zout -magazine (voorheen Zuiderlucht)
_ 15e jaargang _ 10/2021
10
Kenan Akyil Marianne Berenhaut Hannes Coudeneys A.H.J. Dautzenberg
Fedja van Huêt keert terug op de planken
Theo Derksen Sacha van Dorssen Albrecht Dürer W.F. Hermans Harrie Lemmens Chris Nietvelt Marieke Lucas Rijneveld Mike Roelofs Walter Swennen Trixie Whitley
9 NOV. 2021
30 JAN. 2022
Collectietentoonstelling
©Lara Gasparotto, 2019
featuring LOOKING FOR VIVI / Lara Gasparotto
Natasja Kensmil, The Illusionist, 2008, collectie SCHUNCK gemeente Heerlen, ©Pictoright
BELEEF
een unieke klassieke ervaring in de Koningin Elisabethzaal Krijg 15% korting* op je tickets voor deze concerten met promocode ZOUTASO21
DROMEN VAN ITALIË
BRUCKNER 2
Duncan Ward dirigent Barry Douglas piano
Do 07.10.2021 — 20:00 Za 09.10.2021 — 15:00 Koningin Elisabethzaal Antwerpen Philippe Herreweghe dirigent Steven Osborne piano Beethoven Pianoconcerto nr. 4 Bruckner Symfonie nr. 2
MAHLER 5 Vr 22.10.2021 — 20:00 Koningin Elisabethzaal Antwerpen Elim Chan dirigent James Ehnes viool Britten Vioolconcerto Mahler Symfonie nr. 5
HARPCONCERTO MET ANNELEEN LENAERTS
Vr 29.10.2021 — 20:00 Koningin Elisabethzaal Antwerpen
Za 20.11.2021 — 15:00 Koningin Elisabethzaal Antwerpen Elim Chan dirigent Anneleen Lenaerts harp
Respighi Fontane di Roma Rota Concerto soirée Rota Concerto per archi Respighi Feste romane
Rimski-Korsakov Het sneeuwmeisje (suite) Jongen Concerto voor harp en orkest Stravinski Chant funèbre Mahler Totenfeier
TROOSTCONCERT: HET REQUIEM VAN DVOŘÁK
JUBILEUMCONCERT: 5 JAAR KONINGIN ELISABETHZAAL
Vr 12.11.2021 — 20:00 Koningin Elisabethzaal Antwerpen Philippe Herreweghe dirigent l Ilse Eerens sopraan l Sophie Harmsen alt l Ilker Arcayürek tenor l Florian Boesch bas l Collegium Vocale Gent Dvořák Requiem
Alle info & tickets: www.antwerpso.be #thesoundofantwerp www.antwerpsymphonyorchestra.be
Zo 05.12.2021 — 11:00 Koningin Elisabethzaal Antwerpen Valentina Peleggi dirigent Raphael Bell cello De Boeck Dahomese rapsodie De Boeck Cantilene voor cello en orkest Mortelmans Morgenstemming Gilson La mer
*alleen geldig op standaard losse tickets, niet van toepassing op reeds aangekochte tickets en ook niet cumuleerbaar met andere kortingen of acties Foto: Antwerp Symphony Orchestra & Vincent Callot
colofon
zout magazine 10/2021
ZOUT (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag Abonnees krijgen ZOUT voor 65 euro per
7
18 B elg, Belg, het is gene Belg
editorial — Huh? Zout geeft kracht, zout
jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via zoutmagazine.eu/abonnees
prikkelt, op gevoelige
Kenan Akyils identiteit is
Capucijnenstraat 21 C10
plekken doet zout pijn
als lasagna, opgebouwd uit
6211 RN Maastricht
verschillende laagjes
0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205
8 Lissabon in tegenlicht Harrie Lemmens schreef
c.gronenberg@zoutmagazine.eu
een ode aan Lissabon:
Hoofdredacteur: Wido Smeets
‘Wat glinstert en fonkelt is
0031 433 500591 0031 653 338905
21 p erron poëzie — breda Marieke Lucas Rijneveld ‘Zowel de hij als de zij oorsprong’
Eindredacteur: 0031 654 966098 d.vandenbergh@zoutmagazine.eu Commercie: Karin Winkelmolen
12 'Door te falen, kom je tot iets'
k.winkelmolen@zoutmagazine.eu Max Majorana 0031 626 789236 m.majorana@zoutmagazine.eu
ZuiderLeven: Christiane Gronenberg
15
0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu
planken: ‘Film is vluchtig, toneel onverbiddelijk’
Modemuseum Antwerpen
antwerpen
pleased to meet you —
Trixie Whitley
Sarah van Binsbergen, Yannick Dangre, Marleen Groen, Mars van Grunsven (New York), John van
Menschaert, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).
heropend | Walter Swennen| Sacha van Dorssen
24 ‘Scream for me, mechelen Kerkrade!’
van vroeger
Daniëls, Edo Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper
Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Griet
16
bits — Wissen
A.H.J. Dautzenberg over
Mat van der Heijden sluit
zijn coming of age tussen
de ogen en probeert de dag
harde gitaren en beukende
te wissen
drums
Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
16 Het leven komt en gaat
28
in beeld — De
Marianne Berenhaut dreigt
wereld als pretpark
op haar 87ste hip te worden
Theo Derksen fotografeerde blow ups op steigerdoeken en schuttingen
4
turnhout
Haar stem klinkt naar soul
Medewerkers:
Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman,
feuilleton — Hé,
daar is het spookje weer
Administratie: administratie@zoutmagazine.eu
22
Fedja van Huêt, terug op de
0031 628 646578
tilb
is vervreemd van de
meestal kitsch’
w.smeets@zoutmagazine.eu Dieter van den Bergh
de
zout magazine 10/2021
inhoud
arnhem
nijmegen
en bosch
30 Leven in een tijdperk van woede
42 blendr & filtr — Kosmopoliet
33
eindhoven
De maandelijkse
‘Je moet een provinciaal zijn
service- en
Chris Nietvelt speelt in
om het tot kosmopoliet te
cultuuragenda met
marathonvoorstelling
schoppen’
berichten uit de sector,
Age of Rage van ITA
burg
&paper
45
42 de vookeur van — Mike Roelofs
podcast — Buiten
de eigen luisterbubbel
tips & columns
Venlose jazzpianist heeft altijd
helmond
‘De moeder van Murat Isik had best wat sisterhood kunnen gebruiken’
34 Brick-a-baraque Net als het surrealisme zitten lelijke huizen in het DNA van België
36 Albrecht Dürer in de Lage Landen
muziek in zijn hoofd
42 boekentop 10 — Zlaap venlo zacht, baaz
W.F. Hermans heeft nu een gedenkplaat, een podcastreeks en een lesmodule
44 het is niet niks — Gratis cadeau !!! Griet Menschaert laat u genieten van buitenkunst
Net als bij Leonardo wortelt zijn genie in een verbluffend waarnemingsvermogen
genk
41 hasselt
ongezouten — Ik
dus ik ben
ruik,
‘Om op geur te blijven, hang ik mijn neus in een kommetje koffiebonen’
heerlen maastricht aken
tongeren
Cover: Fedja van Huêt. foto Harry Heuts. Zie pagina 10 e.v.
luik
5
RALPH PACE
Wilt u dat ZOUT u maandelijks komt verrassen met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur? Centre Céramique
15 oktober – 6 november Maastricht
worldpressphoto.org
GLOBAL PARTNER
PARTNERS
Laat het grootste en mooiste cultuurmagazine van Nederland en
t op u o z g n a Ontv g, ons a d r e t a z ine,
agaz m e n i l on gratis d n e k e elk we lbox. i a m w in u ag
aterd z p o t zou n ikelen e
u art brengt ereld w e d t i su column cultuur n e t s n van ku voor s p i t a d en agen kend. uw wee p is aan o t a r g u Meld e.eu/ n i z a g a zoutm dag opzater
Vlaanderen dan elke maand op uw eigen deurmat landen. Ga naar zoutmagazine.eu/ abonnees
editorial
zout magazine 10/2021
Huh? U
keek vast vreemd op, toen u dit nummer uit het cellofaan haalde, of van een display plukte. Huh? ZOUT?
Het klopt, na ruim veertien jaar en 141 nummers Zuiderlucht (plus, niet te vergeten, een nooit in druk verschenen spookeditie in april vorig jaar - u weet waarom) gaan we verder onder een nieuwe naam. ZOUT. Waarom? Eigenlijk hadden we de naamswijziging een jaar geleden willen doorvoeren, we hebben er toen vanaf gezien - vorige zomer wisten we niet eens óf we nog wel zouden verschijnen. We vonden en vinden Zuiderlucht geen goede naam meer omdat we een ander blad zijn dan veertien jaar geleden. De wereld is veranderd, ons publiek is veranderd - wij veranderen mee. Met de groei van onze oplage groeide ook ons verspreidingsgebied - met 20.000 gedrukte exemplaren zijn we intussen het grootste cultuurblad van Nederland en Vlaanderen. Nu we ook Antwerpen in onze armen hebben gesloten (vanaf komende maand ook Arnhem/Nijmegen), en het post-coronatijdperk lijkt te zijn aangebroken, dekt de naam Zout geeft kracht, zout de lading niet meer. Waarom ZOUT? Het zijn prikkelt, op gevoelige gedachten die het woord plekken doet zout pijn. oproept, in combinatie met de compactheid. Zout is een uit ⏤ water gewonnen mineraal; een bestaan zonder zout is ondenkbaar. Van oudsher wordt zout gebruikt als conserveringsmiddel; het is ook een smaakversterker die bij een overdosis transformeert tot smaakvervlakker. Zout geeft kracht, zout prikkelt, op gevoelige plekken doet zout pijn. Zout prikkelt de geest, ook historisch gezien. Op veel klassieke stillevens staat zout, als symbool van de onvergankelijkheid. Vooral de bijbel grossiert in treffende symbolen. Jullie zijn het zout der aarde, zei Jezus in de Bergrede. Hij was zieltjes aan het winnen; het gehoor een aai over de bol geven komt dan goed van pas. Kunst is als het zout in de pap - het is een gouwe ouwe die nu het bestaansrecht van de sector in twijfel wordt getrokken weer regelmatig opduikt. Ooit was er een tv-programma dat Zout in de pap heette. Hugo Claus was er eens te gast na de uitreiking van de literaire prijs van de stad Gent. ‘Er zaten zes mensen in de zaal’, zei hij over de opkomst. ‘Later bleken het suppoosten te zijn.’ Met de verandering van titel gaat ook ons service- en agendakatern Podium anders heten. Dat gaat verder onder de naam &PAPER. En ons wekelijks online magazine ZL ExtraTijd heet voortaan Zout op Zaterdag. Over aanpassing van toon, werkwijze en positionering hoeft u zich niet ongerust te maken. Veranderen is het zout in de pap – maar niet ten koste van onze kernwaarden. Net als ZL zal ook ZOUT zich manifesteren als onafhankelijk, toegankelijk en een tikje eigenwijs. Zoals u van ons gewend bent.
viabelgica.eu
Het festival wordt georganiseerd door:
La Grande Suisse Maastricht
COLOUR YOUR LIFE VOLG EEN CURSUS
DANS BEELDEND MUZIEK THEATER BOEK EEN GRATIS PROEFLES KUMULUS.NL
WAT KUN JE
CHRISTIANE GRONENBERG WIDO SMEETS bladmanager hoofdredacteureu
ALLEMAAL VINDEN IN DE BODEM EN WAT LEREN WE DAARVAN OVER VROEGERE TIJDEN? KOM OOK EN GRAAF JE EIGEN SCHAT OP! NHMMAASTRICHT.NL TOT 20 DEC 2021
zout magazine 10/2021
Lissabon in tegenlicht 8
foto’s Ana Carvalho
zout magazine 10/2021
Met de meer dan honderd boeken die hij vertaalde, maakte Harrie Lemmens de Portugese literatuur toegankelijk voor het Nederlands taalgebied. Nu neemt hij de pen zelf ter hand. FONS GERAERTS zocht hem op. ‘Wat glinstert en fonkelt is meestal kitsch.’
D
e lijfspreuk van Harrie
tijd in overvloed. Denk aan Louis Couperus, Agatha Christie en Hercule Poirot. Die elitaire bezigheid is godzijdank voorbij, maar alles heeft zijn prijs.’ Volgens Ilja Leonard Pfeijffer is dat de paradox van het toerisme: de authenticiteit waar de toerist naar op zoek is, verdwijnt door zijn bezoek. Mee eens? ‘In mijn boek schrijf ik over toeristen ‘genietend van wat glimmend nep is en hoofdschuddend om het doffe patina van de authenticiteit’. Immers, wat authentiek
Het uit 520 fragmenten bestaande Boek der
is glimt en glanst niet en wat glinstert en
Lemmens, vertaler van
rusteloosheid, het door Lemmens vertaalde
fonkelt is meestal kitsch. Dat hoort ook bij
Portugeestalige literatuur,
magnum opus van Fernando Pessoa, bracht
die paradox.
is: vertalen is verzinnen
uitkomst. ‘Met fragmenten ben je niet
wat er staat. Bij zijn jongste
gebonden aan een bepaalde rangschikking.
in het begin van de vorige eeuw de
productie hoefde dat niet. Licht op Lissabon
En het is aan de lezer om alle losse kralen
bestaande apotheken in Lissabon werden
is geen vertaling, maar een boek van
aaneen te rijgen. Het kralensnoer is mijn
vervangen door nieuwe, met Jugendstil-
eigen makelij. Hij wilde geen doornsnee
beeld van Lissabon, de stad van het licht.’
achtige interieurs, werd daar schande
reisgids schrijven (‘ik heb een hekel aan
Je signaleert steeds meer rugzakjes,
van gesproken. Die waren namelijk niet
die dingen’), noch is het te categoriseren
teenslippers en bermuda’s in de Parel aan de
authentiek. Nu worden die apotheken
als reisliteratuur. ‘Iemand liet me weten
Taag. Hoe ernstig worden de Bairro Alto en
ingeruild voor moderne en klinkt er weer
dat ik een nieuw genre heb ontwikkeld:
andere buurten geteisterd door de hordes
protest. Authenticiteit is aan verandering
stadsverhalen met een caleidoscopische
toeristen?
onderhevig. Dat geldt ook voor de
benadering. het is mijn manier om Lissabon
‘Zeker in de Bairro Alto is het steeds
stadsuitbreidingen, in feite jaarringen.
tot leven te wekken.’
erger geworden. Dat is begonnen met
Die heb je ook onder de grond, als je gaat
de spotgoedkope busdiensten-door-de-
graven kom je een hoop geschiedenis tegen.
We spreken elkaar bij hem thuis. Met
lucht van Ryanair. Voor een habbekrats
Die gelaagdheid en diversiteit vind ik het
zijn vrouw, de Portugese fotografe Ana
kun je overal naar toe. Dat is een
boeiendste aan een stad.’
Carvalho, is hij neergestreken in een
groot democratisch goed, maar er is
Een andere bedreiging vormt de kooplust van
non-descripte buitenwijk van Almere,
een keerzijde. Op vrijdag wordt in de
Chinese en Arabische beleggers waardoor
na eerder te hebben gewoond in Oost-
vriendenclub gezegd: het is weekend, zullen
woningen onbetaalbaar worden. Verdwijnen
Berlijn, Nijmegen, Brussel en Lissabon.
we een stedentrip maken? De bestemming
de kruidenier en de drogist uit het straatbeeld
Aanleiding voor het gesprek is dat hij, als
maakt geen bal uit, als ze maar kunnen
van Lissabon?
vertaler, nu zelf een boek heeft geschreven,
zuipen en lol trappen. In de supermarkt
‘In de Rua de Sâo José, een lange straat in
over zijn lievelingsstad. Licht op Lissabon
wordt drank gekocht die op trappen en in
een drukke volkswijk, wemelt het van de
is een associatieve beschrijving van acht
parken wordt genuttigd’
slagers, kruideniers, schoenmakers en
wandelroutes door zijn stad, een amalgaam
In de optiek van Lemmens is reizen een
Trouwens, wat is authentiek? Toen
boekbinders. Die houden het nog vol, maar
van documentaire, kunstgeschiedenis,
prachtige, verrijkende onderneming, iets
er verdwijnt ook een heleboel. Net als in
ontmoetingen met schrijvers en gesprekken
anders dan toerisme. ‘Een reiziger wil
andere grote steden rijzen de huizenprijzen
op straat.
niet opvallen. Want wie niet opvalt, ziet
de pan uit.’
‘Aanvankelijk wilde ik een boek schrijven
meer. Als je in je fleurigste goed door de
Toch is er volgens Lemmens ook iets
dat bestaat uit één beweging’, zegt
stad flaneert word je meteen herkend en
positiefs te melden over het toerisme,
Lemmens (Weert, 1953). ‘Ik was geïnspireerd
uitgebuit. En toeristen zien vaak niks! Ze
namelijk woningverbetering. ‘In de oude
door de film The Russian Ark van Alexander
hebben een must see-lijstje, maar zijn niet
binnenstad was relatief veel verkrotting.
Sokoerov, één lange scene die zich afspeelt
geïnteresseerd in het verhaal achter een
Sinds de Anjerrevolutie van 1974 werden
in de Hermitage in Sint-Petersburg en de
monument, fontein of schilderij. Niemand
huurders overdreven beschermd; nog
gehele geschiedenis van Rusland vertelt.
die de moeite neemt om iets van de Mona
steeds zijn er mensen die voor vijftig euro
Een shot van anderhalf uur. Een fenomenale
Lisa, het meest geselfiede schilderij ter
per maand wonen. Geen wonder dat de
film, kan ik iedereen aanbevelen. Zoiets
wereld, te begrijpen. Als ze maar op
eigenaren geen cent uitgaven aan groot
wilde ik in boekvorm. Dat gaat natuurlijk
Facebook kunnen vermelden: “I was here”.
onderhoud. Weggegooid geld. Het toerisme
niet, want een camera is iets anders dan een
Vroeger was reizen, met echte koffers en
heeft ervoor gezorgd dat appartementen
pen.’
zo, een privilege voor lieden met geld en
worden gekocht en gerenoveerd.’
9
DE VEROVERING VAN DE RUIMTE 3 okt 2021 t/m 23 jan 2022
Kuang-Yi Ku
Kuang-Yi Ku, Tiger Penis Project, 2018. © Designboom
designmuseum.nl
RE_NATURE
Expositie 08 oktober t/m 14 november 2021
Kunstfestival in ‘s-Hertogenbosch 08 oktober t/m 31 oktober 2021
Willem Twee Kunstruimte ‘s -Hertogenbosch willem-twee.nl
Willem Twee Kunstruimte ‘s -Hertogenbosch willem-twee.nl
Zheng Bo, Pteridophilia 1, 2016
Form Follows Fiction
zout magazine 10/2021
’Een reiziger wil niet opvallen. Want wie niet opvalt, ziet meer.’
⏤
Lemmens denkt dat het stadsbestuur er niet aan ontkomt om stringente maat
een wezenlijk verschil is tussen heimwee en saudade.
regelen te nemen om het massatoerisme
Uiteraard passeren veel Portugese
aan banden te leggen. ‘Net als Barcelona,
schrijvers de revue, in ontmoetingen,
Venetië en Amsterdam dreigt ook Lissabon
herinneringen en citaten. ‘Ik wil de
onleefbaar te worden’.
aandacht voor Portugese literatuur
En Pessoa, is zijn geest nog voelbaar in de
opporren: Pessoa, Saramago, Eça de
Rua dos Douradores, het decor van Boek der
Queiroz, Lobo Antunes, de grote vier. Ik ben
rusteloosheid?
tenslotte vertaler.’
‘Pessoa is meer dan ooit aanwezig, maar
Hij noemt António Lobo Antunes dé
het gekke is dat uitgerekend in die straat
schrijver over Lissabon. Zijn oeuvre beslaat
daar niks van te merken is. Die is authentiek
31 romans, waarvan Lemmens er veertien
gebleven (grinnikt). Pessoa is een merk
vertaalde. ‘Hij komt in alle hoeken en gaten
geworden, een toeristisch product. Overal
van de stad. Ook op plekken waar geen
kom je zijn beeltenis tegen: op T-shirts,
toerist ooit is geweest, van rafelranden tot
koffiekoppen, affiches, het begint irritante
buitenwijken en goudkusten. Zijn boeken
vormen aan te nemen. Iedereen wil op
gaan verder dan een beschrijving van die
de foto bij Pessoa op schoot, voor café A
stadsdelen. Ze dringen zich aan de lezer op
Brasileira. Er zijn ook goede initiatieven.
als een metafoor voor de gemoedstoestand
Zijn boeken verschijnen in allerlei talen, het
van zijn personages.’
ene na het andere. Waar krijgt een dichter
Harrie Lemmens: ‘De ziel van Lissabon is wellicht ook de weerspiegeling van de Taag in de warm getinte huizen die een specifiek licht oplevert.’
In zekere zin is Lemmens schatplichtig aan
zoveel aandacht? Joyce is in Dublin niet zo
Lobo Antunes. ‘In een etalage in Lissabon
wat er op je bord ligt. Het is ook een sociale
groot als Pessoa in Lissabon.’
zag ik ooit een dik boek liggen waarvan
bezigheid. Portugezen bezoeken geen
het omslag me intrigeerde: een helm met
restaurant om iets te vieren, uit eten hoort
emmens stadsverhalen bieden een
speelkaarten. Ik dacht: dat wil ik lezen. Het
er gewoon bij. Het middageten is trouwens
schat aan wetenswaardigheden over
was Fado Alexandrino van Lobo Antunes.
belangrijker dan het avondeten. Helaas
de Portugese hoofdstad, waar hij drie
L
Die roman heeft mij de Portugese taal en
worden ook in Lissabon de pauzes korter en
jaar woonde, van 1985 tot 1988. Dat Manet er
literatuur ingetrokken en toen is de bal gaan
rukken de broodjeszaken op.’
inspiratie vond voor Le déjeuner sur l’herbe,
rollen.’
Hebben Lissabon en andere steden een ziel of
dat een getapte pils imperial heet en niet
In Licht op Lissabon wordt de lezer niet
is dat romantische kletspraat?
cerveja, dat de aardbeving van 1755 aan
alleen langs avenida’s, godshuizen, patio’s,
‘Ja en nee. Parijs in het voorjaar, het licht
ruim 60.000 inwoners het leven kostte, dat
boekhandels en begraafplaatsen gegidst,
van Lissabon, de tulpen van Amsterdam
Madonna er tegenwoordig woont en dat er
ook het culinaire aanbod wordt uitbundig
zijn natuurlijk clichés. Het zit hem, denk ik,
becommentarieerd. Als
vooral in de karakteristieken. Parijzenaren
een volleerd gastronoom
vormen aparte types binnen Frankrijk.
beschrijft Lemmens
Een Amsterdammer verschilt van overige
restaurants, menukaarten,
Nederlanders. Iemand uit Porto is anders
interieurs en de smaak van
dan een inwoner van Lissabon. Voor
gezouten bacalhau, grâo de
een buitenstaander zijn die verschillen
bico en amêijoas.
natuurlijk niet te vangen. De ziel van
Je geeft hoog op van de
Lissabon is wellicht ook de weerspiegeling
Portugese keuken: eenvoud
van de Taag in de warm getinte huizen
gekoppeld aan kwaliteit. Is dat
die een specifiek licht oplevert. En de
het geheim?
stad is op zeven heuvels gebouwd, dus
‘Ja, de kwaliteit van de
geaccidenteerd. Dat alles samen levert een
producten staat voorop:
ziel op. Maar misschien is eigenheid een
goede vis, vlees, groenten
beter woord.’ Z
en wijn. Er wordt niks, zoals in Frankrijk, verstopt onder dikke sauzen. Je moet geen hoogstandjes of goocheltrucs verwachten. De ober serveert geen vijftien dingen om vervolgens te gaan uitleggen
Harrie Lemmens, Licht op Lissabon. Amsterdam, De Arbeiderspers, 29,50 euro
11
zout magazine 10/2021
12
Fedja van Huêt: ‘Een week na de Oscar-uitreiking stond ik alweer in Hasselt op het toneel.’ foto Harry Heuts
zout magazine 10/2021
‘Door te falen, kom je tot iets’ Hij speelt de hoofdrol in Vrijdag, de klassieker van Hugo Claus waarin een incestpleger na een gevangenisstraf thuiskomt en zijn leven probeert op te pakken. EDO DIJKSTERHUIS spreekt met Fedja van Huêt over zijn terugkeer naar het toneel. ‘Film is vluchtig, toneel onverbiddelijk.’
‘S
ervé Hermans en Michel
buurman Erik, ze hebben samen een kind.
Sluysmans zijn er schuld
‘Het is een well made play, met scherpe
hebben drie feministische golven en de MeToo-beweging seksueel wangedrag aan
aan dat ik hier sta’, zegt
dialogen en een prachtig uitgangspunt’,
de orde gesteld. Publicitair gezien springen
Fedja van Huêt. Lachend
vindt Van Huêt, die nu de hoofdrol speelt,
de misstanden in de wereld van film en
neemt hij plaats aan de
en in 2003 al eens de rol van buurman Erik
theater in het oog, het is een domein waar
rand van de speelvloer in de Bordenhal,
vertolkte. ‘Een man met een kapot verleden
machtsmisbruik voorheen door de vingers
het thuishonk van Toneelgroep Maastricht,
en zijn vrouw, die weer tot elkaar proberen
werd gezien maar nu en met terugwerkende
waar het duo de leiding heeft.
te komen. Claus speelde met katholicisme
kracht wordt veroordeeld. Van Huêt: ‘Ik heb
en moraal. Hij zette vrijdag als religieuze
het zelf niet ervaren, maar als ik terugdenk
‘Ze appen me al een paar jaar met
dag van doem tegenover de dag om te vrijen
aan mijn eigen tijd op de toneelschool in
voorstellen. Ik voelde me vereerd maar kon
en vrijheid te ervaren. Maar in deze tijd
Maastricht dan moet ik tot de conclusie
het nog niet aan, zo’n hap uit mijn agenda.
moet je iets met het feit dat die man aan zijn
komen dat ook daar van alles aan de hand
Toen kwamen ze met Vrijdag van Hugo
dochter heeft gezeten.’
was. De verhouding tussen regisseurs en
Claus. Ik ken het stuk goed en het is een
Volgens Van Huêt wordt de dochter in het
actrices was vaak ongezond. Het is daarom
mooie rol. Bovendien zat ik op een punt dat
stuk neergezet als een soort Christusfiguur.
goed dat mensen nu hun verhaal kunnen
ik wel weer eens all the way wilde gaan, de
‘Zij zou het initiatief hebben genomen en
doen. Er zullen velen met samengeknepen
diepte in. Pas toen ik had toegezegd, dacht
haar vader uit zijn kleinburgerlijkheid
billen zitten, in afwachting van wat er nog
ik: oh wacht, het gaat over een vader die
hebben getrokken. Christiane speelt
naar buiten kan komen.’
incest pleegde met zijn dochter.’
met de morele wetten - maar zij is wel
Zijn eigen studietijd beschrijft Van Huêt
het slachtoffer. Georges is weliswaar
als ronduit gelukkig. Hij is al eens terug
van Huêt (Den Haag, 1973), een van de
veroordeeld maar hij doet een poging
geweest in Maastricht om les te geven;
beste acteurs van zijn generatie, op het
zich te zuiveren. Dat kun je proberen,
net als toen geniet hij ook nu weer van de
toneel stond. Hij maakt zijn rentree met
maar ik denk dat het nooit lukt. Kunnen
stad. ‘Het is een soort thuiskomen. De stad
een stuk dat bij de première in 1969 al
de personages überhaupt verder met hun
is enorm veranderd en ook weer niet. Het
controversieel was, en ruim een halve eeuw
leven, maar hoe dan? Is het mogelijk te
gevoel van toen is er meteen weer als ik een
later hoogst actueel is. Vrijdag gaat over
vergeven? Kunnen ze zich verzoenen? Kan
gebouw of straat herken. Ik zie mezelf lopen
Georges Vermeersch die thuiskomt na een
hij zichzelf vergeven? Ik denk van niet. Hoe
als jong ventje.’
gevangenisstraf wegens ontucht met zijn
moet je verder leven met dit verleden? Die
dochter Christine. Tijdens zijn afwezigheid
zoektocht is interessant.’
Het is alweer acht jaar geleden dat Fedja
heeft zijn vrouw het aangelegd met
Sinds de publicatie van Vrijdag in 1969
Dat jonge ventje stond aan het begin van een komeetachtige carrière, die in zijn laatste studiejaar meteen begon met
13
zout magazine 10/2021
‘Ik heb het geluk gehad te kunnen werken met Ivo van Hove, Johan Simons en Theu Boermans – de kanonnen van het regisseurstheater.’
⏤ Vergeleken met film, wil hij maar zeggen,
een hoofdrol in de Bordewijk-verfilming
trechter in te gaan en de knop om te
Karakter, in 1998 goed voor een Oscar
zetten. Toneel is topsport, helemaal
is toneel onverbiddelijk. ‘In film kan je
als beste niet-Engelstalige film. Nu,
als je werkt met regisseurs als Ivo en
niet goed spelen en toch goed uit de verf
relativerend: ‘Een week na de uitreiking
Johan. Hun voorstellingen zijn lang
komen. Op toneel is dat onmogelijk. En het
stond ik alweer in Hasselt op het toneel.’
en fysiek uitdagend, zeker niet veilig
succes van een voorstelling is afhankelijk
Meer filmrollen volgden, zoals Wilde
en braaf. Op den duur wordt het een
van zoveel factoren: de chemie binnen
mossels, AmnesiA, De grot, De dominee en
soort roofbouw.’
het ensemble, de kwaliteit van de tekst,
Guernsey; in dezelfde periode stond hij op
Het moment van inzicht kwam vlak
de relatie met de regisseur. Maar tijdens
het toneel bij Ro Theater en Theatergroep
voor een voorstelling, om precies te
het maakproces ben je niet bezig met de
Hollandia. In 2005 trad hij toe tot het vaste
zijn in de lift naar de Rabozaal van
première. De eerste dag dat je de vloer
gezelschap van Toneelgroep Amsterdam,
de Amsterdamse Stadsschouwburg.
opgaat, moet het juist misgaan. Door te
nu ITA. ‘Ik heb het geluk gehad te kunnen
‘Voor het eerst in mijn leven dacht
falen kom je tot iets. Dat geeft vrijheid, niet
werken met Ivo van Hove, Johan Simons
ik: ik heb geen zin vanavond. Niet
teveel willen, alleen een poginkje, een soort
en Theu Boermans – de kanonnen van
wéér die kar trekken. Daarna keek
schets. Eenmaal de drempel over weet je: nu
het regisseurstheater. En ik had een
ik steeds vaker naar de agenda en
begint het.’
overeenkomst dat ik er af en toe iets naast
vroeg me af hoe ik het ging doen. Ik
mocht doen. Ik stond vaak in twee, drie
was alleen nog bezig met het halen
training’ is en is daarom extra vroeg
dingen tegelijk.’
van de eindstreep, niet met glorieus
begonnen met wat hij ‘huiswerk’ noemt.
Van Huêt erkent dat hij acht jaar ‘uit
scoren. Door ontslag te nemen,
‘Ik ben jaloers op acteurs die na twee keer
Amsterdam leverde Van Huêt in 2013 de
leverde ik de zekerheid van een vast
kijken hun tekst kennen. Mijn vrouw is zo
Mary Dresselhuys Prijs en een nominatie
contract in, maar het voelde als een
iemand, na een première zie je het script
voor de Louis d’Or op. In datzelfde jaar
bevrijding. Ik had eindelijk weer
niet meer. Maar ik moet blijven herhalen en
kondigde hij zijn afscheid aan, van
eens tijd voor mezelf, en voor sociale
staren. Het vervelende voor mij is dat ik ook
Toneelgroep Amsterdam maar ook van het
contacten. Ik kwam erachter: o ja, je
voor elke voorstelling de complete tekst nog
toneel. ‘Een uit de hand gelopen pauze’,
kunt uit eten. Het enige wat ik lange
een keer moet zien. Het is een ritueel.’
noemt hij het nu. ‘Ik kreeg veel mooie
tijd naast mijn werk had gedaan,
aanbiedingen voor film- en tv-werk. Het
was boksen en zwemmen, om mijn
terugkeer naar het toneel markeert, durft
was praktischer met ons gezin. Mijn vrouw
conditie op peil te houden.’
hij niet te zeggen. ‘Ik heb geen plannen,
De titelrol in Macbeth bij Toneelgroep
(Karina Smulders, ED) zat ook bij TGA, we hadden een jonge dochter maar waren ’s avonds nooit thuis. Repetitieperiodes en tournees zijn lang. Dan wordt het steeds moeilijker om helemaal die artistieke
F
Of zijn optreden in Vrijdag een definitieve
en ook geen verlanglijstje met rollen die ilm en televisie bieden
ik nog altijd zou willen spelen. Ik heb
meer rust en ruimte, de
eigenlijk altijd gereageerd op wat er op me
draaiperiodes duren
afkomt. De allergrootste voldoening komt
zelden langer dan een
van iets maken met een club mensen. En
maand. Van Huêt gebruikt de term
kijken of het lukt. Filmpremières bezoeken
‘vluchtiger’ en dat slaat ook op zijn
is niet mijn hobby. Je voert toch een raar
positie als acteur in het geheel.
toneelstukje op waarbij je de pers te woord
‘Een toneelstuk maak je met het
staat en na afloop naar een tv-programma
ensemble en de regisseur samen.
gaat. Lof en erkenning zijn fijn, maar ik
Bij film ben je meer een pion van de
denk dan: ik ben dus een goed acteur, en
regisseur. Er is doorgaans weinig tijd
dan? Ik wil toch telkens weer iets nieuws
voor repetitie dus bereid je zelf veel
maken. De ervaring die je hebt opgedaan
voor. Omdat de opnames van de ene
naarmate je ouder wordt, is prettig. Maar je
naar de andere scène springen, moet
kunt nergens op teren. Bij elke productie sta
je een parcours maken in je hoofd
je weer op nul.’ Z
zodat je weet waar je op dat moment in het verhaal vandaan komt en in welke staat je je bevindt. Op de set geef je alles, daarna geef je het uit handen; een film wordt grotendeels op de montagetafel gemaakt. Ik heb wel eens complimenten gekregen voor het spelen van een bepaalde reactie, terwijl ik iets heel anders speelde.’
Vrijdag van Hugo Claus door Toneelgroep Maastricht. Van 2/10 t/m 18/12 in de theaters. toneelgroepmaastricht.nl
zout magazine 10/2021
Trixie Whitley
Whitleys stem klinkt naar soul van vroeger, Little Shalimars beats naar een onbegrensde toekomst.
⏤
T
rixie Whitley was al nooit een singer-songwriter voor wie die beschrijving samenviel met een akoestische gitaar, een plectrum en niets dan dat, maar op haar album Lacuna trekt ze haar flirt met elektronica door naar een volwaardige relatie.
pleased to meet you
Experimenteel en toch warm
Net als de Vlaams-Nederlandse Eefje de Visser op haar laatste album koos de VlaamsAmerikaanse Whitley op Lacuna voor een hypnotiserend, filmisch geluidstapijt onder haar teksten. Het doet veel meer denken aan Portishead dan aan het roots-geluid van haar vader Chris Whitley. Waar singer-songwriters als John Moreland en Brian Fallon op hun jongste albums voorzichtig beats door het geluid van hun gitaren strooien, gaat Trixie Whitley all the way. Bij haar klinken gitaren soms niet meer als gitaren, en samples wel. Ze koos ervoor om dat uit te werken in de eredivisie: achter de knoppen zat de Amerikaan Little Shalimar, producer van een van de spannendste en meest opwindende hiphopprojecten van de afgelopen jaren, Run the Jewels. Zijn invloed is het meest duidelijk in het gejaagde May Cannan, een fantastisch voorbeeld van een nummer dat ruim drie minuten een climax aankondigt die er nooit komt. Whitleys stem klinkt naar soul van vroeger, Little Shalimars beats naar een onbegrensde toekomst. Ze komen samen in een knap vastgehouden spanning. De vrouwelijke hoofdpersoon van de tekst wil zich losrukken en wegvluchten. Haar verlangen wordt bezongen door een Vlaamse zangeres die ooit naar New York verhuisde om daar in bars te werken en op te treden, en er is blijven wonen. Het album werd net voor de release uitgesteld, omdat Whitley meer ruimte voor zichzelf wilde. Vandaar Lacuna: leemte. Het album straalt een enorme vrijheidsdrang uit. Zoals ze razendsnel, bijna rappend declameert in het refrein van Heartbeat: ‘You ain’t got nothing on me.’ In een interview in de Volkskrant over Lacuna eerde ze de inspiratie van Radiohead en PJ Harvey, maar ook die van de Malinese Ali Farka Touré en de geëngageerde dancepop van Anohni, vroeger bekend als Antony Hegarty van Antony and the Johnsons. ‘Ik wou dat er meer van dat soort muziek op de radio te horen was. Maar tegenwoordig word je doodgegooid met liedjes waarop iemand met Pro Tools op de computer aan het copypasten is geslagen. Hier hoor je nog hart en ziel in.’ Het is precies wat haar zelf is gelukt: de warmte behouden in het experiment. Tijdens haar tournee met Lacuna liet ze zich begeleiden door iemand die alle synths aanstuurde. Soms treedt ze op zoals ze tien jaar geleden begon in de foyer van de prachtige Roma in Antwerpen (waarvan ze tegenwoordig de grote zaal uitverkoopt): solo. Een vrouw met een elektrische gitaar, punt. Daarvoor moest ze haar nieuwe werk opnieuw arrangeren, vaak: uitkleden. De arrangementen dan, niet de boodschap. Zoals die van Dandy, waarin een saxofoon tegen haar opgestapelde zanglijnen heen schuurt. Het is fel, het is politiek, het is expliciet. Het is een vrouwenstem na #MeToo, een zangeres uit het land, zelfs uit de stad van de expresidentiële pussygrabber. LEON VERDONSCHOT
15
zout magazine 10/2021
Wissen
D
onderdag 25 juli 2019, de warmste zomerdag van het
jaar. In een verzengende hitte arriveer ik op Schiphol waar door defecte kerosine-toevoerproblemen de dag ervoor alle toestellen aan de grond zijn gebleven. Complete chaos. Met de nodige vertraging weet ik in te checken en neem enkele uren later plaats op mijn
Bits
genummerde stoel, waarna het toestel nog tweeënhalf uur aan de slurf blijft
hangen alvorens we met horten en stoten naar de startbaan schuifelen. Diezelfde middag hebben mijn partner en boezemvrienden afscheid genomen van Caroline, 46 jaar. Ik voel de grond onder me verdwijnen, sluit mijn ogen en tracht de dag te wissen.
Het leven komt en gaat Vergeet wat je weet wanneer je het universum van Marianne Berenhaut betreedt. WIDO SMEETS maakt kennis met een kunstenares die op haar 87ste zomaar hip dreigt te worden. ‘Wie denkt dat wijsheid met de jaren komt, vergist zich.’
MAT VAN DER HEIJDEN
H
et kwam terloops ter sprake, tijdens een gesprek met curator
van een outsider. Hoewel academisch
Lotte Beckwé. Ze vertelde dat
opgeleid werd ze lange tijd niet serieus
Marianne Berenhaut geen
genomen; om aan de kost te komen, werkte
gezichten kan onthouden, wel stemmen.
stuurde ze foto’s van haar werk naar het ICC, de voorloper van het Museum voor
anvers doorlopen, en het klonk me volstrekt
Hedendaagse Kunst waar endroit, anvers
geloofwaardig in de oren. De kunstenares
(letterlijk: plek, Antwerpen) nu te zien is.
zelf heeft geen verklaring voor het manco.
Haar voorstel werd, exemplarisch voor haar
Ze weet dat het voorkomt bij mensen met
loopbaan, afgewezen. De foto’s van toen
een fysiek trauma. ‘Maar’, had ze Beckwé
zijn hier, nu, in het M HKA, alsnog te zien, in
toevertrouwd, ‘ik heb geen fysiek trauma. Ik
een carrouselprojectie tegen de muur.
therapeutisch.’ Marianne Berenhaut (Brussel, 1934)
16
ze als verpleegster. In de jaren zestig
We hadden net haar expositie endroit,
heb een psychisch trauma. Al mijn kunst is
Mat van der Heijden, Er zijn nogal wat dagen (2014). Potlood, papier, 32,5 x 25 cm.
Haar loopbaan als kunstenares is dat
Maar toch, echt uit beeld raakte ze nooit. In 2007 exposeerde ze in het MACS in Hornu, in 2014 in het Joods Museum
verloor haar familie tijdens de Tweede
in Brussel. Lotte Beckwé vertelt over
Wereldoorlog, een verlies dat haar werk
een groepstentoonstelling in Brussel
diepgaand heeft beïnvloed. Het gáát over
waar Berenhaut een paar jaar geleden
verlies, en over de pogingen haar leven na
aan deelnam, samen met vooral jonge
dat verlies vorm te geven.
kunstenaars - ze waren idolaat van haar
zout magazine 10/2021
’Het is onjuist te denken dat pijnlijke herinneringen ons langer bijblijven dan gelukkige.’
⏤
'Samen met de ruimte waarin ze zijn bijeengebracht, vormen de sculpturen een op zichzelf staand ensemble.' foto M HKA
werk, ze noemden haar ‘een van ons.’ Ook
spanning op die je op het spoor zet van
principes ontwikkelen zich veel trager dan
op zekere leeftijd kun je nog hip worden
nieuwe betekenissen. Vertrouw op je ogen
lichamen. Maar er zijn twee dingen die ik
verklaard.
en je gevoel voor ruimte en ritme, laat
weet over mijn werk. Ten eerste geloof ik
En nu zijn er, het lijkt wel een ultieme
de rest varen. De contextvrije witte doos
dat het onjuist is te denken dat pijnlijke
rehabilitatie, twee exposities tegelijk met
van de museumzaal werkt daarbij als een
herinneringen ons langer bijblijven dan
Berenhauts werk. Ook C-mine in Genk heeft
versterker. Samen met de ruimte waarin ze
gelukkige. Het leven komt en gaat. Ten
vanaf 23 oktober een presentatie uit haar
zijn bijeengebracht, vormen de sculpturen
tweede werk ik nooit met een vooropgezet
oeuvre, getiteld Mine de rien - te vertalen
een op zichzelf staand ensemble.
plan.’ Z
als ‘onopvallend’, maar hier, op deze
Terwijl de objecten van Duchamp
voormalige mijnsite, wellicht ook als ‘een
vooral vervreemding oproepen, komt bij
mijn van niets’.
Berenhaut hun persoonlijke geschiedenis
Die ironie komt voort uit haar uit ‘objets
naar boven. Je ziet en voelt hoe ze de
trouvés’ samengestelde sculpturen. Objet
voorwerpen met ernst en tevredenheid
trouvé is een uit het begin van de 20e eeuw
heeft verzorgd, hersteld en herschapen.
stammende kunstvorm, ook wel readymade
Al die ouwe meuk bij elkaar levert een
genoemd. De dadaïst Marcel Duchamp
loepzuivere expositie op.
fungeerde als voorganger door industriële
Begrippen als nietigheid en
voorwerpen uit hun context te halen en ze
vergankelijkheid komen hier als vanzelf
in een museale omgeving tentoon te stellen
naar boven. Door de objecten een nieuw
als kunst. De verwarring die hij daarmee
leven te gunnen, heeft Berenhaut de
teweegbracht, is tot vandaag voelbaar.
cyclus van het leven doorbroken. Behalve
In combinatie met titels als Est-ce qu’il
troost bieden ze ook kracht. Berenhaut,
me reconnaitra?, Cartographie au féminin
in 2013: ‘Het is jammer, maar dingen
en Y-a-t-il un pharmacien dans cette
takelen af. Al wie denkt dat wijsheid met
ville! roepen Berenhauts sculpturen een
de jaren komt, vergist zich. Ideeën en
Marianne Berenhaut, endroit, anvers. Van 11/9 t/m 9/1 in M HKA. muhka.be Mariannen Berenhaut, Mine de rien. Van 23/10 t/m 16/01 in C-mine Genk. c-mine.be
17
zout magazine 10/2021
Belg, Belg, het is gene Belg
v.l.n.r. Kenan, grootvader Mükremin en Kerim Akyil
Een bredere kijk op de migratie is broodnodig, zegt Kenan Akyil, die de geschiedenis van zijn familie beschreef in Baardman. Op zoek naar mijn geschiedenis. PAUL VAN DER STEEN sprak met hem. ‘Migratie wordt vrijwel altijd geproblematiseerd.’ 18
zout magazine 10/2021
Schrijven over zijn broer leek Kenan nog te
in horeca en projectontwikkeling zakelijke
ook een monument voor hem.
successen. ‘Hij wilde ons de wijde wereld
Kenan en Kerim deden alles wat broertjes
laten zien. Een schotelantenne bleef bewust
samen doen: ze haalden kattenkwaad
buiten de deur. Wij konden beter naar het
uit, gingen op stap en beleefden met z’n
VRT Nieuws en FC de Kampioenen kijken.’
tweeën mooie vakanties. Opa Mükremin
De Turkse cultuur kreeg Kenan Akyil
voorzag zijn kleinzonen voortdurend
vooral mee door het intensieve contact
van wijze raad. Hij haalde daarbij veel uit
met familie. Via vriendjes met allerhande
zijn spirituele benadering van de islam.
achtergronden sijpelden ook andere
Kenan: ‘Ik koester zijn tips. Vaak gingen ze
invloeden door. Akyil ziet zijn identiteit als
over delen en je bijdrage leveren aan de
een lasagna: ‘Opgebouwd uit verschillende,
samenleving. Opa was een goede leerling
elkaar verrijkende laagjes. Je kunt er niet
op school, maar kon niet doorleren. Ik
zomaar een uithalen.’
ging politieke en sociale wetenschappen
‘D
mijnen. Na de sluiting daarvan boekte hij
moeilijk, maar gaandeweg werd Baardman
Zelf switcht hij met groot gemak tussen
studeren, hij was erg trots dat ik de eerste
die lagen. ‘In Belgisch-Limburg is dat
universitair geschoolde in de familie werd.’
eenvoudiger dan elders, waar mensen
Mükremin Akyil vertrok al jong uit zijn
veel meer aandringen op het kiezen
at is De Griffel’,
geboortedorp in Centraal-Anatolië. Zijn
van één identiteit. Hier is het een echte
zegt Kenan
eerste halte was de stad Adana, waar hij
smeltkroes. In opa’s jaren als mijnwerker
Akyil, ‘de
werk kreeg in een touwfabriek. Later
spraken al die mensen met verschillende
lagere school
beproefde hij zijn geluk in België: na korte
achtergronden citétaal, een mengelmoes
waarop we
episodes in Bergen (Mons) en Luik streek
van talen. Ondergronds zag iedereen zwart.
allebei zaten.
hij neer in Beringen, waar hij in de mijnen
Op dezelfde manier is een soort citécultuur
Ginds staat de sporthal, waar we vaak
aan de slag kon. Loodzware arbeid voor
ontstaan.’
rondhingen. Maar ook hier waren we
een betere toekomst voor zichzelf en
vaak te vinden.’ We, dat is behalve Kenan
vooral voor zijn gezin, dat na enige tijd kon
zijn jongere broer Kerim. Hun jeugd
overkomen naar het nieuwe thuisland.
speelde zich grotendeels af op en rond het Lindeplein in Houthalen-Oost.
Ondanks grote bedragen die naar Turkije werden gestuurd, kon Mükremin goed rondkomen. ‘Hij begon met een kwart
Nu staat daar een bord ter nagedachtenis
woning, dat werd daarna een halve en nog
aan Kerim. In de allereerste uren van 2017
later een heel huis.’
werd hij door IS doodgeschoten in een
De historie van nieuwkomers in
‘Mijn identiteit is als een lasagna, opgebouwd uit verschillende, elkaar verrijkende laagjes. Je kunt er niet zomaar een uithalen.’
discotheek in Istanbul. Boven een hand die
België bleef volgens Kenan Akyil te lang
het V-teken maakt, staat een tekst van hun
onbesproken. ‘Net als de geschiedenis van
vader: ‘Terreur denkt het leven te kunnen
België als koloniale macht. Op scholen
nemen maar vereffent zijn schuld door
hoorde je daar niks over. De belangstelling
liefde en vrede te verspreiden.’ Op een paar
begint nu op te leven. Canvas zendt de
minuten rijden vanaf het Lindeplein, achter
documentaire-reeks Kinderen van de
de verschillende werelden soms uit zicht
Kenans appartement, komt een plek van
migratie uit. Van de journalist Tom Naegels,
raakt, begrijpt hij. Omstandigheden kunnen
samenzijn ter nagedachtenis aan Kerim.
met wie ik ook sprak in de voorbereidingen
mensen heel erg één richting uitsturen,
⏤ Dat het combineren van het beste van
En nu is er Baardman. Op zoek naar mijn
voor mijn eigen boek, verscheen onlangs
en dat is niet per se de beste richting. ‘De
geschiedenis, het boek waarin Kenan Akyil
Nieuw België. Een migratiegeschiedenis, het
integratie-paradox bestaat echt. Zelfs als je
(Genk, 1990) zijn geschiedenis beschrijft.
eerste overzichtswerk op dit gebied.’
heel goed je best doet, blijven er momenten
Aanvankelijk was het ook bedoeld als
Een bredere kijk op de migratie is
komen waarbij je wordt buitengesloten.
monument voor Kenans grootvader
broodnodig, vindt Akyil. ‘Als je moslims
Neem al die keren dat we niet binnen
Mükremin Akyil. ‘Baardman’ was zijn
alleen van tv kent, is het bijna logisch dat je
geraakten in discotheken. Je hebt je
bijnaam. Hij verloor zijn vrouw en broer
antipathie opbouwt. Het getoonde beeld is
beste kleren aan, je lekkerste parfum op,
bij een auto-ongeluk en raakte jaren
zo eenzijdig. Migratie wordt vrijwel altijd
misschien zelfs een vrouw aan je zijde, en
later verlamd bij een tweede ongeval. Hij
geproblematiseerd.’
keer op keer krijg je die deur tegen je neus.
Mükremins zoon Ali, Kenans vader, had
Dat is vernederend, een kutgevoel. Gelukkig
genoeg behandelde complicatie als gevolg
zijn zinnen gezet op een baan bij Philips,
gaven ze ons thuis een sterk zelfvertrouwen
van die aanrijding.
maar begon, toen dat niet lukte, ook in de
mee.’
overleed na een door corona niet snel
19
zout magazine 10/2021
En passant DE VIJFDE KONT ‘Het vloog voorbij, maar het was het waard’, schrijft Griet Menschaert bij het vijfde nummer van het kunstenaarstijdschrift KONT. De Vlaamse kunstenares richtte het blad op in 2017 omdat ze in haar woonplaats Eindhoven ‘een actuele avant-garde miste - artiesten die zich vanuit de onderstroom verhielden tot de hippe identiteit van onze stad.’ Tientallen artiesten maakten de afgelopen vijf jaar exclusief werk voor KONT. Menschaert geeft nu het stokje door aan een nieuwe generatie. zie kontmagazine.nl
Akyil noemt zijn discothekenverhaal ‘een luxeprobleem in verhouding met de problemen waarmee anderen met een migratieachtergrond worden geconfronteerd: op het gebied van banen, onderwijs, huisvesting. Hoe goed iemand ook integreert, het lijkt bijna nooit goed genoeg om er echt bij te mogen horen.’ Zelfs de aanslag in Istanbul, waarbij zijn broer Kerim werd doodgeschoten, leidde op social media tot racistische uitingen als ‘een Turk minder’, ‘nog velen te gaan hopelijk’ en ‘Belg Belg Belg, het is gene Belg’. Vader Akyil reageerde groots, toen een tvjournalist hem onverwacht om een reactie vroeg: ‘Kijk, ik heb mijn zoon niet in Turkije laten begraven. Ik heb hem teruggebracht
WONDERLAARSJES
naar hier. Ik ben deel van dit land. Van
Een van de mooiste kinderboeken die we, met de Kinderboekenweek (6-17 oktober) in het vooruitzicht, onder ogen kregen, is Ook honden kunnen vliegen. Katryne Poortman schreef het verhaal, over de zoekgeraakte hond Woef die later wordt teruggevonden in Australië. Hij is zo ver gekomen met de laarzen van Fietje, de hoofdpersoon uit Poortmans vorige boek, Fietje en de rode wonderlaarsjes - meer gaan we hier niet verklappen. Dat het een prachtig voorleesboek is geworden waarin tekst en beeld op sublieme wijze samenvallen, komt niet in het minst door de hartveroverende tekeningen van Karin Winkelmolen. zie spranckels.nl
het Belgische volk verwacht ik alleen een beetje begrip, alsjeblieft. En die racistische berichten…dat zijn gewoon arme mensen. Ze weten niet wat ze doen.’ Het fragment werd vele malen herhaald op tv en leverde hartverwarmende reacties op uit heel België. ‘Ik heb daar zelf toen niet alles van meegekregen, was met andere dingen bezig’, zegt Kenan Akyil. De aanslag en de dood van zijn broer
van Ontwikkelingssamenwerking en
brachten hem danig in de war. Hij flirtte
Grootstedelijk Beleid. Inmiddels hoopt hij
met het idee van zelfdoding, en bleef ook
voor die partij mee te kunnen doen aan de
daarna onrustig. In zijn boek schrijft hij: ‘Ik
verkiezingen in 2024.’
bezocht begrafenissen van wildvreemden,
In Houthalen-Oost richtte Akyil
ging naar alle grafleggingen mee. Op een
ondertussen een club op voor jongeren
bepaald moment was ik zo geobsedeerd
werk, Jong East. Net als in de politiek streeft
geraakt door die aanslag, zo fucked up,
hij daar naar écht samenleven. Gesprekken
dat ik naar Turkije wilde vertrekken om
met ‘allochtonen’ blijven te veel hangen bij
me aan te sluiten bij het Turkse leger: ik
migratie en diversiteit alleen. ‘Ook vrijuit
BÖRSE-PRIJS VOOR CAO FEI
zou de terroristen eigenhandig wel eens
praten over andere maatschappelijke
Cao Fei (1978) krijgt de Deutsche Börse-prijs, een prestigieuze fotografieprijs, voor haar verkenningen van de menselijke obsessie voor technologie. De Chinese kunstenares gelooft niet dat vooruitgang ons ook maar een stap dichter bij het grote geluk brengt, integendeel. Cao Fei werd in 2006 door Stijn Huijts, indertijd directeur van museum Het Domein in Sittard, naar Nederland gehaald; de soloexpositie in Sittard, Anti-Heroes, betekende haar Europese doorbraak. zie @cao_fei
terugpakken! Pure waanzin.’
thema’s is van belang: technologie,
Z
maatschappelijke veranderingen,
opmerking dat de zorgen over de ene zoon
leren, kansen pakken is een verplichting
geen ruimte gaven voor het rouwen om de
tegenover mensen als Baardman, onze
andere, werd een wake-up call voor Kenan.
voorouders die gedurfde stappen zetten
Met hulp van psychologen en steun van
en hard werkten om ons een toekomst te
bekenden kwam hij weer tot zichzelf.
geven.’ Z
ijn ouders, die zelfs even dachten
digitalisering, conservatisme, enzovoort.’
dat Kenan drugs gebruikte, wisten
Tegelijkertijd ageert hij tegen het blijven
zich geen raad met hun zoon. Hun
hangen in slachtofferschap: ‘Willen
Intussen bekwaamt hij zich in het vak waarin ook zijn broer verder wilde, dat van makelaar. ‘Maar politiek blijft mijn nummer een.’ Een tijdlang was hij medewerker van sp.a/Vooruitparlementslid Meryame Kitir, nu minister
20
Oude familiefoto van de familie Akyil.
Kenan Akyil, Baardman. Op zoek naar mijn geschiedenis. Uitgeverij Lannoo, 21,99 euro
zout magazine 10/2021
perron poëzie
HANDEN VOL KRIJGERSCHAP Je wilt het onzegbare benoemen, niet langer nachtwolken, of bedremmeld de maandag openen. Ze stellen: wie zichzelf bewaart, bewaart geen rotte appel, en hoe mislukt is dan deze Apriloogst. Er is kurkstip geconstateerd, ongewoon taalgebruik Je wilt het onzegbare benoemen, je dubbelhartigheid uiteen scheuren, of hovaardig jezelf niet voor de val behoeden. In het dossier staat: de hij is bereidwillig te veranderen, de zij niet, muurvast zit ze in het bloeiproces. Lijdensniveau: hoog. Je wilt het onzegbare benoemen, niet zachtzinnig met materie, of de wereld alleen waarnemen als je er zelf geen deel van uitmaakt. Bloedingen kunnen ze stilleggen met hormonen, je moet het zo zien, vertellen ze: we sturen alleen wat soldaten je lichaam in. Je wilt het onzegbare benoemen, geen wrakhout van je woorden, of met je handen vol krijgerschap een ruimte in lopen. Ze noteren: zowel de hij als de zij is vervreemd van de oorsprong, heeft weinig toereikend gereedschap en is verbeten op zoek naar andermans blik. Je wilt het onzegbare benoemen, wat meer mankracht in je bedoelingen, of niet meer vluchten voor opengelegd wegdek. We moeten dit bij de kiem aanpakken, dit tot de bodem uitzoeken. En onthoud het volgende: het meeste grondwater is afkomstig van neerslag. MARIEKE LUCAS RIJNEVELD
Uit: Watoe 2021 Gedichten. Gekozen door Peter Verhelst. Gent, B&L, 2021
21
zout magazine 10/2021
f
e
Bijdragen: Dieter van den Bergh, Edo Dijksterhuis en Wido Smeets
u
i
onder meer regisseur Benjamin
maatschappelijke transities,
Abel Meirhaeghe van Opera Ballet
crisissen en emoties visualiseert,
Vlaanderen? Het is een onverwacht
om maar even te benadrukken dat
Abramović-momentje – ook al
mode echt wel midden in het leven
mag je haar niet aanraken - en
staat. Zoals kledingbedrijf Benetton
Terwijl Nederland er welgeteld
een daverende binnenkomst bij
zich in zijn campagne oorlog en (net
nul heeft, kan Vlaanderen pochen
het grondig vernieuwde MoMu in
als ontwerper Martin Margiela) aids
over twee serieuze modemusea:
Antwerpen.
toe-eigende in de even beroemde
De fashionista’s voorbij
in Hasselt en Antwerpen. In de
Een entree die past bij een
als gewraakte campagne rond
laatste stad ging het ModeMuseum
prikkelend nieuw MoMu, dat ook
de stervende aidspatiënt, en de
(MoMu) na een grondige
non-fashionista’s moet kunnen
bebloede kleren van een soldaat in
verbouwing en uitbreiding, met 800
boeien omdat lang niet alles om
Bosnië. Even later raakten rampen
vierkante meter, na drie en een half
kleding draait - zie het werk van
en ongelukken in zwang in de
jaar weer open.
fotograaf Wolfgang Tillmans rond
mode(fotografie), onder meer bij
Een modetentoonstelling, die
intieme en kwetsbare delen van
Alexander McQueen.
moet welhaast vol staan met
het lichaam, zoals de zachte huid
emotieloze mannequinpoppen en
achter het oor, of een halsslagader.
terroristische kaping, en hoe
bustes, volgehangen met al dan niet
Al ontbreken, zeker in de
vervolgens camouflage-kleding in
extravagante kleding. Maar wie de
permanente tentoonstelling, ook
raakte. Er doemen beelden op van
expositie E/motion binnenloopt, ziet
de onvermijdelijke paspoppen niet.
uitgemergelde modellen (‘heroin
een mens van vlees en bloed in een
Ze dragen werk van bijvoorbeeld
chic’) nadat we Bill Clinton zien
vitrine staan. Een doorsnee mens
de Zes van Antwerpen, onder
fulmineren tegen de mode-industrie,
met doorsnee kleding (H&M?) en
wie Walter van Beirendonck, Ann
die volgens hem de drugscultuur en
een doorsnee handtas (Zalando?).
Demeulemeester en Dries van Noten
verslavingen eind jaren negentig
- zijn winkel zit hier trouwens om de
veel te sexy, cool en glamoureus
hoek.
afbeeldden. De tijdlijn eindigt bij de
Of is het dan toch een verbluffend echt lijkende robot, de steeds wisselende installatie bedacht door
E/motion onderzoekt hoe mode
l
We zien beelden van een
invloed van een pandemie, en het
Walter Swennen, Veronica (2007)
mondkapje dat, ook in de mode, het symbool werd van de crisis. Na een spannend begin volgt aan
indruk op de kleuter en bezorgde hem een levenslange fascinatie voor
het einde nog een climax op een
taal.
groot scherm: een film waarin de
Tijdens zijn studie psychologie, na
Franse kunstenaar Clément Cogitore
een opleiding aan de kunstacademie,
een eeuwenoud opera-ballet laat
verdiepte Swennen zich in het werk
dansen door hiphoppers. Heeft het
van Jacques Lacan. Centraal daarin
veel met mode van doen? Neuh.
staat het begrip van taal als symbool
Maar adembenemend mooi is het
voor iets anders dat we nooit kunnen
wel. (DvdB)
kennen voorbij de tekens van de taal.
E/motion. Van van 4/9 t/m 23/1 in ModeMuseum Antwerpen. momu.be
Het zal niet verbazen dat Swennen zijn artistieke carrière begon als dichter. In de jaren zestig raakte hij
bevriend met Marcel Broodthaers, die eveneens vanuit de poëzie was
Hé, daar is het spookje weer
begonnen. Samen met Broodthaers
Toen Walter Swennen (1946)
eens dood was verklaard, pakte
vijf was, namen zijn ouders een
Swennen de penselen op. Niet om
rigoureus besluit. Ze lieten het
het medium te reanimeren, maar om
Vlaams achter zich en adopteerden
ongestoord door verwachtingen en
het Frans als voertaal in hun
hypes te onderzoeken wat dat nou
huishouden. Het maakte een diepe
eigenlijk is: verf op doek. Met 65
organiseerde hij een aantal legendarische happenings, zo belandde hij in de beeldende kunst. In 1981, toen de schilderkunst weer
Emotieloze mannequinpoppen in het ModeMuseum in Antwerpen.
22
zout magazine 10/2021
l
e
t
o
n
wasmolen, schedels, een zakmes en – hallo, Andy Warhol! – een bananenschil. Swennen schept er genoegen in iets te suggereren om daarna triomfantelijk aan te tonen dat het enkel oppervlak is, niet meer dan verf op doek. Veelzeggend is het spookje dat telkens weer opduikt: de geest van de schilderkunst die dood is verklaard, maar voortleeft in zichzelf. Niemand die nog beweert dat schilderkunst passé is. Het medium is springlevend en krijgt volop aandacht, al is de manier waarop dat gebeurt vaak behoorlijk instrumentalistisch. Zo spant een tentoonstelling als Kirchner en
Herinneringen van Sacha van Dorssen aan een reportage in Ligurië in 1972.
Nolde. Surrealisme. Kolonialisme in Ze kwamen er vanaf met twee
tijdschriften als Lui en Stern.
de kunst voor het karretje
maanden voorwaardelijk. De in
In Nederland bleef ze vrijwel
van het politieke debat en de
beslag genomen films werden
onbekend. De expositie in Breda,
historische herinterpretatie. Dat
enkele jaren later teruggestuurd,
de stad waar ze studeerde, wordt
zal Swennen nooit overkomen. Zijn
ontwikkeld en wel. Politie en
gepresenteerd als een rehabilitatie.
schildersgeest is autonoom, een
justitie hadden ruimschoots de tijd
wereld op zich. (ED)
genomen om ze te bestuderen.
het Stedelijk Museum Amsterdam
Walter Swennen- Schildersgeest. Van werken gemaakt in de afgelopen
De anekdote, enkele indertijd
Van Dorssen fotografeerde vrouwen in exotische streken, in een wereld van zon, licht en luxe. Ze
18/9 t/m 9 januari in Kunstmuseum
gemaakte foto’s en een
ogen ongedwongen én zelfbewust
Den Haag. kunstmuseum.nl
krantenartikel over het incident,
en spelen met het mannelijke idee
met als kop ‘Twee fotonudisten
van erotiek. Haar fotografie is
veertig jaar geeft de expositie
veroordeeld’, maken deel uit
speels, vrolijk, sensueel, erotisch en
dwarsdoorsnede van het oeuvre dat
van de expositie Sacha! - 50 jaar
humoristisch, ze viert de lichtheid
zo ontstond.
modefotografie in het Stedelijk
van het bestaan.
Walter Swennen - Schildersgeest een
Dit is Swennens allereerste overzichtstentoonstelling. De Belg was altijd een artists’ artist, met
Optimisme en plezier
weinig talent voor zelfpromotie.
Museum in Breda. Het duo werd gearresteerd
Sacha! - 50 jaar modefotografie roept herinneringen op aan andere
wegens een vermeende schending
tijden, bezoekers kunnen zich
van de openbare orde. Bloot in het
laven aan beelden van een van
Maar de late erkenning heeft ook
In 1972 trok fotografe Sacha
publieke domein kon niet, hetzelfde
positiviteit overlopende wereld
iets te maken met de aard van zijn
Van Dorssen voor een fotoshoot
bloot in publieksbladen vond
die niet meer bestaat. Je wordt er
werk. Het is merendeels herkenbaar
met haar model Marie-Christine
iedereen heel gewoon. De vrouw
nostalgisch van; die opgewektheid,
figuratief en op het eerste gezicht
Deshayes naar Saint-Tropez. Toen
als lustobject gold nog niet als
het ongecompliceerde optimisme
‘leesbaar’. Toch blijft het je
het daar regende, reden ze in hun
controversieel.
en het aanstekelijke plezier, waar
ontglippen.
gehuurd VW-busje door naar de
Over tijdsbeeld gesproken: hoe
zijn ze gebleven? Wat is er met ons
Ligurische kust in Italië. Het werd
zou de fotografie van Van Dorssen
gebeurd? (WS)
typeren als een mix van pop art
geen succes.
anno nu, een tijd waarin #metoo,
Sacha! - 50 jaar modefotografie. Van
en surrealisme à la René Magritte.
‘Bij de eerste zonnestraal trok
woke, social media en de derde
19/6 t/m 5/12 in Stedelijk Museum
Hoekig geschilderde letters worden
Marie-Christine haar trui uit, zodat
feministische golf het debat
Breda. stedelijkmuseumbreda.nl
tekeningen, vormen. Er is een
ze topless was, en begonnen we te
bepalen, worden ontvangen?
constante spanning tussen beeld
werken’, blikt Van Dorssen bijna
en afbeelding – ‘ceci n’est pas une
vijftig jaar later terug. ‘Binnen
1940), eigenkijk heet ze Neelie, was
pipe’ tot het uiterste doorgedreven.
enkele minuten waren we omringd
een leven lang modefotografe. Ze
Naast woorden zijn de doeken
door de carabinieri. We werden
werkte vooral in het buitenland,
gevuld met eenvoudige en soms
gearresteerd en samen een nacht
voor vrouwenbladen als Elle en
humoristische motieven: een
opgesloten in een cel.’
Marie-Claire, maar ook voor
Je zou Swennens stijl kunnen
Sacha van Dorssen (Rotterdam,
23
zout magazine 10/2021
r o f m a e r ‘Sc erkrade!’ K , me 24
Ian Gillan in de Limburghal in Genk, 1982
zout magazine 10/2021
‘Nadat ik enkele nummers van het cassettebandje herken, durf ik mijn jas uit te trekken.’ Speciaal voor ZOUT gaat schrijver A.H.J. DAUTZENBERG terug naar zijn coming of age, de vormende jaren waarin hij in de ban raakte van harde gitaren en beukende drums.
Night at the Opera en Live Killers van Queen, alles van Fischer Z en, sorry, Adam and the Ants –, maar Gillan was mijn introductie tot het hardere werk, het échte werk. In mijn hoofd zong ik de liedjes fonetisch mee. Terug naar de Limburghal in Genk. Echt druk is het niet; we kunnen rustig naar voren lopen, al durf ik dat niet. De zaal
edeesd overhandig ik het op
B
moeder. Mijn ouders zijn niet zo met
is kaal en sfeerloos, op het van stellages
ruw kartonpapier gedrukte
muziek bezig. Mijn moeder kijkt op de
gemaakte podium staan de instrumenten
toegangskaartje aan de magere
televisie graag naar Mireille Mathieu, op
klaar, omringd door tientallen grote
man. De sigaret die nonchalant
das Deutsche Fernsehen – we wonen dicht
boxen. Helemaal links op het podium
in zijn mondhoek bungelt,
bij de Duitse grens. Ze heeft zelfs dier
ontwaar ik twee bongo’s. Bongo’s? Ik ken
geeft de iele zaalwacht iets
tuttige bobkapsel gekopieerd. Mijn vader
ze uit de doodsaaie muziekles waarin op
stoers, ongenaakbaars. Ik heb
houdt vooral van liedjes in het dialect; de
een weinig enthousiasmerende manier
wel eens aan een sigaret getrokken, maar
Kerkraadse carnavalsschlagers en de Bläck
muziekinstrumenten worden behandeld.
dat was geen succes: een akelige kriebel,
Fööss uit Köln zijn favoriet. Muziek, laat
Mevrouw Clout (spreek uit: Kloet) was
een smerige smaak. De meesten van mijn
staan goede muziek, wordt bij ons thuis
vooral gecharmeerd van het houten blokje,
leeftijdsgenoten uit de arbeiderswijk waar
niet gedraaid.
de triangel, de tamboerijn en de xylofoon.
ik woon roken wel, meestal zware shag. Mijn tweelingbroer ook, stiekem.
Uit de grote slaapkamer van mijn broer kwam in die jaren ook nauwelijks geluid, maar we deden indertijd nog veel samen,
Muziek, laat staan goede
De man scheurt een hoekje van mijn kaartje
zoals een tweeling betaamt, dus staan we
af. Zenuwachtig loop ik achter Theo en
zij aan zij in de Limburghal, allebei met
muziek, wordt bij ons thuis
Lange Piet aan, mijn tweelingbroer Hub
dezelfde gevoerde donkergroene winterjas
niet gedraaid.
aan mijn zijde. Via een grote toegangsdeur
aan. Jut en Jul, denk ik nu – mijn moeder
komen we in een enorme ruimte terecht.
had moeite ons van elkaar los te maken,
⏤
De Limburghal in Genk is volgens Lange
en wij wisten nog niet goed hoe dat moest
Piet gehalveerd; een log gordijn begrenst
–, maar tussen al die langharige mannen
Om de beurt stonden we voor paal met
de achterzijde van de zaal waarin het gaat
zorgde het spiegelbeeld naast me voor
in elke hand een stokje met daarop een
gebeuren. Het. Mijn eerste concert.
herkenning, controle. Overigens was het
donkerbruine stoffen bol.
Ik kijk om me heen en zie alleen maar
niet veel later gedaan met de twee-eenheid,
De muziek sterft weg, de lichten gaan uit,
mannen. Hub en ik zijn de jongste
en de afscheiding bleek irreversibel.
het voorprogramma begint: Tygers of Pan
bezoekers. Dat voelt zowel bedreigend als
Gelukkig, en helaas.
Tang. Ik kan me niet herinneren of ik het
uitnodigend. Het is begin 1982, we zijn een
Van Romy kreeg ik enkele weken voor
goed vond, ik was te zenuwachtig. Dat John
maand eerder veertien geworden. We dolen
het concert een door Theo opgenomen
Sykes de gitarist was, las ik een jaar later
sinds kort rond in het niemandsland dat
cassettebandje met Double Trouble, het
in de Aardschok toen hij toetrad tot Thin
bij die leeftijd hoort; op zoek naar houvast,
nieuwe album van Gillan. Dat was de
Lizzy en Thunder and Lightning verscheen
naar identiteit. Ik vind die deels in voetbal,
band waar we naartoe zouden gaan:
– in mijn ogen Lizzy’s beste studioalbum,
al verhinderen mijn spillebenen en smalle
Gillan. Ik vond de muziek op het bandje
op de voet gevolgd door Black Rose. Het
schouders dat mijn spelinzicht en techniek
spannend: de pompende bas, de drums, de
geluid in de zaal is hard, keihard; ik zet de
voldoende uit de verf komen. Mijn broer is
gitaarsolo’s, de onheilspellende toetsen en
gevoerde kraag van mijn jas omhoog om
fysiek een stuk sterker, en dus succesvoller
die krijszang. Dat Ian Gillan de zanger was
het gedreun te dempen. Tegen de tijd dat
op het veld.
van Child in Time wist ik toen nog niet. Ik
Gillan begint, in een wolk van rook, ben ik
had wel al enkele lp’s – Outlandos d’Amour
aan het lawaai gewend. Wanneer Ian Gillan
en Reggatta de Blanc van The Police, A
op de bongo’s begint te slaan, en dat doet
We zijn uitgenodigd door Theo, de man van Romy, een jongere collega van mijn
25
Hmm... Multitask jij net zo goed als je hersenen? www.discoverymuseum.nl
zout magazine 10/2021
opzij kan leggen om te sparen voor een concertkaartje en een tour-shirt. Ook bij Maiden is het niet echt druk. Een treinstaking heeft het openbaar vervoer lamgelegd. Dit keer durf ik wél naar voren te lopen. Ik zie van dichtbij Steve Harris in zijn karakteristieke pose: voet op de box, zijn basgitaar als een mitrailleur op het publiek gericht. En Bruce Dickinson... overrompelend. ‘Scream for me, Kerkrade!’ En voor het eerst zie ik live twee gitaristen soleren, om en om, ik weet niet goed waar ik moet kijken. Het intro van The Number of the Beast – in de linkerbovenhoek Iron Maiden in de Rodahal in Kerkrade, 1983
doemt Magere Hein op uit een rookwolk – scandeer ik voorzichtig mee; in het donker ben ik minder verlegen.
DE NEW WAVE OF LOW LANDS HEAVY METAL
hij best vaak, slingert hij zijn manen wild
Trots liep ik in de weken na Maiden door
door de lucht. Nadat ik enkele nummers
de gangen van mijn middelbare school met
van het cassettebandje herken, durf ik mijn
het logo van de World Piece Tour op mijn
Met de dubbel-elpee CRASH! BANG!
jas uit te trekken. Ik voel aan alles: dit is
borst en de speeldata (Kerkrade!) op de rug.
WALLOP! eren A.H.J. Dautzenberg
mijn muziek, ondanks de bongo’s.
Ongenaakbaar en stoer voelde ik me niet,
(1967) en Vincent Loozen (1966)
Tevreden zit ik achterin de auto wanneer
helaas, maar een identiteit had ik wél. Ik liet
de pioniers van de heavy metal in
we van Genk terugrijden naar Schaesberg.
mijn haren groeien en werd een fanatieke
Nederland en België. De New Wave
Met piepende oren. Een teken dat het
metalhead, en die liefde is daarna gelukkig
Of Low Lands Heavy Metal, de golf
hard was. Een teken dat het goed was.
nooit meer verdwenen. Mijn muzikale
van metalbands die in de jaren 1979-
Een teken dat het stoer was. Een teken dat
blik verruimde in de loop der jaren, maar
1984 door de lage landen rolde. Ze
ik ook de komende decennia verkeerd
metal vormt nog altijd het hart daarvan, de
stelden een compilatie samen en
interpreteer. Met gevolgen. Metalfans zijn
tonica. Hoor ik een harde riff, een stuwende
schreven een boek vol interviews
oververtegenwoordigd bij de kno-arts of
bas en dynamisch drumwerk, dan begint
met muzikanten, organisatoren,
de audicien en ze worden in bed regelmatig
mijn lijf automatisch mee te bewegen. De
journalisten, platenbazen en fans
gemarteld door reminiscenties van hun
kleefkracht van heavy metal is piramidaal.
uit die tijd, zoals Hanneke Kappen,
sonische avonturen.
‘Scream for me, Kerkrade!’ Z
Jan Bijvoet, bijna-metalgitarist Jack Poels, Kate De Lombaert en Walter
en jaar later zie ik in de Rodahal Iron
daarin de dubbel-lp plus een boek
E
met interviews en reportages.
gekocht, bij platenzaak Satisfaction in
excelsior-recordings.com
Heerlen, sinds kort mijn belangrijkste
Hoeijmakers. De compilatie is ook verkrijgbaar in een speciale box, met
Maiden en verandert mijn leven drastisch. Dít is mijn muziek... Het kaartje voor het concert had ik zelf
toevluchtsoord. Ik had inmiddels een krantenwijk, zoals veel van mijn vrienden; ik sta zes dagen in de week om vijf uur op en bezorg de Volkskrant en Trouw in Schaesberg. Daarmee verdien ik ongeveer dertig gulden per week. Dat betekent dat ik
CRASH! BANG! WALLOP! verschijnt bij Excelsior en is vanaf eind november verkrijgbaar op dubbel vinyl, cd of als download. Met nummers van o.a. Acid, Bodine, Killer, Picture, S to S en The Rogers. Plus, primeur!, een nummer van Mover, de eerste band van Arjen Lucassen.
wekelijks een lp kan kopen én een bedrag
27
zout magazine 10/2021
DE WERELD ALS PRETPARK 28
zout magazine 10/2021
in beeld
Z
e ontploffen in je gezicht, de blow ups op steigerdoeken en
schuttingen die delen van de stad aan onze ogen onttrekken. Achter de reusachtige foto’s bevinden zich lelijke woonwijken, stukken braakliggende grond, bouwputten en drukke verkeersaders. Ze worden aan onze ogen onttrokken; we krijgen er larger than life-afbeeldingen voor terug met daarop gefotoshopte beelden van perfecte architectuur, idyllische landschappen en glamourfoto’s van actrices en modellen. Vanwaar die decors? Wat mogen we niet zien, en waarom niet? De Maastrichtse fotograaf Theo Derksen legde de wereldwijde homogenisering van de publieke ruimte vast in beelden die scherp stellen op de oneffenheden in deze gefotoshopte versie van de werkelijkheid – al moet je er af en toe goed voor kijken. De beelden scheppen verwarring. Wat zien we eigenlijk? Het boek dat hij ermee samenstelde heet Disneyfication, een door de Franse filosoof Jean Baudrillard gemunt begrip. Op Derksens foto’s heeft het publieke domein de trekken van een pretpark, een eendimensionale ruimte die wordt voorgesteld als veilig. Problemen als verval, armoede en stedelijke chaos worden weggemoffeld achter geïdealiseerde beelden die de mensen aanzetten tot consumeren. De wereld draagt een masker. (WS)
Theo Derksen, Disneyfication. Grafische vormgeving Teun van der Heijden. Dewi Lewis Publishers, 39 euro.
29
zout magazine 10/2021
Leven in een tijdperk van woed� Chris Nietvelt: ‘Ik weet niet of het zo is, maar ik wil wel graag geloven dat kunst inderdaad de drager van de hoop kan zijn.’ foto Marleen Daniëls
30
zout magazine 10/2021
Actrice Chris Nietvelt speelt een van de hoofdrollen in Age of Rage. YANNICK DANGRE ving haar op in Antwerpen, de stad waar ze met de marathonvoorstelling op de planken staat. ‘Hier, op het toneel, willen we het geweld echt laten vóélen.’
C
hris Nietvelt is
een mens niet meer warm of koud van de
overbruggen? Regisseur Ivo Van Hove zei in
op blitzbezoek in
zoveelste moord, maar hier, op het toneel,
een interview dat de kunst ons kan verlossen
Antwerpen, de
willen we het geweld echt laten vóélen in
uit het conflict. Of is dat vooral wishful
stad waar ze aan
woord, daad, geur, geluid.’
thinking?
de toneelafdeling
De parallellen tussen Age of Rage en onze
Glimlachend: ‘Goh, ik ben blij dat Ivo nog
van het Koninklijk
huidige maatschappij, vol welig tierende
iets hoopvols zegt. Ik vond dat er in zijn
Conservatorium haar
conflicten, hoef je als toeschouwer niet
voorstellingen altijd wel een sprankje hoop
studententijd doorbracht. Hoewel al een
ver te zoeken. Mensen zijn voortdurend
zat, maar bij Age of Rage dacht ik: waar is
half leven woonachtig in Nederland, komt
boos en verontwaardigd, over elk
het licht? Ivo zei dat het enige hoopvolle
ze met plezier terug naar ‘Het stad’. Begin
denkbaar onderwerp, emoties die breed
misschien was dat alles uiteindelijk nóg
oktober ook professioneel, dan speelt ze
worden uitgevent op sociale media of bij
erger kan. Ik weet niet of het zo is, maar ik
vier dagen op rij de klassieke rollen van
protestmarsen. Leven we inderdaad in een
wil wel graag geloven dat kunst inderdaad
Klytaimnestra en Helena in Age of Rage, een
tijd van woede?
de drager van de hoop kan zijn, dat het
marathonvoorstelling van Toneelgroep Amsterdam.
Chris Nietvelt (Turnhout, 1962) wikt
een raam op de wereld vormt waardoor je
en weegt haar antwoord zorgvuldig.
grondig stilstaat bij die wereld. Zo werkt
‘Het gaat in de geschiedenis altijd in
het althans voor mij.’
‘We hebben het stuk in juni gespeeld, op
golfbewegingen, maar ik heb wel het
Was dat van jongs af aan al zo? U bent
het Holland Festival, na maandenlange
gevoel dat de tegenstellingen groot zijn
opgegroeid in het stille Turnhout. Hoe komt
repetities. Het is best een raar gevoel om het
geworden. Mannen en vrouwen, kleuren,
een meisje uit de Kempen erbij om te gaan
binnenkort weer te spelen’’ steekt Nietvelt
werelddelen, mensen die het spirituele
acteren?
van wal in een café op het Mechelseplein
zoeken en zij die pragmatischer zijn:
‘Tot mijn veertiende was ik een grijze muis
waar we zijn neergestreken. ‘De fysieke
iedereen staat heel hard tegenover elkaar.
in een blauw schooluniform in het Heilig
trainingen zijn net weer begonnen, het
Toen ik de beelden zag van de bestorming
Grafinstituut in Turnhout. Ze hadden daar
is een veeleisend stuk voor de acteurs. Je
van de Amerikaanse senaat dacht ik: waar
het vak ‘Nederlandse expressie’, waarbij
hebt de muziek, de choreografie, de meer
zijn we in hemelsnaam mee bezig? Dat
de leerkracht me liet kennismaken met
dan honderd schermen, het slagwerk, de
soort polarisatie vind ik angstaanjagend.
poëzie, toneelteksten en muziek. Ik vond
vloer die opent waarna je plots in een poel
Ook in Nederland zie je dezelfde woede en
het geweldig. Die grijze muis bloeide op slag
vol modder staat, er wordt varkensvlees
waanzin, bijvoorbeeld toen de avondklok
open. Ik vulde die lesuren in mijn eentje
gebakken op scène, en ga zo maar door. Om
werd ingesteld. Mensen kwamen op straat,
met monologen van Tsjechov, terwijl de
je een idee te geven: ik douche en was mijn
anderen sloten zich erbij aan om bushokjes
anderen toekeken, opgelucht dat ik voor
haar drie keer per voorstelling. Ik heb me op
af te breken en sigarettenwinkeltjes kort en
hun de kastanjes uit het vuur haalde.’
sommige momenten afgevraagd of we dit
klein te slaan. Het gebeurde ook bij mij in
wel onder controle zouden krijgen, fysiek
Haarlem, het voelde heel bedreigend.’
Haar ouders hadden niets met theater,
en mentaal. Maar misschien hoort het wel
Waar komt die peilloze woede vandaan,
zelfs wist ze niet eens dat er scholen voor
bij het stuk dat je het nooit helemaal onder
uiteindelijk gaat die toch niet specifiek over
bestonden. ‘Na een jaar journalistiek deed
controle krijgt.’
de avondklok?
ik toelatingsexamen bij het Conservatorium
Ze knikt. ‘Dit soort protesten vertrekt
in Antwerpen, toen ging de wereld
de toeschouwers het nooit onder controle
vanuit een veel grotere, haast existentiële
helemaal voor me open. Het was een
krijgen, antwoordt ze volmondig ja. ‘Als
ontevredenheid. Dit gaat om niet gezien en
prachtige tijd, waarin ik les kreeg van
publiek word je ook murw gebeukt door
niet gehoord te worden. Dat gevoel zit heel
de beruchte Dora van der Groen. Er hing
al die prikkels, door de liters nepbloed, tot
diep bij sommige mensen, en dat uit zich,
altijd een spanningsveld tussen ons, maar
je als het ware zegt: hou op, dit eindeloze
net als in onze voorstelling, in geweld.’
tegelijk ook een soort liefde. Ook zij zag
geweld moet stoppen. Op televisie wordt
Is er nog hoop om de tegenstellingen te
iets in mij, en daar kon ik mee aan de
Op de vraag of het ook de bedoeling is dat
31
BERLINDE de bruyckere : engelenkeel = t/m 03.10.2021
/ ! s n a ste k
Laat
Bonnefanten www.bonnefanten.nl @bonnefanten
Afbeelding: Berlinde De Bruyckere, Arcangelo III, 2020. Foto: Mirjam Devriendt
zout magazine 10/2021
’Bij Ivo Van Hove zit er altijd wel een sprankje hoop in de voorstellingen. Maar bij Age of Rage dacht ik: waar is het licht?’
podcast
⏤
slag. Na mijn afstuderen kwam prompt
bij het theater liggen. ‘De magie van theater
een telefoontje van Gerardjan Rijnders:
is dat je volledig kunt transformeren. Ik kan
of ik bij Toneelgroep Amsterdam wilde
op de scène iemand van 23 spelen, of een
komen. Ik was stomverbaasd, voelde me
man, of wie dan ook. De codes zijn anders
als een jonge voetbalspeler die een grote
en alles draait om verbeeldingskracht.
transfer naar het buitenland gaat maken.
Op een tv-set ben je veel meer gebonden
Nederland was voor mij toen ook echt het
aan welk lichaam je hebt en wat je al
buitenland: je betaalde er met guldens, je
uitstraalt. Je moet het veel kleiner maken
had een paspoort nodig, ik liep er in het
dan op het toneel. Het vraagt een heel
begin helemaal verloren. Gelukkig kwam
andere professionaliteit, en dat is niet per
ik terecht in die warme toneelfamilie. Dat
se de aanpak waar ik op artistiek niveau
gevoel heb ik nog steeds, en ik prijs mezelf
bevrediging uit haal. Er gebeurt ook nog
gelukkig dat ik in een echt ensemble zit. Dat
zoveel achteraf met je prestatie in de
bestaat eigenlijk nog amper in Nederland
montage, terwijl toneel live is, en elke
en België.’
keer anders. Wat niet wegneemt dat ik het
De leider van die toneelfamilie, Ivo Van
tegenwoordig leuk vind om televisiewerk
Hove, kwam ze zo al vroeg tegen. Ze werkt
te doen; ik durf mijn theaterervaring te
nog steeds met hem.‘ Ivo weet me nog altijd
gebruiken en weet wat ze verwachten.’ Met
te inspireren. Hij zal me nooit hetzelfde
pretoogjes: ‘En het betaalt natuurlijk beter,
vragen als tien jaar geleden. Hij zal zelf ook
en er wordt lekker gegeten.’
nooit hetzelfde doen, op die manier groei
grensgebied met het echte leven (daar waar
Z
het ‘waar-achtig’ spelen zich afspeelt),
ik heb, mede dankzij mijn toneelfamilie,
en waar we uiteindelijk dezelfde normen
uiteindelijk wel kunnen aarden in
en waarden hanteren, en dat maakt het
Nederland. Al heb ik ooit toeterend
waardevol.’
over de Dam gereden en honderden
je mee met elkaar. Ik voel bij hem een grote drang naar waarachtigheid. Hij vraagt soms heel veel, zijn theater speelt zich af op het
De laatste jaren maakt Nietvelt uitstapjes
e kijkt op haar horloge , wil nog uit gaan eten met een vriendin, en daarna nog terug naar Nederland.
Mist ze België wel eens? ‘Soms wel. Maar
verontwaardigde blikken gekregen omdat
naar televisie en film, zoals de succesvolle
ik niet doorhad dat het Bevrijdingsdag was,’
tv-serie Over water, maar haar hart zal altijd
lacht ze. ‘Omgekeerd heb ik het moeilijk met het liberalisme in Nederland, de bezuinigingen
WRAAK
op zorg en onderwijs. Dan denk ik: dat hebben we in België beter gedaan. Vroeger
In Age of Rage versmelt Ivo Van
laadde ik mijn auto ook vol met spullen uit
Hove een reeks Griekse tragedies,
de Delhaize, want culinair was Nederland
voornamelijk van Euripides, met wraak
een ramp. Dat is gelukkig al veel gebeterd,’
als centraal thema. De Trojaanse oorlog
lacht ze. Met die woorden verdwijnt ze de
vormt de spil van een reeks conflicten
Antwerpse avond in. Z
die generaties lang doorwerken en tot steeds meer geweld leiden. Met deze grootschalige productie sluit Internationaal Theater Amsterdam aan bij eerdere breedop gezette stukken als Romeinse tragedies en Kings of War. De voorstelling is tevens een muzikale samenwerking met Bl!ndman en choreograaf Wim Vandekeybus. Hoofdrolspelers zijn Hans Kesting als Agamemnon, Chris Nietvelt als Klytaemnestra en Gijs Scholten van Aschat als Menelaos.
ITA Ensemble, Age of Rage. Regie: Ivo Van Hove. Op 7, 8, 9 en 10 oktober in De Singel in Antwerpen. ita.nl / desingel.be
LUISTERBUBBEL Bent u geïnteresseerd in het fenomeen podcast, maar nog niet bekeerd? Begin uw verkenningstocht dan niet in de applicatie PODNL oftewel podcastluisteren.nl. Dit platform beschrijft zichzelf als de plek met de ‘beste Nederlandstalige podcasts’ - het is op de eerste plaats de plek met de mééste podcasts, meer dan 2.500, naar eigen zeggen. Aan input geen gebrek, iedereen maakt tegenwoordig een eigen praatprogramma. Geen thema blijft onbesproken, van maagverkleining tot een rechtszaak tegen TikTok, van golfwedstrijden tot het dagelijks leven van ambulancepersoneel. PODNL is wél een fantastische plek om buiten je eigen luisterbubbel rond te struinen. Ik belandde bij een aflevering van House of New Female Leaders over ‘het belang van sisterhood’. Vier vrouwen (chairman, techondernemer, CEO, founder) praten over hoe je als vrouw succesvol bent en dat succes deelt met andere vrouwen. Terwijl sisterhood over solidariteit tussen vrouwen gaat, tussen onder nemende geesten dan toch, bekroop mij een gevoel van buitengesloten zijn. Een podcast zet het vergrootglas op woordkeuze en dictie; er is geen handgebaar of vriendelijke glimlach die meeweegt in het gevoel dat je ontwikkelt voor een spreker. En zo kwam het dat ik ondanks de interessante thema’s na de zoveelste aan elkaar geregen ‘elkaar supporten’, ‘tribes’, en ‘sisters’ afhaakte. Toevlucht en troost vond ik, zoals zo vaak, bij de grote zus van de podcast: het luisterboek. Mijn moeders strijd is de lange versie van het boekenweekessay dat Murat Isik in 2019 over zijn moeder schreef. Een fascinerend relaas over een vrouw die best wat sisterhood had kunnen gebruiken. CHRISTIANE GRONENBERG
Murat Isik, Mijn moeders strijd (2020).
Voorgelezen door Merel Polat. Ambo/Anthos
33
zout magazine 10/2021
‘Elke keer als het koud is en mijn tepels hard worden.'
‘Feng shit'
BRICK-A-BARA Zes jaar geleden beschreef Hannes Coudeneys in Ugly Belgian Houses de staat van de Belgische architectuur. In de opvolger is de houding van de auteur veranderd, constateert WIDO SMEETS. ‘Mijn kwaadheid is omgeslagen in liefde voor de chaos.’
‘Z
esduizend vijfhonderd architecten in ons land die zorgen
voor zesduizend vijfhonderd verschillende stijlen in datzelfde land: de fermette, de haciënda, de modernistische woning, de postmodernistische woning, de pastoriewoning.... Ik kan nog wel even doorgaan. En daarnaast de eigenaar die soms iets verbouwt, soms iets afbreekt en soms iets toevoegt. Dat zorgt voor huizen die vallen onder de ontzettend leuke term brick-a-baraque - uit de koker van architectuurjournalist Thijs Demeulemeester.’
34
zout magazine 10/2021
Net als het surrealisme zitten lelijke huizen in het Belgische DNA.
⏤
‘Verlaat het schip!'
Q UE
Ugly-Houses-accounts te vinden, al blijft
‘Praat met de muur, het huis luistert toch niet.'
de oorsprong onmiskenbaar Belgisch. Net als het surrealisme zitten lelijke huizen in het Belgische DNA, zegt Coudeys, ‘ze zijn
niet te twisten’ als het ware om. Hij maakt
de meme van ons land. Ze blijven zichzelf
de twist expliciet.
telkens opnieuw opvolgen.’
Om overzicht te houden heeft Coudeys de
Hannes Coudeneys (Torhout, 1982) is
lelijkheid gerubriceerd. Zo komt hij op het
architect noch architectuurkenner. Hij
fenomeen van de blinde muur, in België de
omschrijft zichzelf als ervaringsdeskundige.
wachtmuur: de buitenmuur die wacht op
Jarenlang fietste hij naar school langs zo’n
een buurhuis dat nooit komt. Soms wacht
typische Vlaamse Steenweg, van Torhout
zo’n muur wel dertig jaar op een buur, soms
Tien jaar geleden begon Hannes Coudeneys
naar Brugge en terug. Dan kun je er niet
krijgt de nieuwe buurman een vergunning
met de website Ugly Belgian Houses. Tot
omheen, België bestaat uit rijwoningen,
van een (half)vrijstaande woning en blijft de
zijn verrassing had het platform in korte
fermettes, parkings, doe-het-zelfzaken,
wachtmuur wachten tot het oneindige.
tijd cultstatus; vier jaar later was er het
matrassenwinkels, kerkhoven, haciënda’s,
gelijknamige boek waarin al die lelijkheid
piramides, allemaal naast elkaar.
werd gebundeld, in 2019 gevolgd door de
Eenmaal volwassen resulteerde die
Als, net als het surrealisme, lelijke huizen tot het Belgische DNA horen, kunnen we dat wellicht ook zeggen van de melige humor
wekelijkse tv-rubriek Hannes zegt sorry.
dagelijkse queeste niet alleen in de culthit
waarmee Coudeys over de materie schrijft.
De auteur belde daarin aan bij de lelijke
#uglybelgianhouses, maar ook in stapels
Of is die constatering een typisch staaltje
woningen die hij op zijn website had gezet.
haatmail. Een waardeloze nietsnut is hij, Mr.
Hollands DNA? Wat onder de streep resteert
En, het is kennelijk niet genoeg, is er ook
Asshole, en een xenofoob. ‘Wat geeft u het
is hoe dan ook een hilarisch boek, in beeld
nog het YouTube-kanaal Hannes vlogt.
recht om deze huizen lelijk te nomen?’ en
en tekst, waarin het genoeglijk toeven is. Z
De fysieke ontmoetingen met de bewoners van lelijke huizen deden zijn kwaadheid omslaan in liefde, zegt Coudeys in het net
‘Hou je bezig met andere huizen, maar niet met dat van ons.’ De update van het boek kwam vooral
verschenen boek More Ugly Belgian ‘liefde
voort uit het tv-programma. Coudeys kwam
voor de chaos die in ons kleine land heerst.’
ook eigenaren van lelijke huizen tegen die
Intussen is het begrip ‘lelijke huizen’
het niet erg vonden om op zijn site te staan
een wereldwijde categorie geworden.
met hun huis, en nu dus in het tweede boek.
Op het internet zijn tientallen afgeleide
Hij draaide het adagium ‘over smaak valt
Hannes Coudeneys, More Ugly Belgian Houses - Don’t Try This at Home. Uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts, 22,99 euro.
35
zout magazine 10/2021
36
Albrecht Dürer, Portret van Hiëronymus Holzschuher (1526)
zout magazine 10/2021
Albrecht Dürer in de Lage Landen Niets trok Albrecht Dürer (1471-1528) zozeer als het vreemde en onbekende. Hij reisde graag en veel, en maakte onderweg fabelachtige portretten. Al zou, zo concludeert CYRILLE OFFERMANS, zijn snelle Europese roem ondenkbaar zijn geweest zonder de uitvinding van de drukpers.
A
lbrecht Dürer zit
De schilderijen van Neuhuys en co zijn
de hele kunstgeschiedenis. Hij maakte het
omgeven door
pogingen glorieuze momenten uit de
met de als uiterst moeilijk bekendstaande
bewonderaars in
geschiedenis van Antwerpen romantiserend
zilverstift-techniek, elk streepje
een stilliggende
in herinnering te roepen, vermoedelijk
was definitief, correcties waren niet
roeiboot in de haven
omdat de weifelende Belgen halverwege
mogelijk. En kunsthistorisch van belang:
van Antwerpen,
de negentiende eeuw, op zoek naar een
zelfportretten waren voor 1500 sowieso nog
tekenboek en -stift
nationale identiteit, behoefte hadden aan
zeldzaam. Twee latere zelfportretten zouden Dürers
in de aanslag. Hij kijkt toevallig net even
een krachtige symboolfiguur. En daar
op, taxeert een vroom omhoogkijkende
was Dürer uitermate geschikt voor. Dat
roem voorgoed vestigen, het een uit 1498,
vrouw vlak voor hem. Hij is bezig aan een
mag blijken uit de grote tentoonstelling
toen hij zesentwintig was, het andere uit
portrettekening. Achter de poserende
Dürer was hier in het Suermondt-Ludwig-
1500. Beide tonen een zelfverzekerde,
vrouw tokkelt een man op een luit, achter
Museum in Aken, exact vijfhonderd jaar
knappe en modieus geklede jongeman met
de kunstenaar proberen een man, twee
na de beroemde reis van Dürer naar de
lang, tot op de schouders krullend haar. Het
vrouwen en een meisje over zijn schouder
Nederlanden.
laatste, zijn Selbstbildnis im Pelzrock, lijkt een
mee te kijken naar de vorderingen van het
In 1520 was Dürer bijna vijftig. Hij was de
provocatie. Het is een streng symmetrisch
zoon van een goudsmid uit Neurenberg,
schilderij, gemaakt met behulp van een
met zijn veertigduizend inwoners
spiegel. Het ontspannen, naar de kijker
Dit brave schilderij van de Vlaming
destijds een grote stad, knooppunt van
gerichte gelaat bevindt zich exact in het
Jan Antoon Neuhuys is van 1873, de
handelswegen die Noord- en Zuid-Europa
midden van het paneel – een pose die
bewonderde kunstenaar is dan al 350 jaar
met elkaar verbonden. Zijn vader kreeg
nagenoeg was voorbehouden aan Christus,
dood; we zijn getuige van diens wonder
genoeg opdrachten uit aristocratische
een gelijkenis die Dürer bewust nastreefde.
baarlijke wederopstanding. En Neuhuys is
kring om er goed van te kunnen leven,
Daarom is ook zijn kleding niet bepaald
niet de enige verkondiger van deze blijde
het lag voor de hand dat de zoon hem zou
alledaags. De kunstenaar draagt een mantel
boodschap, ook diverse schilderende tijd-
opvolgen.
van peperduur marterbont, die alleen
portret.
en landgenoten spelen voor evangelist.
Maar Albrecht wilde kunstenaar worden.
de stedelijke elite zich kon permitteren.
Nu eens zien we Dürer in gezelschap van
Dat hij bovenmatig getalenteerd was
Evenals zijn eigen haar is die mantel, in het
Erasmus, dan weer ‘voor het veelluik met de
bewees hij al op zijn dertiende, toen
bijzonder de bontkraag, buitengewoon
Aanbidding van het Lam Gods door Hubert en
hij zijn eerste zelfportret tekende, een
gedetailleerd en, aldus de tekst
Jan van Eyck’ – in terugblik bestaat er geen
fijnzinnig juweeltje, bovendien het eerste
rechtsboven, ‘in natuurgetrouwe kleuren’
twijfel aan zijn messiaanse imago.
zelfportret van een zo jeugdig iemand uit
geschilderd, haartje voor haartje, telkens
37
zout magazine 10/2021
Dürers genie wortelt, als dat van Leonardo, in een verbluffend waarnemingsvermogen.
⏤
nauwkeurig waarnam dat
door zijn opvolger, kleinzoon Karel
hij voor het eerst in al zijn
V, zou worden ingetrokken. Door in
onuitputtelijke schoonheid
oktober 1520 in Aken diens kroning bij
zichtbaar werd.
te wonen en contacten te leggen met
Over zijn reis naar de
weet hij dat financiële privilege voor de rest
we over een getuigenis
van zijn leven veilig te stellen.
uit de eerste hand, Dürer
een ander bruin, telkens anders belicht. Het verhaal gaat dat Giovanni Bellini, die hij
feestelijkheden en plichtplegingen door
bij. Het is een van de
haast permanent gewerkt moet hebben.
eerste en uitgebreidste
Van 109 tekeningen, met metaalstift, pen
documenten in zijn soort,
en houtskool, maakt hij expliciet melding;
logisch dus dat het ook
daarnaast maakte hij in het zogenaamde
de leidraad vormt voor de
zilverstiftschetsboek talrijke vluchtige
tentoonstelling in Aken.
afbeeldingen van gebouwen, interieurs,
Literair mag er niet veel
stads- en havengezichten, landschappen,
aan te genieten vallen, als
toevallige ontmoetingen, klederdrachten
nauwgezette registratie
en (veelal exotische) dieren die hij later
van zijn dagelijkse
mogelijk zou uitwerken. Bij elkaar getuigen ze van een ongekende
ontmoetingen is het een
honger naar werkelijkheid. Dürers genie
goudmijn. Het boekje
wortelt, als dat van Leonardo, in een
leest in grote delen als een
verbluffend waarnemingsvermogen. Eén
kasboek; vrijwel in elke zin
voorbeeld. Op een vroege ‘Hiëronymus’
is sprake van inkomsten
staat een leeuw, zijn vaste secondant,
en uitgaven. In zijn bagage
wiens suffe kop nog het meest lijkt op
bevond zich een grote
een vergrote kopie van de leptosome
hoeveelheid prenten,
woestijnheilige; maar als hij in Gent voor
waarmee hij zijn onkosten
het eerst echte leeuwen ziet, legt zijn
betaalde maar die hij
door een gretig oog geleide tekenstift ze
ook schonk, bijna altijd
meteen in een paar vlugge bewegingen met
strategisch, in de hoop op een wederdienst. Die boekhoudkundige obsessie verbaast
in Venetië ontmoette, zo onder de indruk
nogal. Dürer is een van de beroemdste
was van het schilderij dat hij de schilder
kunstenaars van zijn tijd, in Vlaanderen
vroeg met welk wonderpenseel hij deze
wordt hij overal als een vorst onthaald,
bedrieglijke levensechtheid bereikt had.
hij kan nergens komen of er wordt een
Waarna Dürer hem zijn hele pot penselen
erebanket voor hem aangericht waarbij
schonk en hem toevoegde dat hij het zelf
hij wordt overladen met geschenken.
met elk penseel kon.
Vorsten en rijke burgers staan in de rij
N
fotografische precisie vast. iets trekt hem zozeer als het vreemde en onbekende. In Brussel bewondert hij in het reusachtige Coudenbergpaleis (waarvan
nu alleen nog de ondergrondse resten bestaan) een tentoonstelling van exotische
voor een portret, een ereboog, een altaar,
voorwerpen uit het rijk van de Azteken
ze is wel typerend voor de haast goddelijke
een grafsteen, of wat dan ook; zijn druk
die nu door Karel V uit Spanje waren
status die Albrecht Dürer (1471-1528), in elk
bemande atelier in Neurenberg, waar zijn
meegebracht: ‘Und ich hab aber all mein
geval buiten Italië, als eerste kunstenaar
moeder en zijn vrouw verantwoordelijk zijn
lebtag nichts gesehen, das mein hercz also
bereikte. Of liever: die hij zichzelf toekende.
voor de bedrijfsvoering, kan de overvloed
erfreuet hat als diese ding.’ Hij toog naar
Jan van Eyck was nog een ambachtsman;
aan opdrachten niet aan – en toch lijkt hij
Zeeland omdat er bij Zierikzee een walvis
anders dan de muziek behoorde het
op elke stuiver te moeten beknibbelen.
zou zijn aangespoeld, maar die blijkt
De anekdote is mogelijk apocrief, maar
38
Het dagboek bewijst dat hij tussen alle
hield een reisdagboek
werkzaamheden en
Albrecht Dürer, Portret van een jongeman (1521)
vertrouwenspersonen van de jonge keizer
Nederlanden beschikken
schilderen, als ‘ars mechanica’, niet tot
Zijn onzekere financiële toestand moet,
bij aankomst in zee te zijn verdwenen,
de vrije kunsten. Met zijn Jezus-imitatie
naast nieuwsgierigheid naar de havenstad
waarna hij een pentekening maakt van
plaatste Dürer zich naast Christus, niet
Antwerpen en de in heel Europa begeerde
de monsterlijke kop van een walrus. Later
als concurrent, ook niet als ‘salvator
Vlaamse kunst, een belangrijk motief voor
tekende hij het fijnzinnige portret van de
mundi’, maar als diens evenknie in een
de reis zijn geweest. Kennelijk liep hij het
twintigjarige ‘Morin’ Katharina, de vroegst
ander specialisme. Ook hij was schepper
risico dat het hem door keizer Maxmiliaan
bekende beeltenis van een zwarte vrouw uit
van de wereld, iemand die de wereld zo
toegezegde jaargeld van honderd gulden
de (Europese) kunstgeschiedenis.
zout magazine 10/2021
Nauwelijks minder
goedgekeurde maar sterk anachronistische
experimenterende
afbeeldingen van de heremiet; deze
kunstenaar was de filosoof
afgestofte, historisch meer verantwoorde
van de vrije wil zich
versie dankt de kunstenaar overigens aan
bewust van de publicitaire
het intellectuele realisme van Erasmus,
mogelijkheden van de
met wie hij – aldus zijn reisverslag – in de
drukpers; zonder de grens
ontstaanstijd van het schilderij samen te
overschrijdende, relatief
gast was bij de Antwerpse humanist Pieter
massale verspreiding van
Gillis.
hun prenten en teksten
Albrecht Dürer, Katharina (1521), de eerste afbeedling van een zwarte vrouw in de Westerse kunstgeschiedenis.
aandoet dan dat van de eerdere, kerkelijk
dan de leergierige,
Originaliteit was een nieuw concept. En in
is beider snelle Europese
het kielzog van de renaissancistische hang
roem ondenkbaar. Maar het
naar originaliteit doet onvermijdelijk het
indrukwekkendste portret
eigendomsrecht en de schending daarvan,
van Erasmus, ook te zien
het plagiaat, zijn intrede in de (kunst)
in Aken, is toch niet dit
geschiedenis. Door zijn werk te voorzien
visitekaartje van Dürer, maar
van het monogram AD probeerde Dürer het
een miniatuurpaneeltje
te beschermen tegen plagiators, met matig
in olieverf (18 x14 cm) van
succes. In Venetië ontpopte Marcantonio
Hans Holbein de Jonge uit
Raimondi zich als pionier van het genre,
1532, waarop de zachte
hij kopieerde Dürers gravures simpelweg
gelaatstrekken van de humanist leesbaar
inclusief het monogram. De rechter stelde
Erasmus niet onvermeld blijven. In
zijn als een direct, fysionomisch pleidooi
de protesterende Duitser maar gedeeltelijk
september 1520, tijdens hun ontmoeting in
voor tolerantie en ontwapening.
in het gelijk: kopiëren zonder monogram
Van de vele portretten mogen die van
Brussel, had Dürer al een paar tekeningen
Dürers internationale faam betekende
was toegestaan. Vandaag de dag worden kopieën van
van hem gemaakt, maar tot diens ergernis
ook dat hij meer dan enige tijdgenoot
mondde geen daarvan uit in een volwaardig
werd nagebootst. Vooral van De heilige
fragmenten-Dürer niet minder commercieel
portret. Pas een jaar of zes later, en na
Hiëronymus in zijn studeervertrek,
uitgebuit dan flarden Van Gogh of
aandringen van derden, kreeg Erasmus
indertijd een populair thema, bestaan
Michelangelo. Via affiches, boekomslagen,
de kopergravure die zijn handelsmerk
talloze ‘kopieën’. Voor het origineel had
insignes en toeristische prullaria, en zelfs
zou worden: rechtopstaand achter zijn
Dürer een drieënnegentigjarige grijsaard
via bidprentjes en grafstenen, krijgt zijn
lessenaar, onverstoorbaar verdiept in zijn
gevraagd te poseren, een van de redenen
werk het eeuwige leven. Zijn schitterende
schrijfwerk.
waarom dit portret aanzienlijk authentieker
Biddende handen, die van hemzelf, getekend op Venetiaans blauw gegrondeerd papier (carta azzurra), staan hoog in de hitlijst aller tijden van gekopieerde werken. Een variant ervan treffen we aan op de grafsteen van meester-kopiist Andy Warhol, die daarmee zijn (ironische?) verlangen naar een plek op de Olympus van de grote Europese beeldende kunst tot in zijn laatste snik herhaalde. Z
Dürer was hier. Een reis wordt legende. Van 20/7 t/m 24/10 in het Suermondt Ludwig Museum in Aken. duerer2020.de Albrecht Dürer, Liggende hond (1520)
39
CIAP C-mine
2 2 0 2 . 1 0 . 6 1 21–
0 2 . 0 1 . 3 2
Min e de e n
n a ri
a M
Energiegebouw, C-mine, Genk
rien
t u a h n
e r e B
Tickets via c-mine.be
zout magazine 10/2021
Maestro Carlo Sargenti in actie
Om op geur te blijven, hang ik mijn neus in een
ongezouten
Ik ruik dus ik ben
E
en van de weinige doelen in mijn bestaan is om waar mogelijk weg te blijven van modes en trends – al mag ik er graag over lezen. Zo bleef ik laatst, terwijl ik een artikel las over de psychologie van de mode tijdens corona , kleven aan het woord zoomkleding. Ik leerde dat mensen hun beroep sinds de lockdown, en nog steeds, thuis uitoefenen. Achter een scherm. Ze doen dat, naar verluidt, in wisselend tenue. Terwijl ik me probeerde voor te stellen welk een waaier aan geuren bezit gaat nemen van zo’n thuiskantoor kreeg ik (de schikgodinnen zijn nooit ver bij me weg) een uitnodiging voor een workshop bij een parfumeur. Een paar dagen later zat ik tegenover maestro Carlo Sargenti, aan zijn met flesjes, pipetjes en geurstrookjes volgestouwde wortelnoten bureau. Samen zouden we een persoonlijke geur ontwikkelen, een geur die bij me paste als de haren op mijn hoofd. Hij begon met een kort hoorcollege over de piramidevormige opbouw van een geur. Beneden in de piramide heb je il base, daarboven bevindt zich il cuore, in de spits zit la testa. Basis, hart, hoofd. Klinkt logisch. Hij drapeerde er nog een verhaal met wat druppels psychologie, filosofie en alchemie omheen – nee, het is niet niks. Daarna kreeg ik tientallen geurtjes onder mijn neus. Met de piramide in mijn hoofd selecteerde ik eerst de basisgeuren, toen de geuren van het hart, toen die van het hoofd. Ik begreep er niet veel van, spannend was het wel. Vooraf wilde maestro Carlo nog weten of ik een favoriete geur had. Ik dacht aan mijn expedities door de tax free shop en vertelde over het blauwe flesje. Je houdt van legnosa, zei hij, van houtachtige geuren. Ik knikte, vertelde hoe ik ben opgegroeid tussen gezaagde, gevilde en geschilde bomen, tussen manshoge stapels gezaagd, gedroogd, gefineerd, geperst en geschuurd hout en alle geuren die daarbij horen. Dat geurgeheugen ging ik samen met maestro Carlo uitdiepen. Ik rook en ik rook en ik rook. Ik rook me wezenloos. Om een beetje op geur te blijven, hing ik tussendoor mijn neus in een kommetje koffiebonen. Er belandden zeventien parfums in mijn piramide. Naar een door maestro Carlo ontwikkelde formule druppelde ik ze met evenzovele pipetjes in een glaasje, waarna hij het magische mengsel aanvulde met alcohol en musk fissante – er moest per slot van rekening een lichaamseigen geur uitkomen. Daarna moest het goedje tot rust komen, in een donkere, koele ruimte. Daar zou zich in vier weken tijd mijn unieke profumo dell’anima, de geur van mijn ziel, ontwikkelen. Dat was vier weken geleden. Vandaag mag de strik eraf en de geur eruit. Laat het toevallig mijn verjaardag zijn. Dank u! WIDO SMEETS
kommetje koffiebonen.
⏤
41
zout magazine 10/2021
De voorkeur van... Mike Roelofs Blendr & Filtr PROVINCIAAL OF KOSMOPOLIET? _ ‘Een van mijn schaarse geloofsartike-
Er is altijd muziek in mijn hoofd
ter ergens te kunnen behoren.’
E
Schrijver Benno Barnard zwerft achter-
Bassekou Kouyate tot Radiohead. Als het
Coen Brothers komen visuals en muziek
waarts door zijn geschiedenis.
even kan op vinyl en liefst alles door elkaar.
prachtig samen. Ze kunnen zo’n sterke
len is dit: je moet een provinciaal zijn om het tot kosmopoliet te schoppen; je moet een ergens hebben om tot een gro-
r is veel muziek in het leven van
komt alles uit op een van mijn favoriete
Mike Roelofs. Van free jazz tot
pianostukken, het Adagio Assai van Maurice
de strijkkwartetten van Ravel en
Ravel.
Debussy, van de ngoni van de Malinees
Ook in O Brother Where Art Thou van de
sfeer neerzetten, en dan komt er altijd die
NAAR AFGHANISTAN? _ ‘Ik heb een
MUZIEK ‘Bill Evans is de Miles Davis
keer mijn moeder gebeld, zo van: “Wat
van de jazzpiano. Ik ben aan het
ben ik hier nou toch aan het doen. Ik
conservatorium opgeleid tot jazzpianist
BOEKEN ‘Ik ben niet opgegroeid met
moet naar Afghanistan, mensen red-
en pianistisch gezien is Evans een groot
lezen. Dat zal te maken hebben met het
den!” Ze zei dat iedereen een andere
voorbeeld. You Must Believe in Spring is mijn
stempel dyslexie. Mijn vrouw Noor, ooit
taak heeft in het leven, en dat schoon-
favoriet vanwege dat klassiek aandoende
stadsdichter van Venlo, deed me een aantal
heid van belang is.’
impressionistische geluid. Los van dat
klassiekers aan de hand. Zo ben ik weer een
Narges Mohammadi twijfelde over haar rol
de plaat muzikaal super interessant is
beetje begonnen met lezen en dat was een
als kunstenares.
en prachtig gespeeld – überhaupt een
openbaring. Neem Never Ending Story van
van de mooiste jazzpianotrio’s - roept de
Michael Ende, een kinderboek, zo mooi,
AAN HET SCHETSEN? _ ‘Mensen den-
combinatie van vrijheid, melancholie en
zo ontroerend. Ik lees graag over religie,
ken dat je de hele dag aan het schetsen
hoop herinneringen op en geeft me een
ethiek, geschiedenis. En zeker de Britse
bent. Dat dacht ik zelf vroeger ook,
heel speciaal gevoel.
wiskundige John Lennox, met name zijn
A Love Supreme van John Coltrane behoort
boek 2048, met een knipoog naar George
De rest van de dagen ben je bezig het
ook tot de ultieme platen, net als Don Juan’s
Orwell. Hij schrijft over de relatie tussen
ook voor elkaar te krijgen.’
Reckless Daughter van Joni Mitchell.
geloof en wetenschap. Is zelf een gelovige
maar je schetst vooral in het weekend.
De net aangetreden Rijksbouwmeester
Minder bekend is Kamau Daáood die ik
Francesco Veenstra over het bestaan als
voor het eerst bij North Sea Jazz hoorde en
architect.
zag; poëzie uit de zwarte wijken van Los
wetenschapper die graag debatteert met atheïsten. Dat spreekt me erg aan.’
Angeles, voorgedragen op muziek: ‘Give
BEELDENDE KUNST ‘Zo fijn om een
DE KUNSTENAAR ALS SOLITAIR GENIE? _ ‘Zijn werk heeft op een wer-
Art Blakeys drumsticks to a child without a
uurtje in een museum rond te lopen.
father…’ - ik hou het er gewoon niet droog
Ik hou vooral van impressionistische
kelijk essentiële manier het beeld veran-
bij.’
schilderkunst. Ik heb nooit echt iets gekocht, daar is geen geld voor. En liever
derd van de kunstenaar als solitair ge-
42
typische humor bij.’
nie, en daarmee ook van allerlei andere
FILM ‘Ik woon in een voormalig klooster
het echte werk dan een reproductie. Een
solitaire genieën.’
in Beuningen, bij Nijmegen, in een
schilderij dat me zeer raakt is Zomerweelde
Koen Kleijn over het belang van het on-
soort woongemeenschap met allerlei
van Jac van Looij. Het is van rond 1900 en
derzoek van de onlangs overleden Rem-
kunstenaars. En daar hebben we dus
hangt in het Rijksmuseum. Een tafereel
brandt-kenner Ernst van de Wetering
elke maand een filmavond met als enige
in dikke klodders, je ziet een eenzaam
criterium: het moet een goede film zijn,
huis in de avondzon met een felblauwe
GEEN VERSTAND? _ ‘Ik ken niemand
haha. Voor mij is dat meestal een trage
bloemenweide. Prachtig vanwege de
die het gesprek zo snel op een onder-
film. Al kijk ik met mijn zoon Vincent, 19 en
kleuren, de compositie. Een luikje waardoor
werp weet te brengen waar ik totaal
drummer, ook wel naar snel gemonteerde
je honderd jaar terug in de tijd kan kijken.
geen verstand van heb als Bram. Het
films.
Misschien is het dat wel; bekruipt me een
magische vierkant, de baan van Urba-
Ik zag laatst de Spaanse film Biutiful met
nus om de zon of het eerste parlement
Javier Bardem. Een levensverhaal met een
van de Vikingen op IJsland – ik noem
magisch realistische inslag. Best wel zwaar,
maar wat.’
maar ook heel mooi. Bardem speelt een
ARCHITECTUUR ‘Ik ben geen stadsmens,
Columnist Max Pam loopt schrijver/weten-
ongeneeslijk zieke sjacheraar die van het
al ben ik graag in de stad. Fijn als ik er weer
schapper Abram de Swaan tegen het lijf.
ene baantje in het andere rolt en die een
weg kan. Een gebouw is een schepping,
paranormale gave heeft. Aan het einde
door iemand bedacht. Dat kan heel mooi
nostalgisch gevoel omdat je zulke taferelen nog maar zelden ziet.’
zout magazine 10/2021
Boeken top 10
Pianist/componist Mike Roelofs (Tegelen, 1980) bracht eind 2019, net voor de pandemie, zijn laatste cd Anaphora Diary uit. Hij is een veelgevraagd gastmuzikant en toert in ensembles van verschillende samenstellingen over de wereld. Zowel voor zijn pianospel als voor zijn composities won hij prijzen.
zijn. Maar ik ga liever de natuur in. Een boom is voor mij ook een bewijs van een schepper. Ik houd van kleine beestjes, insecten, kevers, spinnen. Ik kan zomaar een paar dagen op zoek gaan naar een ringslang als ik zijn biotoop heb gevonden. Vorige week ben ik met mijn vrouw nog spinnen gaan zoeken om ze te fotograferen.’
THEATER ‘Elk jaar ga ik met Gerard van Maasakkers op tournee langs de theaters. Als we opkomen is het elke avond hetzelfde,
1 — Charlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (1) 2 — Lale Gül Ik ga leven (2) 3 — S tephen King Billy Summers (-) 4 — E sther Verhoef Nachtdienst (-) 5 — S usan Smit De heks van Limbricht (5) 6 — H erman Koch Een film met Sophia (-) 7 — R .C. Sherriff Twee weken weg (-) 8 — R aynor Winn Het zoutpad (-) 9 — M ichael Pye Antwerpen – de gloriejaren (-) 10 — R oxane van Iperen ’t Hooge nest (-)
alles is geregisseerd. Ik ben van het experiment, als het mijn tour was zou ik elke avond iets anders spelen, maar dat is natuurlijk een andere kick. En toch zijn er af en toe magische avonden. Het blijft lastig om er de vinger op te leggen. Natuurlijk, iedereen moet lekker in zijn vel zitten en het publiek speelt een grote rol. Gerard
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
van een gedenkplaat in de vloer van de Nieuwe Kerk in Amsterdam, voorzien van zijn motto ‘Ik schrijf omdat ik in iedere gedachte die ik vergeet verloren ga.’ Dan: Willem Frederik Hermans 1.9.1924 27.4.1995. Dan: Zlaap zacht, baaz, dat doe ik ook. (Katten kunnen de s niet zeggen, wel de z.) Zo kreeg Hermans ruim een kwart eeuw na zijn dood toch zijn zin: geen standbeeld, maar een gedenksteen. Het Hermans-jaar zal niet bedolven worden onder oude of nieuwe boeken van zijn naam, al is er een fotoboek met niet eerder gepubliceerde foto’s van de schrijver van generatiegenoot Ed van der Elsken, ook alweer dertig jaar dood, en zullen de laatste vier delen (21 t/m 24) van zijn Volledige werken verschijnen. Wel zijn er de nodige gimmicks, zoals elke dag een Hermans-citaat op neerlandistisiek.nl, een podcast-reeks over ‘de ware aard’ van WFH en komt er een speciale Hermans-lesmodule voor het middelbaar onderwijs. De gevolgen van die serie zijn interessant, omdat er naar verluidt weinig jongeren zijn die, behalve voor de verplichte boekenlijst, WFH nog lezen. En de ouderen dan? Op bovenstaande lijst is niets te merken van het W.F. Hermans jaar, al kan dat natuurlijk nog komen. Nog elf maanden te gaan. (WS)
voelt dat goed aan, hij is alert en enorm begaan met de mensen in de zaal. Als hij de wisselwerking tot stand brengt, kan het publiek ons optillen naar een ander niveau. Tijdens de pandemie hadden we een coronaconcert via zoom. Mooi dat het kon, maar je krijgt geen energie terug. Ik herinner me een monoloog van Henk van Ulsen in het Beauforthuis in Austerlitz. Hij citeerde teksten uit het Bijbelboek Prediker. Op de in dat boek bijeengebrachte uitspraken hebben we veel van onze huidige normen en waarden gebaseerd. Die religieuze thema’s resoneren met mij. Voor deze voorstelling was prachtige muziek voor een cellokwartet gecomponeerd. Ook hier weer de combinatie. Er is altijd muziek in mijn hoofd.’ EMILE HOLLMAN
v Zlaap zacht, baaz
The Missing Inks
H
onderd jaar geleden, om precies te zijn op 1 september, werd schrijver W.F. Hermans geboren. De Bezige Bij, zijn uitgever, heeft er meteen een W.F. Hermansjaar van gemaakt, we horen de meester instemmend grommen vanuit zijn eenpersoonshiernamaals. Helemaal tevreden zal hij zijn met het plaatsen themissinginks.com
43
het is niet niks
zout magazine 10/2021
44
paper & Marianne Berenhaut Poëtische sculpturen bij CIAP en C-mine Genk | 47
columns berichten uit de sector
VRIJGEVOCHTEN VROUWEN IN THORN | 48
VANAF PAGINA 49
cultuuragenda
VAN ABBEMUSEUM EINDHOVEN LEGT NIEUWE DWARSVERBANDEN | 46
TIMO DE RIJK OVER PROVINCIEPLAATSEN ALS DE LABORATORIA VAN DE MODERNE KUNST | 51 MUSEUMDIRECTEUR STIJN HUIJTS HEEFT EEN VOORSTEL VOOR DSM | 53 45
& paper 10/2021
“Dertien zalen tonen onverwachte combinaties – tussen heden en verleden, westers en nietwesters, twee- en driedimensionaal. Je ontdekt verschillende verhalen; van kolonialisme tot queer.” Steven ten Thije,
foto’s Joep Jacobs
hoofd collectie, in Muze Magazine
KUNST RUIKEN, VOELEN, HOREN EN ZIEN IN DWARSVERBANDEN Met 120 kunstwerken strekt de nieuwe collectiepresentatie Dwarsverbanden zich uit over alle vijf de verdiepingen van de collectievleugel van het Van Abbemuseum in Eindhoven. De tentoonstelling nodigt je uit kunst anders te ervaren: soms letterlijk door kunst te voelen, ruiken of horen. Soms metaforisch door verschillende, ook minder bekende stemmen het woord te geven.
Veelal inspirerend, soms confronterend, omspant Dwarsverbanden ruim een eeuw kunstgeschiedenis met als vroegste werk Hommage à Apollinaire van Marc Chagall uit 1913 en recent het wandtapijt This Means Tableau uit 2019 van Laure Prouvost.
Dwarsverbanden. Vanaf nu te zien in het Van Abbemuseum in Eindhoven. Boek vooraf online op vanabbemuseum.nl/tickets
46
TOONAANGEVENDE COLLECTIE Al vanaf de oprichting in 1936 stelt het Van Abbemuseum vragen over de samenhang tussen kunst en samenleving op een experimentele manier aan de orde. Veel van de ruim 3.000 kunstwerken in de museumcollectie zijn ontstaan aan de rafelranden van de maatschappij. Daar waar het schuurt en waar de urgentie ontstaat voor kunstenaars om te onderzoeken en te creëren.
ONVERWACHTE ONTMOETINGEN Grotendeels in chronologische volgorde tentoongesteld, en met veel aandacht voor het persoonlijke perspectief, vertellen de kunstwerken in Dwarsverbanden over onverwachte ontmoetingen, over verwante ideeën en idealen op verschillende plekken in de wereld, over diverse posities binnen dezelfde samenleving en over wat mensen verbindt. MULTIZINTUIGELIJK Met o.a. teksten in braille, geurinterpretaties, voeltekeningen en sound scapes, is Dwarsverbanden de eerste volledig multizintuiglijke collectiepresentatie van Nederland. Het verrijkt ieders kunstervaring en maakt de kunstwerken toegankelijk voor een grotere diversiteit aan bezoekers, waaronder rolstoelgebruikers en blinde- en dove bezoekers. VIJF GRATIS TOURS Vijf gratis multimediatours gidsen je door de omvangrijke tentoonstelling. De Introductie Tour en de Familie Tour bieden een eerste kennismaking voor jong en oud. Wil je meer verdieping? Kies dan voor De Lichamelijke Ontmoetingen Tour, De Liefdesbrieven Tour of De Breder Verhaal Tour.
& paper 10/2021
HIGHLIGHTS BIJ C-MINE IN GENK De zomer ligt achter ons. Een zomer waarin we massaal naar buiten trokken en de mogelijkheden van het immense C-mine plein verkenden. Deze herfst zoeken we de gezelligheid van de zalen weer op. Kunstenaars vullen het podium en gaan de intense, warme connectie met het publiek weer aan. Wees welkom bij één van deze highlights bij C-mine in Genk.
De Beren Gieren. foto Alexander Popelier
DE BEREN GIEREN Jazz | op 15 oktober De Beren Gieren worden beschouwd als één van de avontuurlijkste muziekgroepen in de Benelux. Verwacht je aan een meeslepende piano, forse rockachtige injecties, verstilling en dan weer een fikse climax. Ze brachten net hun nieuwe album Less is Endless uit, dat meteen lovende kritieken oogstte. De internationale muziekwereld ontvangt De Beren Gieren met open armen - en C-mine ook.
Les Ballets C de la B : Gardenia, 10 years later. foto Luk Monsaert
Werk van Marianne Berenhaut. foto Stef Renard
MARIANNE BERENHAUT: MINE DE RIEN Beeldende kunst | van 23 oktober t/m 16 januari C-mine en CIAP zijn verheugd de komende solotentoonstelling van Marianne Berenhaut (Brussel, 1934) aan te kondigen, die een selectief, intiem inzicht biedt in de rijke en veelzijdige praktijk van de kunstenaar. De tentoonstelling ontvouwt zich over verschillende ruimtes op de eerste verdieping van het Energiegebouw, waar de protagonisten van Berenhauts werk – haar sculpturen samengesteld uit dagelijkse voorwerpen – de unieke interieurs van deze voormalige mijnsite bewonen en animeren. ciap.be
LES BALLETS C DE LA B: GARDENIA, 10 YEARS LATER Dans | op 8 december Wie er tien jaar geleden in C-mine bij was, zal dit nog niet vergeten zijn. De voorstelling wordt tien jaar na datum terug opgevoerd, in een aantal grote theaters in Europa, en ook in Genk! Het denken en spreken over gender en transgender heeft de voorbije jaren enorm aan kracht gewonnen. De urgentie was dan ook groot om Gardenia te herwerken en het opnieuw te laten zien. Gardenia daalt af in de woelige levens van negen opmerkelijke mensen. Gardenia is geen fictie. Het is een uitzonderlijke getuigenis, een intiemste relaas over hoop en gekoesterde of verloren illusies. Zeven oudere personages die de schemerzone tussen man-en vrouw-zijn schijnbaar moeiteloos bewandelen. In contrast en harmonie met een ‘jonge kerel’ en een ‘echte vrouw’. Elk met een zoektocht. Elk met een intrigerend verhaal.
Volledige programma 2021-22 en tickets: c-mine.be
47
& paper 10/2021
‘Ik vind de vrijheid een groot voordeel. Wanneer men is getrouwd, is men genoodzaakt om onderworpen te zijn, want men heeft een meester gekozen. Het is aangenamer om zelf meester te zijn.’ Felicitas van
Merode, stiftdame in Thorn
Hoogadellijke vrouwen zwaaiden eeuwenlang de scepter in het ministaatje Thorn in Limburg. Hun verhaal is vergeten, maar vanaf 3 oktober zet het Limburgs Museum in Venlo deze machtige vrouwen weer vol in spotlights. Dan opent de expositie De vergeten prinsessen van Thorn, met bruiklenen uit meer dan vijftig internationale topmusea. Schilderij op doek in 1709 vervaardigd in opdracht van Anna Juliana Helena gravin van Manderscheid-Blankenheim (1665-1717). Stichting Abdijkerk Thorn. foto Paul Vrancken Peeters
‘IK VIND DE VRIJHEID EEN GROOT VOORDEEL’
De vergeten prinsessen van Thorn, van 3 oktober 2021 t/m 3 april 2022 in Limburgs Museum in Venlo. Kijk voor informatie, tijden, prijzen én tickets op limburgsmuseum.nl
48
Prinses Cunegonda (Gal.-Nr. 601) door Pietro Antonio Graf Rotari © Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden. foto Elke Estel/Hans-Peter Klut
EEN GOUDEN KOOI ‘Het witte stadje’ Thorn in huidige MiddenLimburg lag in de achttiende eeuw in het Duitse Rijk en vormde zelfs een ministaatje. In dit stift zwaaiden prinsessen en gravinnen eeuwenlang de scepter. De tentoonstelling volgt het leven van een aantal van deze prinsessen en geeft een unieke inkijk in het leven van de Europese adel in de achttiende eeuw. Een leven met een voor die tijd grote vrijheid en vol pracht en praal, maar ook een leven in een gouden kooi. Speciaal voor deze tentoonstelling is een topstuk uit de Abdijkerk in Thorn gerestaureerd. Het gaat om het manshoge schilderij van Anna Juliana. Het doek siert normaliter de kapittelzaal van de Abdijkerk. Het is in 1709 in opdracht van Anna Juliana gravin van Manderscheid-Blankenheim vervaardigd. Zij was op dat moment vorstin-abdis van Thorn en wilde met dit schilderij haar macht visualiseren. OVER HET SCHILDERIJ Aan de top van het paneel is een portret van Anna Juliana te zien, met daaronder haar gekroonde wapenschild. Daaronder staat het wapenschild van de dekanes. Links en rechts staan de wapenschilden van de prinsessen en gravinnen die stiftdame zijn in Thorn. Onder een afbeelding van Thorn volgen de wapenschilden van de zes kanunniken: drie ridders, twee priesters en één graaf die tevens bisschop van Roermond is. De boodschap is duidelijk: in het stift Thorn zijn vrouwen de baas en spelen mannen een ondergeschikte rol, zelfs als ze bisschop zijn.
& paper 10/2021 ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw)projecten van IBA Parkstad wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. In Discovery Museum. discoverymuseum.nl MAASTRICHT > Macht, wellust en zink. Het industriële landschap en de mythe van Moresnet. Van 4 september t/m 12 december in Bureau Europa. bureau-europa.nl
Beeldende kunst
wereldwijd. Van 9 oktober t/m 14 november in Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl
Design Museum Den Bosch toont een expositie van Lucio Fontana. Hier: Ambiente spaziale con neon, 1967/2017, installatie in de Pirelli HangarBicocca, Milan, 2017. Oorspronkelijk gerealiseerd voor Stedelijk Museum, Amsterdam, 1967. foto Agostino Osio © Fondazione Lucio Fontana, Milano, SIAE/ PICTORIGHT 2021
Architectuur, design&mode ANTWERPEN > E/MOTION. Mode in transitie. Over de politieke en psychologische omwentelingen van de voorbije drie decennia en de impact die ze hadden op mode. Van 4 september t/m 21 januari in het ModeMuseum. momu.be DEN BOSCH > GOTH - Designing Darkness. Verkenning van de subcultuur goth: dramatische verbeeldingen, onheilspellend design en zwartgallige kunst. Van 16 oktober t/m 18 april. De verovering van de ruimte. Keramiek, schilderijen, lichtobjecten en interieurs van
HEERLEN > In Search of Sharawadgi. Ideeën en dromen van tuinontwerper Piet Oudolf en LOLA Landscape Architects. Van 9 juni t/m 17 oktober. The end of sitting - art x workspace. Interface van gezondheids- en sociale diensten, werk, design, architectuur en beeldende kunst. T/m 13 december in Schunck. schunck.nl KERKRADE > Showroom Limburg. Eigentijdse, innovatieve
AKEN > Dürer war hier. Eine Reise wird Legende. Rond negentig meesterwerken van Albrecht Dürer die 500 jaar geleden Aken bezocht. T/m 24 oktober. Bürgerliche Kunstkammer. Collecties van Akense burgers. Doorlopend in Suermondt-Ludwig-Museum. suermondt-ludwig-museum.de ANTWERPEN > Rechts, averechts. Marianne Berenhaut (Brussel, 1934) maakt poëtische sculpturen, samengesteld met ‘achter gebleven’ voorwerpen. Van 11 september t/m 9 januari. Een non-u-mentale geschiedenis van het M HKA. Het museum kijkt terug op zijn voorganger, het Internationaal Cultureel Centrum.
Van 11 september t/m 9 januari. Eurazië. Groepstentoonstelling over het continent dat driekwart van de wereldbevolking herbergt. Van 8 oktober t/m 21 februari in M HKA. muhka.be > Dingen. Beeldend kunstenaars Guy Rombouts en Benjamin Verdonck herschikken 10.000 dingen van filosoof Jaap Kruithof. Tot het najaar 2022 in MAS. mas.be BERG AAN DE MAAS > Tuinkamer. Beelden van Marti de Greef, Jan Goossen, Jeroen Meijs e.v.a. T/m 21 november. Perfect abstract. Expositie met Ien Lucas, Linda Arts en Ditty Ketting. Van 3 oktober t/m 21 november in Galerie JoLi. galeriejoli.nl BREDA > Solo 30. Werk van Jean Bernard Koeman. Van 5 september t/m 17 oktober in Club Solo. clubsolo.nl > You Know I Am Not There. Danielle Lemaire ontdekt in haar tekeningen de schoonheid, mystiek en melancholie in de wereld van Nick Drake. T/m 7 november. Evenwicht in cortenstaal. Abstracte sculpturen van Helen Vergouwen op de binnenplaats van het museum. T/m 31 december in Stedelijk Museum. stedelijkmuseumbreda.nl DEN BOSCH > Form Follows Fiction. Expositie van Kuang-Yi Ku. Van 8 oktober t/m 14 november. RE_NATURE. Kunstenfestival. Van 8 t/m 31 oktober in Willem Twee Kunstruimte. willem-twee.nl
Lucio Fontana (1899-1968). Van 3 oktober t/m 23 januari. Radical Austria - Everyting is Architecture. Grensverleggende en maatschappijkritische werken van de Oostenrijkse avant-garde uit de jaren ‘60 en ‘70. Van 21 april t/m 3 oktober in Design Museum. designmuseum.nl EINDHOVEN > Expo Dutch Design Week: Isola Design District (Milaan). Design gericht op innovatie, duurzaamheid, vakmanschap en nieuwe materialen. Van 15 t/m 24 oktober in Pennings Foundation. penningsfoundation.com > Geo-Design: Budget Airlines. Goedkope vliegmaatschappijen en de effecten daarvan op mens, milieu, politiek en sociaal klimaat
In de expositie van Jean Bernard Koeman in Club Solo in Breda.
49
& paper 10/2021 EINDHOVEN > 1525. Honderdtweeënvijftig kunstwerken, zes films en tweeënvijftig prints van Victor Sonna. T/m 9 januari. Dwarsverbanden. Nieuwe collectiepresentatie die alle zintuigen prikkelt. Van 18 september t/m 1 juli 2024 in Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl EUPEN > Elastikommunikation. Retrospectieve van Francis Feidler, voormalig directeur van IKOB. Van 4 september t/m 28 november. De kunstenaar is aanwezig op 2 en 3 oktober. In IKOB. naarhetmuseum.eu GENK > Mine de rien. Overzicht van het werk van Marianne Berenhaut (Brussel, 1934). Van 23 oktober t/m 16 januari in C-mine. c-mine.be > LABIOMISTA. Een evoluerende kunstenplek van Koen Vanmechelen over de mix van het
leven. Open t/m 7 november bij Labiomista. labiomista.be
T/m 3 oktober in de Cacaofabriek. cacaofabriek.nl
> Zomertijd. Landschapsschilderijen uit het 19e-eeuwse station d’artistes Genck in dialoog met zomers werk van hedendaagse kunstenaars. T/m 3 oktober in Emile van Dorenmuseum. emilevandorenmuseum.be
> Ongewoon alledaags. Expositie ingericht door Fotograaf des Vaderlands Jan Dirk van der Burg. T/m 13 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl
HEERLEN > David Bade Meets - Pink Peril Roller Derby. Bade duikt in de wereld van een zestal bijzondere groepen en clubs in Heerlen. T/m 31 december. Theofanie - Up and Out. De mural van Gijs Frieling toont een wonderlijk landschap van planten, mensen en objecten. T/m 21 november. U bevindt zich hier. Geschiedenis van het Glaspalais. T/m 30 december in Schunck. schunck.nl HELMOND > Fresh Cacao. Groepsexpositie van een nieuwe lichting kunstenaars.
LEUDAL > Position IV. Werk van Reggie Voigtländer. Van 5 september t/m 28 november permanent te bezichtigen in de Missiekapel te Heythuysen/ missiekapel.nl MAASMECHELEN > Image Waste. Kunstenares Nancy Slangen maakt collages op groot formaat, vaak als verwijzingen naar verstilde herinneringen. Van 26 september t/m 12 november in het cultuurcentrum. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > Engelenkeel. Soloexpositie Berlinde De Bruyckere. T/m 3 oktober. That’s Where
2 T/M 31 OKTOBER
agendatip
Je weet het maar nooit bij Godelieve Geurts
The Beauty Is. Eerste grote retrospectief van de Amerikaanse kunstenares Margaret Kilgallen. T/m 7 november. Huid. Expositie speciaal voor kinderen (8-12 jaar). T/m 23 januari in Bonnefantenmuseum. bonnefanten.nl > Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique. centreceramique.nl MONTFORT > Six Japanese Gardens. Project serie en recente schilderijen van Marcel van Hoef. Van 27 september t/m 7 november in Art Gallery Rozendaal. artgalleryrozendaal.com NOORBEEK > Verknipt. Werk van Bert Lemmens, Hans Keuls, Wim Steins, Wim Mestriner, Rob Courtens, Gerrie Severens e.a. T/m 31 oktober in Beeldentuin Galerie Mestriner. beeldentuingaleriemestriner.nl
De tegendraadse sculpturen van Godelieve Geurts doen onverwachte dingen met mensen. Haar beelden in ijzer, glas, beton en epoxy presenteren zich zonder omhaal. Maar hoe eenduidig zijn ze? Zie je écht alleen maar een vissend engeltje zonder vleugels? Is de tafel met de rare poten niet ook een vijver met tropische vissen? Doet het kind met een zonnebloem op de rug je aan je jeugd denken? Je weet het maar nooit bij Geurts. In ECI Cultuurfabriek in Roermond toont de beeldhouwer nieuw werk. Godelieve Geurts, van 2 t/m 31 oktober in ECI Cultuurfabriek, Roermond. Ma-vr 9.00 – 20.00 uur, za&zo 10.30 – 17.00 uur. Gratis toegankelijk. ecicultuurfabriek.nl
50
WEERT > Voorbij de werkelijkheid. Lezing door Jeroen de Wit over het kunstbegrip in Geheel de hemel van Yvonne Schroeten. Op 3 oktober in het atelier van de kunstenares, Noordkade 48a. kunstprojectspiegelbeelden.nl
Fotografie &film
ROERMOND > Goedelieve Geurts. De beeldhouwer presenteert recent werk. Van 2 t/m 31 oktober in ECI Cultuurfabriek. ecicultuurfabriek.nl
ANTWERPEN > Re-collect. Collectiepresentatie van de aankopen van de afgelopen tien jaar. Van 7 mei t/m 7 november. Aurélie Geurts. Twee persoonlijke reeksen van de fotografe. Van 10 september t/m 7 november. Masculinities. Groepstentoonstelling met films en fotografie over mannelijkheid. Van 22 oktober t/m 13 maart in het Fotomuseum. fomu.be
TEGELEN > Liefde, lijden, lust. Passie in de keramiekkunst. Van 24 september t/m 16 januari in de Tiendschuur. tiendschuur.net
> Horse. Een fotografieproject van Heleen Peeters die zich in de paarden(vlees)cultuur wereldwijd verdiept. T/m 27 februari in MAS. mas.be
TILBURG > Stations. 11e editie Lustwarande: internationale sculptuurexpositie in sterrenbos De Oude Warande. T/m 3 oktober in Park De Oude Warande. lustwarande.org
> Oogen die kijken. Foto’s van schrijver Stijn Streuvels, die het alledaagse niet alleen in verhalen en romans maar ook met de camera observeerde. Van 2 oktober t/m 31 december in Letterenhuis. letterenhuis.be
> Van hier & verder. Veel belovende kunstenaars uit Noord-Brabant. Van 16 september t/m 14 november in Kunstloc. kunstlocbrabant.nl
Werk van Godelieve Geurts, 2021. IJzer, 108 cm hoog, omtrek ongeveer 7 meter. foto Hennie Retera
VELDHOVEN > Flowerpower. Expositie tgv het honderdjarige bestaan van Veldhoven met bijdragen van diverse kunstenaars. Van 19 september t/m 31 oktober in De Kunstpraktijk. dekunstpraktijk.nl
TURNHOUT > Rainbow Woman. Sculpturen van de Nederlandse kunstenares Femmy Otten. T/m 7 november in de Warande. warande.be VALKENSWAARD > Het beeld spreekt. Art Nouveau in de Nederlandse affichekunst. T/m 31 oktober in Steendrukmuseum. steendrukmuseum.nl
BREDA > Sacha! Vijftig jaar mode fotografie van Sacha van Dorssen. T/m 5 december in Stedelijk Museum Breda. stedelijkmuseumbreda.nl DÜREN > Album. Portraits 1989-. Fotografie van Albrecht Fuchs. Van 29 augustus t/m 21 november in Leopold Hoesch Museum Düren. naarhetmuseum.eu EINDHOVEN > Expositie Migratie: Piet den Blanken en Stijn Peeters. 25 jaar vluchtelingenproblematiek van Europa. Van 4 september
& paper 10/2021 TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.
column
HUO in de grote wereld Foto uit het archief van Stijn Streuvels, te zien in Letterenhuis Antwerpen.
t/m 9 oktober. Workshop Verhalende fotografie met Forum Beeldtaal. In twee dagen leer je met beeld een verhaal te vertellen. Op 6 en 20 november. Strijders. Presentatie van Marja Vink over migrantenvrouwen en de agressors (borduurwerk) geïnspireerd op krantenfoto’s. T/m 9 oktober. The Migrant. Lezing door Anaïs López over migranten via de metafoor van een vogel op de vlucht. Op 1 oktober om 20.00 uur. Expo Collectief Salvo: Nothing. Click. Everything. Fotofictie als de mogelijkheid van waarheid. Van 30 oktober t/m 27 november bij Pennings Foundation. penningsfoundation.com HEERLEN
MAASTRICHT > Identities. 22 videoportretten van Rick Alberigs & Eric Meyer op het snijvlak van documentaire en autonome kunst. T/m 10 oktober. World Press Photo 21. Overzicht van de beste foto’s van 2020: 150 foto’s door 45 fotografen. Van 5 oktober t/m 6 november in Centre Céramique. centreceramique.nl VENRAY > Voor Jong en Oud: Krista Smulders en Michiel Ubels. Een pikante film voor volwassenen en een schattige expositie voor kinderen. T/m 31 oktober in Odapark. odapark.nl
Osborne aan de piano. Op 7 oktober om 20.00 uur en op 9 oktober om 15.00 uur. Mahler 5 met Elim Chan. Een symfonie van Mahler met een haast mythische status en een vioolconcert van Britten. Op 22 oktober om 20.00 uur in de Koningin Elisabethzaal. antwerpsymphonyorchestra.be > Middagconcerten. Concerten op vrijdagmiddagen, deze maand o.a. met Trio Fenix en gitarist Jan Depreter. Telkens om 12.00 uur. Aus dem Verborgenen. Het Duitse ensemble PER-SONAT presenteert muziek van cisterciënzerzusters. Op 29 oktober om 20.00 uur bij Amuz. amuz.be
Dans, muziek &toneel ANTWERPEN > Bruckner 2 met Philippe Herreweghe. De intrigerende ‘Pausen-Symphonie’ met Steven
BEEK > Čiurlionis leven en werk. Vertelconcert over het leven van de Litouwse schilder/ componist Čiurlionis, door diens achterkleinzoon Rokas Zubovas. Op 22 oktober om 20.00 uur. Inferno d’Amore. Vertelconcert met sopraan Daphne Ramakers,
> Cinekid Festival. ’s Werelds grootste film- en mediafestival voor kinderen strijkt in de herfstvakantie neer in Filmhuis De Spiegel. Van 23 t/m 31 oktober in Filmhuis De Spiegel. filmhuisdespiegel.nl/cinekid HELMOND > Gathered Leaves. Fotoseries van Alec Soth die het Amerikaanse leven verslaat, bij voorkeur op het platteland, ver van de metropolen. Van 12 oktober t/m 13 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl
Fotografie uit serie Ameriguns van Gabriele Galimberti voor National Geographic, te zien in Centre Céramique in Maastricht.
H
ans Ulrich Obrist is een wereldberoemde Zwitserse tentoonstellingsmaker en auteur op het gebied van hedendaagse kunst. Hij is al jarenlang directeur van de toonaangevende Serpentine Galleries in Londen, en reisde daarnaast als gastcurator intensief de wereld over. Van zijn hand las ik onlangs het uiterst leesbare A Brief History of Curating. Het is heus geen schande nog nooit van deze Obrist te hebben gehoord, maar in het culturele wereldje is hij dermate bekend dat het voldoende is om hem, vaak liefkozend, met zijn initialen aan te duiden. Niet alles dat HUO schreef is zo leesbaar als dit boek, en zoals wel vaker levert hij hier net iets anders dan de titel suggereert. Het boek is een bundel met interviews met belangrijke naoorlogse tentoonstellingsmakers in de moderne kunst, vraaggesprekken waarvan sommige al werden gemaakt in HUO’s studententijd. Terwijl zijn leeftijdsgenoten met de trein naar Benidorm of Sitges reisden, gebruikte HUO zijn Interrail-harakaart om zijn artistieke helden te vragen naar de manier waarop ze in het tentoonstellingsvak waren beland. Zonder nationalist te zijn is het leuk om te lezen dat veel internationale super-curatoren als Pontus Hultén en Harald Szeemann, de directeur van het Amsterdamse Stedelijk Museum, Wil Sandberg, als een onmisbare inspirator beschouwden. En ook is een prominente plaats ingeruimd voor een interessant interview met de bevlogen Van Abbe-directeur Jean Leering. Maar lezend in dit boek valt nog iets anders op. Al die geïnterviewde grootheden blijken hun bijdrage aan de glorietijd van de moderne kunst in de jaren zestig en zeventig vaak op de meest onverwachte plaatsen te hebben geleverd. Wereldreiziger HUO neemt ons in gedachten mee terug naar het Städtisches Museum van Cladders in Mönchengladbach, naar de Kunsthalle Bern van Szeemann, naar Basel, Eindhoven en Stockholm. Noem mij onoplettend, maar het was voor mij verrassend om te beseffen dat niet in Parijs, Tokyo en New York, maar juist in provincieplaatsen de laboratoria van de moderne kunst hebben gestaan. Dat onder de juiste condities, soms in een stil museum, op een plek zonder verwachtingen, met een welwillende wethouder of een verlichte sponsor, onder aanvoering van enkele gedreven mensen, de spannendste dingen mogelijk zijn. En laat ik er niet omheen draaien; ik vond dat een enorm inspirerende constatering. TIMO DE RIJK
51
& paper 10/2021
10 jaar Internationaal Festival Vocallis
ALLES DRAAIT OM DE LIEFDE!
Lucie van Ree zingt samen met Janine Kitzen bij een concert met de Koninklijke Harmonie van Thorn. foto Adelaide Ouwekerk
Voor het tiende achtereenvolgende jaar biedt Internationaal Festival Vocallis een gevarieerd en uitgebreid aanbod aan concerten en activiteiten rondom de stem, gezongen dan wel gesproken. In 2011 begonnen als kleinschalig klassiek liedfestival in het ZuidLimburgse Vaals is het festival uitgegroeid tot een internationaal evenement van allure dat ruim twee weken duurt.
Internationaal Festival Vocallis, van 22 oktober t/m 7 november in tal van Limburgse plaatsen én internationaal in de Euregio. Voor meer informatie over het programma: festivalvocallis.nl
52
De Litouwse schilder-componist Mikalojus Konstantinas Čiurlionis staat centraal bij deze festivaleditie.
Tenor Peter Gijsbertsen en gitarist Stefan Gerritsen spelen op 24 oktober in Kasteeltje Puth in Voerendaal. foto Jos Göritzer
THEMA LIEFDE Ieder jaar heeft het festival een speciaal thema. Dit jaar is het thema ‘Liefde’. Gert Geluk, artistiek directeur: ‘Denk daarbij aan liefde in de meest ruime zin van het woord, bijvoorbeeld de liefde voor ouders, voor vrienden, liefde voor de natuur, liefde voor Maria en liefdesherinneringen. Liefde verbindt, verblindt, bemoedigt, ontmoedigt, verklaart en is soms bedaard. Al deze facetten van liefde komen aan bod in de 10e editie van het festival, tijdens dertig concerten, van klassiek tot jazz en van cabaret tot singer-songwriter. Alle optredens vinden - zoals gebruikelijk bij Vocallis - plaats op tal van bijzondere locaties en historische plekken, in musea, kleine theatertjes en gerestaureerde kerkjes. U hoort dit jaar werk van meer dan vijftig componisten, uitgevoerd door bijna honderd musici.’ Verwondering, ontmoeting, intimiteit en interactie. Het zijn de kernwoorden van Vocallis waarmee het festival onderstreept dat het een grote sociaal-maatschappelijke rol vervult. Concerten voor ouderen in zorginstellingen, maar ook tal van concerten en activiteiten voor de allerjongsten.
MUSICI Een greep uit de musici die dit jaar voor u optreden: Ernst de Corte, Enrico Delamboye, Janine Kitzen, Emma Kok, Ylka Kolken, Koninklijke Harmonie van Thorn, Beppie Kraft, Bernard Loonen, Bart Oostindie, Maki Miyashita, Oihana Puga, Hanna Shybayeva, Lisanne Soeterbroek, Raoul Steffani en Rokas Zubovas. ČIURLIONIS WEEKEND Tijdens het eerste Vocallis weekend staat het leven en werk van de in 1911 overleden Litouwse schildercomponist Mikalojus Konstantinas Čiurlionis centraal. In Nederland kent vrijwel niemand hem, maar in zijn eigen land is hij een nationale held. Speciaal voor Vocallis komt de achterkleinzoon van Čiurlionis naar Limburg om te vertellen over het werk van zijn overgrootvader. We gaan niet alleen tijdens meerdere concerten luisteren naar het werk van Čiurlionis, we gaan ook kijken naar een film over zijn leven. Dit alles tijdens het eerste weekend van Vocallis.
& paper 10/2021 STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTENMUSEUM MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.
foto Robin de Puy
column
Teamgeest Uit de voorstelling Een lied voor de maan van Opera Zuid. foto Kim Krijnen
tenor Pascal Pittie en Enrico Delamboye op piano. Op 23 oktober om 20.00 uur in Asta Theater. festivalvocallis.nl
van Ree en sopraan Janine Kitzen i.s.m. WMC. Op 24 oktober om 14.30 uur in Parkstad Limburg Theaters. festivalvocallis.nl
BREDA > PLAN kickstart. Presentaties van afstudeerders van de richtingen regie, performance, dans en circus. Op 20 & 21 oktober. plan-brabant.nl
MAASMECHELEN > Iemand moet het doen. Waar gebeurd verhaal over een grote kunstroof voor het goede doel. Ethisch of niet? Door Lazarus & Robbin Rooze. Op 14 oktober om 20.15 uur. Kim Karssen & Hendrik Kegels spelen Kier. Of hoe de deur op een kier de hele wereld kan binnenhalen. Grappig jeugdtheater vanaf 4 jaar. Op 23 oktober om 15.00 uur in CC Maasmechelen. ccmaasmechelen.be
EINDHOVEN > Vrijdag. Voorstelling gebaseerd op de toneeltekst van Hugo Claus, in een regie van Michel Sluysmans. Op 21 oktober in het Parktheater. toneelgroepmaastricht.nl > PLAN kickstart. Presentaties van afstudeerders van de richtingen regie, performance, dans en circus. Op 16 & 17 oktober. plan-brabant.nl HEERLEN > EVE, Storm is Coming. Rock opera over liefde en verlies en de eindeloze menselijke drang naar welvaart. Op 8 oktober om 20.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. schunck.nl
> Brodsky Quartet. Twee concertavonden met Bach, Britten en Schubert gespeeld door één van de beste strijkkwartetten van deze tijd. Op 7 en 8 oktober in de Sint-Pieterskerk Leut. ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > De Corte & Consorten. De allermooiste liedjes van Jules de
Corte. Op 27 oktober om 19.30 uur in Boekhandel Dominicanen. festivalvocallis.nl > Broken Winged Bird. Confronterende en grillige voorstelling over de zwarte Amerikaanse soldaat Timothy Hood en zijn vrouw Michelle. Van 15 t/m 24 oktober in de Bordenhal. toneelgroepmaastricht.nl > Een lied voor de maan. Kindervoorstelling (6+) door Opera Zuid ism De Nationale Opera. Van 3 t/m 5 november in Studio Malpertuis. operazuid.nl > Vrijdag. Voorstelling gebaseerd op de toneeltekst van Hugo Claus, in een regie van Michel Sluysmans. Op 9 & 10 oktober in Theater a/h Vrijthof. toneelgroepmaastricht.nl OSS > Vrijdag. Voorstelling gebaseerd op de toneeltekst van Hugo Claus, in een regie van Michel Sluysmans. Op 20 oktober in De Lievekamp. toneelgroepmaastricht.nl
> Groot geworden door Klein te blijven. Met Beppie Kraft en de winnares van The Voice Kids Emma Kok. Op 26 oktober om 20.00 uur in Parkstad Limburg Theaters. festivalvocallis.nl KERKRADE > Een lied voor de maan. Kindervoorstelling (6+) door Opera Zuid ism De Nationale Opera. Op 29 oktober in Parkstad Limburg Theaters. operazuid.nl > Amor Y Musica. Koninklijke Harmonie van Thorn o.l.v. dirigent Jan Cober, mezzosopraan Lucie
C
hemieconcern DSM kondigde afgelopen zomer aan dat het hoofdkantoor naar Maastricht gaat verhuizen en dus liepen de emoties in Heerlen hoog op. Als Heerlenaar heb ik me altijd verbaasd over de mate waarin competitieve sentimenten de verhoudingen tussen Maastricht en Heerlen beheersen. Persoonlijk heb ik dat ervaren toen ik negen jaar geleden de overstap maakte van Schunck in Heerlen naar het Bonnefanten in Maastricht. Uit sommige reacties concludeerde ik dat men het zag als ‘overlopen naar Maastricht’, terwijl ik feitelijk alleen een gemeentelijke culturele instelling verruilde voor een provinciale. Ik bleef met mijn gezin in Heerlen wonen. In mijn beleving was en is Schunck niet alleen van betekenis voor de lokale samenleving, maar strekt de impact ervan zich uit tot de gehele Stedelijke Cultuurregio Zuid, zoals dat ook geldt voor het Bonnefanten, zij het op een ander niveau. Het voelde voor mij dan ook veeleer alsof ik van het middenveld verhuisde naar een spitspositie binnen hetzelfde team. Zo kunnen we wat mij betreft ook kijken naar de verhuizing van het hoofdkantoor van DSM naar Maastricht. We hebben met zijn allen belang bij een sterke Stedelijke Cultuurregio Zuid en dan maakt het mij niet uit of zo’n invloedrijke multinational in Maastricht, Heerlen of in Sittard is gevestigd, zolang de impact ervan maar ten goede komt van de ‘brede welvaart’ in het hele gebied. Wat mij meer zorgen baart is het feit dat DSM vorig jaar aangaf de sponsoractiviteiten op het gebied van kunst en cultuur te willen gaan afbouwen, terwijl het concept van brede welvaart nu juist vraagt om brede investeringen in onze regio: economisch, ecologisch én sociaalmaatschappelijk, inclusief kunst en cultuur. Gelet op de gigantische winsten die het concern boekt zou ik zeggen: stort jaarlijks een half miljoen in een nieuw DSM-cultuurfonds, waar makers en instellingen in de regio een beroep op kunnen doen voor de realisatie van (inter)nationale topproducties. Bijkomend voordeel is dat we de aanwezigheid van het mondiale hoofdkantoor van DSM in onze regio niet meer hoeven te legitimeren als de inlossing van een ‘ereschuld’, aangezien met zo’n topcultureel klimaat die aanwezigheid een vanzelfsprekendheid zal zijn. STIJN HUIJTS
Asko | Schönberg speelt op 12 oktober in Het Cenakel in Tilburg. foto Milagro Elstak
53
& paper 10/2021 TILBURG > Asko | Schönberg. Muzikale reis langs György Ligeti, Samuel Adams, Robert Zuidams e.a. Op 12 oktober. Arthema. Een breed palet aan muziek van het kwartet dat eerder onderdeel was van het huisensemble van De Link. Op 26 oktober in Het Cenakel. delink.nl > PLAN kickstart. Presentaties van afstudeerders van de richtingen regie, performance, dans en circus. Op 22 & 30 oktober. plan-brabant.nl TURNHOUT > Fase, Four Movements to the Music of Steve Reich. Dansvoorstelling van Anne Teresa De Keersmaeker / Rosas. Op 5 oktober om 20.00 uur. Lucy. Dez Mona & B.O.X. presenteren een wereldlijk oratorium voor stem en een hybride orchestratie tussen pop en barok. Op 15 oktober om 20.00 uur. Bram de Looze. Concert van een van de meest vooraanstaande Belgische jazzmuzikanten. Op 8 oktober om 20.00 uur. Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones. Dansvoorstelling van
VANAF 15 OKTOBER
choreograaf Jan Martens waarin hij de veelstemmigheid van danstalen wil laten zien. Op 27 oktober in de Warande. warande.be VENRAY > EVE, Storm is Coming. Rock opera over liefde en verlies en de eindeloze menselijke drang naar welvaart. Op 10 oktober in de schouwburg. schunck.nl
Diversen HEERLEN > Festival VIA BELGICA. Festival met Romeinse workshops en spellen voor de kinderen, ambachten en activiteiten, en voor alle lekkerbekken genoeg te eten en te drinken. Op 3 oktober in het Romeins kwartier. viabelgica.nl KERKRADE > Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Earth Theatre. Spectaculaire bioscopen met
een uniek zicht op onze planeet. Doorlopend in Discovery Museum. discoverymuseum.nl > Museum Jeugd Universiteit. Collegereeks over het menselijke lichaam, voor kinderen tussen 8 en 12, die inzoomt op de thema’s DNA, angst en hoe je slim wordt van eten. Van 3 t/m 17 oktober. Video-reeks Einstein Telescope. Online videoreeks over een bijzonder wetenschappelijk meetinstrument en de wereld van zwaartekracht, golven en raketten. Op 2 & 3 oktober in Discovery Museum. discoverymuseum.nl LUIK > De mythe voorbij. Het leven van Napoleon in originele collectiestukken, ensceneringen en films. T/m 9 januari in Europa Expo. europaexpo.be MAASTRICHT > Workshop Fantasie fossiel. Voor kinderen tussen 7 en 12 jaar. Op 30 oktober om 14.00 of 15.30 uur. Schatgraven. Kindertentoonstelling rondom
agendatip
graven en aanraken van de meest fantastische vondsten. T/m 31 december in het Natuurhistorisch Museum. nhmmaastricht.nl > Eros en Thanatos. Lezing en gesprek. Op 3 oktober om 14.00 uur in het Bonnefantenmuseum. maastrichtuniversity.nl > Extreem weer in een tijd van klimaatverandering. Lezing door Lokke Moerel. Op 4 oktober. Mens/Onmens. Lezing door Bas Heijne. Op 7 oktober. Hoe welkom is de wolf in de verzorgingsstaat Nederland? Lezing door Tijs Goldschmitdt. Op 14 oktober. Telkens om 20.00 uur in de Aula, Minderbroedersberg 4-6. maastrichtuniversity.nl
COLOFON &PAPER is het service en agenda katern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg Vormgeving Andrea Bertus / Buro Bertus Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zout.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zout.eu/enpaper-agenda
VENLO > De vergeten prinsessen van Thorn. Inkijk in het leven van de Europese adel in de achttiende eeuw. Van 3 oktober t/m 3 april in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl
agendatip
VANAF 2 OKTOBER
Broken Winged Bird Jouman Fattal en Alidtcha Binazon spelen de hoofdrollen in de confronterende en grillige voorstelling Broken Winged Bird over de zwarte Amerikaanse soldaat Timothy Hood en zijn vrouw Michelle. De tekst is geschreven door Timen Jan Veenstra. De eindregie is in handen van Danielle Alidtcha Binazon. foto Stephan Vanfleteren Wagenaar. De geschiedenis wordt verteld door de winnaars en die winnaars zijn veelal wit. Wat zegt dit over onze geschiedenis? Jouman Fattal duikt samen met haar team in het weggestopte verhaal van Hood, een zwarte Amerikaanse soldaat die in de Tweede Wereldoorlog meevocht aan geallieerde zijde.
In een regie van Michel Sluysmans brengt Toneelgroep Maastricht Vrijdag in het najaar van 2021 naar de Nederlandse Anniek Pheifer. foto Stephan Vanfleteren theaters. Dit meesterwerk van Hugo Claus is één van de meest ontroerende toneelteksten uit het Nederlandse taalgebied. Een zinderend gezinsdrama over schuld en vergeving, een aangrijpende zoektocht naar liefde en verzoening. De cast is onweerstaanbaar: Vrijdag wordt gespeeld door Fedja van Huêt, Anniek Pheifer, Sander Plukaard en Frieda Barnhard.
Broken Winged Bird. Van 15 t/m 24 oktober in de Bordenhal in Maastricht. De première vindt plaats op zaterdag 16 oktober. De voorstelling is t/m 16 december te zien in de Nederlandse theaters. Check de speellijst op toneelgroepmaastricht.nl
Vrijdag. Van 2 oktober t/m 18 december te zien in de Nederlandse theaters. De première vindt plaats op zondag 10 oktober in Theater aan het Vrijthof in Maastricht. Check de speellijst op toneelgroepmaastricht.nl
54
Vrijdag
& paper 10/2021
ondertussen in... AMSTERDAM Bruce Nauman heeft het kunstbegrip sinds de jaren zestig aan alle kanten opgerekt. Hij werkte in diverse media want een idee kan bij Nauman op allerlei manieren gestalte krijgen – als een neon sculptuur, een geluid, een video of een interactie. Het Stedelijk toont in samenwerking met Tate Modern een groot overzicht van vijftig jaar werk van Nauman. Bruce Nauman. T/m 24 oktober in Stedelijk Museum. stedeijk.nl BERLIJN Veiligheidsmaatregelen en gevarenpreventie horen bij ons dagelijks leven, ook buiten corona. Als maar niets kapotgaat! In kunst, literatuur en filosofie betekent vernietiging echter niet altijd het einde, maar de opmaat naar iets nieuws. De tentoonstelling Ende Neu met het werk van acht internationale kunstenaars richt de focus op het productieve potentieel van destructieve krachten. Ende Neu. T/m 6 februari in KINDL. kindl-berlin.de BRUSSEL Twee keer David Hockney in Bozar: Een selectie van meer dan tachtig werken uit de Tate collectie die de hele carrière van de kunstenaar overspant en een reeks hedendaagse werken die Hockney in Normandië op zijn IPad ‘schilderde’. Hockney hield hierin het verloop van de lente tijdens de eerste lockdown vast, onder het motto ‘Do remember they can’t cancel the spring.’ David Hockney, Werken uit de Tate Collectie 1954-2017 & De komst van de Lente, Normandië, 2020. Van 3 oktober t/m 23 januari in Bozar. bozar.be
Kara Walker, ‘merica 2016, 2018, uit de serie met 38 werken The Gross Clinician Presents: Pater Gravidam, 56,52 x 76,2 cm. Kunstmuseum Basel, Kupferstichkabinett © Kara Walker
pijnlijke verhalen’, schrijven de tentoonstellingsmakers. Global Wardrobe. Van 9 oktober t/m 16 januari in Kunstmuseum Den Haag. kunstmuseum.nl FRANKFURT Voor deze tentoonstelling in museum Schirn opent de Amerikaanse kunstenares Kara Walker voor het eerst haar uitgebreide archief met tekeningen en toont zij meer dan 650 werken en een selectie van haar films. Centraal staat het feit dat Walker op papier werkt en dit in een verscheidenheid aan stijlen, technieken en referenties. Met radicale openheid en een drastische beeldtaal schudt Walker meedogenloos historische beelden door elkaar en thematiseert racisme en seksueel geweld. Kara Walker. A Black Hole Is Everything a Star Longs to Be. Van 15 oktober t/m 16 januari in Schirn. schirn.de LONDEN ‘De vrolijkste kunsttentoonstelling ter wereld is terug’ schrijft de Royal Academy over haar eigen expositie. Yinka Shonibare selecteerde samen met enkele kunstenaars meer dan 1.000 objecten onder het thema ‘Reclaiming Magic’. Voor deze jaarlijkse presentatie van hedendaagse kunst en architectuur kan iedereen werk insturen, van nieuwkomer tot gevestigd kunstenaar. Summer Exhibition 2021. T/m 2 januari in Royal Academy. royalacademy.org
De wanden Historia Natural y Moral de las Indias zijn geïnspireerd op Moorse architectuur. Cristina Iglesias. T/m 12 december in de Skulpturenhalle van de Thomas Schütte Stiftung. thomas-schuette-stiftung.de NOORDRIJN-WESTFALEN Joseph Beuys was een activist, kunstenaar en visionair die de 20ste eeuwse kunst veranderde. Zijn invloed reikte ver en, in tijd, tot de dag van vandaag. Op 12 mei zou hij honderd zijn geworden, reden voor tal van instellingen in zijn geboorteland Noordrijn-Westfalen om hem te eren met exposities, concerten en zelfs een fietsroute. beuys2021.de | nrw-tourismus.com/beuys PARIJS Toen het fotoarchief van deze Amerikaanse kinderjuffrouw vlak naar haar dood werd ontdekt maakte het algauw furore. Vivian Maier (1926-2009) bleek met haar camera op grandioze manier een stuk Amerikaanse geschiedenis te hebben vastgelegd. Haar opnames uit New York en Chicago weerspiegelen een periode van grote sociale en economische veranderingen. Vivian Maier. T/m 16 januari in Musée du Luxembourg. museeduluxembourg.fr
Karim Adduchi, ‘She Knows Why the Caged Bird Sings’ collectie, 2016. Courtesy Karim Adduchi
Tate Modern toont een groot retrospectief van Sophie Taeuber-Arp (1889-1943). De Zwitserse schilder en beeldhouwer was één van de protagonisten van het dadaïsme. Zij combineerde ambachtelijke technieken met modernistische abstractie. Sophie Taeuber Arp. T/m 17 oktober in Tate Modern. tate.org.uk
ROME Voor het eerst is het buitengewone huis van futurist Giacomo Balla in Rome te bezichtigen. In dertig jaar toverde Giacomo Balla (1871-1958) het hele familiehuis om tot een waar kunstwerk, met beschilderde muren en meubels, versierde gebruiksvoorwerpen en talloze schilderijen en sculpturen. In museum MAXXI is een begeleidende expositie over Balla te zien. Casa Balla. T/m 21 november in Casa Balla en in MAXXI. maxxi.art
DEN HAAG Aan de hand van drie fasen (18de, 19de, en 20ste eeuw) vertelt Kunstmuseum Den Haag de geschiedenis van zijn modecollectie. Alleen, dit keer dan met het oogmerk op de buiten-Europese invloeden op deze grotendeels WestEuropese collectie. Ten voorschijn komen ‘mooie, maar ook
NEUSS In de Skulpturenhalle van de Thomas Schütte Stiftung exposeert een kunstenares die met de traditionele opvatting van het genre breekt: Cristina Iglesias (San Sebastian, 1956) creëert met haar sculpturen ruimtes en passages en bedient zich hierbij soms ook van fictieve en vloeibare elementen.
VENETIË De Nederlandse bijdrage aan de architectuurbiennale in Venetië is een pleidooi tegen monocultuur. Volgens de makers is meerstemmigheid de voorwaarde voor een rechtvaardige samenleving en haar steden. Who is We? Van 22 mei t/m 21 november. hetnieuweinstituut.nl
55
beeld Sacha van Dorssen – 1997 Marie Claire Zuid Afrika, kleding Agnès b en Morgan, modellen Adya en Lana
19 JUN 05 DEC
STEDELIJKMUSEUMBREDA.NL