Edward Elgar Douglas Firs Lucio Fontana Tjitske Jansen Mae-ling Lokko Hedwig Saam
zout -magazine (voorheen Zuiderlucht)
_ 15e jaargang _ 11/2021
11 Cunegonda van Saksen Stijn Streuvels Jan Stuyt Peer Wittenbols Rianne Wilbers
Bart Moeyaert 'Klikt het niet, dan botst het'
margaret kilgallen: That’s + where the beauty is. + te zien t/M 05.12.2021 Bonnefanten
www.bonnefanten.nl @bonnefanten Margaret Kilgallen, Untitled, ca. 1999. Acryl op houten paneel. Courtesy the Estate of Margaret Kilgallen en Ratio 3, San Francisco. Margaret Kilgallen: that’s where the beauty is. wordt georganiseerd door het Aspen Art Museum en is samengesteld door Courtenay Finn.
Klassiek in een inspirerend, historisch kader! Geniet 15% korting* op uw tickets voor deze concerten met actiecode AMUZOUT15 Vrijdag 29.10.21 20.00 PER-SONAT Aus dem Verborgenen: Gesänge der Zisterzienserinnen Zondag 31.10.21 15.00 InVocare Musick, a sister to poetrie Vrijdag 12.11.21 20.00 María Cristina Kiehr & Ariel Abramovich Imaginario: een liedboek voor vihuela Donderdag 18.11.21 20.00 Jeffrey Thompson, Daniel Zapico & Philippe Pierlot An Englishman’s ballad Vrijdag 19.11.21 20.00 Sophie Gent & Maude Gratton Unarum fidium. Vroegbarokke vioolsonaten uit Venetië en Wenen Donderdag 09.12.21 20.00 Anthony Romaniuk ‘Bells’ op piano, pianoforte, klavecimbel en Fender Rhodes Donderdag 16.12.21 20.00 Didier François, Michel Bisceglia & Utopia De Monte met Blue notes * Alleen geldig op standaard losse tickets, niet van toepassing op reeds aangekochte tickets en ook niet cumuleerbaar met andere kortingen of acties.
Ontdek al onze concerten Kammenstraat 81, 2000 Antwerpen www.amuz.be
2021 2022
20 NOV 01 MEI
9 NOV. 2021
30 JAN. 2022
Collectietentoonstelling
©Lara Gasparotto, 2019
featuring LOOKING FOR VIVI / Lara Gasparotto
Natasja Kensmil, The Illusionist, 2008, collectie SCHUNCK gemeente Heerlen, ©Pictoright
WOW! Zo zag ik de aarde nog nooit! www.discoverymuseum.nl
EEN ROMANTISCHE LENTEWANDELING Moessorgski | Britten | Beethoven
Beethovens Pastorale DO 11 NOV 20.00 UUR EUROGRESS, AKEN VR 12 NOV 20.00 UUR THEATER HEERLEN VR 13 NOV 20.15 UUR MUZIEKGEBOUW, EINDHOVEN philharmoniezuidnederland.nl
Expo
PODIUM EXPO 11.2021 12.2021
ZO 26.09.21 EXPO
NANCY SLANGEN Image Waste (t/m 12.11) WO 17.11.21 20:15 KLASSIEK
DUO COORDONNÉ Terrain Vague
ZO 21.11.21 15:00 FAMILIE (+ LOGO VLIEG)
ARIANE VAN VLIET EN ALICE REIJS Ans en Wilma verdwaald (+ 6j) WO 24.11.21 20:15 THEATER
ZUIDPOOL De aanzegster (I. L. Pfeijffer) 19:30 Gratis inleiding
ZA 27.11.21 20:15 CONCERT
SCHOOL IS COOL Things That Don’t Go Right ZA 27.11.21 20:15 KLASSIEK
KUGONI TRIO Classics Revisited
ZO 28.11.21 17:00 OPENING EXPO
FRANCQ VOLDERS Regions of Influence (t/m 21.01.22) DO 02.12.21 20:15 THEATER
HET NIEUWSTEDELIJK Hitler is dood (Stijn Devillé) BEELD: COSPLAYER
19:30 Gratis inleiding
VR 03.12.21 20:15 KLASSIEK
CUARTETO QUIROGA Viejo mundo | Nuevo mundo ZO 05.12.21 20:15 DANS
NANCY SLANGEN
IMAGE WASTE RULERS & COSPLAYERS
LOCATIES BOX, GALERIE OOST, GALERIE XL OPENINGSDAGEN EN -UREN MA T/M VR: VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 17 UUR, ZA VAN 9 TOT 12 UUR GESLOTEN OP ZONDAGEN EN 1, 2 EN 11 NOVEMBER ORGANISATIE & LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN +32 (O) 89 76 97 97 — INFO@CCMAASMECHELEN.BE WWW.CCMAASMECHELEN.BE — FACEBOOK.COM/CCMAASMECHELEN
VR 10.12.21 20:15 KLASSIEK
QUATUOR ÉBÈNE F. Haydn, L. Janáček en R. Schumann ZA 11.12.21 15:00 FAMILIE (+ LOGO VLIEG)
D. LEUE, I. PAULUSSEN, J. LEEMANS Quinnie & Quinn (+ 6j) foto: Eastman / Sidi Larbi Cherkaoui © Filip Van Roe
TENTOONSTELLINGSPERIODE 26.09.21 – 12.11.21
EASTMAN / SIDI LARBI CHERKAOUI Nomad
VR 17.12.21 20:15 KLASSIEK
HILDEBRANDT CONSORT Nun singet … und seid froh! ZA 18.12.21 20:15 THEATER
RAVEN RUËLL & BRUNO VANDEN BROECKE Ouder Kind 19:30 Gratis inleiding
INFO EN TICKETS: WWW.CCMAASMECHELEN.BE
colofon
zout magazine 11/2021
ZOUT (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag
11
20 De Shakespeare
jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via
De kogel kwam van boven
zoutmagazine.eu/abonnees
‘Ik kijk niet op 5000 bezoekers
Componist Edward Elgar, de
Capucijnenstraat 21 C10
meer of minder’
muziekleraar die per se een
Abonnees krijgen ZOUT voor 65 euro per
editorial —
van de muziek symfonie wilde schrijven
6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu
12 Klikt het niet,
22
Bladmanager:
dan botst het
Christiane Gronenberg
Bart Moeyaert: 'Van de eerste
Heldere bouillon
0031 433 500591
tien jaar van mijn schrijverschap
Mat van der Heijden wandelt
herinner ik me haast niets'
naar de zee om daar
0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 433 500591 0031 653 338905
15
w.smeets@zoutmagazine.eu Eindredacteur:
pleased to meet you —
22
Douglas Firs
allesomvattende moederhart
0031 654 966098 d.vandenbergh@zoutmagazine.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 628 646578
‘Hoge bezoekersaantallen met
0031 626 789236 m.majorana@zoutmagazine.eu
ingekochte blockbusters vind ik
Administratie:
niet interessant’
administratie@zoutmagazine.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Medewerkers:
19
perron poëzie —
Jansen
Daniëls, Ludo Diels, Edo Dijksterhuis, Fons
gevaarlijk voor mij’
Heijden, Emile Hollman, Rowland Jones,
mechelen
turnhout
24 In Thorn waren
Tjitske
‘Het was in ons gezin nog steeds
(New York), John van Hamond, Mat van der
klankwerelden
antwerpen
Sarah van Binsbergen, Yannick Dangre, Marleen Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven
voortdurend naar nieuwe
voor Het Valkhof
Max Majorana
Zang mag zowel mooi als lelijk zijn studio —
Sopraan Rianne Wilbers zoekt
16 Nieuwe toekomst
k.winkelmolen@zoutmagazine.eu
tilbu
breda
gezandstraald te worden
Een aubade aan het
Dieter van den Bergh
bits —
vrouwen al vroeg de baas De dames van het stift hielden de adellijke gelederen strikt gesloten
27
podcast —
438 dagen
Saal 101 is een parel van een
Pascalle Mansvelders, Griet Menschaert, Cyrille
podcast, uit de koker van de
Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn
Bayerische Rundfunk
Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus
28
Een kijker met pretoogjes
feuilleton —
Lucio Fontana in Den Bosch |
Druk:
Stijn Streuvels in Antwerpen |
Coldset Printing Partners, Beringen
Mae-ling Lokko in Hasselt
Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
8
zout magazine 11/2021
inhoud
arnhem
nijmegen
30 Arbeiderswijken
37
met licht en ruimte
&paper
Het maandelijkse service- en
Architect Jan Stuyt bracht de
agendakatern met:
tuinstad naar de Zuid-Limburgse
den bosch
mijnstreek
34
urg
Antwerp Symphony viert jubileum — 38
De ramp zal zich voltrekken blendr & filtr —
Zink en keramiek, twee oude
‘Je kunt de ramp ook accepteren
industrieën onder de loep — 39
en een nieuwe betekenis zoeken voor wat hoop inhoudt’
34
eindhoven
de voorkeur van —
Wittenbols
Villa Voerendaal: Romeinse
helmond
puzzelstukjes worden een
Peer
verhaal — 40
‘Als je goed naar een kraai
De fluwelen handschoen van
luistert is het ook wonderschoon’
35
venlo
boekentoptien —
Jelena Kostić — 41 Videokunst van Nalini Malani in
Jongeren lezen echt wel
C-mine Genk — 42
De vermaledijde sociale media
Cultuuragenda — 43
zetten jongeren aan tot lezen
36
het is niet niks —
Stories #
column — Hans Gubbels over
Boek #
de criminelen in uw digitale brievenbus — 43
Griet Menschaert droomt zich af als hacker van Instagram
column — Tussen volkscultuur en populisme - Dingeman Kuilman over carnaval — 45
genk hasselt
heerlen maastricht aken
tongeren
Cover: Bart Moeyaert. foto Marleen Daniëls. Zie pagina 12 e.v.
luik
9
Een uiterst romantische opera vol met kleur en hartstocht
Wilt u dat ZOUT
Regie Julien Chavaz
CHARLES GOUNOD
Orkest philharmonie zuidnederland
Muzikale Leiding Philipp Pointner
ROMÉO & JULIETTE
TOUR: 12 NOV. - 11 DEC. 2021 INFO & TICKETS: www.operazuid.nl
u maandelijks komt verrassen met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur? Laat het grootste en mooiste cultuurmagazine
ZOUT OP ZATERDAG
van Nederland en Vlaanderen dan elke
Ontvang ZOUT OP ZATERDAG, ons online magazine, elk weekend gratis in uw mailbox. ZOUT OP ZATERDAG brengt u artikelen en columns uit de wereld van kunst en cultuur en agendatips voor uw weekend.
Meld u gratis aan op zoutmagazine.eu/opzaterdag of scan de QR-code. Ontwerp door Jan Teeken
maand op uw eigen deurmat landen. Ga naar zoutmagazine.eu/ abonnees
editorial
zout magazine 11/2021
Helma Michiels
17 10
28 11
!"#$%&"'#$()*# U +),#-%+",###
kunt ze inmiddels met de neus aanwijzen: de theaters, ensembles, musea, podia en presentatieinstellingen die, gebukt onder de terreur van de Heilige Bezoekersaantallen, geen schim meer zijn van pakweg tien jaar geleden – als ze tenminste nog bestaan. Het was geen natuurramp die eraan voorafging. De vrije val is het resultaat van politiek beleid. De kogel kwam van boven. Het was Halbe Zijlstra die zich als staatssecretaris van cultuur manifesteerde als sloper van de sector in plaats van pleitbezorger, wat je zou verwachten op die positie. Hoewel hij – laten we dat krankzinnige verhaal alsjeblief nooit vergeten - na een vermeend bezoek aan Poetins datsja van het toneel verdween, heeft hij nog steeds veel navolgers. Vanaf 2012 begonnen bestuurders van hoog tot laag cultuurinstellingen af te rekenen op bezoekersaantallen. Waardoor veel instellingen zich verlaagden tot een programmering van kraak noch smaak. Natuurlijk bleven de beoogde stormlopen op ‘Ik kijk niet op cultuurtempels uit – eenvoudige oplossingen 5000 bezoekers hebben zelden succes - maar Zijlstra had nóg een struikeltrapje laten inbouwen: de instellingen meer of minder’ moesten een percentage van de omzet uit eigen ⏤ inkomsten halen. Waarna ze en masse op de horeca doken, de vluchtheuvel voor eenieder die het niet meer weet. Het schenken van een caffé latte of het serveren van een orata alla grigla: fijn dat het kan, maar het hoort niet tot de kernactiviteiten van de sector. Een andere mythe uit die jaren die inmiddels is doorgeprikt: cultuurinstellingen konden voortaan beter worden geleid door mensen uit het (‘echte’) bedrijfsleven. Die zouden die omhooggevallen kunsthistorici, die zonder zakjapanner directeurtje zaten te spelen, wel even leren hoe je zo’n tent runt. Laatst was ik in een door een kunsthistoricus geleid museum die niet alleen de nieuwbouw binnen planning en budget had gehouden, maar ook een prachtige openingsexpositie had ingericht. In dit nummer beschrijft Edo Dijksterhuis de bijna exemplarische teloorgang van Het Valkhof in Nijmegen. Niets leek het museum nog te kunnen redden, tot er mensen in beeld kwamen met kennis van en ervaring in de museumwereld. Ze kwamen met een ambitieus reddingsplan. Bijna gooide de gemeenteraad, vergiftigd met de Zijlstra-doctrine, nog roet in het eten – tot de net aangetreden wethouder liet blijken een niet bij de tijdgeest passende visie op cultuur te hebben. En hij heeft ook nog de ballen om die publiekelijk uit te spreken. ‘Als wethouder hoor ik dat natuurlijk niet te zeggen’ vertrouwde hij Edo toe, ‘maar ik kijk niet op 5000 bezoekers meer of minder. Hoge bezoekersaantallen met ingekochte blockbusters vind ik niet interessant.’ Wat wethouder Vergunst, want zo heet hij, wél interessant vindt? Dat er mooie tentoonstellingen worden gemaakt waar de mensen het nog lang over hebben. Het lijkt me een streven waar niets op valt af te dingen. Hoogste tijd dat ook elders wordt afgerekend met de Halbe-doctrine. WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zoutmagazine.eu
Boris van Hoof Janina Frye Sabina Timmermans cacaofabriek.nl/expo
MUSEUMHEL MOND.NL
Vlindertuin Wonen Limburg Huis
zout magazine 11/2021
12
Bart Moeyaert: ‘De vlam is er elke keer nog, sterker zelfs, ze wordt alleen maar groter omdat je meer tegenkanting krijgt.’ foto Marleen Daniëls
zout magazine 11/2021
Klikt het niet, dan botst het Tien jaar na dato treedt schrijver Bart Moeyaert opnieuw op als vertolker van het door hem vertaalde libretto bij Strawinsky’s L'Histoire du soldat. YANNICK DANGRE zocht hem op in de lommerijke omgeving van Kalmthout. ‘Van de eerste tien jaar van mijn schrijverschap herinner ik me haast niets.’
N
jaar terug in de tijd, toen Moeyaert door violiste Janine Jansen werd gevraagd om samen te werken. Aanvankelijk zou Iemands lief een vertelling zijn die één keer zou worden uitgevoerd in rocktempel Tivoli in Utrecht en daarna nooit meer. Moeyaert: ‘Ik vond het een fantastisch project. Het daagde me uit om mijn grenzen te verleggen en bovendien klikte het op persoonlijk vlak - voor mij altijd de belangrijkste voorwaarde voor een samenwerking. Zo’n project met een ensemble geeft me veel terug, zeker als de orkestleden snappen dat tekst óók muziek is, bepaald door het ritme, het tempo, de pauzes, waarbij we elkaar kunnen bijsturen. Zulke ervaringen zijn artistiek verrijkend, ook omdat ik me daardoor in de muziek van Strawinsky en de verhalen eromheen ben gaan verdiepen. Samenwerkingsverbanden maken me
a drie decennia
als Moskou weer thuis te komen in deze
vrijer, juist omdat je niet alles in de hand
heeft Bart Moeyaert
kalmte.’
hebt. Ze bevrijden me vaak van een idee
de Antwerpse
Ook in zijn professionele parcours kent
van perfectionisme dat ik lang gekoesterd
binnenstad verruild
Bart Moeyaert (Brugge, 1964) de nodige
heb, terwijl de volmaaktheid natuurlijk niet
voor de rust van
variatie. Hij is dichter en schrijver van
bestaat.’ Lachend: ‘En als ze al bestaat, is ze
een groene oase,
boeken voor zowel jeugd als volwassenen.
vreselijk saai.’ Het verzoek van tien jaar geleden kwam
al is rust in zijn geval relatief. Zo komt hij
Hij was onder andere schrijfdocent,
net terug van een literatuurcongres in
stadsdichter van Antwerpen en intendant
op het juiste moment. ‘Ik kon me destijds
Moskou en opende hij een dag eerder de
van de Frankfurter Buchmesse. En
heel goed identificeren met Janine. Ze
tentoonstelling Het hele leven, tussen de regels
deze maand staat hij op het podium als
kampte met een burn-out, iets waar veel
van het boek in de Antwerpse boekhandel
concertverteller van Iemands lief (zie kader).
kritiek op kwam omdat mensen vonden dat
Stad leest.
‘Ik ben heel blij dat het boek opnieuw is
je als beroemde violiste niets te klagen hebt.
uitgegeven, ditmaal geïllustreerd door Peter
We zijn samen op de Veluwe gaan wandelen
‘Ik had de stilte wel nodig na al die jaren,’
Van den Ende. Ik wilde, na Het hele leven,
en ik herkende haar vermoeidheid, het
zegt de schrijver in zijn huis in Kalmthout,
heel graag nog eens met hem samenwerken,
voortdurend aangesproken worden op wat
waar ik arriveer na enkele kilometers rijden
zeker omdat ik het gevoel had dat hij op
je doet, en hoe je het doet. Terwijl mensen
door idyllische boslaantjes en tunnels van
het verhaal van Iemands lief alle hoeken van
soms echt beter hun klep zouden houden.’
groen loof, ‘maar ik kan de stad ook niet
zijn bovenkamer kon loslaten. Dat is ook
helemaal missen. De afwisseling die ik nu
gebeurd, waardoor het boek voor mij weer
als Janssen. ‘Bij mij was de oorzaak van
heb, werkt heel goed. En het is fantastisch
als gloednieuw aanvoelt.’
de vermoeidheid het stadsdichterschap
om vanuit zo’n internationale metropool
Voor het ontstaan ervan moeten we tien
Moeyaert had vergelijkbare klachten
van Antwerpen dat ik in 2006-2007
13
zout magazine 11/2021
‘Vroeger had ik het idee dat ik aan verwachtingen moest voldoen, terwijl er niets ondergravender is dan dat.’
⏤ SOLDAAT VERKOOPT ZIJN ZIEL AAN DE DUIVEL Op zondag 14 november speelt een ensemble van het Antwerp Symphony Orchestra L'Histoire du soldat, de klassieker van Igor Strawinsky uit 1918. Het oorspronkelijke libretto was van de hand van Charles-Ferdinand Ramuz en vertelt het verhaal van een soldaat die zijn ziel aan de duivel verkoopt. De faustiaanse geschiedenis vormde de basis voor Iemands lief, de bewerking die Bart Moeyaert in 2011 maakte en die twee jaar later in boekvorm verscheen. Net als bij de eerste uitvoering neemt hij tijdens het concert de vertellersrol op zich. In de concertzaal van AMUZ wordt Moeyaert begeleid door zeven muzikanten van het ASO.
Heel comfortabel, maar ergens ook heel
piekerzieke aard, vaak nachtenlang wakker
en de directe, vaak erg emotionele
gelegen, zeker in mijn beginjaren: zou ik
commentaar die je van mensen krijgt,
niet dit of had ik niet beter dat. Van de
werd alles onderuitgehaald. Dan besef je
eerste tien jaar van mijn schrijverschap
dat een tekst of een gedicht wél impact
herinner ik me daardoor haast niets. Ik was
heeft. En dat je zelf misschien toch stiller
waarschijnlijk ook veel te naïef, kwam na
en verlegener bent dan je dacht. Bovendien
een doodkalme jeugd in Brugge plots in
speelden er ook verwachtingen mee.
een veel te grote wereld in Brussel terecht.
Vroeger had ik het idee dat ik absoluut aan
Bovendien waren het de jaren van mijn
verwachtingen moest voldoen, terwijl er
coming out en debuteerde ik al op mijn
niets ondergravender is dan dat.’
negentiende, het was heel veel tegelijk.
Die periode van twijfels en onzekerheid
Mijn toenmalige uitgever herinnerde me
beschouwt hij nog steeds als een breekpunt
steeds aan mijn imago van jeugdschrijver
- wat destijds haast letterlijk te nemen
voor twaalf- tot zestienjarigen, terwijl ik
was. ‘Na mijn stadsdichterschap bleek ik
juist veel meer pistes wilde verkennen.
een dringende hernia-operatie nodig te
Dat alles vrat energie, maar desondanks
hebben, mijn lichaam was half kreupel.
was het een heel mooie tijd, die ik graag
Maar toen keerde het ook definitief. Ik
beter beseft had. Tegelijk denk ik dat al
zal nooit vergeten hoe ik wakker werd en
die twijfels en ervaringen me uiteindelijk
geen vin kon verroeren. Op de vensterbank
vooral eigenzinniger en zelfs tot een betere
zag ik de kranten liggen met de waan van
versie van mezelf hebben gemaakt. En dat
de dag, daarachter de Antwerpse skyline.
gepieker, die donkere binnenkant, is nu
Laat alles maar doordraaien, dacht ik,
eenmaal de aard van het beestje, die er
en sindsdien lukt het me beter om een
tegelijk voor zorgt dat er af en toe eens een
gezonde dosis afstand en zelfs een tikje
intelligente zin uit mijn pen komt.’
‘je-m’en-foutisme’ aan de dag te leggen.
Moeyaert klinkt ironisch, maar tegelijk
bekleedde. Het was een woelige periode
Klikt het niet, dan botst het, en dan is dat
ook berustend, als een man die het leven
met enorm gepolariseerde verkiezingen en
maar zo. Ook op persoonlijk vlak: te stil
steeds beter begrijpt omdat hij niet meer
ook nog eens de door racisme ingegeven
en te conflictloos werkt niet voor mij.
bang is voor de confrontatie. Eenzelfde
dubbelmoord in de Antwerpse binnenstad
Ik hoef dan ook niet meer zo nodig aan
evolutie is ook merkbaar in zijn werk. In
door Hans Van Themsche. Alles was
andermans verwachtingen te voldoen. Ook
zijn eerste boeken zijn de hoofdpersonages
indertijd wit of zwart. Als je daar enige
ouder worden helpt natuurlijk. Je neemt
vaak mensen die op hulp van buitenaf
nuance in wilde aanbrengen, werd je dat
automatisch meer afstand en stelt vast dat
wachten in een moeilijke grote wereld.
zelden in dank afgenomen. Terwijl poëzie
je toch al betrekkelijk veel hebt gedaan.’
In later werk duiken steeds meer doeners
nu net bestaat uit duizenden subtiele
D
op en laat de schrijver ook de rauwheid
bijeengeschreven, dat in zowat alle genres
een open wonde is niet leuk om naar te
stadsdichterschap anders in de literatuur
bekroond werd, twee jaar geleden nog
kijken, maar het is wel wat we hebben,
en het leven stond dan nu, volgt er een
met de Astrid Lindgren Memorial Award,
dus beschrijf het zo. Mijn personages zijn
volmondig ja. ‘Voor die tijd beschermde
ook wel eens de Nobelprijs voor de
kwader geworden, ook op de wereld. Ik
ik mezelf door te zeggen dat een verhaal
jeugdliteratuur genoemd. Een mens zou
denk dat dat geen slechte zaak is.’ Z
iemand kan veranderen, en heel misschien
zich gaan afvragen hoe Moeyaert na bijna
een gedicht ook - maar uiteindelijk zit
veertig lauwerrijke jaren het vuur nog
het tussen twee stukken karton en als
brandend houdt. Glimlachend: ‘O, dat is niet
niemand dat karton openvouwt, heeft
zo moeilijk. Zodra ik voel dat er een vlam is,
dat geen enkele macht. Ik meende dat
het gevoel van “ik moet dit doen”, dan ben
ook, maar daarbij wilde ik mezelf vooral
ik vertrokken. Die vlam is er elke keer nog,
niet belangrijker maken dan ik was. Ik
sterker zelfs, ze wordt alleen maar groter
leefde toen – ook relationeel – in een
omdat je meer tegenkanting krijgt. Juist
vrij beschermde omgeving: de wereld
die tegenwind wakkert de vlam aan, maakt
kwam alleen binnen als ik dat wilde.
mijn stelligheid en overtuiging groter.’
grijstinten. De reacties waren zo heftig dat mijn hoofd er jaren later nog steeds vol van zat.’ Wanneer ik hem vraag of hij vóór het
14
‘Natuurlijk heb ook ik, zeker met mijn
ongezond. Door het stadsdichterschap
at laatste is een understatement.
toe. ‘Vroeger creëerde ik graag omwegen
Moeyaert heeft een imposant
en verpakte de waarheid met een grote
en gevarieerd oeuvre
strik eromheen. Terwijl ik nu meer denk:
Iemands lief/L'Histoire du Soldat van Igor Strawinsky door Antwerp Sympony Orchstra, met een libretto van en door Bart Moeyaert. Op 14.11 om 15.00 uur in de concertzaal van AMUZ in Antwerpen. antwerpsymphonyorchestra.be
zout magazine 11/2021
Douglas Firs. foto Alexander D'Hiet
De nieuwe plaat van Douglas Firs is bij tijden hemeltergend mooi
⏤
I
n september 2020 stuurde Gertjan van Hellemont, singer-songwriter in de Gentse band Douglas Firs, een brief naar Kevin Ratterman, die eerder achter de knoppen zat bij albums van onder andere Ray Lamontagne, My Morning Jacket en Strand of Oaks. De brief was een uitleg bij de nieuwe nummers die hij had geschreven, en die Ratterman nu ging mixen. Hij schreef: ‘Het was een behoorlijk heftig jaar voor me. Eigenlijk geconcentreerd rond één week, denk ik, waarin een dokter me vertelde dat ik vader ging worden, en een andere dokter dat mijn moeder ziek was, en ze het niet zou gaan redden.’ Het album zou niet letterlijk over verdriet of verwachtingen gaan, maar die twee thema’s zouden wel geregeld terugkomen, in zowel tekst als muziek. ‘Ik denk dat ik deze plaat Heart of a Mother ga noemen. Het is de titel van een nummer erop, en voor mij een heel krachtig beeld. Nergens stroomt meer liefde doorheen.’ En zo is-ie inderdaad gaan heten, de nieuwe plaat van Douglas Firs. Opgedragen aan ‘mama’, meldt het binnenwerk. ‘Alle woorden van slaapwel, ook die die we niet kennen.’ Het titelnummer is terecht het titelnummer: het is prachtig, ook door de manier waarop de stemmen van Van Hellemont en Roos Denayer samenvallen in de essentiële zinnen: ‘Like the heart of a mother Like the words of another It will make you feel close to a far-away friend It’s the one thing you’ll need in the end.’ De begeleiding is treffend sober: een akoestische gitaar, bas en drums op de achtergrond, een Wurlitzer-piano. De bravoure komt in het volgende nummer, wanneer de band bij de herhaling van de vierde regel alsnog mag invallen met glockenspiel, synths en elektrische gitaar. In Delighted doet hij een beetje denken aan de nieuwe rocksensatie Sam Fender: dezelfde elasticiteit in zijn stembanden, sprankeling in zijn nummer, vrijheid in het spel. Werkelijk hemeltergend mooi is de instrumentale afsluiter So This Is It?, waarin pedal steel en piano samen de melancholie opzoeken, en halverwege bijval krijgen van de trompet. Ik zoek in het cd-boekje op wie hier piano speelt. Hubert van Hellemont, die het nummer ook schreef. En ja hoor, daar staat het, de bevestiging van het vermoeden: ‘Dad’. Het album over moederliefde laten afsluiten door de vader. ‘For Arlette,’ staat achter de titel van het nummer. Zo heette de moeder van Gertjan en de vrouw van Hubert van Hellemont. Voor de zekerheid kijk ik nog eens naar de naam van het platenlabel waarop het album is verschenen. Arlette Records.
pleased to meet you
Het ales"va#ende moederhart
LEON VERDONSCHOT Douglas Firs speelt deze en volgende maand in Antwerpen, Den Bosch, Sint Truiden, Hamont, Eupen, Mol en Heerlen. douglasfirs.be
15
zout magazine 11/2021
EEN NIEUWE TOEKOMST VOOR HET VALKHOF
16
Hedwig Saam: ‘Het is moeilijk als je niet zelf de agenda kunt bepalen. Dan vloeien energie en financiën weg.’ foto John van Hamond
zout magazine 11/2021
Drie jaar geleden leek Museum Het Valkhof in Nijmegen op weg naar het einde. Door goed samenspel van directeur, toezichthouders en wethouder, zo constateert EDO DIJKSTERHUIS, liep het goed af. Nu volgt een grote renovatie. ‘Ook het plein met al die op- en afstapjes, waar je nog voor je binnen bent je nek breekt, gaat op de schop.’
was tot 2012 directeur bedrijfsvoering bij het Openluchtmuseum in Arnhem. Ponsioen werd samen met twee anderen benaderd om orde op zaken te stellen bij Het Valkhof. Al snel werd duidelijk dat de problemen zich niet in een paar maanden lieten oplossen. Ponsioen: ‘We besloten aan te blijven en de RvT uit te breiden tot vijf personen. Wij zaten er bovenop, ik was bijna elke dag bezig met Het Valkhof. Toen Hedwig kwam en er full swing tegenaan ging, konden wij langzaamaan weer terug naar onze geëigende rol.’ Wat Hedwig Saam als nieuwe directeur vooral de wind in de zeilen gaf, was de winst van GroenLinks bij de Nijmeegse raadsverkiezingen en de aanstelling van Noël Vergunst als cultuurwethouder. Vergunst is locoburgemeester en heeft ook nog eens hart voor de zaak – bepaald geen vanzelfsprekendheid bij cultuurwethouders. ‘Het vertrouwen was eigenlijk heel
‘H
snel hersteld’, kijkt Vergunst terug op de roerige tijd in 2018. ‘De nieuwe directeur
et was idioot kort
decennium met zo’n 140.000 bezoekers
presenteerde een masterplan met een visie
dag’, zegt Hedwig
per jaar raakte Het Valkhof in het slop; de
die past bij de stad. Het museum heeft een
Saam. Ze doelt
nasleep van de bankencrisis en de daarop
dubbele opdracht: enerzijds de verbinding
op de zeventien
volgende Zijlstra-bezuinigingen eisten hun
van erfgoed met de verbeelding ervan en
dagen tussen
tol. Schulden en achterstallig onderhoud
anderzijds de presentatie van beeldende
haar aanstelling
stapelden zich op.
kunst in verschillende uitingsvormen. Saam
als directeur
Ook organisatorisch waren het roerige
kwam met een transhistorische aanpak
van het Nijmeegse Museum Het Valkhof
tijden. Directeuren volgden elkaar in
waarbij die twee worden gecombineerd.
en de gemeenteraadsverkiezingen op 18
snel tempo op, het personeel had geen
In de drieënhalf jaar die sindsdien zijn
maart 2018, waar het voortbestaan van het
vertrouwen meer in de toezichthouders,
verstreken, heeft Het Valkhof die visie
museum én haar kersverse baan voor een
die vervolgens en bloc opstapten. Het
waargemaakt. Tentoonstellingen als Ik,
groot deel van afhingen.
vertrouwen op een goede afloop bij
Maria van Gelre en De Pest waren qua
gemeente en provincie, de belangrijkste
inhoud én publieksbereik een succes. Er
geldschieters, daalde tot onder nul.
werd ook samengewerkt met de Radboud
Van een inwerkperiode of gezellige kennismakingsronde was geen sprake.
‘Alle musea hebben hun moeilijke fases’,
Universiteit; die link tussen kunst en
Vanaf minuut één moest ze keihard aan
zegt Hedwig Saam. ‘Het is moeilijk als
wetenschap is een belangrijke pijler voor de
de bak: beleidsplan schrijven, financiële
je niet zelf de agenda kunt bepalen, dan
toekomst.’
paragraaf rondbreien en vooral praten
vloeien energie en financiën weg. Toen
met al die politici op campagne. ‘Ik had
ik hier aantrad, trof ik een onzeker en
voorstel voor een kapitale reservering:
een heftige boodschap: als er niet wordt
getraumatiseerd team. Toch hebben ze
elf miljoen euro voor de renovatie
geïnvesteerd in het museum, moeten we
me vanaf de eerste dag het vertrouwen
en verbouwing van Het valkhof,
sluiten.’
gegeven, hoewel ik de vierde directeur in
waar het museum drie miljoen moet
vijf jaar was. Dat is niet vanzelfsprekend.’
bijpassen. Voorwaarde was dat de
De boodschap kwam niet als een verrassing. Museum Het Valkhof, in 1998
Wellicht dat haar bekendheid in de
In 2019 deed wethouder Vergunst een
gemeente het gebouw in eigendom zou
voortgekomen uit een fusie tussen Museum
regio een handje heeft geholpen. Tot
krijgen. ‘De precieze verkoopsom was
G.M. Kam, bekend om zijn archeologische
2014 was Saam zes jaar directeur van
een onderhandelingspunt’, volgens
vondsten, en de in oude en moderne kunst
Museum Arnhem. Ook de voorzitter van
toezichthouder Ponsioen. ‘Er rustte nog een
gespecialiseerde Commanderie van St. Jan,
de geheel vernieuwde Raad van Toezicht
hypotheek op het gebouw en het museum
zat al jaren in de problemen. Na een eerste
komt niet van ver: Adelheid Ponsioen
zou het pand na verkoop terughuren van
17
zout magazine 11/2021
Cultuurwethouder Noël Vergunst: ‘Hoge bezoekersaantallen met ingekochte blockbusters vind ik niet interessant’
⏤
de gemeente. Dat moet
workshopruimte, het restauratieatelier en
wel tegen gunstige prijzen,
de winkel. Ook het plein met al die op- en
anders boer je achteruit.’
afstapjes, waar je nu drie keer je nek breekt
De verkoopsom werd
voordat je überhaupt binnen bent, gaat op
uiteindelijk vastgesteld op 4,7 miljoen euro. Het
RETTET DEN WALD De titel van de Valkhoftentoonstelling Rettet den Wald is ontleend aan de strijdkreet die Joseph Beuys aanhief toen hij zich in 1971 met vijftig studenten verzette tegen de kap van het Düsseldorfse Grafenberger Wald. De sjamaan-kunstenaar was met zijn ecologisch bewustzijn de tijd vooruit, maar vindt nu volop navolging. Voorbeelden in Rettet den Wald zijn de sculptuur Kreupelhout van Berlinde De Bruyckere, en de virtuele herschepping van het laatste Poolse oerbos door Margit Lukács en Persijn Broersen. Chris Watson, de voormalige geluidsman van David Attenborough, laat horen wat er aan natuur dreigt te verdwijnen op Madagascar. Het blijft niet bij waarschuwende woorden en beelden. Er wordt ook actie ondernomen. Sara Vrugt overtreft de 7000 eiken die Beuys in 1982 in Kassel plantte in het kader van Documenta VII. Met het geborduurde bos dat ze met duizend anderen maakte, haalde Vrugt 75.000 euro op, genoeg voor honderdduizend nieuwe bomen.
worden tijdelijke presentaties gemaakt,
leidde tot een stevig debat
vooral in de publieke ruimte rondom het
in de gemeenteraad, maar
museum. Ook wordt nauw samengewerkt
bij stemming was een
met Museum Arnhem, waarmee Het Valkhof
meerderheid voor.
ook in Den Haag samen optrekt. ‘De steden Arnhem en Nijmegen presenteren zich
‘onaangenaam verrast’ toen
steeds meer als één regio’, zegt Saam. ‘De
de raad er in maart 2021,
twee musea zijn iets te klein om elk jaar een
toen de reservering zou
grote publiekstrekker te maken, maar we
worden geformaliseerd,
kunnen het wel alternerend doen. Samen
opnieuw over in discussie
zijn we een soort Landesmuseum: wij
ging. Er kwam ook
hebben de relatie tot de geschiedenis, en
tegenstand uit onverwachte hoek, van
Arnhem heeft het globale perspectief. Beide
coalitiepartij SP. Vergunst: ‘Eerder had de SP
musea kunnen de collecties verbinden met
geen probleem met de plannen. Vorig jaar
actuele vragen en thema’s. Daarmee kan
hadden ze geen inhoudelijke argumenten,
Het Valkhof het ambitieuze doel van 125.000
maar wilden ze meer uitgewerkte varianten
bezoekers per jaar echt halen.’
zien. Dat hadden ze een jaar eerder moeten
‘Als wethouder hoor ik dat natuurlijk niet
zeggen! Ook kwalijk was de opstelling van
te zeggen’, reageert Vergunst, ‘maar ik kijk
de Stadspartij, die zei dat het geld beter
niet op 5000 bezoekers meer of minder.
kon worden besteed aan erfgoed. Maar dit
Hoge bezoekersaantallen met ingekochte
museum gaat over erfgoed, de collectie
blockbusters vind ik niet interessant. Wat
Romeinse archeologische vondsten kan
ik wil is dat mensen tegen elkaar zeggen:
wedijveren met die van het Rijksmuseum
weet je nog, die tentoonstelling over de
van Oudheden in Leiden. Er werd een gekke
getijdenboeken van de gebroeders Van
tegenstelling gecreëerd.’
Limburg? Er moet iets spraakmakends
Al met al moest Vergunst op zoek naar een
worden neergezet dat past bij museum en
nieuwe meerderheid. Die werd gevonden
stad. Wat mij de afgelopen jaren opviel, is
bij GroenLinks, D66, CDA, 50Plus en twee
hoeveel mensen zich betrokken voelen bij
lokale partijen. Na een benauwd moment
Het Valkhof en positief spreken over het
werd het plan alsnog aangenomen.
museum. Dat is misschien een boodschap
D
aan Nijmegen: we mogen trotser zijn op wat
aarmee is nu de weg vrij voor
we in huis hebben. Het is niet zomaar een
een omvangrijke renovatie en
museum.’ Z
verbouwing. De bedoeling is het
museum, in de volksmond Het Zwembad genoemd omdat het bij binnenkomst lijkt alsof je richting kleedhokjes wordt geleid, een vriendelijker voorkomen te geven. ‘Het is super modernistische architectuur die niets weggeeft van de inhoud’, typeert Saam de vroege creatie van architect Ben van Berkel. ‘We zijn in overleg met de architect om het hermetische karakter open te breken. Het restaurant verhuist naar de voorkant en de gevel wordt transparant waardoor je zicht hebt op de
18
Tijdens de twee jaar durende verbouwing
omvangrijke reddingpakket
Vergunst was dan ook
Abel Rodríguez, Terraza vajo, 2017
de schop.’
Rettet den Wald Van 26.9 t/m 5.12 Moonshot part one. Beeldend onderzoek brengt kunst en wetenschap bij elkaar. Van 15.10 t/m 2.01 in Museum Het Valkhof in Nijmegen museumhetvalkhof.nl
zout magazine 11/2021
perron poëzie
In 1983 vierde ik mijn twaalfde verjaardag. Minoes van Annie M. G . Schmidt lag naast mijn ontbijtbord. In de zomervakantie van hetzelfde jaar ging ik terug naar mijn moeder. Vanaf het begin was dat de bedoeling geweest. Het was in ons gezin nog steeds gevaarlijk voor mij. Op een dag belde ik een wegloophuis op de hoek van een straat in een telefooncel. Volgens de vrouw die ik aan de lijn kreeg klonk ik niet paniekerig genoeg. Elke beslissing in mijn wereld werd genomen zonder er deskundigen bij te halen. Alles werd geregeld in het netwerk van school en kerk. Directe medemenselijkheid zou per definitie waardevoller zijn dan kinderbescherming vertrouwensarts, psycholoog of psychiater. Tussen 1983 en 1988 heb ik behalve bij mijn moeder bij vier verschillende gezinnen gewoond. TJITSKE JANSEN
Uit: Tjitske Jansen, Iedereen moet ergens zijn 2021, Amsterdam, Em. Querido’s Uitgeverij
19
zout magazine 11/2021
De Shakespeare van de muziek
Voor de Britten is Edward Elgar een grootheid. Dus ook voor Duncan Ward, de nieuwe chef-dirigent van Philharmonie Zuid-Nederland. Elders In Europa kijkt men daar iets anders naar, ontdekte EMILE HOLLMAN. ‘Waar komt deze kerel na het overlijden van Brahms nog mee aanzetten?’ 20
Edward Elgar (1857-1934) werd in Engeland beschouwd als de opvolger van Henri Purcell.
zout magazine 11/2021
A
ls Edward Elgar
kunnen vermoeden. Deze orkestreert hij
naar de oplossing van het raadsel. Ik zie
een Duitser was
tot zijn Enigma variaties. Variatie 1 gaat over
de Variaties als een caleidoscopische reis
geweest, dan
Caroline, nummer 9, Nimrod, de beroemdste
van contrasterende kleuren en emoties,
zouden zijn Enigma
van allemaal, over zijn kompaan en
tenminste als het echt goed wordt gespeeld.’
variaties worden
muziekuitgever August Jaeger die hem
beschouwd als een
regelmatig uit de put praat. Elgars biograaf
het evenmin. ‘Het kwam uiteraard voorbij
van de grote meesterwerken uit de Duitse
Byron Adams noemt de laatste variatie, de
in mijn opleiding maar net als Ward vind
traditie.
finale, ‘het ideale portret van Alice’s visie
ik al die tonen en kleuren in de karakters
Aldus dirigent Duncan Ward - hij heeft het
op de componist.’ Om maar aan te geven
die hij vorm geeft veel interessanter.’ Ward
vooral van horen zeggen. Waarmee het toch
dat de Variaties even gelaagd als ragfijn zijn
wijst op andere ontdekkingen die je kunt
maar is gezegd.
opgezet.
doen in het stuk. ‘Neem de buldog die in
Muziekwetenschapper Neil T. Smith boeit
Elgar maakte de geheimzinnigheid nog
de rivier valt in nummer 11 of Dorabella’s
Maar Elgar was geen Duitser, hij was een
wat groter door bij de première te noteren
charmante stotteren neergezet door het
Brit die met de Enigma variaties in 1898 alle
dat achter zijn Variaties een groter thema
houtblazersmotief in nummer 10.’
schroom en onzekerheid als componist wist
schuilgaat dat niet wordt verklankt. Tot
te overwinnen.
vandaag de dag proberen liefhebbers dat
Elgars muziek? Smith: ‘Britten kijken heel
Wat is er, ten slotte, typisch Brits aan
raadsel op te lossen. Tal van verhalen doen
anders naar Elgar dan andere Europeanen
en componist Neil T. Smith vanuit zijn
de ronde: dat Elgar teleurgesteld was dat
omdat hij voor de grote culturele doorbraak
woonplaats Edinburgh. ‘Ik kan me indenken
een vriendin, Dora Penny, het niet kon
zorgde. Ik hoor zijn muziek zelfs verwerkt
dat de Duitsers bij Elgars muziek dachten:
raden of dat het onhoorbare een bekende
in televisiespotjes.’
waar komt deze kerel na het overlijden van
melodie zou zijn.
‘Ik snap het wel’, zegt musicoloog
Dat Elgar in eigen land op een voetstuk staat, komt vooral omdat hij wordt
‘Ik hoor zijn muziek zelfs
beschouwd als de opvolger van Henri
verwerkt in televisiespotjes.’
Purcell - en die was bij Elgars doorbraak al
⏤
zo’n twee eeuwen dood. Wat ook helpt is
stijl Midden-Europees waren’, zegt Duncan Ward. ‘Toch klinkt hij altijd als niemand anders dan Elgar. Later, in andere beroemde stukken zoals de Pomp and Circumstancemarsen, zit een soort Victoriaans Brits imperialistische bombast, maar de Enigma-
dat zijn pompeuze mars Land of Hope and Glory een nationale hymne werd.
Ward: ‘Het is merkwaardig omdat de meest invloedrijke componisten in Elgars
Brahms nog mee aanzetten?’
Je kan zo een uur vol kletsen met
variaties zijn intiemer en persoonlijker. Je
mogelijke oplossingen, maar uitsluitsel
zou kunnen stellen dat Elgar, vergeleken
vaak gebruikt bij rouwplechtigheden.
nam Elgar mee in zijn graf. De Nederlander
met de extraverte, sentimentele emoties
Dunkirk (2017) is maar één van de films
Theodore van Houten schijnt goede
van bijvoorbeeld Tsjaikovski, nobeler,
waarin de Variaties opduiken. ‘He was
papieren te hebben met zijn inschatting, uit
eerlijker en serieuzer kan klinken. Omdat
our Shakespeare of music’, liet collega-
1976, dat het thema óók een personage zou
er vóór Elgar tweehonderd jaar geen
componist Vaughan Williams zich bij Elgars
moeten duiden en wel Brittannië zelf. Hij
belangrijke Engelse componist is geweest,
dood ontvallen.
verwijst naar Rule, Britannia, het officieuze
werd zijn muziek automatisch het geluid
volkslied van de Britten – hoe Brits wil je
dat de wereld associeerde met een natie
in Broadheath ten zuiden van Manchester
het hebben? Het aantal alternatieven is
die lange tijd als niet erg muzikaal werd
en stierf vlakbij, in Worcestershire.
groot, van Beethovens Pianosonate nr 8 tot
beschouwd.’
Het landschap daar, de Malvern Hills,
Auld Lang Syne.
De Enigma variaties worden in Engeland
Edward Elgar (1857-1934) werd geboren
is voor velen onlosmakelijk met zijn
Critici prezen de Enigma variaties muzikaal
werk verbonden. Hij maakte er lange
de hemel in, maar reageerden geïrriteerd op
wandelingen en fietstochten. Neil T. Smith:
de geheimzinnigheid eromheen. Eindelijk
‘De Variaties ademen geen kosmopolitische
was er een nieuwe Britse componist
sfeer, en lijken niet te zijn gecomponeerd
opgestaan van wie wat te verwachten viel.
voor de eeuwigheid.’
De grote Gustave Mahler dirigeerde het stuk
Edward Elgar was een gecompliceerde
Smith: ‘Ik denk dat Engelsen zich niet kunnen voorstellen dat er elders in Europa anders tegen Elgar wordt aangekeken.’ Z
in 1910.
persoonlijkheid, een muziekleraar die niets
Is Duncan Ward, de 32-jarige nieuwe chef-
liever wilde dan een symfonie schrijven. Op
dirigent van Philharmonie Zuid-Nederland
21 oktober 1898 speelt hij een melodie op
bezig met het raadsel nu hij met de Enigma
de piano die zijn vrouw Caroline Alice kan
variaties aan de slag gaat? Nee dus. ‘De pure
bekoren. Om haar te plezieren improviseert
grootsheid van deze muziek en de intense
hij veertien variaties daarop waarin zij het
emotionele achtbaan van het uitvoeren
karakter van hun vrienden of bekenden zou
ervan is veel fascinerender dan het zoeken
Edward Elgar, Enigma Variaties, door Philharmonie Zuid-Nederland o.l.v. Duncan Ward. Van 16.12 t/m 23.12 in Eindhoven, Maastricht, Heerlen, Tilburg, Breda en Aken. philharmoniezuidnederland.nl
21
zout magazine 11/2021
Heldere bouillon
N
Ideeën krijgt zangeres Rianne Wilbers (Helmond, 1989) tijdens het wandelen of in de auto. Zoals het idee om tijdens de lockdown concerten voor één persoon te geven. ‘Het gaat om het zoeken naar nieuwe klankwerelden.’
abij Petten lopen we met onze kraag hoog opgezet
door de duinen richting de zee die zich met een grommend geraas al van verre aankondigt. Een zuidwester storm teistert de kustlijn die wij als ‘plattelanders’ onder deze omstandigheden graag met eigen ogen willen
Bits
aanschouwen. Een
Zang mag zowel mooi als lelijk zijn
vergrijsde man komt ons tegemoet en waarschuwt
vooral door te lopen als we gezandstraald willen worden. Terug in het hotel hangen we onze kleren te drogen. Ik lik je lippen, en met een mager zonnetje dat door de gordijnen piept dwaal ik af naar heldere bouillon op zondag. Langzaam vult vergeelde warmte mijn ogen. MAT VAN DER HEIJDEN
R
ianne Wilbers liep in
muziek? ‘Ik miste het om
blanco zijn, open staan. Ik
het voorjaar van 2020
mensen te omarmen, ik hou
haal mensen daarom zelf op
door het bos. De vogels
er van om anderen vast te
in de gang. Het waren intense
floten, de bladeren ritselden en
pakken. Nu dat niet mocht
dagen, maar in de gang
verder was het stil. Door corona
wilde ik anderen omhelzen
delete ik alles wat daarvoor
was haar agenda volledig leeg;
met mijn stem.’ De gedachte
is gebeurd. Dan volgt een
een première was afgelast
leidde tot een idee, het idee
kort gesprekje. Waarom is de
en de bijbehorende tour
leidde tot Let Me Embrace You
ander hier, wat heeft iemand
geannuleerd. ‘Ik raakte best wel
- twaalf dagen lang gaf Rianne
nodig? Ik had wel wat dingen
in paniek toen. Ik ben in 2016
zes concerten per dag telkens
bij me, wat effectpedalen en
afgestudeerd en leef sindsdien
voor één persoon. Zangeres en
een loop station (een apparaat
van concerten. Wie was ik nog
bezoeker zaten op drie meter
voor muzikale effecten, red).
als ik dat niet meer kon doen?’
van elkaar in een oude kapel.
Het begon elke keer met een
Een marathonproject.
improvisatie, wat erna komt
worstelde ze met een vraag:
Hoe begin je aan muzikale
weet ik niet. Vervolgens sloot
zou het mogelijk zijn om
omhelzing?
ik af met twee stukken die
iemand te omhelzen met
‘Daarvoor moet ik zelf helemaal
ik speciaal voor dit project
Tijdens de wandeling Mat van der Heijden, Zout hangt (2009). Houtdruk-papier, 1/5, 50 x 65 cm.
22
zout magazine 11/2021
‘Het enige dat ik zeker weet, is dat ik er komende zaterdag om half 4 moet zijn.’
⏤
had laten schrijven door
de jaren zestig. Klassieke muziek
componisten Gerard Beljon en
kende ik nog niet, ik wist alleen
Anthony Fiumara.’
dat veel metalzangeressen ook
En dan?
klassiek zongen, dus ik dacht:
‘Als het klaar is spreek ik nooit
dan doe dat maar. Stond ik daar
als eerste. Sommigen barstten
een Italiaanse aria te zingen,
meteen in huilen uit. Anderen
zonder dat ik enig idee had waar
moesten hard lachen. Ik heb in
het over ging.’
die twaalf dagen heel wat tranen gezien, en gevoeld.’ Een concert beginnen met een improvisatie is vrij uitzonderlijk
D
e kennismaking met klassieke muziek was voor
Rianne als een nieuwe wereld die
voor een klassieke zangeres.
openging, een ontdekkingstocht
‘Klopt. De jury bij mijn
van klanken en kleuren. Na
eindexamen aan het
twee jaar zangles ging ze naar
conservatorium zei: “Je bent
het conservatorium in Tilburg.
een zangeres, maar je bent nog
Vanaf het eerste jaar van haar
veel meer een kunstenares.”
opleiding zong ze al solo’s samen
Daar was ik toen echt heel boos
met orkesten, maar al gauw
over. Hoezo kunstenares! Maar
begon het te jeuken. ‘Het is een
nu, vijf jaar later, besef ik dat ze
hele mooie theatrale wereld, sta
gelijk hadden. De meeste zangers
je daar te schitteren in je mooie
zingen gewoon. Ik ben ook bezig
galajurk. Maar ik dacht ook: “Er
met concepten, kostuums en
zijn al zoveel geniale opnames
decors.’
van het klassieke repertoire,
Hoe werd je zangeres?
waarom zou ik dat nog eens
‘Dat gebeurde een beetje
overdoen?” Ik zing nog altijd
klankwerelden. Hoe ga ik iets
muziekjes of melodietjes hoor,
toevallig. Op mijn 15de was ik
klassieke muziek, maar ik wil ook
vertellen, wat kan je met een
zoals sommige componisten dat
super gothic-metal en ik zong
met de componisten van mijn tijd
stem? Een stem kan grommen,
hebben. Maar als ik een stuk moet
toen in een bandje, Dream
werken, net zoals de Mozarts en
kreunen, kan klinken als een
repeteren, neem ik in mijn hoofd
Catcher genaamd. Tijdens een
Beethovens met de muzikanten
theremin (een elektronisch
wel de hele partituur door. Vanaf
open podium zong er iemand die
van hun tijd werken.’
muziekinstrument, red.) maar
begin tot einde. Dat moet. Daarna
ik erg goed vond, ik vroeg haar
Wat zoek je in de hedendaagse
ook als een drumstel. Al die
kan ik pas slapen.’
waar ze zangles had. Toen ik me
muziek?
miljarden mensen op deze wereld
Schrijf je ook zelf muziek?
bij die lerares aanmeldde kreeg ik
‘Het is klassieke muziek, maar
hebben een eigen, unieke stem.
‘Daar ben ik recentelijk mee
de vraag: “Wat wil je graag zingen:
ook weer niet, want het gaat
Of je nu een zanger bent of niet, je
begonnen. Via De Link, een
pop, jazz of klassiek? Pop en jazz
alle kanten op. Het is niet meer
hebt een eigen geluid. Zang mag
concertreeks uit Tilburg, ben
klonken bekend, mijn ouders
in een hokje te plaatsen. Het
daarom zowel mooi als lelijk zijn.’
ik gevraagd om muzikaal te
luisterden thuis vooral muziek uit
gaat om het zoeken naar nieuwe
Waarom zing je?
reageren op een expositie met
‘Ik denk dat ik zing om mijn eigen
beeldende kunst. Ik vind het
tekortkomingen te ontmoeten. En
super spannend, het is de eerste
ik zing omdat ik mensen wat wil
keer dat ik iets maak zonder de
geven. Je stem groeit je hele leven
hulp van een componist. Ik heb
mee. Het bezingen van alles wat
wel honderd ideeën, ik merk dat
je tegenkomt terwijl je leeft.’
ik voortdurend in dialoog ben
Betekent dat ook dat er muziek zit
met mezelf over wat ik ga doen.
in de dagelijkse dingen om je heen?
Het enige dat ik zeker weet, is dat
‘Zeker. Als er auto’s langsrijden
ik er komende zaterdag om half 4
dan wil ik hun geluid nazingen,
moet zijn.’
en ons koffieapparaat staat duidelijk in G. Rare geluidjes moet
JOEP VOSSEBELD
ik gewoon uitproberen, om te zien of dat lukt met de stem. Maar
Dit is het dertiende deel in een reeks
het is niet zo dat ik voortdurend
over kunstenaars in hun werkomgeving.
23
zout magazine 11/2021
IN THORN WAREN DE VROUWEN DE BAAS
24
Benedikt Beckenkamp, Cunegonda te paard in haar jachtcostuum, olieverf op doek (117x96 cm). afbeeldingen uit boek
zout magazine 11/2021
Over de stiftdames van Thorn is weinig bekend; vrouwengeschiedenis gaat toch vooral over emancipatie. Tot het boek De vergeten prinsessen van Thorn verscheen. Nu is er de gelijknamige tentoonstelling die uitpakt met het leven van deze adellijke dames achter de muren van het stift. Gelukkig, stelt WIDO SMEETS vast, is er ook aandacht voor de dorpelingen en hun sores.
I
n september 1791 hield vorstin-abdis
had ze geen vaste woon- of verblijfplaats.
hij niet verder dan het vervangen van de
Cunegonda een familiereünie in
Cunegonda woonde niet, ze resideerde. Bij
kerktoren. Het interieur, kenmerkend voor
haar paleis in Thorn. Het waren niet
haar broer Clemens in Koblenz, in het stift
de 18de eeuwse hoogtij van het stift, bleef
de eersten de besten die kwamen
van Essen of in het stift van Thorn.
op het nippertje behouden.
logeren; alleen de hoogste adel,
Het was al vóór de familiereünie in
Van de Middeleeuwen tot de Franse Tijd
Thorn dat de wereld op haar grondvesten
was het stift Thorn een vrije heerlijkheid,
welkom. Voor een eenvoudige barones
schudde. Vanzelfsprekend had Cunegonda
een ministaatje dat rechtstreeks onder het
haalden ze in Thorn de neus op.
kennis genomen van de Franse revolutie,
gezag van de keizer van het Duitse Rijk viel.
ze was de tante van de twee jaar eerder
Het stift werd bestuurd door een vorstin-
Het paleis had net een lange periode van
onder de guillotine gestorven Franse
abdis; in en rond het paleis van het stift
nieuwbouw, verbouw en renovaties achter
koning Lodewijk XVI. Ze moet ook hebben
woonden nonnen en stiftdames, vrouwen
de rug. Cunegonda, de hoogste in rang
geweten van de patriottische opstootjes
van hoge komaf die er een adellijke
van de stiftdames van Thorn, wilde maar
her en der. Ze kwamen steeds dichterbij,
opvoeding kregen. Tegelijkertijd speurde
al te graag laten zien hoe mooi het was
tot in Luik kraaide het oproer. Maar toen ze
hun familie in hun half Europa omvattende
geworden. Het paleis achter de stiftkerk
in het najaar van 1791 familie en vrienden
netwerk naar een echtgenoot. Lukte het
had een carré-vorm gekregen. Het zadeldak
rondleidde door haar vernieuwde paleis, zal
niet, dan bleven ze. Dat lot trof ongeveer de
was veranderd in een mansardedak, om
ze niet hebben geweten dat dit haar laatste
helft van de dames; ze bleven er de rest van
bedienden te huisvesten. Er was een royale
heuglijke moment in Thorn zou zijn.
hun leven wonen.
vooral uit het Duitse Rijk, was er
salon ingericht met pastelblauwe wanden
Toen enkele jaren later de Franse troepen
In zijn formidabele boek De vergeten
en witte zuilen en ornamenten. Alle
binnenvielen, was Cunegonda al vertrokken
prinsessen van Thorn (1700-1794) weeft
vertrekken waren opnieuw ingericht, tot en
naar Koblenz. Ook de stiftdames waren
historicus Joost Welten het bestaan van
met de antichambre die ook als biljartzaal
teruggekeerd naar hun familie, het zo fraai
de stiftdames in vloeiende bewegingen
dienst deed.
opgeknapte paleis in Thorn verweesd
door de religieuze en staatsrechtelijke
achterlatend. De Fransen hadden weinig
gebeurtenissen van de 18de eeuw. Twee
opgewaardeerd met een marmeren
respect voor adel en kerk. Zonder veel
jaar na publicatie dient het boek als basis
bad. Kachels had ze laten overkomen
plichtplegingen werden paleis, abdij en
voor de gelijknamige tentoonstelling
uit Erlangen, bij Neurenberg. De nieuwe
bijgebouwen gesloopt. Alleen de stiftkerk
in het Limburgs Museum in Venlo. Als
meubels voor het paleis, ze had persoonlijk
bleef gespaard; in 1814 gaf Napoleon
celebrity’s worden ze gepresenteerd, deze
toegekeken bij het ontwerpen, waren
toestemming die voortaan te gebruiken als
geprivilegieerde vrouwen die maar met hun
afkomstig uit Koblenz. De stoelen waren
parochiekerk.
vingers hoefden te knippen om hun wil te
Haar eigen onderkomen had Cunegonda
bekleed met stoffen uit Straatsburg; een
Ruim een halve eeuw later ontsnapte
laten geschieden. Het 18de eeuwse Europa kende een
stoffeerder uit Roermond was eerder
de kerk, met haar deels barokke, deels
afgedankt wegens niet goed genoeg.
neoclassicistische interieur, aan een
baaierd van stiften waar dochters uit
andersoortige ondergang. Architect
kinderrijke gezinnen terechtkonden; Welten
was goed ontwikkeld. Als jongste dochter
Pierre Cuypers, die met zijn neogotische
vond een adellijk gezin van acht dochters
van keurvorst Frederik August II van
restauratiedrift als een stofzuiger over het
die alle acht in een stift belandden. De jonge
Saksen, de koning van Polen, was ze een
land trok, wilde ook de stiftkerk onder
vrouwen leren zich uitdrukken in het Frans,
vrouw van de wereld. Vreemd genoeg
handen nemen. Door geldgebrek kwam
ze musiceren, dansen, tekenen en schrijven
Cunegonda’s gevoel voor prijs/kwaliteit
25
zout magazine 11/2021
In 1776 werd Cunegonda, die een jaar eerder was toegetreden tot het stift, benoemd tot vorstinabdis van Thorn. Ze gaf leiding aan een kapittel van veertien stiftdames en zes kanunniken die via een prebende recht hadden op een evenredig deel van de inkomsten van het stift. Cunegonda’s muzikale talenten worden in schreven bij
boek en tentoonstelling breed uitgemeten. Ze speelde de hoofdrol in de door haar
voorkeur over de strijd voor gelijke
schoonzus Maria Antonia geschreven opera
rechten en de eenlingen die er hun leven
Talestri, koningin der Amazonen (die nog
aan wijdden; voor het keven van adellijke
steeds wordt uitgevoerd), en stond te boek
vrouwen aan de andere kant van dat
brieven - voor zijn onderzoek heeft Welten
als een van de beste klavecimbelspeelsters
universum haalden ze hun neus op. ‘Dat
er duizenden gelezen en geanalyseerd.
van het Duitse Rijk. Veel van haar
adellijke dames in de 18de eeuw soms
Een van de hoofdpersonen in boek en
bedienden waren beroepsmuzikanten.
een handelingsvrijheid kenden waar 19de
tentoonstelling is Cunegonda van Saksen
Mogelijk liggen hier de wortels van het
eeuwse vrouwenactivisten alleen maar van
(1740-1826) die, mits ongehuwd, over goede
muzikale dorp dat Thorn tot de dag van
konden dromen, bleef zo verborgen’, stelt
papieren beschikte om vorstin-abdis te
vandaag nog steeds is.
Welten fijntjes vast.
Tekening van het stift in Thorn van Jan de Beijer uit 1741. © Stichting Abdijkerk Thorn
mannen die voorbij kwamen verbleekten
ze reed en schoot als de besten, al liet ze
als ze haar zagen; tot in haar eigen familie
zich daar niet op voorstaan. Haar stal met
werd geschamperd dat niemand zo
zeventien paarden had een aparte uitgang,
O
lelijk was als Cucu - haar bijnaam. Ook
inclusief brug over de Itterbeek. Zo kon
ze kunnen vrijuit vliegen, de hele dag, tot
andersom ontbrak de motivatie; ze had
ze er ‘s ochtends vroeg op uit om te gaan
ze erbij neervallen, maar de vrijheid om
geen enkele interesse in mannen. Over
rijden zonder te worden opgemerkt.
te vliegen tot de horizon zullen ze nooit
vrouwen daarentegen raakte ze in haar
Over de stiftdames was lange tijd
voelen. Zo was het ook met de stiftdames.
brieven niet uitgeschreven. ‘In de tweede
weinig bekend. Toen Welten zich erin
Buiten de muren van het stift maakten ze
helft van de 18de eeuw bestaat het concept
ging verdiepen, trof hij veel onbekend
deel uit van een adellijk netwerk dat geen
homoseksualiteit nog niet, zodat het
materiaal aan. Niet zo vreemd, schrijft
oog had voor de tekenen van de tijd. In de
ondenkbaar is dat Cunegonda zichzelf als
hij, ‘in de vrouwengeschiedenis is een
loop van de 18de eeuw was de glazen kooi
een lesbienne ziet’, concludeert Welten in
emancipatorisch perspectief lange tijd een
een spiegelpaleis geworden. De Franse
zijn boek.
vanzelfsprekendheid geweest.’ Historici
Revolutie als resultaat van een klassieke
worden. En ongehuwd bleef ze. Trouwgrage
Behalve muzikaal onderlegd was Cunegonda ook een hartstochtelijk jager;
ok de dames zelf gingen prat op de vrijheid die ze binnen het stift genoten. Al doet die vrijheid toch
denken aan die van de vogels in een volière;
volksopstand kwam niet uit de lucht vallen. In hun focus op het beschermde leven van de stiftdames vormen boek en expositie een bijzondere bijdrage aan de vrouwengeschiedenis. Statieportretten, wandvullende stambomen, schilderijen, tekeningen, collages, koetsen, meubels, sieraden, gebruiksvoorwerpen, gedetailleerd geweven jurken en gewaden - wie van klassieke pracht en praal houdt, komt in Venlo ogen tekort. Met een knipoog naar onze eigen naar vluchtig vertier hunkerende tijd worden ook de intriges en heimelijke liefdes van het 18de eeuwse hofleven smaakvol opgediend. Bijna onontkoombaar groeit, bij al die glamour uit hoven, kastelen, paleizen en abdijen, de nieuwsgierigheid naar het Reconstructie van de salon in het paleis van Cunegonda in Thorn. ©Timothy De Paepe/Joost Welten
26
leven buíten het stift. En dan staat er,
zout magazine 11/2021
Net als nu werd er volop geklaagd over
podcast
feestvierende en te veel drinkende jongeren
vrijers, ene Arnold Pleunissen,
438 DAGEN
boerenknecht uit het naburige Stramproy, kreeg opgelegd. Op Driekoningen was het soepdag, dan schoven kapelaans en zangmeesters van het stift aan bij een uitgebreide feestdis met soep en groenten en vlees en wijn. Schoolgaande kinderen kregen – verschil moet er zijn - een snee witbrood en een vetmantje, een kleine koperen munt. Als nodig liet de vorstinabdis ook haar macht gelden. In september 1761 benoemde Boven: Van het Stift in Thorn resteert alleen nog de kerk. Rechtsonder de meisjesschool uit 1701. Links: Reconstructie van het paleis van Cunegonda in Thorn. ©Timothy De Paepe/ Joost Welten
de paus een kapelaan in de parochiekerk, waarop Francisca verzet aantekende. Kapelaans benoemen was háár werk, niet dat van de paus. En
ergens halverwege de presentatie, een zuil
toen Godefridus Lemmens op een goede
met een interactieve display. De teksten
dag opkwam voor de belangen van de
en beelden die je hier met de toppen van
dorpelingen dreigde een van de stiftdames
je vingers oproept geven in elk geval een
hem voor het gerecht te slepen. Godefridus
glimp van de invloed die het stift had op het
bond in, de stiftdame vergaf hem en stelde
dagelijks leven van de mensen in Thorn en
voor samen een fles wijn te drinken op de
omstreken.
goede afloop.
De in de zuil oplichtende informatie
Ze dreigde, én ze zorgde, de vorstin-abdis.
komt uit het Protocollum Thorense (1757-
Om te voorkomen dat Thorn soldaten moest
1766), een handschrift waarin Cunegonda’s
leveren voor het leger bood ze de Duitse
voorgangster Francisca Christina van
keizer een afkoopsom van 116 gulden per
Palts-Sultzbach haar officiële handelingen
soldaat per jaar.
heeft laten vastleggen. Uit het protocolboek
In 1762 stelde ze 3000 gulden beschikbaar
doemen voorvallen en anekdotes op die een
voor de oprichting van een meisjesschool;
beeld geven van het leven rondom het stift.
de rente die dat bedrag opleverde,
En kijk: net als nu werd er volop geklaagd
was genoeg om het jaarsalaris van de
over feestvierende en te veel drinkende
onderwijzeres te betalen. Ze mocht dan van
jongeren. Begin 1761 was het weer eens
de hoogste adel zijn en verantwoordelijk
zover. In een op de deur van de kerk
voor de opleiding van tientallen prinsessen
gespijkerde en van de kansel voorgelezen
uit heel Europa, de vorstin-abdis van Thorn
verordening eiste Francisca soberheid en
zette zich ook in voor de opleiding en
discipline. Zo niet, dan konden niet alleen
emancipatie van de meisjes uit het dorp. Z
de jongeren, maar ook hun ouders, hun werkgevers en de herbergiers serieuze sancties verwachten. Of het heeft geholpen, blijft onvermeld. Het protocolboek heeft het over ‘spinningen’, winterse bijeenkomsten voor spinnende meisjes waar ook vrijers kwamen opdagen. Werden ze betrapt, dan kostte hun dat een boete van zes goudgulden plus zes pond bijenwas –
De vergeten prinsessen van Thorn. Van 3.10 t/m 3.4 in het Limburgs Museum in Venlo. limburgsmusuem.nl Joost Welten, De vergeten prinsessen van Thorn (1700-1794). Uitgeverij Sterck & De Vreese, 2019.
Noem mij old school, noem mij een idealist. Ik geloof in de vrije pers als vierde macht, het wakende oog in ons democratisch stelsel. Bij het verslaan van misdaad is de verleiding groot, ook voor die vrije pers, om het afgrijselijke en immorele voor de lezer/kijker/luisteraar uit te vergroten. Misdaad trekt onze aandacht en doet het daarom goed in je google analytics en in je facebook statistics. Duitsers worden vaak als nuchter beschreven. Misschien is het dan ook geen toeval dat de parel van een podcast waarover ik het hier wil hebben, Saal 101, uit de koker van een Duitse omroep komt. De Bayerische Rundfunk stelde een serie samen over een van de meest spraakmakende en huiveringwekkende processen uit de geschiedenis van de Bondsrepubliek. Van 2013 tot 2018 vond in het gerechtshof in München, in zaal A101, het proces plaats over de NSU, de Nationalsozialistische Untergrund. Deze neofascistische groep is verantwoordelijk voor tien moorden, twee bomaanslagen en vijftien bankovervallen. Het doelwit van de NSU waren steeds immigranten, of mensen die als ‘niet-Duits’ werden gezien. Omdat in de Duitse rechtspraak het ‘Mündlichkeitsprinzip’ geldt, en er dus geen opnames worden gemaakt, schreven de aanwezige journalisten gedurende de 438 procesdagen hun eigen protocollen. Saal 101 is een selectie van deze protocollen, achteraf ingesproken door professionele sprekers. Zo ontstond een boeiend tijdsdocument, juist omdat er verder geen dramaturgie of duidingen aan te pas zijn gekomen. Nuchter vakwerk dat inzicht biedt in de krochten van dit marathonproces. Met dank aan de vrije pers. CHRISTIANE GRONENBERG
Saal 101. Dokumentarhörspiel zum NSUProzess (2021). Bayerischer Rundfunk/Random House. br.de
dat was althans de straf die een van de
27
zout magazine 11/2021
f
e
Met bijdragen van Yannick Dangre, Ludo Diels en Anneke van Wolfswinkel
u
i
l ons dagelijks leven. In die zin is
Een duimhoge dwerg
architectuur van levensbelang. De tentoonstelling Grounds for Return van de Ghanees-Filipijnse architectuurwetenschapper en
De ruimte veroveren was een van de
designer Mae-ling Lokko in Z33 in
grote missies van de mensheid in de
Hasselt past volledig binnen die
jaren vijftig en zestig. De Italiaan-
mondiale benadering. De expositie
se kunstenaar Lucio Fontana ging
bevindt zich op het snijvlak van
ook op ruimtereis, maar dan in zijn
concept en circulaire wensdroom; zo
schilderijen.
zien we dat de cyclus van gewassen
Buchi en tagli, gaten en snedes,
en schimmels het leven van een
daar is Lucio Fontana (1899-1968)
land, Ghana, en haar inwoners
beroemd mee geworden. Ook in de
kan herstellen. Landbouwafval als
tentoonstelling De verovering van de
voedingsbodem voor kunst: je loopt
ruimte in het Design Museum in Den
in Hasselt door een zaal waarin afval
Bosch hangen ze: schilderijen in één
een nieuw leven heeft gekregen.
kleur, met van boven naar beneden
Upcyling heet dat. De tentoonstelling legt bloot wat
één of meerdere snedes. Maar deze krijg je pas aan het eind te zien, als
goede kunst bloot hoort te leggen,
om te benadrukken dat het nou eens
namelijk de ambiguïteit van ons
níet om die overbekende werken van
bestaan, de dubbelwaardigheid
Fontana gaat.
van de moraal. In de titel klinkt de echo door van de slavenhandel,
Het Design Museum heeft een uit-
verwijzend naar de iconische Door(s)
gebreide collectie twintigste-eeuws keramiek en sieraden, en bezit maar liefst twintig werken van Fontana:
Lucio Fontana, Anti-Sofia, Concetto spaziale (1967). Collectie Design Museum Den Bosch. foto Blommers/Schumm
slavenforten, maar evenzeer naar de export van grondstoffen die het land
schraal beschilderde vazen met rijen
verarmen.
gaatjes erin en kleitabletten met
Grounds for Return toont een
krassen, verfspatten en, uiteraard,
ruimtes die je als bezoeker kan
gaten. Voordat hij op zijn vijftigste
binnengaan. Hij volgde weten-
begon met het maken van schilderij-
schappelijke ontdekkingen over
en werkte Fontana als beeldhouwer,
bijvoorbeeld kwantummechanica
In vastgoedjournalen lijkt de rol
kan worden ingezet. Hoe schimmels
en klei was zijn favoriete materiaal.
met grote belangstelling, en paste
van de architect uitgespeeld. Maar
omgezet kunnen worden in wand-
Daarin begon hij zijn ontdekkings-
Bestaansgrond
alternatief traject. Hoe de schil van een kokosnoot als bodemverbeteraar
gretig de nieuwste technologische
wie de Architectuurbiënnale van
en vloerpanelen. En dan is er nog
tocht naar wat zijn grote thema zou
mogelijkheden toe in zijn werk, zoals
Venetië, met de titel How Will We
die geur die de tentoonstelling
worden: ruimte. Al die buchi en tagli
blacklight en neon.
Live Together (nog te zien tot 21
omgeeft. Die maakt een bezoek tot
november) bezoekt, krijgt de indruk
een synesthetische ervaring waarin
hebben verrassend genoeg niets met
Een aantal van zijn ruimtes zijn
geweld of vernietiging te maken;
in de tentoonstelling opnieuw
dat de architect juist alom aanwezig
de zintuigen je transporteren naar
het gaat er om dat je toegang krijgt
geënsceneerd. In één zo’n ruimte
en omnipotent is.
vreemde oorden. Als de kunst iets
tot de ruimte achter het doek. Dat
hangt een sliert van roze neonbuis,
Ondanks, of dankzij, de tijdgeest
lijkt misschien flauw, maar voor
in een andere zijn hoge witte pane-
houdt architectuur zich bezig met
Fontana zelf was het een existentiële
len schuin ten opzichte van elkaar
de grote mondiale vraagstukken.
tentoonstellingen van nu een
zaak, getuige een citaat dat op de
geplaatst, als een claustrofobisch
De architect is geen gemankeerde
ondergeschoven kindje; het redden
wand te lezen is: ‘Zodra ik ga zitten
doolhof. In het paneel in het midden
kunstenaar, maar een door de muzen
van de aarde gaat voor. Maar ga naar
om over een van mijn sneden na te
is één manshoge snede aangebracht.
aangeraakte visionair.
Hasselt en zie dat het anders kan.
denken, voel ik een verruiming van
Het is net of je een duimhoge dwerg
mijn geest, ik voel me als een man
bent geworden en in een doek van
geworden voor diverse domeinen,
een hoofdrol voor duurzaamheid en
die bevrijd is van de ketenen van de
Fontana gekropen bent. (AvW)
een gemeenplaats voor mensen die
circulariteit niet op gespannen voet
materie, een man die één is met de
Lucio Fontana - De verovering van de
er soms geen verstand van hebben,
hoeft te staan met een notie van
onmetelijkheid van het heden en de
ruimte. Van 3.10 t/m 23.1 in Design
maar wel over fantasie beschikken.
schoonheid.
toekomst.’
Museum Den Bosch.
De disciplines die de architectuur
designmuseum.nl
bestrijkt, blijken toevallig van
als kunstvorm die een toepas-
toepassing op alle facetten van
baarheid kan vinden. Kunst en
Zijn concetto spaziale (ruimtelijk concept) werkte hij ook uit in
28
of No Return van de voormalige
Architectuur is een verzamelnaam
vermag, dan dat ze je meevoert. Esthetiek is in veel architectuur-
Dat een essentieel programma met
Grounds for Return is architectuur
zout magazine 11/2021
l
e
t
o
n
Stijn Streuvels op de wip. © archief Stijn Streuvels
legt het hem omringende landleven
levert een boeiend samenspel op,
vast, evenals het reilen en zeilen
een literair én fotografisch verslag
van zijn gezin in hun beroemde
van wat duidelijk een confronta-
Lijsternest. Hoe vertederend en
tie was met zijn eigen beperkte
verrassend hedendaags die huise-
perspectief.
lijke snapshots ook aandoen, het
Mae-ling Lokko, Healing Meadow. foto Selma Gurbuz
Het kroonstuk van Oogen die kijken
zijn vooral de landschapsfoto’s die
is de zaal met de zelfportretten.
indruk maken. Ploegende boeren op
Streuvels’ karakterkop met de ken-
hun akkers, grazende kuddes, bonte
merkende weerbarstige snor komt
kermissen, plechtstatige begrafe-
er in al zijn levensfasen langs: van
nissen en grootse Maria-processies
de zelfbewust uit de ogen kijkende
architectuur als bestaansgrond. Een
dat hij voornamelijk streekromans
worden met veel oog voor composi-
jongeling via de literaire gigant op
hogere inzet is amper denkbaar.
schreef, niet meteen het meest
tie vastgelegd. Net als in zijn proza
het toppunt van zijn kunnen tot de
(LD)
sexy genre anno 2021. Toch blijven
doet Streuvels met zijn foto’s aan
gefêteerde, Nobelprijswaardige
Mae-ling Lokko, Grounds for Return.
zijn naturalistische klassiekers De
geschiedschrijving, waardoor je als
bejaarde schrijver. Het portret waar
Van 26.9 t/m 9.1 in Z33 Hasselt.
vlaschaard en De teleurgang van de
toeschouwer een accuraat beeld
hij in een bloesemende fruitboom
z33.be
Waterhoek lezenswaardige romans
krijgt van hoe mensen toen leefden.
staat, is even speels als pakkend.
die getuigen van een uitzonderlijk
Het meest verrassend in deze expo
observatievermogen.
Vooral die speelsheid is opval-
is het relaas van Streuvels’ reis in
lend. De man die subtiel maar altijd
het Middellandse Zeegebied in 1935.
ernstig over het landleven schreef,
Letterenhuis in Antwerpen de ro-
Het bleek een openbaring voor de
blijkt binnen- en buitenshuis ook
mancier op een verrassende manier
zo honkvaste schrijver, die uiteinde-
een kijker met pretoogjes. (YD)
van onder het stof. Behalve schrijver
lijk zelfs in Palestina belandde, waar
Oogen die kijken. Een blik in het foto-
was Streuvels een fervent amateur-
hij geconfronteerd werd met het zo
grafisch landschap van Stijn Streuvels.
fotograaf; een selectie uit zijn meer
radicaal andere. Uit Streuvels’ foto’s
Van 2.10 t/m 31.12 in het Letterenhuis
Hoewel hij maar liefst dertien keer
dan vijfduizend kiekjes tellende
spreekt onwennigheid, een toeristi-
in Antwerpen. letterenhuis.be
genomineerd werd voor de No-
archief wordt nu tentoongesteld in
sche blik op de bevolking. De andere
belprijs, lijkt de Vlaamse schrijver
de expositie Oogen die kijken.
omgeving fascineert hem, zo blijkt
Bij zijn 150ste geboortedag haalt het
West-Vlaamse pretoogjes
Stijn Streuvels (1871-1969) vervaagd
Wie het oeuvre van Streuvels kent,
ook uit de notities die hij maakte
in het collectieve geheugen.
zal niet verbaasd zijn door de the-
en die in het Letterenhuis door een
Ongetwijfeld ligt dat aan het feit
matiek van zijn foto’s. De schrijver
voice-over worden voorgelezen. Het
29
zout magazine 11/2021
Arbeiderswijken met licht, lucht en ruimte Schetsontwerp uitbreidingsplan Heerlen van Jan Stuyt.
Jan Stuyt realiseerde aan het begin van de vorige eeuw duizenden mijnwerkerswoningen in Zuid-Limburg , deels in tuindorpen. LUDO DIELS las een boek over leven en werk van de architect. ‘Er moesten woningen komen die de arbeiders zouden verzoenen met hun ondergrondse werk.’
J
e zou medelijden hebben met
Lees er de boeken van Charles Dickens
die voor een belangrijk deel verantwoor-
maar op na, over de hemeltergende
heeft gewerkt. Niet zelden
delijk was voor de verwezenlijking van de
omstandigheden waarin duizenden nieuw-
wordt Oostelijk Zuid-Limburg,
tuinstad in de mijnstreek schreef Emile
komers in de stad moesten zien te overleven
tegenwoordig Parkstad geheten,
Hollman het boek Jan Stuyt architect en
en je begrijpt dat de urbanisatie met
voorgesteld als een gewezen
stedenbouwer in Parkstad. Waarmee eindelijk
sloppenwijken, epidemieën, criminaliteit
gevangenis. Een jammerlijke strook grond
recht wordt gedaan aan een omvangrijk
en overbevolking een halt moest worden
waar mijndirectie en clerus de dienst
oeuvre woonhuizen, kerken, villa’s en
toegeroepen.
uitmaakten en waar je als talentvolle
scholen - al kun je Jan Stuyt (1868-1934) met
jongeling behoorlijk in de aap was
de kennis van nu geen sterarchitect noemen,
Londen. Ook steden als Berlijn, New York en
gelogeerd omdat je die lethargische, serviele
daarvoor was hij wellicht te bescheiden en
Chicago kampten met grote problemen, ook
en bovenal achterlijke provincie niet kon
zijn werk te weinig opzienbarend.
daar waren het schrijvers, journalisten en
ontvluchten.
30
Over de architect en stedenbouwkundige
iedere arbeider die in de mijnen
De tuinstad heeft haar wortels in het
De groeistuipen bleven niet beperkt tot
vooruitstrevende geestelijken die aandacht
Engeland van eind negentiende eeuw.
vroegen voor het lot van het deplorabele
De waarheid ligt genuanceerder. Kijk maar
In 1898 publiceerde Ebenezer Howard
proletariaat. Geleidelijk aan ontstond ook
naar de stedenbouwkundige structuur van
zijn Garden Cities of Tomorrow waarin hij
vanuit de wetenschap belangstelling voor
de tuinstad, die in die mijnperiode vanuit
de natuurlijke, organische stad plaatste
het wel en wee van de Großstad.
Engeland haar weg vond naar Europa,
tegenover de smerige allesverzengende
en ook in Zuid-Limburg haar toepassing
grootstad. Die metropool was onder andere
en angst voor sociaal oproer ging de
vond. Qua woonomgeving was het in de
Londen, waar Howard woonde, dat door de
Britse overheid aan de slag om de levens-
mijnstreek beter geregeld dan in pakweg de
Industriële Revolutie volledig uit zijn voegen
omstandigheden van de werkende klasse
Borinage en het Ruhrgebied.
was gebarsten.
te verbeteren. Ook verlichte industriëlen
Uit een wankel mengsel van paternalisme
zout magazine 11/2021
‘De hemel is moeilijk bereikbaar wanneer de aarde niet behoorlijk bewoonbaar is’.
⏤
begonnen met het bouwen van arbeiders-
van de tuinstad. Doordat de maat afweek
woningen. Met goede bedoelingen
van de door Howard voorgestane 32.000
uiteraard, maar zeker ook met een goed
bewoners sprak men in Nederland liever
gecalculeerd eigenbelang.
van tuindorpen. Bekende projecten uit die
In Howards boek Garden Cities of Tomorrow
tijd zijn ’t Lansink in Hengelo, in opdracht
stonden de criteria waaraan een tuinstad
van machinebouwer Stork, en Vreewijk in
moest voldoen. Ze mocht niet meer
Rotterdam.
inwoners dan 32.000 herbergen en er moest
In de jaren twintig borduurde de
een grote groene gordel om de stad worden
vermaarde stedenbouwkundige Cornelis
gelegd voor landbouw en recreatie. Het
van Eesteren in het Algemeen Uitbreidings-
model was betrekkelijk simpel. Er was een
plan voor Amsterdam voort op het
centraal plein – de brink – waarop radiaal
tuinstad-idee. Volgens de functionalistische
lopende boulevards uitkwamen. Alle
principes werden wonen, werken,
gemeenschappelijke voorzieningen werden
verkeer en recreatie geordend en van
gegroepeerd rond die brink. In Howards
elkaar gescheiden. Uiteindelijk zouden
visie was de ‘tuinstad’ een instrument
zijn plannen in de jaren na de Tweede
voor het stichten van complete, stedelijke
Wereldoorlog leiden tot de realisatie van
gemeenschappen in een landelijke
de Westelijke Tuinsteden, die met al hun
omgeving.
voorzieningen de bewoners een grote mate
R
ondom een metropool kon zo een ring van tuinsteden ontstaan als satellieten.
Het gedachtegoed van Howard droop van
van zelfstandigheid boden ten opzichte van de kern Amsterdam. Ook in oostelijk Zuid-Limburg, waar de opkomst van de mijnbouw het agrarische
Jan Stuyt in zijn studeerkamer
landschap had getransformeerd tot een
idealisme: wonen en industrie moesten
industriële zone, werd het idee van de
gescheiden blijven, de afstanden naar werk,
tuinstad omarmd. Door de toestroom van
winkels en school waren kort en er was
arbeiders uit binnen- en buitenland moest
encycliek Rerum Novarum uit 1891 van paus
geen alcohol te koop. De centrale gedachte
er snel en goed worden gebouwd. Ook de
Leo XIII, waarin de sociale kwesties van die
was dat de tuinstad zichzelf kon bedruipen.
ondertoon was helder: overheid en kerk
tijd werden aangekaart. Wie aalmoezenier
Hij vond dat alle nutsvoorzieningen op non-
wilden voorkomen dat de arbeiders ten
Poels in zijn tijd beschouwt kan niet anders
profit basis geleverd moesten worden; het
prooi zouden vallen aan de lokroep van het
dan concluderen dat zijn intenties oprecht
leverde hem het predicaat 'gas and water
socialisme. Er moesten degelijke woningen
en zijn ideeën vooruitstrevend waren.
socialist' op.
komen die de arbeiders zouden verzoenen
In hoeverre hij zich als parlementsstenograaf echt met politiek inliet laat zich raden.
met hun ondergrondse werk. Op voorspraak van de legendarische
Een inspiratiebron was ook de pauselijke
Henri Poels en Jan Stuyt kenden elkaar van de katholieke Klaarenbeekse Club bij Arnhem, waar beiden lid van
Hij flirtte met ideeën over autarkie, over de
aalmoezenier Henri Poels werd de
waren. Hun alliantie leidde tot een
zelfvoorzienende eigenschappen van de
Amsterdamse architect Jan Stuyt
ontzagwekkend aantal van zo’n 3500
tuinstad, maar vond de connectie met de
aangetrokken. Het klassieke beeld van
woningen. Ook realiseerde Stuyt in
grote stad toch ook van wezenlijk belang.
Poels als de reactionaire rouwdouwer
Heerlen de Ambachtsschool en de
Als voorzitter van de tuinstadfederatie
die de arbeider klein wilde houden,
Vroedvrouwenschool.
realiseerde hij een aantal projecten, zoals
strookt overigens niet met de realiteit.
Letchworth (1903) en Welwyn (1920).
Juist vanwege zijn moderne opvattingen
is de Heerlense wijk de Molenberg, ook
Het meest markante woningbouwproject
en betrekkelijk progressieve ideeën
omdat die, in tegenstelling tot veel andere
in Nederland nauw samen met de opkomst
was hij ontslagen als hoogleraar aan de
wijken, nog grotendeels in oude staat is,
van de staatsbemoeienis met de sociale
Katholieke Universiteit van Washington
met de verschillende woningtypen waarin
woningbouw; de Woningwet van 1901 moest
D.C., waarmee een einde kwam aan zijn
je de hiërarchische verhoudingen van het
het tekort aan goede woningen opheffen.
gedroomde loopbaan als bijbelgeleerde.
mijnbedrijf ziet weerspiegeld.
De tuinstad, die rond diezelfde periode in
Na zijn terugkeer in Nederland werd hij
Nederland bekend werd, onder andere door
door bisschop Drehmanns van Roermond
stedenbouwer in Parkstad is opgedragen aan
een lezing van architect Samuel de Clercq in
benoemd in de mijnstreek en ontpopte
de in 2020 overleden architectuurcriticus,
1904, werd gezien als een goed instrument
hij zich tot een modernist die het motto
kunstenaar en oud-Eerste Kamerlid Nic
voor goede woningbouw.
hanteerde: ‘De hemel is moeilijk bereikbaar,
Tummers. Als verstokte sociaaldemocraat
wanneer de aarde niet behoorlijk
kon hij fel van leer trekken; over de rol van
bewoonbaar is’.
de kerk in de bouwgeschiedenis van de
De introductie van het tuinstad-idee hangt
Tussen 1910 en 1923 werd in Eindhoven het Philipsdorp gebouwd volgens de ideeën
Het boek Jan Stuyt architect en
31
20 november t/m 12 december Willem Twee ‘s-Hertogenbosch
Photo: Natalia Kepesz
DE VEROVERING VAN DE RUIMTE 3 okt 2021 t/m 23 jan 2022 designmuseum.nl
zout magazine 11/2021
En pa$ant DE PIEMEL VAN DAVID
Blik op de wijk Molenberg in Heerlen anno nu. foto Klaus Tummers
mijnstreek was hij uitgesproken kritisch.
Heerlense stadsbouwmeester Ton van
Zijn kennis en obstinate karakter waren
Mastrigt (over Stuyt als romanticus in een
monumentaal. Ik zou benieuwd zijn
modernistische tijd).
geweest naar Tummers' oordeel over het
Genoemde deskundigen voorzien met
boek; los daarvan is het prijzenswaardig
hun visie op architectuur en stedenbouw en
dat er een boek gewijd wordt aan een
de ontwikkeling ervan door de jaren heen
man die ondanks een bescheiden, bijna
het boek van een historisch fundament.
non-descript karakter zo’n stempel
Zo wordt duidelijk dat het tuinstad-idee in
heeft gedrukt op de stedenbouwkundige
Zuid-Limburg is toegepast zoals dat eerder
geschiedenis van de regio.
door filantropisch ingestelde industriëlen
Bij het boek, dat vooral journalistiek van
was gedaan: als een ideëel concept om
aard is, zijn wel enkele kanttekeningen te
mensen te huisvesten en het gevoel van
plaatsen. Er is sprekend fotomateriaal en
gemeenschap te geven.
het is fraai vormgegeven, maar nergens
Ingebed in een streng katholieke context,
Als bijdrage voor de wereldtentoonstelling Dubai Expo 2020, door de pandemie een jaar vertraagd, zond Italië een 3D-geprinte versie van Michelangelo’s David. Een blote man, da’s daar vragen om problemen. Et voilà. De piemel van de bepaald niet rijkelijke bedeelde David kon niet door de islamitische beugel. De oplossing: alleen de bovenkant van het beeld wordt tentoongesteld. Het onderste deel is een verdieping lager te zien. Ongecensureerd, alleen voor VIPS. ’s Lands wijs, ’s lands eer.
NIEUWBOUW M HKA Het begin 2020 geflopte idee voor nieuwbouw van het Museum voor Hedendaagse Kunst in Antwerpen (MHKA) krijgt een herkansing. Als timing voor de bouwstart wordt 2024 genoemd. Omdat het ontwerp van architectenbureau Sanaa begin 2020 te ambitieus bleek, komt er een nieuwe ontwerpwedstrijd. Het nieuwe museum komt vlakbij het bestaande, op de plaats waar nu nog het gebouw van het Hof van Beroep staat. De procedures voor de bouw worden binnenkort opgestart.
blijkt dat er grondig onderzoek is gedaan
absoluut. En ja, er was sprake van een
naar leven en loopbaan van Stuyt. Het bevat
monocultuur. Maar de arbeiders gingen
normatieve opmerkingen over ‘spuuglelijke
niet ten onder aan taferelen die we elders
gebouwen’, er wordt geconstateerd dat
zagen. De wijken hadden licht, lucht en
Poels ‘een man van de kerk bleef’ - nogal
ruimte. Er waren moestuinen, een rijk
BONNEFANTEN-AWARD
wiedes als aalmoezenier die de gelofte
verenigingsleven en niet te vergeten,
heeft afgelegd - en de toon is af en toe
zorginstellingen.
De Indonesische kunstenares Melati Suryodarmo (1969) is de elfde winnaar van de Bonnefanten Award voor Contemporary Art (BACA). Volgens het Maastrichtse museum onderscheidt de veelzijdige en politiek geëngageerde Suryodarmo zich vooral met haar performances. De kunstenares krijgt een stipendium van 25.000 euro als ondersteuning in haar werk en ter voorbereiding van haar presentatie in het Bonnefanten in 2022, haar eerste solo-expositie in Nederland en Europa.
melig: ‘Je kunt veel lulligs zeggen over
Was de aldus ontwikkelde mijnstreek
Heerlen maar je bent meteen in het
een gevangenis? Het was een regio die
groen.’ Er is een overbodige opsomming
razendsnel transformeerde, met volop
van reis- en verblijfskosten die in het
mogelijkheden om te ontsnappen. Wat
licht van de huidige tijd kennelijk iets wil
velen deden. Ze slaagden erin zich binnen
verduidelijken, al blijft onduidelijk wat nou
en buiten de regio te manifesteren zonder
precies, en het ontbreekt geregeld aan een
zich een minderwaardigheidscomplex te
goede bronvermelding.
laten aanpraten. Dit boek is daar een bewijs
Jan Stuyt architect en stedenbouwer in
van. Z
Parkstad is een journalistiek boek dat pas echt gaat boeien bij de weerslag van de gesprekken die de auteur voerde met oudRijksbouwmeester Jo Coenen (over Stuyts synthese van architectuur en stedenbouw), architectuurhoogleraar Wim van den Bergh (over Stuyts specifieke kwaliteiten als stedenbouwkundige), Stuyt-kenner Roelof Braad (over beeldbepalende elementen
Emile Hollman, Jan Stuyt, architect en stedenbouwer in Parkstad. De gelijknamige expositie is van 30.10 t/m 16.1 te zien in archeologiecentrum De Vondst in Heerlen. devondst.nl
in een arbeiderswijk) en de voormalige
33
zout magazine 11/2021
De voorkeur van... Peer Wittenbols Blendr & Filtr DE WERELD UITZETTEN _ ‘Ik claim het recht op onzekerheid. Het idee dat
Die prachtige taal die maar doordendert
je hoopt, denkt, graag zou willen, dat
T
dezelfde tragiek. Deze muzikanten pellen
schreef de meeste liedteksten voor Hotel
liedjes zijn, maar omdat ze over hun eigen
het op een bepaalde manier wáár is.
Spijkers! van Joost Spijkers en Trojan Wars
leven gaan krijgen ze, door de woordkeuze
En dan komt er een bericht binnen, en
voor Het Nationale Theater jong in Den
en de basale manier van zingen, universele
dan verandert ineens je hele mood,
Haag. Met kompaan Rob Ligthert werkt hij
waarde.
waardoor het werk inconsistent wordt.
aan een nieuwe theatervoorstelling, en met
Dat wil ik niet.’
regisseur Remy van Heugten aan een film.
je de wereld af en toe kunt uitzetten. Dat heb je nodig als je dingen maakt met nadenken. Je maakt iets waarvan
oneelschrijver Peer Wittenbols heeft premières achter de kiezen. Hij
de nummers af tot het bijna clichématige
Huub van der Lubbe (De Dijk) heeft geen mobiele telefoon
De songs van Lucinda Willams hebben
net twee door corona uitgestelde
En Bonnie ‘Prince’ Billy. Dat is mijn favoriet, dé master. Heb hem gezien in Amsterdam. Een onooglijk mannetje met
THEATER ‘King Lear! Voor de allereerste
een grote baard en gelakte nagels dat je
voostelling van Oostpool maakte ik een
bijna ongemerkt het concert in brabbelt
ELEKTRISCHE LIMOUSINES _
vertaling van deze Shakespeare. Een
en rommelt. Een soort praatzingen met
‘Knieperig tot het einde is dit land,
enorme klus. Maar dan zie je hoe ingenieus
hele poëtische teksten, soms ook niet meer
behalve als het gaat om miljarden voor
die tekst in elkaar steekt. Sommige scènes
dan een associatieve opsomming. Het is
kekke innovatiefondsen, of zorgen
zijn zo des theaters. Neem Gloucester, die
heel melodieus en muzikaal. Hij zingt als
dat de rijksten fiscaal goedkoop in
net zijn ogen kwijt is en die door zijn zoon
een kraai. Maar als je goed naar een kraai
elektrische limousines rijden.’
(hij weet dus niet dat het zijn zoon is) naar
luistert is het ook wonderschoon.’
Toine Heijmans in De Volkskrant over het
een steile klif wordt gebracht zodat hij daar
voornemen van het demissionair kabinet
zelfmoord kan plegen. De zoon doet alsof
BOEKEN ‘Ik hou van Vlaamse schrijvers.
om de zorg een loonsverhoging te geven –
hij hem een helling op laat lopen terwijl
Ik heb alles van Hugo Claus, met name
en die te laten betalen door de verzekerden.
het gewoon vlak land is. Tenslotte roept
zijn poëzie is weergaloos: na twee regels
de vader dat hij veel van zijn zoon heeft
verdrink je al en je wil niet gered worden.
JONGENSMANNEN _ ‘De future mag
gehouden en springt. In het niets dus. Dat
Laatst las ik De opgang van Stefan Hertmans.
dan female worden, het heden is stevig
is zo’n mooie, klassieke theaterscène. De
Heel zorgvuldig en emotioneel taalgebruik
in handen van mannen die zich nog
taal, de illusie, de kennisvoorsprong van de
gecombineerd met heel veel onderzoek en
jongens wanen.’
kijker, alles komt daar samen.
filosofie. Ik werd ook redelijk van de sokken
Stijlpastoor Arno Kantelberg over de
Nog een klassieker: Cyrano de Bergerac.
ministeriële trend om in casual kleding
Je zegt op het toneel: deze man was een
naar het Catshuis te gaan.
geniaal militair, met groot hart en gevoel
geblazen door Oorlog en terpentijn, zijn boeken versterken elkaar. Erik Vlaminck. Zijn boek Suikerspin gaat
voor poëzie maar ook behept met een
over vier generaties kermisexploitanten.
DE RAMP ZAL ZICH VOLTREKKEN _
enorm minderwaardigheidscomplex want
Een deel vertelt over een zogenaamd
Je kunt ook accepteren dat de ramp zich
hij had een hele lang neus. Op toneel zien
fenomeen, namelijk twee zusjes die als
zal voltrekken en een nieuwe betekenis
we een nepneus. Vervolgens gaan we drie
Siamese tweeling aan elkaar geklonken zijn
zoeken voor wat hoop inhoudt.’
uur zitten kijken naar zijn lijden en hebben
en ten toon worden gesteld. Hij beschrijft
Schrijver Jonathan Franzen, naar eigen
we allemaal compassie met hem. Deel van
hun tragiek zo prachtig.
zeggen een ‘rationele pessimist’, zoekt een
de schoonheid is weer die prachtige taal die
nieuwe definitie van hoop.
maar doordendert.’
Afgelopen zomer las ik De eeuw van mijn vader van Geert Mak. Taai, en zeker niet zo mooi van taal als de Vlaamse schrijvers,
34
MARK STROOPWAFEL _ ‘Stel je
MUZIEK ‘Ik luister de laatste maanden
maar als opfrisser voor wat je vergeten
voor dat Rutte Stroopwafel heette.
bijna dagelijks naar Townes van Zandt en
bent is het fantastisch. En, grappig: De
Dan kreeg je Stroopwafel IV enzo.
Blaze Foley. Ze vertolken niet de oervorm
eeuw van mijn vader is grotendeels ook mijn
Mark Stroopwafel. Wekt sympathie,
van de country maar eerder de smerige,
eeuw. Vond ik schokkend en verhelderend.
als je Stroopwafel heet, dan vinden
zanderige nazaat van de blue grass. Ze
Omdat Mak het zo consciëntieus noteert
columnisten je net iets leuker. Kun je
gebruikten alles wat niet mocht, kozen
en in een groter verband plaatst wat die
langer blijven zitten.’
voor een morsig leven aan de zelfkant. Maar
familie overkomt. Veel meer dan een
Columnist Peter Buwalda over de politieke
wat een wonderschone liefdesliedjes over
geschiedenisles, eerder een reis die je
crisis in Den Haag.
eenzaamheid.
aflegt.’
zout magazine 11/2021
Boeken top 10
Peer Wittenbols (Bergen op Zoom, 1965) schreef meer dan vijftig toneelstukken, daarnaast gedichten, verhalen, hoorspelen, liedteksten en filmscripts. Met Rob Ligthert richtte hij in Maastricht theatergroep De Federatie op en later Toneelgroep Oostpool in Arnhem. Daar woont hij met zijn vrouw Manon Pluymen en hun kinderen Nout en Kore.
FILM ‘De -trilogie van de Amerikaanse filmmaker Richard Linklater: Before Sunrise uit 1995, Before Sunset uit 2004 en Before Midnight uit 2013. Films met een tussentijd van een jaar of tien die hij maakte met dezelfde acteurs. Twee jonge mensen die elkaar toevallig treffen op een station in Parijs. Ze maken een nachtelijke wandeling en praten alleen maar. Enkel dialoog, over zichzelf, de stad, hun verleden. Je verdwaalt met ze in de nacht. Tien jaar later komt
1 — Herman Koch Een film met Sophie (6) 2 — Sally Rooney Prachtige wereld waar ben je? (-) 3 — Charlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (1) 4 — Arnon Grunberg De dood in Taormina (-) 5 — Amanda Gorman The Hill We Climb (-) 6 — Griet Op de Beeck Jij mag alles zijn (-) 7 — Margot Vanderstraeten Minjan (-) 8 — Lucinda Riley Liefdesbrief (-) 9 — Michael Pye Antwerpen, de gloriejaren (-) 10 — Jonathan Holslag Van muur tot muur (-)
er een vervolg met dezelfde acteurs; dan hebben ze een relatie. Weer tien jaar later zijn ze gescheiden en komen ze elkaar weer tegen. En praten en lopen. Heel mooi.’
BEELDENDE KUNST ‘We waren tijdens corona in een bijna leeg Centre Pompidou
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
in Parijs. Opeens stonden we met zijn vieren een beetje bij mekaar in een zaal met veertien Picasso’s. Verder was er niemand, ongelofelijk. Zoiets maak je nooit meer mee. Die eigenwijze, strenge doeken hadden, met die sombere kleuren, ook iets bedreigends. We zijn gevallen voor Picasso. En James Ensor. Ook heel eng en bizar, ook heel anekdotisch en heel erg carnaval - ik ben een hartstochtelijk carnavalsvierder. Als jongetje voelde het al of ik hem kende, sorry concreter kan ik het niet maken. Het is allemaal nep: nepbloed, nepmessen, nepgeesten. Tegelijkertijd is het in zijn veelheid en gedetailleerdheid ook een beetje Bonnie ‘Prince’ Billy; die zingt niet mooier dan nodig, zoals Ensor niet mooier schildert dan nodig.’ EMILE HOLLMAN
v .%,&"/",#'"0",# "123#("'# Jongeren die niet (meer) lezen, die grijsgedraaide plaat kennen we intussen. Vertel eens iets nieuws. Katelijne Kevelaers van boekhandel Grim in Hasselt vertelde me dat er tijdens de lockdown meer kinderen in haar boekhandel kwamen. (Hun Nederlandse collega’s moesten toen dicht wegens ‘niet-essentieel’) Ook jongeren tussen twaalf en achttien zijn het lezen niet kwijtgeraakt, al
lezen ze anders dan hun (groot)ouders. ‘Engelstalig gaat als een speer, zegt Jan Verhagen van Van Piere in Eindhoven. ‘Niet normaal. En dan vooral Young Adults.’ Evelijn de Jong van Dominicanen in Maastricht heeft dezelfde ervaring. Young Adults klinkt beter dan jonge volwassenen, zeker onder die jonge volwassenen zelf. Ja, boeken en marketing gaan goed samen. Van Piere gaat daarin voorop. Een datingavond voor boekliefhebbers? Een meeting voor Young Adults Leesbeesten? Een liefdesdokter die in haar gratis consult altijd met een boek op de proppen komt? Waarom niet? Intussen blijken sociale media, vaak aangeduid als hoofdschuldigen van de ontlezing, jongeren juist aan te zetten tot lezen. Ik las over een boekbespreking op TikTok met bijna 200.000 kijkers en 17.000 likes. In De Volkskrant vertelde een boekhandelaar over drommen pubers die, gewapend met digitale verlanglijsten, ‘als sprinkhanen’ de kasten leeghaalden. De bekendste BoekTokker van Nederland, Soraya Riem, heeft 85.000 volgers. Op de middelbare school werd ze afgeschrikt door verplichte leeslijsten, ‘werk van oude mannen dat niets te maken had met hoe ik me op dat moment voelde.’ Met het beoordelingsvermogen van jongeren is evenmin iets mis. Confrontaties van Simone Atangana Bekono, door een jury van vijf tieners uitgeroepen tot Beste Boek voor Jongeren 2021, stond ook op de shortlist van de Libris Literatuurprijs. (WS)
The Missing Inks
themissinginks.com
35
het is niet niks
zout magazine 11/2021
36
berichten uit de sector
ANTWERP SYMPHONY VIERT JUBILEUM | P 38 ZINK EN KERAMIEK, TWEE OUDE INDUSTRIEËN ONDER DE LOEP | P 39 VILLA VOERENDAAL: ROMEINSE PUZZELSTUKJES WORDEN EEN VERHAAL | P 40 VIDEOKUNST VAN NALINI MALANI IN C-MINE GENK | P 42 columns
HANS GUBBELS OVER DE CRIMINELEN IN UW DIGITALE BRIEVENBUS | P 43 TUSSEN VOLKSCULTUUR EN POPULISME DINGEMAN KUILMAN OVER CARNAVAL | P 45
foto Roos Pierson
De fluwelen handschoen van Jelena Kostić p 41
cultuuragenda
VANAF PAGINA 43
& paper 11/2021
HERADEM MET ANTWERP SYMPHONY De Koningin Elisabethzaal in Antwerpen is een cultuurbaken in het hart van diamantstad Antwerpen. Deze klassieke concertzaal met een superieure akoestiek en een gouden uitstraling is de thuishaven van het Antwerp Symphony Orchestra. De musici kijken er naar uit om samen met u weer van de schoonheid van klassieke muziek te mogen genieten in deze bijzondere concertzaal, onder andere met deze concerten:
foto’s © Symphony Orchestra & Jesse Willems
HET REQUIEM VAN DVOŘÁK op vrijdag 12 november, 20.00 uur Een meeslepende compositie waarin intense mystiek en troostende schoonheid worden afgewisseld met krachtige koorklanken, memorabele solo’s voor zang en orkestrale pracht. Kortom, het muziekstuk bij uitstek voor het traditionele troostconcert van Antwerp Symphony, met Philippe Herreweghe, Collegium Vocale Gent en een selectie topsolisten.
Krachtig is de stilte na de laatste noot, wanneer bijna tweeduizend mensen in de Koningin Elisabethzaal collectief de adem inhouden tot het applaus losbreekt. Het thema ‘Adem’ vormt de rode draad in seizoen 2021-2022 van het Antwerp Symphony Orchestra. Adem staat voor nabijheid, geborgenheid en warmte, en ook muziek is adem.
JUBILEUMCONCERT: 5 JAAR KONINGIN ELISABETHZAAL op zondag 5 december, 11.00 uur In november is het 5 jaar geleden dat de deuren van de nieuwe Koningin Elisabethzaal openden. Dat vieren we graag met de mooiste composities van eigen bodem in de heldere akoestiek van onze gouden zaal. Kom onder meer luisteren naar Paul Gilsons La mer, raak ontroerd door de solo van onze eerste cellist Raphael Bell tijdens de Cantilene van August De Boeck en laat bovenal je nieuwsgierigheid beloond worden met heerlijke muziek. DE SCHILDERIJENTENTOONSTELLING op vrijdag 10 december, 20.00 uur Dirigent Krzysztof Urbanski was tien jaar geleden nog ‘the new kid in town’, nu wordt de dynamische ster in één adem genoemd met andere grote artiesten. Naast John Adams’ hedendaagse klassieker Short Ride in a Fast Machine, bundelt hij de krachten met de jonge Amerikaanse sterviolist Benjamin Beilman voor het terecht beminde Vioolconcerto van Samuel Barber. Nadien worden alle orkestrale registers opengetrokken in Moesorgski’s Schilderijententoonstelling in de weergaloze orkestratie van Maurice Ravel. Kom de nieuwe generatie artiesten aan het werk zien en horen tijdens dit spectaculaire programma!
Info & tickets: antwerpso.be
38
& paper 11/2021
De Toonzaal van de Sphinxfabrieken in 1905. In de fabrieken werd toen glas, kristal en aardewerk geproduceerd.
ZINK EN KERAMIEK Een zinkwerker met gereedschap en een stuk zinken dak.
Met het onlangs verschenen milieurapport over Tata steel in het achterhoofd stijgt de interesse voor de effecten van de metaalindustrie op onze leefomgeving. Bureau Europa in Maastricht zet met de expositie Macht, Wellust en Zink en een tweeluik over Sphinxkeramiek de schijnwerpers op de boeiende geschiedenis van twee belangrijke industrieën.
AGENDA Za. 30 okt t/m zo. 12 dec Zaalpresentatie Stefan Cools: Lijnen in het Landschap Wo. 10 nov, 17.30 uur Moresnetlezing Philip Dröge en Filippo Ciriano Za. 27 nov, 15.00 uur Curatorrondleiding door Macht, Wellust en Zink Za. 11 en zo. 12 dec Winter Nights bij Bureau Europa Zo. 12 dec, 13.00 uur Curatorrondleiding door Macht, Wellust en Zink Vr. 17 t/m zo. 19 dec De Toonzaal: driedaagse Maastrichtse Keramiek- en glasverkoop Wo. 22 dec t/m zo. 6 feb Het Album: de Prenten van Petrus Regout
Met het onlangs verschenen milieurapport en het Tata Steel dossier in het achterhoofd, stijgt de publieke interesse voor de effecten van de metaalindustrie op onze leefomgeving. Bureau Europa in Maastricht zet met de expositie Macht, Wellust en Zink en een tweeluik over Sphinxkeramiek de schijnwerpers op de boeiende geschiedenis van twee belangrijke industrieën. Bureau Europa, het platform voor architectuur en design in Maastricht, presenteert nog tot en met 12 december de expositie Macht, Wellust en Zink. Hierin leer je niet alleen over een kleine regio die het epicentrum werd voor een wereldwijde industrie (met o.a. het vierde land aan het Drielandenpunt), maar ook de gevolgen van deze industrie. Met het onlangs verschenen milieurapport in het achterhoofd en dossiers zoals Shell en Tata Steel, is de expo relevanter en actueler dan ooit. De expositie is opgebouwd uit verschillende hoofdstukken: de daken van Parijs, het boudoir van Fanny Mosselman, NeutraalMoresnet, het zinkviooltje, blik op de toekomst. Naast deze expositie is er nog van alles te ontdekken, van lezingen tot excursies – inclusief zinkwandeling door Maastricht.
In de expositie Macht, Wellust en Zink
KERAMIEK- EN GLASVERKOOP Naast zink richt Bureau Europa in de komende tijd de schijnwerpers op een ander materiaal dat een belangrijke rol voor stad en regio heeft gespeeld. Onder de titel Sphinx Souvenirs presenteert Bureau Europa een tweeluik, bestaande uit een markt en een expositie. In de prachtige Directeursvilla van Sphinx, waar Bureau Europa in huist, zijn in de winter bijzondere objecten uit de Sphinxgeschiedenis te ontdekken. De oude Toonzaal van de Sphinxfabrieken wordt in zijn oude luister hersteld met een 3-daagse, Maastrichtse keramiek- en glasverkoop waarop keramiek en kristal te koop zal zijn. Het fameuze Album met prenten, litho’s en foto’s van de eerste grootindustrieel van Nederland, Petrus Regout, wordt voor het eerst volledig tentoongesteld.
39
& paper 11/2021 © Kim Roufs
© Kim Roufs
VAN VONDST TOT VERRASSEND VERHAAL Villa Voerendaal is de grootste Romeinse villa van Nederland en omstreken die we tot op heden kennen. De eerste overblijfselen van wat een enorm agrarisch bedrijf moet zijn geweest werden al in 1892 ontdekt, maar nooit echt onderzocht. In opdracht van het Limburgs Museum brengt een team specialisten daar momenteel verandering in.
Villa Voerendaal, t/m 9 januari in De Vondst in Heerlen. devondst.nl Van neanderthaler tot stedeling, doorlopend in het Limburgs Museum in Venlo. limburgsmuseum.nl
40
Al in 1892 werden de eerste sporen ontdekt van wat rond het jaar 100 een enorm agrarisch bedrijf moet zijn geweest. In de afgelopen honderd jaar werden tijdens vier grote archeologische opgravingen wel 45.000 objecten gevonden, maar die waren nog nooit onderzocht. Tot nu. In opdracht van het Limburgs Museum startte een team van specialisten in 2019 met het bestuderen en interpreteren van alle vondsten: aardewerken potten, amforen, munten, dakpannen, sieraden, noem maar op. Al die onderzoeken hebben tot veel verrassende nieuwe inzichten geleid. Een van de vondsten uit de buurt van de villa is een fascinerend hoofd van een dame, gemaakt van zandsteen wel te verstaan. Deze ‘Dame van Voerendaal’ is duidelijk van gegoede komaf: het 1800 jaar oude beeld werd gevonden bij een luxueus grafmonument. Woonde deze dame in de villa? Kende zij de eigenaren van de villa? Deze en andere vragen over de bewoners, hun levenswijze en het agrarisch bedrijf staan centraal tijdens het onderzoek naar Villa Voerendaal.
Alle resultaten die tot op heden uit het onderzoek zijn voortgekomen vormen puzzelstukjes van de enorme legpuzzel die het onderzoek naar Villa Voerendaal is. Nog lang niet alle puzzelstukjes zijn bestudeerd, maar het plaatje wordt langzaam duidelijk. Wie woonden er destijds in de villa? Hoe richtten ze hun villa in? Hoe functioneerde hun bedrijf ? Tot en met 9 januari zijn de eerste onderzoeksresultaten gratis in De Vondst in Heerlen te ontdekken. In de tentoonstelling Villa Voerendaal - Van vondst tot verrassend verhaal bekijk je vele bijzondere vondsten én lees je de verhalen van dertien specialisten die meewerken aan het onderzoek. Het meerjarig onderzoek naar Villa Voerendaal wordt gesubsidieerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het bijbehorende publieksprogramma wordt gesubsidieerd door de Provincie Limburg. Het Limburgs Museum verbindt in dit project verschillende partners en leidt het onderzoek. Het museum toont in de vaste presentatie Van neanderthaler tot stedeling een overzicht van Romeinse objecten uit Limburg. Binnen deze opstelling is het villalandschap van Zuid-Limburg te ontdekken aan de hand van prachtige (top)stukken, zoals een fresco van een jongeman uit de villa van Maasbracht. Vondsten uit de villa van Voerendaal zijn er uiteraard ook met eigen ogen te bewonderen.
& paper 11/2021
GRAVEN NAAR DE MOED EN FEILBAARHEID VAN DE MENS ‘Met een fluwelen handschoen knijpt ze je keel dicht,’ schreef Het Brabants Dagblad over Jelena Kostić. Na een klassieke dansopleiding in Belgrado kwam zij naar Nederland om te studeren, eerst in Amsterdam en vervolgens in Tilburg. Een vrouw vol lef, rauw en tegendraads - zoals de stad waar zij is neergestreken.
Jelena Kostić combineert in haar werk uiteenlopende stijlen als freerunning, urban sports, club dance, ballroom en catwalk moves. foto Roos Pierson
Jelena Kostić trok naar Tilburg voor haar opleiding aan de Fontys Dansacademie die zij 2002 afrondde. Een beurs voor het workshop programma DanceWEB van festival ImPuls Tanz leidde haar daarna naar Wenen. Hier begon haar makerschap: Zij onderzocht de grenzen van choreografische kaders en werkte aan een eigen danstaal. Kostić maakte vervolgens een aantal kleine producties en mengde zich stevig in de Tilburgse dans-scene. De kracht van het werk van Kostić schuilt in de combinatie van dans en film, en de manier waarop ze de vertelmechanismen uit de verschillende disciplines combineert. Haar bewegingsvocabulaire is een organisch geheel waarin uiteenlopende stijlen als freerunning, urban sports, club dance, ballroom en catwalk moves een rol spelen. Haar missie is om via verschillende media waarachtige verhalen te vertellen over de levenskeuzes die wij vandaag maken. Kostić staat bekend om haar visueel en fysiek krachtige stijl waarmee ze diep graaft naar de moed en feilbaarheid van de mens. Met elke beweging die ze creëert, bevraagt ze onze opvattingen over succes, geluk en angst.
EIGEN DANSGEZELSCHAP In 2009 richtte Kostić haar eigen dansgezelschap op, dat werkt vanuit een ‘umbrella’-format. Verschillende projecten in verschillende disciplines ontstaan vanuit een overkoepelend thema, waar Kostić zich grondig in verdiept. Zo ontstonden dansfilm Interlude en voorstelling The Bold, The Bound and The Brittle uit een onderzoek naar vrouwen in topposities en kwamen dansfilm Naar Huis, voorstelling (UN)BOUND en een speciaal stand-alone duet voort uit haar fascinatie voor de dualiteit in onze menselijke relaties. Vanuit een fascinatie voor tunnelvisie en menselijk doorzettingsvermogen creëerde Kostić recentelijk de voorstellingen How It Ends, Only Patience Works Immediately en de dansfilm My Own Worst Enemy. Ook creëerde ze onlangs, geïnspireerd door de architectuur en het karakter van de stad Tilburg, de bijzondere voorstelling Blind Spot. Bezoekers maakten, met koptelefoons op, een wandeling door het centrum van Tilburg. Onderweg zagen ze korte dansperformances die de verhalen en emoties achter de stedelijke omgeving tot uitdrukking brachten.
Tilburg is een Stad van Makers. Rauw en tegendraads, net als Jelena Kostić. Wil je meer over haar en andere Tilburgse makers te weten komen? Neem dan een kijkje op stadvanmakers.nl Uit de voorstelling Blind spot van Jelena Kostić. foto Milagro Elstak
41
& paper 11/2021
MET OPEN ARMEN Dit najaar zoeken we de gezelligheid van de zalen weer op. Kunstenaars vullen het podium en gaan de intense, warme connectie met het publiek weer aan. C-mine in Genk heet je met open armen welkom. Voor onderstaande highlights en zoveel meer.
HET NIEUWSTEDELIJK: HITLER IS DOOD Theater | op 6 november Op 30 april 2020 was het precies 75 jaar geleden dat Adolf Hitler zich in zijn bunker in Berlijn van het leven beroofde. Naar aanleiding van die ‘verjaardag’ brengt C-mine’s ‘artist in residence’, het theatergezelschap Het nieuwstedelijk, deze instant klassieker van Stijn Devillé weer op de planken.
Nalini Malani, Can You Hear Me?, 2020. Negenkanaals installatie met 88 eenkanaals-stop motion animaties en geluid. foto Ranabir Das © Nalini Malani
NALINI MALANI: CAN YOU HEAR ME? Beeldende kunst | van 23 oktober t/m 16 januari Nalini Malani (°1946, Karachi, Onverdeeld India) is een pionier in de videokunst in India. Haar werk en sociaal activisme werden geëerd met tal van overzichtstentoonstellingen en op biënnales over de hele wereld. Can You Hear Me? bestaat uit 88 geprojecteerde animaties, gemaakt tussen 2017 en 2020. Handgetekende afbeeldingen overlappen met teksten en geluiden. In deze installatie veroorzaakt de gewelddadige dood van een kind in India een stroom van beelden en ideeën die het nationale trauma overstijgen, om een aanklacht te vormen tegen sociale onrechtvaardigheden wereldwijd. Can You Hear Me? wordt georganiseerd door Whitechapel Gallery (Londen) in samenwerking met C-mine. Na Londen, Mumbai en Málaga is Genk de eerste locatie in België waar dit aangrijpende werk wordt tentoongesteld.
Warre Borgmans in Hitler is dood. foto Bart Grietens
De voorstelling Level Q (8+) is op de familiedag op 21 november te zien.
KUNSTENDAG VOOR KINDEREN : LAPDAG XL Voor het hele gezin | op 21 november Kom kijken, spelen en beleven met het hele gezin tijdens deze familiedag! Er staan dansvoorstellingen en workshops op het programma. En er is nog meer! In de foyer staan er tal van doeopdrachten op je te wachten. In de photobooth kan je je dan weer uitleven met kostuums en attributen uit de voorstellingen. Volledige programma 2021-22 en tickets: c-mine.be
42
& paper 11/2021 TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.
column
Bent u besodemieterd?! Architectuur, design&mode ANTWERPEN > E/MOTION. Mode in transitie. Over de politieke en psychologische omwentelingen van de voorbije drie decennia en de impact die ze hadden op mode. T/m 21 januari in MoMu. momu.be DEN BOSCH > De verovering van de ruimte. Keramiek, schilderijen, lichtobjecten en interieurs van Lucio Fontana (1899-1968). Van 3 oktober t/m 23 januari. GOTH - Designing Darkness. Verkenning van de gothsubcultuur: dramatische verbeeldingen, onheilspellend design en zwartgallige kunst. T/m 18 april in het Design Museum. designmuseum.nl EINDHOVEN > Geo-Design: Budget Airlines. Goedkope vliegmaatschappijen en de effecten daarvan op mens, milieu, politiek en sociaal klimaat wereldwijd. T/m 14 november in het Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl HEERLEN > The end of sitting - art x workspace. Interface van gezondheids- en sociale diensten, werk, design, architectuur en beeldende kunst. T/m 13 december. Gebouwenrondleiding. Ontdek bijzondere wetenswaardigheden tijdens een rondleiding door het
monumentale Glaspaleis. T/m 31 december in Schunck. schunck.nl KERKRADE > Showroom Limburg. Eigentijdse, innovatieve ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw) projecten van IBA Parkstad spelenderwijs wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. T/m 31 december in Discovery Museum. discoverymuseum.nl MAASTRICHT > Macht, wellust en zink. Het industriële landschap en de mythe van Moresnet. T/m 12 december. Lezing door Philip Dröge en Filippo Ciriano. Op 10 november om 17.30 uur in Bureau Europa. bureau-europa.nl
Beeldende kunst AKEN > Lovely Creatures: Tiere, Monster, Menschen in der Kunst. Kunstenaars benaderen het onderwerp dieren op zeer verschillende manieren. T/m 9 december in Ludwig Forum. ludwigforum.de ANTWERPEN > Rechts, averechts. Marianne Berenhaut (Brussel, 1934) maakt poëtische sculpturen, samengesteld met ‘achtergebleven’ voorwerpen. T/m 9
januari. Een non-u-mentale geschiedenis van het M HKA. Het museum kijkt terug op zijn voorganger, het Internationaal Cultureel Centrum. T/m 9 januari. Eurazië. Groepstentoonstelling over het continent dat driekwart van de wereldbevolking herbergt. T/m 21 februari in M HKA. muhka.be BERG AAN DE MAAS > Ditty Ketting, Ien Lucas en Linda Arts. Abstracte schilderkunst. T/m 28 november. Tuinkamer. Objecten van Frank Asnes, beelden van Marti de Greef. T/m 12 december. Nelleke Beltjens en Sarah Walker. De twee kunstenaars uit Nederland en de VS presenteren werk met een grote gelaagdheid. Van 12 december t/m 20 februari in Galerie JoLi. galeriejoli.nl BREDA > You Know I Am Not There. Danielle Lemaire ontdekt in haar tekeningen de schoonheid, mystiek en melancholie in de wereld van Nick Drake. T/m 7 november. Evenwicht in cortenstaal. Abstracte sculpturen van Helen Vergouwen op de binnenplaats van het museum. T/m 31 december. (R)OMA: Een (familie)geschiedenis. Project over ‘Oma Hajrija’ die in voormalig Joegoslavië opgroeide, door de Academie voor Beeldvorming en de Bredase familie Hopic. Van 5 november t/m 9 januari. House of Men. Schilderijen van Marenne Welten. Van 20 november t/m 1 mei in het Stedelijk Museum. stedelijkmuseumbreda.nl
E
en vriendelijke jongeman, Hugo, specialist kwaliteit van mijn First Class Internet-provider lacht me op een door de niet digitale brievenbus binnengekomen folder toe. Zijn woorden zijn echter zeer direct. ‘Phishing richt zich op de zwakste schakel in de beveiliging: uzelf! Criminelen maken misbruik van menselijke eigenschappen. Nieuwsgierigheid, gemakzucht, ongeduld, vertrouwen en angst!’ Ai, die eigenschappen kom ik, in wisselende sterkte, bij mezelf ook wel tegen. Gebukt onder het besef dat ik een zwakke schakel ben, lees ik verder hoe ik mijn geld en mijn digitale identiteit kwijt kan raken. Het vakjargon van de digitale dieven is voor mij nog grotendeels nieuw. Spoofing blijkt een vorm van digitale vermomming te zijn met het doel om een ander te verleiden, vishing is phishing via de telefoon om gegevens buit te maken. Een rubber ducky is een USBstick die automatisch schadelijke commando’s uitvoert en een sock puppet is een online identiteit Bij datingfraude wordt niet alleen die gebruikt wordt voor misleiding. Verder je geld maar ook hebben we nog WhatsApp je hart gestolen fraude, Marktplaats fraude en deep fake - bij datingfraude wordt niet alleen je geld maar ook je hart gestolen. En dat allemaal kan mij overkomen omdat ik een betaalde dienst afneem bij een provider? Het doet me denken aan een autoverkoper die vertelt hoe gevaarlijk autorijden is zodra ikzelf achter het stuur kruip en menselijke eigenschappen de overhand krijgen. Maar gelukkig wordt het allemaal verleden tijd en zullen er binnenkort systemen komen die ons tegen onszelf beschermen, die ons domme menselijke gedrag zullen bewaken. Tot die tijd heb ik u dus bij deze gewaarschuwd: geef niet toe aan uw menselijke eigenschappen, laat u niet besodemieteren! Maar toch. Een ongewis en lerend leven met echte ervaringen, liefhebben, vallen en opstaan, nieuwsgierig, ongeduldig zijn en anderen vertrouwen, dat is wie ik ben, dat is mijn identiteit. Word ik niet juist besodemieterd als ik dat alles op moet geven ten behoeve van een digitale veiligheid en me ondergeschikt moet maken aan onze eigen creaties? Wellicht is het tijd om na de online vlucht van het afgelopen jaar nu te starten met een jaartje digitaal detoxen. HANS GUBBELS
43
& paper 11/2021 DEN BOSCH > Form Follows Fiction. Expositie van Kuang-Yi Ku. T/m 14 november in Willem Twee Kunstruimte. willem-twee.nl EINDHOVEN > 1525. Honderdtweeënvijftig kunstwerken, zes films en tweeënvijftig prints van Victor Sonna. T/m 9 januari. Dwarsverbanden. Nieuwe collectiepresentatie die alle zintuigen prikkelt. Doorlopende expositie in het Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl GENK > LABIOMISTA. Een evoluerende kunstenplek van Koen Vanmechelen over de mix van het leven. T/m 7 november in Labiomista. labiomista.be > Mine de rien. Sculpturen, installaties en collages uit het rijke ouvre van Marianne Berenhaut. Can You Hear Me? Grote videokunstinstallatie van Nalini Malani. T/m 16 januari in C-mine. c-mine.be
HEERLEN > Dreaming Out Loud. Quinn Zeljak maakt vluchtige online spam-advertenties en clickbait, verwerkt in gehaakte kleding en wandkleden. Van 8 november t/m 16 januari. Smoke & Mirrors. Nieuwe aanwinsten en reeds aanwezige werken die droombeelden van actuele kwesties en fantomen uit het verleden oproepen. Van 9 november t/m 30 januari. Schwellmann Ambiance. Beeldend kunstenaar Mike Moonen (1990, Heerlen) vervreemdt op een swingende manier. Van 7 november t/m 13 februari. Zhu en Nobel. Wandschildering van Dan Zhu en Astrid Nobel in het trappenhuis; droombeelden voeren de boventoon. T/m 10 juli in Schunck. schunck.nl HELMOND > Ongewoon alledaags. Expositie ingericht door Fotograaf des Vaderlands Jan Dirk van der Burg. T/m 13 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl
> Coeur de Parisienne. Werk van schilder Helma Michiels en keramisch werk van Janine Frye, Boris van Hoof en Sabina Timmermans. T/m 28 november in Cacaofabriek. cacaofabriek.nl LEUDAL > Position IV. Werk van Reggie Voigtländer. T/m 28 november permanent te zien in de Missiekapel te Heythuysen. missiekapel.nl MAASMECHELEN > Image Waste. Kunstenares Nancy Slangen maakt collages op groot formaat, vaak als verwijzingen naar verstilde herinneringen. T/m 11 december. Regions of Influence. Francq Volders zoekt opnieuw het grensgebied op tussen fotografie, schilderkunst en taal. Van 28 november t/m 21 januari in het Cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > That’s Where The Beauty Is. Eerste grote retrospectief van
> Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique. centreceramique.nl > Lijnen in het landschap. Beeldend kunstenaar Stefan Cools doet een greep uit de natuur. T/m 12 december in Bureau Europa. bureau-europa.nl > ENTR’ACTE. Werken van de Zwitserse kunstenaar Gabriele Fettolini. Van 4 t/m 30 november bij PontArte. pontarte.com
OBSESSED! Jewellery Festival in Antwerpen 44
MONTFORT > Six Japanese Gardens. Projectserie en recente schilderijen van Marcel van Hoef. T/m 7 november in Art Gallery Rozendaal. artgalleryrozendaal.com NIJMEGEN > Horizon: Moonshot part one. De expositie brengt kunst en wetenschap bij elkaar, met als aanleiding de ‘foto’ van een zwart gat uit 2019. T/m 2 januari. Red het bos! Hoe hedendaagse kunstenaars zich inzetten voor de bedreigde natuur. T/m 5 december in Museum Het Valkhof. museumhetvalkhof.nl TEGELEN > Liefde, lijden, lust. Passie in de keramiekkunst. T/m 16 januari. Demonstratie aan de 3D-printer. Op 3 november om 14.00 uur. Lezing door exposante Janneke Bruines. Op 7 november om 14.00 uur. Draaidemonstratie. Op 28 november om 14.00 uur in de Tiendschuur. tiendschuur.net
19 T/M 21 NOVEMBER
Workshop SPARKLR © Antwerp World Diamond Centre
agendatip
de Amerikaanse kunstenares Margaret Kilgallen. T/m 5 december. Ooggetuigen. Collectiepresentatie met persoonlijke verhalen van bezoekers bij hun lievelingswerk. T/m 14 november. Huid. Expositie speciaal voor kinderen (8-12 jaar). T/m 23 januari. The Studio #5. Solopresentatie van Antoine Berghs. T/m 27 maart in het Bonnefantenmuseum. bonnefanten.nl
Voor de tweede keer reist het Nederlandse juwelenfestival OBSESSED! over de landsgrenzen naar Antwerpen. OBSESSED! verzamelt al wat toonaangevend is op het vlak van juwelen in één intrigerend programma in de maand november. Dit jaar staat het thema ‘diamant’ en al haar facetten in de kijker in Antwerpen. Op 19, 20 en 21 november vinden er in en rondom het museum DIVA rondleidingen, demonstraties en workshops plaats waar liefhebbers van juwelen hun hart kunnen ophalen. Wederom slaat de Antwerpse juwelensector de handen ineen en laat zien waarom Antwerpen dé diamanthoofdstad ter wereld is. DIVA, het museum voor diamant, juwelen en zilver, presenteert een diamantfocustour waarin DIVA´s diamantjuwelen van de 15de tot en met de 21ste eeuw worden uitgelicht. Bezoekers mogen zelf aan de slag tijdens instapworkshops of wonen een slijpdemonstratie bij. DIVA is ook het vertrekpunt voor een audiotour doorheen de historische binnenstad en ateliers van hedendaagse juweliers, waaronder de Antwerp´s Most Brilliant-juweliers. De juweliers bieden dit weekend verschillende activiteiten aan met het thema ‘diamant’. Daarbovenop neemt een gids bezoekers mee op pad in de Gouden Straatjes van Antwerpen. Voor het volledige programma, bekijk de website van divaantwerp.be. Obsessed!, 19 t/m 21 november in museum DIVA en op diverse locaties in het centrum van Antwerpen, samengesteld door Current Obsession. obsessedwithjewellery.com | divaantwerp.be
& paper 11/2021 TILBURG > Van hier & verder. Veelbelovende kunstenaars uit Noord-Brabant. T/m 14 november in Kunstloc. kunstlocbrabant.nl TURNHOUT > Rainbow Woman. Sculpturen van de Nederlandse kunstenares Femy Otten. T/m 7 november in de Warande. warande.be WITTEM > Expositie Kloosterbibliotheek. Groepsexpositie met diverse gerenommeerde kunstenaars. T/m 13 november in Klooster Wittem. galeriejoli.nl
november. Workshop over het selecteren van foto’s voor series. Op 6 november om 09.30 uur. Lezingen Jimmy Kets en Bianca Sistermans. Op 6 november om 13.00 uur. Congo Connecting - Carl De Keyzer. De foto’s tonen sporen die herinneren aan de periode van de Belgische kolonisatie. Van 11 december t/m 26 februari. Congo Connecting - Tante José. Expositie van Astrid Huis over ‘Tante José’ die vanaf de jaren ‘50 in Congo als verpleegkundige werkte. Van 11 december t/m 26 februari in Pennings Foundation. penningsfoundation.com HEERLEN
Fotografie &film ANTWERPEN > Horse. Een fotografieproject van Heleen Peeters die zich in de paarden(vlees)cultuur wereldwijd verdiept. T/m 27 februari in het MAS. mas.be > Re-collect. Collectiepresentatie van de aankopen van de afgelopen tien jaar. Aurélie Geurts. Twee persoonlijke reeksen van de fotografe. T/m 7 november. Masculinities. Groepstentoonstelling met films en fotografie over mannelijkheid. T/m 13 maart in het Fotomuseum. fomu.be > Oogen die kijken. Foto’s van schrijver Stijn Streuvels, die het alledaagse niet alleen in verhalen en romans maar ook met de camera observeerde. T/m 31 december in het Letterenhuis. letterenhuis.be BREDA > Sacha! Vijftig jaar modefotografie van Sacha van Dorssen. T/m 5 december in het Stedelijk Museum. stedelijkmuseumbreda.nl DEN BOSCH > World Press Photo Exhibition 2021. Overzicht van de beste foto’s van 2020: 150 foto’s door 45 fotografen. Van 20 november t/m 12 december in Willem Twee kunstruimte. willem-twee.nl EINDHOVEN > Nothing. Click. Everything. Expositie van Collectief Salvo (met o.a. Anne Geene). T/m 27
> De terugkeer van de western. Vierdelige filmcursus onder leiding van docent filmtheorie Jan Salden. In de reeks worden verschillende aspecten van de western behandeld en vier filmvertoningen georganiseerd. 4 november t/m 28 november in Filmhuis De Spiegel. filmhuisdespiegel.nl HELMOND > There is always something to find. Fotoseries van Alec Soth die het Amerikaanse leven verslaat, bij voorkeur op het platteland en ver van de metropolen. T/m 13 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl MAASTRICHT > World Press Photo 2021. Overzicht van de beste foto’s van 2020: 150 foto’s door 45 fotografen. T/m 6 november. Rondleiding door World Press Photo. Met Lars Boering, directeur van het European Journalism Centre. Op 6 november om 15.00 uur. Reframed by Loraine Bodewes. Fotografieexpositie over 15 jaar TEFAF Maastricht. Van 27 november t/m 27 maart in Centre Céramique. centreceramique.nl > Nature & Wildlife Photography. Korte cursus over natuur- en dierfotografie. 13 november t/m 11 december in Kumulus, Herbenusstraat 89. kumulus.nl NIJMEGEN > Bloed en Honing. Expositie bij het boek dat documentair fotograaf Nicole Segers en
journalistiek schrijver Irene van der Linde maakten over hun reis door de Balkan. T/m 16 januari in Museum het Valkhof. museumhetvalkhof.nl
STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTENMUSEUM MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.
column
Dans, muziek &toneel AKEN > Beethovens Pastorale. Philharmonie zuidnederland olv dirigent Valentin Uryupin. Op 11 november om 20.00 uur. philharmoniezuidnederland.nl ANTWERPEN > Het Requiem van Dvořák. Concert van de Antwerp Symphony met Philippe Herreweghe, Collegium Vocale Gent en een selectie topsolisten. Op 12 november om 20.00 uur. Jubileumconcert. Concert n.a.v. het vijfjarige bestaan van de (nieuwe) Koningin Elisabethzaal. Op 5 december om 11.00 uur. De Schilderijententoonstelling. Naast het werk van Maurice Ravel dirigeert Krzysztof Urbanski ook het Vioolconcerto van Samuel Barber en werk van John Adams. Op 10 december om 20.00 uur in de Koningin Elisabethzaal. antwerpso.be > Maria Cristina Kiehr & Ariel Abramovich. De Argentijnse sopraan en luitist-vihuelist geven een kijk op de muziek van de Spaanse renaissance. Op 12 november om 20.00 uur. An Englishman’s ballad. Barokke Engelse ballades vertolkt door tenor Jeffrey Thompson, met Daniel Zapico (theorbe & barokgitaar) en Philippe Pierlot (viola da gamba). Op 18 november om 20.00 uur. Middagconcerten. Concerten op vrijdagmiddag, deze maand o.a. met Bogdan Ivanov. Op 12 en 19 november om 12.00 uur bij AMUZ. amuz.be ARNHEM > Let me tell you something you already know. Talige, fysieke en persoonlijke performance van Merel Severs over diepgewortelde stereotypen van het man- en vrouw-zijn. Op 15 november in Theater a/d Rijn. denieuweoost.nl > Wrak. Actrice en theatermaker Fadua El Akchaoui gaat in deze humoristische coming-of-age
CARNA4ALL
H
et ziet er gelukkig naar uit dat carnaval volgend jaar weer gevierd kan worden - als vanouds. Dat is goed nieuws voor de leden van de vele verenigingen die de praalwagens bouwen. En natuurlijk voor alle mensen die zich jaarlijks onderdompelen in het feestgedruis. Carnaval is onder de rivieren de hoeksteen van de volkscultuur. Het bewijst dat de inwoners van NoordBrabant en Limburg anders zijn dan de protestantse Hollanders en overige landgenoten. Toch is de toekomst van het carnaval ook na de coronacrisis bepaald niet zorgeloos. De kern van het probleem ligt besloten in het fenomeen ‘volkscultuur’. Binnen het cultuurbeleid zit dat tussen twee vuren. Aan de ene kant dreigt de status van immaterieel erfgoed, samen met het stoelenmatten in Zundert en het prijsdansen in Nieuw-Vossemeer. Volgens Wanneer cultuurhistoricus Gerard volkscultuur Rooijakkers is het code oranje: vervlochten ‘Jongeren hebben geen zin raakt met meer om zich voor zo’n lange populisme, is tijd aan iets te verbinden.’ het feest snel Carnavalsverenigingen voorbij. verliezen daardoor hun vanzelfsprekende plaats in de gemeenschap. In dat opzicht wordt carnaval langzamerhand iets van vroeger tijden, het sepiakleurige object van nostalgie. Aan de andere kant dreigt de politieke missie om de ‘witte cultuur’ als een kleurplaat in te kleuren. Carnaval wordt dan gedwongen om te veranderen in een inclusief feest: van, voor en door ‘iedereen’. Een Bredase huisarts zet zich in voor de inburgering van statushouders in Kielegat: ‘Carnaval zit mij in het bloed, maar dat geldt natuurlijk niet voor deze mensen.’ Daarnaast staat ook de positie van de man als prins carnaval ter discussie. Een halve eeuw na prinses Anny (Someren-Heide, 1969) wijzigde Tilburg als eerste grote Brabantse stad de statuten, zodat een vrouw als Prins kan worden benoemd. En dan is er nog die andere dreiging, als brisante optelsom van de beide vuren: het populisme. In zijn succesjaar 2019 zei Thierry Baudet: ‘Onze volkscultuur is ons ontnomen, we hebben geen liederen meer, geen dansen meer.’ Bij hem geen nostalgie, maar bittere woede. Onder het mom van ‘ons’ en ‘we’ zaait hij wantrouwen. Wanneer volkscultuur vervlochten raakt met populisme, is het feest snel voorbij. DINGEMAN KUILMAN
45
& paper 10/2021 onder regie van Daria Bukvić op zoek naar zichzelf. Op 5 & 6 november in Huis Oostpool. toneelgroepoostpool.nl > Girls and Boys. Aangrijpende one woman show door Hadewych Minis. Op 13, 18, 19 & 20 november in het Stadstheater. toneelgroepoostpool.nl BEEK > Overtuiging, vakmanschap en liefde. Concert met Ysaÿe Strijktrio en Hanna Shybayeva (piano). Op 6 november om 20.00 uur. Liefdes en beloftes in de herfst. Concert met Lisanne Soeterbroek (zang, viool) en Verspucci kwartet. Op 7 november om 11.30 uur in het Asta Theater. festivalvocallis.nl EINDHOVEN > Roméo et Juliette. Opera van Charles Gounod, in regie van Julien Chavez. Op 27 november om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. operazuid.nl > Beethovens Pastorale. Philharmonie zuidnederland olv dirigent Valentin Uryupin.
Op 13 november om 20.00 uur. philharmoniezuidnederland.nl EUREGIO > Vocallis. Tiende editie van het internationale festival met een divers aanbod aan concerten en activiteiten rondom de stem, gezongen dan wel gesproken. T/m 7 november op diverse locaties. festivalvocallis.nl GENK > Hitler is dood. Het nieuwstedelijk brengt de instant klassieker van Stijn Devillé weer op de planken. Op 6 november om 20.15 uur in C-mine. c-mine.be HEERLEN > Roméo et Juliette. Opera van Charles Gounod, in regie van Julien Chavez. Op 25 november om 20.00 uur in Theater Heerlen. operazuid.nl > Beethovens Pastorale. Philharmonie zuidnederland olv dirigent Valentin Uryupin. Op 12 november om 20.00 uur. philharmoniezuidnederland.nl
MAASMECHELEN > Duo Coordonné. Verkenning van de muziek van John Dowland, vooral de ‘lute song’, waarin hij luit en stem combineert. Op 7 november om 20.15 uur. Ariane Van Vliet en Alice Reijs (6+). In de personages van Ans en Wilma verdwaald in het bos zijn deze rasactrices weergaloos grappig. Op 21 november om 15.00 uur. De aanzegster. I.L. Pfeijffer schreef een fonkelende theatertekst over de #Metoo-beweging, op de planken gebracht door Zuidpool. Op 24 november om 20.15 uur in de Schouwburg. ccmaasmechelen.be > Kugoni Trio. Het ensemble zoekt steeds opnieuw de dialoog met hedendaagse klassieke componisten en stelt zijn nieuwste cd voor. Op 27 november om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk te Leut. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > Een lied voor de maan. Kindervoorstelling (6+) door Opera Zuid ism De Nationale Opera. Op 3, 4 & 5 november in Studio Malpertuis. operazuid.nl
agendatip
T/M 18 DECEMBER
‘Intens katholiek, maar met een grote humane kracht’ Volkskrant ★★★★
‘Fedja van Huêt is de grote kracht van deze enscenering’ Volkskrant ★★★★
‘Explosief drama met stiltes’ Scènes ★★★★
In een regie van Michel Sluysmans brengt Toneelgroep Anniek Pheifer. foto Stephan Vanfleteren Maastricht Vrijdag in het najaar van 2021 naar de Nederlandse theaters. Dit meesterwerk van Hugo Claus is één van de meest ontroerende toneelteksten uit het Nederlandse taalgebied. Een zinderend gezinsdrama over schuld en vergeving, een aangrijpende zoektocht naar liefde en verzoening. De cast is onweerstaanbaar: Vrijdag wordt gespeeld door Fedja van Huêt, Anniek Pheifer, Sander Plukaard en Frieda Barnhard.
Vrijdag
Check de speellijst op toneelgroepmaastricht.nl
46
> Flow My Tears. Concert van Ensemble 88. Op 29 oktober in de Cellebroederskapel. festivalvocallis.nl > Concert Suzanne Manet. Met Oihana Aristizabal Puga (cello) en Lineke Lever (piano). Op 5 november in Hoeve De Kroon . festivalvocallis.nl > Cabaretduo Beperkt Houdbaar. Op 31 oktober bij Pesthuys Podium. festivalvocallis.nl > Roméo et Juliette. Opera van Charles Gounod, in regie van Julien Chavez. Op 12 november in Theater a/h Vrijthof. operazuid.nl SITTARD-GELEEN > Roméo et Juliette. Opera van Charles Gounod, in regie van Julien Chavez. Op 20 november in Schouwburg De Domijnen. operazuid.nl TILBURG > Eija Kankaanranta & Aino Peltomaa. Concert met een duidelijke link naar Finland, waar de kantele-speelster en zangeres vandaan komen. Op 9 november om 20.30 uur. Keuris Quartet. Het kwartet speelt o.a. het driedelige Insane Dances van Maxim Shalygins. Op 23 november om 20.300 uur in Het Cenakel. delink.nl TURNHOUT > Neve Festival. Muziekfestival olv Jef Neve, met een brede muziekwaaier van jazz tot funk, klassiek en rock. Van 25 t/m 28 november. Hitler is dood. Het nieuwstedelijk brengt de instant klassieker van Stijn Devillé weer op de planken. Op 24 november om 20.15 uur. Grief & Beauty. Voorstelling van Milo Rau / NTGent over afscheid, rouw en dood, maar ook herinnering en solidariteit in het aanschijn van het levenseinde. Op 10 november om 20.15 uur in de Warande. warande.be
gevestigde schrijvers, dichters, wetenschappers, muzikanten en kunstenaars. Van 1 t/m 27 november. wintertuinfestival.nl
Diversen ANTWERPEN > Obsessed! Rondleidingen, demonstraties en workshops rondom het thema ‘diamant’, tgv het jaarlijkse juwelenfestival. Van 19 t/m 21 november in Museum DIVA en op diverse andere locaties. divaantwerp.be GENK > LAPdag XL. Familiedag met dansvoorstellingen, workshops en doe-opdrachten. Op 21 november bij C-mine. c-mine.be HEERLEN > Villa Voerendaal. Presentatie van de eerste resultaten uit onderzoek rondom de Romeinse villa. T/m 9 januari in De Vondst. devondst.nl HORST > Jubileumexpositie. Weefsels uit Zuid-Amerika, bijeengebracht door Banden van de Andes Kring en de Nederlandse IKAT Kring. T/m 23 december in Museum de Kantfabriek. museumdekantfabriek.nl KERKRADE > Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Earth Theatre. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. Doorlopende exposities in Discovery Museum. discoverymuseum.nl LUIK > De mythe voorbij. Het leven van Napoleon in originele collectiestukken, ensceneringen en films. T/m 9 januari in Europa Expo. europaexpo.be
MAASTRICHT > Literaire middag met Adriaan van Dis. Op 14 november in Centre Céramique. centreceramique.nl
MAASMECHELEN > Matthias Dobbelaere. Lezing van de privacy-activistische waakhond Ministry of Privacy over privacy schending en databescherming. Op 10 december om 20.15 in het Cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be
NIJMEGEN > Wintertuinfestival. Literair festival met aanstormende en
MAASTRICHT > Schatgraven. Kindertentoonstelling rondom
Literatuur
& paper 10/2021 graven en aanraken van de meest fantastische vondsten. T/m 31 december in het Natuurhistorisch Museum. nhmmaastricht.nl > Magische (her)opening Centre Céramique. Op 26 november in Centre Céramique. centreceramique.nl VENLO > De vergeten prinsessen van Thorn. Inkijk in het leven van de vrouwelijke Europese adel in de achttiende eeuw. T/m 3 april in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl
ondertussen in... AMSTERDAM Hoe hangt de uitgesproken beeldtaal van de twee expressionisten Ernst Ludwig Kirchner en Emil Nolde samen met het kolonialisme? In een dubbeltentoonstelling zet het Stedelijk de verhalen achter de geportretteerden centraal en wordt de relatie tussen Kirchners en Noldes werk en mensen en kunstwerken uit buitenEuropese gebieden in een bredere context geplaatst. Kirchner en Nolde: Expressionisme. Kolonialisme. T/m 5 december in Stedelijk Museum. stedelijk.nl BERLIJN Zanele Muholi legt al sinds meer dan twintig jaar het leven van de zwarte LGBTQ community van Zuid-Afrika vast. De fotograaf ziet zichzelf als ‘visuele activist’ en daagt in zijn series zwartwit portretten onze kijkgewoontes uit die vaak door heteroseksuele normen zijn bepaald. Zanele Muholi. Van 26 november t/m 13 maart in Gropius Bau. berlinerfestspiele.de Veiligheidsmaatregelen en gevarenpreventie horen bij ons dagelijks leven, ook buiten corona. Als maar niets kapotgaat! In kunst, literatuur en filosofie betekent vernietiging echter niet altijd het einde, maar de opmaat naar iets nieuws. De tentoonstelling Ende Neu met het werk van acht internationale kunstenaars richt de focus op het productieve potentieel van destructieve krachten. Ende Neu. T/m 6 februari in KINDL. kindl-berlin.de BRUSSEL Twee keer David Hockney in Bozar: Een selectie van meer dan tachtig werken uit de Tate collectie die de hele carrière van de kunstenaar overspant en een reeks hedendaagse werken die Hockney in Normandië op zijn IPad ‘schilderde’. Hockney hield hierin het verloop van de lente tijdens de eerste lockdown vast, onder het motto ‘Do remember they can’t cancel the spring.’ David Hockney, Werken uit de Tate Collectie 1954-2017 & De komst van de Lente, Normandië, 2020. Van 3 oktober t/m 23 januari in Bozar. bozar.be
DEN HAAG Aan de hand van drie fasen (18de, 19de, en 20ste eeuw) vertelt Kunstmuseum Den Haag de geschiedenis van zijn modecollectie. Alleen, dit keer dan met het oogmerk op de buitenEuropese invloeden op deze grotendeels West-Europese collectie. Ten voorschijn komen ‘mooie, maar ook pijnlijke verhalen’, schrijven de tentoonstellingsmakers. Global Wardrobe. T/m 16 januari in Kunstmuseum Den Haag. kunstmuseum.nl FRANKFURT Voor haar tentoonstelling in museum Schirn opent de Amerikaanse kunstenares Kara Walker voor het eerst haar uitgebreide archief met tekeningen en toont ze meer dan 650 werken en een selectie van haar films. Centraal staat het feit dat Walker op papier werkt dat met een verscheidenheid aan stijlen, technieken en referenties bewerkt. Met radicale openheid en een drastische beeldtaal schudt Walker meedogenloos historische beelden door elkaar en thematiseert racisme en seksueel geweld. Kara Walker. A Black Hole Is Everything a Star Longs to Be. T/m 16 januari in Schirn. schirn.de HAMBURG Deze solo-expositie viert één van de pioniers van het surrealisme, de Tsjechische kunstenares Marie Čermínová (1902-1980). Ze werd bekend onder haar zelfgekozen psydoniem: Toyen, een afgeleide van het Franse ‘citoyen’ (burger). Toyen werkte eerst vanuit Praag, in 1948 toen de Communisten de macht grepen, immigreerde zij naar Parijs. Toyen. T/m 13 februari in Hamburger Kunsthalle. hamburger-kunsthalle.de LONDEN ‘De vrolijkste kunsttentoonstelling ter wereld is terug’ schrijft de Royal Academy over haar eigen expositie. Yinka Shonibare selecteerde samen met enkele kunstenaars meer dan 1.000 objecten onder het thema ‹Reclaiming Magic›. Voor deze jaarlijkse presentatie van
colofon &PAPER is het service- en agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg Vormgeving Andrea Bertus / Buro Bertus Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zout.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda
Toyen, Noc v Oceánii, 1931. Olie op canvas, 86,5 × 129,5 cm. Regionalgalerie der schönen Künste, Zlín © VG Bild-Kunst, Bonn 2021. foto Krajská galerie výtvarného. T/m 13 februari te zien in Hamburger Kunsthalle.
Zanele Muholi, Bona, Charlottesville, 2015, 80 × 50,3 cm, fotografie, zilvergelantinedruk op papier. Verworven met dank aan Africa Acquisitions Committee 2017. T/m 13 maart te zien in Gropius Bau in Berlijn.
hedendaagse kunst en architectuur kan iedereen werk insturen, van nieuwkomer tot gevestigd kunstenaar. Summer Exhibition 2021. T/m 2 januari in Royal Academy. royalacademy.org NEUSS In de Skulpturenhalle van de Thomas Schütte Stiftung exposeert een kunstenares die met de traditionele opvatting van het genre breekt: Cristina Iglesias (San Sebastian, 1956) creëert met haar sculpturen ruimtes en passages en bedient zich hierbij soms ook van fictieve en vloeibare elementen. De wanden Historia Natural y Moral de las Indias zijn geïnspireerd op Moorse architectuur. Cristina Iglesias. T/m 12 december in de Skulpturenhalle van de Thomas Schütte Stiftung. thomas-schuette-stiftung.de PARIJS Toen het fotoarchief van deze Amerikaanse kinderjuffrouw vlak naar haar dood werd ontdekt maakte het algauw furore. Vivian Maier (1926-2009) bleek met haar camera op grandioze manier een stuk Amerikaanse geschiedenis te hebben vastgelegd. Haar opnames uit New York en Chicago weerspiegelen een periode van grote sociale en economische veranderingen. Vivian Maier. T/m 16 januari in Musée du Luxembourg. museeduluxembourg.fr ROME Voor het eerst is het buitengewone huis van futurist Giacomo Balla in Rome te bezichtigen. In dertig jaar toverde Giacomo Balla (18711958) het hele familiehuis om tot een waar kunstwerk, met beschilderde muren en meubels, versierde gebruiksvoorwerpen en talloze schilderijen en sculpturen. In museum MAXXI is een begeleidende expositie over Balla te zien. Casa Balla. T/m 21 november in Casa Balla en in MAXXI. maxxi.art
47
Nalini Malani Can You Hear Me? 23 oktober 2021 - 16 januari 2022 C-MINE.BE
Can You Hear Me? is georganiseerd door Whitechapel Gallery (Londen) in samenwerking met C-mine
© Nalini Malani, Animation Chamber, 11 channel installation with 56 single channel stop motion animations, sound. Photo: Ranabir Das
C-mine Expo