ZOUT1/2 by ZOUT

Paola Basika Lumonga ∙ Antoine Berghs ∙ Camiel Boomsma ∙ Ad Colen ∙ Lara Gasparotto ∙ Lodovico Guicciardini ∙ Gummbah ∙ David Hockney ∙ Folkert de Jong ∙ Nadia Naveau ∙ Ans Verdijk

zout magazine (voorheen Zuiderlucht)

_ 16e jaargang _ 1-2/2022

1/2

Stijn Meuris was niet ziek maar wel (even) dood met cultuuragenda

–

DEEP SEE BLUE SURROUNDING YOU / VOIS CE BLEu PROFOND TE FONDRE

Afbeelding: Laure Prouvost, They Parlaient Idéale (video still), 2019, HD video. Courtesy de kunstenaar

Laure Prouvost

14.11.2021– 15.05.2022 + BONNEFANTEN www.bonnefanten.nl @bonnefanten

Carmen Schabracq, zelfportret met Vincent’s pijp, 2020

De geboortestreek van Van Gogh als inspiratie

Rainer Fetting, Van Gogh und Mauer, 1983 Museum Sammlung Zimmer Merzig

Vanwege Vincent t/m 3 juli Rainer Fetting ziet Van Gogh

Stem nu! Welke circulaire innovaties wil jij zien in ons museum?

Meer informatie en stemmen discoverymuseum.nl/stem-nu/ of scan de QR-code

Een wereld te ontdekken! Museumplein 2, Kerkrade

EMIEL ZENO

REMY NEUMANN NU TE ZIEN

HEAD BOUNCE, OUT OUT OF OUR EYES: 15.01 - 06.03.2022 KUNSTRUIMTE

WILLEM TWEE

muziek en beeldende kunst Boschdijkstraat 100, ‘s-Hertogenbosch www.willem-twee.nl

Muziek. 4/2 18/2 4/3 11/3 26/3 1/4 8/4 15/4 13/5 20/5

MARTIN FONDSE, KIKA SPRANGERS & MAYA FRIDMAN ERNST REIJSEGER & HARMEN FRAANJE JEROEN VAN VLIET, GERSOM RAAMS & GUISEPPE DORONZO HAN BENNINK 80! MET SIMON TOLDAM TRIO KNALPOT & FRANK WIENK (BINKBEATS) JAZZTALENT VAN NEDERLAND: ELLA ZIRINI HARMEN FRAANJE, AINOO PERKOLA & MIKKO PERKOLA COAL HARBOUR & KAJA DRAKSLER DUO!: GOUDSMIT & BOUDESTEIJN GLERUM & DIKEMAN JAZZTALENT VAN NEDERLAND: PAU-LI LIEM

luister

r onze

naa

POSSESSED

JAZZ

15.01 - 13.03.2022 SPIEGELZAAL

Beeld. KIJKEN NAAR KUNST VAN NU kshop

or onze w t e m ee doe m e allemaal z en volg

live @ Willem Twee Toonzaal Prins Bernhardstraat 4

Beleef Willem Twee zelf Willem Twee Kunstruimte | Boschdijkstraat 100 |

‘s -Hertogenbosch | willem-twee.nl

colofon

zout magazine 1-2/2022

ZOUT (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag

editorial

studio

jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via

Weer vol in gang

zoutmagazine.eu/abonnees

Niet wéér over de beerput en de

Insignes met een boodschap

Capucijnenstraat 21 C10

digitale dorpspomp die op dezelf-

Ans Verdijk: ‘Wat ik maak, is niet

de leidingen zijn aangesloten

voor de eeuwigheid’

Abonnees krijgen ZOUT voor 69 euro per

6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu Bladmanager:

10 Aan alles kleeft smurrie

Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zoutmagazine.eu

Zouden er mensen bestaan die

veel zuurstof in de zinnen van

troost kunnen vinden in een

Marie Kessels’ Levenshonger’

polyester orchidee?

van Stijn Meuris

Marc Puyol-Hennin 0031 642 279977 m.puyol-hennin@zoutmagazine.eu

Rouwkamer 3

Het klopt: ‘Er zit uitzonderlijk

14 De zeven levens

Eindredacteur online:

23 an olaerts

0031 628 646578 k.winkelmolen@zoutmagazine.eu

Op zoek naar Vivi

‘U bent niet ziek hè, u bent alleen

De foto’s van Lara Gasparotto

even dood geweest.’

ademen een ongrijpbare

Mischa Andriessen

0031 626 789236

administratie@zoutmagazine.eu

hand het koude water in

ZuiderLeven: 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu

woorden stromen

Dieter van den Bergh, Sarah van Binsbergen,

‘Door het schrijven ben ik

Roger Cremers, Yannick Dangre, Marleen

ontvankelijker geworden voor de

Daniëls, Ludo Diels, Edo Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven

muziek van Ravel’

(New York), John van Hamond, Mat van der Pascalle Mansvelders, Nicolaas Matsiers, Griet Menschaert, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon

mechelen

bits

Voorbij het doel

Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels,

Mat van der Heijden over

Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn

stippelpatronen, gekleurde lijnen

(Londen). Tekstcorrectie:

Mohamed Ouaamari plaatst de 16de eeuwse koopman Lodovico

antwerpen

18 De muziek stopt,

Medewerkers:

Heijden, Emile Hollman, Rowland Jones,

jaar oud!

had gevraagd/gingen we hand in

Administratie:

en verdwaalde letters en cijfers

turnhout

26 Ja echt, ik ben 500

Met de ogen dicht zoals ik je

m.majorana@zoutmagazine.eu

Christiane Gronenberg

schoonheid

17 perron poëzie

Max Majorana

breda

24 in beeld

Commercie: Karin Winkelmolen

Guicciardini in het hier en nu

29 podcast

Van Odessa naar Velsen In één van de Duitse treinen richting Westen reisde in 1944 een 21-jarige Russische vrouw

30 feuilleton

Niets is, alles wordt

Pieter Beek

Antoine Berghs in Maastricht |

Grafisch ontwerp:

Folkert de Jong in Nijmegen |

Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

tilbu

Gummbah in Antwerpen | Nadia Naveau in Turnhout

zout magazine 1-2/2022

inhoud

arnhem

39 &paper

nijmegen

32 Gothic als manier van leven

Het maandelijkse serviceen agendakatern met:

Hoe authentiek is goth? ‘Gaat het om het gevoel, of om het

den bosch

40 Van Warschau naar

plaatje bij dat gevoel?’

Venlo: drie kunstenaars

34 De lente kunnen ze

op de sporen van

niet annuleren

arbeidsmigranten

Geen mens te bekennen, in David

urg

Hockney’s ode aan de oerkracht van de natuur

eindhoven

helmond

Cultuuragenda

42 Kijk op Congo - Fotografie

blendr & filtr

van Carl De Keyzer in

Waar je kansen mag missen

de Pennings Foundation Eindhoven

‘Op scholen moet iederéén

venlo

terecht kunnen, je mag er kansen missen en krijgt er de tijd’

43 column — Hans Gubbels: 'Is de metaverse een baarmoeder voor

de voorkeur van

volwassenen?'

Ad Colen

45 column — Dingeman

’Ik kom altijd uit bij Miles Davis en zijn kwintetten uit de jaren

Kuilman over Rembrandt als

zestig’

booster

37 boekentoptien

47 Ondertussen in... de rest

Check

van Europa

Ook bij mij staat Kruispunt van Jonathan Franzen op numero uno, zij het op een andere lijst

genk

hasselt

38 het is niet niks

heerlen

De andere blik Griet Menschaert gaat voor

maastricht

het eerst in haar leven naar de Primark

aken

tongeren

Cover: Stijn Meuris. foto Marleen Daniëls. Zie pagina 14 e.v.

luik

Maastrichts aardewerk Japanse prenten Geisha fotografie Kikusana als eerstejaars maiko

Centre Céramique

Japan Maastricht

Tentoonstellingen | 26 juni 2021 – 23 april 2022

ut op

g zo Ontvan

g, ons a d r e t a z azine,

ag online m d gratis ken elk wee lbox. i a m w in u erdag

zat zout op kelen en

u arti brengt ereld w e d t i su column cultuur n e t s n van ku s voor p i t a d n en age kend. uw wee p is aan o t a r g u Meld e.eu/ n i z a g a zoutm dag opzater

Wilt u dat ZOUT u maandelijks komt verrassen met een eigenzinnige trip door kunst en cultuur? Laat het grootste en mooiste cultuurmagazine van Nederland en Vlaanderen dan elke maand op uw eigen deurmat landen. Ga naar zoutmagazine.eu/abonnees Iedere nieuwe abonnee ontvangt als welkomstcadeau de bundel Dancing Queen en 26 andere verhalen over mijn moeder van Wido Smeets.

editorial

zout magazine 1-2/2022

Wat wél nog kan

k las een boeiend exposé over angsten, individuele en collectieve. Over hoe die laatste categorie gevoed wordt vanuit de sociale media, door gifmengers en politici, er zijn types, u kent ze van naam en gezicht, die beide petten dragen. Ik wil er over schrijven, maar ik doe het niet. Niet wéér een stukje over de beerput en de digitale dorpspomp die op dezelfde leidingen zijn aangesloten. Niet wéér de vraag opwerpen of een vaccin tegen dít virus niet een grotere prioriteit zou moeten hebben. Liever wil ik u na twee coronajaren informeren over hoe we, anticiperend op de hele en halve lockdowns die over ons worden uitgestrooid, onze opdracht proberen te vervullen. Dat laatste valt niet mee. Op 10 januari kwam de RIVM, de club die zo goed kan uitleggen waarom haar modellen nooit uitkomen, met het advies om nog uitsluitend het medische mondkapje type II toe te staan. Tien dagen later meldde de WHO dat de pandemie ten einde loopt en overgaat in een endemie. Op 25 januari sloeg premier Rutte zich op de borst door te zeggen dat het kabinet een heel risico neemt door ‘nu al’ te versoepelen. In de buurlanden België en Duitsland, die door tijdig te boosteren een Niet wéér een stukje lockdown wisten te voorkomen, heb ik dat over de beerput en de soort zelffelicitaties niet gehoord. Rutte en Kuipers wreven over hun hart: digitale dorpspomp die theaters, bioscopen, popzalen en horeca op dezelfde leidingen zijn mogen tot 22 uur open; een uur te weinig voor een fatsoenlijke bedrijfsvoering. De disclaimer aangesloten van Rutte: wel braaf blijven, anders doen we ⏤ half februari weer het slot erop. Zo ziet het gezicht van de macht eruit. Voor ZOUT zit er weinig anders op dan opnieuw te improviseren. We hebben het januarinummer, dat door de lockdown vier weken op de plank heeft gelegen, geactualiseerd en omgevormd tot een dubbelnummer. Intussen zijn we al bezig met het maartnummer. Hoe het daarmee afloopt, kunt u het beste volgen via ons wekelijks online magazine ZOUT op ZATERDAG. We richten ons, net als iedereen, op wat wél nog kan. Alle malheur ten spijt heeft dit nummer veel te bieden. Dieter van den Bergh zocht Stijn Meuris op en liet de muzikant, performer en volbloed ADHD’er vertellen over zijn hartstilstand, een bijna tien minuten durende (bijna)dood ervaring. Intussen stond hij alweer in het theater, in Vlaanderen dan toch, en zijn er optredens gepland met zijn vroegere band Noordkaap. Christiane Gronenberg schreef een mooie beschouwing over Levenshonger, de jongste roman van Marie Kessels over de verschrikkingen van half-legale immigrantenarbeid. Verleden en heden lopen met elkaar op in het verhaal van Mohamed Ouaamari over koopman/schrijver Lodovico Guicciardini die in 1567 een boek schreef over het dagelijks leven in de Lage Landen. Mohamed kijkt door de verbaasde ogen van Guicciardini naar de wereld van nu. In deze eerste ZOUT van 2022 vieren we verder de terugkeer van columniste An Olaerts, beschrijft Pascalle Mansvelders hoe de gothic-levensstijl bijna ongemerkt ons leven is binnen geslopen en zijn er prachtige foto’s van Lara Gasparotto die met één kleine camera op zak naar Congo ging om op zoek te gaan naar de restanten van de Belgische kolonisering van dat land. WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zoutmagazine.eu

Kunst maken in asielzoekerscentra vrolijkheid.nl

Stadspark Hasselt

BEZOEKERS OVER DE BONNEFANTENCOLLECTIE Met essays van Maria Barnas, Abedelkader Benali en Sarah van Binsbergen Uitgeverij Bodosz Maastricht Verkrijgbaar in het museum of via webshop.bonnefanten.nl

zout magazine 1-2/2022

Aan alles kleeft smurrie

Marie Kessels. foto Cocky van Bokhoven

zout magazine 1-2/2022

Ergens ging het mis tussen Elzbieta, de hoofdpersoon in Marie Kessels’ roman Levenshonger en CHRISTIANE GRONENBERG. Was het omdat Elzbieta een tatoeage had? Of omdat ze zich tewerk liet stellen in een vleesfabriek? Maar de fascinatie voor het boek blijft overeind. ‘Er zit uitzonderlijk veel zuurstof in haar zinnen.’

De tien hoofdstukken van het boek omvatten één dag uit het leven van deze Elzbieta. Van een plot is nauwelijks sprake, Kessels heeft Elzbieta’s gedachten en de verhalen van de mensen die zij ontmoet als een dikke laag watten om de tijdlijn gedrapeerd. Zoals dat over haar pientere collega Ewa met wie ze in de vleesfabriek de filets bewerkt. Of het verhaal van de voormalige glazenier Julien die over de sluiting van zijn bedrijf vertelt, maar evengoed over zijn zingende tandarts. En dan is daar nog huisgenote Bo die een rat als huisdier houdt en warrige protocollen schrijft over de misstanden bij PerfektKost. Door Elzbieta’s ogen zien we hoe de mooie buurjongen Danny zich laat vollopen met wodka, en bespieden we haar kostganger Jozef wanneer die zich ’s avonds in zijn kamer opmaakt met oogschaduw, mascara en lippenstift. Kessels’ personages bevinden zich aan de onderkant van de samenleving - zou in een

literaire encyclopedie over Levenshonger kunnen staan. En ze worstelen met de verwachtingen die hun omgeving aan oor de ogen van

hun stelt. ‘Wil je horen wat ik allemaal wel

en - belangrijk

niet aan klan-ten-bin-ding heb gedaan

in dit boek - met

om mijn bedrijf gezond te houden?’,

de woordenschat

vraagt Julien, die nu nog een garage huurt,

van Elzbieta

aan Elzbieta. ‘Als je zo één bent met je

openbaart zich

vak, komt dat klan-ten-bin-den vanzelf

in Levenshonger,

want je hebt onschendbaarheid. En dan

de elfde roman

verschijnt er op een ochtend plotseling een

van Marie Kessels, de levenswereld van

allervriendelijkste meneer in je werkplaats:

een 23-jarige immigrante. In haar thuisland

de deurwaarder.’

Polen heeft ze haar studie eraan gegeven om

Dat Levenshonger vol maatschappij

in Nederland in de vleesfabriek PerfektKost

kritische noten staat, komt niet door de

aan de slag te gaan. Ogenschijnlijk om geld

beschreven problematiek van een sociaal

te verdienen, een echte drijfveer voor deze

zwakke klasse, maar door Elzbieta -

stap kom ik als lezer niet op het spoor.

hierover zo meteen meer. De verhalen van de personages die ze opvoert, zijn soms

Op het eerste gezicht leent Elzbieta’s

ronduit banaal, ze maken me als lezer

levenswandel zich niet als stof voor

ongeduldig, alsof ik het ben die in de plaats

een boek, ze is held noch antiheld, ook

van Elzbieta vastzit in een te langdradig

al beweert de flaptekst iets anders. Zij

gesprek.

dobbert, ondergaat, luistert, kijkt op

De verleiding is groot om ons voor

de klok in de bedrijfskantine naar het

te stellen dat de schrijfster voor die

verstrijken van de tijd. Daar, in de kantine,

langdradige gesprekken uit haar eigen

blijft ze na het einde van de pauze zó lang

ervaring heeft geput, dat ze een tijdlang in

roerloos zitten dat de baas haar komt halen

een vleesfabriek heeft gewerkt. Of we het

en ontslaat. De passiviteit waarin Elzbieta

ooit zullen weten? De publiciteitsschuwe

gevangen zit, en ik als lezer mét haar, wordt

Marie Kessels geeft geen interviews; op

met de bladzijde ondraaglijker.

aandringen van haar uitgever was ze in 2018

›

zout magazine 1-2/2022

’En dan verschijnt er op een ochtend plotseling een allervriendelijkste meneer in je werkplaats: de deurwaarder.’

⏤

even beschikbaar voor een ontmoeting

Levenshonger stelt ze haar taal extreem

Marie Kessels (Nederweert, 1954)

met een smaldeel van de literaire pers. Een

ruimhartig ter beschikking. Zo gebeurt het

studeerde aan de kunstacademie in

tijdlang werkte ze in een stationskiosk in

dat Julien, die in het Engels met Elzbieta

Den Bosch en was daarna werkzaam

Den Bosch. Ook hoofdpersoon Veer in De

spreekt, een met gezegdes en uitdrukkingen

als tekenares. In 1988 debuteerde

god met de gouden ballen (1995) werkte in

doorspekt verhaal afsteekt.

zij in het tijdschrift Raster met de

zo’n kiosk, een plek waar je in mijn fantasie

Of heeft Elzbieta hier misschien al dingen

gedichtencyclus Zachte scharen.

minstens één keer per dag vast komt

vertaald voor de lezer, net als haar oom die

Na haar romandebuut Boa (1991)

te zitten in een eenzijdig onderhouden

voor een groot bedrijf vertalingen aan de

volgden nog tien andere romans,

conversatie met een klant.

lopende band produceert? Na een bezoek

waaronder de veelgeprezen

De hoofdpersonen in Kessels’ romans,

aan zijn werk constateert ze: ‘Eigenlijk is

Veldheer Banner (2018). Ze kreeg de

vaak vrouwen, staan voor de uitdaging

dit steeds maar vertalen en terugvertalen

Multatuliprijs voor Ongemakkelijke

om hun leven opnieuw vorm te geven. In

niet minder zwaar en vuil werk dan vlees

portretten (1998) en de Anna

de roman Lichtatelier gebeurt dat op een

kneden bij PerfektKost. En nooit houd je

Bijnsprijs voor haar proza. Marie

heel beeldende manier. Hoofdpersonage

iets “schoon” tijdens het hele vertaalproces,

Kessels woont en werkt in Den

Ilse probeert hier een gestorven geliefde te

overal zit smurrie aan.’

Bosch.

laten herleven door papier te scheppen van

De mentale ‘smurrie’ van het werk in de

brandnetels die ze plukt op plekken waar ze

vleesfabriek blijft ook na haar ontslag aan

ooit hun liefdesnest hadden.

Elzbieta plakken. ‘Een deel van me is vorig

daar nog elke dag dienst, begrijp je Lieven?’,

Leven om te leven is niet genoeg, je moet

Elzbieta’s nieuwe bestaan

zegt ze tegen de vader van haar huisgenote.

een reden vinden om te willen leven. Marie

in Levenshonger is minder

Dat gebeurt in het laatste hoofdstuk, waar

Kessels heeft daar mooie woorden voor

romantisch, het toont ons

ik als lezer besef dat Elzbieta me veel van

gevonden, welwillende woorden, ze legt

de te langzaam verstrijkende tijd in de

zichzelf heeft laten zien, maar één wezenlijk

ze in de mond van Elzbieta’s huisgenote

vleesfabriek en laat ons de opgezwollen

onderdeel van haar menszijn verborgen

die tegen de mooie buurjongen zegt: ‘Je

handen en de zere schouders van het zware

heeft gehouden: haar toekomst.

weet steeds minder goed wie je bent, als

werk voelen. Het is hier waar de rijke taal

Met geen woord rept ze over een morgen.

je urenlang rondfietst zonder dat je ergens

van Kessels tot haar recht komt, het is,

Daarom ging het, ergens in dit boek, mis

naar op weg bent. Terwijl de problemen

zoals een recensent ooit schreef, alsof er

tussen haar en mij.

waarvoor je op de vlucht bent dezelfde

uitzonderlijk veel zuurstof in haar zinnen

Op de flaptekst wordt Elzbieta beschreven

zit. Geen regel lijkt op de andere, elke zin

als ‘een mens in de marge die weigert

heeft recht op een eigen lengte, sprekende

verzwolgen te worden’. Maar hoe staat

naamwoorden en kleurende adjectieven.

het dan met haar levenshonger, is daar

Zelfs ongewone combinaties staan er als

überhaupt nog sprake van? Ze lijkt mij zo

vanzelfsprekend; haar taal wordt nergens

onverschillig en afgestompt, en ondanks

pathetisch, nooit lyrisch.

haar wakkere ogen zo ver van zichzelf

Dat zuurstofrijke idioom is haar

jaar achtergebleven bij PerfektKost en heeft

et beeld dat ze schetst van

blijven.’ Z

verwijderd dat zij die honger niet voelt.

gereedschap om het universum van een

Even vermoed ik dat er wel een basale

eenvoudige mensenziel te onderzoeken.

levenslust in haar moet zijn, het lukt haar

Hoe leeft iemand, hoe verandert iets in

immers om iets te weígeren. Ze stopt met

dat bestaan en hoe blijft het soms ook

haar studie en in de vleesfabriek gaat

hetzelfde? Die benadering leverde haar

ze op een dag niet terug aan het werk.

de typering ‘avonturier op de vierkante

Maar van welke kwaliteit is een weigering

centimeter’ op. Voor haar eindexamen van

als die bestaat uit een niets-doen totdat

de kunstacademie in Den Bosch, in de jaren

uiteindelijk iemand anders voor jou beslist?

zeventig, tekende Kessels de afbladderende

Elzbieta’s levenslust is die van iemand die

deur van een schuur. Niet één keer, maar

niet beter weet dan dat ze niet dood wil,

een heel jaar lang, elke dag opnieuw. Na

net als de varkens die beginnen te gillen op

haar studie ging ze daar mee verder, die

het moment dat zij de vleesfabriek worden

deur had tenslotte ook een achterkant.

binnengereden.

Met het beeldend vocabulaire dat zij heeft

Kies, Elzbieta, denk ik dan, want zwoegen

ontwikkeld gaat ze welwillend om. Nergens

alleen is te weinig om het leven zin te geven.

gebruikt ze het tégen haar personages,

Je zegt het zelf: ‘Wat bewijst het eigenlijk

nergens klinkt een oordeel door. In

hè, dat ik ’s nachts uitgeput in bed rol.’

Marie Kessels, Levenshonger. Amsterdam Uitgeverij De Bezige Bij, 22,90 euro.

zout magazine 1-2/2022

De deelnemers aan het MUURD-project

‘Voorbijgangers zien vanop het Jaagpad op het Albertkanaal een houten kind op het water drijven.’

⏤

wee jaar geleden interviewde ik een van mijn favoriete Nederlandse striptekenaars, Erik Kriek, over zijn fascinatie voor het subgenre murder ballads. Kriek had vijf klassieke murder ballads van onder meer Johnny Cash en Steve Earle uitgewerkt tot een stripalbum, In The Pines. Soms nam Kriek zelf een andere afslag in het verhaal: Where the Wild Roses Grow van Nick Cave en Kylie Minogue werd bij Kriek Waar de wilde rozen groeien, en kende een andere afloop. Het is een fascinerend genre, de murder ballad, ook vanwege de tekstuele afbakening. Is The Bridge van Dolly Parton uit 1968 officieel een murder ballad, met die fatale sprong van de brug? Of reed de stalkende fan waar The Bridge over gaat toch in dronken toestand van die brug? Maar ja, dan is het toch nog steeds een murder ballad, want zijn vriendin lag in de kofferbak van zijn auto? Geen enkel misverstand van deze aard is mogelijk bij het juist verschenen album MUURD van Stijn Segers, die ook zingt en gitaar en synts speelt, en wordt begeleid op onder meer cello, contrabas en dwarsfluit. MUURD is in muzikaal opzicht een afwisselend album, maar de sfeer is consequent: donker, enigszins dreigend, en filmisch. Wat alle nummers gemeen hebben, is namelijk een moord. Gepleegd ergens tussen de 18de en 21ste eeuw, maar altijd in of rond Zutendaal. De nummers behandelen ze in chronologische volgorde, en in het fraaie boekje bij het album staat kort (en daardoor des te meer macaber) de aanleiding vermeld. ‘Op de ochtend van 11 juli 1740 vindt een vrouw haar man liggend bij een haag, vermoord.’ ‘Voorbijgangers zien in 2015 vanop het Jaagpad op het Albertkanaal een houten kind op het water drijven.’ Segers en zijn medemuzikanten zijn ver gegaan in het terugbrengen van de sfeer die bij het verhaal, de tijd en de locatie hoort: ze namen veel nummers op in natuurgebieden en in café ‘t Sjoalhuus in Zutendaal en grijpen terug op instrumenten en muziekstijlen uit de tijd van de moord. Daarbij zingt Segers alle nummers in het Zutendaals, een bedreigd dialect. Achterin het boekje staan de Nederlandse vertalingen van de teksten, maar die blijken vaak helemaal niet nodig om misschien dan niet alle details, maar wel de essentie mee te krijgen. Hoogtepunt van het album is een van de langst uitgesponnen nummers, Stalken, over de Eerste Wereldoorlog in Zutendaal, waarbij de murder uit de ballad dus een massamoord wordt. Het samensmelten van de stemmen van Dienne Bogaerts en Stijn Segers, de cello, contrabas en hobo, en dan dat onheil: ‘Zoals de moed zakt onder de grond, luidde de doodsklok en werd het donker.’ Of, nog doordringender, in het Zutendaals: ‘Zü wèi de moehd zakt oenner de groend, loeide de düdsklok ên wuurtet doenkel’.

pleased to meet you

Moordballades

LEON VERDONSCHOT

zout magazine 1-2/2022

Stijn Meuris: ‘Blijkbaar is er toch een van onze negen(!) gezondheidsministers geweest die ervoor heeft gezorgd dat het ziekenhuis in Hasselt goed draait, zelfs in volle coronacrisis. Dat heeft mijn leven gered.’ foto Marleen Daniëls

zout magazine 1-2/2022

De zeven levens van Stijn Meuris De dood kwam langs bij zanger en theatermaker Stijn Meuris. Slechte timing, vond de volbloed ADHD’er: er stond nog te veel op zijn to do-lijst. Zoals de reünie van rockband Noordkaap en een reeks theatrale tirades. DIETER VAN DEN BERGH zocht hem op. ‘U bent niet ziek hè, u bent alleen even dood geweest.’

et klinkt onwaarschijnlijk,

wat u wil”, zei de zuster, “u bent niet ziek

met 0,0 schade. Maar de mentale shock

maar het was een tijdje

hè, u bent alleen even dood geweest”. Dus ik

ebt soms nog flink na, vooral ‘s nachts. Ik

oorverdovend stil rond

met twaalf kabels aan mijn lijf kip en puree

ben nog twee keer met spoed opgenomen

stuiterbal Stijn Meuris. Zijn

eten.’

omdat ik ervan overtuigd was dat ik weer

theater-, tv- en muziekshows;

Vanuit het ziekenhuisbed schreef hij

allemaal afgelast of verzet

gewoon zijn zaterdagse column voor Het

wegens corona. En toen, op 22

Belang van Limburg.

december 2020, stond zijn hart ook nog stil.

Stijn Meuris (Neerpelt, 1964) werd bekend

een cardioprobleem had. Bleek niks aan de hand.’ Eenmaal terug in het land der levenden ging hij vrijwel direct weer

‘Er leek niets mis, ik liet mijn hart geregeld

als voorman van Noordkaap, een van de

aan de slag. Onder meer met de reünie

checken. Ik ben een opgewonden standje

spannendste Vlaamstalige rockbands ooit,

van Noordkaap waar het na twee jaar

en een volbloed ADHD’er en ik had nog wat

bekend van hits als Arme Joe, Satelliet Suzy

uitstel (door corona) begin 2022 dan toch

bonussen die mijn profiel niet zo gunstig

en Ik hou van u, maar vooral leverancier

eindelijk van moet komen. ‘Van Kurt

maakten. Toch kwam dit out of the blue.’

van een trits dwarsere songs. Ook is hij

Overbergh van de AB kwam de vraag of

regisseur, tv-maker, journalist, schrijver,

we op 1 april 2020, exact twintig jaar na

De Limburger bleek een verstopte

conferencier. ‘Ik ben jaloers op mensen die

ons afscheid daar, niet een reünie wilden

kransslagader te hebben. ‘De motor

kunnen kiezen voor één ding. Ik had op een

houden. Dat wilden wij wel, ja. We hebben

was okay, maar de slang met brandstof

kruispunt moeten kiezen, maar ik koos alle

een jaar lang keihard gerepeteerd, en

doorgeknipt.’ Die avond op zijn werkkamer

vier de wegen.’

repeteren nu af en toe nog. De eerste

– hij was zijn programma op radiozender

Hij heeft een paar slechte nachten gehad,

repetitie deed letterlijk stof opwaaien:

Willy aan het voorbereiden – kreeg hij

vertelt Meuris in de serre van zijn ruime

sommige bandleden hadden al die tijd geen

serieuze klachten. Met spoed reed zijn

huis aan een drukke steenweg in lintdorp

instrument aangeraakt.’

vriendin hem naar het ziekenhuis in

Kermt, bij Hasselt; het is de reden dat

Hasselt. Hier ging hij out. ‘In een split

hij – geheel tegen zijn gewoonte in – de

zegt Meuris terugblikkend, met ‘zeer

second dacht ik: nu is het gedaan.’ Meuris

afspraak vergeten is en nog in bed lag toen

eigenaardige karakters’ die liever niet teveel

werd gereanimeerd. ‘Ik ben zes minuten

ik arriveerde. Zijn vriendin, journaliste Sue

(pr-)concessies deden. ‘Hierdoor zaten we

dood geweest, een flatliner. Vreemd genoeg

Somers, zette alvast koffie.

niet in populaire circuits. Een Fremdkörper

kreeg ik na een half uur een bord met kip en puree aangeboden. “Meneer, u mag eten

Het vuur in Meuris blijkt nog volop te branden. ‘Ik ben er heel goed uitgeraakt,

Noordkaap was ‘een heel raar groepke’,

met rare liedjes, waarvan ik achteraf nog versteld sta dat we die uitbrachten als

›

podcast

zout magazine 1-2/2022

’Ik had op een kruispunt moeten kiezen, maar ik koos alle vier de wegen.’

⏤ VAN ODESSA NAAR VELSEN Laten we het de Poetin-paradox noemen. Hoe harder de Russische president aan zijn imago van machtig, mannelijk en potent staatshoofd werkt – denk aan Poetins ‘vakantiefoto’s’, paardrijdend en vissend met ontbloot bovenlijf - , hoe duidelijker ik het tegenovergestelde zie: een klein jochie in een zandbak, schreeuwend om zijn zoekgeraakte rode schepje. Terwijl er nog vijf andere schepjes voor hem liggen. Zo’n acht jaar geleden annexeerde dat jongetje de Krim. Dat hij nu de onrust in Oekraïne verder opstookt, belooft weinig goeds. Zo’n type is nooit tevreden, al heeft hij zandschepjes in alle kleuren van de regenboog. Maar zou hij zijn militairen echt Oekraïne insturen? Toen het Sovjetleger in 1944 voor de deur van de Oekraïense stad Odessa stond, zal geen enkele van de daar gestationeerde Duitse soldaten ook maar één seconde aan blufpoker hebben gedacht. Ze maakten zich uit de voeten. In één van de Duitse treinen richting het Westen reisde in 1944 een 21-jarige Russische vrouw mee. Tatjana Filippovna Stojanowa had in Odessa in een Duits lazaret gewerkt. Ze had er de Nederlander Pieter Boon leren kennen. Ze besloot hem achterna te reizen. Een jonge Russische vrouw die in oorlogstijd in haar eentje dwars door Europa trekt, van Odessa naar Velsen, naar de man op wie ze stapelverliefd is - maar die al getrouwd blijkt te zijn. Het is ideale stof voor een podcast, ontdekte haar kleinzoon, de Nederlandse acteur Willem Voogd. Met hem reizen we naar Odessa, Boedapest en Wenen en door de fascinerende memoires van zijn ‘baba’.

single. We hadden een paar atypische hits,

en complottheorieën die als een veenbrand

zoals Ik hou van u, maar dat was voor een

om zich heen grijpen, zelfs in de doorgaans

film. Zelf haalde ik de meeste bevrediging

weldenkende culturele wereld. Je zou er

uit songs waar een hoek af was, zoals

bijna zelf complotdenker van worden:

Gigant. Bijna een anti-nummer.’

dat we morgen wakker worden en er in

Aan Noordkaap hield Meuris tinnitus, een

de krant staat: “Sorry mensen, dit was

vorm van gehoorschade, over, maar ook

één groot sociologisch experiment, jullie

veel fraaie liedjes. ‘Het gemak waarmee

kunnen nu weer normaal doen!” Een soort

wij creatief waren, dat heb ik niet meer

Truman Show. Politici die roepen dat we op

meegemaakt, hooguit bij Van God los van

weg zijn naar ‘Het Rijk der Vrijheid’, dat kán

mijn latere band Monza.’

toch niet echt zijn...’

Dat Noordkaap in Nederland totaal niet

België is volstrekt niet bewapend om

aansloeg is nog steeds een pijnpunt. ‘In

deze crisis te lijf te gaan, zegt Meuris. ‘Dit

het zuiden speelden we soms voor 100

piepkleine landje heeft zes regeringen. Zes!

enthousiastelingen, maar ‘s anderendaags

Een wonder dat dit land nog bestaat. Aan

gebeurde er boven Breda weer helemaal

de andere kant: je zou deze chaos maar

niks. Mede daarom zijn we ook gestopt.’

moeten managen…’

Die muur op de grens had gesloopt

Er zijn veel mensen die afgeven op ‘het

moeten worden, vindt Meuris. ‘Ons soort

systeem’, constateert hij. ‘Maar ik was blij

muziek móest wel aanslaan dacht ik. Toen

dat het systeem bestond toen ik het zelf

ik De Div hoorde, zo'n nummer als Als

nodig had. Blijkbaar is er toch een van onze

lemmingen, wist ik niet wat ik meemaakte.

negen(!) gezondheidsministers geweest die

Geweldig, zo sexy, krachtig en gemeend, en

ervoor heeft gezorgd dat het ziekenhuis

ook nog in het Nederlands! Toen kwamen

in Hasselt goed draait, zelfs in volle

Tröckener Kecks en The Scene, dus waarom

coronacrisis. Dat heeft mijn leven gered.’

zouden wij het met onze verwrongen

Intussen heeft Meuris wel een vermoeden

vierkante postpunk niet schoppen tot

wat een oorzaak van zijn hartstilstand kan

Groningen?’

zijn geweest. De stress, de coronapaniek.

‘Ik was diep en diep ongelukkig. Niks kon,

ntussen staat Stijn Meuris in de

niks mocht. Vooral dat waar ik goed in

theaters met De Stilstand, deel vijf

was. Ik ging malen: wat ben ik aan het

van zijn conferencereeks Tirade. Het

doen, wie ben ik, wat kan ik? Wie twee jaar

vierde deel, Belgarije, over het ‘wankel

geleden te horen had gekregen dat we twee

bedrijfje dat België heet’, werd ter

jaar zouden moeten gaan wachten, was

elfder ure afgelast wegens corona.

toch met een knots wild in het rond gaan

‘27 voorstellingen! Zéér frustrerend.’ Meuris omschrijft de Tirade-reeks als

storytelling, eerder conférence dan cabaret. ‘Ik gebruik de actua, de politiek en brei

zwaaien. Verplicht rust? Heb ik niks mee. De brandstof van mijn motor viel weg. Dit moest wel eindigen in dramatiek.’ Wil ik verder? vroeg hij zich na de

een verhaal. Ik ben geïnspireerd door

hartstilstand af. ‘100 procent’, luidde het

Theo Maassen. Hij kan met het zweet van

antwoord. ‘Ik ben aan het fietsen geslagen,

opwinding in zijn nek via een omweg een

en ben gestopt met bepaalde ongezonde

belangwekkend verhaal van 100 minuten

gewoontes. Om te beginnen met roken. Ook

vertellen. Freek de Jonge had dat ook.’

dan kun je nog rock-‘n-roll blijven. Toch?’ Z

De coronacrisis speelt in De Stilstand een grote rol. ‘Wie had ooit gedacht dat

CHRISTIANE GRONENBERG

een vleermuis in China zoveel polarisatie te weeg zou brengen? Dit virus maakt mensen knettergek. Heeft het ook geen

Willem Voogd, Baba. NTR / NPO Radio 1, 2021.

mentale bijwerkingen vraag ik me soms

nporadio1.nl

af? Een herseninfectie waardoor mensen egoïstisch worden en ineens niet meer kunnen nadenken. Ja, ik ben bang. Vanwege het opruien op sociale media, de uitwassen

Noordkaap speelt 5.2 in Sint-Niklaas, 25.2 in Genk, en 12, 19 en 26.3 in Brussel. stijnmeuris.be

zout magazine 1-2/2022

perron poëzie

NN Je nam me die herfstdag mee naar de rivier Achter een rietkraag ontkleedden we elkaar Met de ogen dicht zoals ik je had gevraagd Gingen we hand in hand het koude water in Tot we ons buiten zicht dachten elkaar baadden Met de ogen nog altijd dicht elkaar aftastten En zoenden ons minnaar en moeder wisten En vader en kind zo opgingen in het ogenblik Dat een dag vergleed we verkild terug kropen Op de kant waar onze kleren gestolen bleken Ik wekenlang ook door jou ontroostbaar was Omdat als enige een ander dan wij ons toen zag

MISCHA ANDRIESSEN

uit: Mischa Andriessen, Het Drogsyndicaat 2021, Amsterdam, Em. Querido’s Uitgeverij

zout magazine 1-2/2022

Camiel Boomsma: ‘Muziek onttrekt zich aan woorden.’ foto Hans van der Woerd

Maurice Ravel (1876-1937)

Toen de muziek stopte, stroomden de woorden Tijdens de eerste lockdown begon pianist Camiel Boomsma zijn muzikale ideeën op papier te zetten. In Brieven aan de meesters gaat hij in dialoog met zijn muzikale helden. LUDO DIELS sprak met hem. ‘Ik had weinig met Ravel. Door het schrijven ben ik ontvankelijker geworden voor zijn muziek.’

e ware expressie van muziek is de muziek zelf, schijft Camiel Boomsma in het voorwoord van zijn Brieven aan de meesters,

waarin hij een diepe buiging maakt voor de componisten die hij als pianist met een romantisch repertoire zo bewondert. Onomwonden geeft hij aan in welke passages zijn tranen opwellen, en wanneer hij door de klanken nieuwe meesterwerken ziet opdoemen. Als geen andere kunstvorm kan muziek beelden en kleuren oproepen. In de epistolaire vorm die hij voor zijn boek heeft gekozen, komen Boomsma’s persoonlijke ontboezemingen over zijn muzikale helden goed tot hun recht. Behalve usual suspects als Schubert, Liszt, Chopin en

zout magazine 1-2/2022

om te kunnen schrijven, de woordenstroom

een klankwereld schuil die in een lang

juist op gang moet komen – dat lukt niet

mensenleven is ontstaan.’

altijd. Soms komen de woorden niet.’ Bij de ene componist, zo merkte Boomsma

Om niet te vervallen in een zekere eenvormigheid door voortdurend met

tijdens het schrijven, stroomden de zinnen

hetzelfde repertoire op pad te gaan, is

makkelijker dan bij de andere. ‘Bij Debussy,

Boomsma op zoek naar contemporaine

Bruckner en Wagner ging het vanzelf,

componisten. Zo speelt hij regelmatig werk

die zitten in mijn systeem. Voor iemand

van Joey Roukens (1982), een van ’s lands

als Ravel moest ik meer moeite doen. In

veelgevraagde componisten. Roukens

eerste instantie had ik weinig met hem;

staat bekend om zijn pakkende melodieën

door het schrijven is dat veranderd, ben ik

waarbij hij vaak stijlelementen uit diverse

ontvankelijker geworden voor zijn muziek.

genres integreert. Zijn composities, die

Schrijvend leer je, en groei je.’

ook vertolkt worden door de New York

Het schrijven werd voor hem een

Philharmonic en het Concertgebouworkest,

onderzoek, een verkenning van de stroom

zijn toegankelijk en ontberen het cerebrale

zonder te weten waar je aanspoelt. Door

of complexe karakter dat veel hedendaagse

zijn onderzoek leerde Boomsma de mens

klassieke muziek aankleeft. Boomsma heeft

achter de componist kennen. ‘Neem

er, naar eigen zeggen, binding mee. ‘Heel

Berlioz. Wispelturig als hij was kon hij

wat namen van hedendaagse klassieke

zich nauwelijks onder controle houden.

musici staan dicht bij me.’ Opvallend

Tussen het dagelijks bestaan en de kunst

genoeg ontbreken die moderne meesters in

was bij hem geen scheidslijn. Berlioz werd

zijn boek. ‘Voor Brieven aan de meesters heb

gemakkelijk verliefd. Dat zorgde niet zelden

ik gekozen voor ‘de groten’, mijn favorieten

voor gecompliceerde situaties in zijn leven.

uit de bekende canon. Ik denk er wel over

Wagner bevat Brieven aan de meesters ook

Dat hoor je terug in zijn warmbloedige,

na om een deel twee te maken. Dan komen

een paar verrassingen, zoals de componist

theatrale muziek’.

eigentijdse componisten wel aan bod.’

Gerhard Hamm (1835-1940) en diens zoon

Muziek als verfraaiing, ontspanning of

Na een optreden kwam Boomsma in

Karel (1876-1934), en de Amerikaanse

vertroosting is volgens de Pools-Belgische

aanraking met een nazaat van Bernhard en

pianiste en componiste Amy Beach (1867-

filosofe Alicja Gescinska maar één kant van

Karel Hamm. ‘Als Nederlandse componisten,

1944), een van de eerste vrouwen die

het verhaal. Volgens haar maakt muziek ons

ze woonden in Venlo, genoten ze enige

furore maakte in ook deze door mannen

tot betere mensen, tot Mensch in plaats van

populariteit in het buitenland; op Duitse en

gedomineerde wereld, maar van wie we nog

mens. De inzet van Boomsma als muzikant

Italiaanse toplabels zijn composities van

maar weinig horen.

verraadt eenzelfde taxatie’. ‘Ontroering is

hen te vinden. Het is mooie, aan Robert

de gouden norm. Ik zoek naar een directe

Schumann schatplichtige muziek. Dan merk

vluchtige kunstvorm waarvan de klanken

verbinding tussen mij en het stuk dat ik

je dat Nederland toch de culturele trots

wegsterven en in het beste geval een

speel. Het is de kunst om je daarbij volledig

ontbeert die Duitsland bijvoorbeeld wel

herinnering worden, is een hachelijke zaak.

open te stellen, ontvankelijk te zijn voor de

kenmerkt. Ik speel dat werk graag en heb er

Muziek is de kunst van de vergankelijkheid,

gevoelens die de muziek in zich bergt. Dat

een album van opgenomen.’

ze bestaat enkel in de uitvoering.

lukt je alleen wanneer je terug kunt vallen

Schrijven over muziek, immers een

‘Ik zoek graag naar het nieuwe, en wil

Boomsma bejegent de grote meesters

op de techniek. De absolute voorwaarde

het oude verrijken met nieuwe manieren

respectvol én luchthartig. ‘Het schrijven

is dat je het instrument beheerst. Pas als

van interpretatie. Dat houdt het spannend,

ging me soepel af’, zegt hij desgevraagd.

ik me kan openstellen, voelt het spelen als

we gaan dan ook niet allemaal hetzelfde

‘Aan het begin van de eerste lockdown

een ontspanning; dan heb ik toegang tot de

zitten doen. Omdat ik zo van onderzoek

ben ik begonnen. Ik zocht rust, ruimte en

kern, tot de bron.’

houd, geloof ik dat ik in mijn wezen een

opgezet van de componist waar ik net over

pianist ben die zijn vak benadert als een

schreef. Toen de muziek stopte, stroomden

ontvankelijkheid. Mooi voorbeeld is

de woorden; het was alsof er een nieuwe

Reinbert de Leeuw en zijn geweldige

bron openging. Al kun je, in zekere zin, het

Satie-vertolkingen. Het klinkt op het

schrijven over muziek niet rationeel sturen.

eerste gehoor eenvoudig en bescheiden,

Muziek onttrekt zich aan woorden terwijl,

maar dat is schijn. Achter dat spel gaat

regelmaat. Daar ben ik voor naar Friesland gegaan, nagenoeg aan de Wadden. Die stilte blijkt heilzaam, ze geeft de gedachten ruimte. Maar soms heb ik ook de muziek

uiten de klank en expressie speelt

kunstenaar. Al schrijvend begon ik tot dat

ook een notie van bescheidenheid

inzicht te komen.’ Z

mee, zegt Boomsma. ‘Met

bescheidenheid bedoel ik de mate van Camiel Boomsma, Brieven aan de meesters. Utrecht, Uitgeverij IJzer, 2021. Ook als podcast beschikbaar.

zout magazine 1-2/2022

Voorbij het doel

ls kind keek ik met verbazing en verwondering

naar de naaipatronen die mijn moeder verknipte tot afzonderlijke stukken die, eenmaal ‘gekopieerd’ naar stof en aan elkaar gestikt, vergroeiden tot een broek, blouse, jurk etc. De knip- en naai fase kon me eigenlijk gestolen worden; het

Bits

was die wirwar van zwarte strepen, stippelpatronen,

Ze begon ooit met monumentale installaties van keramiek, tegenwoordig kent het werk van Ans Verdijk (Beugen, 1959) vele gezichten. Het komt terug in kleding, sieraden, boeken, sculpturen, digitale tekeningen en zelfs in lege brillenkokers. Haar studio blijft echter gesloten. ‘Wat ik doe is niet voor de eeuwigheid.

Insignes met een boodschap

gekleurde lijnen en hier en daar wat verdwaalde letters en cijfers die me mateloos fascineerde. Nog steeds kijk ik met veel belangstelling naar printplaten uit elektrische apparaten. Al die verbindingen, lasnaadjes, kleurcodes op transformators en weerstandjes: wat een feest voor het oog. Ver voorbij het eigenlijke doel, kan ik er alles van maken. Mijn hoofd, onmetelijk groots van binnen. MAT VAN DER HEIJDEN

et komt wel vaker

zijn. Niet dat je er ook maar

het Brabantse dorp Beugen,

voor dat er wordt

één inbreker mee buiten de

onder Nijmegen. Al dertig jaar

aangebeld door

deur houdt, maar toch. Het

lang komen er kunstenaars bij

voorbijgangers. ‘Verkoopt u

zijn installaties die je wakker

haar aan huis om te werken

ook alarminstallaties?’ vragen

schudden, die je zintuigen op

en te exposeren. ‘In het begin

ze dan, wijzend op de dikke

scherp zetten en misschien

had ik hiernaast een caravan

rode letters boven de deur:

zelfs voorkomen dat je een

staan, dan konden ze blijven

ALARM.

gevangene wordt van je eigen

slapen, maar ik vond dat

dagelijkse gewoontes en

ik eigenlijk te weinig kon

onhebbelijkheden.

bieden. Toen heb ik een tijdje

Het zijn, op een eigen manier, Mat van der Heijden, 4Fun (2021). Potlood, katoen, skai, board. 50 x 61 cm

wel degelijk alarminstallaties die achter deze deur te vinden

ALARM is het kunstenaars initiatief van Ans Verdijk in

groepstentoonstellingen georganiseerd, dan trek je ook

zout magazine 1-2/2022

‘In de rommel van mijn atelier kan ik goed gedijen. Die ruimte is echt alleen voor mezelf.’

⏤ meer publiek. Daarna maakten we tentoonstellingen door het hele huis, een soort Chambres d’Amis, zoals Jan Hoet het ooit in Gent deed. In de badkamer, in de slaapkamer, in de kelder, overal was iets te zien. Mensen vinden dat heel leuk, zo’n ambiance, dat je ze uitnodigt om binnen te komen kijken. Nu vraag ik één kunstenaar en dan maken we samen een tentoonstelling. Ik reageer met mijn eigen werk op degene die komt, het wordt een soort gesprek met beelden.’ De echo’s van die gesprekken zijn overal in huis nog te horen. Fragmenten van vroegere tentoonstellingen leunen tegen de deurpost, pronken op de schoorsteenmantel en bezetten de gang. Ook krijgt iedere kunstenaar die komt een lege brillenkoker, met de vraag om er een kunstwerkje in

werk belanden al die dingen

zich voort in de kleding. Het

Maar er komen altijd weer nieuwe

te maken. Inmiddels heeft Ans

ook weer in de rest van het

lichaam zie ik als een leeg vel

wolken, toch?

een aantal aluminiumkoffers

huis. Voortdurend zie ik weer

waar je nieuwe kleurstellingen

‘Precies.’

gevuld met brillenkokers vol

nieuwe verbanden tussen wat

op kan maken. Ik voel mezelf dan

gedichten, tekeningen, kruiden

ik nu maak en oud werk, dat ik

ook vaak een sokkel van mijn

en miniaturen. ’Ik koop die

eigenlijk al weer vergeten was.’

beelden, ik draag mijn objecten.’

brillenkokers weer terug van de

Is het een soort simultaan schaken,

Je werk zit in je huis, je atelier, je

Dit is het 14de deel in een reeks over

kunstenaar, als kunstwerk. Zo

je denkt en speelt op meerdere

kleding. Stopt het wel eens?

kunstenaars en ontwerpers in hun

heb ik een soort afdrukje van

plekken tegelijk?

‘Nee. Ik vind het verschrikkelijk

werkomgeving.

alles wat hier gebeurd is. Elke

‘Ja dat denk ik wel.’

als ik een dag niet werk.’

tentoonstelling is uiteindelijk

Je gaat vrij opvallend gekleed,

Het lijkt ook een soort spel…

een nieuw gerecht dat ik op mijn

met veel aandacht voor details. Is

‘Mensen zeggen: “Jij bent altijd

bordje krijg, waar ik ook in mijn

kleding ook een onderdeel van die

aan het spelen.” Dat klopt. Wat ik

eigen werk mee verder kan.’

dialoog?

doe is niet voor de eeuwigheid.

‘Ik was altijd onder de indruk

Er zijn al zoveel mooie

haar eigen werk maakt is

van Madeleine Albright, de

kunstenaars, die zo’n goed werk

verboden terrein. Niemand mag

Amerikaanse minister van

maken. Voor mij gaat het om het

naar binnen, ook haar partner

buitenlandse zaken onder

onderzoek, wat ik ontdek, de

niet. ‘In het atelier is het een

Clinton. Een statige, aanwezige

verbazing, de wat-gebeurt-hier-

enorme rommel. In die veelheid

dame. Als minister droeg ze altijd

toch, wat-ontstaat-hier-dan?

kan ik op momenten goed

een sieraad dat correspondeerde

Wat ik maak is wankel, dus niet

gedijen, die ruimte is echt alleen

met haar missie op dat moment,

iets wat vast op een sokkel staat.

voor mezelf.’

heel subtiel. De insignes die ik nu

Nou ja, soms is er wel een sokkel,

draag, zijn niet alleen een grapje,

maar die sokkel staat dan niet

af en toe te ontsnappen uit

ze hebben ook een boodschap.

heel erg stevig. Je denkt dat het

het afgesloten atelier. Zo is de

Kleding is een afspiegeling van

stevig is, maar het is zo fragiel als

kast in de woonkamer volledig

waar ik mee bezig ben. Dan

wat. Een soort wolk en die prik

ingenomen door een serie

ben ik weer eens iets uit aan

je door en dan is het weg. Dat is

sculpturen. ‘Steeds als ik in

het zoeken met een bepaald

mijn werk en dat is goed zo. Wat

een andere fase ben met mijn

materiaal en die zoektocht zet

er dan overblijft? Geen idee…’

Het atelier waar Ans Verdijk

Tegelijkertijd lijkt haar werk

JOEP VOSSEBELD

Momenteel is bij ALARM een samenwerking van David Roosenberg en Ans Verdijk te zien. Op hetzelfde adres bevindt zich ook het Museum van Alle Tijden. ansverdijk.com

iba parkstad

Stad in de Steigers Discovery Museum tot 30 sep 2022 Discovery Museum, Museumplein 2, Kerkrade

programma

architect en stedenbouwer in parkst ad

Jan Stuyt

Toen de Mijnen verdwenen Wouter Zaalberg en het Nederlands Mijnmuseum 1 dec 2021 t/m13 mrt 2022 Geleenstraat 16, Heerlen

Jan Stuyt, architect en stedenbouwer in Parkstad Buro Marcel van der Heyden 30 okt 2021 t/m 27 mrt 2022 De Vondst, Raadhuisplein 20, Heerlen

De Woonkamers van Heerlerheide Bram Tackenberg 19 dec 2021 t/m 18 mrt 2022 Gen Coel, Groeet Genhei16-18, Heerlen

Expoditie Euregio met de Romeinen Thermenmuseum tot 31 dec 2022 Thermenmuseum, Coriovallumstraat 9, Heerlen

jaar Voor lezingen, rondleidingen en méér kijk op: www.iba-parkstad.nl

zout magazine 1-2/2022

column

Rouwkamer 3

Zouden er mensen bestaan die troost kunnen vinden in een polyester orchidee?

⏤

ij lag in Rouwkamer 3. Ik was bang om te gaan kijken. Onderweg herkende ik de Vlaamse Steenweg uit de krant. Fietser levensgevaarlijk gewond. Foto erbij. Blauw licht. Een week later leefden al mijn vrienden nog, behalve hij. Ik huilde. Ik wist niet dat ik zoveel van hem hield. Een opvallend kleine begrafenisondernemer liet me binnen. Voor de deur stond een grote Jaguar. Geen idee of die van hem was. Met verdriet kun je - hoe dan ook - geld verdienen. In het glazen kastje op de gang lagen zakdoekjes met het logo van de zaak. Onverwacht was ik meteen blij om hem te zien. Hij zweeg weliswaar nogal veel, maar dat bespaarde ons de overlap van spreekwissels. Onze gesprekken waren dikwijls gulzig. Ik liet al mijn klachten bij hem achter. Net zoals altijd. Ook dood kon hij mij troosten. Ik wist wat hij zou zeggen. Pardon, en dat hij het ook liever anders had gewild. Of toch voor mij en al die andere mensen. Hij had een gek mutsje op en de vouw in zijn handen kwam van iemand anders, maar ik herkende zijn vingers. Ik voelde aan de manchetten van zijn hemd. ‘Heb je dat horloge aan?’, vroeg ik. Hij had geen horloge aan. De laatste keer vertelde hij over een horloge, uit een bijzonder atelier in Londen. We moesten er heel hard om lachen. Op de kleine wijzer stond Remember, op de grote You will die. Op zijn buik lag een bloem. Ik begreep niet waarom. Zouden er mensen bestaan die troost kunnen vinden in een polyester orchidee? Met een steel nog treuriger dan de blaadjes? Ik legde de bloem terug. ‘Hoe lig je daar nu!’, zei ik. Het kopkussen was te dik. Zijn kin lag in een knik. Zijn wangen hingen slap naar achteren. Het liefst wilde ik hem zachtjes goed leggen. Het zou me nooit gelukt zijn. Ik vloekte op zijn gewicht. Hij was een mooie man, vroeger, toen hij zich nog niet zo goed kon verbergen, met die mond en die ogen. Ik maakte een foto van de muziek in Rouwkamer 3, twee soorten grijs, daartussen een driehoekig stukje plafond met een luidspreker. Er drupten vieze pianomelodietjes uit, Let it be, voor in de supermarkt. Het was niks voor hem. Ik probeerde de onzin weg te moffelen in mijn jas. Het was de eerste keer dat ik mijn hand op die van hem legde. Wij raakten elkaar nooit aan. Zo waren we niet. Wij redeneerden alleen maar. Woorden waren alles. En vertrouwen. Ik vertrouwde hem helemaal. Dat hij dood was maakte geen verschil. Hij bleef vertrouwd, zelfs in Rouwkamer 3. Het verbaasde me hoe ineens alles makkelijk werd. Een dode vriend is geen kunst. Ik herinner me hoe we een keer afscheid namen op een brug. Het was een mooie avond. Het verkeer raasde door het donker, maar we gaven niet toe. Wij dansten onbeholpen rond een liefde heen. ‘Ik hou van jou’, zei ik. En dat ik hem ging missen. In Rouwkamer 3 was alles vanzelfsprekend. AN OLAERTS

zout magazine 1-2/2022

Op z

Lara Gasparotto, Hôtel Kisentu Kongo, 2021

zout magazine 1-2/2022

in beeld

zoek naar Vivi

ijdens een ontmoeting met museologe Paola Basika Lumonga voelde fotografe

Lara Gasparotto zich beschaamd over haar geringe kennis van de koloniale geschiedenis van België. Tegelijkertijd stelde Basika Lumonga vast dat ook zij, ondanks alle boeken die ze erover had gelezen, te weinig afwist van haar geboorteland. In 2019 trokken ze samen door Congo om die leemte aan te vullen. Ze gingen op zoek naar Vivi, de eerste hoofdstad van de Onafhankelijke Congostaat. Bij het stichten van die staat, in 1885, was Vivi weinig meer dan een nederzetting, gesticht door Henry Morton Stanley; inderdaad, die van ‘Mr. Livingstone, I presume?’. Resultaten van die expeditie in tekst en beeld, aangevuld met oude foto’s uit het Afrika Museum in Tervuren, waren afgelopen maanden te zien in de presentatie Looking for Vivi – ville fantome du Kongo in cultuurhuis Schunck in Heerlen. Door de lockdown bleven de deuren ruim vijf weken gesloten, zo bleef ook hier, veel ongezien. Anno 2022 is Vivi van de kaarten verdwenen, er is weinig van over. Wel troffen de twee vrouwen er een trotse, door het verleden gekwelde bevolking aan. Basika Lumonga deed er historisch onderzoek, Gasparotto maakte foto’s met de enige camera die ze had meegenomen, de compacte Olympus PEN. Op hun eigen manier, in woord en beeld, proberen de twee vrouwen een deel van het uit de officiële geschiedschrijving verdwenen verhaal van Vivi te herschrijven. De foto’s van Lara Gasparotto (Luik, 1989) ademen een ongrijpbare schoonheid die past bij het mysterieuze gebied dat ze met haar Olympus opnieuw in kaart brengt. De teksten van Paoloa Basika (Kinshasa, 1987) zijn directer; ze vragen om een rehabilitatie van het gebied en een herziening van de koloniale geschiedschrijving. (WS)

zout magazine 1-2/2022

Ja echt, ik ben 500 jaar oud! 26

Prent met de enige bekende afbeelding van Lodovico Guicciardini uit 1768. Later onderzoek wees uit dat dit wellicht niet Lodovico is, maar zijn oom Luigi.

zout magazine 1-2/2022

De Italiaanse koopman Lodovico Guicciardini werd bekend van zijn Descrittione di tutti i Paesi Bassi (1567), een zedenschets van de toenmalige Nederlanden en hun bewoners. Columnist MOHAMED OUAAMARI kruipt in zijn huid en laat hem met verbazing kijken naar het hier en nu. ‘Het volk is egoïstischer geworden, niemand kijkt elkander nog in de ogen.’

Op een dag stortte bij werkzaamheden

ij moet Mohamed zijn. Ik

nieuwsgierig zijt, dat is een goede start

ben Lodovico, aangenaam.

voor dit gesprek. En gevaarlijk! Want wie

een deel van de kathedraal in waardoor

Lodovico Guicciardini. Laat

te nieuwsgierig is, dreigt zich te verslikken

mijn graf zich opende. Ik werd blootgesteld

mij u de hand schudden en

in het vergif dat kennis kan zijn. Ik heb van

aan de koude Scheldelucht die achtereen

u iets te drinken aanbieden.

nieuwsgierigheid mijn levenswerk gemaakt.

volgens mijn neus, lippen, mond, keel en

Ober! Bedankt om naar hier te komen, het

Maar mijn nieuwsgierigheid heeft geleid tot

longen prikkelde en mijn lichaam wakker

verbaast mij dat gij hebt toegezegd om mij

wat ik vandaag ben. Een vreemdeling in een

schudde alsof een bliksemschicht mij vol

te ontmoeten. Het is dan ook een bizarre

tijd die de mijne niet is.

raakte in een open veld. Daar stond ik dan.

historie. Ongehoord!

Luister goed! Ik was in mijn tijd een

Naakt en herboren. In hetzelfde lichaam

gewaardeerde schrijver. Een gerespecteerd

als toen ik naar Antwerpen kwam in 1541.

Daar is de ober, wat moet gij drinken?

man! Ik kwam naar Antwerpen als koopman

Helemaal alleen in een nieuwe wereld

Bier? Wijn? Koffie? Thee? Ober! Koffie voor

in het familiebedrijf, maar ik verknoeide

zonder familie of vrienden.

meneer. Voor mij niets meer, ik heb genoeg

elke onderneming precies alsof den duvel

gedronken. In niets teveel is mijn lijfspreuk.

zich er persoonlijk mee bemoeide. Maar

*****

schrijven dat kon ik. Ik reisde jaren door de

Nogmaals dank om naar deze kroeg te komen. Ik kom hier vaak. De kroeg is één

Nederlanden en liet mij leiden door mijn

van de weinige plekken waar ik niet het

brandende nieuwsgierigheid. Ik stak al mijn

gevoel krijg ergens als een vreemd wezen te

tijd en middelen in mijn Descrittione. Naar

verkeren. De hele wereld is onherkenbaar

mijn bescheiden mening een meesterwerk,

veranderd, maar het eenvoudige principe

maar rijk ben ik er nooit van geworden. Ik

mijn hoofd. Ik stond voor de ingang van

achter een kroeg is onveranderd gebleven.

denk dat ik toch nog een glas bier neem.

de kathedraal. Ik herkende de stad niet

Een waard, een vat, glazen flessen Italiaanse

Ober!

meer! Niet in uitzicht, niet in geur. Geen

en Franse wijnen, houten tafels en stoelen,

Het was mijn vriend en drukker Willem

ij wilt zeker weten wat er gebeurde na mijn wedergeboorte. Wel, net zoals ik gestorven ben, ontwaakte

ik uit mijn dood. Arm en zonder dak boven

geur van mest, nat graan. Geen walmen

zatte vrouwen en mannen van alle standen.

Silvius die mij introduceerde bij een

van vuil en stilstaand water. Er hangt een

Oudewijvenpraat en diepzinnige gedachten

mysterieuze magiër. Hij zocht iemand die

duffe karakterloze geur over de stad die

aan de toog. In de kroeg is de geschiedenis

gek genoeg was om tegen royale betaling

zwaar aanvoelt. Twee zaken vielen me op.

blijven stilstaan, terwijl daarbuiten niets

een levenselixer uit te testen. Een vies,

De kathedraal ziet er nog steeds kreupel

hetzelfde is gebleven.

bitter drankje met een geelgroene schijn

uit met maar één toren. Was het geld weer

dat al mijn kwalen zou genezen en sterker,

op? Ik dacht: Wij zijn toch geen gierige

mijn verhaal. Een geschiedenis die begon

mij de eeuwige jeugd zou schenken. Ik

pinnen zoals die vervloekte calvinisten en

toen ik voet zette op Antwerpse grond.

geloofde er de ballen van, maar ik had het

lutheranen? Zo’n half afgewerkte kathedraal

Ja echt, ik ben 500 jaar oud! Gij zegt dat

geld echt nodig en was nieuwsgierig of er

is een bespottelijk zicht en een belediging

ge mij gelooft, maar ik geloof u niet. Gij

toch iets van waar kon zijn. Weken gingen

aan God onze Vader verdomme. Sorry ik

kijkt met een blik net zoals men kijkt naar

voorbij zonder enig effect, mijn dagen

wind mij op, maar het is toch waar?

een dronkaard die een stuk in zijn kloten

waren geteld. Ik werd begraven in de OLV

heeft gezopen. Maar ik zie ook dat gij

Kathedraal.

Wat ik van u wil? Dat gij luistert naar

Ik ging u zeggen wat mij nog opviel. Kent gij het beeldwerk van het kind en de hond

›

zout magazine 1-2/2022

’In de kroeg is de geschiedenis blijven stilstaan, terwijl daarbuiten niets hetzelfde is gebleven’

⏤

voor de poort van de kathedraal? Hoe

iets anders dan vroeger. Hij grabbelde in

machines in een vlaag van razernij tegen

zegt ge? Nello & Patrasche? Ik vond het

zijn kar en haalde er wat kleren uit die hij

de grond te smijten en ze tot een gesprek

een ontroerend werk. Het kind dat vredig

mij toe stopte. Zijn hond blafte speels alsof

met de ander te dwingen! Het volk is

ligt te slapen onder een deken van zware

hij zijn baasje aanmoedigde.

egoïstischer geworden, niemand kijkt

straatstenen. Met zijn hoofd in de vacht van

Ik trok zijn kleren aan die te groot waren

elkander nog in de ogen.

een hond die net zo onbewogen aan het

en ging dan met mijn rug tegen een muur

rusten is in de koude buitenlucht. Ik werd

zitten. De man bood mij van dat goedkoop

is een gevaarlijke wereld vol miserie. Ik

tot tranen bewogen, ook al kende ik het

bier aan in zo’n klein metalen vat dat in

ontmoette in die dagen een landloper

droeve verhaal niet.

de hand past. Ik weigerde. Ik wilde helder

die zijn halve leven op straat leefde en

van geest blijven. In mijn tijd dronken ze

daar merkwaardig genoeg met heel veel

te dwalen door de straten. Ik gaf mijn ogen

in de Lage Landen overdadig veel bier. Dat

genoegen zelf voor koos. Een vrije ziel die

de kost, er was te veel om waar te nemen.

is duidelijk niet veranderd. Sterker nog,

door de straten van Antwerpen zwierf en

Een compleet nieuwe wereld! Alle straten

vandaag zijn de Lage Landen de grootste

van de straatstenen zijn meubilair maakte.

zijn verhard met vlakke kasseien. En auto’s,

uitvoerders van bier! Tot in het verre

Hij vertelde mij hoe een relatiebreuk,

heel veel auto’s die in lange rijen op straat

Oosten worden er elke dag miljoenen liters

geldproblemen en de bijhorende

rusten tot hun eigenaar hen weer komt

Belgisch en Hollands bier door dorstige

administratieve ketens hem de straat op

halen. Want zo zag ik die dingen voor het

kelen gejaagd.

dreven. Waar brieven vol slecht nieuws hem

eerst, als koetsen voortgetrokken door

niet bereikten. Hij zei: ‘Het stadsbestuur

onzichtbare paarden. Ongezien, mijn

*****

probeert mij te helpen, maar ze begrijpen

beste. Net als elektriciteit. Lantaarns met

maar niet dat de grootste hulp die ik kan

Antwerpenaar keek niet naar mij om. Als

binnen vier muren te jagen waar problemen

het kon, wandelden ze los door mij heen,

mij vinden.’

Wat ik deed na mijn ontwaking? Ik begon

uitdoofbare lichten die ‘s nachts een warme oranje gloed over de stad werpen. Geen hoek of steeg in de uitgebreide stad die nog in duisternis waadt. Plots hoorde ik iemand mij roepen. Het

Het leven op straat is merkwaardig. Het

e eerste dagen van mijn leven in

krijgen, is dat ik met rust gelaten word. Er

deze nieuwe tijd bracht ik door

wordt gezegd dat we in een vrij land leven,

op straat als een zwerver. De

maar ze doen niets anders dan mij weer

Het was geen schoon zicht, het leven als

was een man met een onverzorgd uiterlijk

terwijl ze op hun telefoon zaten te tokkelen.

die vooruit sjokte. Hij had een lange en volle

Ik heb er tegenwoordig zelf een, maar kan

een clochard, neem dat van mij aan. Maar

rosse baard en rook naar bedorven bier.

er nog steeds niet mee werken. En wil ik

leven op straat heeft mij kennis doen maken

Met zijn linkerhand trok hij een karretje

dat wel? Ik zie dat mensen verknocht zijn

met het nieuwe Antwerpen. De stationswijk

achter zich aan met al zijn bezittingen. Een

geraakt aan die kleine lichtbakken. Ik zie

is vandaag wat vroeger de haven was. Wat

hond liep kwispelend achter hem aan. ‘Alles

koppels in de kroeg stilzwijgend naast

een drukte! Wat een bedrijvigheid! En wat is

goed makker?’, vroeg hij mij. Ik begreep het

elkaar zonder een woord uit te wisselen.

reizen zo eenvoudig geworden. Mensen van

Nederlands dat hij sprak, het klonk enkel

Ge zou niet liever willen dan die kleine

alle kleuren en gezindten komen en gaan met treinen die heel Europa doorkruisen. Een reis naar Firenze duurt slechts dertien uur! En met het vliegtuig nog geen twee uur! Een wonder! Ik weet nog steeds niet hoe de mens erin slaagde die grote gevaarten de lucht in te krijgen. De eeuwenoude droom om te vliegen als mens is waargemaakt, maar niemand kijkt ervan op. Vreemd! Dit is een tijd waar iedereen de wonderen van techniek vanzelfsprekend neemt terwijl ik nog steeds twijfel of dit geen koortsdroom is en ik straks weer ontwaak in de zestiende eeuw. Nee, de technologie gaat zo snel, dat mensen vergeten verwonderd te zijn. Er is gewoon geen tijd voor. Het leven raast voorbij, het volk loopt er achteraan zonder om te kijken. Ik ging regelmatig naar een tehuis voor daklozen dat niet gaf om welke documenten ge wel of niet hebt. Daar kon ik baden en scheren. Enkele nachten rusten

Stadsgezicht op Antwerpen anno nu vanuit Museum aan de Stroom.

zout magazine 1-2/2022

Toen ik door de straten van Antwerpen zwierf, merkte ik hoe Joden hun religie nu in alle openheid belijden. Zij pronken met hun eigen synagogen. Zij hebben een kenmerkende zedige klederdracht bestaande uit zwarte mantels en cirkelvormige pelshoeden die doen denken aan een vogelnest. Ze hebben eigen winkels met Hebreeuwse opschriften waar ze uitsluitend joodse waren verhandelen. En hun kinderen fietsen vrolijk en zonder angst voor enig gevaar door de straten. De Spaanse Furie woedt op de Grote Markt van Antwerpen, begin november 1576.

En ook jullie moslims hebben hele wijken

in een bed met zachte kussens en donzen

van Borgerhout en Wilrijk, ver voorbij de

buiten de vroegere stadsmuur waar

dekens. ’s Avonds een warme maaltijd

stadsmuren, gingen tienduizenden luisteren

onleesbare Arabische geschriften de ramen

die mijn hongerige maag vult. Er zijn nog

naar de hagenpreken die het volk ophitsten

versieren. Op vrijdag stromen de moskeeën,

mensen met een goed hart die zorgen voor

tegen de kerk en zijn dienaars. Dwalende

op het eerste gezicht woonhuizen zonder

anderen. Toch denk ik dat er nooit een tijd

predikers met hun sissende slangentongen

pracht en praal, vol met gelovigen van alle

heeft bestaan, waar mensen zoveel met

misleidden vele argeloze Antwerpenaren.

afkomsten. En de lange autostoeten bij

zichzelf bezig zijn geweest.

Hun radicalisering en extremisme dreef

jullie huwelijksfeesten lijken soms op een

dat volk tot waanzin en blinde razernij

bezetting van de stad!

*****

en goddeloze ontering van onze geliefde

En de kerken? Die staan leeg en hier en

kathedraal. Het was het begin van het einde

daar worden ze gesloten. En in degene

van de vrede in mijn Antwerpen.

waar nog gebeden wordt tot God de vader,

ijt gij een moslim? Leest gij de Alcoran? Ik kende volk dat naar

Vandaag heerst er vrede in de stad,

komen nog enkelingen. Grijsaards die met

ondanks de aanwezigheid van vele

moeite een stap vooruit gezet krijgen. En

dompelen in de Arabische taal zodat ze

godsdiensten. Ik hoorde dat de laatste keer

soms wat volk uit Afrika, Polen of gevluchte

beter wisten wat er in dat boek van jullie

dat deze stad getroffen werd door oorlog,

minderheden uit Arabië.

stond en om tegen te argumenteren met het

het vooral de Joden waren die het moesten

hoge woord van Jezus. Vandaag moet ik met

ontgelden. Een hele gemeenschap werd in

pijn in mijn hart vaststellen hoe het ware

het station op treinen gezet richting het

woord van God amper gepredikt wordt en

oosten, waar ze vernietigd werd alsof het

het volk zijn rug heeft gekeerd naar God

ging om een kudde dieren die getroffen

de Vader. In Antwerpen wordt elke heilige

zijn door de pest. Ook in onze tijd werden

aanbeden en aangeroepen behalve diegene

Joden vervolgd, al konden zij zich bekeren

die waakt over en zorgt voor deze stad.

tot het Christendom en dan werd hun leven

Afrika trok om zich onder te

In mijn Antwerpen had je ketters die hun

gespaard. Ze werden conversos genoemd.

eigen opvattingen hadden over God, maar

Zo had je er enkelen die vanuit de Iberische

zolang dit in stilte gebeurde, had je niets te

landen naar Antwerpen kwamen voor

vrezen. Zolang dat volk maar niet overdreef

handel. Ik heb weet van enkelen die hun

met hun optochten en processies, werd hun

joodse religie nooit hebben opgegeven en

geloof oogluikend getolereerd. In de velden

die in het geheim beleefden.

Ach, zolang we elkaars kop niet inslaan is het goed zeker? Z

Komt een Italiaan naar de Nederlanden. Van 3.12 t/m 6.3 in Museum PlantinMoretus in Antwerpen. Op de tentoonstelling is ook de rest van de tekst van Mohamed Ouaamari te lezen. museumplantinmoretus.be

zout magazine 1-2/2022

Met bijdragen van Dieter van den Bergh, Ludo Diels en Wido Smeets

verandert. Dat niets is, maar alles

ze op straat vindt kunnen dienen

wordt.(LD)

als finishing touch, bijvoorbeeld

Antoine Berghs, The Studio #5.

voor een monumentale sculptuur

Van 22.9 t/m 27.3 in Bonnefanten

als Funny Five Minutes, Goofin’

Maastricht. bonnefanten.nl

Around, gemaakt van polyester en steenpoeder. Met enige fantasie zien



we het Disney-personage Goofy, liggend op zijn rug.

Ode aan het ambacht

Soms werkt de eigenwijze beeldtaal van Naveau – op de poster heet het Bernini Meets The Simpsons - wat op de zenuwen. Zoals het maffe barokbeeld Magic

Antoine Berghs in een performance in het Bonnefanten in Maastricht

Niets is, alles wordt

uitgevonden voor beeldhouwster

du Plaisir; talrijke kleine, glanzende

Nadia Naveau (Brugge, 1975). In

keramieken beeldjes, opgesteld

denken; de loutering bestaat uit het

haar werk kneedt ze klassieke en

op ooghoogte in een soort van

doorgronden van de verandering

moderne (pop)elementen samen tot

kunstbeursopstelling; alleen de

die de kunstenaar van binnenuit

vaak absurdistische sculpturen en

prijskaartjes ontbreken.

beleeft en uit de vlucht uit

installaties.

Bringer Together is een ode aan

In een ‘Best of’ van dat werk, te

het ambacht door een kunstenares

structuren. We zien hem zoeken,

zien in De Warande in Turnhout, is

die niet stil lijkt te kunnen zitten. In

stilstaan, vallen, opstaan.

het alsof je een sculpturengalerie

een ruimte met verlichte kabinetten

van het Louvre binnenloopt. We

krijgen we een inkijkje in haar

bestaande economische en politieke

alleen om te bekijken maar ook, en vooral, om te ondergaan. Voor zijn

Er komen nogal wat symbolen

Bonnefanten in Maastricht heeft hij

voorbij met een spiritueel

zien torso’s op sokkels, een daarvan

werkproces met voorstudies van de

een parcours ingericht van portalen

karakter, het geeft de presentatie

doet denken aan Lodewijk XIV –

grote werken in de volgende zaal.

met manshoge potloodtekeningen

een esoterische sfeer - er zullen

verder dan die associatie gaat het

en objecten met een naar

bezoekers zijn die spontaan hun

niet. De gipsen sculpturen zijn niet

is ook de muur van gekleide reliëfs

religie verwijzende iconografie.

yogamatje willen uitrollen – met

figuratief, maar grillig en modderig,

die als toegangspoort van de

Stroboscopische flitsen voorzien het

een zucht occultisme en animisme.

absurdistisch en abstract. Het zijn

expositie dient. Ook hier zie je in de

geheel van een vibratie.

Berghs zoekt naar een taal die

collages, boordevol referenties. Een

op het eerste oog abstracte kleibrei

we begrijpen zonder dat er per se

beeld kreeg een motorhelm op, een

figuratieve vormen tevoorschijn

woorden nodig zijn.

ander een blauw gezicht of Micky

komen. (DvdB)

Mouse-oren, weer een ander een

Nadia Naveau, Bringer Together.

Wie binnentreedt in dit universum moet zich openstellen voor de binnenwereld van een kunstenaar

Naar eigen zeggen is The Studio #5

Typerend voor haar noeste arbeid

die zichzelf als onderwerp neemt.

Berghs’ kleinste en belangrijkste

Pinokkio-neus of een poes bovenop

Van 12.12 t/m 3.4 in De Warande in

De getekende figuren ademen

werk, zijn magnum opus. Niet eerder

het hoofd. Klinkt grappig? Ja, dat

Turnhout. dewarande.be

de gedaante van de kunstenaar.

legde hij zijn ziel zo bloot: een

is het soms ook, zoals die klassieke

Graatmager, naakt en kwetsbaar.

struikelende en worstelende man,

vrouwfiguur die met een stapeltje

Interne zelfportretten noemt hij het.

onderweg naar wie hij is geworden.

Engelse drop balanceert in haar

Buiten de aanwezige zindering klinkt

The Studio #5 is ook een bewijs van

hand.

geluid, geen muziek of een deuntje,

moed - de welwillende bezoeker

maar een uitgesponnen soundscape.

zal het zien als een uitnodiging om

als gips, piepschuim, brons, rubber

Niet als stoffering maar als een soort

eenzelfde tour de force te ondergaan

en keramiek, en put gretig uit zowel

vervoersmiddel – een ondertoon

dan wel te overdenken.

popcultuur als klassieke oudheid en

naar een trance, een meditatieve staat van zijn.

Of de kunstenaar aan het eind van

barok: de titel van de presentatie

het parcours vindt wat hij zoekt,

is niet voor niets Bringer Together.

wordt uiteraard niet duidelijk. Kunst

Hoe die elementen samenkomen

levert geen handreiking voor een

in haar werk? Puur intuïtief, zo

(Geleen, 1971). De zaaltekst spreekt

beter leven; ook de bezoeker tast in

vertelt ze in een begeleidende film.

van een louteringstocht waarin

het duister.

Klei om te boetseren schept ze uit

Misschien ligt het antwoord in

een meer bij haar Franse atelier, bij

innerlijke verandering in een steeds

de gedachte dat het blijven zoeken

een verlaten fabriek vindt ze soms

veranderende wereld. Transitie

een vorm van vinden is. Dat je

materialen, en hout haalt ze uit het

en transformatie omringen ons en

gaandeweg met de wereld mee

bos. Rugleuningen van stoelen die

de kunstenaar op zoek gaat naar



Nadia Naveau gebruikt materialen

kosmologie van Antoine Berghs

The Studio #5 omvat de persoonlijke

Mama of het overdadige Le Salon

bepalen ons wezen, zo lijkt hij te

Het werk van Antoine Berghs is niet

presentatie in The Studio#5 in het

Het woord ‘eclectisch’ lijkt

Nadia Naveau, Magic Mama

zout magazine 1-2/2022

sieraden en gebruiksvoorwerpen.

Museum Het Valkhof in Nijmegen.

schildert al 25 jaar, maar laat bijna

Hij bracht ze samen met zijn

museumhetvalkhof.nl

nooit wat zien.’ Het is, met andere

eigen beelden - om te zien wat er gebeurde.

woorden, Gummbahs keuze om als 

Wat je verwacht, gebeurt. De sculpturen van De Jong, vervaardigd uit isolatiemateriaal (zoals piepschuim en pur), afgedankte voorwerpen en afval, krijgen in

Een peinzende Max Verstappen

kunstenaar geen succes te hebben. Nou ja, een beetje succes vindt hij

Het lelijke leven van Gummbah

een omgeving van archeologische

Werk van Folkert de Jong in Het Valkhof

n vast niet erg, anders hangt hij zijn werk niet op in een galerie. Het is maar de vraag of hij er terecht zou kunnen zonder zijn succes als cartoonist, al doet dat

artefacten nieuwe betekenissen.

Als succes een keuze is, dan is

niets af aan zijn omvangrijk oeuvre.

Door het spel van associaties in

het niet Gummbahs keuze, dat

Elke ochtend om vier uur gaat hij

ons hoofd ontstaat een chemische

wil zeggen, van Gummbah de

naar zijn atelier. Als hij om een uur

reactie met het hier en nu - noem

schilder. Zijn alter ego, de man die

of zeven klaar is met zijn cartoon,

het magie.

drie keer per week De Volkskrant

zet hij zijn schilderhoed op.

Omgekeerd gebeurt er minder.

opfleurt met zijn gore, grimmige

De suggestie van de zaaltekst, dat

en absurdistische cartoons, is wel

er ook in zijn schilderijen geen

de objecten in de nabijheid van De

degelijk succesvol.

estheet aan Gummbah verloren is

Jongs beelden opnieuw worden

Het zal niemand verrassen dat

Dat Gummbah,{>≤az§`uwen

gegaan. Hij leeft van de lelijkheid,

geactiveerd en de energie daarvan

(Niewaal, 1967), ook schildert, is

schoonheid staat de humor in de

Vroeger dachten mensen dat de

op ons overdragen, lijkt vooral

weinig bekend. In 2013 had hij een

weg. ‘Als ik een dikke vrouw zie’,

toekomst zich liet voorspellen.

ingegeven door hun omineuze

tentoonstelling in zijn woonplaats

zei hij tien jaar geleden, ‘krijg ik wel

Dat er 24/7 voortekens over

werking ten tijde van de Romeinen.

Tilburg. Eind vorig jaar deed hij met

zin om iets met een dikke vrouw

In een pregnant beeld van De

zijn schilderijen Amsterdam aan,

te tekenen. Met mooie vrouwen

dat er objecten en rituelen

Jong zien we een gehurkte (auto)

en nu is er de expositie 25 Years of

heb ik dat nooit. Gelukkig woon ik

waren waarmee ze hun daarin

coureur - wellicht een peinzende

Painting in Art Partout Gallery in

in Tilburg, want daar heb je er niet

aangekondigde voorland naar hun

Max Verstappen nadat zijn bolide

Antwerpen.

zoveel.’

hand konden zetten. Inmiddels

het had begeven. Maak het staand

zijn we daar te nuchter voor - al

beeld liggend, en je ziet een lichaam

doek dat in de etalage hangt hij Art

vaak aan iemand denken - al kom

zijn er nog steeds gelovigen die

in een foetushouding.

Partout, een smetteloos witte doos

je er niet achter aan wie. Op nogal

hen werden uitgestrooid, en

Bij een ander sculptuur, een

Say No to Succes is de titel van een

De figuren die hij schildert, doen

met een optimale lichttemperatuur.

wat doeken staat een tekst, ze zijn

plots opduikend virus, zich laat

zittend geraamte met een hoody,

De titel van het werk verwijst naar

cryptischer dan wel gelaagder dan

wegduwen door rituele dansen,

heeft De Jong de knoken bedekt

het oeuvre van de kunstenaar,

in zijn cartoons. De schilderijen

zoals vaccinaties.

met de Amerikaanse vlag. Bij een

zegt galeriehouder Gert Junes. ‘Hij

met een enkel woord of een jaartal

denken dat onheil, zoals een

op een mummie lijkende figuur

intrigeren het meest, ze

bij de expositie Omina - voortekens

even verderop is het alsof er geen

zijn slordig geschilderd,

in Museum Het Valkhof in

(resten van een) lichaam zit in

en abstract. In de leegte

Nijmegen, werden dag-in-dag-uit

het fluorescerende doodskleed;

tussen tekst en beeld

geconfronteerd met voortekens.

ook deze overledene draagt een

raakt de kijker zijn

Hun leven, we hebben het over

coureurspak. Zoals gebruikelijk

laatste restje zekerheid

zo’n 2000 jaar geleden, zat vol met

in een klassiek graf zijn er de

kwijt – wat trouwens

deze ‘omina’; vaak gingen ze schuil

attributen die de gestorvene

helemaal niet erg is.

in objecten die een bezwerende

meeneemt naar het hiernamaals,

Gummbahs werk is

werking werden toegedicht.

zoals een cluster van scharen en een

namelijk volstrekt

dartbord.

pretentieloos. Zo bezien

De Romeinen, zo staat te lezen

Met een depot vol spullen uit de Romeinse jaren van Nijmegen, het

Met zachte dwang leidt De Jong

gaat 25 Years of Painting

vroegere Noviomagus, is Museum

je naar de vraag hoe onze huidige

helemaal nergens over.

Het Valkhof een voor de hand

tijd er in de archeologie van 4022

(WS)

liggende plek om de magie van die

van af zal komen. Zullen onze

Gummbah, 25 Years

objecten nog eens tegen het licht

nakomelingen in datgene wat we

of Painting. Van 18.12

te houden. Kunstenaar Folkert de

achterlaten de magie aantreffen

t/m 23.1 in Art Partout

Jong dook in de depots van het

die wij denken te zien in al die

Gallery Antwerpen.

museum en maakte een selectie

Romeinse artefacten? Of...? (WS)

van Romeinse beelden, maskers,

Omina - voortekens. T/m 30.1 in

artpartout.be Gummbah, The ongoing Quest

zout magazine 1-2/2022

Gothic-zangeres Siouxsie Sioux

Gothic als manier van leven

Gothic floreert met name in periodes in de geschiedenis dat mensen op zoek gaan naar authenticiteit, constateert PASCALLE MANSVELDERS bij een expositie over ‘de grootste subcultuur ter wereld’. Maar hoe authentiek is goth eigenlijk? ‘Gaat het om het echte gevoel, of om het plaatje bij dat gevoel?’

‘H

et is echt geen vooroordeel, hoor’, zegt een dame in gezelschap over goths, ‘ik wil ze

alleen ‘s avonds laat op straat liever niet tegenkomen’. Een duister uiterlijk en een voorkeur voor enge dingen, doorregen met een fascinatie voor personages als Dracula en Frankenstein worden al snel gekoppeld aan wat eng en akelig is. Aan vleermuizen en vampiers. Schedels, bloed en satanisme. Depressie en eenzaamheid. Aan een levensstijl waar geen lachje vanaf kan.

zout magazine 1-2/2022

Gothic is een subcultuur – de grootste

wedergeboorte van de klassieke verfijning

toestond - werden bewerkt, om historisch

ter wereld volgens de makers van de

haar opgang maakte.

ouder te lijken en om bijvoorbeeld het

tentoonstelling Goth – Designing Darkness

Inmiddels is goth een geuzennaam voor

bestaan van geesten te ‘bewijzen’. Om

in het Design Museum in Den Bosch. Het is

een cultuur met een voorkeur voor het

authenticiteit te kunnen raken in de kern

een levenshouding, een manier van kijken

zwarte – waar een hang naar ongereptheid

van het wezen blijkt het nodig om feiten

naar de wereld om ons heen.

schuilging, een ongereptheid die nodig

en fantasie, echt en namaak volledig door

zou zijn om overeind te kunnen blijven in

elkaar heen te laten lopen.

Goth is een visueel ingestelde

Van de IJslandse ontwerper Sruli Recht

subcultuur. De tentoonstelling is een

de wereld. Een provocerende uitlaatklep

frontale aanval op je zintuigen; hoe meer

ook die zich afzet tegen populisme en

is in Den Bosch een gouden sieraad

in het donker aangelichte indrukken je er

consumentisme.

te zien met een stukje van zijn huid.

opdoet, hoe meer de presentatie een spel

De omweg van Goten en gotiek naar gothic

Zijn ontwerpen omschrijft hij als ‘niet-

lijkt. Van de theoretische schetsen van de

loopt via de gotische roman, een genre dat

producten’, enerzijds ambachtelijk en

neogotische architect Viollet-le-Duc tot de

ontstond bij Horace Walpole. Zijn boek The

traditioneel, anderzijds ultramodern en

macabere mysterieboeken van Edgar Allen

Castle of Otranto (1764), een heldenroman

vooral ook shockerend. Goth floreert

Poe. Van de eclectische bouwtekeningen

vol mysterieuze gebeurtenissen, vertelt het

met name in periodes in de geschiedenis

van Pierre Cuypers tot de ontwerpen van

verhaal van een prins die ten onder gaat

dat we als mensheid op zoek zijn naar

Arts & Crafts-denker William Morris. Van

aan zijn drang naar macht. Het boek werd

authenticiteit.

de symbolistische prenten van Odilon

in eerste instantie onder een pseudoniem

Redon tot de post-punk kleding van

uitgegeven als een (nep)middeleeuws

Gaat het om het echte gevoel, of om het

rockband Siouxsie and the Banshees. En

verhaal in de vorm van een per toeval

plaatje bij dat gevoel? Is ambachtelijkheid

van de biomechanische filmattributen

ontdekt historisch document.

een spiegel van originaliteit? Zijn

van de sciencefictionfilm Dune tot de

natuurlijke materialen een blauwdruk van

met vanitas doordrongen sculpturen van Carolein Smit. De expositie overlapt meer dan twee eeuwen gothic en dwarrelt alle kanten op.

Maar hoe authentiek is goth eigenlijk?

anaf de late 18de eeuw

de natuur, in plaats van the real thing?

werden gotische romans

En wordt dit alles ingezet om de

populair, ook buiten Europa.

werkelijkheid te overtreffen door deze te

Niet alleen vanwege het

duiden? Is gothic een sprookje dat beter

Dat kan moeilijk anders, gothic omvat in

spectaculaire amusement dat ze boden

aanvoelt dan de echte wereld waarin je als

de hedendaagse cultuur een breed scala

maar ook omdat ze gevoelens en problemen

goth een hoofdrol speelt?

aan uitdrukkingen.

centraal stelden waarmee jongeren zich

De oorsprong, de evolutie, de bijbe

konden identificeren, zoals conflicten met

horende beeldtaal en de theorieën van

kennen, ontstond in de jaren zeventig

de heersende macht en het onthutsende

gothic zoals die zichtbaar worden in de

als een onderdeel van de ‘new wave’ en

besef van de kwetsbaarheid van de mens.

literatuur, architectuur, beeldende kunst,

manifesteerde zich vooral in muziek en

Via de romans werd gothic een manier

muziek, film, mode en design laten zien

mode. De bekendheid nam toe toen in de

van leven, een methodiek om het bestaan

dat het ware duistere niet moet worden

jaren tachtig de diversiteit in kledingstijl

aan te kunnen, een mogelijkheid jezelf te

weggepoetst maar juist moet worden

groter werd; ook victoriaanse, lolita

kunnen zijn, met alle donkere aspecten

uitvergroot. De angst voor het donkere gaat

en androgyne modebeelden werden

van dien. Gothic werd ook een erkenning

gelijk op met de aantrekkingskracht ervan –

toegevoegd. Vanaf het midden van de

van creativiteit die een uitweg biedt uit de

in het laatste geval vanwege het vermoeden

jaren negentig werd het genre zo populair

duisternis, daar juist het mooie in te zien,

dat in al die duisternis zich uiteindelijk het

dat de gothic festivals opkwamen; in de

en dat te benadrukken.

licht zal ontwikkelen. Z

De subcultuur gothic zoals we die nu

muziek ontstonden binnen de gothic subgenres als deathrock en cyber music. De term gotisch ontstond in de

Walpoles boek werd pas later erkend als een literaire roman die laat zien dat de chaos en de duisternis van het bestaan

renaissance, toen Italiaanse kunsthistorici

worden veroorzaakt door de mensen

met enige minachting verwezen naar de

en hun onderlinge verhoudingen. In de

historische Goten. Zoals de laatsten een

zoektocht naar het authentieke van het

belangrijke rol speelden in de ondergang

bestaan werd geput uit wat nep, kunstmatig

van het Romeinse Rijk zou de gotiek, met

of ronduit een leugen is – waarna een

haar spitsbogen en geribde gewelven,

spel tussen echt en namaak ontstaat.

de barbaarsheid van de middeleeuwen

Falsificaties en overdrijvingen werden

benadrukken. Het begrip ‘gotisch’ werd

ingezet om het beeld dat men wilde

een synoniem van het onbeschaafde, het

opvoeren spannender te maken. Zo laat de

duistere, het primitieve en het onwetende,

expositie foto’s en films zien die – zodra

van al datgene dat heerste voordat de

de zich ontwikkelende technologie dat

Goth – Designing Darkness. T/m 18.4 in Design Museum Den Bosch. designmuseum.nl

zout magazine 1-2/2022

David Hockney, No. 209, 17th April 2020 (i-padschilderij)

De lente kun je niet annuleren

k zit in de trein, lees een interview met Paolo Cognetti en kijk naar buiten. Wegen, huizen, bedrijven, weilanden, af en toe een bos. Geen plek waar

de mens zijn hand niet op heeft gelegd. Tegelijkertijd: hoe verder weg de ongerepte natuur, hoe meer we ernaar verlangen. Das Glück ist dort wo man nicht ist. Rond zijn dertigste zag Cognetti de film Into the Wild. Hij gooide zijn leven om en verhuisde naar een bergdorp waar succes of falen niet wordt gezien als logische uitkomst van talent, maar als speling van het lot. Hij ging werken als kok, trok er elke vrije dag in zijn eentje op uit en besloot nog uitsluitend over de bergen te schrijven - een besluit waar we hem dankbaar voor mogen zijn. Cognetti gedijt in een omgeving waar geuren, beelden, geluiden en gevoelens samenvloeien met gedachten, en

zout magazine 1-2/2022

En passant omgekeerd. Hij is niet de enige. ‘Ik schilder

voor al die romantiek - het gaat niet

DUBBELSUCCES

wat ik hoor, ik componeer wat ik zie’,

goed met haar.

zei de Litouwse schilder/componist M.K.

De natuur is uit balans, het is de mens

Ciurlionis. Woud, zee en universum waren

die denkt dat ie God is - maar in zijn

zijn inspiratiebronnen; het liefst was hij op

diepste wezen is ie een kolonist en

een plek waar de drie elkaar ontmoeten.

een dief en een plunderaar. ‘Dat de

Terwijl in Nederland de musea dicht waren, boekte Bozar in Brussel een opmerkelijk succes met een dubbelexpositie met oud en nieuw werk van David Hockney. Tussen 8 oktober en 23 januari kwamen maar liefst 165.000 bezoekers naar David Hockney: Werken uit de Tate Collectie, 1954-2017 en David Hockney: De komst van de lente, Normandië, 2020. Bijna alle slots tijdens de weekends en vakantiedagen waren uitverkocht. Ook de tickets voor de twee middernachtsnocturnes op 21 en 22 januari vlogen de deur uit.

Vorige maand las ik Kamer in Oostende

natuur ons gedrag niet meer verteert’,

van Koen Peeters, een boek over twee

zei Green Deal-commissaris Frans

mannen die al wandelend een vriendschap

Timmermans in Glasgow, ‘gaat ons

ontwikkelen; de derde hoofdpersoon is

bevattingsvermogen te boven.’

de zee. Nietzsche en Einstein kwamen al

Over de natuur hoeven we ons

wandelend tot nieuwe inzichten. W.G.

trouwens geen zorgen te maken, die

Sebald, Robert Walser, Olga Tokarczuk en

redt zich wel. Maar de mens?

Koos van Zomeren smeedden onvergetelijke

Toen zijn moeder op sterven lag,

zinnen (en boeken) toen ze met hun hoofd

keerde pop art kunstenaar David

in de wind liepen.

Hockney vanuit de Amerikaanse westkust terug naar zijn

Geen mens te bekennen,

geboortestreek Yorkshire. Na haar

PRIJS VOOR ARNON

dood besloot hij te blijven, om te

Met zijn debuut Blauwe maandagen (1994) probeerde schrijver Arnon Grunberg zich te bevrijden van de verstikkende omhelzing van zijn moeder. Het boek maakte hem tot een bekende schrijver, maar zijn moeder wilde hem niet meer zien. Later draaide ze alsnog bij. Toen hij in december hoorde dat hij de P.C. Hooftprijs had gewonnen, moest hij als eerste aan zijn ouders denken. Hij vermoedt dat hun hoge verwachtingen nu ‘voor een deel zijn ingelost. Ze zouden heel trots zijn geweest.’

in Hockney’s ode aan de

schilderen naar de natuur - wat

oerkracht van de natuur.

als nogal oubollig wordt gezien. De

⏤

sinds de opkomst van de fotografie tegendraadsheid past bij Hockney als zijn geruite broek. Toen de kunstpolitie in de jaren zeventig abstract en conceptueel voorschreef, bleef hij lekker figuratief schilderen. Vlak voor de lockdown stak de inmiddels 83-jarige Hockney het Kanaal

VILLA AURORA

over. Hij kocht een

Niemand heeft 353 miljoen euro over voor de zestiende-eeuwse Villa Aurora in Rome. De villa, met de enige plafondschildering van Caravaggio, staat te koop om dat de eigenaars, de familie Ludovisi, mot hebben. De waarde van de villa, die staat op de plek waar ooit het huis van Julius Caesar stond, is getaxeerd op 471 miljoen euro. Op 7 april is een nieuwe veiling; de startprijs is dan twintig procent lager. Wordt er een koper gevonden, dan heeft de Italiaanse overheid nog zestig dagen de tijd om het gebouw voor dezelfde prijs te kopen.

cottage in Normandië en dook ook daar de

David Hockney

natuur in. Niet met Wie wel eens buiten komt, weet hoe het

de schildersezel op zijn rug, zoals

gaat. Na een strandwandeling plof je neer

zijn 19de eeuwse confraters ooit

in een duinpan, je hoort de zee, proeft het

deden, maar met de i-pad onder de

zout en laat je ogen wegglijden naar de

arm. Daarmee maakt hij levensgrote

horizon. Na een bergtocht: de zintuigen nog

digitale schilderijen over de

in de overdrive ga je met je rug tegen een

kleurenpracht van de vier seizoenen.

boom zitten en voelt het verse bloed door

Geen mens te bekennen, in die ode

de aderen trekken. De drang om het leven een andere slinger

aan de oerkracht van de natuur. Toen in 2020 het ene na het andere

te geven komt dan akelig dichtbij. Voor

evenement, ja, zelfs de Olympische

even. Er staan dan wel geen wetten in de

Spelen werden afgeblazen wegens

weg, praktische bezwaren zijn er genoeg.

corona, zei Hockney: ‘But they can’t

Gelukkig maar - waar zouden we blijven als

cancel spring, can they?’

iederéén het roer omgooit? Daarbij heeft moeder aarde even geen tijd

WIDO SMEETS

zout magazine 1-2/2022

De voorkeur van... Ad Colen Blendr & Filtr

Altijd weer Miles

NOOIT MEDELIJDEN _ ‘Ik heb bij mijn eerste film al geleerd: je moet nooit

vraag of ze wel eens medelijden heeft met

terug bij de tango. Hij schrijft met pianiste

van het schrijven. Ik lees vaker non-fictie.

haar personages.

Margreet Markerink aan nummers waarmee

Zoals Je geest als bondgenoot van Sakyong

ze samen gaan toeren. Het laat hem naar

Mipham. Dat gaat over meditatie. Ik zit echt

VIER RECHTER SCHOENEN _ ‘Wat

eigen zeggen weer genieten van melodieën

niet alle dagen op een matje maar in de

heb je aan zulke eenzijdigheid? Alsof

en harmonisch spelen.

muziek kan ik daar veel mee doen. Zeker als

medelijden hebben. Dan doe je iemand tekort.’ Filmmaakster Heddy Honigmann op de

roeger luisterde hij veel naar

ik ook wel willen kunnen schrijven. Hij

bandeonist Astor Piazzolla. En

spoort me aan om weer meer romans te

voorwaar, sinds corona is hij

lezen, alleen al om te genieten van de kunst

het gaat om improviseren, is het goed om je

je twee paar schoenen koopt en bij het uitpakken vier rechter exemplaren

MUZIEK ‘De mooiste muziek? Hangt

hoofd te gebruiken en op koers te houden.

aantreft. Het is de vraag hoe ver je

ervan af op welke dag je dat vraagt. En

En dan corona: optreden, geen optreden,

daarmee vooruitkomt.’

hoeveel tijd je hebt. Maar als ik weer eens

uitgesteld, afgesteld. Er is veel onzekerheid.

Recensent Maarten Doorman na lezing

op zoek ben naar een nieuw uitgangspunt

Als je veel thuis zit, ga je vanzelf teveel

van Waarom ons klimaat niet naar

dan kom ik altijd uit bij Miles Davis en zijn

denken. Verder gaat het goed hoor, ha ha.’

de knoppen gaat van de ‘verbeterlijke

kwintetten uit de jaren zestig. Ook Miles

optimist’ Maarten Boudry

komt uit een traditie en het is ongelofelijk

BEELDENDE KUNST ‘Picasso. Ik heb

hoe hij daar uit is gesprongen. Vrije muziek

niks van hem aan de muur hangen hoor.

EEN SLECHTE VERTALING _ ‘Ik ben

is zijn uitgangspunt. Ik luister al zo lang

Misschien is het ook wel de mythe. Het is

neerlandica en vind ‘tot slaaf gemaakt’

naar Miles en Wayne Shorter en ik snap er

altijd mooi als mensen iets anders doen

een tautologie. In ‘slaaf’ zit alles al: dat je

nu pas een beetje van. Hoewel. Miles blijft

dan wat iedereen doet. Je bent altijd

als mens ontmenselijkt werd, tot object

mij inspireren, hij is ongeëvenaard. Er zijn

ontvankelijk voor de waardering van

werd gemaakt. Bovendien is het een

veel goede trompettisten, maar er zijn

publiek maar het is belangrijk je eigen weg

slechte vertaling van het Amerikaanse

weinig muzikanten die zo veel verschillende

te gaan. Ik geloof wel dat daar het geheim

enslaved.’

muziek hebben gemaakt.

zit: dat je je eigenheid moet behouden en

De Surinaamse schrijfster Cynthia McLeod

Belonging (1974) en My Song (1978) van

lak moet hebben aan conventies en aan wat

(Hoe duur was de suiker) gebruikt nog

Keith Jarret en Jan Garbarek blijven

hip is. Ik denk dat in de beeldende kunst de

steeds het woord ‘slaaf’.

me ontroeren. Zulke mooie liedjes,

eigengereidheid misschien wel belangrijker

het is vrije muziek maar ook heel

is dan in de muziek. Beeldend kunstenaars

WAAR JE KANSEN MAG MISSEN

melodieus en toegankelijk - althans voor

bewaken dat meer dan musici. Ze werken

_ ‘Scholen zijn sociale plekken,

muziekliefhebbers. Naast de sax van

ook meer solitair. Muziek is vluchtiger, een

omgevingen waar iederéén terecht

Garbarek komen de heldere pianoklanken

fantastisch concert is de volgende dag weer

moet kunnen, waar je kansen mag

van Jarret echt binnen. Ik sta soms

vervlogen. Daarom zal ik altijd cd’s blijven

missen en de tijd krijgt. Waar je leert dat

ook wel versteld van saxofonisten die

maken. Voor je het weet, is het weg.

klasgenoten geen concurrenten zijn.

verschrikkelijk goed zijn en die me toch

En waar uit een enkeling een excellente

koud laten. Techniek is niet alles. Voor

jaar met mijn zoon de tentoonstelling

student groeit, en uit een hele klas

Duke Ellington en Sonny Rollins mag je me

Coded Nature van Studio Drift, ofwel het

volwassenen die het belang van een

ook wakker maken, en ik luister nu veel

kunstenaarsduo Lonneke Gordijn en Ralph

gemeenschap onderkennen.’

naar Shabaka Hutchings samen met Sons

Nauta. Hele mooie filmbeelden van grote

Frank Heinen zet in De Volkskrant nog

of Kemet: da’s moderne shit, hele donkere

zwevende blokken, heel fascinerend, echt

eens uiteen waar onderwijs ook alweer voor

grooves; krijg ik goeie zin van. Maar ik

waanzinnig. Het verandert je manier van

bedoeld is.

luister ook naar Benjamin Clementine -

kijken en geeft inspiratie om dingen anders

goede songs, een stem die binnenkomt – en

te doen.’

In het Stedelijk Museum zag ik vorig

naar Maurice Ravel met simpele klanken die heel dik, mooi en modern klinken.’

ARCHITECTUUR ‘Ik vind het leuk om in Rotterdam te komen vanwege

BOEKEN ‘Ik verslind geen boeken maar ik

de architectuur. Ik geniet ook van mijn

lees wel altijd. Ilja Leonard Pfeijffer: Grand

woonplaats Utrecht, de stationsbuurt is

Hotel Europa. Wat een mooie taal. Zo zou

heel cool geworden met die verschillende

zout magazine 1-2/2022

Boeken top 10

Jazz-saxofonist en componist Ad Colen (Geleen, 1961) maakte zes cd’s en speelde onder meer op North Sea Jazz. Op zijn laatste plaat A Bird’s-eye View liet hij zich inspireren door het gezang van vogels. Hij werkt aan een vervolg. adcolen.com

gebouwen bij elkaar, lekker modern, begint echt wat te worden. Architectuur bepaalt voor mij de sfeer in een stad. Neem het havengebied in Antwerpen dat zo maffig modern is geworden. Al moeten we oppassen dat de wereld niet te gelikt wordt.

1 — Annejet van der Zijl Fortuna’s kinderen (-) 2 — Claudia de Breij Amalia (-) 3 —C harlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (3) 4 — L ale Gül Ik ga leven (-) 5 —G overt Derix De boom (-) 6 —M ark Elchardus Reset (-) 7 —P aolo Cognetti Het geluk van de wolf (-) 8 — Jonathan Franzen Kruispunt (-) 9 —D amon Galgut De belofte (-) 10 — M aike Meijer Wen er maar vast aan (-)

Het moet wel blijven schuren. Geleen? Ik heb er een hele gelukkig jeugd gehad, maar nee, het gaat niet goed met Geleen hè.’

FILM ‘De sfeer van goede film hangt een dag later nog om je heen. The House of Gucci vond ik hartstikke leuk, maar de

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

Het geopolitieke onbehagen duwde titels van Cao Xueqin en Maxim Osipov naar de top, de media-aandacht voor gender was een steun in de rug voor de debuterende Tobi Lakmaker. Ook andere actuele issues kwamen voorbij, zoals de robotisering (Kazuo Ishiguro, check), het klimaat (Helen McDonald, check), psychisch ongemak (Delphine Lecompte, Yiyun Li, check), literair patriottisme (biografieën van Erasmus en Nescio, check), het neoliberalisme (Marie Kessels, check) en de totalitaire dreiging (Antonio Scurati, George Orwell, check). Onder aan de lijst, op nummer 50, bungelde Colson Whitehead met Harlem Shuffle. Huh? Had die niet op 1 moeten staan, gezien Black Lives Matter, check? Nee dus. Op nummer 1 stond Kruispunt van Jonathan Franzen. Onversneden fictie, kom er nog maar eens om, over een getroebleerd gezin in de jaren zeventig tegen het decor van de grote thema’s van die tijd. Ik lag weer eens achter, maar begreep de boodschap en zette Kruispunt op numero uno van de lijst met Te Lezen Boeken In 2022. Op 3 januari had ik het uit, en ik beken: na lezing van deze pil van 600 dikbedrukte pagina’s prijs ik mezelf en de rest van de wereld gelukkig dat dit nog maar het eerste deel van een trilogie is. (WS)

volgende dag was ie weg. Supernova over Alzheimer, zat de volgende dag wel nog in mijn lijf. Ik kwam vrij laat met de jazz in aanraking. Ik luisterde vooral naar Bob Dylan die de laatste tijd weer meer op mijn pad komt. Ik was me toen niet zo bewust van zijn teksten, eerder geïmponeerd door die figuur met een gitaar. The Rolling Thunder Revue was een film over de tour van Dylan in 1975-1976 met musici zoals Joni Mitchell en Joan Baez en dichter Alain Ginsberg. Dylan bracht een boodschap. Heel gaaf. Ik ontdekte pas door de film hoe hij er in zat, hoe betrokken hij was, hoe hij die boodschap bracht. Dat mis ik wel heel erg in deze tijd. Na de film had ik een bijeenkomst. Zit je met zes hele goede musici bij elkaar om te bespreken hoe we sociale media kunnen inzetten...’ EMILE HOLLMAN

v Check Net als de kerstversieringen waren ook de jaarlijstjes eind 2021 eerder, als omen dat het weer mis zou gaan. Mijn ochtendkrant had de Lijst Van Beste Boeken Van Het Afgelopen Jaar begin december al uitgestald. Over zes pagina’s of daaromtrent. Er stond zelfs een titel in waarvan de recensie nog niet droog was. Was dit nou een uitgebalanceerd resultaat van journalistieke reflectie? Het leek me vooral een potpourri van politieke correctheid.

The Missing Inks

themissinginks.com

het is niet niks

zout magazine 1-2/2022

berichten uit de sector

VAN WARSCHAU NAAR VENLO: DRIE KUNSTENAARS OP DE SPOREN VAN ARBEIDSMIGRANTEN | 40 CULTUURAGENDA | 41 ONDERTUSSEN IN... DE REST VAN EUROPA | 47

columns

HANS GUBBELS: 'IS METAVERSE EEN BAARMOEDER VOOR VOLWASSENEN?' | 43

Carl De Keyzer, Institut Marie-José Elisabethville (2009)

DINGEMAN KUILMAN OVER REMBRANDT ALS BOOSTER | 45

KIJK OP CONGO FOTOGRAFIE VAN CARL DE KEYZER IN DE PENNINGS FOUNDATION EINDHOVEN | 42

&paper 1-2/2022

VAN WARSCHAU NAAR VENLO Hoe worden arbeidsmigranten onderdeel van de plaatselijke gemeenschap? Hoe leef je met elkaar samen? Daarover gaat MigratieLab, een werkplaats en tentoonstelling in het Limburgs Museum in Venlo. Museum in Venlo werkten ook Martijn Maiwald (fotografie) en Iztok Klančar (video) mee.

foto Sofia De Benedictis

In de provincie Limburg wonen en werken op dit moment de meeste arbeidsmigranten in Noord-Limburg. Het zijn er zo’n 40.000, al is dat een schatting. De verwachting is dat het aantal internationale werknemers de komende tien jaar verdubbeld, mede door de afname van de Limburgse beroepsbevolking. Hoe worden de arbeidsmigranten onderdeel van de Limburgse gemeenschap en hoe leven ze samen met de Noord-Limburgers? De tweeledige installatie MigratieLab in het Limburgs Museum in Venlo onderzoekt deze vragen.

MigratieLab. T/m 13 maart 2022 in het Limburgs Museum in Venlo. limburgsmuseum.nl

NIET BANG ZIJN De basis van MigratieLab vormt de historische tentoonstelling Niet bang zijn: een ode aan de arbeidsmigranten en de Limburgers ten tijde van de mijnen in Zuid-Limburg (1900-1974). Vanuit deze basis onderzoeken kunstenaars hoe het met arbeidsmigratie vandaag de dag is gesteld. Drie kunstenaars doken in het leven van Noord-Limburgse arbeidsmigranten en verwerkten hun indrukken in foto, film en audio. Aan hun presentatie in het Limburgs

WARSCHAU EN ROME Antoni Czarczyński (2000) is sociaal documentaire fotograaf uit Warschau. Met een serie foto’s vertelt Czarczyński, samen met de mensen die hij onderweg ontmoette, een verhaal over arbeidsmigratie. Hij richtte zich specifiek op de Poolse gemeenschap in Noord-Limburg. Hij verzamelde persoonlijke verhalen over leven, werk, angsten en dromen. Als aanvulling op de reeks beelden maakte hij een korte film waarin vakbondsvrouw Kim van Ekris (FNV) uitlegt hoe arbeidsmigratie werkt en welke problemen arbeidsmigranten in Nederland ervaren. Sofia de Benedictis (1991) is een freelance fotograaf uit Rome. Voor het MigratieLab onderzocht zij het complexe systeem rond arbeidsmigratie via spontane ontmoetingen met arbeidsmigranten in Nederland. De Benedictis, zelf migrant, probeert zo ook haar eigen positie in dit land begrijpen. Naomi Steijger (1994) is theater- en documentairemaker. Voor het MigratieLab stapte ze op station Venlo op de bus naar Warschau. Samen met de mensen die ze onder andere in het voormalig klooster Bethanië in Venlo ontmoette, waar momenteel arbeidsmigranten gevestigd zijn, reisde ze terug naar (hun) thuis. Die reis ving ze in een poëtisch audioverslag. MEERJAREN PROJECT MigratieLab is een initiatief van Museum Onderweg (voortgekomen uit Migratiemuseum Heerlen) in samenwerking met het Limburgs Museum. Het samenwerkingsproject maakt onderdeel uit van een meerjaren project. Niet bang zijn was eerder te zien in het tijdelijke Migratiemuseum in Heerlen. MigratieLab wordt mogelijk gemaakt door Limburgs Museum, VSBfonds, de Stichting DOEN/Bankgiro Loterijfonds. Met dank aan KABK Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten Den Haag.

&paper 1-2/2022 Vanwege Vincent. Vincent van

Aesthetics. In twee solotentoon

Gogh en diens geboortegrond

stellingen reageren Léon

als inspiratie voor meer dan

Ferrari (Argentinië) en Gülsün

60 deelnemende kunstenaars.

Karamustafa (Turkije) op de

T/m 1 mei in Stedelijk Museum.

veranderingen en conflicten

stedelijkmuseumbreda.nl

in hun land. T/m 13 maart. Dwarsverbanden. Nieuwe,

> Drijfzand versus Vasteland

doorlopende collectiepresentatie

– Grondwerk. Met werk van

die alle zintuigen prikkelt.

Saskia Lubbers, Natascha J.A.

In het Van Abbemuseum.

Rodenburg en anderen. T/m

vanabbemuseum.nl

27 februari in Galerie Drift.

kunstdrift.nl

HEERLEN > Schwellmann Ambiance.

> Caroline Coolen. De

Beeldend kunstenaar Mike

beeldhouwer laat in de

Moonen (1990, Heerlen)

soloexpositie werk zien dat

vervreemdt op een swingende

voortkomt uit haar reizen. Van

manier. T/m 13 februari. Zhu

6 februari t/m 20 maart in Club

en Nobel. Wandschildering

Solo. clubsolo.nl

van Dan Zhu en Astrid Nobel in het trappenhuis waarin

DEN BOSCH

droombeelden de boventoon

> Touching Worlds.

voeren. T/m 10 juli. Curator voor

Collectietentoonstelling met

één keer. Vrie-Art kiest uit de

keramiek van onder meer

collectie. T/m 1 september in

Pablo Picasso. T/m 6 september

Schunck. schunck.nl

in het Design Museum.

designmuseum.nl

HELMOND > Ongewoon alledaags.

Architectuur, design&mode DEN BOSCH > GOTH - Designing Darkness. Verkenning van de subcultuur goth: dramatische verbeeldingen, onheilspellend design en zwartgallige kunst. T/m 18 april in Design Museum.

designmuseum.nl KERKRADE > Showroom Limburg. Eigentijdse, innovatieve ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw)projecten van IBA Parkstad spelenderwijs wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. In Discovery Museum. discoverymuseum.nl

van de wereldbevolking herbergt. T/m 21 februari in M HKA. muhka.be > The Bark and the Bite. Diverse etsenreeksen van de Nederlandse kunstenares Marcelle Hanselaar. T/m 7 februari in Museum De Reede.

DIEST

Expositie ingericht door

> Een komma duurt langer dan

Fotograaf des Vaderlands Jan

een punt. Werken van Willo

Dirk van der Burg. T/m 13 maart

Gonnissen. T/m 17 februari bij

in Museum Helmond, locatie

Meubart. arteventuno.com

Kunsthal. museumhelmond.nl

EINDHOVEN

> Emilie Wesselman - Van

> Parallel Lives, Parallel

Helmond. Tentoonstelling over

museum-dereede.com BERG AAN DE MAAS > Winterexpositie. Werken van o.a. Reinoud van Vught en Theo Kuijpers met als rode draad natuur en kleur. T/m 20 februari. Presently! Nelleke Beltjens en Sarah Walker. De twee kunstenaars uit Nederland en de VS presenteren werk met een grote gelaagdheid. Van 20 februari t/m 17 april in Galerie JoLi. galeriejoli.nl

BREDA 

Beeldende kunst ANTWERPEN > Eurazië. Groepstentoonstelling over het continent dat driekwart

> Marenne Welten – House of Men. Het Brabant van de 18e tot de vroege 20e eeuw is de inspiratie voor Marenne Weltens levensgrote fictieve portretten en collages. T/m 1 mei. Air de Missie. Werk van JaDaland, Sophie Mantel en Ronald van der Meijs, i.s.m. Park Zuiderhout. T/m 13 maart.

Werk van Willo Gonnissen bij Meubart in Diest

&paper 1-2/2022

het leven van de dochter van de laatste kasteelheer. T/m 30 oktober in Kasteel Helmond.

> Papoea’s. Keramisch werk van Jac Linssen. T/m 27 februari in de Missiekapel in Heythuysen.

nu haar installaties en films voor het eerst naar Nederland. T/m 15 mei. Beating Around The Bush #7: Vals plat. Collectiepresentatie met werk van Hadassah Emmerich, Fons Haagmans, Rik Meijers en Marleen Rothaus. T/m 8 januari 2023 in het Bonnefanten.

kunstencultuurleudal.nl

bonnefanten.nl

MAASMECHELEN

> Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique.

museumhelmond.nl LEUDAL

Beeldentuin Galerie Mestriner.

beeldentuingaleriemestriner.nl TEGELEN > Potverdorie! Voorbeelden van de nieuwste hoogtechnologische technieken en tendensen in de keramiekkunst. T/m 15 mei in de Tiendschuur. tiendschuur.net

TILBURG > Regions of Influence. Francq Volders zoekt opnieuw het grensgebied op tussen fotografie, schilderkunst en taal. T/m 13 april in het Cultuurcentrum.

ccmaasmechelen.be MAASTRICHT

Grayson Perry, Memory Jar, 2013. Collectie Bonnefanten, verworven met ondersteuning van de VriendenLoterij. foto Peter Cox

T/M 16 APRIL

Menigte bij aankomst Tante José in Congo, 1953. Project Astrid Huis

Congo Connecting

> The Studio #5. Solopresentatie van Antoine Berghs. Grayson Perry. We Shall Catch It On The Beaches. Met onder andere zeven werken die Perry creëerde tijdens de corona pandemie. T/m 19 maart. Laure Prouvost: Deep See Blue Surrounding You / Vois Ce Bleu Profond Te Fondre. Prouvost won de Turner Prize in 2013 en brengt

centreceramique.nl

> Every Bird Sings. Eerste editie uit de ‘Apprentice/ Master’-reeks met o.a. notjohn en ‘master’ Mickey Yang. T/m 13 februari in Kunstpodium T.

kunstpodium-t.com > Codex Subpartum. Muzikanten zetten acht kunstwerken uit de collectie van Muzeum Sztuki in Łódź om in een geluidsinstallatie. T/m 6 februari in Marres. marres.org

NOORBEEK > ReBirth. Met werk van Irene Levy, Hans Keuls, Gerrie Severens, Wim Mestriner, Vivianne Schuijren en Leo Horbach. T/m 27 maart, op zondagen van 14.00 uur tot 17.00 uur in

TURNHOUT > Nadia Naveau. Als waren het driedimensionale collages, versmelt Naveau referenties uit de klassieke oudheid, de barok en/of het modernisme met populaire cultuur. T/m 3 april in de Warande. warande.be

VENRAY > between a rock and a hard place. Een tentoonstelling over beweging en stilstand met

agendatip

Carl De Keyzer, Country Club, Bunia 2008 (Congo)

Foto’s uit de serie Congo die Magnumfotograaf Carl De Keyzer (1958) maakte in de voormalige Belgische kolonie, worden na tien jaar opnieuw getoond. Welke impact hebben zijn foto’s vandaag de dag? We kijken nu anders naar ons koloniale verleden. Hoe leren we omgaan met racisme, discriminatie, scheve machtsverhoudingen en misplaatst superioriteitsgevoel? Astrid Huis (1970) vertelt het verhaal van Tante José, die in de jaren vijftig naar Congo vertrok om als missionaris te werken in de gezondheidszorg. Via een Open Call vragen we hedendaagse fotografen naar hun visie en beelden van het Congo van vandaag. Congo Connecting. T/m 16 april in Pennings Foundation Eindhoven. penningsfoundation.com

&paper 1-2/2022

TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.

column

Still uit film (R)oma : Een familiegeschiedenis in Stedelijk Museum Breda. foto Academie voor Beeldvorming

werken van Charlotte Koenen, Nobuo Shimose, Mariko Kuwahara en Thomas Hütten. T/m 20 februari in Odapark.

odapark.nl 

Fotografie &film

wereldwijd verdiept. T/m 27 februari in het MAS. mas.be > Masculinities. Groeps tentoonstelling met films en fotografie over mannelijkheid. T/m 13 maart. Max Pinckers. Overzicht van de laatste vijf jaar van Pinckers’ documentaire fotografie T/m 13 maart in het Fotomuseum. fomu.be

ANTWERPEN

BREDA

> Horse. Een fotografieproject van Heleen Peeters die zich in de paarden(vlees)cultuur

> (R)OMA. Een (familie) geschiedenis. Project over ‘Oma Hajrija’ die in voormalig

Joegoslavi opgroeide, door de Academie voor Beeldvorming en de Bredase familie Hopic. T/m 13 maart in het Stedelijk Museum.

stedelijkmuseumbreda.nl EINDHOVEN > Masterclass Carl De Keyzer. Tweedaagse masterclass door Magnumfotograaf Carl De Keyzer. Op 7 maart om 10.00 uur en op 14 maart om 16.00 uur. Artist Talk Carl De Keyzer. Lezing door Carl De Keyzer op 7 maart om 21.30 uur. Congo Connecting - Carl De Keyzer.

Max Pinckers, Jay J. Armes uit de serie Margins of Excess, 2018, te zien in het Fotomuseum in Antwerpen © Max Pinckers, courtesy Gallery Sofie Van de Velde

Onderhuids verlangen

iet dat ik me er veel van kan herinneren, maar er is een moment geweest dat ik abrupt een autonoom wezen moest worden. De driekwart jaar daarvoor werd ik voorzien van alles dat ik nodig had in mijn warme geïsoleerde ‘kamertje’ via een wonderbaarlijke levenslijn, de navelstreng. Met mijn geboorte kwam ik in een wereld waar er meer was, en er meer waren dan alleen ik. Een weg voor me waarin ik met vallen en opstaan, met leren en afleren, zelfstandig moest De metaverse als worden. Een zoektocht baarmoeder voor waarbij ik andere mensen hard nodig had, volwassenen ouders en vrienden die mij leerden met anderen samen te leven, leraren die mij slimmer maakten en boeren die voor mijn voedsel zorgden. In het boek Het tijdperk van de ik-tiran, het einde van een gemeenschappelijke wereld, beschrijft de Franse techniekfilosoof Eric Sadin hoe vanuit het liberalisme de persoonlijkheidcultus is opgekomen. Nieuwe technologieën, internet en social media zorgen voor een flinke boost en we sluiten ons steeds meer op in ons eigen gelijk. De permanente toegang tot informatie geeft daarbij een gevaarlijk almachtsgevoel. In het artikel Leven in een filterbubbel. Wil je dat?, eveneens van de hand van Eric Sadin, stelt hij dat data-giganten ons een lichaamloos en ijzig hiernamaals in willen zuigen met de komst van metaverse, een werkelijkheidsbubbels die louter uit pixels en avatars bestaat. De content wordt daarbij ongecensureerd bepaald door de algoritmes van de bepaald niet verliesgevende big tech. Vanuit Sadin’s analyses vraag ik me af wat ons als mens eigenlijk drijft om onze zo hard bevochten autonomie op te geven. Om ons afhankelijk te maken van het internet als de nieuwe navelstreng, waarbij ook alles wordt gefilterd, maar wellicht niet met de best moederlijke bedoelens. Waarom we terug zouden willen kruipen in een metaverse als de baarmoeder voor volwassenen, maar dan zonder garantie op een beschermde en veilige omgeving. Wellicht hebben we onze geboorte nooit echt goed verwerkt en geeft internet en metaverse invulling aan een onderhuids foetaal verlangen om de onvrijwillige overgang van baarmoeder naar boze wereld ongedaan te maken. HANS GUBBELS

&paper 1-2/2022

De foto’s tonen sporen die herinneren aan de periode van de Belgische kolonisatie. T/m 16 april. Congo Connecting Tante José. Expositie van Astrid Huis over ‘Tante José’ die vanaf de jaren vijftig in Congo als verpleegkundige werkte. T/m 16 april. TalentWall. Presentatie van Youqine Lefèvre over het eenkindbeleid van China. T/m 16 april bij Pennings Foundation.

penningsfoundation.com

HELMOND > There is always something to find. Fotoseries van Alec Soth die het Amerikaanse leven verslaat, bij voorkeur op het platteland en ver van de metropolen. T/m 13 maart in Museum Helmond, locatie Kunsthal.

museumhelmond.nl > World Press Photo Exhibition. T/m 13 februari in Het Speelhuis (ook vanaf de buitenkant te bekijken). cacaofabriek.nl

HEERLEN > Toen de mijnen verdwenen. Foto-expositie van Wouter Zaalberg, ism het Nederlands Mijnmuseum. T/m 13 februari in een voormalig winkelpand, Geleenstraat 16.

toendemijnenverdwenen.nl > De woonkamers van Heerlerheide. Fotografieproject van Bram Tackenberg in de wijk Heerlerheide. T/m 18 maart in Gen Coel, Groeet Genhei 16-18.

MAASTRICHT

Le Petit Prince als literair-muzikale vertelling op 7 februari in Breda

> Reframed by Loraine Bodewes. Fotografie-expositie over 15 jaar TEFAF Maastricht. T/m 27 maart. Expo Maastricht / Japan. Geisha fotografie door Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique.

Dans, muziek &toneel

centreceramique.nl

ANTWERPEN



iba-parkstad.nl

6 FEBRUARI T/M 20 MAART

> Bach Suites in Prime Time. Diverse concerten met o.a. Mahan Esfahani, Bertrand Cuiller, Amandine Beyer, Kenneth Weisse, Jakob Lindberg, Pierre Hantaï en Jean-Guihen

agendatip

Queyras. Van 10 t/m 13 februari in

Bartók. In Bartók Bound

AMUZ. amuz.be

onderzoekt Ragazze Kwartet alle facetten van Bartóks zes

BREDA

strijkkwartetten. Kwartetten

> Literatuur en muziek: Le

4, 5 en 6 komen aan bod op

Petit Prince. Verteller Miranda

20 februari om 11.00 uur in

Wiercx leidt het publiek door

de Willem Twee Toonzaal.

het filosofische boekje, met

willem-twee.nl

live muziek door Astrid Schijns (cello) en Jetje van Wijk (piano).

HEERLEN

Op 7 februari om 15.00 uur

> PopRock-dag. Dag in het

in Bibliotheek Nieuwe Veste.

teken van pop- en rockmuziek,

Schatgraven in Muziek. Wat

gebracht door SCHUNCK-

maakt de ene interpretatie

coaches. Op 12 februari in

zoveel mooier dan de andere?

Cultuurhuis Heerlen. schunck.nl

Door fluitist Rogier de Pijper en pianiste Jetje van Wijk. Op

TURNHOUT

15 februari om 15.00 uur in

> Dear Winnie. Wervelende,

Mariëndal en 17 februari om

muzikale voorstelling over

20.30 uur in een nog te bepalen

de aanstekelijke kracht van

locatie. muzieksalonspronk.nl

uitzonderlijke vrouwen, in het spoor van Winnie Mandela.

DEN BOSCH

Op 17 februari om 20.15 uur.

> Ragazze Kwartet speelt

STIKSTOF. Sinds 2010 is

Caroline Coolen Voor beeldhouwer Caroline Coolen (Bree, 1975) is het gebruik van collage, montage, assemblage en vrije associatie een manier om grip te krijgen op de werkelijkheid. Ze wil de buitenwereld – of Umwelt, zoals ze het noemt – herscheppen en tot één totaalindruk comprimeren: gevoelig en zintuiglijk als een plant, instinctief en intuïtief als een dier, en (ir)rationeel als een mens. Haar werk bespeelt alle zintuigen en verbindt het visuele met het tactiele. Ze presenteert haar sculpturen en grote tekeningen vaak als totaalinstallaties. In Club Solo in Breda laat Caroline Coolen werken zien die voortkomen uit haar reizen, zoals Chum (2016), een openluchtsculptuur en nomadentent ineen. Caroline Coolen, 6 februari t/m 20 maart in Club Solo in Breda. Open wo t/m zo 11.00 – 17.00 uur. clubsolo.nl

Het kwartet Ragazze speelt op 20 februari in Willem Twee in Den Bosch.

&paper 1-2/2022

STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTENMUSEUM MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.

column

Het land van Rembrandt

Wat zijn eigenlijk e-nummers? Jong en oud publiek kan het ontdekken in Expeditie in Discovery Museum in Kerkrade.

STIKSTOF het gezicht van de Nederlandstalige rap-scene van Brussel. Op 26 februari om 20.15 uur. LOD / Josse De Pauw & Kris Defoort - a concert called landscape. Een ingetogen jazzy ode aan het leven. Op 27 februari om 20.15 uur in de Warande.

warande.be 

TEGELEN > Demonstratie 3D-printer. De keramist legt uit hoe hij van een ontwerp op het computerscherm komt tot een object in klei. Op 2 februari om 14.00 uur. Lezing exposant Ruben Hoogvliet. Ruben Hoogvliet is een van de exposanten in de expositie Potverdorie! Op 20 februari om 14.00 uur in de Tiendschuur.

tiendschuur.net

Diversen HEERLEN > SCHUNCK’s verkiezings programma. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen helpt SCHUNCK je bij het vormen van je eigen mening. T/m 8 maart. schunck.nl > Expeditie Euregio met de Romeinen. TV-presentator Jeroen Kramer neemt als virtuele Romeinse gids de bezoeker mee door de verschillende aspecten van het Romeinse leven. T/m 31 december in het Thermenmuseum.

iba-parkstad.nl

VENLO > De vergeten prinsessen van Thorn. Inkijk in het leven van de vrouwelijke Europese adel in de achttiende eeuw. T/m 3 april. MigratieLab. Tentoonstelling en werkplaats over arbeidsmigranten in NoordLimburg, met bijdragen van o.a. Antoni Czarczyński, Sofia de Benedictis en Naomi Steijger. T/m 13 maart in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl 

colofon &paper

KASTERLEE

&PAPER is het serviceen

> WinterWarm. Multidisciplinair winterfestival te midden van natuurdomein De Hoge Rielen. Van 2 t/m 6 februari in De Hoge Rielen. warande.be

agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie.

KERKRADE

Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg

> Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Aarde Theater. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. Doorlopende exposities in Discovery Museum.

discoverymuseum.nl

Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zoutmagazine.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda

unst en geschiedenis, daar kun je mee thuis komen. Dat was de gedachte achter het romantisch nationalisme van de negentiende eeuw. Dat was ook het fundament onder talrijke nationale, regionale en stedelijke musea. Geoliede machines voor een gezamenlijke identiteit. In deze eeuw is die basis vernieuwd en versterkt. Een paar voorbeelden van recente aankopen: Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie (Het Noordbrabants Museum, 2016), Alma-Tadema, klassieke verleiding (Fries Museum, 2017), Pieter de Hooch in Delft. Uit de schaduw van Vermeer (Museum Prinsenhof Delft, 2019), Allart van Everdingen - Het ruige landschap (Stedelijk Museum Alkmaar, 2021) en In het licht van Cuyp (Dordrechts Museum, 2021). Allemaal kunstenaars die geboren werden of werkten in de stad en omgeving van Laten we liever het genoemde museum. investeren in de Het Amsterdamse kunstenaars van Rijksmuseum is vanaf vandaag en morgen de opening in 1894 een monumentaal vehikel voor nationale trots. Maar ondanks een prestigieuze renovatie is Nederland niet langer ‘het land van Rembrandt’ - als het dat al ooit is geweest. Een recent WRR-rapport over de identiteit van Nederland stelt twee centrale vragen. Wat verbindt de burgers met elkaar? En: waaraan moeten nieuwkomers (kinderen en immigranten) zich aanpassen om erbij te horen? De WRR adviseert om de last van het verleden af te schudden en te kijken naar wie we in de toekomst willen zijn. Misschien zijn we verward door de coronacrisis. Maar in weerwil van het WRR-advies bedachten het Rijk & het Rijks dat het romantisch nationalisme een booster nodig heeft. Ze hadden daarvoor het schilderij De Vaandeldrager van Rembrandt op het oog. In haar verzoek aan het parlement om een bijdrage van 150 miljoen euro (in de wereld van het grote geld rekent men in ronde bedragen) noemt de minister van cultuur het een ‘bijzonder’ schilderij. Niet alleen binnen het oeuvre van Rembrandt, maar ook omdat het ‘een belangrijk historisch onderdeel van de geboorte van Nederland als onafhankelijke staat’ laat zien. Eerlijk gezegd, daar hebben we De Vaandeldrager niet voor nodig. Laten we liever beide vragen van de WRR serieus nemen, bijvoorbeeld door te investeren in de beeldende kunstenaars van vandaag en morgen. Stop honderd miljoen in een aankoopfonds voor eigentijdse beeldende kunst die door Nederlanders of in Nederland is gemaakt. En verdeel die overige vijftig miljoen over musea die bereid zijn om hun negentiendeeeuwse fundament te vernieuwen. DINGEMAN KUILMAN

&paper 1-2/2022

ondertussen in...

voor zelfenscenering, breken zijn foto’s vaak met stereotype voorstellingen van Joodse cultuur. Met de woorden van Brenner: ‘Ik maak beelden om beelden te breken.’ — T/m 13 maart in het Jüdische Museum.

Zanele Muholi — Zanele Muholi legt al sinds meer dan twintig jaar het leven van de zwarte LGBTQ community van Zuid-Afrika vast. De fotograaf ziet zichzelf als ‘visuele activist’ en daagt in zijn series zwartwit portretten onze kijkgewoontes uit die vaak door heteroseksuele normen zijn bepaald. — T/m 13 maart in Gropius Bau.

berlinerfestspiele.de

fotomuseumdenhaag.nl

BRUSSEL

Kunst na Auschwitz — In de tentoonstelling Kunst na Auschwitz komen het werk van Boris Lurie (1924 -2008) en Wolf Vostell (1932 – 1998) samen. Deze twee kunstenaars stelden vanaf eind jaren vijftig de Shoah op een radicale wijze centraal in hun kunst. In een periode waarin de oorlog voor velen onbespreekbaar was, confronteerden zij de kijker juist met het pijnlijke verleden en leverden zij kritiek op de na-oorlogse consumptiemaatschappij die

jmberlin.de

Paula Rego, Possession VI, 2004, te zien in Kunstmuseum Den Haag. Collectie Fundação de Serralves, Museu de Arte Contemporânea, Porto, Portugal. foto Filipe Braga

AMSTERDAM Tastbare futiliteit — De films van Guido van der Werve gaan over de nutteloosheid van het bestaan en tonen tegelijkertijd de eindeloze schoonheid ervan. U herinnert zich zijn werk wellicht door de extreme inspanningen die hij daarin vastlegt: hij rende twaalf uur onafgebroken rondjes om zijn huis of legde een triatlon van 1700 kilometer af. EYE toont het eerste overzicht van zijn werk. — Van 12 februari t/m 29 mei in EYE. eyefilm.nl Prix de Rome 2021 — Een ‘razend actuele groepstentoonstelling’ noemde Anna van Leeuwen in de Volkskrant de Prix de Rome

presentatie in het Stedelijk Museum. De vier finalisten voor deze beeldende kunst prijs, Mercedes Azpilicueta, Alexis Blake, Silvia Martes en Coralie Vogelaar, hebben voor deze expositie nieuw werk gemaakt. — T/m 20 maart in het Stedelijk Museum. stedelijk.nl

BAD ROTHENFELDE Lichtsicht #7 — De triënnale Lichtsicht is om twee redenen ongewoon. De eerste is de locatie, een kuurpark in het Westduitse provinciestadje Bad Rothefeld. In dit park staan sinds 1824 enorme zoutwanden waarover water sijpelt, men zegt dat wandelen langs de wanden goed is voor de

luchtwegen. Ze zijn óók ideale projectieschermen voor lichten videokunst, zo stelt de triënnale onder bewijs. Uit de kunstvorm volgt het tweede ongewone element, de openingstijden. De projecties van een twintigtal internationale kunstenaars zijn vanaf het invallen van de schemering te zien. — T/m 20 februari in het Kurpark.

lichtsicht-triennale.de BERLIJN Zerheilt — Sinds meer dan veertig jaar richt de Franse fotograaf Frédéric Brenner zijn camera op de diverse vormen van Joods leven wereldwijd. Door de mensen die hij portretteert ruimte te geven

DEN HAAG De wereld volgens Roger Ballen — Bekendheid verwierf Roger Ballen met Platteland, een serie zwartwit fotografie die hij in Zuid-Afrika maakte. Hij toonde hierin een groep witte Zuid-Afrikanen die ondanks hun privileges gedurende de Apartheid in erbarmelijk omstandigheden leefden. In de loop van zijn carrière maakte zijn documentaire werkwijze plaats voor enscenering, binnen de fotografie en ook in de vorm van installaties, geïnspireerd op interieurs en mensen die hij tegenkomt tijdens zijn reizen in Zuid-Afrika. — T/m 6 maart in het Fotomuseum.

Rinus Van de Velde — Als zelfverklaarde sofareiziger vertelt Rinus Van de Velde (Leuven, 1983) vaak verhalen over imaginaire reizen en fictieve ontmoetingen met figuren uit de recente kunstgeschiedenis. De expositie in Bozar nodigt uit om de kunstenaar te vergezellen op zijn innerlijke reis, langs werk dat varieert van tekening tot sculptuur, installatie en film. — Van 18 februari t/m 15 mei in Bozar. bozar.be

&paper 1-2/2022

werk van deze kunstenares te leren kennen. Zij groeide op in Portugal en emigreerde in 1951 naar Londen waar zij haar kunstopleiding volgde. In haar figuratieve werk belicht Rego persoonlijke worstelingen, waaronder een jarenlange depressie, maar ook sociaal-maatschappelijke thema’s. — T/m 20 maart in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl

FLORENCE Seduzione — Verspreid tussen de werken van Leonardo, Rafaël en Michelangelo presenteert Koen Vanmechelen een dertigtal werken. De Belgische kunstenaar die bekend werd met het Cosmopolitian Chicken project over kippenkruisingen, toont in Florence onder andere Cosmopolitan Fossil, een beeld van marmer en glas dat verwijst naar de vergeefse poging van de mensheid om de onstuitbare krachten van de natuur te beheersen. — T/m 20 maart in het Uffizi. uffizi.it

en na de communistische machtsgreep in 1948 vanuit Parijs. — T/m 13 februari in Hamburger Kunsthalle.

hamburger-kunsthalle.de KEULEN Entdeckt! Maltechniken von Martini bis Monet — Wie kickt op weetjes over schildertechnieken komt momenteel in het WallrafRichartz-Museum aan zijn trekken. De tentoonstellings makers trokken al hun vakkennis en apparatuur uit de kast om de bezoeker in te wijden in de veelvuldige technieken en tricks van de grote meesters. Minder kan hierbij ook meer zijn, wordt bijvoorbeeld aan de hand van een werk van Berthe Morisot uitgelegd. Zij maakte slim gebruik van de fundering door deze op grote delen niet over te schilderen; een techniek die in de expositie aan de hand van doorlicht-fotografieën wordt gevisualiseerd.— T/m 13 februari in Wallraf-Richartz-Museum.

wallraf.museum doordenderde alsof er niets was gebeurd. — T/m 29 mei in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl Paula Rego — De grote overzichtstentoonstelling met collages, schetsen, schilderijen en tekeningen van Paula Rego (Lissabon, 1935) biedt een uitgelezen kans om het

HAMBURG Toyen — Deze solo-expositie viert één van de pioniers van het surrealisme, de Tsjechische kunstenares Marie Čermínová (1902-1980). Ze werd bekend onder haar zelfgekozen pseudoniem Toyen, een afgeleide van het Franse ‘citoyen’ (burger). Toyen werkte eerst vanuit Praag,

LONDEN William Hogarth — Tate Britain presenteert de levendige, vaak scherp satirische prenten en schilderijen van William Hogarth (1697-1764). Hij, en ook tijdgenoten van Hogarth die in de expositie eveneens te zien zijn, legden op geestige manier de status quo en de veranderingen van hun tijd vast. — T/m 20 maart in Tate Britain. tate.org.uk

MADRID Tornaviaje. Arte iberoamericano en España — De expositie Tornaviaje in het Prado legt de focus op twee weinig bekende fenomenen in de Spaanse kunstgeschiedenis: Het feit dat na de verovering van Latijns-Amerika en tot aan zijn onafhankelijkheid meer kunstwerken uit dat continent naar Spanje kwamen dan toentertijd uit Vlaanderen of Italië. Verder, zo de tentoonstellingsmakers, was deze stroom van kunstwerken geen eenrichtingsverkeer. — T/m 13 februari in Museo Nacional del Prado. museodelprado.es

PARIJS Uit het fotografische essay Zerheilt van Frédéric Brenner in het Jüdische Museum in Berlijn.

Paul Nelson — Het misschien bekendste project van

architect Paul Nelson (18951979) werd nooit gebouwd, maar zegt veel over zijn denken over architectuur. Het Suspended House is een grote metalen constructie waarin voorgefabriceerde modules worden opgehangen. Nelson, geboren in de VS, emmigreerde na de oorlog naar Frankrijk waar hij omging met onder andere Georges Braque, Alexander Calder en Alberto Giacometti. T/m 28 februari in Centre Pompidou. centrepompidou.fr Ouverture — Alweer heeft Parijs er een museum bijgekregen, en opnieuw heeft een privé collectioneur de beurs getrokken. François Pinault, de man achter luxemerken als Yves Saint Laurent en Gucci, zocht een onderkomen voor zijn meer dan 3.500 werken tellende kunstcollectie. Het werd het imposante beursgebouw uit de achttiende eeuw, vlakbij Les Halles in het eerste arrondissement. De openings expositie toont het werk van een dertigtal kunstenaars en zoekt nadrukkelijk een evenwicht tussen kunstpraktijken, culturen, afkomst en genres. — De openingsexpositie van de Pinault Collection bestaat uit diverse presentaties met verschillende looptijden.

ROME Casa Balla — Voor het eerst is het buitengewone huis van futurist Giacomo Balla in Rome te bezichtigen. In dertig jaar toverde Giacomo Balla (18711958) het hele familiehuis om tot een waar kunstwerk, met beschilderde muren en meubels, versierde gebruiksvoorwerpen en talloze schilderijen en sculpturen. In museum MAXXI is een begeleidende expositie over Balla te zien. — Verlengd tot eind 2022, in Casa Balla en in MAXXI. maxxi.art 

pinaultcollection.com

Klassiek in een inspirerend, historisch kader! Geniet 15% korting* op uw tickets voor deze concerten met actiecode AMUZOUT * Enkel geldig op losse tickets met standaardtarief, niet van toepassing op reeds aangekochte tickets en ook niet cumuleerbaar met andere kortingen of acties

Februari Zaterdag 05.02.22 BACHSUITESinPRIMETIME 20.00 Ensemble Masques - Orkest Donderdag 10.02.22 BACHSUITESinPRIMETIME 20.00 Mahan Esfahani - Klavecimbel Vrijdag 11.02.22 BACHSUITESinPRIMETIME 20.00 Bertrand Cuiller - Klavecimbel Zaterdag 12.02.22 BACHSUITESinPRIMETIME 11.00 Emmanuelle Bertrand - Cello 13.00 Bart Jacobs - Klavecimbel 15.00 Amandine Beyer - Viool 17.30 Kenneth Weiss - Klavecimbel 20.00 Pierre Hantaï - Klavecimbel Zondag 13.02.22 BACHSUITESinPRIMETIME 11.00 Jakob Lindberg - Luit 14.00 Anna Besson | Sofya Gandilyan Traverso | Klavecimbel 16.30 Jean-Guihen Queyras - Cello Vrijdag 25.02.22 20.00 Cantoría: El Toro Zondag 27.02.2022 15.00 HERMESensemble: The Times 2022

Maart Zondag 13.03.22 15.00 Amandine Beyer & I Pizzicanti: Wolfgang Amadeus Mozart versus Luigi Boccherini Donderdag 17.03.22 20.00 Vlaams Radiokoor: Story of a lifetime Vrijdag 18.03.22 20.00 Anders J. Dahlin & El Gran Teatro del Mundo: Héros Woensdag 23.03.22 20.00 PER-SONAT: Aus dem Verborgenen: Gesänge der Zisterzienserinnen Donderdag 24.03.22 20.00 Dionysos Now! Adriaen Willaert

Vrijdag 25.03.22 20.00 Ensemble Polyharmonique: Heinrich Schütz: Musikalische Exequien Zaterdag 26.03.22 Klankenbad: start reeks 2: Muzikale dialogen voor kinderen van 0 tot 3 jaar Zondag 27.03.22 15.00 Jan Vermeulen & Veerle Peeters: Vierhandige dansen van Brahms en Schubert Donderdag 31.03.22 20.00 VOCES8: Sing joyfully

April Zondag 03.04.22 15.00 Marie Lys & Abchordis Ensemble: Odi et amo Donderdag 07.04.22 20.00 Elinor Frey & friends: De cello volgens Dall’Abaco Donderdag 14.04.22 20.00 Le Banquet Céleste: Stabat mater Keuzestress? Kies dan voor ons Voorjaarsabonnement en ontdek de mooiste muziek tegen een zachte prijs: u geniet 20 % korting! Inbegrepen concerten: Cantoría (25.02.22), Vlaams Radiokoor (17.03.22), Le Banquet Céleste (14.04.22).

Ontdek al onze concerten Kammenstraat 81, 2000 Antwerpen www.amuz.be