Krien Clevis Paul Devens Heddy Honigmann Frank Vander linden Lisette Ma Neza Laure Prouvost
Kristof Vrancken Erwin Wurm Roosbeef Alec Soth Léon Spilliaert Maja-Ajmia Yde Zellama
zout magazine (voorheen Zuiderlucht)
_ 16e jaargang _ 3/2022
3
Margot Vanderstraeten dook in de Joodse gemeenschap in Antwerpen met cultuuragenda
23.01.2022 – 08.01.2023
Bonnefanten www.bonnefanten.nl @bonnefanten
01 CORY WONG - GALLOWSTREET e.a. 04 ECI CULT UURFABRIEK , ROER MOND 02 MY BABY - BINKER AND MOSES NEVE & TEUS NOBEL e.a. 04 JEF GRENSWERK & MA A SP O ORT, VENLO 03 04
BLACKWAVE. - NONA e.a.
07 04
IBRAHIM MAALOUF - FRINGE ORCHESTRA ft. CAMILLE BERTAULT e.a.
DE BOSUIL, WEERT
PARK S TAD L IMBURG THE ATERS, HEERL EN
09 RICHARD GALLIANO - JAZZ ORCHESTRA THE CONCERTGEBOUW ft. SABRINA STARKE e.a. 04 OF THE ATER A AN HE T VRIJ THOF, M A A S TRICHT W W W . J A Z Z O U T F E S T. C O M
iba parkstad
Stad in de Steigers Discovery Museum tot 30 sep 2022 Discovery Museum, Museumplein 2, Kerkrade
programma
architect en stedenbouwer in parkst ad
Jan Stuyt
Toen de Mijnen verdwenen Wouter Zaalberg en het Nederlands Mijnmuseum 1 dec 2021 t/m13 mrt 2022 Geleenstraat 16, Heerlen
Jan Stuyt, architect en stedenbouwer in Parkstad Buro Marcel van der Heyden 30 okt 2021 t/m 27 mrt 2022 De Vondst, Raadhuisplein 20, Heerlen
De Woonkamers van Heerlerheide Bram Tackenberg 19 dec 2021 t/m 18 mrt 2022 Gen Coel, Groeet Genhei16-18, Heerlen
Expoditie Euregio met de Romeinen Thermenmuseum tot 31 dec 2022 Thermenmuseum, Coriovallumstraat 9, Heerlen
jaar Voor lezingen, rondleidingen en méér kijk op: www.iba-parkstad.nl
Muziek. 4/2 18/2 4/3 11/3 26/3 1/4 8/4 15/4 13/5 20/5
MARTIN FONDSE, KIKA SPRANGERS & MAYA FRIDMAN ERNST REIJSEGER & HARMEN FRAANJE JEROEN VAN VLIET, GERSOM RAAMS & GUISEPPE DORONZO HAN BENNINK 80! MET SIMON TOLDAM TRIO KNALPOT & FRANK WIENK (BINKBEATS) JAZZTALENT VAN NEDERLAND: ELLA ZIRINI HARMEN FRAANJE, AINOO PERKOLA & MIKKO PERKOLA COAL HARBOUR & KAJA DRAKSLER DUO!: GOUDSMIT & BOUDESTEIJN GLERUM & DIKEMAN JAZZTALENT VAN NEDERLAND: PAU-LI LIEM
luister
r onze
naa
JAZZ
Beeld. KIJKEN NAAR KUNST VAN NU kshop
ze wor n o t e ee m doe m e allemaal z en volg
live @ Willem Twee Toonzaal Prins Bernhardstraat 4
Beleef Willem Twee zelf Willem Twee Kunstruimte | Boschdijkstraat 100 |
‘s -Hertogenbosch | willem-twee.nl
DESIGNING DARKNESS Te zien t/m 18 apr 2022 designmuseum.nl DMDB-GOTH-220x152.indd 1
10/02/2022 08:58
colofon
zout magazine 3/2022
ZOUT (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag
11
22
editorial
studio
jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via
Knusse jaren
zoutmagazine.eu/abonnees
Waar zou dit land zijn zonder
Een wereld die opengaat
Capucijnenstraat 21 C10
nagelstudio’s?
Het mengsel waarmee Kristof
Abonnees krijgen ZOUT voor 69 euro per
6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu
Vrancken zijn foto’s afdrukt is
12 Anders willen zijn, en toch geliefd
Bladmanager:
Margot Vanderstraeten schreef
Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu
perfect drinkbaar
24 in beeld
twee boeken over de Joodse
Verloren zielen breda
gemeenschap in Antwerpen
Fotograaf Alec Soth ontwikkelt
Hoofdredacteur: Wido Smeets 0031 433 500591
zich tot chroniqueur van het
17 pleased to meet you
20ste eeuwse Amerika
w.smeets@zoutmagazine.eu
De Mens
Eindredacteur online:
De live-reputatie van De Mens
0031 653 338905
Marc Puyol-Hennin 0031 642 279977 m.puyol-hennin@zoutmagazine.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 628 646578 k.winkelmolen@zoutmagazine.eu
26 feuilleton
komt voort uit de bonte, rijke mix
Augurken en worst
van Vlaamse podia
Erwin Wurm in Oss | Krien Clevis in Nijmegen | Paul Devens in
18 Aan de thee met
Maastricht | Léon Spilliaert in
Laure Prouvost
Max Majorana 0031 626 789236
‘Kunst is altijd politiek: je laat je
m.majorana@zoutmagazine.eu
brein reageren op de wereld’
Administratie:
Antwerpen
Christiane Gronenberg 0031 610 661205
21 an olaerts
antwerpen
Blonde hengst
c.gronenberg@zoutmagazine.eu Medewerkers: Roger Cremers, Yannick Dangre, Marleen
gehad, met garnalen noch met
Daniëls, Ludo Diels, Edo Dijksterhuis, Fons
mensen’
Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman, Gerrit van den Hoven, Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Griet
22
mechelen
bits
(Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon
Een samenspel zonder betekenis
Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels,
Misschien komt de lading altíjd
Menschaert, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom
Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen). Tekstcorrectie: Anna Peeters Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk: Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146
6
achteraf, denkt Mat van der Heijden
en ik
Christiane Gronenberg ging naar een concert - en was er de enige
‘Medelijden heeft de zee nooit
Dieter van den Bergh, Sarah van Binsbergen,
turnhout
28 De zingende reus
administratie@zoutmagazine.eu ZuiderLeven:
til
30 Met een schaduw van weemoed
Haar ziekte mocht niet bepalend worden voor de laatste film van Heddy Honigmann
33 podcast
De comfortzone van de pianist De klassieke-muziekbranche en de liefhebbers mogen zich gelukkig prijzen
zout magazine 3/2022
inhoud
arnhem
39 &paper
nijmegen
34 perron poëzie
Banale dans
Het maandelijkse serviceen agendakatern met:
Lisette Ma Neza en Maja-Ajmia Yde Zellama over Banale dans
den bosch
40 Dansfestivals schrit_tmacher
van Paul van Ostaijen
36
en Moving Futures trakteren op een bewogen voorjaar
blendr & filtr
20 euro
42
Geestelijk gezien is dit land
lburg
een pasta zonder saus.
36 eindhoven
43 column — Timo de Rijk
helmond
de voorkeur van
Cultuuragenda
over het belangrijkste
Roos Rebergen
designobject van onze tijd
‘Alles wat groot en lomp is en
46 Ondertussen in... de rest
waar mannen werken, heeft iets
van Europa
ongelooflijk aantrekkelijks’
venlo
37 boekentoptien
Click and collect Goed nieuws: het aantal verkochte jeugdboeken steeg met 12 procent
38 het is niet niks
Speeltijd! 2022 wordt het tijdperk van de doorgeef(speel)kunst
hasselt
genk heerlen maastricht aken
tongeren
Cover: Margot Vanderstraeten foto Marleen Daniëls Zie pagina 12 e.v.
luik
7
Ontdek een eigenwijs en ongepolijst Maastricht!
nieuw!
www.sphinxkwartier.nl Het Sphinxkwartier, een ander Maastricht. Vol cultuur, creativiteit en erfgoed. Met o.a.: Bureau Europa, Lumière Cinema Restaurant Café, Muziekgieterij, Radium Boulders, Room Escape Maastricht en nog veel meer!
beeld Carmen Schabracq, Vincent’s Pipe, 2020
2022
T/M 3 JUL
STEDELIJKMUSEUMBREDA.NL
Zout - 220 X 310 mm.indd 1
18-02-2022 09:09
lees en steun zout magazine - smaakmaker in kunst en cultuur
Ja! Ik wil een abonnement op ZOUT magazine en ontvang Het voorval als welkomstcadeau. Word abonnee van ZOUT magazine en ontvang Het voorval als welkomstcadeau. U krijgt dan maandelijks ZOUT magazine toegestuurd; het abonnement kost 69 euro per jaar. Wacht niet, op is op! zoutmagazine.eu/abonnees
In de herfst van 1963 raakt Annie Ernaux onbedoeld zwanger. Na een lange afweging besluit ze abortus te laten plegen. In Het voorval beschrijft Ernaux zonder valse emoties en zonder omhaal wat er gebeurt. Het boek is een sublieme indruk van eerlijkheid en authenticiteit. Net als in haar befaamde memoir De jaren vormt haar eigen leven de aanzet voor een mentale archeologie over schaamte, vrijheid, klassenverschillen en feminisme.
7 Annie Ernaux, Het voorval. De Arbeiderspers, 2022. Vertaling Irene Beckers. Met een nawoord van Marja Pruis.
editorial
zout magazine 3/2022
06
MRT
Knusse jaren
M
isschien, bedacht ik, kijken we over een jaar of tien verwonderd terug op coronarestricties en onze volgzame reactie daarop. Er waren demonstraties, er waren rellen, er waren burgemeesters die het even niet meer wisten, maar in het algemeen volgden we braaf de van hogerhand opgelegde maatregelen, ook al waren ze soms te mal voor woorden. Eigenlijk maakten alleen de antivaxers gebruik van hun democratische rechten – al woog dat niet op tegen het verzuimen van de burgerplicht om zich te laten vaccineren. Misschien blijft ons nog het langste bij dat in 2022 zelfs de cultuursector het niet meer pikte dat bij een versoepeling de kapsalons en nagelstudio’s als eersten open mochten, als zijnde essentiële onderdelen van ons bestaan. Zonder geknipt en geföhnd koppie is het leven zinloos. En waar zou dit land zijn zonder nagelstudio’s? Dus richtten theaters en musea zich in als kapsalon en, niet te vergeten, als Museumshop XL Ikea. Bij de Zweedse prullenreus mochten duizenden bezoekers per dag binnen; shoppen als primaire levensbehoefte voor de eenzame mens. Maar kappersstoelen op de bühne van een theater, dat was meer humor dan de overheid aankan - aan zelfspot doen ze daar sowieso niet. De agenten en de boa’s deden wat hun was opgedragen. Door de trits andere crises die we omhanden hebben zitten we over tien jaar nog zó diep in de narigheid dat we ons de corona-jaren vooral herinneren als een knusse tijd waarin we nog aandacht hadden voor elkaar. De oversterfte zijn we dan al lang vergeten; het Waar zou dit land zijn geheugen is een geniepige metgezel. Van deze toekomstige herinnering terug naar de zonder nagelstudio’s? realiteit van hier en nu en dicht bij huis. ⏤ Met deze ZOUT 3 heeft u een bijzonder nummer in handen. Niet alleen omdat de pandemie tot rust lijkt te zijn gekomen en we weer terug kunnen naar de vertrouwde regelmaat, maar ook omdat deze editie ons vijftienjarige bestaan markeert. Het was in maart 2007 dat het eerste nummer van, toen nog, Zuiderlucht verscheen. Vijftien jaar, dan zit je pas in de puberteit, mailde iemand me laatst. Interessante gedachte. Tijd voor een feessie, riep een ander. We dachten terug aan ons het tienjarig bestaan; hoe mooi zou het zijn om zo’n feessie, we organiseerden toen een dagvullende culturele vrijmarkt, nog eens over te doen. Het gaat niet gebeuren. Het echte feessie is deze editie, als bewijs dat we de miserie hebben overleefd, en weer een toekomst zien. Het echte feessie is dat de cultuursector, na twee jaar lang te zijn weggezet als niet-relevant, weer vol energie is. Musea zijn met nieuwe tentoonstellingen bezig, theaters schaven aan een nieuw programma, de bioscoopzalen lopen weer vol, de posters voor de festivals worden ontworpen. En ja, we zijn ook weer naar de kapper geweest. Maar naar de nagelstudio? Komt u wel eens bij een nagelstudio? WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zoutmagazine.eu
Ontwerp / Deamer
Paul Faassen Joris Geurts Ina van Zyl Caren van Herwaarden Nan Groot Antink Henri Jacobs
Arno Kramer Maria Roosen Q.S. Serafijn Nour-Eddine Jarram Jolanda Schouten Aline Thomassen
Cacaokade 1 5705 LA Helmond
cacaofabriek.nl / expo
29
ME I
BEZOEKERS OVER DE BONNEFANTENCOLLECTIE Met essays van Maria Barnas, Abedelkader Benali en Sarah van Binsbergen Uitgeverij Bodosz Maastricht Verkrijgbaar in het museum of via webshop.bonnefanten.nl
Centrumplan Nieuwstadt
zout magazine 3/2022
Anders willen zijn, en toch geliefd Antwerpen heeft de grootste joods-orthodox-gemeenschap ter wereld. Margot Vanderstraeten schreef twee boeken die een ongekende kijk bieden op deze hermetisch gesloten wereld. WIDO SMEETS zocht haar op. ‘Misschien willen we dat uiteindelijk allemaal: anders zijn. Zijn wie we zijn. Zou het niet?’
Eenzame man met hoed en rolkoffer, op de achtergrond de bedding van Antwerpen Centraal. © danzollmann.com, foto uit Shtetl
12
zout magazine 3/2022
D
e lift is kapot, zegt Margot
modern-orthodoxe komaf waren, en dat de
Vanderstraeten terwijl
rij wachtenden bij de opticien chassidische
ze me door de koetsgang
joden waren – nóg traditioneler dus. Met
voorgaat naar het in
terugwerkende kracht herkende ik ze aan
weldadig hout uitgevoerde
hun kleding, aan de keppeltjes, de peyes
trappenhuis. Op de tweede
(pijpenkrullen langs de slapen van de
Margot Vanderstraeten: ‘Ik blijf een ongelovige, maar ik vind zo’n sjabbesavond vol rituelen boeiend, intiem en intens.’ foto Marleen Daniëls
etage van de voormalige bankierswoning
mannen) en de tsietsiet (de franjes van hun
wacht een ruim appartement met bewerkte
gebedskleed die onder hun zwarte jassen
plafonds en hoge, dubbele deuren.
uitpiepen). Ik weet nu dat de getrouwde
Ik: ‘Margot Vanderstraeten heeft u net
vrouwen er een sjeitel dragen, een pruik, en
verwittigd van mijn komst.’
Nog voor we ons op een L-vormige
dat die bij de chassieden korter is, meestal
Hij: ‘O, bent u het? Kom verder! Wat kan ik
canapé nestelen vertel ik haar hoe ik
is het een pagemodel, dan bij de modern-
voor u bereiden?’
afgelopen najaar tijdens een lunch op de
orthodoxen.
Dageraadplaats in Antwerpen uitkeek
De boeken van Margot Vanderstraeten
Even later brengt hij een mandje challe, gevlochten brood voor de sjabbat, met
op een speeltuin met joodse kinderen.
lieten me huiveren van mijn eigen
sauzen en gekruide stukjes augurk, en
Even verderop, bij de opticien, stond een
onwetendheid.
schenkt een witte wijn. Hij wijst op het
rij joodse klanten te wachten, buiten,
Na afloop van het interview begeleidt
etiket, de wijn komt van de Golan-hoogte.
vanwege de corona-restricties. Kinderen
ze me door het houten trappenhuis weer
Hij praat nog wat met de andere gasten
en volwassenen waren herkenbaar aan hun
naar beneden. Voor de lunch kies ik Hoffy’s,
en neemt dan afscheid, om zich voor te
kleding.
het restaurant van de broers Mosje, Yumi
bereiden op de sjabbat. Vanwege de vroege
en Janki Hoffman in de Diamantwijk. ‘Het
zonsondergang begint die eerder dan in de
mijn gedachten. Dat er geen antwoorden
internationale karakter van deze buurt’,
zomer. Vandaar de vroege sluitingstijd.
kwamen op de vragen die ik mezelf stelde,
had ik in Minjan gelezen, ‘wordt niet door
daar op dat terras. Onwetendheid is een last
multinationals bepaald, maar door de
joodse kelner die al 24 jaar in dienst is bij de
die niet graag op de voorgrond treedt.
mensen die er wonen en werken. Op straat
Hoffy’s. Hij spreekt zeven talen, waaronder
hoor ja alle talen maar toch voornamelijk
Jiddisch en Hebreeuws. Vandaag blijft hij als
Minjan (2021) van Margot Vanderstraeten.
Jiddisch en Hebreeuws. Het is een paradox.
laatste, tot na zonsondergang als het nodig
Ik begreep dat de spelende kinderen van
In dit sjtetl, in dit op zichzelf staande stadje
is. De tsjolent (het traditionele stoofpotje)
in de stad, bruist een kosmopolitisme op
is op; even later schuift hij de tafel vol met
mensenmaat.’
kugel, latke, portobello, groenteterrine,
Ik herinnerde me het ongerijmde van
Niet veel later las ik Mazzel tov (2017) en
Ik wist dat Hoffy’s op vrijdag tot half vier open is - daarna begint de sjabbat, de joodse rustdag. Rond half twee stap
MAZZEL TOV WORDT TV-SERIE
kippenbouillon, kalfsgehakt, koolsalade, poelkies en nog veel meer. Voor het eerst van mijn leven eet ik
ik binnen, er zijn drie tafeltjes bezet.
koosjer; alles is bereid naar de letter van de
Vanachter de vrijwel lege koeltoog schuifelt
kasjroet, de duizenden jaren oude Joodse
Yumi Hoffman naar voren, hij vraagt wat ik
spijswetten.
kom doen.
Het Vlaamse productiehuis Caviar gaat een tv-serie maken van Mazzel tov. De reeks zal in 2023 of 2024 worden uitgezonden.
Die uitleg krijg ik van Walter, de niet-
Mosje Hoffman, de oudste van de broers,
Ik: ‘Ik zou graag willen lunchen.’
is een van de personages in Minjan, het
Hij: ‘Dat gaat niet meer, we zijn dicht.’
boek waar Margot Vanderstraeten haar
Ik, verbaasd rondkijkend: ‘Om half vier
ontmoetingen beschrijft met orthodoxe
toch?’
joden in Antwerpen. Het is het vervolg
Hij: ‘Vandaag sluiten we om half twee.’
op Mazzel tov, over haar belevenissen als
›
13
zout magazine 3/2022
kindermeisje bij een joods-orthodox gezin
‘Van het dagelijkse leven van modern-
bezoekers die voor het eerst foto’s van de
in Antwerpen, begin jaren negentig. Tot
orthodoxe en chassidische joden weten
Holocaust zagen.
de dag van vandaag is ze contact blijven
we weinig. Er is een drempel, die door
‘Binnen het chassidisme heb je tientallen
houden met de familie.
hun in stand wordt gehouden, en er is een
strekkingen. De ene chassidische sjoel
irreële angst. Er zit een bijna ingebakken
wil niets van de andere weten. Ze hebben
was Mazzel tov een bestseller. Het succes
achterdocht; bruggenbouwers als de Hoffy’s
andere rebbes. En het is waar: een grote
verraste Vanderstraeten. ‘Niemand kon
hebben het daardoor soms moeilijk. De
groep chassiden keert zich met de rug
weten dat die interesse zo groot zou zijn.’
broers spannen zich om contact te leggen
naar de buitenwereld. Na de opening
Het hielp, zegt ze, dat Netflix twee jaar na
met niet-joden, en krijgen daar kritiek op
van Buren 2018 zag ik iemand in boeken
het verschijnen van het boek de miniserie
vanuit de eigen gemeenschap. In Minjan
bladeren waar hij voor de allereerste keer
Unorthodox uitzond, over een chassidisch-
komt een witz voor over twee joodse
werd geconfronteerd met beelden van
joodse vrouw die ontsnapt uit een
jongens die door het stadspark lopen.
de concentratiekampen, de gasovens,
gearrangeerd huwelijk.
Wanneer ze zien dat twee mannen hun
de lijken. Ook Mosje Hoffman kende die
tegemoet komen, steken ze over. “Da’s
beelden niet, het enige dat hij wist was
Vanderstraeten (Zonhoven, 1967) het
beter”, zegt de een tegen de ander, want “zij
dat hij in de oorlog 32 familieleden heeft
schrijverschap met een bestaan als
zijn met zijn tweeën, wij zijn maar alleen.”
verloren. Hij was compleet overstuur na de
journalist. Het boek betekende haar
Dit zegt alles. Ze lopen van je weg, je komt
expositie.’
definitieve doorbraak als schrijfster. ‘Het
niets van ze te weten.’
Uw jaren als werkstudente bij een orthodoxe
is fantastisch als je merkt dat je eigen
Ze weten ook weinig van elkaar.
familie hebben mede uw leven bepaald.
levensverhaal een universele waarde
‘Het is pas van Minjan dat ik me realiseer dat
‘Ik gaf de kinderen les, maar als ik nu
heeft. Dat besef had ik niet toen ik aan het
joodse buren van verschillende strekkingen
nadenk over de lessen die ík daar heb
schrijven was.’ Ze begon lezingen te geven,
helemaal niets weten van elkaar. Modern-
gekregen! Ik heb er iets fundamenteel
en met fotograaf Dan Zollmann maakte
orthodoxen en de ultra-orthodoxe
menselijks geleerd, over omgaan met
ze de tentoonstelling Buren 2018, over de
chassiden, gaan hooguit naar dezelfde
elkaar, over hoe de mens achter de religie
joods-orthodoxe gemeenschap in België.
winkels, ze bemoeien zich niet met elkaar.’
te blijven zien - zoals zij ook achter mij
Met Mazzel tov gaf u de Vlamingen een inkijk
Chassiden weten weinig van de wereld waarin
hebben gekeken. Eigenlijk was ik vooral
in een wereld die ze niet kenden. Hoe waren
ze leven, noch van hun eigen geschiedenis. Bij
met mezelf bezig. Ik studeerde, ik woonde
de reacties?
de tentoonstelling Buren 2018 waren joodse
samen, ik betaalde zelf mijn studies; het
Met bijna 100.000 verkochte exemplaren
Tot Mazzel tov combineerde Margot
was te veel voor iemand van mijn leeftijd. Binnen de familie moest ik me vooral bekommeren om de oudste dochter Elzira; als zij niet zo speciaal was geweest, was ik snel afgehaakt. Ze hebben me vitaminen aangereikt die me voor de rest van mijn leven kracht geven. ‘
D
e Schneiders, de Joodse familie waar Vanderstraeten als
werkstudent jarenlang lesgaf aan de kinderen, waren na de Tweede Wereldoorlog vanaf nul begonnen, het gold voor de hele joodse gemeenschap in Antwerpen. De diamantsector kwam weer tot bloei, de hechtheid van hun gemeenschap heeft dat proces versterkt. Elzira’s vader was
Pesach (Joods Pasen), alle metalen en glazen kookgerei wordt in kokend water ondergedomeld om het volledig koosjer te maken. © danzollmann.com, foto uit Shtetl
14
diamanthandelaar; de familie was welgesteld, maar behoorde
zout magazine 3/2022
‘Het is veel complexer dan mensen denken. Daarom wilde ik erover schrijven. Als je twee joden hebt, heb je drie meningen.’
⏤
Schneiders vertelde, zei hij: “Daar heb je
DE ENE JOOD IS DE ANDERE NIET In Antwerpen wonen zo’n 20.000 gelovige joden. Grofweg de helft is modern-orthodox, de andere helft is chassidisch of ultraorthodox. Onder de chassieden zijn weer tientallen van elkaar afwijkende stromingen en strekkingen. De meeste ‘vrome joden’ wonen in de zogenaamde Diamantwijk, die concentratie maakt de joodse gemeenschap in Antwerpen uniek over de hele wereld. In steden als Amsterdam, Londen en New York wonen meer seculiere dan religieuze joden. In de stad Antwerpen niet. Wereldwijd is tachtig procent van de joden niet-belijdend joods. Maar ook bij hen worden de joodse feestdagen nog vaak gevierd. Men zou ze kunnen omschrijven als culturele joden. Vrome joden zijn door hun specifieke kleding goed herkenbaar in het straatbeeld. De klederdracht van modern-orthodoxen en chassieden is erg verschillend, al zullen meisjes en vrouwen altijd rokken dragen, lange mouwen en panty’s. Chassidische jongens en mannen hebben slaaplokken, volwassenen krullen ze vaak achter hun oren.
Inmiddels is Vanderstraten zo ingeburgerd
toch wel over geschreven, mag ik hopen.”
in de orthodox-joodse gemeenschap dat
Ik ben meteen beginnen schrijven. Wat
ze af en toe wordt uitgenodigd om bij
ook meespeelde was de polarisering van
een familie de sjabbat te komen vieren.
het conflict tussen Israël en Palestina, en
In Mazzel tov beschreef ze dat nog als het
de anti-Joodse opmerkingen die ik in mijn
binnenstappen in een ‘tableau vivant
eigen linkse kringen hoorde. Dan gingen
waarin we niet thuishoorden.’
bij mij alle haren overeind staan, ik dacht:
En nu?
“Het klopt niet. Er is te weinig kennis. Die
‘Het gevoel van buitenstaander zal nooit
urgentie heeft gemaakt dat ik erover wilde
verdwijnen, al kijk ik met minder grote
schrijven: om duidelijk te maken dat het
ogen dan toen. De neiging om me te
echt complexer is dan men denkt, dat het zo
bekeren heb ik nimmer gevoeld, ik blijf een
divers is. Als je twee joden hebt, heb je drie
ongelovige, maar ik vind zo’n sjabbesavond
meningen.’
vol rituelen boeiend, intiem en intens.
‘Assimilatie is onze dood,’ zegt Jakov
De avonden die ik beleefde, waren ook
Schneider in Mazzel tov. En een joodse
gezellig, zoals bij ons een communiefeest.
huwelijksmakelaar zegt in Minjan: ‘Hoe
Zodra bekend wordt dat iemand naar
minder mensen over ons leven weten, hoe
België is gevlogen en op vrijdagavond
beter.’
op een hotel zit, wordt er geregeld waar
‘Dat is nog altijd zo. Het is een
hij of zij die avond gaat eten, en sjabbes
standaardzinnetje bij vrome joden.’
viert. Dat omkijken naar de ander is
Het is ook een paradox. Met hun traditionele
een levenshouding, het is structureel
kleding trekken ze de aandacht; tegelijkertijd
georganiseerd. Wij seculieren hebben dat te
willen ze niet opvallen.
weinig.’
‘Dat is ook een interessante vraag in het
Waarom willen joden, we lezen het ook in
algemeen. Als je weet hoe de joden door
Minjan, altijd een witz vertellen?
de eeuwen heen zijn vervolgd – de vrome
‘Ik weet het niet, maar het is wel zo, zeker
joden zouden het zoveel gemakkelijker
door mannen, bevestigd, waar ik ook
hebben gehad als ze zouden assimileren.
kom. Misschien is het de onzekerheid in
Maar dat willen ze niet. Overigens is tachtig
hun omgang met niet-joden. Misschien,
procent van de joden wél geassimileerd.
maar dat is een gok hé, is het een vorm
Een van hen, de Amerikaanse journalist
van gezonde behaagzucht die ontstaat
Daniel Pearl, beriep zich in de laatste
uit gebrek aan zelfvertrouwen. In vrome
seconden van zijn leven, net voor hij door IS
joden schuilt wellicht een angst om niet
werd onthoofd, op zijn traditioneel-joodse
sympathiek gevonden te worden, hetgeen
afkomst. Pearl was een seculiere jood.
natuurlijk te maken met dat hele verleden,
Wat is dat toch, dat je niet wil opvallen en
door de eeuwen heen. Zo'n witz werkt
tegelijkertijd datgene wat je tot jood maakt,
ontspannend, dat zie je wel. Het is een
niet wil opgeven? Het is niet dat het de
dwangmatige patroon, met name bij de
godsdienst is die je tot jood maakt. Het is
gelovigen. Het is zo oud als de straat, en de
complex, en fascinerend.’
spagaat van iedere jood: anders willen zijn,
Willen we dat niet allemaal: gezien worden
en toch geliefd.’ Z
zonder in het middelpunt te staan? niet tot de rijkste burgerklasse. Er was voor
‘Wat ik bewonder aan de mensen in Mazzel
iedereen werk, in alle geledingen. ‘
tov en Minjan is dat zij ervoor kiezen om
Wanneer besloot u tot het schrijven van
een minderheid te zijn en daarin volharden,
Mazzel tov?
ondanks alle tegenstand en moeilijkheden
‘Voorafgaand aan de Frankfurter Buchmesse
die dat oplevert. Ik denk trouwens dat aan
zat ik in een vliegtuig naast Adriaan van
die houding een vorm van antisemitisme te
Dis, hij was zich aan het inlezen voor een
wijten is: dat wij als niet-joden er eigenlijk
documentaire-reeks over het jodendom.
jaloers op zijn, dat ze dat doen, en kunnen,
We raakten aan de praat, hij vroeg zich af
en erin volharden. Misschien willen we dat
waar mijn gedetailleerde kennis vandaan
uiteindelijk allemaal: anders zijn. Zijn wie
kwam. Toen ik over mijn jaren bij de
we zijn. Zou het niet?’
Margot Vanderstraeten, Mazzel tov (2015) en Minjan (2021). Uitgeverij Atlas Contact. Dan Zollmann, Shtetl. A Unique Portrait of Antwerp Orthodox Jews (2016). Uitgeverij Marque Belge. danzollmann.com
15
BEETHOVENS EGMONT
STRAVINSKY’S VUURVOGEL
Spectaculair muzikaal theater
Betoverende klanken
DO 10 MRT TILBURG VR 11 MRT BREDA ZA 12 MRT EINDHOVEN
DO 24 MRT MAASTRICHT VR 25 MRT AKEN ZO 27 MRT EINDHOVEN
ATMET THE MOVIES D I R K B R OSS É Een feest van herkenning DO 17 MRT HEERLEN VR 18 MRT EINDHOVEN
Tickets en meer informatie: philharmoniezuidnederland.nl
zout magazine 3/2022
De Vlaamse band De Mens. foto Rebecca De Bosscher
‘Ze hebben een gedegen live-reputatie, opgeleverd door oneindige hoeveelheden optredens in de bonte, rijke mix van Vlaamse podia.’
⏤
G
orki, Noordkaap, De Mens: Vlaanderen heeft rockbands (gehad) met een paar opvallende overeenkomsten. Een zeer markante frontman, in de personen van de in 2014 overleden Luc De Vos, Stijn Meuris en Frank Vander linden. Verder: een gedegen live-reputatie, die genoemde bands oneindige hoeveelheden optredens heeft opgeleverd in de bonte, rijke mix van Vlaamse podia: de talloze zomerfestivals (elk dorp zijn eigen, met ‘voor elk wat wils’ als motto), de zalen en zaaltjes, en het jaloersmakend uitgebreide netwerk aan theaters die allemaal de CC van cultuurcentrum voor hun naam hebben staan. Wat ze nog meer gemeen hebben, die rockbands: roem onder meerdere generaties in Vlaanderen en hooguit een cultstatus in buurland Nederland. Nog een overeenkomst: een multi-talent als zanger. In Nederland altijd gewantrouwd, in Vlaanderen omarmd: mensen die meerdere talenten combineren. Luc De Vos was ook romancier en columnist, Stijn Meuris is ook regisseur en conferencier, Frank Vander linden is journalist en, volgens de bio op zijn site, ‘voorheen voetballer bij Steenokkerzeel VO, rekkenvuller in de Brico en verkoper van projectoren’. Een laatste overeenkomst: ze maakten naam met songs met namen in de titel, vooral van vrouwen. Gorki zong over Joerie en Surfer Billy, maar toch vooral over Anja en Mia. Noordkaap had het over Jos maar vooral Satelliet Suzy, en een van de grootste hits van De Mens heet Irene. ‘Niemand heeft ooit zo mooi Neen tegen mij gezegd Irene, Irene.’ Opvallend ook: zowel Irene als Mia gebruiken de ‘je zei’-vorm. Mia: ‘Toen ik honger had kwam ik naar je toe Je zei eten kan je als je de afwas doet’. Irene: ‘Met mijn valse tulpen stond ik voor je deur Je zei liegen is lelijk maar het geeft je wel kleur.’ Frank Vander linden van De Mens is een uitzonderlijk goede tekstschrijver, die bewijst dat een goede woordspeling niet flauw, maar juist zeer intelligent is. En die geregeld doet waar de grootsten onder de Amerikaanse songwriters ook in uitblinken: andere kunstenaars met een vermakelijke draai opvoeren in zijn nummers. In Jeroen Brouwers schrijft een boek zingt hij: ‘Jeroen Brouwers schrijft een boek / En hij weet hoe dat moet / Jeroen Brouwers schrijft een boek / Hij doet dat goed / Elke ochtend / Eet hij zwijgend / Een plak melancholie / En hij botert triest beschuiten / In dienst van het genie.’ En in Sheryl Crow (I need you so) klinkt het als volgt: ‘Sheryl Crow I need you so / Hoe laat is bij jou / De moed staat in mijn schoenen / En ik heb het kou’. Wat de essentie is van zijn vak, liedjes maken en zingen, legde Vander linden ooit eveneens uit in een nummer: ‘Veel meer is het niet / Vier akkoorden / Beelden van geluk / En verdriet / We laten ons weer zien / Dat is nodig.’
pleased to meet you
Elke ochtend een plak melancholie
LEON VERDONSCHOT In de jubileumtour 30 jaar De Mens treedt De Mens dit voorjaar onder meer op in Maastricht, Hasselt, Heusden-Zolder en Mechelen.
17
zout magazine 3/2022
Aan de thee met Laure Prouvost
Laure Prouvost, They Parlaient Idéale (2019), still.
Het theatrale werk van Laure Prouvost worden bevolkt door theedrinkers, octopussen en haar oma die een discodansje doet. EDO DIJKSTERHUIS sprak met haar. ‘Kunst is altijd politiek: je laat je brein reageren op de wereld.’
‘F
ilm is een ruimtelijk medium, zowel fysiek als mentaal. Kijk maar!’ Laure Prouvost kantelt het scherm van haar laptop waardoor
haar gezicht, we spreken elkaar via Zoom, uit beeld verdwijnt. ‘Je kunt nu willekeurig welk hoofd op mijn lijf bedenken.’ Ze strekt haar armen uit tot buiten beeld. ‘En mijn armen zouden nog voor meters kunnen doorlopen.’ Terwijl haar trui nog minutenlang in beeld blijft, gaat ze verder met haar lofzang op het medium. ‘In film komt alles samen: beweging, geluid, stemmen, verhaal. Film spreekt meerdere zintuigen aan en dat maakt het krachtig – propagandisten zijn er niet voor niets dol op. Ik mocht als kind
18
zout magazine 3/2022
geen tv kijken; toen ik er eenmaal kennis
kunstenaar. Het geeft je de mogelijk om
grootvader, die conceptueel kunstenaar
mee maakte, dacht ik: dit is te goed om
dingen van een afstand te bezien.’
en naaste vriend van Kurt Schwitters zou
waar te zijn!’
Prouvost woont in Antwerpen. Sinds
zijn geweest. Tijdens het graven van een
vorig jaar heeft ze een residency in Brussel
tunnel naar Afrika raakte hij vermist. Haar
(Roubaix, 1978) haar films gaan ‘aankleden’
waar ze naar eigen zeggen betrokken
oma ontfermde zich over zijn artistieke
op een manier die het bioscoopidee,
is bij het opzetten van een bureau voor
nalatenschap die ze naar eigen inzicht
een donkere zaal met klapstoelen, ver
diepzeereizen. Hoewel haar 6-jarige
aanpaste en waar ze haar kleindochter over
overstijgt. Ook in de tentoonstelling Deep
dochter haar helpt bij de vertaling van het
vertelde tijdens het nuttigen van eindeloos
See Blue Surrounding You in het Bonnefanten
Nederlands, voelt ze zich in België beter
veel kopjes thee.
in Maastricht worden bezoekers
thuis dan in Groot-Brittannië. ‘Ik kom uit
ondergedompeld in een allesomvattende
Lille, ik voel me Vlaams en ik houd van
voort uit het vorige, dus mijn grootouders
setting met vissen als waterspuwers,
België. Ik hoor thuis in deze cultuur, in het
keren telkens terug in mijn kunst’, vertelt
lichteffecten, zitjes, aquatische
theatrale van Bruegel en het surrealisme
Prouvost. ‘Net als thee trouwens. Thee staat
vergezichten, zwerfvuil en barokke
van Broodthaers en Magritte. Oh, nu noem
voor huiselijkheid, even een pauzemoment
fantasievegetatie.
ik alleen mannen, dat is vreselijk. Het zal
nemen met z’n allen om van binnenuit
een overblijfsel zijn van wat ik op school
warm te worden. John Latham, die ik
heb geleerd.’
beschouw als mijn artistieke grootvader,
Door de jaren heen is Laure Prouvost
‘Elke keer neem ik me weer voor het minimalistisch te houden, maar het lukt
had de gewoonte om theezakjes na gebruik
me niet. De elementen in de ruimte kun je beschouwen als relieken, een bewijs van ons eigen bestaan en van de werkelijkheid. Het belangrijkste is dat ze de kijker verheffen tot hoofdrolspeler of op z’n minst personage in het verhaal. Ik wil de
‘Bij mij komt het ene werk organisch
‘Ik vel geen oordeel, maar nodig de kijkers uit om te
te drogen op de kachel zodat hij ze kon recyclen. Voor een tentoonstelling in de Serpentine Gallery heb ik een installatie gemaakt die bestond uit kachels met theezakjes erop. Het is mijn meest
grens tussen kunst en werkelijkheid laten
verdwalen in schoonheid.’
verdwijnen.’
⏤
de Daily Mail schreef: waar is de kunst
haar werk en het publiek, maar ook
Toen Prouvost in 2011 de Max Mara Art Prize
bronzen octopus op het strand van de
tussen feit en fictie, heden en verleden
for Women won, was ze helemaal niet bezig
Belgische badplaats De Panne als onderdeel
en zelfs geografische grenzen. Sinds
met gender of emancipatie. ‘Ik kreeg die
van de beeldentriënnale Beaufort. Ook haar
haar presentatie in het Franse paviljoen
prijs omdat ik een vrouwelijke kunstenaar
bijdrage aan Sonsbeek in Arnhem bestond
op de Biënnale van Venetië in 2019 staat
ben; pas gaandeweg ben ik de noodzaak
uit een inktvis. ‘Mijn voorliefde voor
Prouvost vol in de schijnwerpers. Ze is
gaan inzien van de strijd voor gelijke
octopussen is begonnen met een vriend die
een kosmopoliet die in haar werk vrijelijk
kansen en is mijn eigen werk ook meer
een roman van Kafka vertaalde zonder het
Frans en Engels mengt en naar eigen zeggen
geëngageerd geworden. Maar volgens mij is
Duits te beheersen of een woordenboek te
droomt ‘in vissentaal, maar vooral in het
kunst maken eigenlijk altijd politiek: je laat
raadplegen. Daar heb ik vervolgens een film
Engels van de niet-Engelstalige wereld die
je brein reageren op de wereld.’
van gemaakt, de volgende misinterpretatie.
Grenzen vervagen, dat is wat Prouvost
gebleven?!’ Vorig jaar plaatste ze een metershoge
graag doet. Niet alleen de grens tussen
zich de taal heeft toegeëigend.’
conceptuele werk ooit. De recensent van
De hoofdpersoon was een schrijver die zijn
Taal is als klei die, als je haar niet helemaal
T
plat maakt. ‘Ambiguïteit is onvermijdelijk’,
inktvissen van vorm kunnen veranderen
onder controle hebt, misverstanden
vindt ze. ‘Zo heeft de industriële revolutie
om zich door de smalste spleten te kunnen
oplevert waarmee je heerlijk kunt spelen
de emancipatie van vrouwen mogelijk
persen. Ze zijn erg intelligent, maar hebben
en provoceren. In mijn eerste film, It, Heat,
gemaakt, en tegelijkertijd de klimaatcrisis
geen geheugen en geven dus niets door aan
Hit uit 2010, wilde ik emoties weergeven
in gang gezet. Ik vel daar geen oordeel over,
hun nageslacht. Misschien is dat zo slecht
met geluiden die voorbijgaan aan taal: de
maar nodig de kijkers uit om te verdwalen
nog niet, als je ziet met hoeveel rommel wij
geur van een rijpe tomaat op de markt,
in schoonheid. Ik probeer dat te doen met
onze kinderen opzadelen.’ Z
de zon op je huid. Als outsider in een taal
humor, want die zet de deur open naar
voel je je niet verplicht om heel precies te
verbeelding zonder limiet.’
‘Toen ik Frankrijk verliet om in Londen te gaan studeren, realiseerde ik me voor de eerste keer dat taal een construct is.
och blijft haar werk ver weg van
pen doopte in de inkt waarmee octopussen
het drammerige activisme dat veel
het water vertroebelen en om zich te
hedendaagse kunst eenduidig en
verbergen. Het is schitterend om te zien hoe
zijn en het juiste woord te kiezen. Dat is
Dat geldt zeker voor Wantee (2013)
macht, je vrijheden permitteren die een
waarmee ze in 2013 de verrassende
native speaker niet heeft. En die positie
winnaar was van de Turner Prize. De film
van buitenstaander is essentieel voor een
vertelt het fictieve verhaal over Prouvosts
Laure Prouvost, Deep See Blue Surrounding You / Vois ce bleu profond te fondre. Van 14.1 t/m 15.5 in het Bonnefanten in Maastricht. bonnefanten.nl
19
TE S T A LA N! E K E W
‘Ik vind de vrijheid een groot voordeel.’
DE VERGETEN PRINSESSEN VAN THORN EXCLUSIEF TE ZIEN T/M 3 APRIL
zout magazine 3/2022
column
Blonde hengst
En medelijden heeft de zee nooit gehad, met garnalen net zo min als met mensen
⏤
B
elgisch trekpaarden zijn enorme beesten. En sterk! Je kunt een oud tapijt op hun rug leggen en een houten zadel, een hoek van 90 graden in scheepshout. ‘s Zomers zijn trekpaarden een attractie voor toeristen. Dan klepperen ze vanuit het vissersdorp naar zee, met karren, manden en mannen. Vooral die ene blonde hengst kon me bekoren, zijn schoft, zijn billen zijn geblokte staart. Ik keek er graag naar, tot zijn berijder besliste dat het tijd was. De zee wacht niet. Er moeten garnalen worden gevangen. Paarden ploegen door het warme zand naar het water. De garnaalvissers zijn Unesco Werelderfgoed. Iedereen wil mee. Kinderen en kennissen mogen op de kar zitten. Meeuwen weten wat er gaat gebeuren. Straks zijn de hapjes kant-en-klaar. Het is een plaatje. De postkaarten met paardenvissers bestaan nog, maar niemand stuurt ze op. En voorts koopt iedereen zijn garnalen gepeld in Marokko. Overigens is de zomer niet het seizoen voor garnalen. Garnalen vis je in september, oktober en november, of toch met een trekpaard. Als de oogst van het veld is, wordt de zee koud en zoeken de garnalen comfort in ondiep water. Een arme boer hobbelt naar de kust. De zon schijnt niet. Zo gaat het voor écht. Het strand is leeg onder de loden hemel. En medelijden heeft de zee nooit gehad, met garnalen net zo min als met mensen. Denk aan je riem! Of je oliebroek loopt vol pekel. Onderschat de onderstroom niet. Wees op je hoede voor de getijdengeul. Doe geen domme dingen. Mijd gulzigheid. En bespaar je paard de verdrinkingsdood. Tragiek kent zoals plezier - eindeloos veel varianten. Laatst klepperde een Belgisch trekpaard op eigen houtje terug naar het vissersdorp. De teugels hingen los. Het blonde beest kende de weg naar huis. Op zijn rug zat zijn visser, scheef in het harde zadel. Hij was alleen gaan vissen. Hij hield van de zee. Een passant met een hond en muts vond het vreemd. Hij belde hulpdiensten, probeerde het paard te stoppen. Maar het was te laat. De visser was dood. Zijn hart stopte met kloppen. Hoe beslist een trekpaard om zelf koers te bepalen. Was het routine? Werd het sleepnet zwaar? Voelde hij hoe niemand nog wat van hem vroeg? Merkte hij andermans overgave in zijn ruggenwervels? Dacht hij vervolgens: ‘Ik zal maar naar huis gaan.’ Een week later klepperde de blonde hengst andersom, van de zee naar de kerk. In zijn kar stond een kist met de visser. Ik las het verslag in de krant en keek naar de foto. De grote blonde droeg geen tapijt op zijn rug, geen houten zadel. Hij keek op noch om. Belgische trekpaarden zijn enorme beesten. En sterk! Ze huilen nooit. AN OLAERTS
21
zout magazine 3/2022
Een samenspel zonder betekenis
Al jaren struint fotograaf Kristof Vrancken door het landschap, op zoek naar de vergeten plekken waar de natuur haar gang kan gaan. ‘In een winkelstraat voel ik me compleet verloren.’
I
Een wereld die opengaat
n 2016 maakte ik een klein paneeltje. Met verschillende
materialen puzzelde ik met louter geometrische vormen een samenspel zonder me inhoudelijk bezig te houden met de betekenis ervan. Voor de fun. Veel van wat ik
Bits
‘voor de fun’ maak, verdwijnt in de prullenbak. Dit niet. Verschillende
elementen ben ik later gaan gebruiken in andere werken, waar ik er wél een bepaalde lading aan kon geven.
I
n een hoek ligt een bundel verdorde naaldbomen, overblijfselen van het
bos waar Kristof Vrancken
Maar ook afzonderlijk blijf ik
als kind doorheen dwaalde.
kijken naar dit werk, en steeds
De uitgestrekte naaldbossen
opnieuw vraag ik me af waar
van Belgisch-Limburg sterven
dat nu aan ligt. Vandaag beeld
in een rap tempo, de droge
ik me in dat de witte vlakken
zomers hebben de sparren
in het midden een maagdelijk
kwetsbaar gemaakt.
kruis vormen waarop nog alles kan ontstaan. Die gedachte is
De genadeslag krijgen ze door
morgen weer weg.
de letterzetter, een kleine kever
Misschien komt de lading altíjd achteraf.
waarvan de vraatsporen lijken op mysterieuze hiërogliefen. ‘Ik had een sterke band met deze
MAT VAN DER HEIJDEN
bossen en heb me er altijd erg
in de omgeving, zoals verlaten
procedé van de anthotypes,
thuis gevoeld. Maar eigenlijk
industriegebieden rondom
fotografische afdrukken die
was het bos een plantage, een
Genk. Toch begon het een
werden gemaakt met een
arm ecosysteem, aangelegd
paar jaar terug te kriebelen.
lichtgevoelige emulsie van
voor economische redenen.
‘Het digitale proces voelde
plantpigmenten en vervolgens
Wat niet wegneemt dat ik een
ontoereikend, tegenstrijdig
belicht door zonlicht. Populair
emotionele band had met die
zelfs met het onderwerp
werd de techniek nooit,
bomen. Dat ecosysteem waarin
ecologie. Ik wilde ook graag
daarvoor was het proces
ik me thuis voelde, dat past
meer met mijn handen werken,
te traag en de uitkomst te
hier niet. Er komt weer iets
maar liever niet met de
onzeker. Bovendien bleken
anders, op de lange termijn zal
chemicaliën die van oudsher in
de plantaardige pigmenten
het evenwicht zich wel weer
de analoge fotografie gebruikt
kwetsbaar: na verloop van tijd
herstellen.’
worden. Ik heb mijn praktijk
vervagen de afdrukken.
Dit natuurlijke evenwicht,
22
Traagheid, onzekerheid en
en de verstoring daarvan door
ruimte te maken voor twijfel en
kwetsbaarheid zijn thermen die
de mens, is al vanaf het begin
onzekerheid.’
ook van toepassing zijn op de
een belangrijk onderwerp voor Mat van der Heijden, Zonder titel (2016). Olie, tape, katoen en board. 42 x 33,5 cm
binnenste buiten gekeerd, om
Op zoek naar een andere
ecosystemen die ons omringen.
Kristof Vrancken (Heusden-
manier van werken dook hij
Zo vond Kristof waar hij naar
Zolder, 1982). Zijn camera richt
in de fotografiegeschiedenis.
zocht: hij kon de landschappen
hij vooral op de rafelranden
Hij stuitte op het 19de eeuwse
die hij fotografeerde afdrukken
zout magazine 3/2022
‘Het mengsel waarmee ik mijn foto’s maak is perfect drinkbaar’
⏤ niet per se op hetzelfde moment,
zijn verbonden wordt gevoed
het kan ook een maand eerder
door elektriciteit opwekkende
of later zijn. Ik moet locaties dus
bacteriën. Elke paar seconden
vaak bezoeken om te polsen hoe
komt er een knipperend teken
het ervoor staat. Het gebeurt nog
van leven.
steeds, hoor, dat ik het moment
Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet
mis.’
goed kan zien welke spullen je hier
Als je zoveel tijd buiten
nu gebruikt voor je onderzoek of
doorbrengt, wat brengt je dan naar
welke je alleen maar nodig hebt
de studio?
om je lunch te bereiden….
‘Ik had nooit gedacht dat ik ooit
‘Ha, vaak voor beide! Planten in
een atelier nodig zou hebben.
een vervuilde omgeving nemen
Toen ik op dit oude procedé
de gifstoffen in zich op, wat
uitkwam, deed ik de eerste
betekent dat de vervuiling ook
testjes in de berging, naast
in de afdruk zit die ik maak. De
de was. Uiteindelijk bleek dat
emulsies die ik gebruik, bestaan
niet zo’n goed idee met al die
voornamelijk uit pigmenten en
gekleurde pigmenten. Ik ben nog
uit alcohol. Op zoek naar een
steeds veel buiten, maar ik bereid
lokaal gestookte alcohol heb
de emulsies hier in de studio.
ik voor een tentoonstelling bij
Deze plek is ook belangrijk
Z33 in Hasselt een plaatselijke
als mentale ruimte, ik heb de
jenever gebruikt. Het mengsel
afgelopen jaren veel geschreven
waar ik die foto’s mee maakte,
hier. Wat dat betreft is er wel een
is perfect drinkbaar. Beeld,
wereld voor me opengegaan.’
onderwerp en smaak vallen
De werktafel naast Kristof
samen. Maar als mensen lezen
is gevuld met maatbekers,
dat de bessen in die drank van
keukengerei en een microscoop.
een vervuild landschap komen,
De kasten staan vol met pannen
zie je toch vertwijfeling.’
en potten. Verder vooral JOEP VOSSEBELD
met de planten uit datzelfde
leer kennen.’
weckpotten, flessen, flacons
landschap. Onderwerp en
Zo werken veronderstelt een hoop
en buisjes, de meesten gevuld
techniek vielen perfect samen.
kennis van ecologie.
met onbestemde emulsies.
Dit is het 15de deel in een reeks over
Wat betekende dit voor jouw
‘Toen ik begon met dit
Soms rood, soms groen, maar
kunstenaars en ontwerpers in hun
dagelijkse werkzaamheden?
onderzoek werd ik overvallen
vooral veel bruintinten. Uit één
werkomgeving.
‘Het heeft gezorgd voor een grote
door een grote onwetendheid:
weckpot, gevuld met zwarte
vertraging in mijn werkproces.
ik wist eigenlijk niks! Dat was
drab, steken twee draadjes.
Eerst bezoek ik het landschap,
heel confronterend. Ook het
Het rode lampje waarmee ze
kijk welke planten er groeien
omgaan met natuur en tijd was
en wat deze planten vertellen
moeilijk. Zoals bijna iedereen
over het landschap. Vervolgens
tegenwoordig heb ik een drukke
moet ik uitzoeken welke planten
agenda. Het ene uur dit en het
geschikte pigmenten bevatten,
andere uur dat. Maar in de natuur
welke ik kan oogsten en op
gebeurt niet alles op hetzelfde
welk moment. Het oogsten zelf
ritme of tijdstip. Als bepaalde
duurt redelijk lang, want dat
bessen rijp zijn, moet je ze nu
gebeurt manueel. Het is dus niet
oogsten en niet volgende week,
meer zoals voorheen: even een
want dan zijn ze weg. In het
landschap binnenwandelen,
eerste jaar ben ik veel tegen de
kiekje maken en weer weg. Alles
lamp gelopen. Ik was vooral te
is nu trager en daardoor intenser.
laat of te vroeg, zelden op tijd.’
Het landschap veranderde
En te laat betekent dat je een heel
daarmee van een achtergrond
jaar moet wachten…
naar een levend organisme dat ik
‘Precies. Maar volgend jaar is het
23
zout magazine 3/2022
Peter's houseboat, Winona, Minnesota, 2002
24
Misty, 2005
Charles, Vasa, Minnesota, 2002
zout magazine 3/2022
in beeld
Verloren zielen
W
ie zijn boek Sleeping by the Mississippi kent, weet waarom fotograaf Alec
Soth (Minneapolis, 1969) vaak in één adem wordt genoemd met roemrijke voorgangers als Walker Evans, Dorothea Lange, W. Eugene Smith en Robert Frank. Zoals zij in de loop van de 20e eeuw het dagelijks leven van de Amerikanen registreerden, vaak in rauwe, onopgesmukte zwartwitbeelden, zo ontwikkelde Soth zich als chroniqueur van het Amerika van het begin van deze eeuw. Het begon in 2004 met Sleeping by the Mississippi, het fotografisch verslag – in full colour - van een roadtrip langs de ruim 3700 kilometer lange rivier door het zuiden van de VS. Iconisch is de foto van Charles, een man in overall en bivakmuts, met in zijn handen twee modelvliegtuigen. In de titel van de expositie There Is Always Something to Find, nu te zien in Helmond, klinkt door dat Soth na zijn eerste succes nieuwe wegen is blijven bewandelen. Welke thematiek hij zich ook toe-eigent, het zijn voortdurend verloren zielen die zijn aandacht trekken. Voor zijn eigen uitgeverij Little Brown Mushroom maakte hij reportages over de treurige huwelijksindustrie bij Niagara Falls en over mannen die op een dag in het niets willen verdwijnen. Een persoonlijk verslag van bijzonder ontmoetingen in zowel de VS als in Europa bundelde hij in 2018 in I Know How Furiously Your Heart is Beating. (WS)
Marc Soth, There Is Always Something to Find. Van 9.10 t/m 13.3 in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl
25
zout magazine 3/2022
f
e
Met bijdragen van Ludo Diels, Gerrit van den Hoven en Anneke van Wolfswinkel
Augurken en worst
u
i
margarinefabrikant Arnold van den
t/m 28.8 in Museum Jan Cunen in Oss.
Bergh. Vanuit Oostenrijk – corona
museumjancunen.nl
l
stond niet toe om naar Oss te komen Zelfbewust staat de worstsculptuur
- bedacht Wurm voor elke kamer een
van kunstenaar Erwin Wurm op het
concept. In de vroegere kinderkamer
bordes van museum Jan Cunen in
zijn speelse one-minutes sculptures
Oss. Het beeld heeft worstarmen en
te zien, de voormalige kamer van
-benen, met één arm in de zij kijkt
mijnheer is voorzien van een van
hij uitdagend uit over Oss, vroeger
een augurk gemaakte bar en in
de worststad bij uitstek.
de eetsalon staan Wurms grote
Misschien was het wel daarom
Kastenmänner: mensfiguren, strak in
Van de Via Appia, de 540 km lange
dat Wurm zich liet verleiden tot
het pak, die lijken op kledingkasten.
geplaveide weg van Rome naar
Geen oude steen te bekennen Digitale reconstructie van een grafmonument aan de Via Appia © Museum Het Valkhof
In de voorkamer heeft Wurm
Zuid-Italië die Appius Claudius
laten delen zien van de onderzochte
Wurm staat de worst ook voor
objecten uit zijn Narrow House
Caecus in 312 voor Christus liet
twee mijl van de Via Appia. Wanneer
zijn verstikkende kinderjaren in
gezet, een absurdistische remake
aanleggen, zijn maar een paar
je langer kijkt, zie je hoe het
Oostenrijk.
van zijn geboortehuis. Om de
stukken bewaard gebleven. Ze
computerbeeld van bijvoorbeeld
Erwin Wurm (Bruck an der Mur,
benauwdheid van die tijd voelbaar te
vormen een schatkamer voor
het Mausoleo di Casal Rotondo,
1954) is het meest bekend door zijn
maken, maakte hij het huis extreem
archeologen.
een enorm cirkelvormig Romeins
one-minute sculptures. Hij vraagt
smal. Een sterk verkleinde stoel met
De langs de Via Appia verrezen
grafmonument, langzaam verandert
van zijn bezoekers om een minuut
extreem smalle schoenen ervoor
imposante grafmonumenten voor
in een oude foto van precies
lang zelf een sculptuur te zijn. Naar
staan in de voorkamer, op tafel
de Romeinse elite zijn intussen
diezelfde plek. Vervolgens verandert
zijn aanwijzingen wurmen ze zich
staat een absurd smalle telefoon
geërodeerd tot schilderachtige
die oude foto in een recente foto,
in een onmogelijk kledingstuk of
en een kamer verderop staat een
ruïnes, die vanaf de achttiende eeuw
gemaakt door Clevis zelf, vanuit
leggen ze hun hoofd onder een
tweepersoonsbed waarin zelfs twee
geliefd waren bij kunstenaars, en
exact dezelfde positie genomen.
lamp. Oefeningen die serieus
extreem smalle mensen niet kunnen
vanaf de daaropvolgende eeuw ook
dienen te worden uitgevoerd. ‘Dan
liggen.
bij fotografen. Hoe brachten zij de
verdwijnen, aanpassingen aan het
een expositie in Oss. Want voor
Humor, relativering en ontregeling
Bomen worden groter of
Via Appia in beeld? Wat vertellen
bouwwerk worden zichtbaar. Drie
tijdens de online-opening van de
gaan in het werk van Wurm hand
die tekeningen, schilderijen en foto’s
van de zes schermen zijn interactief,
expositie. Ook in Oss zijn een paar
in hand. Waarom doen we de
ons over de manier waarop er in
waardoor de bezoeker zelf de
van die one-minutes sculptures te
dingen zoals we ze doen? Het levert
vroeger tijden naar die historische
verschillende standpunten kan
zien, waaronder een halsbrekende
indrukkwekkende sculpturen op.
overblijfselen werd gekeken?
innemen van waaruit de historische
opdracht om met twee voeten op
Zijn befaamde
twee basketballen te gaan staan.
Fat House is in Oss pratend aanwezig
onderzoeker Krien Clevis vlooide de
technologie worden de verschillende
in een video. ‘Een slecht kunstwerk
afgelopen zeven jaar verschillende
lagen in de lange geschiedenis van
tentoonstelling inspireren door
is nog altijd een kunstwerk, maar is
archieven in Rome door, op zoek
de Via Appia zichtbaar gemaakt. In
het museumgebouw in Oss, de
een slecht huis nog een huis?’, vraagt
naar historische beelden van
de lezingenreeks Via Appia Walks
voormalige Villa Constance, het
het zich af. (GvdH)
het stuk tussen mijl V en VI, net
worden bezoekers door deskundigen
imposante woonhuis uit 1888 van
Erwin Wurm, Am I a House? Van 29.1
buiten het oude Rome. Het wordt
bij de hand genomen en uitgenodigd
onderzocht door archeologen van de
om nog dieper in deze lagen te
Radboud Universiteit Nijmegen, met
spitten. (AvW)
wie Clevis samenwerkte.
Revisited Via Appia. Van 29.1 t/m 3.4
werken ze het beste’, zei Wurm
Wurm liet zich voor deze
Beeldend kunstenaar en
Deze ontmoeting tussen kunst en wetenschap resulteerde in
foto’s gemaakt zijn. Met nieuwe
in Museum Het Valkhof in Nijmegen. museumhetvalkhof.nl
Revisited Via Appia in Museum Het Valkhof in Nijmegen, een
archeologietentoonstelling waar niet één oude steen te bekennen is. Geavanceerde technologie en de verbeeldingskracht van Clevis zorgen voor een strakke en
Verlangen naar de duistere kant
verfrissende presentatie. Zes projecties op twee Erwin Wurm, Attic-Brain-Rain (2014). foto Eva Würrdinger
26
Sinds zijn overzichtstentoonstelling
tegenoverliggende wanden, die
twee jaar geleden in de Royal
wel wat weghebben van een game,
Academy in Londen hoort Léon
zout magazine 3/2022
l
e
t
Spilliaert tot de grote jongens. ‘De
Spilliaerts werken hebben titels
grote nachtvogel van de moderne
als Eenzaamheid, Verlangen en De
kunst’ prees The Guardian.
gedachte. Met de vage verlangens
Ook Belgisch topkunstenaar Luc
naar de donkere kant van het leven
Tuymans liet zich in de catalogus
zouden ze zo op elke expositie over
lovend over hem uit. Wie nu
Gothic getoond kunnen worden.
nog werk van Spilliaert wil gaan
Met name het vroege werk van
verzamelen, moet heel veel geld
Léon Spilliaert (1881-1946) wordt
meebrengen.
gerekend tot het symbolisme. De
o
n
expositie in De Reede laat zien dat hij niet goed bij één stroming is onder te brengen. Hij ging zijn eigen weg en tekende wat hij
Heba Y. Amin, Project Speak2Tweet (2011). foto Fred Dott
zag. Zoals zijn vrouw Rachel in de
Léon Spilliaert, Zelfportret (1907). Privécollectie
huiskamer, kalm bezig met een
gedachten ontsporen.
kathedralen waarin het Gods
naaiwerk. Of, met krijt, een sober
Geluid roept om interpretatie. Paul
woord eeuwig leek te galmen tot
winterlandschap.
Devens (Maastricht, 1965) stelt
de geluidseffecten in hedendaagse
De expositie in Antwerpen
graag confronterende vragen over
genres als house en techno.
is niet bijzonder groot, maar
de wijze waarop onze samenleving,
uiterst zorgvuldig samengesteld.
met haar alom aanwezige
met een aluminium maquette
Spilliaert-kenner Anne Adriaens-
technologie, die interpretatie
van de Cité Ouvrière van de
Pannier laat zien hoe schetsen
kleurt. Hoewel geluid de boventoon
Maastrichtse industrieel Petrus
en tekeningen een rol speelden
voert, is de tentoonstelling, waarin
Regout uit de negentiende eeuw.
bij het ontstaan van zijn prenten
ook werken te zien zijn van Lis
Vier compartimenten uit dit
en gravures. De Reede bezit zelf
Rhodes en Heba Y. Amin, met
zogenaamde mensenpakhuis,
maar één werk van Spilliaert, maar
bewegende elementen, installaties
waarin arbeiders naar huidige
dankzij vele bruiklenen ontstaat
en video ook in visueel opzicht een
maatstaven schandelijk werden
toch een evenwichtig geheel.
ervaring.
gehuisvest, worden mechanisch
Een bijzondere plaats nemen de
In The Derailment of the Usual
The Derailment of the Usual opent
uit het gebouw getild. Er zijn
zelfportretten in, vooral afkomstig
in het Bonnefanten in Maastricht
geluiden hoorbaar, opgevangen
uit privéverzamelingen. Een
onderzoekt Devens de rol van geluid
door microfoons zowel buiten als in
een initiatief van de Nederlandse
kleine twintig portretten hangen
in de surveillance-samenleving: de
het museum. Het geluid weerkaatst
verzamelaar Harry Rutten, toont
er, veelal op klein formaat. Het
controlestaat waarin onze gangen
tegen het metaal dat trilt en nagalm
grafisch werk en werk op papier
zijn raadselachtige tekeningen
voortdurend worden geregistreerd
veroorzaakt. Het effect werkt
van Spilliaert. Het in 2017 aan de
waarin Spilliaert in een soort
door camera’s. Zijn werk roept
vervreemdend; zien we het verleden
boorden van de Schelde geopende
zelfonderzoek vooral zichzelf lijkt
ook vragen op over de fysieke
en horen we het heden?
museum voor grafische kunst is een
aan te staren. (GvdH)
sensatie die een auditieve ervaring
logische plek voor Léon Spilliaert:
Léon Spilliaert, De oorsprong van het
teweegbrengt. Geluid kan ons
contexten waarin de geluidservaring
De oorsprong van het beeld. Er is een
beeld. Van 18.2 t/m 16/5 in Museum
maken en breken. In gevangenissen
een fysiek gevoel teweegbrengt;
mooie collectie met werk van onder
De Reede in Antwerpen.
wordt heavy metal ingezet als
zijn andere werken raken dezelfde
anderen Francisco Goya, Edvard
museum-dereede.com
marteling, terwijl liftmuziek juist
snaar. Soms, zoals in de ruimte waar
rust en veiligheid wil suggereren.
je 25 composities van Devens kunt
Museum De Reede in Antwerpen,
Munch en Félicien Rops; Spilliaert past daar bijna naadloos tussen.
Zeker de link met Munch is niet te missen. Beiden kampten met geestelijke inzinkingen en met name in het vroege werk van Spilliaert is , net als bij Munch, zijn
De ontsporing van het leven
worsteling met het leven, vrouwen
Devens’ speelterrein is zo oud als
Devens speelt met verschillende
beluisteren, verschaffen de harde
Metusalem, of misschien moeten
geluiden zich als inbrekers toegang
we zeggen: als Pythagoras, die
tot je gehoor. Dan weer sterft het
in de zesde eeuw voor Christus
geluid en dooft de vorm. We zijn het
onderzoek deed naar snaarlengte
spoor bijster en een ervaring rijker.
en geluid, naar de overeenkomst
(LD)
tussen de harmonische samenklank
Paul Devens, The Derailment of the Usual. Van 20.2 t/m 28.8 in
en de dood een belangrijk thema.
Met The Derailment of the
in muziek en architectuur. Het is die
Het eerste deel van de expositie,
Usual heeft Paul Devens een
eeuwenoude relatie tussen ruimte
het Bonnefanten in Maastricht.
met een aantal vrouwenportretten,
tentoonstelling ingericht die
en geluid, het moment waarop
bonnefanten.nl
sluit nauw aan bij het duistere werk
ons uitdaagt onze omgeving te
klank en beeld elkaar raken, die
van Munch een verdieping lager.
bevragen terwijl geluiden onze
Devens fascineert, van de Barokke
27
PODIUM EXPO 03.2022 04.2022
DI 08.03.2022 20:15 LEZING
STEFAAN VAN BRABANDT Hoe filosofie je leven kan veranderen VR 11.03.2022 19:30 KLASSIEK
PIETER WISPELWEY J.S. Bach - Cellosuites
VR 18.03.2022 20:15 KLASSIEK
CUARTETO QUIROGA Viejo mundo | Nuevo mundo WO 23.03.2022 20:15 COMEDY
WIM HELSEN Niet mijn apen, niet mijn circus DO 24.03.2022 20:15 KLASSIEK
ATANERES ENSEMBLE & KUGONI TRIO Concerto Grosso ZO 27.03.2022 15:00 FAMILIE
COMPAGNIE BARBARIE Gratis Chips (vanaf 5 jaar) DO 31.03.2022 20:15 THEATER
DE ROOVERS & THEATERCOLLECTIEF HERMAN Anatomie Antigone 19.30 uur: gratis inleiding
VR 01.04.2022 20:15 KLASSIEK
TRIO ALBA Schubert, Cerha, Smetana WO 20.04.2022 20:15 KLASSIEK
B. GILTBURG, P. NIKL & P. HAAS QUARTET Twee kwintetten van Brahms DO 21.04.2022 20:15 THEATER
S. VAN BRABANDT, F. FOCKETYN EN S. EGGERS Sartre & De Beauvoir 19.30 uur: gratis inleiding
ZA 23.04.2022 20:15 CONCERT
De zingende reus en ik
MILOW Unplugged Tour 2022
ZO 24.04.2022 20:15 KLASSIEK
SCHERZI MUSICALI Stabat Mater - G. B. Pergolesi VR 29.04.2022 20:15 CONCERT
foto: L. Gruwez & C. Chevallier © Danny Willems
DOBET GNAHORÉ Miziki
ZA 30.04.2022 20:15 DANS / KLASSIEK
LISBETH GRUWEZ & CLAIRE CHEVALLIER Piano Works Debussy EXPO FRANCQ VOLDERS Regions of Influence (verlengd t/m 13/04)
DIT IS EEN GREEP UIT ONS AANBOD. MEER OP WWW.CCMAASMECHELEN.BE
V
lug zoek ik mijn plaats, in een met rood velours beklede stoel op de tweede rij. Vanaf hier heb ik goed zicht op het podium waar vier
musici zich klaarmaken voor hun eerste nummer. In de zaal wordt het licht gedimd. De klank van een akoestisch gitaar vindt mijn oor, even later volgen viool en klarinet. De zangeres zet aan tot een lied over het dorp dat zij jaren geleden ontvluchtte om een vrij leven te leiden. Melodie en tekst wankelen van hoopvol naar somber en terug, en via mijn oor begint ook mijn hart de boodschap te begrijpen. Het heimwee naar je Heimat en de opluchting om eraan
t op u o z g n a Ontv g, ons a d r e t a z ine,
agaz m e n i l on gratis d n e k e elk we lbox. i a m w in u ag
aterd z p o t zou kelen en
u arti brengt ereld w e d t i su column cultuur n e t s n van ku s voor p i t a d n en age kend. uw wee p is aan o t a r g u Meld e.eu/ n i z a g a zoutm dag opzater
te zijn ontsnapt, ze liggen soms dicht bij elkaar. Kippenvel. Na de laatste noten keert de stilte terug. Twee handen klappen. Het zijn de mijne. Het zijn de enige. Toen ik me een kwartier geleden, het was klokslag acht, bij de kassa meldde, was ik voorbereid op een ‘u bent te laat’ of een ‘helaas uitverkocht!’. Ik was níet voorbereid op de glazige blik van de vrouw achter de kassa en haar ‘u bent de enige bezoeker.’ De directeur van het cultuurcentrum kwam naar me toe. Uit zijn van ongeloof schuddend hoofd rolden woorden van wanhoop. “Radio, twee krantenartikelen, social media, posters, we hebben de hele mikmak gedaan om dit concert aan te kondigen. Waarom is er niemand?” Bíjna niemand – maar ík ben er. De helft van een vier-gangenmenu heb ik laten staan om op tijd hier te zijn. Ik ben drie kwartier door Oost-België gereden, vanuit Sankt Vith, waar ik tijdens een weekendje wellness eigenlijk ‘helemaal niets’ wilde doen, behalve lezen en twee keer per dag afdalen naar het saunalandschap in de kelder van het hotel.
zout magazine 3/2022
En passant PAUL DEPONDT OVERLEDEN Eind januari overleed journalist/ criticus/essayist Paul Depondt in zijn woonplaats Gent. Hij werd 69 jaar oud. Van 1987 tot 2005 werkte Depondt voor de cultuurredactie van De Volkskrant. Daarna schreef hij voor het Vlaamse tijdschrift Hart en, tot 2011, voor Zuiderlucht, de voorloper van ZOUT. Depondt was een culturele omnivoor die hield van het goede leven. Zijn stukken blonken uit in eruditie en taalgebruik, ze waren doorwrocht, toegankelijk en enthousiasmerend.
ARCHITECTUURPRIJS BANGLADESH
Les Contes D'Alfonsina. illustratie Aitana Carrasco
Sankt Vith bleek een uitstekende keuze
het gewicht van 299 lege stoelen zwaarder
voor iemand die op zoek is naar ‘even niets’
worden, een fantoompijn van een publiek
– al maakte ik op dag twee de fout om mijn
dat niet is waar het had moeten zijn.
Geen sterarchitect of iconisch museumgebouw deze keer. De tweejaarlijkse RIBA architectuurprijs gaat naar het Friendship-ziekenhuis in Satkhira, Bangladesh. Het met een budget van twee miljoen dollar gerealiseerde ziekenhuis, naar een ontwerp van architect Kashef Chowdhury, bestaat uit een complex van bakstenen paviljoens, binnenhoven met natuurlijke lichtinval en ventilatie, beschutte galerijen en ziekenzalen met uitzicht op het landschap. De gebruikte bakstenen komen uit de buurt, bij de bouw werden plaatselijke vaklieden ingezet.
Whatsapp-berichten te openen. Een vriend
Straks, op de terugweg, zie ik de zangeres
tipte me op een concert in Eupen en voilà,
nog steeds op mijn netvlies, bij het moment
het rupsje-nooit-genoeg in mij stak de kop
waarop haar stem ineens overslaat. Alsof
weer op. Dus slingerde ik diezelfde avond
iets breekt. Of uitbreekt. Zij kondigt Le
in mijn autootje over donkere rijkswegen,
Géant aan, haar ode aan de reus, een
heuvel op, heuvel af, door nevelbanken en
traditionele circusact die het publiek laat
stortregens, achter de verhitte ruitenwissers
laveren tussen verwondering en angst. Ik
VIJF STADSDICHTERS
in alle concentratie op de weg turend,
zal in de auto de cd opzetten die ik net heb
hopend dat everzwijnen en herten zich bij
gekocht. En de reus zingt me naar huis:
dit weer hadden teruggetrokken.
Retournez à vos vies,
De eerste stadsdichter van Antwerpen was Tom Lanoye in 2003. Bijna twintig jaar later treedt een poule van vijf stadsdichters aan, onder wie ZOUT-medewerker Yannick Dangre. De keuze voor vijf lijkt een opstapje naar het motto van de terugtredende Seckou Ouologuemagde: iedereen stadsdichter. Ouologuemagde, die gedurende zijn periode wel eens woorden of zinnen moest schrappen, zegt in De Standaard het idee van een poule interessant te vinden, maar heeft ook een voorbehoud. “Als ze niet mogen kiezen wat ze schrijven, gaat het lijken op een reclamebureau en verlies je de eigenheid van je dichters.’
Parkeerplaats zoeken, in galop naar de
je reste ici, j’attends
entree, met twee traptreden tegelijk in de
Vous ne connaissez pas l’après
eindspurt naar de kassa.
Qu’est-ce que vous
“U bent de enige bezoeker.”
en savez de mes nuits?
Mijn eerste gedachte: het gaat niet door.
Keer terug naar jullie levens,
De tweede: zou ik nog op tijd terug in het
ik blijf hier, ik wacht
hotel zijn voor het toetje?
Jullie hebben geen idee van het erna
Maar de musici van de Frans-Italiaanse groep Les Contes d’Alfonsina hadden een
Wat weten jullie dan van mijn nachten?
veel langere weg dan ik achter de rug, en ze hadden besloten om vanavond hoe dan ook te spelen. Daarom zit ik nu toch in de zaal – waar ik geniet voor twee, en applaudisseer voor
CHRISTIANE GRONENBERG
vijf. Maar bij elk nieuw nummer voel ik
29
zout magazine 3/2022
Met een schaduw van weemoed
Heddy Honigmann en José Luis Guerin, still uit No Hay Camino (2021), de laatste film van Heddy Honigmann © Pieter van Huystee Film
Cineaste Heddy Honigmann is niet geïnteresseerd in ‘slechte mensen’. De goede zijn veel minder in beeld, zij verdienen het veel meer, stelt CYRILLE OFFERMANS vast bij het zien van haar laatste film. ‘Er is geen weg, de weg maak je zelf, door te gaan.’ 30
zout magazine 3/2022
nieuwsgierig op zoek, een uitgeschreven
een wirwarrige knoedel van verkeerd
scenario voor haar films was er nooit, net
aangesloten kabels en snoeren onder
zo min als in het leven. No hay camino – ‘er is
het dashboard zelfs de meest ervaren
geen weg, de weg maak je zelf, door te gaan’
mecanicien voor onoplosbare problemen.
(Antonio Machado).
Heddy straalt. ‘Veerkrachtig en koppig
Ze praat met vrienden en bekenden, reist
Z
volk’, zei iemand over de Peruanen, een
naar Peru, naar Lima, haar geboortestad.
mentaliteit waarin zij veel van zichzelf zal
Haar iets oudere zus woont er nog. Ze
herkennen.
bekijken oude foto’s, hun grootvader
Ook Heddy is niet gauw van haar stuk te
als soldaat in het Poolse leger, hun
brengen. Als ze vanuit een taxi ineens het
grootmoeder in de studio van een fotograaf.
gezochte ouderlijk huis ontdekt, het huis
e zit in een kleine boot,
Dan gaat het onvermijdelijk, voor Heddy
van haar kindertijd en haar jeugd, veert
aan dek, in de open lucht,
onvermijdelijk, over hun vader. Al eerder
ze verrukt overeind. Maar een zus van de
en praat over haar leven.
heeft ze de laatste jaren over zijn agressie
huidige bewoonster bewaakt het huis als
Naast haar een man, een
verteld, over de levenslange pijn die haar
een grimmige Cerberus. Heddy komt er
vriend, kennelijk ook
dat bezorgd heeft, ingehouden maar
niet in, de vrouw gunt haar zelfs geen blik
een cineast, Spaanstalig.
niet mis te verstaan. Ook nu gebruikt ze
naar binnen vanaf de straat. Heddy blijft
onverwacht harde taal.
desondanks vriendelijk, ze wacht nog tien
Hij heet José Luis Guerin, begrijp ik later. Het gaat al meteen over haar ziekte, Heddy
Waarom, vraagt ze haar zus, is hun
minuten, dan strompelt ze achter haar
Honigmann spreekt er zo te zien zonder
moeder, die knappe vrouw (foto’s
rollator weg, duidelijk trager en moeizamer
aarzelen over, misschien ook met het idee:
bevestigen dat), waarom is zij met die
dan toen ze een paar jaar geleden bij ons in
dan hebben we dat alvast gehad en kunnen
‘schlemiel’ getrouwd? De zus stribbelt
huis was om te filmen en liever niet te veel
we het verder over interessantere dingen
tegen. Hij was een intelligente man, had
geholpen wilde worden.
hebben.
gestudeerd en kon enorm goed tekenen.
Maar ze is ook veel zieker dan toen. MS
Dankzij dat tekentalent heeft hij het kamp
speelde haar al langer parten, nu heeft
Ik moest aan Lucebert denken. Tony, zijn
overleefd. Heddy lijkt dat voor het eerst
ze ook nog kanker, een ongeneeslijke
vrouw, vertelde me dat hij na het fatale
te horen. Vanwege die meedogenloos
vorm. Toch lacht ze veel. In Lima haalt
bericht van de oncoloog meteen in zijn lot
agressieve vader had ze eerder dan haar
ze herinneringen op met vrienden uit
had berust; er was niets meer aan te doen,
zus het ouderlijke huis verlaten. Ze wil van
haar kindertijd, maar ook met haar
dus wilde hij er ook niet meer over praten,
haar zus meer horen over die tijd, over de
filmstudenten van een jongere generatie.
en dat hadden ze dan ook niet meer gedaan.
wrijvingen en de conflicten die zij met hem
Er is veel vreugdevolle herkenning, veel
Nog intensiever dan voordien had hij zich
had, maar de zus wijst dat resoluut af. Zij
dankbaarheid om wat zij voor hen heeft
op zijn werk gestort.
wil er niet over praten.
betekend. Maar over al die blijdschap valt ook vaak een schaduw van weemoed. Ze
Zo leek Heddy er ook over te denken.
Heddy heeft vermoedelijk al eerder
Haar Spaanse collega vroeg nog iets over
naar sporen van zijn bestaan gezocht,
weet dat dit weerzien tegelijk een afscheid
die ziekte, maar werd toen midden in een
sommige van haar beste films spelen in
is. Soms zien we haar huilen, soms slikt ze
zin onderbroken – zij had, opkijkend van
Lima. We zien een fragment uit Metaal
onopvallend pillen tegen de pijn.
het gesprek, ineens gezien dat ze onder
en Melancholie uit 1994, haar debuut als
de Magere Brug waren doorgevaren, het
documentair cineast. Een taxichauffeur
vader, blijft knagen. Gaandeweg dringt zich
weidse, majesteitelijke stadsbeeld vanaf
staat bij zijn auto, een wrak, hij ververst
het vermoeden op dat deze filmische reis
de Amstel had haar plotseling ontroerd.
het water van de carburateur. Dat moet
naar haar verleden er vooral een is naar
Zo mooi, zei ze - nee, die ziekte mocht
om de dertig straten, want het ding is lek
haar vader, de ‘schlemiel’ die het kamp heeft
niet bepalend worden voor deze film, haar
als een vergiet. De man staat er monter
overleefd, maar de wreedheid ervan nooit
laatste zeer vermoedelijk, hoewel ze ook
bij. Het heeft ook zijn voordelen, zegt hij,
meer is kwijtgeraakt. Zij moest als kind
daar niet van wilde horen.
zo’n uit slooponderdelen – lijkt het wel –
toezien hoe hij hun zieke hond een zak over
gebricoleerde roestbak, het ding zal niet
zijn kop trok en het dier liet stikken.
Het gesprek met Guerin gaat over Heddy’s leven, de film is een terugblik. Voor het eerst is zij niet alleen zelf de cineast die
gauw gestolen worden. Eerder met de trots van de beveiligings
Maar die andere pijn, de pijn om haar
Verbaasd, zelfs ongelovig, kijkt ze als een jeugdvriendje met wie ze van haar vader
met een klein team over de wereld trekt, op
adviseur dan aangeslagen toont de
niet mocht spelen een heel ander beeld
zoek naar ‘goede mensen’ – in de slechte is
chauffeur de gebreken die de dief op
van hem blijkt te hebben. Geen sprake van
zij niet geïnteresseerd, de goede zijn veel
afstand moeten houden. Hij opent
wreedheid of rancune, hij roemt hem om
minder in beeld en verdienen het veel meer
een portier, dat als op afspraak uit het
zijn sterke karakter, een voorbeeld was
– ditmaal is ze ook, voor het eerst, zelf het
ophangmechaniek op straat valt. En mocht
hij voor hem. Nog verbaasder is ze als ze
onderwerp van haar film. Op zoek, altijd
die barrière nog te nemen zijn, dan stelt
bij een schrijver op bezoek is die haar een
›
31
Woaah... Discovery Museum is open! Hét museum voor nieuwsgierige mensen van alle leeftijden. Zien we je snel? www.discoverymuseum.nl
zout magazine 3/2022
Soms zien we haar huilen, soms slikt ze onopvallend pillen tegen de pijn.
podcast
⏤
DE COMFORTZONE VAN DE PIANIST
Still uit No Hay Camino (2021) © Pieter van Huystee Film
aantal kranten uit de jaren vijftig en zestig
Heddy, geboren in 1951, vertelt dat ze
laat zien. Haar vader, Victor Honigman –
hem pas na het lezen van Primo Levi’s Is
met één n, het is voor het eerst dat zijn
dit een mens kon vergeven, postuum, pas
naam als publiek figuur voluit valt – blijkt
toen begreep ze hoezeer hijzelf door het
als tekenaar van paginagrote satirische
kamp misvormd was. Tegen het eind van de
tekeningen en stripverhalen enorm
film, als haar zoon Stefan achter de camera
populair te zijn geweest. De schrijver loopt
staat, onderbreekt die het verhaal van zijn
over van ongeveinsde bewondering, hij
moeder onverwachts met een opmerking
verzamelt alles wat hij van hem kan vinden.
die laat zien dat die kampervaring ook
Heddy lijkt deze tekeningen nooit te
haar karakterologisch niet onberoerd kan
hebben gezien – hoogst curieus. Op een
hebben gelaten. Hij was als kind betrokken
ervan zien we een man die op het punt
bij een vuurwerkongeluk, uiteraard
staat een hond een strop om zijn nek te
een gevolg van tartende, de grenzen
doen, een variant van die voor Heddy
opzoekende onvoorzichtigheid, maar had
traumatische gebeurtenis die bij haar vader
haar dat niet durven te zeggen, want ‘jij
dus ook altijd moet zijn blijven schrijnen.
bent ook altijd overbezorgd geweest.’
Dat ze niks van hem mocht, dat hij haar
Dat moment van plotseling zelfinzicht
wilde harden tegen de hardheid van het
is Heddy van het gezicht te lezen. Het is
bestaan interpreteert ze nu als een vorm
een geschenk van het toeval, inherent aan
van overbezorgdheid.
haar ongeprogrammeerde, essayistische,
O
tastende werkwijze. Traumatiserende
ver zijn verleden is ze altijd uiterst
ervaringen worden intergenerationeel
terughoudend geweest. Maar de
doorgegeven, vooral onbewust, daarover
meest beslissende biografische
bestaat driekwart eeuw na Auschwitz
data zijn makkelijk te vinden. Witold
inmiddels genoeg onderzoek. Dan zegt ze,
Honigmann Weiss is in 1921 in Wenen
hoe uitzichtloos haar ziekte nu ook lijkt,
geboren. Hij werd, als jood, gearresteerd en
dat ze nog altijd graag een paar films zou
naar Mauthausen getransporteerd. In 1942
maken. Ze zegt niet waarover. Maar het
wist hij te ontsnappen, hoe hem dat lukte
kan haast niet anders of het moet de altijd
is niet duidelijk. Hij vluchtte naar Rusland
uitgestelde zoektocht zijn naar haar vader,
en emigreerde na de oorlog naar Lima. Daar
met open vizier en met Primo Levi in haar
trouwde hij met een Peruaanse vrouw,
ransel, onder het motto: er is geen weg, de
een actrice, denk ik. Vrijwel meteen ging
weg maak je zelf, door te gaan. Z
hij als tekenaar voor de krant werken. Van
Een kunstenaar die aan marketing doet begeeft zich op glad ijs. We verwachten dat hij/zij zich profileert, maar té veel media-aandacht wekt ons wantrouwen. Zou die heisa misschien een gebrek aan artistieke kwaliteit camoufleren? Op dat gladde ijs staat ook de Duits-Russische pianist Igor Levit. Hij heeft besloten om er een kür van te maken en huurde voor zijn PR een van de meest gerenommeerde Duitse ontwerpbureaus in. Er is geen maatschappelijk debat waar hij zich níet in mengt. In zijn podcast gaat het vast over zijn leven en overtuigingen gaan, dacht ik toen ik Levits 32-delige serie ontdekte over de pianosonates die Ludwig van Beethoven schreef tussen 1795 en 1822. Ik zat dus goed mis - het gaat uitsluitend over de muziek. Per aflevering komt één sonate aan bod; Levit speelt passages, vertelt wat hij hoort, wat hij associeert en hij verklapt waar de comfortzone van de pianist ophoudt (‘afschuwelijk moeilijk, zeven van de tien keer lukt het me niet’). Naast hem zit cultuurjournalist Anselm Cybinski die vragen stelt en behoedzaam met data en muzikale termen strooit. De luisteraar vergezelt de twee bij een intensieve, muzikale close reading, soms noot voor noot. Levits zelfverzekerdheid en lef om gewone-mensentaal voor een van de grootste componisten ooit te gebruiken blijkt een gouden formule. De Bayerische Rundfunk zag de luistercijfers naar boven schieten en produceerde een tweede staffel. Igor Levit is een marketingdier. De muziekbranche én de luisteraars mogen zich gelukkig prijzen. CHRISTIANE GRONENBERG
Igor Levit und Anselm Cybinski,
1957 tot 1966 tekende hij de avonturen van
32 x Beethoven. Bayerischer Rundfunk, 2022.
Supercholo, Peru’s beroemdste stripfiguur.
br-klassik.de
33
zout magazine 3/2022
Banale dans 5 6 7 en 8 1234 5 6 7 en 8 jonge meisjes tiktokken weten niets van werkelijkheid verliezen hun vader snappen niets van Covid-19 facetimen betreden de dans die van jonge meisjes vrouwen maakt ik, ik houd mijn longen vast droom over de straten vergeet dat er ooit toekomst was eten slapen eten slapen eten slapen instagram eten slapen 5 6 7 en 8 dingen die we vooraf voor lief namen lichamen die tegen elkaar aanklotsen zonder silicon valley zijn, elkaar zien in 3D zwarte levens vieren zonder 5G zonder hype zonder onszelf uit te leggen en alsof we net 16 zijn jonge meisjes tiktokken jonge meisjes skeeleren dragen geen korte rokjes meer
34
zout magazine 3/2022
perron poëzie
maar spijkerbroeken uit voorzorg klimmen op klimaatproblemen zijn vrouwen nog voordat ze het weten jonge meisjes hebben geen gene meer weten alles over kleine dingen dansen jonge meisjes dansen een dans die ze angstig maakt een dans waar geen vaccinatie voor bestaat een dans waar fascinatie voor ontstaat een dans die van jonge meisjes vrouwen maakt het verdriet van België zit in Brussel verstopt 1234 broeders die ons zijn ontnomen 5678 dochters om het leven gekomen 5678 redenen waarom we nog steeds dansen? omdat we niet anders kunnen omdat we niets weten omdat we jonge meisjes zijn omdat we bruine Mona Lisa-meisjes zijn omdat we zwarte Maghrebijnse meisjes zijn omdat we Sub-Saharaanse Afrikaanse moslimmeisjes zijn omdat we niet anders kunnen omdat we anders zijn omdat we ons angstig voelen daarom dansen we dansen we nog
Antwoorden op Banale Dans van Paul van Ostaijen. Uit: Besmette Stad (2021). Samenstelling Matthijs de Ridder en Willem Bongers-Dok
35
zout magazine 3/2022
De voorkeur van... Roos Rebergen Blendr & Filtr
Heerlijke loomheid
GESCHENK _ ‘Hoe kun je betekenis geven aan een bestaan dat zinloos lijkt?
is het eigenlijk?’
R
zal verschijnen. Komt omdat ze eerst gaat
is soms heel poëtisch. Het gaat om echte
Gouden Kalf-winnaar Michel Sluysmans
toeren met de songs op Lucky die ze in
cowboys met een stevig accent die een
denkt na over de zin van het leven.
tijden van corona opnam en nog niet ten
truck nodig hebben. Ze krijgen een band
gehore kon brengen. ‘Het was fijn om een
met elkaar en flippen natuurlijk bij gebrek
20 EURO _ ‘Onderwijs, sociale
keer tijd te hebben om in alle rust aan een
aan nachtrust. Het is echt prachtig en zo
zekerheid, gezondheidszorg, dat zijn
album te werken’.
Amerikaans. Hier speel je folk en country
Daar worstel ik mee. En hoe moet ik mijn kinderen het leven uitleggen? Ik heb het ze geschonken, maar wat voor geschenk
oos Rebergen komt net uit de studio
volhoudt, wint de truck. In het begin denk
waar ze heeft gewerkt aan een
je: waar gaat dit over? Maar het gaat heel
nieuwe plaat die pas over een jaar
diep, het is heel filosofisch en wat ze zeggen
maar daar zit dat in de mensen, in het
zaken die een overheid in stand moet houden, niet het feit dat we naar
MUZIEK ‘Ik heb een grote voorliefde voor
landschap. Ik heb twee jaar in Kentucky
Barcelona kunnen vliegen voor 20 euro.
folk en country. Als kind al. Gram Parsons.
gewoond met mijn familie. Natuurlijk is het
Moet een overheid het rendement op
John Prine. Bonnie ‘Prince’ Billy. The Harrow
ook een teringzooi daar, maar dat spreekt
vastgoedinvesteringen garanderen, of
& The Harvest van Gillian Welch uit 2011 kan
me ook wel aan.’
het recht op een woning?’
ik altijd beluisteren, die plaat klopt van
Schrijver Jeroen Olyslaegers over de staat
begin tot einde. Welch was toen 42 of zo en
THEATER ‘Zie ik heel weinig, spijtig
van het land.
had tien jaar lang geen plaat gemaakt. Een
genoeg. Wat fijn dat het bestaat en ik
hele geruststelling want toen dacht ik nog
schaam me een beetje dat ik er zo weinig
ZOOI _ ‘Geestelijk gezien is dit land een
dat je alles moet uitbrengen als je jong bent.
aan toe kom. Ik ga vooral naar concerten.
pasta zonder saus. En als er al saus is,
De liedjes zijn bedrieglijk simpel, maar
Als ik met een album bezig ben, blijf ik
dan is het van die kant-en-klare zooi.
ze zijn heel precies, perfect. Ik heb haar
ook liever thuis, ik hoef niet zo nodig
Goedkoop, snel en effectief.’
eens live gezien, dat klonk net zo. Ik hou
geïnspireerd te raken door andere dingen.’
Cabaretier Martijn Crins over de staat van
van haar stem en haar teksten, er zit een
het land.
heerlijke loomheid in. Niet dat ik teksten
BOEKEN ‘We hebben heel veel boeken
goed analyseer. Het gaat om de klank, de
thuis maar daarvan zijn er misschien
WAAN _ ‘Altijd die waan van de dag,
woorden moeten heel natuurlijk aanvoelen,
tien van mij. Afgelopen jaar heb ik twee
de op sensatie beluste vragen. Zoeken
alsof er geen andere woorden mogelijk zijn.
klassiekers gelezen: De avonden en Nooit
naar wat er misgaat, zonder oplossingen
Het maakt dan niet eens zo veel uit waar het
meer slapen. En dat was toch wel een soort
aan te dragen. Het groot maken van
dan over gaat.’
van openbaring. Het Nederlands is dan zo prachtig, zo rijk. Er gebeurt niet bijster
incidenten. Ik ben er zo ziek van.’ Studente Martje twijfelt of ze haar
FILM ‘Ik heb net de acht uur durende
toekomstdroom, journalist worden, nog de
documentaire Get Back gezien over The
Ik las met veel plezier How to Write One
moeite waard vindt.
Beatles. Ongelofelijk. Ik kende de liedjes
Song van Jeff Tweedy, de zanger van Wilco.
wel, maar ik had helemaal niet zoveel met
Grappig en inspirerend. Hij daagt daarin
HUIS _ ‘Je hebt een huis, je hebt te
de groep. Het is zo mooi omdat de film
iedereen uit om een nummer te schrijven.
eten, je kunt naar het ziekenhuis en
gewone jongens laat zien, die grappig zijn
Het is allemaal niet zo verheven. Hij laat
je kinderen krijgen onderwijs. Dat
en lief zijn voor elkaar. Je voelt de spanning
ook zien hoe leuk het is. Al ben ik nu wel
is waarvoor mensen bereid zijn te
tussen Paul en John verdwijnen als ze
blij en opgelucht dat de nieuwe plaat bijna
verdrinken in de Middellandse Zee.’
samen muziek maken. Dat vind ik heel
af is en ik de komende drie weken niet per
Journalist Joris Luyendijk telt zijn
ontroerend. Je waant je ook heel dichtbij,
se hoef te schrijven. Als het niet lukt, is het
zegeningen.
het proces is herkenbaar. Ik ben jaloers op
niet altijd even leuk hoor.’
veel, maar dat vind ik heerlijk.
het gemak waarmee ze liedjes schrijven. Let
HOOP _ ‘Er zijn altijd mensen die weigeren zich neer te leggen bij “de
36
it Be is veel specialer voor me geworden. Hands on a Hardbody is een documentaire
MODE ‘Als ik om me heen kijk denk ik wel eens: zonde van al die lelijkheid. Ik zou best
dingen die nu eenmaal zo zijn”. Zij zijn de
die S.R. Binder in 1997 in Texas heeft
in een tijd geleefd willen hebben waarin alle
brengers van hoop en moed.’
gemaakt. Het gaat over een wedstrijd wie
mensen zich mooi kleden. Het is allemaal zo
Sheila Sitalsing over de menselijke neiging
zijn hand het langst op een pick-up truck
saai. Maar ja, ik hou zelf ook van zwart. Hoe
om vast te houden aan de status quo.
kan leggen. Degene die dat het langst
ouder ik word, hoe minder ik bezig ben met
zout magazine 3/2022
Boeken top 10 Roos Rebergen (Duiven, 1988) schrijft en zingt en is medeoprichter van Roosbeef. De band debuteerde in 2008 met Ze willen wel je hond aaien maar niet met je praten. Daarna verschenen Kalf (2015) en Lucky (2020). In november nam ze onder de titel Antwerpen (haar woonplaats) een aantal live-nummers op. roosbeef.nl
‘Alles wat groot en lomp is en waar mannen werken, heeft iets ongelooflijk aantrekkelijks.’
⏤ wat ik draag op het podium. Het is zwart met een vleugje cowboy. Thuis
1 —H anya Yanagihara Naar het paradijs (-) 2 —C harlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (3) 3 —M atthijs van Nieuwkerk & Rob Kemps Chansons! (-) 4 — Jonathan Franzen Kruispunt (8) 5 — Marieke Lucas Rijneveld Komijnsplinters (-) 6 — Toon Tellegen De egel, dat ben ik (-) 7 — Colleen Hoover It Ends With Us (-) 8 — Sally Rooney Prachtige wereld, waar ben je (-) 9 — J ames Norbury Grote Panda & Kleine Draak (-) 10 — G overt Derix De boom (5)
draag ik vooral trainingsbroeken en grote truien. Vroeger droeg ik op het podium tweedehands jurkjes en rokjes, liefst met glitters. Tegenwoordig draag ik ’s avonds
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
vaak wat ik ’s middags ook al aan had.’
ARCHITECTUUR ‘Ik hou heel erg van industrieterreinen en fabrieken. De chemische zijn de mooiste. Al die buizen, al dat staal en die rook, dat robuuste, ik vind het heel imposant. Ik zou het niet erg vinden om naast een industrieterrein te wonen – even afgezien van de lucht. Het idee ook dat het door mensen is gemaakt, dat het allemaal werkt en dat er zelden iets kapot is. Heel mooi om er ’s avonds in de schemering langs te rijden. Ik heb dat ook met havens en containerschepen; alles wat groot en lomp is en waar mannen werken, ik weet niet, het heeft iets ongelooflijk aantrekkelijks.’ EMILE HOLLMAN
v Click and collect
er geen Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening gekomen om het platteland te redden. Vorig jaar werden in Nederland 41 miljoen boeken verkocht, zes procent meer dan in 2020. De stijging gold vooral online, daar groeide de omzet met 27 procent. Is dat reden tot blijdschap? In de Top-100 van best verkochte boeken in 2021 staan vijftien titels van Lucinda Riley. Er stonden zes fictieboeken van eigen bodem op. Maike Meijer, Jeroen Brouwers, Adriaan van Dis, Hendrik Groen, Marieke Lucas Rijneveld en Herman Koch verkochten samen zo’n 220.000 boeken. Van Riley’s beste verkopende boek, De zeven zussen, werden 300.000 exemplaren verkocht. Intussen ging de omzet bij de boekhandels met 11 procent omlaag. Met dank aan het coronabeleid. In de buurlanden bleven de winkels open en profiteerden mee van de groei. Door de online groei en de tanende rol van de boekwinkel krijgen bestsellers nóg meer aandacht. Online draait alles om click and collect; de verrassing die een half uurtje in een boekhandel kan opleveren, bestaat daar niet. Ook uitgevers pakken vooral uit met grote namen – het is een trend die je ook elders in de samenleving ziet. Het goede nieuws, ten slotte: het aantal verkochte jeugdboeken steeg met 12 procent. Ook de 'young adults', die vooral Engelstalig lezen, is een groep die blijft groeien. (WS)
The Missing Inks
D
e eerste psychologische roman, Madame Bovary van Gustave Flaubert, zorgde voor veel reuring, tot in het parlement en bij de rechtbank. Het boek verscheen in 1856, Sigmund Freud droeg nog luiers. Die situatie is niet veranderd. Wie het menselijk streven wil door gronden, is het beste af met een roman – al is de maatschappelijke betekenis gering. Volgens Ilja Pfeijffer stelt zijn Grand Hotel Europa de gevolgen van het massatoerisme aan de kaak. Het boek verkocht geweldig, maar tot Kamervragen kwam het niet. En na De Heilige Rita van Tommy Wieringa is
themissinginks.com
37
het is niet niks
zout magazine 3/2022
38
te doen in maart
Uit North Korea Dance van Eun-Me Ahn, te zien bij schrit_tmacher, zie pag.40. foto JM Chabot
CULTUURAGENDA | 42 ONDERTUSSEN IN... DE REST VAN EUROPA | 46 column
TIMO DE RIJK OVER HET BELANGRIJKSTE DESIGNOBJECT VAN ONZE TIJD | 43
RES U T U F OVING M N E 0 & 41 R 4 E | H R C A O R JA IT_TMA O R V H N C E S G BEWO TIVALS S N E E F E S DAN NS OP O N E R E TRAKT 39
&paper 3/2022
GRENSOVERSCHRIJDEND, VIRTUOOS EN ONTROEREND Murder belooft een waar meesterwerk. Een voorbode van wat je vijf weken lang kunt verwachten. Eupen opent 9 maart met Marina Cherry (USA/SWE) en Cie Un Loup pour l’Homme (FR). Aken volgt 11 maart met de nieuwste ontdekking uit het Verenigd Koninkrijk, Alexander Whitley. Vervolgens komt het hele spectrum van de hedendaagse dans voorbij. Van vernieuwend experiment tot grote internationale ensembles. Workshops, expo’s, performances, films en lezingen en dans op verrassende locaties in Heerlen en Kerkrade. En zoals elk jaar is er een compleet programma voor GENERATION2 met voorstellingen voor kinderen in alle leeftijden én werk van jong danstalent uit de Euregio.
Uit Double Murder van Hofesh Shechter Company. foto Todd MacDonald
In Heerlen, Kerkrade, Aken en Eupen staat het voorjaar in het teken van dans. Van 8 maart t/m 10 april presenteert schrit_tmacher just dance! een rijk palet aan internationale dansvoorstellingen. De programmering is zo divers, dat er voor iedere toeschouwer iets geweldigs te zien is. Of je nu een fanatieke danskenner bent of voor het eerst een dansvoorstelling bezoekt. Met drie Nederlandse premières en een wereldpremière pakt het festival meteen de draad op waar deze pre-corona bleef steken. De eerste is in handen van de Britse smaakmaker Hofesh Shechter, die het festival 8 maart in Theater Heerlen opent met de première van The Fix. Deze tegenhanger van het euforische Clowns in het tweeluik Double
Uit Set of Sets van GN|MC Guy Nader / Maria Campos. foto Marti Albesa
40
DANS EN ACTUALITEIT Dat dans als kunstvorm niet op zichzelf staat toont schrit_tmacher in de serie Dans & Actualiteit die aan de hand van vier voorstellingen spannende ontwikkelingen in de wereld voor het voetlicht brengt. Naast het werk van Shechter toont deze reeks Wakatt van de Belgisch-Burkinese choreograaf Serge Aimé Coulibaly - over de angst voor het vreemde. De Zuid-Koreaanse Eun-Me Ahn werpt met haar blitse North Korea Dance een kritische blik op Noord-Korea. En uit Zuid-Afrika toont Dada Masilo een Tswanadansbewerking van Stravinsky’s Le Sacre du printemps: The Sacrifice. De makers nemen deel aan aftertalks, die het festival rond deze producties organiseert. Natuurlijk is er ook aandacht voor dans uit Nederland. Dance Company Nanine Linning en het Nederlands Kamerkoor brengen samen een unieke vertolking van Di Lasso’s Tranen van Petrus. En uit de (Eu)regio presenteert schrit_tmacher de wereldpremière van And Everything In Between van Stephen Shrophire. Grensoverschrijdend, virtuoos en ja, soms ook ontroerend; dat is schrit_tmacher just dance!
schrit_tmacher just dance! Van 8 maart t/m 10 april in Heerlen, Kerkrade, Aken en Eupen. schrittmacherfestival.nl
&paper 3/2022
DANS DOOR HET LAND MET MOVING FUTURES FESTIVAL Van vrijdag 25 maart tot en met vrijdag 3 juni is Moving Futures Festival te zien in negen Nederlandse steden. Moving Futures is hét festival waar je dans van de nieuwste generatie makers in al zijn verschijningsvormen beleeft. Het festival toont vernieuwende dans in een royaal uiteenlopend programma met voorstellingen, installaties, workshops en (after)talks. An unconventional striptease van Ian Yves Ancheta en Iannes Bruylant. foto Malene Olsen
Beneden de rivieren doet Moving Futures de steden Tilburg, Breda, Arnhem en Nijmegen aan. Op 15 en 16 april ziet u op elke avond drie spannende korte voorstellingen achter elkaar in het Chassé Theater in Breda. Zo vermengt de in Brabant woon- en werkzame Griekse choreograaf Evangelos Biskas V experimentele hiphop, hedendaagse dans en improvisatie. In de persoonlijke en intieme danssolo Amour Amour Amour maakt de Senegalese kunstenaar Alioune Diagne de verschillende facetten van de liefde invoelbaar. Van 12 t/m 14 mei landt het festival in Nijmegen bij LUX. Voor dansvoorstelling KÓW liet hiphopchoreograaf Mohamed Yusuf Boss zich inspireren door het gedachtengoed van schrijver en sociaal activist James Baldwin, die bekend staat om zijn scherpzinnige blik op raciale, seksuele en sociale ongelijkheden. Wie kies je te zijn in het contact met iemand anders? De wereldberoemde choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui moedigde Antonin Rioche aan om een eigen stuk te maken. In een zoektocht naar het verschil tussen alleen en eenzaam zijn nam hij zijn reizende leven als danser als uitgangspunt. De eerste drie dagen van juni zijn Theater aan de Rijn en het Stadstheater in Arnhem het podium voor Moving Futures. Hier toont de Vlaamse Elisabeth Borgermans een donker-romantische danssolo en laten Ian Yves Ancheta en Iannes Bruylant een onconventionele striptease zien.
Campagnebeeld Moving Futures Festival 2022. Op de foto Christian Guerematchi en Michael Wanga. foto Mark Engelen
De festivaltitel Moving Futures vat precies samen waar de makers van vandaag voor staan: de toekomst beweegt hen, zij bewegen de toekomst. Moving Futures staat voor actualiteit, engagement en dialoog. Moving Futures is een initiatief van vijf talentontwikkelaars in de dans: DansBrabant, De Nieuwe Oost, ICK Artist Space, Dansateliers en Grand Theatre.
Moving Futures, van 25 maart t/m 3 juni in onder andere Tilburg, Breda, Arnhem en Nijmegen. Voor het volledige programma, alle speelsteden en kaarten gaat u naar movingfutures.nl
41
&paper 3/2022
DEN BOSCH > Touching Worlds. Collectietentoonstelling met keramiek van onder meer Pablo Picasso. T/m 6 september in het Design Museum.
designmuseum.nl EINDHOVEN > Parallel Lives, Parallel Aesthetics. In twee solo tentoonstellingen reageren Léon Ferrari (Argentinië) en Gülsün Karamustafa (Turkije) op de veranderingen en conflicten in hun land. T/m 13 maart. Cuckquean – Eimar Walshe. Installatie die niet-standaard gedrag bij seksualiteit en opvoeding verkent. T/m 27 maart. Dwarsverbanden. Nieuwe, doorlopende collectiepresentatie die alle zintuigen prikkelt. In het Van Abbemuseum.
vanabbemuseum.nl
werk van Keith Haring (1980 – 1984) met in de hoofdrol de Europese première van de Grace House Mural. T/m 25 september in Schunck. schunck.nl
HELMOND > Ongewoon alledaags. Expositie ingericht door Fotograaf des Vaderlands Jan Dirk van der Burg. T/m 13 maart in Museum Helmond, locatie Kunsthal. museumhelmond.nl > Emilie Wesselman - Van Helmond. Tentoonstelling over het leven van de dochter van de laatste kasteelheer. T/m 30 oktober in Kasteel Helmond.
museumhelmond.nl > Aquavit. Aquarellen tentoonstelling met 100 werken van twaalf verschillende kunstenaars. T/m 29 mei in de Cacaofabriek. cacaofabriek.nl
GENK
Architectuur, design&mode DEN BOSCH > GOTH - Designing Darkness. Verkenning van de subcultuur goth: dramatische verbeeldingen, onheilspellend design en zwartgallige kunst. T/m 18 april in Design Museum.
designmuseum.nl KERKRADE > Showroom Limburg. Eigentijdse, innovatieve ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw)projecten van IBA Parkstad spelenderwijs wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. In Discovery Museum. discoverymuseum.nl
Beeldende kunst ANTWERPEN > IN SITU / Moussem Collection: Mostafa Saifi Rahmouni – De frontlinie. Rahmouni’s belangrijkste werken, waaronder
42
The Front Line, een groot fotowerk. T/m 1 mei. Anthea Hamilton – Mash Up. Eerste grote overzichtstentoonstelling van de Britse kunstenares Anthea Hamilton. T/m 15 mei in MUKHA. mukha.be
BERG AAN DE MAAS > Presently! Nelleke Beltjens en Sarah Walker. De twee kunstenaars uit Nederland en de VS presenteren werk met een grote gelaagdheid. T/m 17 april in Galerie JoLi. galeriejoli.nl
vijftig jaar die de beeldende kunst in Breda hebben bepaald. T/m 13 november in het Stedelijk Museum.
stedelijkmuseumbreda.nl > Caroline Coolen. De beeldhouwer laat in de solo-expositie werk zien dat voortkomt uit haar reizen. T/m 20 maart in Club Solo. clubsolo.nl > Richard Price. Expositie met glaskunst van Richard Price. T/m 9 april in SBK Breda. sbk.nl
HEYTHUYSEN
> Three Tropes for Entropy (Lichen Curatorial Prize ). Prijswinnende curatoren presenteren werken geïnspireerd door entropie, een concept uit de thermodynamica. T/m 1 mei in C-MINE. c-mine.be
> Ivon Drummen’s Pieta.Ivon Drummen exposeert haar Pieta in de Missiekapel naast de kerk in Heythuysen. Van 4 maart t/m 29 mei in de Missiekapel.
HEERLEN
LANDGRAAF
> Curator voor één keer. Vrie-Art kiest uit de collectie. T/m 6 maart. Zhu en Nobel. Wandschildering van Dan Zhu en Astrid Nobel in het trappenhuis waarin droombeelden de boventoon voeren. T/m 10 juli. Keith Haring: Grace House Mural. Tentoonstelling over het vroege
> Heavenly Gardens. Werken van Nicole Hardy. T/m 20 maart in Ipomal Galerie. ipomal-galerie.nl
missiekapel.nl
MAASMECHELEN > Regions of Influence. Francq Volders zoekt opnieuw het grensgebied op tussen fotografie, schilderkunst en taal. T/m 13 april in het Cultuurcentrum.
ccmaasmechelen.be BREDA > Marenne Welten – House of Men. Het Brabant van de 18e tot de vroege 20e eeuw is de inspiratie voor Marenne Weltens levensgrote fictieve portretten en collages. T/m 1 mei. Air de Missie. Werk van JaDaland, Sophie Mantel en Ronald van der Meijs, i.s.m. Park Zuiderhout. T/m 13 maart. Vanwege Vincent. Vincent van Gogh en diens geboortegrond als inspiratie voor meer dan 60 deelnemende kunstenaars. T/m 1 mei. Rick van Meel – TJ-II. Nieuwe houten sculptuur op de binnenplaats van het museum, geïnspireerd op de kernfusiereactor TJ-II in Spanje. T/m 13 november. Razende stilstand. Kunstenaars uit de afgelopen
MAASTRICHT
Henri Jacobs, Big Waves, 2017. Te zien in de expositie Aquavit in de Cacaofabriek in Helmond.
> Grayson Perry. We Shall Catch It On The Beaches. Met onder andere zeven werken die Perry creëerde tijdens de corona pandemie. T/m 19 maart. The Studio #5. Solopresentatie van Antoine Berghs. T/m 27 maart. Laure Prouvost: Deep See Blue Surrounding You / Vois Ce Bleu Profond Te Fondre. Prouvost won de Turner Prize in 2013 en brengt nu haar installaties en films voor het eerst naar Nederland. T/m 15 mei. Beating Around the Bush #7: Vals Plat. Vormen van schilderkunst in en rond de collectie van het Bonnefanten. T/m 8 januari in Bonnefantenmuseum.
bonnefanten.nl
&paper 3/2022
> Maastricht / Japan. Aardewerk, prenten en Geisha fotografie van Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique.
centreceramique.nl > About me - about you. Een tentoonstelling in het kader van Internationale Vrouwendag. T/m 13 maart bij Galerie PontArte en Galerie Schuwirth&van Noorden. pontarte.com
NOORBEEK > ReBirth. Met werk van Irene Levy, Hans Keuls, Gerrie Severens, Wim Mestriner, Vivianne Schuijren en Leo Horbach. T/m 27 maart, op zondagen van 14.00 uur tot 17.00 uur in Beeldentuin Galerie Mestriner.
beeldentuingaleriemestriner.nl TEGELEN > Potverdorie! Voorbeelden van de nieuwste hoogtechnologische technieken en tendensen in de keramiekkunst. T/m 15 mei in de Tiendschuur. tiendschuur.net
TURNHOUT
TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.
> Nadia Naveau. Als waren het driedimensionale collages, versmelt Naveau referenties uit de klassieke oudheid, de barok en/of het modernisme met populaire cultuur. T/m 3 april in de Warande. warande.be
column
VALKENBURG > Menno Balm - Een reis door de tijd. Schilderijen en tekeningen van Menno Balm geïnspireerd op de archeologische collectie van Museum Valkenburg. T/m 14 mei. Kunst in liefde bloeiende? Vrouwelijke kunstenaars in Limburg in de wederopbouwperiode (1945-1965). T/m 15 mei. Ries Kleijnen. Kleuretsen die uitnodigen tot filosoferen. T/m 22 mei in Museum Valkenburg.
Het belangrijkste designobject van onze tijd
V
museumvalkenburg.nl VENRAY > Between a Rock and a Hard Place. T/m 20 maart in Odapark.
odapark.nl
agendatip
T/M 8 MEI
MEER DAN EEN PORTRET
Hoe prikkelend kan het zijn om je te realiseren dat je niet alleen bent wie je bent, maar dat je ook deel uitmaakt van het grote geheel genaamd: de wereld? Misschien wel meer dan je denkt. In de tentoonstelling Ieder-Een: Het Portret Voorbij staan Museum of Humanity, Sidi El Karchi en het duo José Fijnaut / Maria Stams zij aan zij in het tonen van hun werk omtrent de thematiek: portretkunst. Dit wordt aangevuld met een collectiepresentatie van zowel de kunstcollectie van de Gemeente Sittard-Geleen als het Erfgoed Archief. Ieder-Een: Het Portret Voorbij. T/m 8 mei in Museum Hedendaagse Kunst De Domijnen in Sittard. dedomijnen.nl
aas, stoel en lamp zijn zo’n beetje de belangrijkste design-items die we kennen. Vooruit, in Engeland nog aangevuld met de theepot. Al sinds de oudheid putten ontwerpers en kunstenaars zich uit om van deze objecten iets bijzonders te maken. Voor alle gezindten was het heel gewoon om daar naar draagkracht flink voor in de buidel te tasten. Met een vaas, stoel of lamp drukte je ook uit hoe je in het leven stond. Interieurproducten zonder decoraties stonden in de jaren vijftig en zestig voor een progressieve levenshouding. Een liefhebberij in antieke objecten was geen onschuldige hobby, maar wees, al naar gelang de aard van de oude spullen, Als je het even op een voorliefde voor niet wist had je adellijke tradities, of het altijd nog de vaas eenvoudige hippie-achtig landleven zoals in la Douce France. Voor ontwerpers was het vanzelfsprekend dat ze zich met deze objecten bezighielden. De Nederlandse top ontwerper Hella Jongerius merkte ooit op dat de vaas het ‘white canvas’ van de designer is. Bruter uitgedrukt: als je het even niet wist, dan had je altijd nog de vaas. Zoveel vrijheid was natuurlijk ook de dood in de pot en de laatste twintig, dertig jaar hebben die onvermijdelijke design objecten iets vrijblijvends gekregen. Misschien was Wim T. Schippers’ uitspraak ‘leuke lamp overigens’ wel de aankondiging waarmee ergens in de jaren tachtig van de vorige eeuw de culturele Werdegang van het interieurproduct werd ingeluid. De bijl aan de troon van vaas, stoel en lamp was de culturele opmars van een handvol andere producten. Auto en telefoon, ja natuurlijk, maar het belangrijkste design object van onze tijd is zonder twijfel de sneaker. Tot voor enkele decennia was dit uitsluitend een sportschoen. Nu is de sneaker in allerlei modieuze varianten aan welhaast ieders voeten in de hele wereld te vinden. Als geen ander object biedt de sneaker de eigenaar de mogelijkheid om iets te zeggen over de wereld. De sneaker kan nadrukkelijk innovatief zijn, maar ook ronkend retro. De sneaker is mainstream of tegencultuur, is sport of muziek, en is wit of zwart. Het klopt, sommigen onder ons dragen nooit sneakers - zelfs dat lijkt steeds meer een statement. TIMO DE RIJK
43
&paper 3/2022
Magnumfotograaf Carl De Keyzer. Op 7 maart om 10.00 uur en op 14 maart om 16.00 uur. Artist Talk Carl De Keyzer. Lezing door Carl De Keyzer op 7 maart om 21.30 uur. Congo Connecting - Carl De Keyzer. De foto’s tonen sporen die herinneren aan de periode van de Belgische kolonisatie. T/m 16 april. Congo Connecting Tante José. Expositie van Astrid Huis over ‘Tante José’ die vanaf de jaren vijftig in Congo als verpleegkundige werkte. T/m 16 april. TalentWall. Presentatie van Youqine Lefèvre over het eenkindbeleid van China. T/m 16 april bij Pennings Foundation.
Geisha-fotografie van Paul van der Veer in Centre Céramique in Maastricht.
penningsfoundation.com
Fotografie &film ANTWERPEN > Masculinities. Groeps tentoonstelling met films en fotografie over mannelijkheid. Max Pinckers. Overzicht van de laatste vijf jaar van Pinckers’ 8 MAART T/M 10 APRIL
documentairefotografie. Joud Toamah - A sense of what I remember. De Belgisch-Syrische Toamah verkent de relatie tussen fotografie en herinnering. T/m 13 maart in het Fotomuseum.
fomu.be
HEERLEN > De woonkamers van Heerlerheide. Fotografieproject van Bram Tackenberg in de wijk Heerlerheide. T/m 18 maart in Gen Coel, Groeet Genhei 16-18.
iba-parkstad.nl EINDHOVEN > Masterclass Carl De Keyzer. Tweedaagse masterclass door
agendatip
HELMOND > There is always something to find. Fotoseries van Alec Soth die het Amerikaanse leven verslaat, bij voorkeur op het platteland en ver van de metropolen. T/m 13 maart in Museum Helmond, locatie Kunsthal.
museumhelmond.nl MAASTRICHT > Reframed by Loraine Bodewes. Fotografie-expositie over 15 jaar TEFAF Maastricht. T/m 27 maart. Expo Maastricht / Japan. Geisha fotografie door Paul van der Veer. T/m 23 april in Centre Céramique.
centreceramique.nl VALKENBURG Alexander Whitley Dance Company. foto Johan Persson
schrit_tmacher just dance! Van 8 maart t/m 10 april presenteert schrit_tmacher een rijk palet aan internationale dansvoorstellingen op podia in Heerlen, Kerkrade, Aken en Eupen. Van vernieuwend experiment tot premières van internationale topgezelschappen. De programmering is zo divers, dat er voor iedereen iets geweldigs te zien is. Zo is er ook een GENERATION2 programma met dansvoorstellingen voor kinderen in alle leeftijden én werk van jong danstalent uit de Euregio. En zijn er workshops, expo’s, films, talks en dansperformances op verrassende locaties in de openbare ruimte. Kijk voor het complete programma op schrittmacherfestival.nl
44
> Hans Hoenjet - Gezichten van Valkenburg. Foto’s uit het boek van cultuurjournalist Hans Hoenjet over het massatoerisme en de verborgen kant van Valkenburg. Van 5 maart t/m 22 mei in museum Valkenburg.
museumvalkenburg.nl
line-up. Van 11 t/m 24 maart in Fabrik Stahlbau Strang.
schrittmacherfestival.de/nl > Stravinsky’s Vuurvogel. Het complete ballet waarmee Stravinsky definitief doorbrak, onder leiding van Duncan Ward. Op 25 maart om 20.00 uur in Eurogress.
philharmoniezuidnederland.nl ANTWERPEN > Bertrand Cuiller. Klavecimbel concert met de Engelse Suites van Bach. Op 10 maart om 20.00 uur. Amandine Beyer & I Pizzicanti. Beroemde strijkkwintetten van Boccherini en Mozart, die de link vormen tussen kamermuziek en orkestrale volheid. Op 13 maart om 15.00 uur. PER-SONAT. Muziek van cisterciënzerzusters gekenmerkt door laatmiddeleeuwse mystiek en geïnterpreteerd door het ensemble PER-SONAT. Op 23 maart om 20.00 uur. Dyonisos Now! - Adrien Willaert. Adrien Willaerts Missa Mittit ad Virginem wordt 460 jaar na het overlijden van de Renaissancecomponist voor het eerst uitgevoerd door het zeskoppige vocaal ensemble Dionysos Now! Op 24 maart om 20.00 uur in AMUZ. amuz.be
BREDA > Beethovens Egmont. Beethovens toneelmuziek voor Goethes Egmont, onder leiding van dirigent Gábor Káli. Op 11 maart om 20.30 uur in het Chassétheater.
philharmoniezuidnederland.nl EINDHOVEN > Beethovens Egmont. Beethovens toneelmuziek voor Goethes Egmont, onder leiding van dirigent Gábor Káli. Op 12 maart om 20.15 uur. Stravinsky’s Vuurvogel. Het complete ballet waarmee Stravinsky definitief doorbrak, onder leiding van Duncan Ward. Op 27 maart om 14.15 uur in het Muziekgebouw.
philharmoniezuidnederland.nl
EUPEN
Dans, muziek &toneel
> Schrit_tmacher Festival. Hedendaagse dansfestival met een internationale line-up. Van 9 t/m 16 maart in Alter Schlachthof.
schrittmacherfestival.de/nl
AKEN > Schrit_tmacher Festival. Hedendaagse dansfestival met een internationale
HEERLEN > Schrit_tmacher Festival. Hedendaagse dansfestival
&paper 3/2022
Diversen HEERLEN > SCHUNCK’s verkiezings programma. Tijdens de verkiezingsperiode helpt Schunck je bij het vormen van je eigen mening. T/m 8 maart in Schunck. schunck.nl
Het ensemble PERSONAT brengt op 23 maart bij AMUZ in Antwerpen muziek van cisterciënzerzusters.
> Expeditie Euregio met de Romeinen. TV-presentator Jeroen Kramer neemt als virtuele Romeinse gids de bezoeker mee door de verschillende aspecten van het Romeinse leven. T/m 31 december in het Thermenmuseum.
VENLO > MigratieLab. Tentoonstelling en werkplaats over arbeidsmigranten in NoordLimburg, met bijdragen van o.a. Antoni Czarczyński, Sofia de Benedictis en Naomi Steijger. T/m 13 maart. De vergeten prinsessen van Thorn. Inkijk in het leven van de vrouwelijke Europese adel in de achttiende eeuw. T/m 3 april in het Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl
iba-parkstad.nl met een internationale line-up. Van 8 t/m 22 maart in Parkstad Limburg Theaters.
schrittmacherfestival.de/nl > JazzOUT Fest Limburg. Muziekfestival met o.m. Ibrahim Maalouf. Op 7 april in Parkstad Limburg Theaters.
jazzoutfest.com MAASTRICHT
VENLO > JazzOUT Fest Limburg. Muziekfestival met o.m. MY BABY, Binker and Moses. Op 2 april in Grenswerk / De Maaspoort. jazzoutfest.com
WEERT > JazzOUT Fest Limburg. Muziekfestival met o.m. Nona en blackwave. Op 3 april in De Bosuil. jazzoutfest.com
KERKRADE > Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Aarde Theater. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. Doorlopende exposities in Discovery Museum.
discoverymuseum.nl
> Stravinsky’s Vuurvogel. Het complete ballet waarmee Stravinsky definitief doorbrak, onder leiding van Duncan Ward. Op 24 maart om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof.
philharmoniezuidnederland.nl > JazzOUT Fest Limburg. Muziekfestival met o.m. Richard Galliano. Op 9 april in Theater aan het Vrijthof. jazzoutfest.com
ROERMOND > JazzOUT Fest Limburg. Muziekfestival met o.m. Cory Wong. Op 1 april in ECI Cultuurfabriek. jazzoutfest.com
colofon &paper &PAPER is het service- en agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zoutmagazine.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda
TILBURG > Moving Futures. Dansfestival met de nieuwste generatie makers en een royaal programma met voorstellingen, installaties, workshops en (after) talks. Van 25 t/m 27 maart in Tilburg. movingfutures. nl > Beethovens Egmont. Beethovens toneelmuziek voor Goethes Egmont, onder leiding van dirigent Gábor Káli. Op 10 maart om 20.30 uur in de Schouwburg.
philharmoniezuidnederland.nl Benedikt Beckenkamp, Cunegonda te paard in haar jachtkostuum, olieverf op doek. Te zien in het Limburgs Museum in Venlo.
45
&paper 3/2022
ondertussen in... AMSTERDAM Tastbare futiliteit — De films van Guido van der Werve gaan over de nutteloosheid van het bestaan en tonen tegelijkertijd de eindeloze schoonheid ervan. U herinnert zich zijn werk wellicht door de extreme inspanningen die hij daarin vastlegt: hij rende bijvoorbeeld twaalf uur onafgebroken rondjes om zijn huis of legde een triatlon van 1700 kilometer af. EYE toont het eerste overzicht van zijn werk. — T/m 29 mei in EYE.
eyefilm.nl Between Worlds — Sigalit Landau (Jeruzalem, 1969) maakt zoutsculpturen door objecten onder te dompelen in de Dode Zee, soms maandenlang. Naast de sculpturen zijn ook een aantal van haar video-installaties te bekijken en in de begeleidende podcast vertelt de kunstenares over de ecologische schade waarmee de Dode Zee te kampen heeft. — T/m 26 maart
Paul Gauguin, Apatarao, 1891-1895. © Ny Carlsberg Glyptotek. Te zien in Alte Nationalgalerie in Berlijn.
in het Joods Cultureel Kwartier.
jck.nl paradijs vanuit verschillende,
vertelt Rinus Van de Velde
consumptiemaatschappij die
over Donatello (1386-1466), een
BASEL
kritische perspectieven en nodigt
(Leuven, 1983) vaak verhalen
doordenderde alsof er niets was
van de belangrijkste Italiaanse
Georgia O’Keeffe — “Men neemt
hedendaagse kunstenaars
over imaginaire reizen en fictieve
gebeurd. — T/m 29 mei in het
Renaissance-meesters. Zijn
zelden de tijd om een bloem
Angela Tiatia, Yuki Kihara,
ontmoetingen met figuren uit de
Kunstmuseum. kunstmuseum.nl
werk wordt afgewisseld met die
echt te bekijken. Ik schilder ze
Nashashibi/Skaer en Henri Hiro
recente kunstgeschiedenis. De
groot genoeg voor anderen om
uit om hun zienswijzen in te
expositie in Bozar nodigt uit om
Paula Rego — De grote
Brunelleschi, Masaccio, Andrea
te zien wat ik zie.” Dit citaat uit
brengen. — Van 26 maart t/m
de kunstenaar te vergezellen op
overzichtstentoonstelling met
Mantegna, Giovanni Bellini,
1926 is een rode draad geworden
10 juli in Alte Nationalgalerie.
zijn innerlijke reis, langs werk
collages, schetsen, schilderijen
Raphael en Michelangelo. De
in de kunst en het leven van de
smb.museum
dat varieert van tekening tot
en tekeningen van Paula
expositie reist in het najaar
sculptuur, installatie en film. -
Rego (Lissabon, 1935) biedt
door naar Berlijn. — Van 19
T/m 15 mei in Bozar. bozar.be
een uitgelezen kans om het
maart t/m 31 juli in Palazzo
Amerikaanse schilderes Georgia O’Keeffe (1887-1986). — T/m
A Manifesto of Fragility — De
22 mei in Fondation Beyeler.
expositie laat een aangrijpend
werk van deze kunstenares
Strozzi en Musei del Bargello.
fondationbeyeler.ch
hoofdstuk in de moderne
DEN HAAG
te leren kennen. Zij groeide
palazzostrozzi.org
geschiedenis van Beiroet
Kunst na Auschwitz — In
op in Portugal en emigreerde
BERLIJN
herleven: de periode tussen
de tentoonstelling Kunst na
in 1951 naar Londen waar zij
Seduzione — Verspreid tussen
Why are you angry? —
de Libanoncrisis van 1958 en
Auschwitz komen het werk
haar kunstopleiding volgde.
de werken van Leonardo, Rafaël
Paul Gauguin verliet de
het uitbreken van de Libanese
van Boris Lurie (1924 -2008)
In haar figuratieve werk
en Michelangelo presenteert
kunstmetropool Parijs, zijn
burgeroorlog in 1975 die
en Wolf Vostell (1932 – 1998)
belicht Rego persoonlijke
Koen Vanmechelen een
vrouw en vijf kinderen in
getekend was door onder andere
samen. Deze twee kunstenaars
worstelingen, waaronder een
dertigtal werken. De Belgische
1891 om een spirituele en
een artistiek kosmopolitisme en
stelden vanaf eind jaren vijftig
jarenlange depressie, maar
kunstenaar die bekend werd
artistieke zoektocht naar
grote politieke tegenstellingen
de Shoah op een radicale
ook sociaal-maatschappelijke
met het Cosmopolitian Chicken
Frans-Polynesië te beginnen.
in Beiroet. — Van 25 maart
wijze centraal in hun kunst. In
thema’s. — T/m 20 maart in het
project over kippenkruisingen,
Hij bleef er wonen tot aan
t/m 12 juli in Gropius Bau.
een periode waarin de oorlog
Kunstmuseum. kunstmuseum.nl
toont in Florence onder andere
zijn dood in 1903 en maakte
berlinerfestspiele.de
voor velen onbespreekbaar
enkele van zijn meest bekende
46
van andere kunstenaars zoals
Cosmopolitan Fossil, een beeld
was, confronteerden zij de
FLORENCE
van marmer en glas dat verwijst
schilderijen. De tentoonstelling
BRUSSEL
kijker juist met het pijnlijke
Il rinascimento — Twee
naar de vergeefse poging van
benadert Gauguins werk en
Rinus Van de Velde — Als
verleden en leverden zij
Florentijnse musea presenteren
de mensheid om de onstuitbare
zijn voorstelling van een aards
zelfverklaarde sofareiziger
kritiek op de naoorlogse
samen een grote presentatie
krachten van de natuur te
&paper 3/2022
beheersen. — T/m 20 maart in het Uffizi. uffizi.it
LONDEN The World of Stonehenge — Een expositie die niet alleen de fascinerende historie van Stonehenge vertelt maar ook laat zien dat 5000 jaar geleden de leefomgeving van Europeanen al voortdurend aan verandering onderhevig was als gevolg van immigratie en uitwisseling. — T/m 17 juli in het British Museum. britishmuseum.org Lubaina Himid — De oorspronkelijk in theaterontwerp geschoolde kunstenares Lubaina Himid (Zanzibar, 1954) mocht in 2017 de Turner Prize in ontvangst nemen. Ze staat bekend om haar innovatieve benadering van schilderen en zij engageert zich in de Britse Black Arts beweging. — T/m 2 oktober in Tate Modern. tate.org.uk William Hogarth — Tate Britain presenteert de levendige, vaak scherp satirische prenten en schilderijen van William
Hogarth (1697-1764). Hij, en ook tijdgenoten van Hogarth die in de expositie eveneens te zien zijn, legden op geestige manier de status quo en de veranderingen van hun tijd vast. — T/m 20 maart in Tate Britain.
tate.org.uk Surrealism Beyond Borders — Wat is surrealisme? Het is geen stijl, zegt Tate Modern, maar een gemoedstoestand. Het wil de werkelijkheid ondermijnen om het griezelige in het alledaagse te vinden. Het museum zegt ook dat surrealisme tot nu toe te kleinschalig werd gepresenteerd, met een focus op de kunstscene van Parijs in de jaren twintig. Deze tentoonstelling toont Surrealistische kunst van over de hele wereld en uit meer dan 50 jaar. — T/m 29 augustus in Tate Modern. tate.org.uk
OSNABRÜCK 13 April, 13 April, 13 April — Kunstenares Mounira Al Solh (Beiroet, 1978) woont en werkt in Libanon en Nederland. Voor deze expositie verdiepte zij zich in het leven en werk van de schilder Felix Nussbaum. Net als Nussbaum in zijn tijd confronteert Al Solh zichzelf met haar eigen kwetsbaarheid, intieme verlangens, hoop, wonden en pijn in de vorm van zelfportretten. — T/m 13 november in het Felix-Nussbaum-Haus.
museumsquartier-osnabrueck.de PARIJS Charles Ray — De beelden van de Amerikaanse kunstenaar Charles Ray (Chicago, 1953) stellen de kijker graag de meest basale vragen over kunst. Wat zien we? Wat is een sculptuur? Tegelijkertijd met de expositie in Centre Pompidou presenteert ook La Bourse de Commerce een expositie van Charles Ray. — T/m 20 juni in Centre Pompidou.
centrepompidou.fr
Lubaina Himid, The Operating Table, 2017-8 © Lubaina Himid. Te zien in Tate Modern in Londen.
naar zijn geboorteland. — Van 10 maart t/m 10 juli in Petit Palais.
petitpalais.paris.fr ROME Scarpi/Olivetti — Maxxi richt de schijnwerpers op de buitengewone samenwerking tussen de architect Carlo Scarpa en het Italiaanse bedrijf Olivetti. De handtekening van hun samenwerking die van 1956 tot 1978 duurde, drukte een stempel op de Italiaanse architectuur van de twintigste eeuw. — T/m 29 mei in Maxxi. maxxi.art
ROUBAIX Kunst die met zijn tijd meegaat — In dit eerbetoon aan Boris Taslitzky (1911-2005) schetst het museum het leven van de schilder voor de achtergrond van de kunstgeschiedenis van de 20e eeuw. Taslitzky, die niet alleen getuigde van de ingrijpende veranderingen van zijn tijd, maar er ook toe bijdroeg, verklaarde dat heel zijn leven getekend was door oorlog. Hij voelde zich verantwoordelijk als mens en als kunstenaar en pleitte daarom voor een ‘realisme met sociale inhoud’. — Van 19 maart t/m 29 mei in La Piscine.
roubaix-lapiscine.com WENEN Edvard Munch. Im Dialog — De Albertina presenteert meer dan zestig werken dan Edvard Munch (1863–1944) samen met werken van ondere andere Georg Baselitz, Andy Warhol, Miriam Cahn, Peter Doig, Marlene Dumas, Tracey Emin en Jasper Johns. Het verbindende element, zo schreef een recensent, is het naar buiten keren van het innerlijke leven, ‘de bijna exploderende emoties, de uitdrukking van lijden, eenzaamheid, ziekte. Welkom bij de club der zielen’. — T/m 19 juni in Albertina. albertina.at
Lumières de Finlande — De vierde expositie in een reeks over Scandinavische kunstenaars wijdt het Petit Palais aan de Finse schilder Albert Edelfelt (1854-1905). Aan de hand van een honderdtal werken volgt de bezoeker Edelfelts carrière, van zijn studietijd in Antwerpen en later in Parijs waar hij zich ook vestigde, tot zijn jaarlijkse reizen
47
9 mrt t/m 25 sep 2022
Keith Haring: Grace House Mural is organized by the Museum of Contemporary Art Denver. The Grace House Mural is the centrepiece of this exhibition, which SCHUNCK Museum Heerlen has complemented with additional artworks.
Grace House Mural Keith Haring artwork © Keith Haring Foundation