in Sittard. Dat gebouw, om onnaspeurlijke redenen Ligne gedoopt, zou en moest er komen,
dat die zich ver van ons bed afspeelt. Of we het nu leuk vinden of niet, het gaat ons allemaal
Over de effecten van slecht bestuur
al was nog niet één van de vele duizenden
aan: de vluchtelingen aan de Hongaarse grens,
Het was echt een aardig museum. Nog geen
vierkante meters bedrijfsruimte verhuurd. Maar
de verdwijnende tropische regenwouden, de
top, uiteraard niet, daarvoor waren omvang
zo kortzichtig waren de stadsbestuurders niet dat
mensonterende omstandigheden in de naaiateliers
en middelen te beperkt. Maar dankzij aan
ze de donkere wolken van leegstand en tekorten
in Bangladesh, de stille armoede, óók in de westerse
de weg timmerende conservatoren als Stijn
niet boven hun prachtgebouw zagen hangen.
wereld, de oplopende zelfmoordpercentages onder
Huijts en Roel Arkesteijn bevrijdde Het Domein
De crisissfeer vereiste bestuurlijke moed en
zowel de kleine boeren in India als de Nederlandse
zich vooral in het tweede decennium van zijn
doorzettingsvermogen. Nog voor de eerste schop
jongeren – bij elke handeling die we verrichten en
twintigjarige bestaan van zijn stoffige, regionale
in de grond ging, in november 2013, broedde
elke keuze die we maken dringt de wereld zich aan
imago. Tentoonstellingen van Charlotte Seifert,
men op reorganisatie- en bezuinigingsplannen.
ons op en geven wij een signaal aan de wereld, hoe
The Yes Men, Eugenio Dittborn en Herman de
En daarvan werd museum Het Domein het
minimaal ook.
Vries bezorgden het museum een eigenzinnige
belangrijkste slachtoffer.
Dat laatste kan tot het cynisme leiden van ‘na ons de zondvloed’ of tot het kortzichtige egocentrisme
reputatie. Ook de kunstcritici van de landelijke dagbladen wisten al gauw de weg te vinden
Het museum werd samen met de belangrijkste culturele instellingen van de stad – de
>>
9
En t re e i n
naar het museum!
8 m u s ea
12 e u r o
Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen SuermondtLudwig-Museum Aachen Leopold-Hoesch-Museum & Papiermuseum Düren Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich KuK – Kunst- und Kulturzentrum der StädteRegion Aachen BEGAS HAUS – Museum für Kunst und Regionalgeschichte Heinsberg Kunsthaus NRW Kornelimünster ikob – Museum für Zeitgenössische Kunst
Auf zur Kunst! Auf ins Museum! ondersteund door
deelnemende musea
PAPIERMUSEUM DÜREN
Beethovens Keizersconcert
Dirigent Dmitri Liss Piano Fazil Say
Liszt Les Préludes Beethoven Pianoconcert nr 5 Tsjaikovski Suite nr 3
Vr 21 sep – 20.30 u / Chassé Theater, Breda Za 22 sep – 20.00 u / Theater Heerlen Zo 23 okt – 14.15 u / Muziekgebouw Eindhoven philharmoniezuidnederland.nl
Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich
©Peter Hinschläger
Naar 8 musea in de reg io Aken met één voucherboekje, voor maar 12 euro. Koop het voucherboekje bij een van de musea of online op aufinsmuseum.eu.
Region Aachen – Zweckverband Dennewartstr. 25–27 / Aachen www.regionaachen.de
zuiderlucht 9\2018
books
’Future Aleppo laat zien hoe midden in een allesvernietigende oorlog de geest van het creatieve, utopische verzet kan opbloeien.’ schouwburg, het filmhuis, de bibliotheek, de
de tekenen des tijds niet verstaat en dus zijn
het oude Babylon – het tegenwoordige
muziek- en dansschool en het Euregionaal
eigen graf graaft. Of er ooit sprake zal zijn van een
Bagdad – met zijn legendarische hangende
Historisch Centrum – ondergebracht in een
wederopstanding van Het Domein in Ligne mag
tuinen. Via allerlei sluipwegen en met
overkoepelende organisatie met de weinig
daarom met reden worden betwijfeld.
behulp van talloze ad hoc medestanders
geruststellende naam ‘Het Cultuurbedrijf’. De
Evenzeer mag worden betwijfeld of de
van Mohammed is een klein deel van de
nieuwe koers moest uiteraard minder elitair, meer
multifunctionele accommodatie Ligne het in
maquette eind 2015 in de VS beland, waar
markt- en klantgericht zijn. Als bedrijfsleider
economisch opzicht zal redden. De leegstand in
het werd geëxposeerd in een piepklein
werd een ‘echte ondernemer’ gezocht, maar wel
de binnenstad was al enorm toen het gebouw de
museum voor ‘eigentijdse artefacten’,
‘een teambuilder met affiniteit voor cultuur’. Dat
tekentafels nog niet had verlaten. De verwachting
Mmuseumm geheten en gevestigd in een
waren kwaliteiten waar de zittende directeuren
dat het in de slag om de consument, eenmaal
paar in onbruik geraakte liftschachten in
kennelijk niet over beschikten, zij werden
in vol bedrijf, een verpletterende dreun zou
lower Manhattan.
ontslagen en kwamen niet in aanmerking
uitdelen aan de concurrerende gemeenten
voor die functie. Tegen die absurde gang van
in de omgeving, blijkt op niets gebaseerd. De
filmpjes die op internet zijn te vinden. Ze
zaken werd geprotesteerd door kunstenaars,
gigantische parkeergarages in het souterrain
laten zien hoe op een verborgen plek te
door musea en kunstinstellingen elders in het
maken een spookachtig lege indruk. Opzichtig
midden van een allesvernietigende oorlog
land, door de ‘Vrienden van Het Domein’, door
illustreren ze de overspannen verwachtingen van
de geest van het creatieve, utopische verzet
journalisten – en ook, in een rechtstreeks, op het
de opdrachtgevers. Ze zouden de perfecte locatie
kan opbloeien. Ik vind dat ontroerend en
scherp van de snede uitgevochten radiodebat met
vormen voor een vlammend leerstuk over de
hoopgevend. Waar Mohammed Qutaish
de beoogde nieuwe directeur, door mij.
effecten van slecht bestuur.
zich nu bevindt, weet ik niet. Het staat vast
Maar het mocht allemaal niet baten. De
Ik ken Future Aleppo alleen van foto’s en
dat hij alles in het werk zal stellen om ooit
reorganisatie ging door volgens plan. Het
Het tweede fragment (van eind augustus) is het
terug te keren naar Aleppo om te helpen
Domein werd onderdeel van De Do MIJN en –
slot van een stuk over de verwoesting en de
zijn papieren dromen in een leefbare stad
een gespatieerd taalgedrocht dat blijkbaar de
wederopbouw van Aleppo, Syrië. Het kan als
om te zetten, maar of dat kan zolang Assad
herinnering in leven moest houden aan die
illustratie dienen bij de titel van mijn boek: Een iets
aan de macht is, lijkt me twijfelachtig,
ellendige kolenmijnen die hier al bijna een halve
beschuttere plek misschien.
ook omdat zijn vader werkzaam was bij
eeuw geleden zijn gesloten. De teamleider met
een Amerikaanse ngo. De Unesco zou zich
affiniteit voor cultuur leek uit diezelfde donkere
Future Aleppo
over hem moeten ontfermen en hem een
jaren afkomstig. Hij ontpopte zich alras als
Bij het zoeken naar informatie over de toestand
de ouderwetse potentaat die zijn gebrek aan
in Aleppo en andere Syrische steden in het
passende baan moeten aanbieden. ZL
vanzelfsprekend gezag amechtig probeert te
oorlogsgebied stuitte ik op een wonderlijk
compenseren met botte decreten. In korte tijd
bericht uit januari dat ik destijds blijkbaar gemist
slaagde hij erin zowat alle medewerkers tegen
had. Het betreft een veertienjarige jongen,
zich in het harnas en de ziekenboeg in te jagen;
Mohammed Qutaish, afkomstig uit Aleppo, maar
de bevlogen conservator moderne kunst van het
toen de Syrische vatenbommen dood en verderf
voormalige Domein schijnt daar tot op de dag van
begonnen te zaaien in hun directe omgeving,
vandaag te overwinteren.
met ouders en de rest van het gezin begin 2016
Museum Het Domein is met succes om zeep
gevlucht naar Turkije, in de hoop ooit naar West-
geholpen. Het gebouw in het centrum van de stad
Europa of Amerika te kunnen doorreizen. Kort
is er nog, maar wordt nu alleen nog gebruikt voor
na de eerste beschietingen van de stad, in 2012,
tentoonstellingen van lokaal of regionaal belang.
was hij, amper tien jaar oud, al begonnen met zijn
Zeker, erg geschikt als huisvesting voor een
architectonische herstelprogramma in het klein.
eigentijds museum van moderne kunst was het
Met papier, hout, spons, draad, oud speelgoed,
voormalige schoolgebouw allerminst. Er was geen
kleurpotloden, waterverf, schaar en lijm maakte
behoorlijke entree, geen logisch gestructureerde
hij de eerste onderdelen van de maquette voor
expositieruimte, geen restaurant of iets wat
zijn toekomstige Aleppo, de trotse, boven alles
daar op leek, geen museumwinkel, zelfs geen
uitstekende citadel.
behoorlijke garderobe en geen toiletten. Wie
Mohammeds visionaire stad heeft het aanzien
Cyrille Offermans, Een iets beschuttere plek
erheen ging moest genoegen nemen met wat er
van een speelse, kleurrijke versie van een grote
misschien. De Arbeiderspers, 480 pagina's,
te zien was. Dat lijkt eeuwen geleden, die haast
westerse stad, gedomineerd door niet al te hoge
25,99 euro.
ascetische afwezigheid van verleidelijk comfort,
wolkenkrabbers met zonnepanelen, zwembaden
Verschijnt op 25 september. Boekpresentaties op
het is al bijna niet meer voorstelbaar dat kunst als
en helihavens op de daken, maar ook voorzien
27/9 om 19.30 uur in De Tribune in Maastricht en
zodanig ooit zo belangrijk gevonden werd. Elke
van parken en veel groen, een uitgaansgebied,
op 30/9 om 11.00 uur bij Podium Babel in Sittard.
deskundige kan je vertellen dat een museum dat
een meertje en een rivier, een geheel kortom dat
detribune.nl en podiumbabel.nl
niet primair dient als prettige ontmoetingsplaats
in de verte doet denken aan verbeeldingen van
11
passione italiana L’arte dell’Espresso
Te zien t/m 28 okt. 2018
Een tijdreis, Passione Italiana die start in het Italië neemt langs je mee van 1910 en voert van de eerste indrukwekkende
espresso’s naar het kopje design serviezen door koffie van nu.
espressomachines en de decennia heen.
gesubsidieerd door de Provincie Limburg
Campagnebeeld: Gio Ponti Archives
Info & tickets cubedesignmuseum.nl
zuiderlucht 9\2018
pleased to meet you
Koning van de microfoon
E
Poseur Joey Tempest, één met zijn microfoon.
In een soort rockballet gooit tempest zijn spierwitte standaard door de lucht, een visueel spektakel dat aan elkaar hangt van poses
igenlijk bestaan er in de popmuziek drie soorten frontmannen (of -vrouwen). Degene die een gitaar nodig heeft om zichzelf houding te kunnen geven. James Hetfield van Metallica is zo iemand. Ik zag hem ooit optreden toen hij gewond was geraakt (ik weet niet meer waardoor, maar vast bij het worstelen met een beer of iets anders mannelijks), en geen gitaar kon spelen, maar zijn microfoon zelf moest vasthouden. Het zag er niet uit. Hij was een soort roker zonder sigaret: je zag de vertwijfelde lichaamshouding, het zoeken naar de juiste positie. Dan heb je de frontman die niet overweg kan met een microfoonstandaard, maar juist al te goed met een microfoon. Dave Reumers van de Maastrichtse hardcoreband Right Direction is zo iemand: hij kan met een microfoon slingeren alsof het een lasso is, en hem precies op het juiste moment weer opvangen om verder te zingen. Ik zag vorige maand Jay-Z samen met Beyoncé in de Arena, en die verstaat de kunst van het cool vasthouden van een microfoon, of zoals hij het zou zeggen: een mic. Want dat is het, een kunst. En er bestaat, tot slot, de frontman die leeft bij gratie van de microfoonstandaard. Liam Gallagher, voorheen Oasis, heeft er zijn kenmerk van gemaakt dat hij met zijn handen op zijn rug staat en omhoog zingt, in die eigenlijk te hoge microfoon op de standaard. Als Liam Gallagher zijn microfoon zelf zou vasthouden, moesten zijn handen van zijn rug en dan was hij Liam Gallagher niet meer. Wie fantastisch overweg kon met een microfoonstandaard, was Freddie Mercury. Die had een halve. Dat is een statement. Aan een halve microfoonstandaard heb je in praktisch opzicht namelijk helemaal niks, je kunt hem niet eens neerzetten. Er is maar één reden voor een halve microfoonstandaard, en dat is om hem te gebruiken als showelement. Freddie Mercury kon dat. Die maakte van die halve microfoonstandaard een luchtgitaar, een sabel, de maîtrestok van een tambour-maître, en een verlengstuk van zijn lul. Liefst allemaal in één nummer. Robbie Williams heeft daar goed naar gekeken: die heeft ook een halve microfoonstandaard, en doet daar ongeveer hetzelfde mee, maar dan met een ironische twist. Wie de koning is van de héle microfoonstandaard, is Joey Tempest van Europe. De band zal tot in lengte der dagen vereenzelvigd worden met hun grootste hit The Final Countdown, maar maakt al jaren stevige rock in de traditie van Deep Purple, en met meer invloeden uit de jaren zeventig dan de jaren tachtig. En dat allemaal zwierig aangevoerd door Tempest, een fenomenale livezanger, die een nieuwe dimensie heeft gegeven aan het zwaaien met zijn microfoonstandaard. In een soort rockballet gooit hij zijn spierwitte standaard door de lucht, een visueel spektakel dat aan elkaar hangt van poses. In het dagelijkse leven houd ik niet van poseurs. Die horen op een podium, en daar staat Tempest dan ook. LEON VERDONSCHOT
Europe speelt 26 september in 013 in Tilburg. 013.nl
13
culture
Ongewis
A
fgelopen maand was ik in Laos om op een summerschool les te geven aan jonge kunstacademiestudenten. Ruim vier weken ‘back to basic’. 1983. Volkomen bleu stap ik in de trein voor de introductiedagen voor studenten in Maastricht. Ondertussen vinden mijn ouders in De Heeg, een toen nog volkomen afgezonderd nieuwbouwwijkje net buiten de stad, een zojuist ontruimd eenkamerappartementje waar een uitgelaten junk zijn sporen heeft achtergelaten. Nadat alles is ontsmet, ruimen we samen mijn spullen in. Totale onwetendheid en naïviteit gaan moeiteloos samen. Ik volg een spoor waarvan het einde nog steeds zeer ongewis is. In Vientiane werkte ik enkele dagen met hetzelfde groepje van vorig jaar. In Luang Prabang ging ik drie weken aan de slag met een nieuwe groep, waarin ook twee meiden zitten. Als ik een vonkje van ‘Maastricht 1983’ heb kunnen overbrengen, is mijn opzet geslaagd. Wellicht meert het resultaat ervan later aan in Singapore of Amsterdam.
Bits
zuiderlucht 9\2018
Waarom de boekhandel zo worstelt met de digitalisering? “Een boek heeft geen aan- en uitknop. Het kan open en dicht, meer niet”, zegt Ton Harmes van boekhandel Dominicanen in Maastricht. Zijn humeur lijdt er niet onder. “Nee joh, dit is veel te leuk om te doen.”
Het negende leven van Ton Harmes
D
e betrokkenheid vanuit de stad gaf zijn zaak vleugels, kijkt Ton Harmes terug op het voorjaar van 2014, toen de
nationale boekhandelketen Polare failliet ging en hij de Maastrichtse dochter, gevestigd in
MAT VAN DER HEIJDEN
de Dominicanenkerk, probeerde te redden. Hij zocht en vond nieuwe aandeelhouders
presentatie van de 55.000 titels. Op de lengteas
- “mensen die betrokken zijn bij de stad, de
van de kerk staat een enorme stalen constructie
kerk en de cultuur” - en haalde met crowd
met twee verdiepingen vol boeken. De overlopen
funding ruim 100.000 euro op.
fungeren als ‘promenade architecturale’; van hieruit moeten in de loop der jaren honderdduizenden
“We waren helemaal hyper”, zegt Harmes. “Door de crowdfunding konden we op
mobieltje over de balustrade. Beneden kijken
krijgen. Onze inkopers konden weer boeken
bezoekers, hun mond ver open, omhoog naar de
bestellen. In de oude situatie waren ze een
restanten van de middeleeuwse muurschilderingen,
bestedingsmaximum van duizend euro per
de gotische gewelven en de glas-in-lood ramen. Op
week gewend.”
het priesterkoor, waar een espressobar met leestafel is ingericht, vertelt Harmes hoe hij in 1983 als manus
was niet langer een directie die, op afstand,
van alles bij boekhandel Broese Kemink in Utrecht
ons voortdurend onder druk zette maar niet
terechtkwam. Na tal van boekenbanen her en der
luisterde naar de werkvloer. Nog steeds voelt
vond hij een kwart eeuw later zijn negende leven in
het zo goed dat Harmes, bijna 67, niet van
de Dominicanenkerk in Maastricht, waar de nieuwe
ophouden wil weten. “Nee, joh, dit is veel te
boekhandelketen Selexyz een van zijn winkels aan
leuk om te doen.”
het inrichten was. Hij werd er manager. Selexyz
Dat Boekhandel Dominicanen in Maastricht
redde het niet, net zo min als opvolger Polare – ten
tien jaar geleden door The Guardian werd
bewijze dat ketenvorming in de boekhandel een
uitgeroepen tot mooiste boekhandel ter wereld
slecht idee is.
heeft niet alleen te maken met de imposante
14
Ook vandaag leunen mensen met camera of
korte termijn het assortiment weer op orde
De doorstart voelde als een bevrijding. Er
Bildet Glück (3), 2010. Olie op linnen, 40-35 cm.
foto’s zijn genomen.
Hoewel de nationale boekomzet de afgelopen
13de eeuwse Dominicanen-kloosterkerk waar
jaren is gekelderd, bleef Dominicanen volgens
ze is gevestigd, maar ook met de opvallende
Harmes in de plus. “Gemiddeld hebben we zo’n drie
zuiderlucht 9\2018
Omdat boekhandel Dominicanen veel toeristen trekt, besteedt Harmes veel aandacht aan wat hij het assortiment nonbooks noemt: van pennen tot paraplu’s, van
culture
Laat me niet alleen Aya Sabi doet maandelijks verslag van haar leeservaringen.
magneetjes tot notitieboeken. “Laatst was er een groep Chinezen die allemaal zo’n klein
De hoofdstad van Europa, miljoenen mensen, een
notitieboekje kocht. Made in China. Dat gaat
keten van winkels en eethuisjes, straathoeken
dan terug naar waar het is gemaakt.”
met muzikanten die niet ontdekt willen worden,
Dominicanen verkoopt ook cd’s en platen,
alles gedempt tot een zacht geruis ergens ver weg.
sinds deze zomer op een aparte, nieuwe
Ondertussen drukt Brussel een man en een vrouw
etage, parallel aan het twee verdiepingen
tegen elkaar, wordt zelf onzichtbaar. De twee keer
hoge boekenrek. Daardoor is elders extra
dat het meisje niet in zijn ogen kijkt, ziet ze hoe
ruimte vrijgekomen voor het assortiment
mooi ze Brussel altijd heeft gevonden. Maar ze
Engelstalige boeken. Wat weer alles
Aya leest
heeft te maken met het groeiend aantal buitenlandse studenten in de stad, meer dan 10.000 inmiddels. Zo blijft het voortdurend aanpassen aan
vergeet het snel weer. Ze is gevangen in het domein dat
Brel beschrijft. Dat hoeft niet ergens heel ver weg
de markt het motto. Ook in de digitale
te zijn, beseft ze na jaren lang het lied beluisterd en
verkoop, al is dat aandeel nog geen vijf
gezongen te hebben. Het is in het hier en nu. Het is
procent van de omzet. Harmes: “We huren
het luchtlaagje dat hen omgeeft, bijna geluidsdicht.
een fietskoerier in die de bestelling bij de
Er kan wel licht doorheen. Het maakt hen niet
mensen thuis brengt, ook als ze in Bemelen
onzichtbaar voor de stad. De stad ziet hen, soms
wonen. Of op hun werk, dan wordt het
argwanend of jaloers, vaak lieflijk en vertederd.
geleverd tot aan het bureau.”
Zij zien de stad niet. Zij wandelen voorbij aan
Als manager van een 1200 m2 grote
alle blikken, maar komen nooit uit het domein
boekhandel met zestien werknemers komt
dat Brel jaren geleden heeft gezongen – speciaal
Harmes buiten de vakanties nog amper aan
voor hen lijkt het wel. De wetten van recht, tijd en
lezen toe. Soms, op een rustig moment,
zwaartekracht zijn weggevallen, ze komen los van
procent omzetgroei per jaar. Al zullen we dat dit
duikt hij tussen de rekken, pakt een boek
de wereld.
jaar, met zijn warme zomer, niet halen.” Lachend:
en begint te lezen. Zoals laatst, The Siege of
Brel wist dat ze op een dag zou begrijpen dat er
“De vuistregel ‘vrouwen bloot, handel dood’ geldt
Acre 1189-1191, een boek van John D. Hosler
misschien geen regenparels zijn, geen landen waar
nog steeds.”
over een van de historische christelijke
het nooit regent – of ze zijn er wel, dat weet ze nog
kruistochten die stokte bij Akko (nu Israël).
steeds niet –, dat een lijk niet bedekt kan worden
nele boekhandel, digitalisering en ontlezing, zegt
Dan schrikt hij pas op als hij een kuchje
met licht en goud, het sterft af en verteert, want er
Harmes: “Er zijn grofweg twee reacties. Een: ‘Shit,
hoort, gevolgd door de opmerking: “Het is
is geen ‘altijd’ maar dat er wel het ‘hier en nu’ is. En
daar gaat mijn handel.’ En twee: ‘Wat gebeurt er
zeker spannend…”
verder niets.
Over de twee grootste gevaren voor de traditio
eigenlijk?’ Ik herinner me de totale paniek die
Wat hij, ten slotte, zou doen om het lezen
En vandaag beseft ze dat het domein wél
uitbrak toen Springer Verlag begin jaren tachtig de
te bevorderen als hij minister van cultuur
bestaat en dat het zich met hen mee verplaatst.
complete Beilstein, een chemische encyclopedie, op
was? “Vasthouden aan de vaste boekenprijs.
Het versnelt en vertraagt. En dat er zo vele
cd-rom uitbracht.”
Keihard werken aan de laaggeletterdheid.
liefdesschilden zijn. Afbakeningen die de liefde
Tal van boekhandels zijn intussen gesneuveld.
En voorlezen aan kinderen, om ze vroeg
beschermen tegen de wereld, maar de wereld niet
De overlevers hebben zich aan de nieuwe situatie
aan de boeken te krijgen. Dat ze op hun
beschermen tegen de liefde. Domeinen waar de
aangepast. “Een boek is een eenvoudig product.
veertiende iets anders gaan doen omdat
liefde heerst.
Er zit geen aan- en uitknop aan. Het kan open, en
de hormonen opspelen, is niet erg. Het
dicht. Meer niet. En eigenlijk weten we nog steeds
komt wel weer terug, daar moeten we niet
Moi je t’offrirai
niet waar het naar toe gaat.”
zo bang voor zijn. Mits het zaadje vroeg
Des perles de pluie
geplant is. Er moet een nationale strategie
Venues de pays où il ne pleut pas
versie, daar kan en wil Harmes niet aan. “Lezend
komen over hoe we omgaan met taal als
Je creuserai la terre jusqu’après ma mort
leren gaat beter van papier dan van een scherm, dat
zodanig.”
Pour couvrir ton corps d’or et de lumière
Dat het papieren boek het aflegt tegen de digitale
Je ferai un domaine
is wetenschappelijk aangetoond. Bovendien laat lezen je de ruimte om je in te leven. Het zet je aan
WIDO SMEETS
alles voor je ingevuld.”
Où l’amour sera roi, où l’amour sera loi Où tu seras reine
het werk. Bij andere media is dat niet zo, daar wordt Dit is de zesde aflevering in een reeks van tien over boekhandels in tijden van internet en ontlezing.
■
15
zuiderlucht 9\2018
pop-art 16
Simpelweg POP heet de expositie van (pop) fotograaf Brian Griffin (1948) in Heks, twintig kilometer onder Hasselt. De Brit, groot geworden in de roerige Thatcher-jaren, fotografeerde eigentijdse popiconen als Ian Dury, The Clash, Depeche Mode, Kate Bush, The Specials, Billy Idol, Siouxsie and the Banshees en Elvis Costello. Zijn foto’s op inmiddels legendarische platenhoezen gingen door miljoenen handen. De originele opnames van deze foto’s zijn nu te zien in Heks, waar Griffin ook workshops geeft. Medeorganisator is zanger/schrijver Rick de Leeuw (1960), oud-voorman van de al bijna even legendarische Tröckener Kecks, en sinds een paar jaar Heksenaar. De Leeuw: “Fotograaf Herman van den Boom heeft zijn galerie bij mij in de straat en
zuiderlucht 9\2018
is bevriend met Griffin. Toen hij over Griffin begon, moest ik eerlijk gezegd even nadenken. Maar zijn werk bleek ik mijn hele leven dus al te kennen. Wat een ontdekking! Ik was zestien toen ik The Jam zag in Paradiso. Vanaf dat moment was ik verkocht aan de oerdrift die ‘muziek’ heet. Even later zag ik Graham Parker, Iggy Pop, Elvis Costello en Joe Jackson. Er blies een nieuwe wind door de muziek, puurder en rauwer. Het bleken vaak artiesten met een link naar Griffin.” De Leeuw organiseert op 28 september in Fabrik, in de oude Stroopfabriek in Borgloon, een concert geïnspireerd op de artiesten waar Griffin mee werkte, samen met kunst- en muziekstudenten van hogeschool PXL in Hasselt. Ook die studenten kennen het werk van Griffin, merkte De Leeuw.
“Begin twintigers zijn het, maar ze trekken moeiteloos Look Sharp van Jackson of Spike van Costello uit hun platenkast.” Dat geldt ook voor de mensen in Heks en omgeving. “Er blijkt bij alle muziekliefhebbers wel een Griffin in de kast te staan.” Bedoeling is dat de hoezen van liefhebbers ook een plekje krijgen op de Griffin-expositie, liefst met persoonlijk verhaal erbij. (Mensen die hun hoes willen uitlenen, kunnen mailen naar kunstnetwerkhaspengouw@gmail.com) “Platen zeggen alles over je leven, je identiteit, wie je geworden bent. Ook de hoezen hebben een enorme impact. Mijn leven is na te vertellen aan de hand van mijn platen. Die zal ik dus never nooit niet wegdoen.” (DvdB)
in beeld
POP van Brian Griffin. Van 23/9 t/m 30/10 in De Henehoeve Gallery in Heks. henehoeve.be
17
culture
zuiderlucht 9\2018
Hoe Engels is Stonehenge? 18
zuiderlucht 9\2018
culture
Al eeuwenlang wordt er gespeculeerd over Stonehenge, de voorhistorische opstelling van gigantische stenen op een tochtige vlakte in Zuid-Engeland. Wat is er zo bijzonder aan dit bouwwerk rond een natuurlijke toevalstreffer? PATRICK VAN IJZENDOORN bericht over de laatste stand van zaken.
“D
e trots van England is een wonder uit Wales”,
Godfried bleek er niet ver naast te zitten. In de zeventiende eeuw werd er voor het eerst
kopte onlangs een Engelse
echt onderzoek ter plekke verricht, onder meer
krant boven een artikel
door John Aubrey. Deze natuurfilosoof schreef het
over Stonehenge. Een
monument van Stonehenge toe aan de Druïden, al
isotopenanalyse van een bij het megalithische
riep dat de vraag op waarom deze heidenen een
monument opgegraven schedel had aangetoond
heilige plek voor hun rituelen hadden gemaakt
dat de eigenaar ervan kwam uit wat nu Wales is. Al
op een vlakte, en niet, zoals gebruikelijk, in een
eerder was bekend dat de ‘bluestones’, de kleinere
woud. Deze Druïden-theorie werd verspreid door
keien van Stonehenge, afkomstig waren uit de
de archeoloog en geestelijke William Stukeley. De
Preseli-heuvels in het Zuidwesten van Wales. De
architect John Webb meende echter dat het ging om
nieuwe ontdekking suggereert dat de blauwe stenen
de resten van een Romeinse tempel. Daarbij was hij
indertijd niet zijn opgehaald door de bouwers, maar
beïnvloed door zijn beroemde collega Inigo Jones,
naar de winderige hoogvlakte van Salisbury over
de bouwmeester die zuilengalerijen introduceerde
land en water zijn meegenomen, waarschijnlijk als
op het eiland.
aandenken aan voorvaderen.
Opvallend is dat Stonehenge vaak werd gezien als het werk van vreemdelingen, van boeddhisten
Het bericht over de ontdekking zegt iets over de
tot Vikingen, van de oude Grieken tot Germanen.
oneindige fascinatie voor de indrukwekkende
In de negentiende eeuw beweerde de eerste Baron
steencirkel uit het einde van de steentijd, 2500 jaar
van Avery, op wiens land een soortgelijk historisch
geleden. Duizenden mensen, toeristen en hippies,
monument stond, dat de mens er verstandig
trekken jaarlijks naar het monument, vooral bij de
aan doet zijn onwetendheid te erkennen in
kortste en langste dag van het jaar. Intussen blijven
plaats van kostbare tijd te verspillen met zinloze
archeologen bezig met de vragen wie, hoe en
verklaringen. Deze deemoedige woorden waren
waarom? Het Gallo-Romeins museum in Tongeren
aan dovemansoren gericht. Zo dook er bijvoorbeeld
toont vanaf komende maand een historiografisch
een theorie op dat Stonehenge het Lourdes van het
exposé over hoe men door de eeuwen heen
Stenen Tijdperk was, een gewijde plek waar zieke en
tegen Stonehenge heeft aangekeken, theorieën
gewonde pelgrims kwamen voor genezing.
die soms meer zeggen over de tijd waarin ze zijn geformuleerd dan over het raadsel zelf. De oudste aan papier toevertrouwde theorie komt
Het tegengestelde blijkt nu waar te zijn. Stonehenge is een plek van de dood, een kerkhof dat zo is aangelegd dat de zon bij haar opkomst
van Godfried van Monmouth. In zijn Geschiedenis
op de langste dag van het jaar, en de ondergang
van de Britse koningen beweerde de twaalfde-
op de kortste dag, op spectaculaire wijze naar
eeuwse geestelijke dat tovenaar Merlijn, metgezel
binnen schijnt. Een concrete aanwijzing vormde
van koning Arthur, de geneeskrachtige rotsen
honderd jaar geleden de vondst van beenderen,
op magische wijze uit Ierland naar Engeland had
die destijds wegens een gebrek aan belangstelling
gebracht. Ze vormden een begraafplaats voor
weer in de grond werden terug gestopt. Nader
de Kelten die tijdens een vredesbijeenkomst op
onderzoek heeft nu aangetoond dat ze, zo oud is
de hoogvlakte van Salisbury waren verraden en
de klassensamenleving, van een hooggeplaatste
vervolgens afgeslacht door de Saksen. Het was
familie moeten zijn geweest. Het doet denken aan
middeleeuwse romantiek die getuige de populaire
de piramides in Egypte.
fantasy-serie Merlin nog steeds aanspreekt.
Maar er is ook ondersteunend bewijs. Tijdens
>>
19
culture
zuiderlucht 9\2018
Als Stonehenge het rijk van de doden is in dit landschap, wat was dan het rijk der levenden?
Luchtfoto van Stonehenge
Kaart door John Speed (1552–1629), historicus en cartograaf
een bezoek aan Madagaskar had de voornaamste
wordt gehecht. Tegenover The Guardian beweerde
tochtige locatie? Parker Pearson heeft ontdekt dat
Stonehenge-kenner Mike Parker Pearson
de historicus Susan Greaney dat er in Noordoost-
Stonehenge aan het uiteinde ligt van een breed
van University College London vergelijkbare
India en op enkele Indonesische eilanden
pad, mogelijk een bedding van een gletsjer uit de
‘begraafplaatsen’ gezien. Bij een bezoek aan
gemeenschappen bestaan waar het verplaatsen van
ijstijd, begrensd door twee kamlijnen. Bijzonder
Stonehenge kreeg een archeoloog uit dat
stenen deel uitmaakt van rituele feesten.
is dat deze zogeheten Avenue precies in lijn met de zon staat: op 21 december leidt hij naar de
Afrikaanse eiland een déjà vu-gevoel. Waar hout het materiaal van het organische leven is, is steen het materiaal van de dood. Parker Pearson besloot zich vervolgens niet langer blind te staren op de stenen, maar ze te zien als een deel van het geheel. Als Stonehenge het rijk van de doden was in dit landschap, wat was dan het rijk der levenden? Dat bleek een paar kilometer noordwaarts
D
plek waar de zon ondergaat, op 21 juni naar waar
e laatste jaren is er ook veel aandacht
hij opkomt. Op de mensen van toen moet deze
geweest voor de hoe?-vraag. Hoe is
natuurlijke toevalstreffer een grote indruk hebben
Stonehenge gebouwd, hoe werden de
gemaakt, met als gevolg de stapsgewijze bouw van
stenen vervoerd en neergezet, stenen die 45.000
het grootste monument uit de jonge Steentijd. Een
kilo konden wegen, even zwaar als vier Londense
afscheid ervan ook, want het Bronzen Tijdperk
dubbeldekkers. De grootste stenen, de Sarsen,
stond voor de deur. De ruïne wordt dagelijks door vele duizenden
te liggen, in de oksel van een rotonde. Diep
kwamen uit de nabije omgeving. Ze zijn, zo hebben
verborgen onder een terp troffen archeologen
experimenten aangetoond, mogelijk, rustend op
mensen bekeken. Het gaat daarbij niet zozeer om
daar restanten van oeroude woningen aan. Het
dikke planken, over ronde kogelvormige stenen
betalende bezoekers van English Heritage, maar om
bleek de nederzetting Durrington Walls te zijn.
gerold die in goten van eikenhouten ‘rails’ lagen,
automobilisten; de A303-snelweg tussen Londen en
Daar woonden de bouwers die bij de zomer- en
als kogellagers. Primitief? De prehistorische
Zuidwest-Engeland ligt op een steenworp afstand.
winterwende gezelschap kregen van mensen
eilandbewoners waren juist bijzonder creatief en
Daar komt binnen afzienbare tijd een einde aan: de
die van heinde en verre kwamen om feest te
ingenieus.
aanleg van een twee miljard euro kostende tunnel
vieren én om afscheid te nemen van overleden
Dat waren ook de Welsh die ongeveer 200
moet het verkeer sneller laten doorstromen en
geliefden. Gevonden beenderen van varkens uit
kilometer in noordwestelijke richting woonden.
de rust op dit stukje Unesco Werelderfgoed doen
het noordoosten van Schotland wijzen erop dat
Lange tijd leefde het idee dat een gletsjer de
wederkeren. Het plan is omstreden. Vanwege de
ze dieren meenamen. Er waren processies van
blauwe stenen tijdens de ijstijd richting Salisbury
archeologische waarde van het terrein, maar ook
Durrington Walls naar Stonehenge, langs de Avon,
had gebracht, maar het bleek mensenwerk te
omdat Stonehenge hierdoor uit het zicht verdwijnt,
de Ganges van West-Engeland.
zijn geweest. In 2011 werd aan de noordkust van
juist nu de grootste raadsels zijn opgelost en de
Pembrokeshire een megalithische groeve ontdekt:
cirkel rond is. ZL
Volgens een woordvoerder van English Heritage, het Engelse equivalent van Stichting
de stenen zijn met boten over zee en rivieren
Natuurmonumenten dat Stonehenge beheert, moet
aangevoerd. Aanvankelijk hadden de migranten
het bouwen van deze begraafplaats een sociale en
uit Wales een steencirkel aan de oever van de
feestelijke gebeurtenis zijn geweest, een manier om
Avon neergezet, bij Bluestonehenge, maar een
mensen uit andere streken bij de gemeenschap te
paar duizend jaar later werden de stenen een paar
betrekken. Het is een interpretatie die aansluit bij
honderd meter verplaatst naar de huidige locatie.
het belang dat tegenwoordig aan gemeenschapszin
20
Maar wat was er zo aantrekkelijk aan die
Stonehenge, voorbij het mysterie. Van 13 oktober t/m 21 april, Gallo-Romeins Museum, Tongeren (B), galloromeinsmuseum.be
zuiderlucht 9\2018
culture Het gaat niet om de schoonheid van de formulering, maar om de trefzekerheid in wat niet gezegd kan worden.
Old school waar zon is en gapende kust, de tijd weer rijp voor rouw, waar wind is en schamele aarde, daar werd hij wie hij is: een denkende, denkende dode.
D
eze regels resoneren al decennia in mijn hoofd. In de jaren zeventig schilderde ik ze ooit op een muur in mijn huis. Ze vormen het openingsgedicht uit de bundel de denkende, denkende doden van Armando. De Dylaneske paradox ‘worden wie je bent’ was nog niet door de Happinezindustrie verkwanseld, ‘rouw’ had mij nog niet aangetast en die ‘denkende dode’ in het ‘oorverdovende’ licht van de zon raakte ik niet meer kwijt. Denken was voor mij nog een kermis van verwondering, in deze poëzie werd denken onbewoonbaar verklaard. Dat kwam aan. Het beschadigde landschap is een mentaal landschap. De hopeloosheid van het denken hult zich in een perfecte eenheid van vorm en inhoud. Ultieme paradox. De dichter van deze regels stierf een paar weken geleden in zijn woonplaats Berlijn. Herman Dirk van Dodeweerd (Amsterdam 1929) werkte als schrijver/ beeldend kunstenaar onder het pseudoniem Armando. De mens als dader en denker, daar gaat zijn werk over. De kunstenaar als schuldige creator. In maart van dit jaar stierf Oscar Timmers (Heerlen 1931), die onder het pseudoniem J. Ritzerfeld - naar zijn Kerkraadse overgrootmoeder -, net als Armando bij De Bezige Bij publiceerde. Hij laat een klein oeuvre na: twee cycli novellen en wat losse publicaties. Ook
dit werk is een poging dood en geweld te bezweren, maar subtieler. Niet alleen de kunst, ook de liefde, hoe vitaal ook, is aangetast. Verlangen en teleurstelling, maken en mislukken, droom en werkelijkheid, wezenlijk voor erotiek en kunst beide, schrijnen op elke bladzijde. En ook bij Ritzerfeld krijgt het tekort vorm in structuur en stijl. Het ijdele bezweren, de vergeefsheid van de creatie als condition humaine, dat is de kern. De oude dichter Leo Herberghs zegt het zo: wat is schoonheid, schoonheid heeft mij aangeraakt met haar adem en eens heeft zij haar gelaat naar mij toegekeerd vanuit een ver oord dat mij immer ver gebleven is Schoonheid betrachten in een aangetaste werkelijkheid. Dan gaat het niet om de schoonheid van de formulering – dat is aan mode onderhevig – maar om de trefzekerheid in wat niet gezegd kan worden. Die paradox is een onuitputtelijke bron voor verwondering, maar ook van spanning. Het werk van Timmers/Ritzerfeld en Armando staat er strak van. “What shall we do with all this useless beauty?”, vertwijfelt Elvis Costello in een lied dat de schoonheid zelf representeert. Het antwoord in de laatste strofe luidt: “If something you missed didn’t even exist, it was just an ideal – is that a surprise?” Desondanks, de literatuur waaraan ik verslaafd ben, is woordkunst. Vaak in geladen, grote woorden. Sommige zeul je een leven met je mee. Ze zijn zwaar van leegte, hun inhoud is hun vorm. Daarom kun je ze oneindig herlezen, laden. Als
een gebed, dat je altijd weer zelf moet waarmaken, met dynamiet vullen. Armando’s bezweringen, Ritzerfelds omzwervingen, hun woorden zijn sterk genoeg om dat aan te kunnen. Literair Nederland stond uitvoerig stil bij het overlijden van Armando. De dood van Ritzerfeld kreeg vrijwel geen aandacht. Begrijpelijk. Armando is in de publiciteit een verhaal: de man is zijn verhaal. Timmers werd nooit een ‘verhaal’, ook niet als Ritzerfeld. De Amsterdamse Berlijner bleef tot het einde zijn adagium trouw. “Met taal breng ik de tijd, die ik niet begrijp, door”, zegt Oscar Timmers, die zijn pseudoniem heeft afgelegd, in Dromen van stof (2002), zijn laatste publicatie. Klein, mooi werk. De schrijver heeft zich neergelegd bij wat niet begrijpen is. Hij zette zelf een punt achter zijn schrijverschap. Hij leeft voort met “herinnering aan een geheim dat hij bezeten maar nooit gekend heeft”. Misschien speelt dat ook een rol. Het onmogelijke mogelijk maken, ik moet in die vroege jaren zeventig aangevoeld hebben dat die denkende dode misschien wel literair interessant is, maar dat er niet mee te leven valt. Ik werkte met mensen, stond voor de klas, dat is heel wat anders dan kunstenaar spelen. Op die muur in mijn huis schreef ik onder Armando’s tekst een versregel van Simon Vinkenoog, van wie ik fan was: “De dag schiet wortel in de huid, het licht lokt. Het bleef behelpen.” Tien jaar later bood David Bowie de uitweg: “Put on your red shoes and dance the blues!” BEN VAN MELICK
21
culture
zuiderlucht 9\2018
f e u i l Dieter van den Bergh en Wido Smeets
objecten. Special attractie is de
ministaatje Kamagurkistan, waar de
Kamarobot die Kamagurka speciaal voor
bezoeker, eenmaal voorbij de grens van de
de tentoonstelling ontwierp en die op
ernst (en de slagboom), een stempel in zijn
verzoek een al dan niet vieze mop vertelt -
paspoort kan laten zetten.
de beste zijn die zonder clou. Via een directe verbinding met ‘Kama’s’ iPhone spuwt de weinig subtiele robot ook nog diens nieuwste cartoons uit. Deze verschijnen als prints weer aan de muur,
Kamagurkistan. Voorbij de grenzen van de ernst. Van 28 juli t/m 28 oktober in het Noordbrabants Museum Den Bosch. Op 21 september geeft Kamagurka met Wim le Mair een humorcollege. hnbm.nl
waardoor de tentoonstelling steeds vers blijft. Dikke rode draad van Kamagurkistan:
◆
humor. Fijne, gekke, zwarte, existentiële en hysterische humor. Waarmee Kama volgens de kenners ‘het menselijke tekort‘ laat zien. De verfrissende expositie is het resultaat
Tastbaarder dan mijn gedachten
van een rijk geïllustreerd boek, verworden tot catalogus, van kunsthistoricus Kim
Tientallen meters lange trekkabels
Ouweleen (1988) die in 2011 aan de UvA
houden het leegstaande renaissance
afstudeerde op het werk van Kamagurka.
kasteel d’Aspremont-Lynden in het
Zijn uitgever benaderde het museum in
Vlaamse dorpje Oud-Rekem bijeen.
Den Bosch voor een tentoonstelling, waar
Een van de torens lijkt elk moment
de kunstenaar samen met curator Joris
in elkaar te kunnen zakken. Een deel
Westerink een jaar aan werkte.
van het kasteel, vooral in de hoeken,
Ouweleen kreeg de kans om in het gigantische archief van de kunstenaar te grasduinen, met daarin bananendozen
Kamagurka, Spiegelschreeuw
mag niet worden betreden wegens instortingsgevaar. Ook om andere redenen is het een
vol met vergeten tekeningen. ,,Geweldig,
wonder dat het curatorenechtpaar
ik kom hier dingen tegen die ik allang
Annemarie Van Laethem en Eric Croux
vergeten was”, jubelt een trotse Zeebroek
nu al voor de negende keer een expositie
bij zijn werk in Den Bosch. “En dat in een
hedendaagse kunst houdt in kasteel Oud-
museum!”
Rekem, op een ruime boogscheut van
“Héérlijk”, zegt een voorbij schuifelende
Maastricht. In de negende editie, getiteld
Kama (eindelijk) in museum
want “het meest Belgische museum van
bezoeker met een brede grijns. “Er mag
Scene-Unseen, doen ze waar ze furore mee
Nederland”, volgens directeur Charles de
een keertje schaamteloos gelachen
maakten: het bijeenbrengen van werk van
Mooij, die weleens gekscherend zegt: “We
worden.” En zo is het, in absurdistisch
bekende en minder bekende, levende en
De Vlaamse kunstpaus Jan Hoet had
de ernst toont een dwarsdoorsnede uit
het niet zo op de schilder Luc Charles
vijftig jaar werk van de absurd productieve
Zeebroek (1956) over wiens werk hij zich
West-Vlaamse alleskunstenaar, die in 1976
vernietigend uitliet. “Kunst moest voor
doorbrak met een cartoon in Humo. Van
hem altijd serieus zijn”, zegt Zeebroek,
de eerste tekening die hij als jochie van
alias Kamagurka. “En bovendien dreef
acht maakte van stripheld Fred Flintstone
ik daarom natuurlijk de spot hem,
via klassieke cartoons van striphelden
haha.” Het ‘Jan Hoetisme’ in de Vlaamse
als Bert Vanderslagmulders, Raketman,
kunstwereld zorgde ervoor, vermoedt
Cowboy Henk (met Herr Seele) en Bert
hij, dat hij in eigen land nooit een grote
en Bobje, tot op de actualiteit inspelende
expositie kreeg in een museum.
krantencartoons.
verzamelen Rubens, geen Rembrandts.” Kamagurkistan. Voorbij de grenzen van
Die expo is er nu wél, in Nederland, want
Daarnaast zijn in Den Bosch ook zijn
“jullie Hollanders zijn nieuwsgieriger,
vermaledijde schilderijen te zien, verwant
minder conservatief”, aldus ‘Kama’.
aan dada, Cobra en het surrealisme (met
Plaats van handeling is niet toevallig het
directe verwijzingen naar Magritte),
Noordbrabants Museum in Den Bosch,
theater- en tv-optredens en ruimtelijke
22
Werk van Wim Wauman in kasteel Oud-Rekem.
zuiderlucht 9\2018
culture
l e t o n dode kunstenaars in een steeds verder in verval rakende omgeving. Alsof ze zich afvragen of het buiten de muren van het kasteel zoveel beter is gesteld met de kunsten. Hoewel niet alle kunstenaars even goed uit de voeten kunnen met de niet altijd gemakkelijke ruimtes is SceneUnseen een weldadige tentoonstelling. Geholpen door gastcurator Mat Verberkt brengen Van Laethem & Croux ‘old school’ en ‘new school’ bij elkaar. Bijna waren we vergeten hoe goed de vorig jaar gestorven Hetty Huisman, een van de grondleggers van De Appel, was. Hetzelfde geldt voor autodidacten als Toon Tersas en Alex Elshocht - de laatste bracht een groot deel van zijn leven door in het psychiatrisch centrum dat tot 1980 in het kasteel was gevestigd. De in een van de ruimtes op de muur gekalkte
Rob Birza, 1521
Sarah Jane & Jackie Blue, 1521 An Ode to Rob Birza and Hans Holbein, 2018 (detail)
wanhoopskreet ‘Lucht is tastbaarder dan en kopiëren”. Waarbij ze zich moesten
omdat ze een schilderij van Rob Birza als
niet vergeten, de tot kunstenaar
laten inspireren door een werk uit de
vertrekpunt kozen. Birza staat bekend als
(1948) ‘old school’ zijn, dat geldt niet voor
getransformeerde modefotograaf die
collectie.
een kunstenaar met een “schaamteloos
haar werk. Haar I Feel Like Boiled Milk
ambachtelijkheid en conceptualiteit
heeft nog niets aan kracht ingeboet; de
versmelt in geometrisch geordende
moeten we gissen, het zal wel te maken
incorporeerde hij een kopie van Hans
video van haar gelijknamige performance
panelen van gefineerd multiplex. Is het
hebben met de digitale wereld waarin
Holbeins beroemde tekening Der Leichnam
uit 1980 is nog steeds imponerend. De
hout of fotografie waar we naar kijken? Of
we leven, een wereld waarin eindeloos
Christi im Grabe, een levensgroot schilderij
combinatie van dit historische werk
beide?
reproduceren van beelden, en muziek niet
op hout uit 1521. Het duo schilderde niet,
te vergeten, inmiddels verder reikt dan
maar gebruikte een oude druktechniek.
mijn gedachten’ stamt uit die periode. Qua leeftijd mag ook Lydia Schouten
met de zaalbreed gepresenteerde slow
En laten we vooral Wim Wauman
Scene-Unseen is de negende symfonie
Over het achtergronden van de opdracht
eclectisch” oeuvre; in het schilderij 1521
motion van Jessica Segall (1978) is
van Van Laethem & Croux in Oud-Rekem.
een dagelijkse behoefte. Wie niet kopieert,
In hun versie ligt niet Christus in het graf,
spectaculair.
Mis het niet; gezien de deplorabele
bestaat niet.
maar een van de twee kunstenaars.
Ook de generatiegenoten van Segall weten de ruimtes naar hun hand te
toestand van het kasteel zou het wel eens de laatste kunnen zijn.
zetten. Sum of Parts, droedels van neon op een grid van kippengaas van Chaim van Luit (1985) in het trappenhuis, is
Scenes-Unseen. Van 15 juli t/m 30 september in kasteel Oud-Rekem. forumtri.be
meer dan een kleurrijk oriëntatiepunt. Anouk Kruithof (1981) posteerde
◆
ijsschotsen zijn te zien. Greet Van Autgaerden (1974) schilderde kleurrijke landschappen van galactische
Kopiëren als taboe
allure, Bas de Wits verzameling van
Ze knipten, plakten, borduurden en kopieerden tot er uiteindelijk 16 kopieën
opdracht. Sinds de Romantiek worden
waren die samen de omvang van Birza’s
kunstenaars immers geacht origineel te
origineel hebben. Met enige overdrijving
zijn. Beïnvloeding is verdacht, kopiëren
kan worden gezegd dat Sarah Jane &
taboe.
Jackie Blue hun opdracht het meest
Dat de zeven kunstenaars in CopyPaste/ Remix #2 zich maar moeilijk hebben weten
vijf gedrapeerde sculpturen onder een filmscherm waarop smeltende
Om daar als beeldend kunstenaar mee aan de slag te gaan is een ongemakkelijke
te bevrijden van hun opdracht, is een
letterlijk namen, om zo over mogelijk van het origineel uit te komen. Wie zijn ogen de kost geeft in de gigan
teken van dan ongemak. Zonder dat er van
tische ontvangsthal van het Heerlense
al te letterlijke kopieën sprake is, blijven ze
stadhuis, een schepping van Fritz Peutz,
dicht bij het origineel. Van overtreffen, als
zal ontdekken dat ook in de aanpalende
dat al de bedoeling was, kan dan al geen
prachtige kantoren, waarvan de meeste
sprake meer zijn.
deuren permanent open staan, veel
krakkemikkige zuilen en bustes zullen
Twee keer per jaar is in Heerlen een
zelden een betere omgeving hebben
tentoonstelling in het stadhuis waarbij
getroffen als op de zolder van dit
wordt geput uit de gemeentelijke
van Sarah Jane & Jackie Blue, een duo
gemeentelijke collectie heeft het niet
vervallen kasteel. Keetje Mans (1975)
collectie, die wordt beheerd door
dat onder deze kunstenaarsnaam sinds
gelegen.
schildert objecten en sferen op grote en
cultuurhuis Schunck. In de jongste
2017 op zoek is naar overeenkomsten en
kleine doeken waarbij de subtiliteit van
editie, CopyPaste/Remix #2, worden
geschillen in hun kunstenaarspraktijk.
haar penseelvoering op de grote het best
kunstenaars uitgedaagd “na te denken
Die samenwerking geeft CopyPaste/
tot uitdrukking komt.
over de invloed en waarde van kopieën
Remix #2 een extra dimensie, temeer
Het interessantste is de opstelling
mooie kunst aan de muur hangt. Aan de
Copypaste/Remix #2. Van 10 augustus t/m 14 december in de hal van het Stadhuis in Heerlen. schunck.nl
23
design
U
sittard geleen
zuiderlucht 9\2018
Stad met een
Sittard-Geleen wil maar geen eenheid worden. Nieuwe bedrijven doen de welvaart van de kolenmijnen niet vergeten, constateert PAUL VAN DER STEEN. En de cultuursector zoekt naarstig naar nieuw publiek. “Mensen blijven hangen in nostalgie.� 24
Het plein in Ligne in Sittard met op de achtergrond de Sint-Petruskerk. foto Zuiderlucht
zuiderlucht 9\2018
design
gespleten ziel
Limburg, met superlatieven als “prachtig”, “fantastisch” en “idyllisch”. Maar de Rijksweg beviel de auteur van onder meer De uitvreter en Titaantjes allerminst. “Een heel lelijk, eindeloos lang oord waar we doorkwamen is Geleen. Nooit heen gaan!”, luidde zijn advies. Als troost voor de Geleners moest ook de rivaliserende buurstad het ontgelden. “Sittard overigens afgrijselijk met kermis en radiogebrul.” Toch was er in de tijd van Nescio’s bezoek en de eerste decennia daarna ook een heel ander oordeel over Geleen en zijn Rijksweg mogelijk. Bart Pastoor: “Mensen denken altijd dat Geleen zich de ‘Waereldsjtad’ noemde vanuit een soort borstklopperij. Maar het had te maken met de multiculturele samenleving die je hier aantrof. Op de mijn wasten Polen de ruggen van Portugezen. Langs de Rijksweg barstte het van de horeca: eettentjes, barretjes, discotheken. Het werd hier wel de nieuwe Reeperbahn genoemd. Mensen van heinde en verre kwamen hier om uit te gaan. Geleen had voetbalclub Fortuna ‘54, Pinkpop en de florerende ijshockeyclub Smoke Eaters.” Van levendigheid en vertier bleef weinig over. De sluiting van de mijnen hakte er stevig in, al liet die met nieuwe economische motoren
W
als Nedcar en DSM minder littekens na dan in Heerlen. Er ontstond nieuwe bedrijvigheid, maar zonder de zekerheden die de mijnen lange
einig gemeenten maken zoveel werk
tijd boden. Autoproducent Nedcar worstelde
van zelfpromotie als Sittard-Geleen.
en kwam – op het nippertje – boven; er werken
Het heeft bijna iets wanhopigs.
nu weer meer dan 5000 mensen. Chemiereus
Overal kondigen borden plaatselijke
DSM vond zich tweemaal opnieuw uit en heeft
evenementen aan. En anders prijzen
gezelschap gekregen van bedrijven als Sabic,
ze wel een van de andere kwaliteiten van de
Lanxess en OCI Nitrogen. De Chemelot Campus,
gemeente aan (innovatie, historie) met daaronder
waar hun activiteiten zijn geconcentreerd,
een verwijzing naar de website insittardgeleen.
wil wereldwijd meedoen op het gebied van
nl – alwaar de zelffelicitaties onverdroten verder
hoogwaardige materialen en duurzame
gaan. Op straten en pleinen in Sittard komen daar
technologieën.
de vlaggen van de viering van 775 jaar stad nog eens
Van die dynamiek is in Sittard-Geleen weinig
bovenop. Aan de lantaarnpalen van de Rijksweg, die
te merken. De fusiegemeente is berooid en staat
na een recente opknapbeurt een boulevardachtig
onder curatele van de provincie. De bevolking
karakter wordt toebedeeld, roepen banieren de
vergrijst. Er zijn notoire probleemwijken en de
burgers op tot gewenst gedrag: Geniet. Groei.
winkelharten in de twee stadskernen lijken de
Innoveer. Ontdek. Ontmoet.
concurrentie met buursteden als Maastricht en Roermond te hebben verloren.
De Rijksweg, de oude verbinding tussen de
Gelener Bart Pastoor is als ‘organisatie
voormalige buursteden, vormt de ruggengraat van
opticiën’ in te huren voor een frisse kijk die
Sittard-Geleen. In promotaal: ‘Een parelsnoer dat de
voor nieuwe bedrijfsdynamiek zorgt. Zijn
kernen verbindt’. Van Sittard-Noord tot Geleen-Zuid
initiatief Mijnstad2020, om zijn stad van
gaat het om bijna negen kilometer. Dat is – zeker
nieuw elan te voorzien, was echter weinig
gevoelsmatig – erg lang. De schrijver Nescio deed
succesvol. Tijdens bijeenkomsten bleek aan
op 3 mei 1950 enthousiast verslag van een dagje
enthousiasme en ideeën geen gebrek. “Van een >>
25
design
zuiderlucht 9\2018
‘Het gaat niet alleen slecht in Geleen: wokrestaurant De Gouden Lepel zit vaak vol. en bioscoop Foroxity is een groot succes.’
“Misschien is dat nog wel terug te zien in de carnavalscultuur. In Sittard zijn ze veel meer dan in Geleen van de zittingen en de grote praalwagens.” In de twintigste eeuw probeerden beide gemeenten de Staatsmijn Maurits binnen te hengelen. Het kleinere Geleen, amper 4000 inwoners groot, won de strijd; na jaren van voorbereiding ging ‘de koel’ in 1926 open. Toen de mijn eind jaren zeventig dichtging, was de bevolking bijna vertienvoudigd. Geleen was een echte ‘boomtown’ waar, zegt cultuuren ideeënhistoricus Bart Jan de Graaf, vier bestaande dorpen aan elkaar groeiden. “Het nieuwe gemeentehuis en het stadscentrum verrezen in het niemandsland er tussenin. Geleen was de stad van de moderniteit en de dynamiek. V&D zat er eerder dan in Sittard, dat met zijn historisch centrum verhoudingsgewijs een slaperiger stadje was. Na de mijnsluiting is
Mijngebied bij Geleen in de jaren zestig.
dat beeld gekanteld. Sittard profiteerde van de hbo-opleidingen die er zaten en de sfeer van de volop aanwezige historie.” De rivaliteit bleef. Sittard maakte een mobiel poppodium dat door Geleen zou trekken
Later keerde de nuance terug. Inmiddels is hij aan
folder waarop de stad ‘De ingangspoort
tot een overkapping op de Markt voor allerlei
de slag met een boek over Geleen, dat in oktober
van Neerlands mijngebied in het schoone
activiteiten.” Toch kwam het initiatief nooit echt
2019 moet verschijnen. “Ik wil de stad doorgronden,
Limburg’ heette, terwijl Geleen zich
van de grond. Pastoor zoekt het deels bij zichzelf.
met veel mensen meelopen. Niet alleen laten zien
afficheerde als ‘Sleutel tot de mijnstreek’. In
“We hebben, het was vóór Facebook, veel te veel
wat er slecht gaat, maar ook waar het goed gaat.
carnavalsoptochten werd de draak met elkaar
energie gestoken in het verbinden van websites
Wokrestaurant De Gouden Lepel, dat vaak vol zit.
gestoken. En op z’n tijd werd er geknokt. De
en profielen die mensen konden aanmaken. En we
De bioscoop Foroxity die een groot succes is.”
maakten de fout om van Mijnstad2020 een stichting
Op theatertournees met onder meer Rowwen
te maken. Daardoor werd het initiatief direct
Hèze kwam Verdonschot terecht in “heel veel
geïnstitutionaliseerd. Terwijl de creatieve plannen
Geleens”: middelgrote steden die worstelen
van onderop moesten komen. Vergeet niet dat het
met een leeglopend centrum en teruglopende
paternalisme van vroeger, de gemeente, de mijn en
voorzieningen. “Het unieke aan Geleen is dat de
pastoor die alles voor de mensen regelden, hier nog
stad echt glorieuze tijden heeft gekend. Dat leidt
steeds sterk tussen de oren zit. Dus ging men ook
ertoe dat mensen blijven hangen in nostalgie.
bij Mijnstad2020 afwachten: wat gaat het bestuur
Zelfs op plekken waar het echt leuk is, zoals op het
doen? Daarmee werd het te snel in het politieke
jaarlijkse festival Mama’s Pride, hoor je nog vaak:
getrokken, wat niet de bedoeling was. ”
‘Maar het is geen Pinkpop, hè?’”
Het kriebelt nog steeds bij Pastoor. Hij droomt van “exotische eettentjes en winkeltjes met ingrediënten om iets van het oude multiculturele Geleen terug te
De weemoed en nostalgie worden versterkt door het chagrijn over de herindeling van 2001. Vier jaar later ontstond Sittard-Geleen: qua
halen. Eén ondernemer kan het vonkje ontsteken.
inwoneraantal de derde stad van Limburg, nummer
In Duisburg volgden op één bruidsmodezaak in een
31 van Nederland. Maar de eenheid is vooral een
probleemwijk vele andere. Nu wordt er gesproken
papieren werkelijkheid. De rivaliteit en kinnesinne
van een ‘Hochzeitsmeile’.”
tussen Sittard en Geleen zitten diep, heel diep.
Schrijver/journalist Leon Verdonschot vertrok
Ze zijn zelfs historisch. Tot 1795 werden de twee
zo’n twintig jaar geleden uit zijn geboortestad
plaatsen gescheiden door landsgrenzen: Sittard
Geleen. “In het begin heb ik me erg afgezet tegen
hoorde tot het Duitse rijk, in Geleen hadden
die plek, overdonderd als ik was door mijn nieuwe
de Oostenrijks-Spaanse Habsburgers het voor
woonomgeving. Qua aanbod verliest Geleen het
het zeggen. Degelijke Pruisen tegenover wat
natuurlijk op alle fronten van de Randstad.”
temperamentvollere Latijnse types. Pastoor:
26
Pinkpop-poster in 1978, toen het nog een Geleens festival was.
zuiderlucht 9\2018
design
Graaf: “Een opbloeiende liefde tussen een Geleense en een Sittardenaar of andersom kon tot bijna West Side Story-achtige taferelen leiden.” Veel burgers die indertijd vooropliepen bij het verzet tegen de herindeling zijn, zo is de indruk van Leon Verdonschot, in die gevoelens blijven hangen. “Het mooie is dat er nu een generatie opgroeit die niet anders weet dan dat er één gemeente is en die ook geen herinneringen meer heeft aan de glorietijden van Geleen.”
S
ittard mag dan het voordeel van de nog volop zichtbare historie hebben, de waarde ervan heeft men te laat ingezien, zegt schrijver/ essayist Cyrille Offermans over
zijn geboortestad. “De stad heeft een wat ongelukkige hand van nieuwbouw. Er is veel rücksichtslos gesloopt, zoals het oude Serviam Lyceum en een deel van de omwalling en de oude binnenstad. Daar moesten moderne
Er is veel leegstand in de nieuwe culturele wijk Ligne. foto Zuiderlucht
winkels komen. Recentelijk is met het stedenbouwkundig project Ligne geprobeerd om de hbo’ers naar de binnenstad te halen; filmhuis, bibliotheek en museum hebben er ook een plek gekregen. Maar de meeste winkel- en bedrijfspanden in Ligne staan nog
‘Juist deze streek kan niet zonder creativiteit die de geesten prikkelt en opschudt.’
steeds leeg.” Om cultuur en debat in Sittard-Geleen een zwengel te geven, heeft Bart Jan De Graaf onlangs Podium Babel opgericht, gevestigd in
uitwisselingen organiseerde met Braziliaanse
hebben. “Voedt De Domijnen de jeugd op de
een oud schoolpand. Hij wil er de dynamiek
en Chinese kunstenaars.” Sindsdien creëerde de
juiste manier? Prikkelt het ook de rest van de
van zijn studietijd mee terughalen. “Toen
stad volgens hem een culturele eenheidsworst
bevolking? Laat het de bedrijven in onze regio extra
had je poppodium Donkiesjot nog, en het
door musea, theaterpodia en bibliotheken onder
sprankelen? Ongeacht de uitkomst daarvan wil ik
Sirkel Theater. Sittard was nog echt een
te brengen in één cultuurbedrijf, De Domijnen.
meer ruimte voor initiatieven van onderop, zoals
studentenstad.”
“Dat idee, afkomstig van een controlerend
Podium Babel en Theater Karoessel.” ZL
Met de cultuur is het nu magertjes gesteld,
paternalistisch bestuur, staat haaks op wat die
zegt ook Offermans. In de stadschouwburg
sector moet willen zijn. Het betekent bureaucratie,
zijn volgens hem vrijwel alleen maar ‘veilige’
van bovenaf opleggen in plaats van bloeiende
voorstellingen te zien. “En het zit er vrijwel
initiatieven van onderop. En dat in een stad met
nooit vol. Voor iets echts interessants moet je
bedrijven die het moeten hebben van innovatie,
naar Heerlen, Maastricht of verder.” Intussen
en met middelbare scholen, die – nog wel – hoog
is de geïmporteerde volkscultuur van het
scoren in vergelijkende onderzoeken. Daar zou
Oktoberfeest wel een groot succes. Het
het ook weer opgebouwd moeten worden, met
evenement trok vorig jaar zo’n vijftigduizend
cultuureducatie. Juist deze streek kan niet zonder
bezoekers.
creativiteit die de geesten prikkelt en opschudt.”
Psychiater en kunstverzamelaar Albert Groot
Dit is het zesde deel in een reeks stadsportretten in ZL. Eerdere afleveringen gingen over Eindhoven, Maastricht, Breda, Heerlen en Den Bosch.
De net aangetreden cultuurwethouder Jos Bessems
bewaart goede herinneringen aan de tijden
van de lokale partij DNA was als raadslid kritisch
dat het voormalige Sittardse museum Het
over De Domijnen. Dat schept verplichtingen;
Domein nog een tentoonstelling met werk van
rond de jaarwisseling wil hij een evaluatie over
Pipilotti Rist programmeerde en “interessante
het functioneren van het cultuurbedrijf op tafel
27
zuiderlucht 9\2018
edits
De voorkeur van... Anthony Fiumara
Klassieke muziek na het luchtalarm Blendr & Filtr
H
ij is de eerste stadscomponist
gelezen, over de opkomst van de mp3
van Tilburg. Anthony Fiumara
en hoe dat de hele muziekwereld
(Italiaanse vader, Nederlandse
omver heeft gegooid. En Hitmaker:
moeder) wil zo veel mogelijk
wanneer is iets een hit en hoe maak
mensen uit zijn geboortestad laten
je die? Sapiens van Yuval Noah
kennismaken met hedendaagse
Harari, ook zo’n boeiend boek. Met
wreck. Er zijn ergere dingen.”
klassieke muziek. Iedere eerste
zijn volstrekt eigen ideeën over de
Matthijs van Nieuwkerk, presentator van het boekenprogramma Moby Dick, over
maandag van de maand klassieke
mensheid, geld, bezit, geschiedenis,
de laatste Nobelprijswinnaar literatuur.
muziek uit het carillon laten klinken,
laat hij mij echt nadenken. Op dit
direct na de luchtalarm-test, is maar
moment lees ik een biografie over
een van de vele ideeën.
Claude Debussy. Een mooi boek over
TREINWRAK _ “Bob Dylan zingt al een kleine twintig jaar als een train
VROEGER _ “Ze zeggen dat vroeger alles beter was. Maar dat is niet
Terwijl Fiumara de laatste hand
waar.”
een interessante componist.”
Sylvia Witteman ging naar het strand in Zandvoort en smulde tussen Duitse
legt aan een koele gazpacho, draalt
toeristen van een ijsje.
de poes bij de achterdeur om de
film _ “Ik kijk veel films, dus dat
hitte te trotseren. Een kast vol met
is een moeilijke. Maar Magnolia van
muziekboeken bedekt de ene wand
Paul Thomas Anderson is toch mijn
overal zitten politie, serieuze media en ziekenhuizen nog steeds op
van zijn woning in Amsterdam-
absolute favoriet. Prachtige verhalen,
Facebook. Ze liken er vrolijk op los.”
Oost, partituren de andere wand. De
redelijk sentimenteel ook, over vijf of
Maxim Februari over hoe de grondleggers van social media geschrokken
literatuur en overige non-fictie staan
zes personages waarbij halverwege de
wegvluchten van hun vondsten, terwijl de gebruikers gewoon doorgaan.
een verdieping lager. Lezen doet
film blijkt dat hun levens met elkaar
hij digitaal. Bij het ontbijt, voor het
verbonden zijn. Muziek speelt in deze
slapen gaan en in alle onbewaakte
film een grote rol, de soundtrack
ogenblikken tussendoor.
is van de hand van Aimee Mann. Ik
LIKEN _ “Overal lopen betrokkenen weg van hun eigen creatie. Maar
GEPLUKTE KIP _ “Mussolini zei ooit dat je een kip veer voor veer moet plukken, zodat niemand het in de gaten heeft. Daar waarschuw ik voor: er worden veren uitgetrokken en we moeten dat onder ogen zien.”
heb gelezen dat haar muziek het
Madeleine Albright, ex-minister van Buitenlandse Zaken van de VS, over de
boeken_ “Ik lees zowel fictie als
actuele toestand in haar land en de rest van de wereld.
non-fictie en altijd een paar boeken
een fantastische scène waarin alle
tegelijk. Qua literatuur kijk ik net
personages het liedje Wise Up zingen,
als bij muziek, en met alle kunst
waanzinnig mooi. Bijna een opera.
beweging in de dingen zit, anders zit je alleen maar naar je gelijk te kijken.
eigenlijk, veel naar Amerika. In dat
Het is ook de film waarin Tom Cruise
Lijkt me vrij saai.”
land is sinds de Tweede Wereldoorlog
zijn beste rol ooit speelt.
Dichteres Radna Fabias voelt zich soms katholiek, soms agnost.
zo veel gebeurd. Zonder het juk van
Naar het filmhuis ga ik niet zo vaak,
de traditie dat we in Europa hebben.
de meeste films kijk ik thuis. Ik ben
VRIJ SAAI _ “Ik reageer heel slecht op stelligheid. Je wilt dat er nog
MOSHPIT _ “Ik denk dat de hiphop zo ongeveer alles al heeft afgepakt
Amerika kent fantastische schrijvers,
een grootverbruiker van Netflix, met
van gasten met een gitaar, dus dit kan er ook wel bij.”
Philip Roth is er een van. Helaas is hij
name de series. En soms neem ik een
Alex Agnew (bijna ex-Diablo Blvd) over de trend dat nu ook het hiphoppubliek in
onlangs overleden, maar zijn oeuvre
maandabonnement op Amazon waar
grote groepen op elkaar inbeukt.
is zo omvangrijk dat ik er nog een tijd
ik dan de nieuwste aflevering van The
mee verder kan. Ik vind de vroege
Handmaid’s Tale kijk.
Charles Bukowski ook heel goed. Zijn
Er is de laatste tijd veel goede
ingeklemd tussen drie coffeeshops. Hoe ik ook naar huis loop, ik kom ál-tijd
taal is rauw, tegelijkertijd leest het
filmmuziek, ook orkestraal. Muziek
langs een coffeeshop.”
alsof hij het zo uit zijn mouw schudt.
voor een film, ja, dat wil ik nog wel
Zangeres Kovacs legt uit hoe moeilijk het voor haar is om te doseren.
Laatst heb ik How Music Gets Free
eens maken.”
BLOWEN _ “Mijn
28
uitgangspunt was voor de film. Er is
huis in de Eindhovense volksbuurt Woensel-West ligt
zuiderlucht 9\2018
edits
colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad met een oplage van 20.000. Zuiderlucht is een uitgave van Bodosz, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Nederland en
Boeken top 10
den van he ponist ositie aan m o c is p , 1968) docent com t ilburg urg. To fd mara (T ziek en hoo sten in Tilb iu F y n n Antho lassieke mu l voor de Ku Tilburg. o n ek daags s Hogescho omponist va ty tadsc s de Fon ij h 019 is eind 2
Vlaanderen. Digitaal: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor de ZL-nieuwsbrief kan via zuiderlucht.eu /nieuwsbrief Begunstigers krijgen ZL voor 59 euro per jaar
1 — Paolo Cognetti De acht bergen (3)
2 — Karen Slaughter Gespleten (4)
beeldende kunst_ “Ook in
ook graag. Componisten bij wie het
de beeldende kunst ben ik fan van
niet zozeer gaat om de constructie
de Amerikanen. Minimalisten als
van de muziek maar om de klank.
Sol Lewitt en James Turrell. Ik houd
Je wordt als toehoorder opgetild en
voornamelijk van abstracte kunst. Zelf
ondergedompeld in die klank. Dat
heb ik een werk van Ton van Os, een
is waar ik in mijn werk ook naar
De 100-jarige die uit het raam
Rotterdamse kunstenaar, uit zijn serie
streef. Ritmisch is hun muziek heel
klom en verdween (-)
To Morton Feldman, de componist
stuwend, dat maakt het ontzettend
die zich in zijn muziek weer door de
spannend.
beeldende kunst laat inspireren. Ik ga
Popmuziek beluister ik ook vaak,
ook graag naar musea. Mijn favoriete
3 — Murat Isik Wees onzichtbaar (1)
4 — Dan Brown Oorsprong (-)
5 — Jonas Jonasson
6 — Lucinda Riley De zeven zussen (-)
thuisbezorgd. U kunt begunstiger worden via zuiderlucht.eu/begunstigers Adres: Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 43 350 05 91 info@zuiderlucht.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 43 350 05 91 0031 6 10 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets
7 — Stephen Fry
0031 43 350 05 91
afhankelijk van de tijd van het jaar
Mythos (2)
0031 6 53 338 905
museum is De Pont, in Tilburg,
en hoe ik mij voel. Nu in de zomer
8 — Yuval Noah Harari
vanwege de collectie en het gebouw. Ik
luister ik veel naar elektronische
kom daar graag.”
muziek als Deadmau5, Boards
dans_ “Toneel en theater zitten
muziek voor op de fiets. Een goede mix tussen
dans vind ik wel fascinerend. Als
elektronische muziek en pop/rock
Club Guy & Roni, een Gronings
is Depeche Mode. Wat een lijst
dansgezelschap, in de stad is dan wil
aan enorm goede liedjes hebben
ik die wel zien. Ik ga nu samenwerken
zij gemaakt, met elk album een
met Wubkje Kuindersma. Zij is als
andere klank. In de winter is het
choreografe verbonden aan het
dan tijd voor wat hardere muziek,
podium Korzo. In oktober duiken we
Rage Against The Machine en Nine
samen met dansers de studio in om
Inch Nails.”
dingen uit te proberen. ADRIENNE PETERS
met alle kunstdisciplines kunt samenwerken. Ik heb laatst een requiem gecomponeerd op basis van teksten van Désanne van Brederode. Nu met Wubkje voor dans. En ik
The Missing Inks
hoop snel nog eens muziektheater te maken, met designers voor kleding en kunstenaars voor het decor. Als componist ben ik dan met anderen onderdeel van een groter kunstwerk, dat vind ik onbetaalbaar.”
muziek_ “Morton Feldman is mijn
Het achtste leven (-)
10 — Hendrik Groen Leven en laten leven (10)
Z
elden leverden de betrokken boekhandels zo weinig titels aan voor deze ZL-boekentoptien als nu. Veel bleef bij het oude. Zoals een van de boekverkopers het uitdrukt: “Mensen sparen hun titels op voor hun vakantielijstjes, in de meeste gevallen ‘bewezen’ titels. Op vakantie in het buitenland wil je niet met een boek zitten dat niet bevalt.” In deze top-10 staan derhalve vijf titels uit de vorige lijst en drie oudgedienden die een comeback maakten: Dan Brown, Jonas Jonasson en Yuval Noah Harari. De enige twee echte nieuwkomers zijn Lucinda Riley en Nino Haratischwili, die met Het achtste leven (voor Brilka) niet alleen qua omvang een echt vakantieboek schreef. Al zullen mensen die alleen met handbagage willen reizen dat weerspreken. Maar zeg nou zelf: wie gaat er op vakantie drie weken met een gebogen rug naar een schermpje zitten kijken als je dat de rest van het jaar ook al doet? Het boek van de bij lancering pas dertigjarige Haratischwili, een in het Duits schrijvende Georgische, beschrijft in bijna 1300 pagina’s het verhaal van haar in zes generaties over Europa uitwaaierende familie. Urgenter kan een familiegeschiedenis amper zijn. (WS) Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
favoriet van de oude garde. Hij maakt trage, ademende muziekstukken die zich gedragen als grote objecten in de tijd. Steve Reich en Philip Glass hoor ik
9 — Nino Haratischwili
of Canada en Moderat. Heerlijke
niet zo in mijn systeem, maar moderne
Het mooie aan mijn vak is dat je
Sapiens (-)
www.themissinginks.com
w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 6 54966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen Rick Bolt (ZL Podium) 0031 43 350 05 91 commercie@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661 205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers: Daan Borrel, Twan van den Brand, Yannick Dangre, AHJ Dautzenberg, Edo Dijksterhuis (Amsterdam), Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman, Rowland Jones, Ben van Melick, Cyrille Offermans, Adrienne Peters, Theo Ploeg, Aya Sabi, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Richard Stark, Paul van der Steen, Mark van de Voort, Leon Verdonschot, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Pieter Beek (a.i.) Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: RBD Düsseldorf Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
29
Cultuur door De Domijnen Laat u verrassen door bijzondere exposities en voorstellingen www.dedomijnen.nl
opening nieuwe erfgoedcentrum Start expositie (vrouw-)luuj van Zitterd
za 1 sep locatie: Erfgoedcentrum De Domijnen Kapittelstraat 6 Sittard
kom bij ons op de bank
OPENING KUNSTCULTUURS & EIZO 2018/201 EN 9
> Vanaf 20.30 uur presenteert Suzan Seegers op de Markt de Mega-Sing-Along waarbij iedereen kan meedoen samen met de nieuwe stem van Sittard-Geleen.
za 8 sep locatie: Binnenstad Sittard
mercury rising A tribute to Freddie Mercury > 5 september start dĂŠ Queen cursus leer hoe je Freddie kan evenaren. Meer info: www.dedomijnen/educatie
vr 28 sep locatie: Schouwburg De Domijnen Mgr. Claessenstraat 2 Sittard
Schouwburg De Domijnen
Mgr. Claessensstr. 2, Sittard 046 4524400
Erfgoedcentrum De Domijnen
Kapittelstraat 6, Sittard
zuiderlucht 9\2018
post zl
Figuurtjes in klei
H
Waarom je bij het lezen eerder in slaap valt dan bij tv-kijken.
et is hier nooit echt aangeslagen, het nasynchroniseren van tv-programma's. Maar nu de publieke omroep op de overlevingsmodus staat, moest het er maar van komen, vond NPO-bestuurder Frans Klein, die eerder al het mes zette in culturele en journalistieke programma’s. Nasynchronisatie maakt televisie laagdrempeliger, zegt de Hilversumse tvbaas. Nu kunnen ook laaggeletterden kijken. Die hebben het toch al zo moeilijk. Volgens de Rekenkamer zijn er 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland. Bijna vijftien procent. In een stad als Den Haag weet bijna 25 procent geen raad met een inhoudelijke tekst, in sommige wijken zelfs 50 procent. Toch heeft de politiek geen interesse het taalonderwijs te verbeteren. Deze zomer vroeg De Volkskrant, op zoek naar de politieke incorrectie, zich af waarom jongeren überhaupt nog zouden lezen. Tussen de regels dartelde de suggestie dat je in de praktijk van alledag helemaal niks hebt aan al die boekenwijsheid. Speurend naar de nutscurve van het lezen kwam de krant terecht bij Adriaan van der Weel, bijzonder hoogleraar geschiedenis van het boek. “Met de uitvinding van het schrift konden mensen kennis vastleggen en hun eigen kennis eraan toevoegen”, notuleerde de interviewer. Ik moest denken aan de roman Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken, prachtig boek trouwens, waarin Arjen van Veelen uitlegt hoe Mesopotamiërs 8000 jaar geleden woorden vormden uit klei, in driedimensionale figuurtjes in zand en klei. Zo’n 5000 jaar later gingen ze die figuurtjes in kleitabletten krassen en werd de taal tweedimensionaal. Nog later werden de krassen abstracter, ontstonden letters, en woorden. Het bijzondere van die tweedimensionale karakters is dat ze driedimensionale beelden kunnen oproepen. In extremis heet die verbeelding literatuur. Of poëzie. Te beginnen bij het epos van Gilgamesj. Terug naar het Volkskrant-interview met hoogleraar Van der Weel. Lezen is nog om andere reden belangrijk, zegt hij, je leert dingen onthouden, je kunt betogen begrijpen. Het vergt enige inspanning - daarom val je bij het lezen eerder in slaap dan bij tv-kijken, grapte hij nog. En nee, het draait daarbij niet alleen om ‘verhalen vertellen’, dekmantel voor modieus gewauwel dat suggereert dat met alle nieuwe media die ons ten diensten staan we helemaal geen boeken meer nodig hebben. “Als je niet kunt lezen en schrijven”, zegt Van der Weel, “kun je niet meedoen. Net zoals je taal meekrijgt van je ouders, krijg je het schrift mee van de maatschappij, en daar kun je je niet aan onttrekken. Je moet kunnen doorgronden wat anderen doen. Je moet betogen kunnen analyseren; heel belangrijk in een democratie.” “Er moet een nationale strategie komen over hoe we omgaan met taal als zodanig”, zegt boekhandelaar Ton Harmes elders in dit nummer. Waarmee hij doelt op de aanpak van de laaggeletterdheid, en niet op een door de provincie Limburg omarmd plan om het dialect als voertaal te gebruiken in peuterspeelzalen. Waarom zouden ouders de kansen van hun kinderen willen verkleinen door ze naar een ‘school’ te sturen waar ze in de zandbak het Kerkraads, het Elsloos of het Belfelds krijgen aangeleerd? Om die kinderen er jaren later achter te laten komen dat ze buiten de zandbak helemaal niets hebben aan dat dialect? Zou het niet beter zijn dat ze eerst fatsoenlijk Nederlands leren? En daarna, behalve Engels, ook Frans en Duits leren, de talen van onze buren waar je ook buiten de zandbak wat aan hebt. Want voor je het weet komt een of andere slimmerik op het idee om de Hilversumse stoofpotjes na te synchroniseren in dialect. Om de laaggeletterde Limbo’s te helpen. Die hebben het toch al zo moeilijk. WIDO SMEETS
31
14.07. – 30.09.2018
Yvonne Dröge Wendel Marrie Bot
Jan van G uido t r e v de Pa Geelen Matthijs Röling
Karel Martens Barba P eter ra Stru Visser ycke n Mark Mand ers
Job n j i w e l e Ko
n a v n Erik van a a D n Li e d l eshout Go
Carel Visser
Aernout Mik
Toon Verhoef
n a v n e i l Wende h g r o b n e Old