Menno ter Braak Froukje Mat van der Heijden Petra Laaper
Bertien van Manen Anna Nita Jan-Paul Rosenberg
zout magazine (voorheen Zuiderlucht)
_ 16e jaargang _ 5/2022
5
De onrust in het leven van Multitalent Sarah Neutkens
Orhan Pamuk over zijn nieuwe roman De nachten van de pest
met cultuuragenda
littlewaves.be
Paul devens + the derailment of the / usual 22.02.2022 – 28.08.2022
BONNEFANTEN www.bonnefanten.nl @bonnefanten
Limburgers in beeld T/m 19 juni Herken jij jezelf?
Boek je tickets op museumarnhem.nl Subsidiegever
Partners
Met dank aan
Anonieme schenking Begunstiger
Promotiepartners
9 mrt t/m 25 sep 2022
Keith Haring: Grace House Mural is organized by the Museum of Contemporary Art Denver. The Grace House Mural is the centrepiece of this exhibition, which SCHUNCK Museum Heerlen has complemented with additional artworks.
Grace House Mural Keith Haring artwork © Keith Haring Foundation
André Wiehager
Pii Daenen
16/04/22 – 06/06/22
29/03/22 – 28/08/22
Nu te zien in museum VBVD Keulsepoort 1, Venlo / www.vanbommelvandam.nl
concertseizoen 22|23 Collegium Vocale Gent | Amandine Beyer | Avi Avital | B’Rock Reinoud Van Mechelen | Anders J. Dahlin | Julia Lezhneva Véronique Gens | il Gardellino | Vlaams Radiokoor Kristian Bezuidenhout | graindelavoix | Jupiter
Start ticketverkoop: 14 mei ‘22 Ontdek al onze concerten www.amuz.be
Pii, Pii the Fisherman, 2010, Fotografie: Zebra Fotostudio’s / Egon Notermans
Pii-files 505
André Wiehager, Hot Dog, 2019
See you in heaven
colofon
zout magazine 5/2022
ZOUT (oplage 15.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in Zuid-Oost-Nederland en Vlaanderen. Online: zoutmagazine.eu E-paper: zoutmagazine.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZOUTopZATERDAG kan via zoutmagazine.eu/ opzaterdag Abonnees krijgen ZOUT voor 69 euro per jaar thuisbezorgd. Abonnee worden kan via zoutmagazine.eu/abonnees Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zoutmagazine.eu Bladmanager Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zoutmagazine.eu Hoofdredacteur Wido Smeets 0031 433 500591
11
editorial
Weg van het doemscrollen
20 Een puzzel die je niet hoeft op te lossen
‘Ik voelde elke vezel van het
Mat van der Heijden en Petra
hout, het gaf geen krimp, nog
Laaper in Odapark: 'De handen
steeds niet, na al die jaren’
denken misschien nog meer dan
12 Orhan Pamuk: ‘Hoe kan ik overleven?’
de geest'
23 perron poëzie
van mensen die mijn boek niet
Jan-Paul Rosenberg
hadden gelezen’
‘De laatste foto van de vrede
‘De beschuldigingen kwamen
0031 653 338905 w.smeets@zoutmagazine.eu Eindredacteur online Marc Puyol-Hennin 0031 642 279977 m.puyol-hennin@zoutmagazine.eu Commercie Karin Winkelmolen 0031 628 646578 k.winkelmolen@zoutmagazine.eu Max Majorana 0031 626 789236 m.majorana@zoutmagazine.eu Administratie administratie@zoutmagazine.eu
15 podcast
Bankrovers over hun beroepskeuze
Madonna’
24
‘Een forwardknopje voor dubbele snelheid is hier overbodig’
40e en 41e symfonie
0031 610 661205
haar weg komt - en met succes
Medewerkers Dieter van den Bergh, Roger Cremers, Yannick Dangre, Marleen Daniëls, Ludo Diels, Edo Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Emile Hollman, Gerrit
19 an olaerts
Een litteken in 900 delen mechelen
van den Hoven, Rowland Jones, Pascalle
Bijtringen, rinkelbellen, een kind
Mansvelders, Ben van Melick, Griet Menschaert,
dat tanden krijgt, moet met man
Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen, Kevin Toma, Leon Verdonschot,
en macht worden afgeleid
Waar je het voor doet
een podcast van Mozart, zijn 39e,
Sarah Neutkens doet allesantwerpen wat op
c.gronenberg@zoutmagazine.eu
bits
turnhout Mat van der Heijden luistert naar
16 Geen idee of ik
het kan, ik doe het gewoon
24
studio
De ruimtes in en buiten het hoofd Ingeborg Meulendijks woont en werkt al 22 jaar in een klooster in Steyl
26 Simplisme als de maat der dingen
Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van
Menno ter Braaks Het
Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).
nationaalsocialisme als
Tekstcorrectie Pieter Beek Grafisch ontwerp Andrea Bertus / Buro Bertus Druk Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie Ursem Koeriers Venlo MXvervoer Breda — ISSN: 2949-6535
8
til
bloedt als een oprechte, loyale
Christiane Gronenberg
ZuiderLeven
breda
rancuneleer (1937) zit vol herkenning
zout magazine 5/2022
inhoud
arnhem
nijmegen
30 feuilleton
40
De mogelijkheid van een nieuw begin
den bosch
bedrijfsleider uit poëtische overtuiging
Het maandelijkse serviceen agendakatern met:
44 Hedendaagse kunst als vluchtheuvel in een steeds
Nijmegen | Dress/Undress in Hasselt | Le dernier combat in Den
40
drukkere wereld
de voorkeur van
Bosch | Bertien van Manen in
Anna Nita
Antwerpen
Jazz-zangeres wil zachtheid en
46 Hoe Jheronimus Bosch inspireert om het normale te
liefde brengen met haar muziek
33 pleased to meet you
ontstijgen
helmond
41 boekentoptien
Froukje
eindhoven
Middenstander
43 &paper
Schrijver Tom Lanoye is een
Moving Stories in Valkhof
lburg
blendr & filtr
zij na de lockdown wél voor volle
Het Avondland, opnieuw bedreigd
zalen
Alles wat ons vertrouwd is, staat
Als een van de weinigen speelt
op het spel. Niet alleen door de
34 Architectuur die je niet lastigvalt
venlo oorlog in Oekraïne, trouwens.
39 E r hangt 'n zeppelin boven de Maas
49 column — Timo de Rijk over het succes van Het Verhaal van Nederland
is de andere niet, vindt Stijn
Overleg
renovatie en uitbreiding
Cultuuragenda
53 column — De ene vrijheid
42 het is niet niks
Museum Arnhem heropent na
47
Griet Menschaert ontmoet de bedenker van de Abramofiets
Huijts
54 Ondertussen in… de rest van Europa
‘Ik hou me vast aan de gedachte dat schaamte het begin is van iets beters’
hasselt
genk heerlen maastricht aken
tongeren
Cover: Sarah Neutkens. Zie pagina 16 e.v. foto Cecile Bok
luik
9
lees en steun zout magazine - smaakmaker in kunst en cultuur
Ja! Ik wil een abonnement op ZOUT magazine en ontvang Biecht aan mijn vrouw van Pieter Waterdrinker als welkomstcadeau.
Word abonnee van ZOUT magazine en ontvang Biecht aan mijn vrouw als welkomstcadeau. U krijgt dan maandelijks ZOUT magazine toegestuurd à 69 euro per jaar. Wacht niet, op is op! zoutmagazine.eu/abonnees
In november 2020, tijdens de pandemie, ontmoet Pieter Waterdrinker in het Schrijvershuis in Amsterdam de 30-jarige Jeva Harms. Als dan ook nog een oude schoolvriend opduikt, wordt de schrijver geconfronteerd met een geheim uit zijn verleden dat zijn bestaan volledig op zijn kop zet. Biecht aan mijn vrouw is een hilarisch en weemoedig relaas over de liefde, kinderen, trouw en ontrouw en het verstrijken van de tijd. Met milde spot becommentarieert de schrijver de huidige tijd.
7 Pieter Waterdrinker, Biecht aan mijn vrouw, Nijgh & Van Ditmar, 2022.
editorial
zout magazine 5/2022
3,4,5 JUNE 10,11 SEPT 2022
HEX
Garden Gard en Festival
Weg van het doemscrollen
‘I
n deze snelle wereld’, zegt kunstenares Ingeborg Meulendijks in dit nieuwe ZOUTmagazine, ‘heb ik vaak behoefte aan periodes van vertraging. Dan ga ik bijvoorbeeld heel lang aan een plankje schuren. Soms vraag ik me af hoe ik die traagheid kan verantwoorden.’ Meulendijks probeert het leven te vangen in maquettes, verstilde ruimtes waar niets gebeurt. De tijd speelt er geen rol van betekenis. Weggefilterd. Uitgefaseerd. Door je over te geven aan zoiets simpels als het schuren van een plankje. Zen, in tijden van oorlog en pandemie. Sarah Neutkens, eveneens kunstenares, is nog niet zo ver. Haar leven is een vlucht voor de zinloosheid ervan; ze vraagt zich af of ze ooit rust zal vinden. Ze zou, als het haar even te veel wordt, een uurtje kunnen schuren aan een plankje - om maar wat te noemen. Om te genieten van de stilstand, en de stilte. ‘Genieten?’, zegt ze in deze mei-editie van ZOUT, ‘duurt bij mij maar een milliseconde. Voortdurend ben ik op de vlucht voor dat grote gevoel van zinloosheid. Ik ben te onrustig. Geen idee wanneer en of het moment komt dat ik rustig ga zitten en denk: ik ben, en dat is genoeg.’ Zangeres Anna Nita omschrijft zichzelf als hoog sensitief. ‘Ik kan’, constateert ze aan het eind van dit nummer, ‘snel van mijn stuk raken door wat mensen tegen me zeggen. Ik ben vaak onrustig en altijd met duizend dingen bezig, me lang concentreren is vaak lastig.’ Het leven ziet ze als een numbers game waarin alles wordt uitgedrukt in getallen; ze is op zoek naar het tegendeel. ‘Ik wil zachtheid en liefde brengen door mijn muziek. Daar mag wel wat ‘Ik voelde elke vezel van meer van zijn.’ het hout, het gaf geen Stilstand en stilte. Niet eerder was ik er zo aan toe als eind maart. We hadden een verwarrende krimp, nog steeds niet, maand achter de rug, de afgelopen twee jaar waren evenmin een lolletje. Ik had behoefte aan na al die jaren’ een pauze. Een mediapauze. Twee weken geen ⏤ krant, geen tv, geen doemscrollen op het internet. Ik had plankjes kunnen gaan schuren, soms doe ik dat ook, al maak ik geen mooie maquettes waar de tijd geen toegang heeft - kon ik het maar. Míjn stilstand is ver weg van hier, in de buitenlucht, in het groen. Aan het einde van de retraite zette ik een zeventig jaar oude kast in elkaar die mijn vader ooit maakte. Mijn Makita bleef onaangeroerd, elk schroefje draaide ik met de hand vast, slag voor slag. Ik voelde elke vezel van het hout, het gaf geen krimp, nog steeds niet, na al die jaren. Toen het ding er stond gleden mijn vingertoppen over het gladgelakte fineer. Ik dacht aan het streven van Anna Nita naar de zachtheid en de liefde, aan het eindpunt van Sarah Neutkens’ queeste naar ‘ik ben, en dat is genoeg’, aan de verstilde ruimtes van Ingeborg Meulendijks waar de tijd niet telt. Aan de duurzaamheid van het leven, en aan de mensen die er geen respect voor hebben.
www.hex.be
Where talent starts Kom kijken, je bent welkom! Expo • vr • za • zo • gratis entree • Tilburg
LAAT JE BLIK VERRUIMEN
FILM THEATER DANS MUZIEK DEBAT lux-nijmegen.nl
Ronald Zuurmond
NL
Johan Tahon
BE
WIDO SMEETS hoofdredacteur w.smeets@zoutmagazine.eu
installatie
23.04 - 12.06 2022 www.park013.nl
zout magazine 5/2022
‘Hoe kan ik Orhan Pamuk heeft een historische roman geschreven over de pest. De Nederlandse vertaling verschijnt deze zomer. ADAM SOBOCZYNSKI zocht de Nobelprijswinnaar op in Istanbul, waar hij andermaal in conflict is geraakt met nationalisten. ‘De beschuldigingen kwamen van mensen die mijn boek niet eens hadden gelezen.’
Orhan Pamuk: ‘Iedereen, ook mijn familie en vrienden, vergaten het voorval onmiddellijk, wat mij enigszins verbaasde.’ foto Ozan Kose / AFP / ANP
12
zout magazine 5/2022
overleven?’ H
et regende ineens
kant van de stad met haar doolhof van
nationalisten en kreeg toen een geldstraf.
hevig, en er waaide
huizen, naar de brede Bosporus die zich
Dat was in 2005, nadat hij in een interview
een koude wind. In
een majestueuze weg baant naar de
de moord op miljoenen Armeniërs in
Istanbul zochten
Middellandse Zee.
1915/16 ter sprake had gebracht. ‘De
voorbijgangers
Daarachter, vandaag helaas niet
beschuldigingen kwamen van mensen die
zichtbaar in de mist en regen, liggen de
mijn boek niet eens hadden gelezen’, zegt
de deuropeningen van de huizen. Zelfs de
Prinseneilanden, waar Pamuk vele dagen
Pamuk over het huidige proces. ‘Natuurlijk
gewoonlijk zo brutale buurtkatten hadden
van zijn jeugd doorbracht. En deze woning,
respecteer ik Atatürk als een historische
zich teruggetrokken in onzichtbare hoeken.
nou ja, sommige bezoekers zeggen dat dit is
figuur. Ik ben geen politiek schrijver
En waar enkele minuten geleden nog
hoe een beroemde auteur in Istanbul leeft.
in de zin dat ik politiek gemotiveerde,
mensen voor winkels stonden te kletsen,
Hij moet ze dan altijd corrigeren: Zo leef je
allegorische commentaren op politici in
waar geknuffeld werd en getierd, waar
als je moeder je zo’n appartement koopt als
mijn romans wil stoppen. Het was niet mijn
schijnlijk over de krankzinnige inflatie, daar
je nog jong en onsuccesvol bent. Hij woont
bedoeling Atatürk te beledigen. Dat is niet
ging het nu alleen nog over de ondergang
hier al tientallen jaren.
hoe ik werk als schrijver.’
hun toevlucht in
De levendige, jongensachtige schrijver
Dat de zaak hem dwars zit, is duidelijk
die zich zijn bijna 70 jaar niet laat aanzien,
- maar al minder dan bij het begin van de
Een paar dagen geleden liep ik door de
dirigeert mij met speelse strengheid naar
zaak. ‘Tijdens een hoorzitting konden de
centraal gelegen wijk Cihangir met zijn
een sofa bij het raam, brengt zwarte thee
aanklagers niet eens de bladzijden noemen
steile, kronkelige straatjes, vlak bij de
en gaat tegenover mij zitten. We praten
waarop ik Atatürk zou hebben beledigd.
Bosporus in het Europese deel van de stad.
over zijn nieuwe roman De nachten van de
Omdat die pagina’s er niet zijn. Dit proces
Hier woont Orhan Pamuk, de wereld
pest die ruim een jaar geleden uitkwam in
gaat helemaal niet over mijn roman, maar
beroemde schrijver en Nobelprijswinnaar
Turkije en over de merkwaardige juridische
over ideologie.’
voor literatuur, een wereldburger die
problemen die hij sindsdien heeft gehad.
regelmatig in conflict komt met Turkse
In het bijna 700 pagina’s dikke boek over
gemakkelijk om de politieke verhoudingen
nationalisten en Islamisten en daardoor op
een pestepidemie op een fictief Turks
in Turkije te begrijpen, zegt Pamuk. Het
persoonlijke bescherming is aangewezen,
eiland in de Middellandse Zee in 1901
is een veel voorkomend misverstand te
en wiens nieuwe roman De nachten van de
laten enkele hoofdpersonen minutieus
veronderstellen dat er alleen een conflict
pest na de zomer in Nederlandse vertaling
zien hoe het multiculturele Ottomaanse
bestaat tussen Islamisten en pro-Europese
zal verschijnen.
Rijk gedurende deze crisis elke vorm van
krachten. ‘Veel fanatieke aanhangers van
acceptatie verliest. In plaats daarvan wordt
Atatürk zijn tegelijkertijd antiwesters en
Pamuk (Istandbul, 1952) in een eenvoudig,
er een kleine, onafhankelijke eilandstaat
seculier, in het Westen wordt dit niet altijd
nogal verweerd klassiek modernistisch
gesticht: de Republiek Minger met haar
begrepen. De seculiere anti-Westerlingen
huis in een smalle straat. Eenmaal uit de
leider Kâmil. Sommigen identificeerden de
willen zich voordoen als slachtoffers van
lift sta ik in de mooiste, zich over twee
figuur van Kâmil, die vol ironie maar zeker
de EU en Amerika. Door hun haat tegen het
verdiepingen uitstrekkende woning ter
niet negatief wordt afgeschilderd, met de
Westen, hun haat tegen de Koerden en hun
wereld met een verbluffend uitzicht over
stichter van de Turkse staat Mustafa Kemal
hang naar autoritarisme hebben zij een
de hele stad. Pamuk, groot, aangenaam
Atatürk. Ze beweerden dat Atatürk in de
nauwe band ontwikkeld met Erdoğan en hij
luid, zelfverzekerd en vrolijk van toon
roman werd beledigd, hetgeen in Turkije
met hen.’ Dat zich onder de seculiere anti-
wijst vanachter de brede glazen pui in
verboden is, waarna een nationalistische
Westerlingen ook nationalistisch gezinde
zijn woonkamer naar de enorme Cihangir
advocaat een rechtszaak aanspande. De
linksen bevinden die ver afstaan van een
Moskee, recht voor onze voeten, met zijn
zaak is sinds november in behandeling.
liberale kosmopoliet als Pamuk maakt de
van de wereld.
Van buitenaf gezien woont Orhan
delicate torens, dan naar de Aziatische
Pamuk is al eerder berecht door fervente
Voor buitenstaanders is het niet altijd
situatie bijzonder verwarrend.
13
zout magazine 5/2022
Pamuks roman De nachten van de pest is een echte pageturner. Het boek neemt ons mee naar de late fase van het Ottomaanse Rijk, naar personages, riten en culturen die ons vreemd zijn geworden. Je moet naar de klassiekers van de historische roman grijpen om iets vergelijkbaars te vinden, Umberto Eco’s De naam van de roos, Tolstojs Oorlog en vrede of Alessandro Manzoni’s De bruid en de bruidegom. Met deze laatste deelt Pamuks roman het pestthema, de literair bekende epidemische opeenvolging van ontkenning en bijgelovige verdediging, paniek en vlucht, marteling en moord, isolement en quarantaine. De strijd om het voortbestaan van het eiland Minger wordt gepresenteerd vanuit het gezichtspunt van politici en
Alberto Pasino, Markt in Constantinopel, 1868
artsen. De verteller die Pamuk gebruikt, op postmoderne wijze onbetrouwbaar en
het ontvouwen zijn. Op het eiland Minger
niet over een actuele thesisroman over de
speels, beroept zich bij de reconstructie
wordt de wereldgeschiedenis in het klein
strijd tegen Covid 19 - hoewel er natuurlijk
van de gebeurtenissen op historische
uitgespeeld, tot aan de nationale opstand
parallellen met het heden konden worden
bronnen, zogenaamd authentieke brieven
met de daarbij behorende vervolg
geconstrueerd. Die waren echter nooit als
en verslagen uit die tijd, hetgeen de roman
problemen als contrarevolutionaire acties,
zodanig bedoeld.
de schijn geeft van waarheidsgetrouwheid
wraakzucht en verdere staatsgrepen die
en objectiviteit. Het eiland Minger noch
elkaar in hoog tempo opvolgen. De eens
grote boekenkast waarin hij historische
de republiek heeft ooit bestaan, maar de
Griekse en Ottomaanse volkeren worden
werken over de pest bewaart. De kast
enorme pestepidemie die uit Azië kwam
gedwongen te versmelten tot één etniciteit:
heeft zich in tientallen jaren gevuld,
en miljoenen doden eiste, bestond wel; dat
het volk van Minger. Waar eens pluraliteit
niet pas sinds Corona. Hij overhandigt
men zich dat vandaag de dag in het Westen
was, is nu een trotse en bekrompen
me verschillende boekdelen met een
niet herinnert, is omdat men grotendeels
eensgezindheid. De eenheidstaal is het vóór
stelligheid die geen tegenspraak duldt:
gespaard bleef.
de nationale revolutie vrijwel uitgestorven
historische boeken over sultans, Engelse
Mingerisch.
medische rapporten uit India, een boek
De spanning in de roman komt niet alleen voort uit de fatale, eschatologische plot en
over Ottomaanse geneeskunde, een over
de ontroerende, brekende liefdesrelaties
plot ontvouwt zich aan de hand van
de geschiedenis van Kreta, dan enkele over
en vriendschappen, maar ook uit politieke
geestige beschrijvingen en tot in details
historische ziekenhuizen en apotheken.
drama’s: tussen de autoritaire macht
doorgevoerde humor. Pamuk heeft een
Uit een andere vitrine haalt hij een boek
van sultan Abdülhamit in Istanbul en de
baanbrekend werk geschreven over
van Patricia Highsmith: ‘Ik hou van Patricia
plaatselijke nationale beweging; tussen
de natievorming rond 1900, waarin
Highsmith!’
de Grieken en de Turken, die vóór de pest
avonturenroman en staatstheorie op
in hun parallelle samenlevingen tamelijk
gelukkige wijze samengaan.
kleine inspectie. We passeren verschillende
tolerant langs elkaar heen hadden geleefd;
de afkeer van met name moslims voor
N
van Pamuks schilderijen. Slechts weinigen
Pepys), vertelt Pamuk hoe geïrriteerd hij
Toch heeft het schilderen hem nooit
quarantainemaatregelen, hun bereidheid
was toen hem, terwijl hij dit pestboek aan
helemaal losgelaten. Hij versiert zijn kleine
om de pest fatalistisch en religieus te
het schrijven was, het coronavirus ter ore
dagboeken met kleurrijke tekeningen,
aanvaarden, het cliché in het Westen
kwam, en hoe het zich over de hele wereld
waarvan er nu honderden zijn. Hij laat me
dat ‘de zieke man aan de Bosporus’ de
verspreidde. Hij publiceerde snel een essay
de nieuwste zien met rivierlandschappen
superverspreider bij uitstek is.
en maakte, om niet verkeerd begrepen
en straatgezichten, vergezeld van een heel
Uiteindelijk is de epidemie slechts de
te worden, duidelijk dat hij al heel lang
snel, heel vrolijk, heel luid: ‘Look here! Look
versneller van conflicten die zich al aan
aan een boek over een plaag schreef en
here!’ In een gang hangt een sombere foto
tussen de geestelijke en wereldlijke leiders die de quarantainemaatregelen alleen met extreme wreedheid kunnen handhaven. Hedendaagse thema’s komen aan bod:
14
De beknopte, nogal naargeestige
Om het te bewijzen leidt hij me naar een
Zo raak ik onverwacht verstrikt in een
adat hij de talrijke
weten dat hij is begonnen als schilder, en
verwijzingen in zijn roman
zich pas daarna heeft toegelegd op het
heeft besproken (Daniel
schrijven; zijn eerste roman, De heer Cevdet
Defoe, Albert Camus, Samuel
en zijn zonen, is van eind jaren zeventig.
zout magazine 5/2022
van een gehavend vliegtuig. Hij kreeg de
onmiddellijk, wat mij enigszins verbaasde.’
foto van Anselm Kiefer. Dan vertelt hij dat
Hoewel Pamuk zich altijd politiek heeft
Günter Grass altijd een beetje heeft geleden
uitgelaten, of het nu tegen de fatwa tegen
onder het feit dat zijn kunst zoveel minder
Salman Rushdie was, tegen de Koerdische
erkenning kreeg dan zijn schrijven. Hij was
politiek, voor de vrijheid van meningsuiting
bevriend met Grass.
of voor de nagedachtenis aan de Armeense
Na de rondleiding praten we over het
genocide, wil hij niet worden gezien als een
recente cultureel-politieke drama in Turkije.
symbool van politiek verzet: ‘Ik had maar
Eind januari leek president Erdoğan de
één belang bij alle politieke beroering: hoe
beroemdste Turkse popzangeres Sezen Aksu
kan ik overleven als schrijver? Hoe kan ik
aan te vallen omdat zij over Adam en Eva
overleven als iemand die toch succesvol
had gezongen als onwetenden. Religieuze
is in het Westen?’ Hij weigert de rol van
politici waren woedend omdat de profeet
politiek icoon of martelaar, en hij houdt
Adam werd beledigd. In een moskee zei
niet van het activisme. Hij heeft er een hekel
Erdoğan: ‘Bij wie zoiets doet, moet de tong
aan om als romanschrijver steeds weer over
worden uitgerukt.’
politiek bevraagd te worden.
Uiteindelijk is de
ons in zijn herinneringen aan zijn jeugd in
epidemie slechts de
bijna de helft werd bevolkt door Grieken,
Aan het eind van ons gesprek verliezen we Istanbul, toen de wijk waar hij woonde voor
versneller van conflicten
toen hij joden en Armeniërs als klasgenoten
die zich aan het
van het Ottomaanse Rijk. Pamuk is geen
ontvouwen zijn
⏤
had en Turkije nog teerde op de diversiteit nostalgicus, in zijn romans laat hij een kosmopolitisch, filantropisch perspectief zien. Niets is zo geliefd in Turkije, en niets is zo gehaat daar. We werpen een laatste blik over de daken
De afschuw was groot: in een solidariteits
van de stad, en de uitgestrektheid van de
verklaring protesteerden meer dan 200
zee. Dan nemen we de lift naar beneden,
kunstenaars, onder hen Orhan Pamuk.
naar de nieuw leven ingeblazen wijk. Weinig
Waarna Erdoğan zijn uitlatingen afzwakte,
is zo geruststellend als de banaliteit van het
hij had het niet zo bedoeld. ‘Hetzelfde als
dagelijkse leven. Brommers razen roekeloos
Sezen Aksu is mij ooit overkomen’, zegt
door de steegjes, voorbijgangers haasten
Pamuk. ‘Nadat Peter Handke de Nobelprijs
zich naar hun vrije avond. Er klinkt getoeter
voor literatuur 2019 werd toegekend,
en geklets, het gebruikelijke lawaai van een
kreeg Erdoğan tijdens een optreden op
zuidelijke stad waar het verkeer nog niet tot
een universiteit de vraag voorgelegd wat
rust is gekomen. Z
hij van die controversiële keuze vond. Hij antwoordde dat het Comité in Stockholm
© Die Zeit, 7/2022.
ooit dezelfde prijs had toegekend aan een
Vertaling: Deepl/Wido Smeets
Turkse terrorist. Ik was toen in de VS, gaf les aan Columbia University. Het semester was voorbij, mijn koffers stonden klaar om terug te keren naar Istanbul. Maar ik wist niet of het veilig was, ik was in de war, ik had geen goed gevoel. Kort daarna verduidelijkte
podcast BANKROVERS OVER HUN BEROEPSKEUZE Wie heeft er ooit bedacht dat er in podcasts gezellig moet worden gebabbeld? De praatpodcasts groeien als paddenstoelen: iedereen die een geinige titel verzint, met een maatje aan een tafel gaat zitten palaveren en daar een micro op zet waant zich podcastmaker. Mijn pogingen om vriendjes te worden met de praatpodcast sneuvelen na tien minuten. De eerste zeven heb ik dan al geskipt: vleiende introducties van alle aanwezigen en eindeloze dank zeggingen aan de luisteraars voor hun ‘super positieve’ reacties op de vorige aflevering. Het verklaart misschien waarom apps tegenwoordig naast het ‘forward’ knopje ook de optie aanbieden om een podcast in anderhalve of dubbele snelheid te beluisteren. Na elke vergeefse praatpodcastpoging gun ik mijn oren een productie waarin maar één persoon aan het woord is. Zou het trouwens toeval zijn dat ik ze op Frans- en Duitstalige kanalen vind? Neem de Duitse serie Erlebte Geschichten: in elke aflevering vertelt iemand van boven de 65 over zijn of haar leven. Twintig minuten later ben je tal van inzichten rijker over tijdsbeelden, beroepen en levenskeuzes. Een boeiend Franstalig equivalent kwam ik tegen op Arte Radio: in Les Braqueurs vertellen bankrovers in geuren en kleuren over hun ongebruikelijke beroepskeuze. Wat deze podcasts met elkaar gemeen hebben: al luister je maar naar één persoon, aan het resultaat hoor je dat er grondig redactiewerk aan vooraf is gegaan, dat er vakkundig vragen zijn gesteld en behoedzaam is gemonteerd. Een forwardknopje voor dubbele snelheid is hier volstrekt overbodig.
een woordvoerder van Erdoğan dat diens
CHRISTIANE GRONENBERG
opmerking niet tegen mij was gericht.’ Pamuk vertelt het opgewekt, alsof het om een niet al te belangrijk, vooral merkwaardig incident ging. ‘Hoe dan ook, ik kon terugreizen, en iedereen, ook mijn familie en vrienden, vergaten het voorval
Orhan Pamuk, De nachten van de pest. De Nederlandse vertaling verschijnt in september bij De Bezige Bij.
Pascale Pascariello, Les Braqueurs. ARTE Radio, 2017 | Erlebte Geschichten, WDR.
15
zout magazine 5/2022
16
Sarah Neutkens: ‘Het enige wat ik heb is mezelf. En die rare afwijking dat ik er dingen uit moet gooien.’ foto Anna Perger
zout magazine 5/2022
Geen idee of ik het kan, ik doe het gewoon Ze is model, actrice, pianist, componist, beeldend kunstenaar, schrijver, recensent en kunsthistorica. Multi-talent Sarah Neutkens praat met EMILE HOLLMAN over haar enorme geldingsdrang. ‘Maken is het enige wat het leven een beetje zin geeft.’
D
e grote muzikale
Sarah Neutkens (Eindhoven, 1998) duizelt
is de eerste om het te relativeren: ‘Kunst
doorbraak is
er zelf ook van. Letterlijk. Ze kampt nog
op zich is niet essentieel. Gezondheid,
aanstaande, en ze
met de naweeën van een burn-out, al blijft
veiligheid, een dak boven je hoofd, dát is
weet het. Ze trad
dat in de dagelijkse omgang grotendeels
essentieel. Kunst maakt het leven wel leuk.
met het Nederlands
verborgen; ze is onbevangen, relativerend
Het hoeft ook niet allemaal serieus te zijn.
Saxofoon Octet op in
en goedlachs. Ze weet dat ze een overvol
Hazes, H&M, Chanel, MOMA, het maakt niet
het tv-programma Podium Witteman. Ze
leven leidt, het is nooit anders geweest. ‘Ik
uit. Iedereen is vrij om te winkelen.’
stond twaalf keer in een uitverkocht Carré
was altijd bezig met muziek, tekenen en
met de live performance Within Without.
schrijven. Mijn moeder, meubelmaker en
kunst uitermate serieus neemt. Na de shows
Afgelopen jaar werd Sarah Neutkens, cum
vormgever, dacht ik dat ik schrijver zou
in Carré stortte ze in. In drie maanden
laude afgestudeerd als kunsthistorica,
worden. Heel lang heb ik haar ongelijk
schreef ze haar debuutroman, het kostte
ambassadeur van Het Stedelijk Museum.
kunnen geven. Nu zegt ze: “Zie je nou wel”.’
haar een burn-out. Het remt haar niet af.
Haar eerste roman is net uit, de opvolger
Neutkens’ vader, beeldend kunstenaar,
Wat niet wegneemt dat Neutkens haar
‘Het is de enige manier: tot het uiterste
ligt al klaar. Als model stond ze in Harper’s
ging als muzikant op tournee met onder
pushen, zo diep mogelijk graven. Ik ga nu
Bazaar. Nog iets?
andere Loes Luca. Hij nam zijn dochter mee.
acteren in een theatervoorstelling. Geen
‘Hij zette me op het podium zodat ik kon
idee of ik het kan, ik doe het gewoon.’
Jazeker. Komend najaar is ze in de theater
voelen hoe dat voelt. Ik dacht: ik heb dit
Waar die geldingsdrang vandaan komt?
te zien als Lucinda in het stuk Gemma van
niet in me, maar ik ga alles doen om er te
Zonder met haar ogen te knipperen smijt
Fabuch Social Cinema. Ze componeerde er
komen.’
ze het antwoord in mijn gezicht. ‘Omdat
ook de muziek voor.
Het lukte, op zowat alle fronten. En ze
ik het leven volslagen zinloos vind. Totaal.
17
En passant
zout magazine 5/2022
‘Ik wil de boel niet belazeren, dus hup, in de prullenmand ermee.’
⏤ VAN DALE
Maken is het enige wat een beetje zin geeft.
niets een bericht kreeg van uitgeverij
Bij het Zuid-Limburgse Brunssum belandde een automobiliste in de berm nadat een jongen vanaf een viaduct een boek op haar auto had gegooid. In een reflex trok ze aan het stuur en belandde tegen de vangrail. Van de politie hoorde ze dat het om een dik boek ging, ‘zoiets als de Dikke Van Dale’. Het dak van haar auto was zwaar beschadigd. De dader, een naar schatting 14- tot 18-jarige jongen met beige trui en een petje, is nog voortvluchtig. Hij vluchtte per fiets.
Natuurlijk zijn er ook mensen van wie ik
Prometheus. Moet jij niet eens een boek
houd, maar die kun je kwijtraken. Het enige
schrijven, vroeg een redactrice haar.
wat ik heb is mezelf, en die rare afwijking
Neutkens: ‘Ik kende haar niet, en dacht: is
dat ik er dingen uit moet gooien. Dat
dit wel te vertrouwen? Maar ik zat in zo’n
exploiteer ik als ik weet niet wat.’
zwart gat dat ik toch reageerde. Ik ben
ELON MUSK Twitter verzet zich tegen het overnameplan van Tesla-baas Elon Musk. Deze liet half april, nadat hij bijna tien procent van de aandelen had bemachtigd, weten dat hij de stagnerende en verlieslijdende berichtendienst wil overnemen. Naar eigen zeggen wil Musk voor Twitter 43 miljard dollar (die hij niet heeft) neertellen om de democratie te redden. Hij vindt dat iedereen moet kunnen zeggen wat hij wil, ook de vorig jaar door Twitter vanwege zijn antidemocratische uitlatingen geboycotte Donald Trump.
NETFLIX Nadat Netflix vanwege de oorlog in Oekraïne besloot de Russische klanten af te sluiten, hebben deze de streamingdienst aangeklaagd. Ze vinden dat hun rechten zijn geschonden en eisen een schade vergoeding van zestig miljoen roebel – nu nog zo’n 675.000 euro. Netflix heeft 220 miljoen gebruikers in 190 landen. Hoeveel van hen in Rusland zitten, is niet bekend. Door de toegenomen concurrentie verloor Netflix het afgelopen kwartaal voor het eerst sinds 2011 ongeveer 2oo.ooo betalende abonnees.
Maar waar komt het vandaan? ‘Creëren is
vastleggen, een soort anker.’
procent te leren begrijpen. Dat gaat niet
Z
lukken, maar ik kan mezelf wel als een studieobject zien en dan maar kijken wat er uitkomt.’ Maakt het wat uit of ze componeert of
e omschrijft zichzelf als een lezer en een luisteraar, maar voorbeelden heeft ze niet. ‘Als alles wat
binnenkomt van invloed is, hoop ik dat
schrijft? ‘Eerst is er een gevoel en dat moet
dit net zo goed voor de trash geldt die ik
in mijn hoofd tot een goed idee leiden. Als
beluister - ze recenseert popmuziek voor
dat helemaal klopt, dan vraagt het om een
het Eindhovens Dagblad - als voor de grote
vorm. Soms om noten, soms om woorden.
klassieke werken. Als ik een contrapunt
Dat boek had ik niet in muziek kunnen
gebruik in een compositie, zit daar net
omzetten.’
zoveel Bach als Beatles in. Het is alleen maar
In haar debuutroman Een blote man
het gevoel dat er uitkomt. Theoretisch sla
beminnen kan de lezer beter niet naar
ik alles in de wind. Dat geldt ook voor mijn
houvast zoeken. ‘Er valt niet veel aan
schrijven. Ik snap dat sommige mensen
te begrijpen, je moet het voelen. Mijn
daar jeuk van krijgen maar het klopt wél.
redacteur wilde er heel graag een verhaal
Soms krijg ik er buikpijn van en denk ik:
van maken, maar ik ben geen verhalen
waarom doe ik dit? Waarom zo zwaar, het
verteller. Ik hou van gevoel. En wil dat mijn
kan allemaal zoveel makkelijker! Ik kan
woorden beeldend zijn en ergens kruipen
niet iets moois maken. Ik kan niet iets
waar ze je bezighouden. Ik dacht heel vaak
maken dat zo klaar is, iets dat “wel oké” is.
tijdens het schrijven: waar gaat dit heen?
Ik wil de boel niet belazeren, dus hup, in
Het is eerder free jazz.’
de prullenmand ermee. Dat is niet altijd
Voorjaar 2021 begon ze te schrijven, ze
fijn voor mijn omgeving hoor. Ik hoop voor
voelde zich slecht. ‘Ik wilde niet toegeven
mijn ouders dat ik snel nieuwe woonruimte
dat ik in een burn-out zat. Ik was veel
heb.’
kwijtgeraakt, twee relaties achter elkaar,
Een blote man beminnen las ze integraal
mijn woonruimte en mijn studentenleven
voor aan haar moeder. ‘Het is niet auto
in Nijmegen. Mijn kat overleed; ik moest de
biografisch, maar ze had er nachtmerries
huur van mijn atelier opzeggen. Met de som
van, mijn arme mama. Mijn vader beschreef
van die dingen wist ik me geen raad.’
het boek als een schreeuw, ook hij heeft
Vooral een van de verbroken relaties bleef aan haar zuigen. ‘Het voelde echt als de
behoorlijk zitten janken.’ Inmiddels is er een nieuw boek. Nieuwe
grote liefde, hoe pretentieus dat ook klinkt
muziek. Een theatertour. Geniet ze er ook
voor een 23-jarige. Nou ja, dacht ik, ik heb
een beetje van? ‘Genieten? Dat duurt bij
het in elk geval ooit gevoeld. We gingen niet
mij maar een milliseconde. Voortdurend
op een nare manier uit elkaar, maar het ging
ben ik op de vlucht voor dat grote gevoel
niet over. Het voelde alsof ik helemaal niets
van zinloosheid. Ik ben te onrustig. Geen
meer had, terwijl dat natuurlijk niet zo was.
idee wanneer en of het moment komt dat
Waarom kon ik niet tevreden zijn met wat er
ik rustig ga zitten en denk: ik ben, en dat is
was geweest: mijn oude woonruimte, mijn
genoeg.’ Z
ex-geliefde, de kat die er niet meer was? Je kunt alles en iedereen altijd bij je houden.’ Het verlies bleek het zaadje waaruit haar eerste boek zou ontstaan. Ze was terug thuis bij haar ouders in het Brabantse Vessem, ingestort en wel, toen ze uit het
18
meteen begonnen. Schrijven is ook je leven
voor mij diep graven om mezelf honderd
zout magazine 5/2022
column
Een litteken in 900 delen
Bijtringen, rinkelbellen, fonkelingen - een kind dat voor het eerst tanden krijgt, moet met man en macht worden afgeleid
⏤
D
e tentoonstelling loopt nog tot 6 juni in Amsterdam, maar ik ga niet kijken. Ik wil niet. Ik durf niet. De podcast horen was genoeg, onvermoed op een zaterdagochtend in bed, alle afleveringen na elkaar. Tranen met tuiten heb ik gejankt, zo mooi was het verhaal, net zo treurig ook, nota bene over een verzameling rammelaars. Bijtringen, rinkelbellen, fonkelingen - een kind dat voor het eerst tanden krijgt, moet met man en macht worden afgeleid. Maar wie heeft iets met die ondingen? Hoogstens krijg je er eentje in je hele leven. Daarna beseffen ouders dat juwelen niet helpen. Het gaat om troost, aandacht en vermoeienis. Maar Heinz Keijser had geen kinderen. Hij had 900 rammelaars, speelgoedstafjes van goud, zilver, barnsteen, bloedkoraal, allemaal in krantenpapier gewikkeld. De collectie zat in koffers, hoedendozen, verhuiskarton. Ze stonden jarenlang achteloos in de kelder van een synagoge in Amsterdam. Een groepje kunsthistorici deed er jarenlang over om ze uit te pakken. Elke vrijdag werd er samen gerammeld, gemonsterd en genoteerd. Over Heinz Keijser, de verzamelaar, wisten ze niets. Tot in één van de dozen ineens een document opdook, 18 dunne doorslagvellen in het Duits. Het was het verhaal van Heinz Keijser, met in bijlage 22 Nederlandse onderduikadressen. Heinz Keijser kwam uit Hannover. Zijn ouders hadden er een schoenenzaak. Op 19 april 1933 vluchtte hij als jongeman met de trein naar Nederland. Hij had de fascisten de waarheid gezegd, op een poster. In een Amsterdams theater leerde hij zijn vrouw, Eva Loeb, kennen. Ze wilden graag een kindje, maar in de oorlog, met zoveel Jodenhaat, durfden ze niet. Het allereerste rammelaartje kocht Heinz na de oorlog, bij een antiquair in Amsterdam. Eva was in verwachting van hun eerste kind. Maar het jongetje werd dood geboren. Enkele jaren later doet hij het zilveren rammelaartje cadeau aan vrienden. Eva belooft hij een nieuw rammelaartje. Het werden er 900, maar een nieuw kindje kwam er niet meer. In 1988 is hij overleden, gescheiden van Eva Loeb en gebroken door de oorlog. Zijn 900 rammelaars zijn nu een tentoonstelling in het Joods Museum in Amsterdam. Misschien moet ik toch een kaartje kopen voor het 900-delige litteken van Heinz Keijser. Wie kan er nu iets tegen zilveren belletjes hebben! En waar zou ik anders te weten komen dat kindertjes in 1600 met ingelegde wolventanden werden getroost. De tanden van een wolf nemen de schrik weg tijdens het slapen en zijn zeer nuttig om de tanden van de baby te doen uitkomen, zo wil de overlevering. En voor grote mensen wil het wel eens helpen om andermans verdriet in de ogen te kijken. Het maakt niet uit hoeveel tranen je moet huilen, altijd heeft iemand ze al eerder gehuild. Het is de troost van de voorganger! De verzameling rammelaars van Heinz Keijser geeft meer inzicht in het geluk van jezelf. AN OLAERTS
19
zout magazine 5/2022
Mat van der Heijden, Stoffen Dingen, 2022
Een puzzel die je niet hoeft op te lossen
Petra Laaper, Gris Gris
A
an één van de wanden hangt een werk van Mat van der Heijden (1964), hij woont en werkt in
Panningen. Het is een raster van zes bij vier vierkante triplex panelen. Te midden van een heleboel geschilderde, op elkaar gestapelde afgeplatte eivormen staat een tekst, de titel is Stoffen dingen. ‘Ik zie stoffen dingen dingen doen en denk aan toen ik op dat bankje zat te turen naar al die vreemde knipsels
Wat gebeurt er als twee kunstenaars geraakt worden door elkaars werk? Mat van der Heijden en Petra Laaper laten hun werk op elkaar reageren. ANNEKE VAN WOLFSWINKEL ging kijken en voelde hun liefde voor het maken. ‘De handen denken misschien nog meer dan de geest.’ 20
op die enorme wand geplakt ik zie twee witte benen van onder een enorme waaier of gewoon in goud gelegen stoffen dingen op het hoekje van de divan stralen stil slik ik zilte tranen.’ Die stoffen dingen die dingen doen, staan en liggen ook in dezelfde ruimte: het is het werk van de Rotterdamse Petra Laaper (1968). De twee kunstenaars tonen hun werk samen, voor het eerst, in Odapark Venray. ZOUT-lezers kennen Mat van der Heijden van de rubriek BITS: korte beschouwingen
zout magazine 5/2022
Mat van der Heijden, Walking up and down, 2019
Petra Laaper, rood blauw rood
over zijn werk en leven, vluchtig en raak.
en precies ‘kloppen’, maar als je probeert
observaties van dichtbij te leren kennen, zin
‘Stukjes’ zie je ook terug in de manier waarop
te omschrijven wat het is, val je stil. Twee
voor zin.
hij werkt: vaak is een paneel van hem
strandballen die verbonden zijn door een
samengesteld uit tientallen of honderden
stang, maar dan slap? Ook al is de vorm
van de tentoonstelling, met de Z en de N in
vierkantjes, driehoekjes en rechthoekjes, in
helder, de functie is volstrekt ongrijpbaar.
kapitalen omdat ze visueel een gekantelde
verschillende kleuren, soms geschilderd en
Het maken van deze ‘stoffen dingen’ vergt
versie van elkaar zijn. Het begrip ‘zin’ komt op
soms van tape of lapjes stof.
vakkundigheid, precisie en behoorlijk wat
verschillende manieren terug in hun beider
uithoudingsvermogen, vooral die lappen leer
werk. Voor Laaper is ‘zin’ vooral een gevoel:
die door een naaimachine moeten.
ergens ‘zin’ in hebben. En ook het zintuiglijke
Zijn grote werken bouwt hij op uit losse panelen, opnieuw ‘stukjes’ dus. De patronen die hij schildert doen denken aan een tangram
Ook voor Mat van der Heijden is het
En zo werd ZiNZiN ook de titel geworden
is voor haar belangrijk; ook al mag je als
puzzel, maar dan een die je niet hoeft op
vervaardigen van zijn panelen echt
bezoeker de objecten niet aanraken, de ‘huid’
te lossen tot één strak vierkant, maar een
monnikenwerk: twee grote werken zijn
van stof en leer spreekt je tastzin wel degelijk
waarmee je eindeloos uitdijende variërende
beschilderd met een patroon dat nog het
aan.
vormen kan maken. Deze stukjes vormen
meest lijkt op de schematische weergave
Voor Van der Heijden zijn zinnen vaak
geen sluitend geheel, maar openen je geest.
van een bord gekleurde spaghetti, en ook
het beginpunt van een idee, maar algauw
‘Meer en meer vallen de dingen uit elkaar’ is
deze krioelende lijnen zijn opgebouwd
gaan ze een eigen leven leiden in het verder
te lezen op een van zijn werken, een paneel
uit gekleurde ‘stukjes’. Uren en uren doet
abstracte beeld dat al doende ontstaat.
dat helemaal overdekt is met een patroon van
hij erover, het meditatieve handwerk is
Duidelijk leesbare, op zichzelf alledaagse
‘stukjes’ in groen, rood, zwart en wit.
een wezenlijk onderdeel van het creatieve
woorden en zinnen, die toch een laag van
Wat de twee kunstenaars zeker gemeen
proces. Hij leerde zichzelf ook haken, met
raadselachtigheid toevoegen aan het werk.
hebben, is hun liefde voor het maken. De
hulp van YouTubefilmpjes: de naar eigen
Stukje voor stukje zoekt hij naar de zin der
handen denken misschien nog meer dan de
zeggen wat ‘klommelige’ ronde haakwerkjes
dingen – die er misschien is, maar misschien
geest. In de zaalgids zegt Petra Laaper: ‘Zelf
die hij vastniette op de grote, samengestelde
ook niet. Een zoektocht die hoe dan ook
iets maken, waarin het een voortkomt uit het
triplexwerken, vormen een mooie verbinding
mooi werk oplevert. Z
andere, is een krachtig iets.’ Met verschillende
met de textiele objecten van Laaper.
soorten textiel, soms heel dun, soms
Het waren Van der Heijdens BITS, als
goudkleurig, en imitatieleer dat juist zwaarder
wekelijkse blog ook te lezen op zijn website,
en stugger is, maakt ze objecten die bedrieglijk
die Laaper, na een eerste ontmoeting bij een
eenvoudig zijn. Zo ligt er een aantal… tja,
tentoonstelling in Helmond, diep raakten. Ze
wat zijn het…? vormen die helemaal ‘af’ zijn,
had het gevoel hem door zijn persoonlijke
Mat van der Heijden en Petra Laaper, ZiNZiN. Van 3.4 t/m 12.6 in Odapark in Venray. odapark.nl
21
Doe mee met de allereerste Symphonic Mob in Nederland! za 18 juni 13.00 u | winkelcentrum Piazza | Eindhoven zo 19 juni 11.00 u | winkelcentrum Entre Deux | Maastricht Musiceren in een megagroot orkest midden in de stad! Samen met regionale amateurmusici laten de professionele musici van philharmonie zuidnederland horen hoe de muziekcultuur in de regio leeft en verbindt. En hoe gaaf is het dat Duncan Ward, de nieuwe chef-dirigent, zélf de muzikale leiding op zich neemt! Het orkest nodigt strijkers, blazers, slagwerkers, beginneling tot gevorderd amateur, jong en oud, uit om samen te spelen, iedereen is welkom!
Er kunnen maximaal 250 musici deelnemen, dus geef je snel op! philharmoniezuidnederland.nl/symphonicmob Met dank aan
zout magazine 5/2022
perron poëzie
Laatste foto van de vrede Ik bedoel dit letterlijk: verlaat de zoemende foto nu het nog kan, zelfs uit de ruimte blijkt de verwoesting onafwendbaar. De man in de kamer hiernaast is al geschiedenis. Vanuit deze foto leidt de weg naar de ontsnapping, elke poging tot bewegen wordt beloond. Deze waarschuwing geldt voor iedereen: pretvaders, bonusmoeders, leenkroost; alles waarop een naam rust, een burgerservicenummer, een cliëntprofiel; alles wat kan worden afgeluisterd dus alles wat voor evacuatie in aanmerking komt. De laatste foto van de vrede bloedt als een oprechte, loyale Madonna. De staat stuurt een app: de elektriciteit is dood, telefoons/computers afgesneden. Discreet duiken we onder in een tentenkamp. Paspoort, sleutelwoorden raken uitgebloeid. De foto liegt niet. Nog even en dan gaat het los begint het zoeken met honden naar overlevenden. Tot dan steken we de koppen in het zand, trakteren het gouden kalf op Bach, blijven God door de vingers zien. JAN-PAUL ROSENBERG
Uit: Jan-Paul Rosenberg, Laatste foto van de vrede, Amsterdam, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2022
23
zout magazine 5/2022
Waar je het voor doet
V
oor onze huidige expo in Venray haalde ik elf, met
tape bewerkte panelen uit 2016 achter uit het rek. Maakte keurige, witgelakte raamwerkjes
Tweeëntwintig jaar geleden vestigde Ingeborg Meulendijks zich in een klooster in Steyl, bij Venlo, waar ze van de paters tien verlaten cellen ter beschikking kreeg. Intussen woont en werkt ze in een grote lichte ruimte boven in het klooster, met uitzicht op de tuin. ‘In deze snelle wereld heb ik vaak behoefte aan vertraging. Dan ga ik bijvoorbeeld heel lang aan een plankje schuren.’
waarop het werk werd bevestigd, zodat het mooi recht en los van de wand in een groep kon worden gehangen. Eenmaal ter plekke,
Bits
besloten we het werk niet te tonen. Soms gaat het geheel voor de eenling.
Ik luister naar een podcast van Mozart, betreffende zijn 39e, 40e
De ruimtes in en buiten het hoofd lopen in elkaar over
en 41e symfonie. Fascinerend verhaal over de vrijmetselarij, numerologie, symboliek en het vermogen helemaal los te komen van het aardse bestaan. Hij schijnt de uitvoering ervan zelf nooit gehoord te hebben. Je weet nooit waar je het voor doet.
D
e oude Egyptenaren gaven hun doden grafgiften mee die van
pas konden komen in het hier namaals: huisraad, voedsel en
MAT VAN DER HEIJDEN
kleding. De meest fascinerende vondsten in de oude tombes zijn vaak schaalmodellen: miniaturen van graanschuren, werkplaatsen en woonhuizen. Op die manier zou de dode ook aardse bezittingen mee kunnen nemen naar een volgend leven. Ik moet er aan denken als ik
Mat van der Heijden, Zonder titel (2016). Tape on board, 237 x 144 cm.
24
door het atelier van Ingeborg
ruimtes niet echt bestaan. Ze
Wat voor soort ruimtes probeer
Meulendijks loop, ze is even
suggereren aanwezigheid, alsof
je te creëren met deze modellen?
koffie aan het zetten in een
de bewoner net even weg is.
‘Vanaf 1997 werk ik aan Het geheime huis, een project met
andere kamer. Het is stil hier,
Werk en ruimte zijn zo in
en opvallend veel lege vloer.
harmonie dat het lijkt alsof
een sterk autobiografische
Op tafels staan houten schaal
hier de omgekeerde weg is
component. Niet zoals in
modellen. Grote zwart-wit
bewandeld: eerst bouwde
een roman, maar gebaseerd
foto’s, gemaakt in diezelfde
Ingeborg haar maquettes,
op feitelijke dingen uit mijn
maquettes, hangen aan de
waarna het atelier, het klooster
directe omgeving. Ruimtes
muur. Door lichtinval op de
en de tuin er als vanzelf
waar ik in verblijf, raken er in
muur, een opengeslagen boek
omheen groeiden. Zat het
gekopieerd, ook de stoel waar
op tafel, een bed met een
heelal niet al verborgen in één
jij nu op zit komt er in terug.
net beslapen kussen laten de
minuscuul deeltje, net voor de
Hoe de ruimte in mijn hoofd en
foto’s je vergeten dat deze
oerknal?
de ruimte buiten mijn hoofd in
zout magazine 5/2022
‘Fouten maken gaat allereerst over acceptatie: moet ik opnieuw beginnen, of biedt de fout een nieuw inzicht?’
⏤ elkaar overlopen, dat is eigenlijk
Maastricht was er bij Ingeborg
‘Het eerste huismodel dat
Maastricht. In de architectuur
de essentie van mijn werk.
Meulendijks (Helmond, 1968)
ik maakte had als titel The
zijn schaalmodellen steeds
Architecten zeggen vaak, “Dit zijn
een interesse in het verschalen
Unhurried. Mijn toenmalige
meer vervangen door digitale
zo’n mooie ruimtes, die kun je
van dingen; ze studeerde af met
atelier was in een oude
renderings.
toch echt laten bouwen?”, maar
een serie boeken met miniatuur
geitenstal en daar stond een
‘Ik zie zelden een goede
voor mij is dat niet interessant.
tekeningen. Het was het 17de
whiskykrat met die tekst,
rendering. Het is wel mogelijk
Via de omweg van de maquette
eeuwse kabinetpoppenhuis
precies wat ik zocht. Mijn werk
om het goed te doen, maar dan
probeer ik bij het moment te
van Petronella Oortman in
gaat over afremmen, dat doe
moet je er net zo lang mee bezig
komen dat het licht precies goed
het Rijksmuseum dat haar
ik door heel arbeidsintensief te
zijn als met een maquette in hout
valt, en dit te vangen in een foto.’
verbeelding écht aanwakkerde.
werken. In deze snelle wereld
of karton. Renderings zijn te
Je zoekt een lichtinval die er
‘Ik ben toen miniatuurmeubels
heb ik behoefte aan periodes
perfect, omdat ze snel gemaakt
eerder nog niet was?
gaan maken. Aanvankelijk
van vertraging. Dan ga ik
worden. Kijk naar dit gebouw:
‘Precies. Wat al die ruimtes
stiekem, want ik dacht: “Een
bijvoorbeeld heel lang aan een
er zitten oneffenheden in het
gemeen hebben is een verlangen,
vrouw in de kunst die poppen
plankje schuren. Soms vraag ik
stucwerk, er is wat overheen
een fascinatie voor dat licht.
huizen maakt, dat zijn alle
me ook wel eens af hoe ik die
geschilderd, er zitten kieren in
Soms zit ik vast, dan heb ik wel
clichés bij elkaar, dat kan echt
traagheid kan verantwoorden.
het houtwerk, juist dat maakt
ideeën, maar dan lukt het niet
niet meer”.’
Zo heb ik hier in de kast een wat
het realistisch. Om die details
ouder werk liggen, een miniatuur
te zien moet je langer kijken,
om de juiste plattegrond te
Vanaf dat moment bouwde ze
maken. Dan maak ik als warming
ideeën voor grotere installaties
vloerkleed geweven van mijn
intensiever observeren. Er zijn
up een mini-meubel. Tijdens het
eerst op schaal. Uiteindelijk
eigen haar. In dezelfde periode
nog weinig architectenbureaus
maakproces denk ik na over de
liet ze de uitvoering op ware
dat ik daarmee bezig was, werd
die tijd hebben om modellen te
ruimte: een schrijftafel is anders
grootte helemaal achterwege;
er een fietspad aangelegd tussen
maken, terwijl maquettes om
dan een werktafel, er moet licht
daarvoor in de plaats kwamen de
Smeermaas en Maastricht.
allerlei redenen waardevol zijn.
van links komen vanwege mijn
foto’s. Vanaf het begin werkt ze
Toen dacht ik: “Nu moet ik vast
Het is een vorm van poëzie in de
rechtshandigheid, en zo ontstaat
consequent in schaal 1 op 7, de
uitleggen wat ik in die tijd nog
architectuur, waar ik me op wil
er langzaam een ruimte.’
schaal van de barbiepop. ‘Bij dat
meer heb gedaan”.’
richten.
formaat hoef je niet te prutserig
Je bent hoofd van de master
Digitaal kun je makkelijker fouten
Al tijdens haar studie aan de
te zijn.’
opleiding Interieur aan de
uitwissen dan in hout of karton.
Jan van Eyck Academie in
In je foto’s lijkt de tijd stil te staan.
Academie van Architectuur in
Gaat er veel mis bij jou? ‘Aan de lopende band. Ik krijg vaak de reactie dat het er allemaal zo beheerst uitziet, maar ik ben vooral een tekenaar. Ik kan eigenlijk helemaal niet zo goed dingen maken. Fouten maken gaat allereerst over acceptatie: moet ik opnieuw beginnen, of biedt de fout een nieuw inzicht? Het doel is niet het uitproberen van materiaal of techniek, maar het uitproberen zelf. Het gaat niet om perfectionisme, het gaat erom dat er dingen gebeuren.’ JOEP VOSSEBELD Dit is het zeventiende deel in een reeks over kunstenaars, muzikanten en ontwerpers in hun werkomgeving.
25
zout magazine 5/2022
Simplisme als de maat der dingen
26
Menno ter Braak door Paul Citroen © literatuurmuseum
zout magazine 5/2022
Zegt Het nationaalsocialisme als rancuneleer van Menno ter Braak uit 1937 iets over de samenleving van nu? Er zijn veel herkenningspunten, stelt PETER NIJSSEN vast, maar we leven in een andere tijd ‘met deels andere problemen: klimaatrampen, pandemieën, overbevolking, immense immigratiestromen, Trump, Poetin.’
T
erug van nooit echt
beetje ook. In de jaren dertig waren hij en
het Avondland, waarin Spengler stelt dat de
weggeweest: visionaire
E. du Perron (met wie hij het roemruchte
geschiedenis zich niet in tijdperken voltrekt
waarzeggers, ondergangs
literaire tijdschrift Forum oprichtte) twee
maar in opeenvolgende culturen die na een
filosofen en onheilsprofeten
leidende figuren in de Nederlandstalige
periode van beschaving weer ten onder
aan wier gedachtegoed zowel
literaire wereld. Hun gezag, hoewel
gaan, ‘een voortreffelijk purgeermiddel voor
onafhankelijke intellectuelen
beslist niet onomstreden, was groot, hun
degenen die aan traditionele obstipatie
als populistische oproerkraaiers,
aanwezigheid in de geschreven media was
lijden’; erg enthousiast was hij niet over
complotdenkers en volslagen halvegaren
permanent en hun onafhankelijke kritische
de filosoof die het einde van de westerse
hun geest denken te scherpen.
geest werd bewonderd en gevreesd.
beschaving zag naderen.
Hun invloed was ook postuum nog lange
Nee, dan Ortega, in politieke zin een
Friedrich Nietzsche (en dan vooral de latere,
tijd groot, volgens sommigen zelfs zodanig
Europeaan avant la lettre. Ter Braak
die van met name Zo sprak Zarathoestra en
dat ze literaire vernieuwing lange tijd
interviewde hem in mei 1936 voor Het
Afgodenschemering), Oswald Spengler (De
in de weg stond. Vervolgens is Ter Braak
Vaderland. ‘Het gesprek was voor de krant
ondergang van het Avondland) en José Ortega
langzaam uit de belangstelling geraakt,
bedoeld,’ schreef hij Du Perron, ‘maar ik
y Gasset (De opstand van de massamens),
meer dan Du Perron, die immers ook
had toch gelegenheid hem persoonlijk
je komt ze weer om de haverklap tegen
voortleeft als dichter en romancier (Het land
te interesseren voor een en ander. Hij
in columns, beschouwingen en verhitte
van herkomst).
is in de discussie zeer levendig en mist
disputen die op uiteenlopende platforms worden gevoerd.
De heruitgave van de tekst over het
alle Huizinga-kak van den professor.’ In
nationaalsocialisme zal niet voor een
De opstand van de massamens ziet Ortega
algehele kentering in de belangstelling
een groot gevaar in de door de grote
Braak (1902-1940) weer in de mode is.
voor Ter Braak zorgen. Het gaat om die ene
collectivistische ideologieën tot massa’s
Zijn lange essay Het nationaalsocialisme
tekst, niet om de hele schrijver. Met een
gemobiliseerde mensen die zichzelf niet
als rancuneleer uit 1937, dat precies gaat
beetje bladeren in Ter Braaks Verzameld
meer als individuen kunnen en willen zien
over wat de titel aangeeft, werd onlangs
werk en in zijn brieven aan Du Perron vanaf
en alleen nog maar consumeren, zonder
heruitgegeven. En dat niet alleen. Het
midden jaren dertig stuit je algauw op de
nog enige autoriteit te willen aanvaarden.
64 pagina’s tellende boekje, voor bijna
namen van Nietzsche, Spengler en Ortega.
de helft gevuld met een inleidend essay
Zeker Nietzsche was allang een grote bron
nationaalsocialisme als rancuneleer mede
van Bas Heijne, stond wekenlang in
van inspiratie voor Ter Braak. In Politicus
begrepen en gelezen worden. Vervolgens
de bestsellerlijsten; er is ongetwijfeld
zonder partij (1934) schrijft hij: ‘Voor mij is
kan de vraag gesteld worden wat dat essay
een samenhang met het huidige
Nietzsche geweest wat Schopenhauer voor
tot een tekst maakt die volgens Geert Mak
maatschappelijke en politieke klimaat dat
Nietzsche was; “ich verstand ihn, alsob er
‘een nieuw en hedendaags publiek verdient’
de portee van die tekst actueel en relevant
für mich geschrieben hätte”.’
en volgens Sander Schimmelpenninck ‘een
Niet zo vreemd dus dat ook Menno ter
maakt. Ter Braak is weer in de mode. Dan is hij dus ook uit de mode geweest, en niet zo’n
Van Spengler betoonde Ter Braak zich minder een onvoorwaardelijk bewonderaar. Weliswaar noemde hij De ondergang van
In die context moet Ter Braaks Het
pijnlijk actuele waarschuwing’ is. Bas Heijne meent dat Ter Braak ons ruim tachtig jaar na dato opnieuw een spiegel
27
FREDDY TSIMBA LEVENSLIJNEN
Expo
PODIUM EXPO 05.2022 06.2022
DI 03.05.2022 19:30 FILM
GHANA FOR YOU Adams Mensah, 2018 DO 05.05.2022 20:15 KLASSIEK
FAURÉ QUARTETT G. Mahler, J. Brahms, G. Fauré VR 06.05.2022 20:15 COMEDY
JAN JAAP VAN DER WAL III-ième ZO 08.05.2022 17:00 OPENING EXPO
FREDDY TSIMBA Levenslijnen (T/M 10.06)
DI 10.05.2022 19:30 FILM
LOSING SIGHT J. Kokkinidis en L. Leenders, Congo 2017 WO 11.05.2022 20:15 THEATER, KLASSIEK
JAN DECLEIR & ENSOR STRIJKKWARTET Er was eens … Beethoven! MA 16.05.2022 20:15 FILM
YOU WILL DIE AT TWENTY Amjad Abu Alala, Soedan 2019 ZO 29.05.2022 15:00 FAMILIE
4-HOOG Akke Akke Tuut (vanaf 3 jaar) WO 08.06.2022 20:15 KLASSIEK
ENACCORD & HENDRICKJE VAN KERCKHOVE Liebesreise
BEELD: CENTRES FERMÉS, RÊVES OUVERTS / FOTO © TSE-TSE-ART
OPENING ZONDAG 8 MEI 2022 – 17 UUR
WO 15.06.2022 20:15 CONCERT
RAYMOND VAN HET GROENEWOUD Raymond 70
TENTOONSTELLINGSPERIODE ZONDAG 8 MEI 2022 T/M VRIJDAG 10 JUNI 2022 LOCATIES BOX, GALERIE OOST, GALERIE XL
OPENINGSDAGEN EN -UREN MA T/M VR: VAN 10 TOT 12 UUR EN VAN 13 TOT 17 UUR, ZA VAN 9 TOT 12 UUR GESLOTEN OP ZON- EN FEESTDAGEN, OP 26 MEI EN VAN 4 T/M 6 JUNI ORGANISATIE & LOCATIE CC MAASMECHELEN KONINGINNELAAN 42, 3630 MAASMECHELEN (B) +32 (O) 89 76 97 97 — INFO@CCMAASMECHELEN.BE WWW.CCMAASMECHELEN.BE — FACEBOOK.COM/CCMAASMECHELEN
foto: Jan Jaap Van der Wal © Janita Sassen
INLEIDING DAVID VAN REYBROUCK, AUTEUR
MA 20.06.2022 20:15 KLASSIEK, LEZING
DIRK DE WACHTER Van de schoonheid & de troost
DIT IS EEN GREEP UIT ONS AANBOD. MEER OP WWW.CCMAASMECHELEN.BE
Vlindertuin Wonen Limburg Huis
BURO BERTUS . BUREAU VOOR GRAFISCH ONTWERP
Artikelen, columns en agendatips voor uw weekend, elke week gratis in uw mailbox. Meld u aan op zoutmagazine.eu/opzaterdag burobertus.nl
zout magazine 5/2022
‘Ga een halfuur op Twitter zitten, scan de koppen van De Telegraaf, scrol langs het gehuil van de antivaxxers – het kost geen moeite de smaak van wrok te proeven.’
⏤ voorhoudt. Parallellen genoeg, volgens
- linkse kerk, marxistische
hem: ‘Ga een halfuur op Twitter zitten, scan
omvolkingssamenzwering, witte
de koppen op de site van De Telegraaf,
wijn drinkende concertgangers,
lees sommige oproepen van activisten
grachtengordelelite, (hogere)
voor welke zaak dan ook, scrol langs het
cultuur als linkse hobby,
gehuil van de antivaxxers – het kost geen
de mainstream media,
moeite de smaak van wrok te proeven, de
klimaatgekkies, de Haagse kliek,
drang om de ander te grazen te nemen, een
Gutmenschen – is betrekkelijk
toontje lager te laten zingen, te honen of te
nieuw idioom, maar de rancune
denigreren.’ Volgens Heijne wil Ter Braak
die doorklinkt, zeker als optelsom,
ons ‘dwingen te erkennen dat de wrok […]
is navenant. In zijn dieptestructuur staat Ter
geëxploiteerd kan worden door handelaren
Braaks verhandeling nog recht
in rancune.’ Het nationaalsocialisme als rancuneleer
overeind. Wat niet wegneemt
is een felle aanklacht tegen een giftige
dat er het nodige tegenin kan
ideologie, eindigend in de oproep de
worden gebracht. Dat rancune
democratie te behoeden voor wat haar
gelukkig niet alomtegenwoordig
van binnenuit dreigt te verwoesten.
is. Dat de meerderheid van de
Ter Braak ziet het nationaalsocialisme
mensen (meestal) deugt - al heeft
als een beweging die maatschappelijke
rancune steeds de grootste bek.
rancune en ressentiment organiseert en
Dat, zoals de historicus Robin
bundelt. Rancune ‘wordt aangemoedigd als
te Slaa betoogde, maar wat ik
mensenrecht’, en zowel arbeiders als adel
betwijfel, Ter Braak voorbijgaat aan de mobiliserende idealen van
kunnen ermee behept zijn. ‘Daarom: laat die democratie ons goed geweten zijn! […] juist door de democratie als stelsel geen
het nationaalsocialisme. Dat de
Menno ter Braak (l.) en Eddy du Perron, vermomd als Nietzsche. foto Collectie Literatuurmuseum Den Haag
elitaire Ter Braak weinig affiniteit met en begrip voor de grieven van
kritiek te sparen.’ Het nationaalsocialisme is ‘niet het tegendeel maar de vervulling
de overtuiging dat in een door de nazi’s
de boze burger had, wat ik niet betwijfel.
van democratie en socialisme, niet de
uitgerookt Europa voor hem geen plaats
En dat het rechts- en ultranationalisme van
ontkrachting, maar de perversie.’
zou zijn.
nu niet kan worden begrepen zonder het
Het nationaalsocialisme kent volgens
Welbeschouwd zijn er veel redenen om de
conservatisme als ideologie te bestuderen,
hem wel degelijk logica en objectiviteit,
actualiteit van Ter Braaks tekst te erkennen.
zoals Edward Fawcett heeft gedaan in zijn
maar die ‘moet men niet zoeken in
Ja, er zijn huiveringwekkende parallellen te
studie Conservatism. The Fight for a Tradition.
de gefundeerde argumentatie en de
zien tussen toen en nu. Ter Braak citeert als
Maar vooral dat we geopolitiek en techno
verantwoordelijkheid voor de feiten,
wrange amuse bij zijn essay een gedicht van
logisch in een heel andere tijd leven met
maar in de leugen en de simplistische
de NSB’er George Kettmann Jr., eindigend in
deels andere problemen: klimaatrampen,
constructie van het wereldgebeuren, zo
de regels: ‘weet dit: het heeft den langsten
pandemieën, overbevolking, immense
nodig dwars tegen de algemeen erkende
tijd geduurd,/ dan komen wij – wij durven
immigratiestromen, Trump, Poetin. En
feiten in.’ Kritiek, gedachtewisseling,
jullie haten!’
dat we voor een scherper begrip van fascistische tendensen in onze tijd zeker
waarheid en tegenonderzoek – weg
middenstanders de middenstanders en de
H
ook actuelere boeken kunnen lezen, zoals
armen de armen blijven… maar alles tot
van Houwelingen: ‘Uw tijd komt nog wel!
president Clinton) of Fascisme van historicus
op zekere hoogte, gelimiteerd door fooien
Er komen tribunalen!’ Een zin als: ‘Het
Daniel Knegt.
van de “Winterhilfe”’. Volgens Ter Braak is,
nationaalsocialisme gaat er prat op de ware
paradoxaal genoeg, het nationaalsocialisme
democratie te zijn,’ roept onmiskenbaar
in zijn fraseologie veel dieper dan het
de denkbeelden van Thierry Baudet op,
humanisme, volgens Mussert & Co beoogde
tot in de naamgeving van zijn partij, zijn
het zelfs een ‘revolutie van de geest’.
pleidooien voor directe democratie en
ermee. Het simplisme wordt ‘maat van alle dingen’, ‘het wil dat de rijken de rijken, de
Hoe het allemaal afliep, in theorie en
et is niet moeilijk de echo te horen die onlangs klonk uit de mond
Fascisme. Een waarschuwing van Madeleine
van FVD-parlementariër Pepijn
Albright (buitenlandminister onder
Kortom: andere tijden, terug naar de onze.
Z
ideeën over staatssoevereiniteit.
praktijk, met de ideologie, maakte Ter
Het begrippenapparaat waarmee het
Braak zelf niet mee. Kort na de Duitse
‘deugende’ deel der natie tegenwoordig
inval beroofde hij zich van het leven, in
door rechtsnationalisten wordt weggezet
29
zout magazine 5/2022
f
e
Met bijdragen van Yannick Dangre, Wido Smeets en Anne van Wolfswinkel
Intieme verhalen door Bertien van Manen Ze viert dit jaar haar tachtigste
u
i
leven zal hanteren: de wijde wereld
omgevingen fotografeert, verraden
Moving Stories zit vol verbanden
intrekken om er, met veel inlevings
kleding, kapsels, huiselijke objecten
die de grenzen van tijd en geografie
vermogen, de gewone mens te
en interieur in welke tijd de foto’s
overstijgen. De alledaagse en
fotograferen in zijn vertrouwde
zijn genomen. Het onnadrukkelijk
vaak persoonlijke archeologische
omgeving. Het zijn als het ware
tonen van dat tijdsbeeld, de sociale
voorwerpen, zoals borden waar
miniatuurdocumentaires in één
omstandigheden én de menselijke
Romeinse soldaten hun naam in
beeld.
kwetsbaarheid vormen de krachtige
hebben gekerfd, worden getoond
drie-eenheid van dit fascinerende
naast het werk van de hedendaagse
Bijna automatisch krijgt haar werk
verjaardag, aanleiding voor het
daardoor een sociale dimensie.
oeuvre. (YD)
kunstenaars. Van de Braziliaanse
Antwerpse FotoMuseum om het
De gewone mens is immers de
Bertien van Manen, Wish I Were Here.
Mayra Sérgio is Sensorial Shelter
rijke oeuvre van Bertien van Manen
gastarbeider in Nicaragua, de
Van 1.4 t/m 28.8 in FotoMuseum
te zien: een berg sterk geurende
onder de aandacht te brengen met
jongere uit de Parijse banlieu of
Antwerpen. fomu.be
gemalen koffie, een kleine handpers,
de retrospectieve Wish I Were Here.
de Moldavische arbeider die alle
Niet dat ze gebrek zou hebben
houvast verliest wanneer de Sovjet-
aan erkenning; haar werk is te
Unie in elkaar stuikt. Van Manen
vinden van het Stedelijk Museum in
toont niet de grote verwoestingen,
Amsterdam tot het MoMA in New
niet de protestmarsen, maar de
York.
intieme gevolgen: de armoedige
Bertien van Manen (Den Haag, 1942)
interieurs, de wanhoop in de blik van
Nijmegen was een belangrijke
heeft op haar vele reizen een karak
een jongere, de zich aan zijn eettafel
stad langs de noordgrens van het
teristieke stijl ontwikkeld. Het was
bedrinkende oude man terwijl zijn
Romeinse Rijk, de zogenaamde
na een trip naar Hongarije in 1975 dat
onwetende kleindochters een dansje
Limes. Vanuit het hele rijk werden
ze definitief haar eigen stem vond.
doen in de woonkamer.
hier soldaten, ambachtslieden en
De portretten uit haar begin
De pakkendste fotoreeks van deze
en een paar stapels baksteen-achtige
Over grenzen
kunnen oproepen, en probeert van bouwen.
bestuurders heen gestuurd. De tentoonstelling Moving Stories in
mensen, in zwart-wit vastgelegd
Manen maakte in de Appalachen.
Museum Het Valkhof in Nijmegen
aan hun eettafel, in bed, op een
Ze reisde er negen keer heen,
verweeft het verhaal over deze
tuinschommel, op een perron.
gefascineerd als ze was door de
migratiestroom van zo’n twee
Rommelige beelden haast, als kijker
mijnwerkersgemeenschappen die
duizend jaar geleden met verhalen
voel je daardoor meteen sympathie
er het hoofd boven water proberen
over migratie uit onze tijd. Hiervoor
voor de afgebeelde mensen. Je
te houden terwijl hun industrie
werkte het museum samen met
breekt binnen in hun intimiteit,
uitsterft. Door haar elke opsmuk
een ‘public-in-residence’: vijftien
en het zijn precies dat soort
ontberende stijl komt de teloorgang
Nijmegenaren die hun wortels in
terloopse momenten die Van Manen
bij de kijker des te harder binnen.
andere landen hebben. Behalve archeologische vondsten,
Zo vond Van Manen de werk
komt ook het tijdsbeeld sterk naar
veelal uit Nijmegen zelf, en werk
methode die ze de rest van haar
voren. Omdat ze in ongedwongen
van hedendaagse kunstenaars zoals Patricia Kaersenhout, Bouchra Khalili
Otobong Nkanga, Revelations (2020) © Øystein Thorvaldsen
De spanning tussen heimwee
en Jennifer Tee, zijn ook alledaagse
naar het land van herkomst en het
voorwerpen in de tentoonstelling
verlangen om een nieuwe toekomst
opgenomen die de verhalen van deze
op te bouwen is overal voelbaar. In
vijftien mensen vertellen.
Revelations combineert Otobong
De trouwring van de Syriër Sam
Nkanga textielkunst met fotografie;
Alqalqeely herinnert hem aan de
herinneringen aan plaatsen in haar
laatste onbezorgde dagen in zijn
geboorteland Nigeria verbeeldt ze
thuisland, voor hij en zijn kersverse
door cirkels die het hoofd van een
echtgenote moesten vluchten. Niet
meisje omhullen als een wolk.
ver daar vandaan ligt een ander
Bertien van Manen, Odessa, Ljalja, from the series: Let's sit down before we go, 1991 © Bertien van Manen
thuis-gevoel dat bepaalde geuren die geur letterlijk een nieuw thuis te
retrospectieve is de serie die Van
Net als in haar andere foto’s
blokken van samengeperste koffie. Ze verbeeldt hiermee het sterke
periode zijn kiekjes van doodgewone
interesseren.
30
l
Dat ook een Romeinse soldaat met
sieraad, een kledingspeld uit de
Afrikaanse wortels zijn hele leven
5e eeuw na Chr, gevonden in het
verlangend bleef terugdenken aan
centrum van Nijmegen. Uit de stijl is
zijn geboorteland is af te leiden
af te leiden dat de drager ervan van
uit de inscriptie op zijn grafsteen,
ergens ten oosten van de Kaukasus
die langs de Limes in Duitsland
kwam.
gevonden werd: ‘Geboren uit de
zout magazine 5/2022
l
e
t
o
aarde van Mauretania, bedekt door
tent, met daarin en ertussen
vreemde aarde.’ (AvW)
tekeningen, schilderijen, sculpturen
Moving stories, De rijkdom van
en neonwerken. Eén groot schilderij,
de Limes. Van 10.2 t/m 29.5 in
hangend aan de gietijzeren balken,
Museum Het Valkhof in Nijmegen.
trekt de aandacht. Marie Aly
museumhetvalkhof.nl
schilderde een portret van een
Het staat er, in een zaaltekst in
mythische figuur die ze ‘Iroko’
Dress/Undress, misschien niet met
noemt, met een indrukwekkende
zoveel woorden, maar toch: mode
haardos die bestaat uit een
gaat niet over kleding, maar over
omgehangen vos. Hij rijst op uit
het lichaam. In de mode draait
het water en kijkt de bezoeker
het grotendeels om de spanning
vorsend aan. Haar andere, fijnzinnig
tussen verhullende en onthullende
Wat als de mens in een post-
geschilderde portretten hebben
kleding.
apocalyptische werkelijkheid
eenzelfde krachtige aanwezigheid.
Dus schiet me, terwijl ik door de
Tong verloren terechtkomt waar de taal
Tanja Ritterbex en Nico Riedinger,
n
Tot het bloot ons scheidt
tentoonstelling Dress/Undress in het
Weinig mannenmode in Dress/Undress. Dit ontwerp van Thom Browne (lente-mode 2021) is een uitzondering. foto ZOUT magazine
verdwenen is? Zouden beelden en
de programmeur van de expositie,
Modemuseum in Hasselt loop, een
rituelen mensen dan weer bij elkaar
maken schilderijen en sculpturen
opmerking van Gustave Flaubert te
kunnen brengen?
met een veel rauwer karakter:
binnen die in een seksistische kwab
de expositie geen gedachten
De Bossche kunstenaar Niko
hier geen subtiliteit van de taal,
in mijn brein is blijven kleven. Hij
ontvouwt over de straatmode
Riedinger bracht zes collega’s bij
maar expressief geschilderde,
schreef, ik parafraseer, dat hij iedere
van nu, die zich weinig gelegen
elkaar die, reagerend op elkaars
soms totem-achtige beelden met
vrouw die hij ontmoette, met zijn
laat liggen aan de opmars van
werk, antwoorden formuleerden op
raadselachtige betekenissen. De
ogen ontkleedde.
het puriteinse gedachtegoed
die vragen. Het resulteerde in een
sculptuur in Ritterbex’ Zen Garden
Bij veel mode, ook in Dress/
elders in de samenleving. Jonge
expositie bij Willem Twee in Den
bestaat uit vier platte koppen,
Undress, is dat vast en zeker de
vrouwen bepalen zelf wel wat ze
Bosch, waar kunstenaars uit allerlei
elk met een andere, primitief
bedoeling van de ontwerper. Bij
aantrekken, de invloed van mode-
disciplines experimenteren en
weergegeven grimas. Het lijkt
sommige ontwerpen is die spanning
industrie en, aan de andere kant,
nieuw werk kunnen realiseren, liefst
een plek te zijn voor woordeloze
er al uitgelopen, daar is meer naakt
het feministische smaldeel van het
op monumentaal formaat.
rituelen.
dan mode.
wokisme is miniem.
Inspiratiebron voor deze tentoon
Daan Gielis maakte een bronzen
Het grensgebied tussen
Het is niet mijn mannelijke blik
stelling was Le Dernier Combat, een
mobile; de associatie met
verhullende en onthullende kleding
die me ingeeft dat de door mannen
zwartwitfilm van Luc Besson uit 1983
onschuldig slapende baby’s wordt
was er al toen we nog nooit van
gedicteerde mode-industrie vooral
die slechtst twee woorden dialoog
tenietgedaan door de voorwerpen
mode hadden gehoord. In de
over vrouwenkleding gaat. Het zijn
bevat. Om onduidelijke redenen
aan de mobile, zoals een (eetbare?)
achttiende eeuw bijvoorbeeld,
exposities als Dress/Undress die
is er de mogelijkheid van verbale
knol en een voetangel – zo’n puntig
toen kleding vooral bij de rijken
zorg dragen voor de bevestiging.
communicatie weggevallen, met
ding om legertrucks mee tegen te
een steeds belangrijkere rol
Er is in Hasselt opvallend weinig
chaos en geweld tot gevolg.
houden door hun banden lek te
ging spelen in het spel van de
mannenkleding te zien. Is het
prikken.
erotische camouflage, waren er
mannelijk lijf zo a-erotisch dan?
De tentoonstelling lijkt op een kampement, met een uit houten platen opgetrokken ‘huis’ en een
Zwervend door deze post-
Of wil de industrie het zo? De gastcurator van deze expositie
apocalyptische nederzetting zie
waar de male gaze, de mannelijke
je meer dingen die de verbeelding
blik, zich aan kon laven. Via het 19e
is Murielle Scherre, de vrouw
prikkelen: in keramiek uitgevoerde
eeuwse decolleté, de ontblote enkel
achter het lingeriemerk La fille
gedeukte waterflessen van Katrein
in de roaring twenties en de minirok
d’Or. Is het concept van lingerie,
Breukers, een grillige tak behangen
in de emancipatorische jaren zestig
waar de vrouwelijke verleiding
met lampjes en andere voorwerpen
trok de onthullende trend verder
en de mannelijke blik elkaar
van Bonno van Doorn en feloranje,
tot de suggestieve naaktheid van
vinden, niet een uitvergroting van
met roet bewerkte schilderijen van
de catwalkmodellen in de jaren
het verdienmodel van de mode-
Arthur Stokvis. Het is grimmig én
negentig.
industrie? (WS)
vrolijk, ernstig én speels: in het
Beeld uit de tentoonstelling Le Dernier Combat. foto Marcus Peters
de transparante chemisejurken
Dat was een meer dan symbolisch
Dress/Undress. Verhullen of onthullen?
ineenstorten van de wereld schuilt
eindstation; eigenlijk ging mode
van 26.02 t/m 20.11 in Modemuseum
ook de mogelijkheid van een nieuw
altijd al over de kleren van de keizer.
Hasselt. modemuseumhasselt.be
begin. (AvW)
Ook verhullende mode draagt de
Le Dernier Combat. Van 2.4 t/m 29.5
suggestie van onthulling in zich
in Willem Twee Kunstruimte, Den
- zie de oprisping van Flaubert.
Bosch. willem-twee.nl
In dat verband is het jammer dat
31
Woaah... Hét museum voor nieuwsgierige mensen van alle leeftijden. Zien we je snel? www.discoverymuseum.nl
zout magazine 5/2022
Froukje Veenstra © Cas Mulder en Tjerk Muilwijk
Hoorbaar groot is in alle nummers haar liefde voor taal, voor de Néderlandse taal
⏤
H
et was een opvallend moment, enkele weken geleden: alle tien nummers die samen de Dutch Charts vormen, waren van Nederlandse bodem. Misschien nog wel opvallender: ze waren grotendeels Nederlandstálig. Het maakte de Engelstalige titel van de hitlijst bijna onbedoeld hilarisch: de Dutch Charts, dat zijn onder meer Dat Heb Jij Gedaan van Meau (al máánden een hit) en De Diepte van S10, de Nederlandse inzending voor het Eurovisie Songfestival. Het is inmiddels bijna moeilijk voor te stellen, maar vele jaren, zeker in het decennium ná Doe Maar, Het Goede Doel en Toontje Lager, was zingen in het Nederlands voor artiesten bijna automatisch een keuze voor de periferie. Het was niet alleen een keuze tegen een internationale carrière en een garantie voor nauwelijks aandacht op de radio, er zat ook een bijsmaak aan die grensde aan taal-zelfhaat. Ik weet niet precies wat de verandering het meest heeft aangejaagd, ik neig naar de opkomst van Nederhop, maar het zal ook de emancipatie van volksmuziek zijn, en in reactie op beide en vervolgens als versterker ervan het veranderde medialandschap, zoals de opkomst van de zender 100% NL en, zeker onder stadsjongeren, Funx. Hoe dan ook: zelfs grote artiesten die altijd in het Engels zongen, maken inmiddels Nederlandstalige albums: Anouk, Racoon, Waylon. Hoe verschillend Meau en S10 ook zijn (de eerste, voormalig lid van Kinderen voor Kinderen, klinkt als een traditionele singer-songwriter, terwijl S10 duidelijk een basis in de hiphop heeft), er zijn wel overeenkomsten in de thema’s waar ze over zingen. Het zijn de maatschappelijke thema’s van onze tijd: Dat heb jij gedaan gaat over een relatie waarvoor het woord ‘toxisch’ is uitgevonden, S10 zingt geregeld over (haar) mentale gezondheid. Vergeleken met hun teksten is de poging tot zelfreflectie van hun mannelijke collega Lil Kleine op zijn laatste album Ibiza Stories bijna lachwekkend, als het niet zo gênant was. Froukje Veenstra, als artieste kortweg Froukje, debuteerde een maand en tien dagen vóór corona en schoot in korte tijd door naar de top van de Nederlandstalige popmuziek. Ze heeft een fanbasis opgebouwd met optredens zonder publiek, livestreams dus. Nu er weer publiek de zalen in mag, is ze een van de weinige artiesten die ook werkelijk meteen uitverkoopt. Misschien was dat achteraf een voordeel van al die lockdowns: muziekliefhebbers hadden tijd en aandacht om zich vast te bijten in nieuw werk, dat kon uitgroeien tot de soundtrack van twee rare jaren. Froukje is dat gelukt met twee ep’s vol dansbare pop, Licht en Donker en Uitzinnig - op de laatste staat een duet met S10. Hoorbaar groot is in alle nummers haar liefde voor taal, voor de Néderlandse taal. Het leverde in het geval van Een man die nooit meer huilt enkele weken geleden zelfs de meest hilarische Volkskrant-rectificatie in jaren op: ‘In de vijfsterrenrecensie over de nieuwe ep Uitzinnig van zangeres Froukje staat dat de zangeres in een van haar nummers zingt: “Ik wil schreeuwen in je tieten.” Dat had moeten zijn: “Ik wil schreeuwen in je diepte”.’
pleased to meet you
Froukje speelt wél voor volle zalen
LEON VERDONSCHOT Froukje is 8.5 in De Effenaar Eindhoven, 20.5 in de Nieuwe Nor Heerlen, 17.6 op Pinkpop en 18.6 op Pukkelpop.
33
zout magazine 5/2022
Architectuur die je niet lastigvalt
De nieuwe vleugel heeft een nieuw uitzichtpunt, te bereiken via de brede trap naar het terras. © Museum Arnhem, foto Jannes Linders Beeld
Museum Arnhem, daar ging je naartoe als het weer te slecht was voor Park Sonsbeek of Burgers’ Zoo. Die tijd is voorbij. Na een grondige verbouwing gaat het museum deze maand weer open. De architectuur is uitnodigend, constateert LUDO DIELS, en de verbinding met de omgeving spectaculair. 34
zout magazine 5/2022
Uitzicht op de monumentale koepel (na opening de ontvangst ruimte van het museum) en een stukje van de nieuwe tentoonstellingsvleugel. © Museum Arnhem, foto Rolf Hensel
H
et grootste compliment dat je Benthem Crouwel Architects kunt maken is dat ze zich, anders dan bij de uitbreiding van het Stedelijk Museum in Amsterdam, met wat in de volksmond ‘de badkuip’ is gaan heten, in Arnhem hebben ingehouden. Die bescheidenheid is wat meteen opvalt als je het gebouw nadert vanuit de Utrechtseweg. Bescheiden en toch sensationeel. De monumentaliteit van het oude, uit 1873 stammende gebouw en de stuwwal waarop het Arnhemse museum is gerealiseerd wordt niet overstemd door onnodige architectonische aandachttrekkerij. Het is die ingetogenheid die het museum een plek laat zijn die dienstbaar is aan de kunst, het natuurschoon en de mijmeringen die daarbij passen. Architectuur die je, kortom, niet lastigvalt. Tientallen jaren voordat in 2017 werd begonnen met de renovatie en uitbreiding van het museum werd er al gesproken over de noodzaak het Arnhems museum onder handen te nemen. Het oogde afgeleefd, vlekkerig en smoezelig. Wie er kwam, kwam enkel voor de kunst.
‘Er werd al heel lang over een renovatie gesproken, zegt directeur Saskia Bak tijdens een wandeling, samen met architect Joost Vos van Benthem Crouwel Architects, in en rond het museum. In de jaren zeventig bracht de toenmalige directeur Pierre Janssen (1926-2007) een noodzakelijke uitbreiding onder de aandacht. Janssen was een markante figuur die in de jaren zestig met zijn legendarische tv-programma Kunstgrepen zo’n twee miljoen kijkers wist te bereiken. Bak: ‘Hij vond dat het museum niet alleen moest uitbreiden, maar ook kwalitatief moest verbeteren. Toen ik hier in 2015 begon, trof ik het museum aan in een niet al te beste staat. Er was wel geld gereserveerd, maar wat ontbrak was een visie op de renovatie. Daar zijn we naar op zoek gegaan en die vonden we bij Benthem Crouwel Architects.’ De geest van Pierre Janssen en zijn nadruk op het bereiken van een breed publiek waart nog steeds rond in het museum; in de programmering ligt de nadruk op thema’s waarin kunst en samenleving bij elkaar komen. Ook de tijdgeest spreekt een woordje mee. Het nieuwe museum Arnhem, zegt Bak, ‘wil meerstemmige perspectieven bieden en inclusief zijn; vrouwelijke kunstenaars krijgen extra aandacht, kunstprojecten
zijn veelal multicultureel. We zijn schatplichtig aan Pierre Janssen, hij heeft destijds iets in beweging gezet. We willen als museum relevant zijn en openheid uitstralen. Het oude gebouw was toch wat gesloten, als een soort spin. Dat moest veranderen.’ Volgens Bak is de roep om openheid en meerstemmigheid in de architectuur vertaald in de wijze waarop je vanuit het gebouw de verschillende landschappen kunt bekijken en ervaren. ‘Het museum bevindt zich op het snijvlak van stad, Veluwe en Rijn. Natuur en cultuur staan niet tegenover elkaar, maar vormen een eenheid.’ De architectuur moest de unieke ligging met uitzicht op de stad en de rivier benadrukken, in een open structuur waarin het onderscheid tussen binnen en buiten, tussen stad en land werd opgeheven, legt Bak uit. De beleving van de omringende natuur moest samenvallen met de beleving van het gebouw en de kunst die er te zien is. Architect Joost Vos, zelf afkomstig uit Arnhem: ‘Van het oorspronkelijke gebouw uit 1873, ontworpen als herensociëteit door Cornelis Oudshoorn, moest de markante koepel worden behouden en geïntegreerd in het nieuwe ensemble. Het museum was op zoek naar een visie, naar een narratief. Ons verhaal was er een van dienstbaarheid aan de museumcollectie die vooral figuratieve hedendaagse kunst bevat. De zalen werden ontworpen als gebruiksvoorwerpen; ze mogen niet afleiden van de kunst. Verder wilden we minimaal ingrijpen in de natuur. De buitenruimte kun je vanuit binnen beleven en andersom. Het gebouw voegt zich harmonisch in de omgeving.’ Hoewel het verschil met het oude museum aanzienlijk is, blijkt de sfeer aangenaam vertrouwd. Je komt binnen via het koepelgebouw, dat met zijn open karakter het kloppende hart van het museum is geworden. Je hoort er het stadsgedruis, ook zonder kaartje kun je hier verblijven. Het is een overgangsgebied; vanuit het rumoer van de dag loop je de rust van het museum binnen waar de stemmen verstommen
35
zout magazine 5/2022
HET VERNIEUWDE MUSEUM ARNHEM
Uitzicht op de Rijn vanaf het terras van de nieuwe vleugel. © Museum Arnhem, foto Eva Broekema
en alle aandacht naar de kunst gaat. Directeur Bak: ‘Musea worden vaak de nieuwe kerken genoemd. Het zijn plekken van zingeving, mensen gaan ernaar toe om na te denken. Maar ook om te genieten, zich te verwonderen en te laten verrassen. Dat hebben we hier willen bereiken.’ We wandelen door de gangen naar de wat non-descripte zalen waar de kunst wordt getoond in het binnenstromende daglicht. Dan openbaart zich de in het oude museum al vermaarde Rijnzaal met dat steeds opnieuw verbluffende uitzicht op rivier en landschap. , Vos, met een glimlach: ‘Komend vanuit de ietwat afgesloten zalen is het panorama een soort pronkstuk dat zich in één keer manifesteert.’ Het architectonische pièce de résistance is echter de zaal in de nieuwe vleugel aan de oostkant, in de vijftien meter uitkragende nieuwbouw. ‘We hebben de Rijnzaal als het ware verdubbeld’, stelt Vos wanneer hij aanwijst wat vanuit hier te zien valt: de Eusebiuskerk, de stad, de Rijn, bruggen. Een naam voor de zaal is er nog niet. De verwachting is dat het de lievelingsruimte van de bezoekers wordt. Vanuit het koepelgebouw en de beeldentuin heb je een goed zicht op de uitbreiding van het museum, met
opvallend tegelwerk en een van ijsblauw naar aards verschietende kleur - kijkend van de Rijn naar de stad, dus van blauw naar bruin. Vos: ‘De tegels zijn voorzien van instabiel glazuur, het geeft ze die aparte gloed. Geen enkele tegel is hetzelfde. In die subtiele kleurschakering hebben we de ligging van het gebouw tussen Rijn, Veluwe en stad tot uitdrukking willen brengen.’
H
et zijn niet de vier extra tentoonstellingszalen, twee publieksruimtes en een nieuw depot die de meeste indruk maken, het is vooral de wijze waarop het museum met het gebied eromheen ter hand is genomen. Het nieuwe ensemble is een ruimtelijke ervaring. In elke ruimte ervaar je een ander gevoel. In de routing wordt een regie gevoerd die je geen kunstwerk wil laten missen; tegelijkertijd word je geconfronteerd met onverwachte doorkijkjes naar de schitterende omgeving. Een architect modelleert met massa en componeert met ruimte - dat is wat Benthem Crouwel Architects hier hebben gedaan. Het vernieuwde Kunstmuseum Arnhem geeft ruimte aan herinneringen van vroeger en biedt impulsen voor nieuwe ervaringen. In de geest van de tijd
Het in 1873 als Herensociëteit opgeleverde gebouw van Cornelis Outshoorn in Arnhem is sinds 1920 in gebruik als museum. De tentoonstellingsvleugel stamt uit de jaren vijftig, naar een ontwerp van Frits Eschauzier. Eind 2017 ging het museum, dat een collectie van 25.000 stukken herbergt, dicht voor een ingrijpende renovatie en uitbreiding door Benthem Crouwel Architects. Op 13 mei gaan de deuren open voor het publiek. Gratis entree. Door de nieuwbouw is er 550 vierkante meter tentoonstellings ruimte bijgekomen. De gevel is bekleed met 82.000, bij Koninklijke Tichelaar met de hand vervaardigde keramische tegels. Het kleurverloop van de gevel bestaat uit 14 kleurtinten - van ijsblauw naar aardse tinten - en symboliseert de locatie van het museum op de door een gletsjer ontstane stuwwal. De nieuwbouw kraagt 15 meter uit over die stuwwal. In het vernieuwd museum verwacht de directie minimaal 75.000 bezoekers per jaar te ontvangen. Bij het oude museum lag die doelstelling op 60.000 bezoekers.
legt het zich toe op beleving, interactie en participatie; Pierre Janssen had het destijds al gezien. Opknapbeurt en uitbreiding zijn er, ruim vier decennia na dato, van gekomen. Zijn nalatenschap, met hoofdrollen voor informatie, gelijkwaardigheid en openheid, krijgt gestalte in een gebouw waar je zonder moeite een dag kunt zijn. Ook als het weer goed is. Z
37
GLO’ART
Breng een bezoekje aan onze 7 galerijen en kunstpark
Winnaar 1e prijs: Leen Buijs
Kom kijken naar alle winnaars! Centre Céramique
The best of Fotobond Limburg 2022
Tentoonstellingen
19 april – 1 oktober
JAAR
1922 2022
Maandag t/m vrijdag & zondag 12:00-17:00 Van Kerckemstraat 24 Lanaken BE www.gloart.be
DE ALL-TIME FAVORITE VAN DE KLASSIEKE MUZIEK
Dvoráks Nieuwe Wereld Mazzoli | Rodrigo | Dvorák
DO 19 MEI 20.00 U / THEATER AAN HET VRIJTHOF VR 20 MEI 20.15 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN ZA 21 MEI 20.30 U / CHASSÉ THEATER BREDA
KLASSIEK IN OPTIMA FORMA
Beethovens Vioolconcert Rameau | Beethoven | Mozart
DO 12 MEI 20.00 U / THEATER HEERLEN VR 13 MEI 20.15 U / MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN ZA 14 MEI 20.00 U / THEATER AAN HET VRIJTHOF
philharmoniezuidnederland.nl
zout magazine 5/2022
Ik hou me vast aan de gedachte dat schaamte nog steeds het begin is. Het begin van iets beters.
⏤
Ik legde de brief ongeopend op de schouw. In de dagen erna besloop me een eigen aardig gevoel. Het zal met de Duitse Vergangenheitsbewältigung samenhangen, de collectieve verwerking van de Duitse schuld waarmee ook ik ben opgegroeid. Dat gevoel zegt dat die brief niet voor mij is bedoeld, maar mij wel aangaat. Voor iemand die vatbaar is voor het idee van een historische, collectieve verant woordelijkheid is mijn nieuwe woonplek een uitdagende omgeving. Op mijn vaste joggingroute passeer ik een oorlogsbegraaf plaats, plaquettes ter nagedachtenis van regimenten en een kapel gewijd aan een nationale verzetsstrijder. Met als laatste een monument op de Luikse citadel, ter ere van Belgische soldaten en vrijwilligers uit beide
Er hangt 'n zeppelin boven de Maas
P
wereldoorlogen. Elke dag zijn er toeristen en wandelaars die er even stoppen voor het uitzicht op stad en rivier. In de vitrine van een Vlaams museum kwam ik laatst een foto van hetzelfde uitzicht tegen, op een Duitse ansichtkaart uit Luik. Bij de foto staat, in het Duits: ‘De stad en het fort van Luik, veroverd door de Duitsers op 8 augustus 1914. Hoera Germania!’ Boven de Maas hangt een zeppelin, het gigantische luchtschip oogt idyllisch op de foto. De werkelijkheid
ost ontvangen op een nieuwe
deurtje. De afzender: KZ-Gedenkstätte
was minder schilderachtig. De Duitsers
woonplek, voor mij is dat nog
Mittelbau-Dora. De magische eerste brief
gebruikten de zeppelins om tientallen
even magisch als de eerste brief
op mijn nieuwe adres kwam van een
bommen op de stad te gooien. In
die ik ontving toen ik op kamers
herdenkingsplaats voor een voormalig
omliggende dorpen executeerde het
ging. Je naam neem je mee, maar het adres
concentratiekamp? Voor mij? Er stond
oprukkende keizerlijke leger willekeurig
eronder klinkt ineens onwennig en nieuw.
inderdaad niet mijn naam op de envelop,
tientallen burgers.
Zo nieuw zelfs dat het me in het begin niet
maar die van de vorige huiseigenaar: Léon-
lukte om de straatnaam goed uit te spreken:
Ernest Halkin. Hoogleraar geschiedenis,
de Wereldoorlogen vochten, niet ik. Toch
Bisschop Schrijnenstraat. In Venlo.
geboren in 1908, overleden in 1998. Zijn
voel ik een steen in mijn buik als ik aan die
levensdata stonden er natuurlijk niet bij, die
arrogant vrolijke kaart denk. De Rus Jevgeni
vond ik op Wikipedia.
die dezer dagen in de Volkskrant vertelt hoe
In de Tweede Wereldoorlog werd het woord Scheveningen gebruikt om
Het waren mijn Duitse voorouders die in
Duitsers te identificeren; al spraken ze
Halkin was tijdens de Tweede Wereld
hij vanuit Rusland de oorlog in Oekraïne
goed Nederlands, de uitspraak van de
oorlog actief in het verzet, tot hij in 1943
waarneemt, verwoordde dit gevoel heel
‘sch’ verraadde hun afkomst. De Bisschop
door de Gestapo werd gearresteerd. Hij
treffend. Over de gruweldaden in het
Schrijnenstraat werd mijn Scheveningen.
belandde in verschillende NS-kampen, met
Oekraïense Boetjsa zei hij: ‘Ik weet niet wat
als laatste in 1945 Mittelbau-Dora, gelegen
ik erover moet schrijven. Schaamte.’
Onlangs ben ik opnieuw verhuisd, van
Ik hou me vast aan de gedachte dat
Luik naar Luik, maar deze keer bleef de
in de Harz, een bergachtige regio in het
brievenbus leeg. Ik begon me zorgen te
midden van Duitsland. Het NS-regime
schaamte nog steeds het begin is. Het begin
maken, zozeer dat zelfs een blauwe brief
had hier, ondergronds, vanaf 1943 een
van iets beters.
van de belastingdienst me opgelucht zou
belangrijk deel van zijn wapenindustrie
hebben – tot het moment van openmaken
ondergebracht. Van de zestigduizend
natuurlijk.
gevangenen uit heel Europa die hier
Op een ochtend wachtte er dan toch eindelijk een witte envelop achter het stalen
CHRISTIANE GRONENBERG
dwangarbeid moesten verrichten, lieten er twintigduizend het leven.
39
zout magazine 5/2022
De voorkeur van... Anna Nita Blendr & Filtr BURN OUT _ ‘We geloven in de mens en in geld verdienen. Je werk is wie je bent.
Ik wil zachtheid en liefde brengen
zelf. (…) Daarom heeft de helft van
A
mijn vrienden een burn out: als alles bij
maakte ze een EP, waarmee ze door de lock
haar pas geboren kind terwijl ze ook zingt
jezelf begint en eindigt, dan ben je voor
downs niet op het podium verscheen. ‘Het
over de problematische relatie met haar
alles verantwoordelijk, ook je gebrek
gaat niet om cijfers, maar om mooie dingen
eigen moeder. Het lijken wel mantra’s, heel
aan succes. (…) De Westerse mens heeft
maken.’
liefdevol. Ik wil ook zachtheid en liefde
Je bent op aarde gezet om te produceren en pas als je genoeg geproduceerd hebt, mag je even genieten van het leven
ls artist in residence legt Anna Nita
Winehouse ken ik allemaal van buiten, maar
bij poppodium De Nieuwe Nor in
live zingt ze met de emotie van het moment.
Heerlen de laatste hand aan haar
Door haar ben ik zelf gaan schrijven.
eerste volledige album. Vóór de pandemie
enorme dingen voor elkaar gekregen.
brengen door mijn muziek. Daar mag wel
Maar we hebben ook veel vernietigd, niet
FILM ‘Ik ben een enorme filmfanaat.
in de laatste plaats in onszelf.’
Dus ja, ik ga elk jaar naar het Filmfestival
Schrijver Raoul de Jong in De Standaard.
Rotterdam en houd op Letterboxd alle films
BEELDENDE KUNST ‘Ik heb ook in het
bij met punten en al. Ik kijk graag naar pure
Bonnefanten gewerkt. De behoefte om
ONGEHOORD _ ‘Wat Omroep
en rauwe films die dicht op de huid van
beeldende kunst te zien is groot, toch ben ik
Ongehoord Nederland naar de publieke
de werkelijkheid zitten. Zoals The Florida
de laatste tijd weinig in musea geweest. Ik
omroep brengt is niet simpelweg
Project van Sean Baker. Je kunt bijna niet
hou van donkere kunst. Zoals het beeldend
vijandelijke propaganda. Wat het onze
geloven dat het een film is. Het gaat over
werk van David Lynch of de donkere
huiskamers in pompt is alles wat al twee
een jong meisje dat met haar moeder een
schilderijen van Marlene Dumas. Ze maken
decennia ruim vertegenwoordigd is in
zomer in een motel in Florida doorbrengt.
allebei werk dat onder je huid gaat zitten.
de Tweede Kamer. Het is ons racisme en
De film sleepte me mee naar mijn eigen
Het is net als mijn dromen, duister en
onze vreemdelingenhaat. (….) En dat het
kindertijd, liet me weer kind worden. Ook
mysterieus.’
zover heeft kunnen komen is nergens
Call Me by Your Name van Luca Guadagnino
anders aan te wijten dan aan onze
is zo’n film, die sleurt je gewoon mee in een
THEATER ‘Mag ik hier Americain Utopia
lafhartigheid.’
eerste echte liefde. Een van de belangrijkste
van David Byrne noemen? Al overstijgt
Schrijver/essayist Jan Postma in de Groene
films die ik heb gezien en meteen ook de
deze show alle disciplines. Hij heeft deze
Amsterdammer.
moeilijkste kijkervaring was For Sama van
gebracht op tal van festivals, zoals Down
de Syrische documentairemaker Waad
the Rabbit Hole, maar ook in theaters en
ROVERSHOL _ ‘Zelfs de Amsterdamse
al-Kateab. Ze filmde de oorlog in Syrië
er is een film van gemaakt. Dansers en
Zuidas, het rovershol dat Nederland
van binnenuit. Een statement dat je nooit
muzikanten spelen een hele show in allerlei
jarenlang in stand hield om mee te
meer vergeet. Ik ben nog nooit zo dicht
opstellingen, zoiets vooruitstrevends maak
kunnen profiteren van de Russische
bij de ellende en de horror van een oorlog
je zelden mee. De voorstelling is super
dievenbende, komt in beweging. Het is
gebracht.’
geënsceneerd, daarom breng ik deze onder
wat meer van zijn.’
bij theater.
alsof de gordijnen plotseling opengaan in een smoezelig bordeel, alsof iedereen
YOUTUBE ‘Ik kijk bijna dagelijks naar
wegrent, na jaren van collaboratie.’
Tiny Desk-concerten. Zo ontdek ik nieuwe
Kaandorp, ze kan heel mooi patronen
Geert Mak over een van de effecten van de
artiesten. Grote namen doen kleine strip
blootleggen in de samenleving. Om Hans
Russische inval in Oekraïne.
down shows in een kantoor. Yebba heb ik
Teeuwen kan ik ook wel hard lachen, maar
daar gevonden. Een zangeres uit Arkansas,
tegelijk denk ik dan: “Oojee, kan dit wel?”’
Ik hou ook van de zelfspot van Brigitte
BEDRIJFSLEIDER _ ‘Jazeker, ik ben ook
27 jaar, fenomenaal, met veel kleuren in
zakenman, en ik ben ook een merk, en
haar stempalet. Ze wordt vergeleken met
MODE ‘Kleding zie ik als een verlengstuk
dat vind ik helemaal niet erg. Het past
Adèle maar ik vind haar beter. Haar album
van je identiteit. Ik vind het leuk om
bij mij als kind uit een middenstanders
Dawn is vorig jaar uitgebracht en daarin
me mooi aan te kleden op het podium.
gezin. Ik verkoop liever me dan minder
zingt ze over het verlies van haar moeder
Mijn kleren koop ik tweedehands. Ik
boeken. Als ik optreed, hoop ik dat
in een mix van stijlen: neo soul, r & b, maar
speur het internet af naar toffe vintage.
het publiek mijn boeken koopt. Ik ben
ook pop, country en blue grass. Zij heeft dus
Ik verkoop kleren ook weer door. Er is
bedrijfsleider uit poëtische overtuiging.’
ook een Tiny Desk.
een mooie ontwikkeling gaande bij een
Schrijver/performer Tom Lanoye voelt zich ook een zakenman.
40
Of Cleo Sol. Mother is een boodschap aan
Ik vind het cool om artiesten live te zien, on stage of on line. De nummers van Amy
jonge generatie. Het draait niet meer om kopen, kopen, kopen; er is behoefte
zout magazine 5/2022
Boeken top 10 Zangeres Anna Nita (Hoensbroek, 1988) kreeg de soul binnen via oom Walter Nita, het altijd in het wit geklede podiumbeest die punk, reggae en rock ’n roll samensmeedde tot een soort carnavalspop. Hij speelde, net als Anna’s vader Michel, in bands als The Walkers en The Press. Anna Nita studeerde filmwetenschappen en communicatie en werkt bij Lumière Cinema in Maastricht
aan duurzaamheid en kwaliteit. Kleren kunnen weer een leven mee, verschillende levens zelfs. In Nederland kleden we ons naar mijn smaak te droog en te neutraal, mooi als mensen zich daarin durven onderscheiden. Ook cool trouwens als je daar helemaal geen waarde aan hecht. Maar met een couturier all the way gaan, lijkt me ook supercool.’
v
1 — Isabel Allende Violeta (-) 2 — Jussi Adler-Olsen Natriumchloride (-) 3 — L isa Weeda Aleksandra (-) 4 — Charlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (6) 5 — Anne Frank Het achterhuis (2) 6 — Frank Bokern Crapuul. Kroniek van een krottenwijk (-) 7 — Colleen Hoover It Ends With Us (5) 8 — Pieter Gaudesaboos Een zee van liefde (-) 9 — T om Lanoye Draaischijf (-) 10 — S tefan Zweig Land tussen twee talen (-)
BOEKEN ‘Psychologe Brené Brown spreekt en schrijft met veel humor over zelfontplooiing en kwetsbaarheid. Ze heeft daar op Netflix ook een show over. Dat thema
Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).
is op mij van toepassing omdat ik hoog sensitief ben en snel van mijn stuk kan raken door wat mensen tegen me zeggen. Ik ben vaak onrustig en altijd met duizend dingen bezig, dus me lang concentreren op een boek is vaak lastig. Wat ik heel mooi vond was Auxiety van Dieuwertje Heuvelings.
The Missing Inks
Ze werkte bij Spotify en schreef een roman over de muziekindustrie. Weliswaar gedramatiseerd maar toch, laat ze zien welke rol de cijfers spelen. Wat er kan gebeuren als je je mee laat slepen in die numbersgame. Nou, daar wil ik heel ver vandaan blijven. Het gaat niet om cijfers in de muziek maar om mooie dingen maken. Als je je daar te veel mee bezig houdt, lever je niet alleen authenticiteit in, maar gaat ook alles hetzelfde klinken.’ EMILE HOLLMAN
themissinginks.com
Het Avondland, opnieuw bedreigd
H
et Nederlandse-taalgebied strekt zich uit over twee landen; hoe anders is, nog steeds, het leesgedrag tussen Nederland en Vlaanderen. Vlaamse reuzen als Louis-Paul Boon en (zij het in mindere mate) Hugo Claus kregen boven de rivieren nooit de erkenning die hen toekwam. Laat staan dat ze in de buurt kwamen van wat in Nederland, c.q. in Amsterdam, de Grote Drie werden genoemd. De ZOUT Boekentop-10 wordt gedestilleerd uit de verkoopresultaten van Zuid-Nederlandse en Vlaamse boekhandels; de onderlinge verschillen in leesgedrag zijn significant. Bijvoorbeeld. Een boek dat in Vlaanderen goed verkoopt en in Nederland weinig doet, is Het land tussen de talen van Stefan Zweig, waarin zeven prachtige reportages over Belgische steden in de periode 19021928 zijn samengebracht. Als scherp observator met een fijn gevoel voor de tijdgeest is Zweig hier op zijn best. De door vertaalster Els Snick (ze is ook voorzitter van het Joseph Roth Genootschap) samengestelde bundel mag gerust worden gezien als een voorbode van De wereld van gisteren, het boek waar Zweig zijn wereldfaam aan dankt. De in 1944 verschenen autobiografie die de periode van eind 19e eeuw tot 1942 bestrijkt, het jaar waarin hij gedesillusioneerd zelfmoord pleegde, wordt de laatste weken regelmatig aangehaald. Zweig was ervan overtuigd dat hij getuige was van de ondergang van het Avondland, een gevoel dat dezer dagen breed wordt gedeeld. Meer dan ooit merken we dat ons bestaan, en alles wat ons vertrouwd is, op het spel staat. Niet alleen door de oorlog in Oekraïne, trouwens. (WS)
41
het is niet niks
zout magazine 5/2022
42
Cécile Verwaaijen, Aya (2014). Zie pagina 44
te doen in maart
HOE JHERONIMUS BOSCH INSPIREERT OM HET NORMALE TE ONTSTIJGEN | 46 EEN THEATRALE REIS TUSSEN MAASTRICHT EN LUIK | 49 CULTUURAGENDA | 47
Hedendaagse kunst als vluchtheuvel in een steeds drukkere wereld | 44
Razende stilstand in Breda
ONDERTUSSEN IN... DE REST VAN EUROPA | 54
column
TIMO DE RIJK OVER HET SUCCES VAN HET VERHAAL VAN NEDERLAND | 49 DE ENE VRIJHEID IS DE ANDERE NIET, VINDT STIJN HUIJTS | 53
&paper 5/2022
De hedendaagse beeldende kunst functioneert in Breda als mentale vluchtheuvel in een steeds drukkere wereld. De tentoonstelling Razende stilstand - Kunst in Breda van 1970 tot nu laat zien hoe rijk de oogst van een halve eeuw is, maar ook welke kunstenaars nog ontbreken in de collectie van Stedelijk Museum Breda.
LIEVER BEDACHTZAAM DAN ACTIVISTISCH
Beschilderde bouwafzetting, Breda 1994. foto Johan van Gurp, Stadsarchief Breda
K
unstvezelfabriek Enka maakte begin jaren zeventig nette winsten maar moederbedrijf Akzo wilde de Bredase vestiging toch sluiten. Terwijl de arbeiders uit protest de productie platlegden in de eerste bedrijfsbezetting van Nederland, zat Pieter Laurens Mol iets verderop in zijn atelier te schilderen. Negen jaar later dreigde het in de Oranjestad uit de hand te lopen toen de politie 148 jongeren met molotovcocktails arresteerde die de komst van Beatrix tijdens Koninginnedag wilden verstoren. Maar daar is weinig van terug te vinden in de Meditatieve Kosmische Oriëntatie die Hubert Leyendeckers rond die tijd maakte. En op het moment dat in 2008 Lehman Brothers failliet ging en een groot deel van de internationale bankensector mee de afgrond in sleurde, fotografeerde Paul den Hollander in zijn Bredase tuin het verval van plantjes.
Margot Zweers, Flat Object #14, 2020
44
Breda is geen geïsoleerd, wereldvreemd oord. De geschiedenis, in de vorm van vooruitgang, opstootjes en tegenslagen, heeft ook hier zijn sporen nagelaten. Maar de kunstenaars van Breda haken daar – anders dan hun collega’s in de grote steden – niet direct op aan. In plaats van activistisch en bovenop de actualiteit is hun werk vooral reflecterend en bedachtzaam. Dat is waar Razende stilstand aan refereert, de titel van de tentoonstelling over vijftig jaar hedendaagse kunst in Breda. De kunst wordt gepresenteerd op nietchronologische wijze, in tijdvakken die groter worden naarmate ze recenter zijn. Een ‘omgekeerde telescoop’, noemen Marjolein van de Ven en Ad van Rosmalen, respectievelijk conservator en gast-curator, die aanpak. Soms
&paper 5/2022
Impressie uit de expositie in Stedelijk Museum Breda. foto Studio Tromp Art Photography
Het geborduurde staatsieportret van een Marokkaans tienermeisje met hoofddoek torent uit boven de werken van de macho grootheden van decennia geleden.
is het werk klassiek museaal gehangen, met volop ruimte rondom, maar vaker is gekozen voor een salonopstelling, waarbij onverwachte dwarsverbanden ontstaan. Zo gaat de neoexpressionistische schilderkunst van Mado Schoolmeesters een compositorisch één-tweetje aan met de digitale collagefotografie van Ruud van Empel. In het midden van de tentoonstellings ruimtes staan stellages met sculpturen en nog belangrijker: foto’s en documenten die verwijzen naar de maatschappelijke ontwikkelingen in de ontstaanstijd van de getoonde kunst. Naast de bedrijfsbezetting van Enka en de bankencrisis zijn dat onder andere 9/11 en de vrijlating van Nelson Mandela. Maar de kunst wordt hier niet gereduceerd tot illustratie bij de geschiedenis. Het is eerder andersom. De nieuwsfoto’s functioneren als een soort ankers die de kunst vasthaken in de tijd.
O
Michiel van der Zanden, ColorWorks, 2016
Razende stilstand - Kunst in Breda van 1970 tot nu. T/m 13 november in Stedelijk Museum Breda. stedelijkmuseumbreda.nl
p het kruispunt van geschiedenis en recente kunsthistorie toont Razende stilstand ook de ontwikkeling van het hedendaagse kunstcircuit van Breda. Dat was begin jaren zeventig behoorlijk vooruitstrevend, met veel aandacht voor performance en fotografie, een medium dat toen door velen nog niet voor vol werd aangezien. De multigetalenteerde Moniek Toebosch, die net zo goed muziek maakte als acteerde of regisseerde, drukte haar stempel op deze periode. Ook Teun Hocks, die steevast als ‘het mannetje’ figureerde in zijn eigen absurdistische foto’s, was in opkomst. De Bredase kunstenaars vormden een hechte club maar velen vertrokken op den duur. De volgende generatie richtte in 1981 Lokaal 01 op, het eerste kunstenaarsinitiatief van
de stad, dat later overging in Club Solo. Hier kreeg het experiment ruim baan en die vernieuwingsdrang sijpelde ook door in de kunstacademie. Lange tijd was de afdeling Monumentaal dominant en werden studenten vooral opgeleid om religieuze gebruiksvoorwerpen te maken. Maar de ontkerkelijking sloeg ook toe in Breda en de academie moderniseerde tot een instelling die tegenwoordig op het gebied van grafische vormgeving, fotografie en animatie tot de sterkste van Nederland behoort. Op museaal vlak werd de stad bediend door De Beyerd. Halverwege de jaren tachtig legde dit museum als eerste in Nederland een stadscollectie aan, die zeker tien, twaalf jaar de vinger aan de pols van de lokale kunst hield. Daar kwam de klad in toen de gemeente besloot voluit te gaan voor het nieuwe Chassé Theater en er voor andere instellingen weinig budget overbleef. Museum De Beyerd werd omgevormd tot Graphic Design Museum en vervolgens omgedoopt tot Museum of the Image (MOTI). De focus lag hier op beeldcultuur, waardoor de beeldende kunst een beetje in het verdomhoekje belandde. Dat verklaart het grote gat in de stadscollectie dat zichtbaar is in Razende stilstand. Maar ook te zien zijn de ‘inhaalinkopen’ die zijn gedaan sinds 2017, het jaar dat met de opening van Stedelijk Museum Breda kunst weer de aandacht kreeg die haar toekomt. Speciaal voor de huidige tentoonstelling zijn een paar werken aangekocht, zoals Aya van Cécile Verwaaijen. Dit geborduurde staatsieportret van een Marokkaans tienermeisje met hoofddoek torent uit boven de werken van Teun Hocks, Harrie de Kroon en Marius Boender – de macho grootheden van decennia geleden. Vrouwelijke kunstenaars zijn ondervertegen woordigd in de museumcollectie en moeten meer worden verzameld, staat te lezen in het collectieplan dat de tentoonstellingsmakers halverwege dit jaar presenteren. Het is een ambitieuze langetermijnvisie, waarmee al in 2019 een begin is gemaakt toen de tentoonstelling Raketstart in kaart bracht wat er op dat moment op beeldend kunstvlak gebeurde in Breda. Razende stilstand fungeert op zijn beurt als lanceerplatform richting de toekomst. f
45
&paper 5/2022
In de Tuin der Lusten van Bosch Parade is werk van Atelier van Lieshout te zien, onder andere Wellness Skull Castle II. foto Rolant Dafis
Kunstenaar Erik Vink presenteert bij Bosch Parade een installatie die geïnspireerd is op de stadsbrand die op het middenpaneel van het schilderij De Verzoeking van de Heilige Antonius van Jheronimus Bosch te zien is.
HET NORMALE ONTSTIJGEN BIJ BOSCH PARADE Op 16, 17, 18 en 19 juni vaart Bosch Parade, hét theatrale en muzikale kunstenspektakel op het water, weer in het historische hart van ’s-Hertogenbosch. Dit jaar ontdekt u hier het werk van onder andere Atelier van Lieshout, Lisa Negro en Erik Vink en kunt u wandelen in de Tuin der Lusten, een kleurrijke broedplaats aan de Citadel.
B
osch Parade is de kunstzinnige stoet die een route over de Bossche wateren aflegt. Het publiek kan de drijvende, peddelende en zwemmende optocht vanaf de oevers van de Dommel volgen.
Bosch Parade, op 16, 17 en 18 juni om 20.oo uur en op 19 juni om 15.oo uur langs de Dommel in ’s-Hertogenbosch. boschparade.nl
46
Voor deze stoet putten gelauwerde kunstenaars en jong talent – beeldende kunstenaars, vormgevers, componisten, regisseurs, choreografen – inspiratie uit het werk en gedachtegoed van Jheronimus Bosch. Zijn wereldberoemde kunstwerken zitten immers vol symboliek, fantasieën en absurditeiten. Jheronimus Bosch inspireert ermee mensen om zelf lef te tonen en het normale te ontstijgen. Met Bosch Parade kijken deelnemers, makers en bezoekers even als ‘hedendaagse Jheronimussen’ naar de wereld, waardoor deze net iets eigenzinniger en socialer wordt. Kunstenaars van wie deze editie werk te zien is, zijn o.a. Atelier van Lieshout, Olivier van den
Brandt, Lisa Negro, Vince en Thjeu Donders en Erik Vink. Zij lieten zich bezielen door het thema van dit jaar, ‘Verleiding’, en maken samen Bosch Parade tot een staalkaart van hedendaagse verleidingen. Hun creaties ontstaan in samen werking met amateurkunstbeoefenaars, (sport-) verenigingen en enthousiaste vrijwilligers. In de afgelopen jaren is Bosch Parade acht keer voorbijgetrokken over de wateren van ‘s-Hertogenbosch. Nieuw onderdeel dit jaar is de Tuin der Lusten, een kleurrijke broedplaats aan de Citadel. Vanaf 26 mei werken hier de kunstenaars aan hun objecten, exposeert Atelier van Lieshout een verzameling indrukwekkende werken en is het heerlijk zonnig toeven op de terrassen aan de waterkant. Elke Paradedag (16 t/m 19 juni) eindigt in de Tuin der Lusten met een wervelende, poëtische en vlammende slotmanifestatie. Bosch Parade aanschouwen is gratis en kan op de overs langs de Dommel. Om Bosch Parade nog gerieflijker én gegarandeerd mee te maken, kun je ook een zitplaats reserveren op één van de vier aangename terrassen langs de waterkant. Dan zit je prinsheerlijk op een terras met beslist het beste zicht. Je hebt een eigen stoel, zit beschut onder een Bosch Paradeparasol, kunt exclusief gebruikmaken van de horeca- en sanitairfaciliteiten en je hebt gratis toegang tot de Tuin der Lusten. f
&paper 5/2022
HEERLEN > Dromen, Durven, Doen. IBAprojecten die (nog) niet klaar zijn en ook de projecten die er nooit gaan komen. T/m 26 juni in SCHUNCK.
iba-parkstad.nl KERKRADE > Innovatiegalerij. Eigentijdse, circulaire ontwerpen uit de provincie Limburg. Stad in de steigers. Kinderen leren aan de hand van bijzondere (bouw)projecten van IBA Parkstad spelenderwijs wat er komt kijken bij het bouwen van een stad. T/m 31 december.
iba-parkstad.nl MAASTRICHT > Prepper Paradise. Gastcurator Ward Janssen koppelt de verbeelding van het einde der tijden in kunst, ontwerp, architectuur en wetenschap aan droombeelden en speculaties over hoe we ons daarop kunnen voorbereiden. T/m 14 augustus in Bureau Europa.
bureau-europa.nl
Architectuur, design&mode DEN BOSCH > Sneakers Unboxed. Expo over ‘het belangrijkste designobject van onze tijd’. T/m 16 oktober in Design Museum. designmuseum.nl EINDHOVEN > Plastic Justice. Studenten van de Kunstacademie Den Haag buigen zich over plastic. T/m 28 juni in Yksi Expo – Wall. Expositie pasafgestudeerden Design Academy Eindhoven. Eerbetoon aan het ‘Craftoceen’. T/m 4 september in Yksi Expo- Podium. Rethinking Plastic. Anders ontwerpen met ’s werelds meest verguisde materiaal. T/m 31 december in Yksi Expo-ruimte Square. yksiexpo.nl
Te zien in de expositie Sneakers Unboxed in Design Museum Den Bosch: Angel & Moses, New York City, 1981. foto met dank aan Jamel Shabazz
HASSELT > Same same but different. Hoe kan je ontginnen zonder de aarde leeg te halen of uit te putten? Dat toont BC architects & studies & materials. T/m 7 augustus in Z33. z33.be
WEERT > Forever Endeavour. Iconische designobjecten van Job Smeets/ Studio Job. Van 3 mei t/m 3 oktober in Museum W. museumw.nl
Beeldende kunst ANTWERPEN > IN SITU / Moussem Collection. Mostafa Saifi Rahmouni’s belang rijkste werken, waaronder de The Front Line, een groot fotowerk. T/m 1 mei. Mash Up. Eerste grote overzichtstentoonstelling van de Britse kunstenares Anthea Hamilton. T/m 15 mei in MUHKA.
muhka.be > Léon Spilliaert - De oorsprong van het beeld. De tentoonstelling toont hoe het creatief proces van schets en tekening een ondersteunende rol speelde bij het tot stand komen van originele prenten en gravures in Spilliaerts oeuvre. T/m 16 mei in Museum De Reede.
museum-dereede.com 47
&paper 5/2022 op de kernfusiereactor TJ-II in Spanje. Razende Stilstand. De tentoonstelling Razende stilstand Kunst in Breda van 1970 tot nu toont werk uit de museumcollectie, aangevuld met nieuwe aanwinsten en bruiklenen van hedendaagse kunstenaars. T/m 13 november in Stedelijk Museum Breda.
stedelijkmuseumbreda.nl DEN BOSCH > Touching Worlds. Collectie tentoonstelling met keramiek van onder meer Pablo Picasso. T/m 6 september. Blommers/ Schumm find Fontana. Twintig fotolichtkasten. T/m 6 juni in Design Museum. designmuseum.nl
Keith Haring in de New York City Subway in 1983. De foto is te zien in de expositie Grace House Mural in Schunck in Heerlen. © Keith Haring Foundation. foto Tseng Kwong Chi © Muna Tseng Dance Projects, Inc.
ARNHEM > Tenminste houdbaar tot. Over de verschillende manieren waarop kunstenaars vanaf de 17de eeuw tot nu de natuur verbeelden. Van 13 mei tot 9 januari. Van links naar rechts. Een nieuwe kijk op een eeuw neorealisme. Van 13 mei tot 23 november. Open. Met Open geeft Museum Arnhem een impuls aan de educatieve traditie die door de voormalige museumdirecteur Pierre Janssen (1970-1982) is gestart. Van 13 mei tot 1 januari 2024 in Museum Arnhem. museumarnhem.nl
kunstenaars. T/m 3 juli. Rick van Meel – TJ-II. Nieuwe houten sculptuur op de binnenplaats van het museum, geïnspireerd
> Le Dernier Combat. In de film Le Dernier Combat van Luc Besson uit 1983 wordt een post-apocalyptische toekomst geschetst waar door een onbekende oorzaak de verbale communicatie tussen mensen niet meer mogelijk is. Zeven kunstenaars namen de film als vertrekpunt voor een totaalkunstwerk. Queer
BERG AAN DE MAAS > Naar de natuur! Expositie met Jacobien de Rooij, Emmy Bergsma en Reinoud van Vught. Van 1 mei t/m 28 juni in Galerie JoLi. galeriejoli.nl BREDA > Marcel Pinas. Tijdens de tentoon stelling van Marcel Pinas verandert Club Solo in een collectief werk atelier waar de kunstenaar samen met geïnteresseerden bouwt aan een interactieve installatie. T/m 22 mei in Club Solo. clubsolo.nl > Marenne Welten – House of Men. Het Brabant van de 18e tot de vroege 20e eeuw is de inspiratie voor Marenne Weltens levensgrote fictieve portretten en collages. Vanwege Vincent. Vincent van Gogh en diens geboortegrond vormen de inspiratie voor 68 deelnemende
48
Angyvir Padilla, Home contains us and is within us # Ste Catherine 13, in de expositie Three Tropes for Entropy in C-mine in Genk. foto Silvia Cappellari
&paper 5/2022 Ontology. Duotentoonstelling met Leo Maher (VK) en Leon Stoffelen (NL). Beide kunstenaars werken rondom thema’s als homoseksualiteit, intimiteit en queercultuur. T/m 29 mei in de Willem Twee Kunstruimte.
die alle zintuigen prikkelt. T/m 1 juli 2024 in het Van Abbemuseum.
vanabbemuseum.nl > Eyecatchers. Philips Graphic Art 1910 - 1965. Origineel drukwerk en voorstudies. T/m 30 oktober in het Philips Museum. philips-museum.nl
willem-twee.nl EINDHOVEN > Radically Mine. Tijdens het jaarlijkse project laten jongeren van diverse scholen in de leeftijd tussen de 15-21 jaar zich inspireren door de museumcollectie. T/m 6 juni. A Lasting Truth is Change. Kunstwerken uit de collectie verkennen thema’s als emancipatie, gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid. T/m 24 juli. Silvia Martes – Omsluiten. Kunstenaar Silvia Martes onderzoekt het conflict tussen isolatie en blootstelling. T/m 9 oktober. Dwarsverbanden. Nieuwe, doorlopende collectiepresentatie
26 T/M 29 MEI
TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.
column
GENK > Three Tropes for Entropy. Prijswinnende curatoren presenteren werken geïnspireerd door entropie, een concept uit de thermodynamica. T/m 1 mei. Melanie De Biasio - Lay your ear to the rail. Tijdelijke installatie voor Europalia Arts Festival. T/m 29 mei in C-mine. c-mine.be HASSELT > Uitgestald-1. Een expo en kunstenaarsboek dat de huidige en toekomstige kunstenaars generatie van Belgisch Limburg in
agendatip
Een theatrale ontmoetingsreis tussen Blauwdorp Maastricht en Saint-Léonard Luik
Smalltalk
Twee pleinen in twee buurten, in twee steden en twee landen. Slechts zesentwintig kilometer bij elkaar vandaan. Toch voelt de afstand soms veel groter. We nemen je mee op reis in een touringcar, de grens over. We tonen je het alledaagse leven in de twee buurten. Je luistert naar verhalen van de bewoners. Waarin verschillen ze van elkaar? Welke overeenkomsten kun je ontdekken? En waar vinden we Europa in dit verhaal?
Gaap? Ik mag graag sommige van mijn vrienden plagen dat kunst en geschiedenis populairder zijn dan voetbal. Althans als je afgaat op de daadwerkelijke bezoekers van het stadion of het museum: het totale aantal bezoekers van de Nederlandse musea ligt per week beduidend hoger dan alle voetbalwedstijden bij elkaar. Ik weet natuurlijk ook wel dat het dagelijkse mediabombardement over alle uithoeken van de voetbalsport - van live wedstrijden tot de meest bizarre gesprekken en andere coverage naderhand - de dagelijkse werkelijkheid van velen in ons land meer bepaalt. Meer dan laten we zeggen het laatste toneelstuk van Toneelgroep Amsterdam of de meest recente publicaties van ‘s lands beste historici. Maar er is nieuws, verrassend goed nieuws mag ik wel zeggen. Wist u dat - op het journaal na - het best bekeken programma Het Verhaal van Nederland is het op de nationale televisie een op één na best geschiedenisprogramma is? bekeken tvGeschiedenis op teevee, programma is dat niet heel erg... gaap? Nou, niet als het om de serie Het Verhaal van Nederland gaat, een meerdelig televisieprogramma dat met acteur Daan Schuurmans als presentator een miljoenenpubliek aan zich bindt. Bijna letterlijk ja, want ook de podcasts en wandelingen die bij het programma horen, trekken enorm veel belangstellenden. Het Verhaal van Nederland is een hybride programma waarin re-enactment afgewisseld wordt met een veelgelaagd historisch narratief. Excuus voor deze zin beste lezers; het is niet ingewikkelder dan een vertelling van Schuurmans die ons met zijn goeie kop en zijn mooie stem meeneemt langs alle belangrijke historische plekken van ons land. Zijn serieuze maar ook wervende verhaal wordt afgewisseld met nagespeelde scènes van gebeurtenissen die belangrijk waren voor onze geschiedenis. Ja, het programma gaat over ons, en het bewijst dat er een enorme belangstelling bestaat voor waar we vandaan komen en voor de historische bronnen van alles dat in het heden zo verwarrend lijkt. Niks gaap! TIMO DE RIJK
Smalltalk is een grensoverschrijdend locatietheaterproject van Hoge Fronten en Studio Europa Maastricht. Van donderdag 26 t/m zondag 29 mei. Tickets: hogefronten.nl
49
&paper 5/2022 de verf zet. T/m 8 mei in Uitstalling Art Gallery. Couveuse. Een expo van Koen Vanmechelen over onvoorspelbaarheid, toeval en serendipiteit. T/m 26 juni in KUBE.
uitstalling.com > Charging myths. Kunstenaars collectief On-Trade-Off volgt het spoor van lithium - het nieuwe goud - en vertrekt vanuit het Congolese Manono. T/m 21 augustus in Z33. z33.be HEERLEN > Zhu en Nobel. Wandschildering van Dan Zhu en Astrid Nobel in het trappenhuis; droombeelden voeren de boventoon. T/m 10 juli. Keith Haring: Grace House Mural. Tentoonstelling over het vroege werk van Keith Haring (1980 – 1984) met in de hoofdrol de Europese première van de Grace House Mural. T/m 25 september. Op 29 mei om 12.00 uur kunt u aansluiten bij een rondleiding door de expositie. In SCHUNCK. schunck.nl HELMOND > Aquavit. Aquarellenten toonstelling met honderd werken van twaalf verschillende kunstenaars. T/m 29 mei in de Cacaofabriek. cacaofabriek.nl
Diana Markosian, The Arrival, 2019, uit de serie Santa Barbara. Te zien in het Fotomuseum Antwerpen © Diana Markosian. Courtesy Galerie Les filles du calvaire, Paris
> Emilie Wesselman - Van Helmond. Tentoonstelling over het leven van de dochter van de laatste kasteelheer. T/m 30 oktober in Kasteel Helmond.
museumhelmond.nl HEYTHUYSEN > Ivon Drummen’s Pieta. Ivon Drummen exposeert haar Piëta. T/m 29 mei in de Missiekapel.
missiekapel.nl MAASTRICHT > Deep See Blue Surrounding You / Vois Ce Bleu Profond Te Fondre. Laure Prouvost won de Turner Prize in 2013 en brengt nu haar installaties en films voor het eerst naar Nederland. T/m 15 mei. The Derailment of the Usual. Groepstentoonstelling met werken van Paul Devens, Lis Rhodes en Heba Y. Amin. T/m 28 augustus. Beating Around the Bush #7: Vals Plat. Vormen van schilderkunst in en rond de collectie van het Bonnefanten. T/m 8 januari. Raul Marroquin. De Colombiaan Marroquin speelde in de jaren zeventig een centrale rol binnen de Maastrichtse kunstwereld. T/m 26 maart in het Bonnefantenmuseum.
bonnefanten.nl
André Wiehager, Hot Dog, 2019, te zien in Museum van Bommel van Dam in Venlo
50
OIRLO > Organics. Nieuwste schilderijen van Ena Rutten. T/m 22 mei in p.ART.s. enarutten.nl
TEGELEN > Potverdorie! Voorbeelden van de nieuwste hoogtechnologische technieken en tendensen in de keramiekkunst. T/m 15 mei in Tiendschuur. tiendschuur.net
VELDHOVEN > Vruchtbare Grond. Een expositie van kunstenaars met een hart voor natuur en de grond waarop we leven. T/m 5 juni in De Kunstpraktijk.
TILBURG > Uit de Diepten. Beelden van Johan Tahon en schilderijen van Ronald Zuurmond komen onder de titel Uit de Diepten samen in een installatie, verwijzend naar Psalm 130. T/m 12 juni in PARK. park013.nl
VENLO > Odd Kunstroute. Kunstenaars, galeries en musea openen met Hemelvaart hun deuren voor publiek. Op 26 mei vanaf 11.00 uur op diverse locaties.
TURNHOUT > MAKING FUN. Warande en STORMOPKOMST presenteren een tentoonstelling waar het maakplezier van afspat. Van 15 mei t/m 14 augustus in de Warande.
> André Wiehager - See you in Heaven. Eerste grote solotentoon stelling met werken uit 30 jaar carrière. T/m 6 juni. Pii-Files 505. Overzicht van de video’s, foto’s, performances en installaties van Pii Daenen. T/m 28 augustus in Museum van Bommel van Dam.
warande.be VALKENBURG > Een reis door de tijd. Schilderijen en tekeningen van Menno Balm geïnspireerd op de archeologische collectie van Museum Valkenburg. T/m 14 mei. Kunst in liefde bloeiende? Vrouwelijke kunstenaars in Limburg in de wederopbouwperiode (19451965). Ries Kleijnen - Kleuretsen. Kleuretsen die uitnodigen tot filosoferen. T/m 22 mei. Atelier op Tafel. Vijftien kunstenaars bieden hun werk te koop aan in het museum. Op 28 & 29 mei in Museum Valkenburg. museumvalkenburg.nl
dekunstpraktijk.nl
oddkunstroutevenlo.nl
vanbommelvandam.nl > Limburgers in Beeld. Portretten van gewone Limburgers. T/m 19 juni in het Limburgs Museum.
limburgsmuseum.nl VENRAY > ZINZIN. Werken van Petra Laaper en Mat van der Heijden. T/m 12 juni in Odapark. odapark.nl
&paper 5/2022
Fotografie &film ANTWERPEN > Alexey Shlyk & Ben van den Berghe. In de praktijk van Alexey Shlyk & Ben Van den Berghe staat het spannende spel tussen fotografisch beeld en architecturale ruimte centraal. T/m 29 mei. Diana Markosian. Op verrassende en ontroerende wijze vertelt Markosian het migratieverhaal van haar gezin. Bertien van Manen. Sinds de jaren zeventig fotografeert de Nederlandse fotograaf Bertien van Manen het dagelijks leven van de mensen die ze tijdens haar reizen ontmoet. T/m 28 augustus in FoMu.
fomu.be EINDHOVEN > Een leven lang fotografie. Ode aan Hans Zoete met hoogtepunten uit zijn fotografisch oeuvre. T/m 8 mei. Op Kracht en Karakter. Expositie Laura de Mildt over Nederlandse vrouwen in de topsport. Van 14 mei t/m 25 juni. Tinder, nanodeeltjes en criminele netwerken. Lezing door Jos Jansen over het verbeelden van de digitale wereld. Op 19 mei om 20.00 uur. AgriValley. Een video van Mirte van Duppen over innovatie in de landbouwsector. Van 21 mei t/m 25 juni in Pennings Foundation.
penningsfoundation.com
Ingrid Berger Myhre en Lasse Passage Nøsted zijn met Panflutes & Paperwork op 16 mei in Lux in Nijmegen te zien. foto Sara Anke
HEERLEN > Toen de Mijnen verdwenen. Reprise van de gelijknamige fotoexpo. T/m 13 mei in IBA Parkstad. iba-parkstad.nl HELMOND > Antropoceen. Drie Canadese kunstenaars leggen de impact van de mens op de planeet vast. T/m 11 september in Kunsthal Helmond.
2022. T/m 1 oktober in Centre Céramique. centreceramique.nl
t/m 28 augustus in Museum W.
VALKENBURG > Gezichten van Valkenburg. Foto’s uit het boek van cultuur journalist Hans Hoenjet over het massatoerisme en de verborgen kant van Valkenburg. T/m 22 mei in Museum Valkenburg.
museumvalkenburg.nl
ANTWERPEN > Beyond Classic. Fetisjisme ontmoet klassieke muziek. Met onder meer Gregory Frateur van Dez Mona. Op 5 mei om 19.30 uur. Women in Music. Zestig vrouwen en dirigente Pascale Van Os brengen prachtige muziek door de eeuwen heen, geschreven door vrouwelijke componisten.Op 13 mei om 20.00 uur. Vrijdagmiddagconcerten. Middagconcerten op vrijdagen om 12 uur. Met een inleiding door Wilfried Westerlinck. Op 6, 13 en 20 mei in AMUZ. amuz.be
museumhelmond.nl MAASTRICHT > The best of Fotobond Limburg
WEERT > Days Into Space. Fotografie van satijn Panyigay. Van 3 mei
museumw.nl
Dans, muziek &toneel
BREDA > Nacht in… Geïnspireerd door het voor haar terugkerende motief ‘eenzaamheid’ vertrekt gelauwerd regisseur Liliane Brakema dit keer niet vanuit bestaand repertoire, maar vanuit het thema ‘ontmoeten’. Van 19 t/m 21 mei, telkens om 20.30 uur. hzt.nl
Het Fauré Quartet speelt op 5 mei in de Sint-Pieterskerk in Maasmechelen. foto Tim Klöckner
> Dvoráks Nieuwe Wereld. Deze all-time favorite zit boordevol onstuimige ritmes en melancholieke melodieën. Op 21
51
&paper 5/2022 Tuut. Onweerstaanbaar muzikaal cabaret voor kleuters. Op 29 mei om 15.00 uur in het cultuurcentrum.
ccmaasmechelen.be MAASTRICHT > Beethovens Vioolconcert. O.l.v. Duncan Ward met Lei Wang als soliste. Op 14 mei om 20.00 uur. Dvoráks Nieuwe Wereld. Deze all-time favorite zit boordevol onstuimige ritmes en melancholieke melodieën. Op 19 mei om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof.
philharmoniezuidnederland.nl > Cantos Animata. Herneming van interdisciplinaire voorstelling met marionetten en maskers. Op 20 mei om 20.30 uur in het Magisch Theatertje. magisch-theatertje.nl Theaterfestival In vennen en velden vindt op 14 & 15 mei rondom de Klein Engelandhoeve in Turnhout plaats. foto Stad Turnhout
mei om 20.30 uur in Chassé Theater.
philharmoniezuidnederland.nl DEN BOSCH > Bosch Parade. Kunstmanifestatie te water met Jheronimus Bosch als inspiratiebron. Van 16 t/m 19 juni langs de Dommel. boschparade.nl EINDHOVEN > Beethovens Vioolconcert. O.l.v. Duncan Ward met Lei Wang als soliste. Op 13 mei om 20.15 uur. Dvoráks Nieuwe Wereld. Deze all-time favorite zit boordevol onstuimige ritmes en melancholieke melodieën. Op 20 mei om 20.15 uur in het Muziekgebouw.
> Beethovens Vioolconcert. O.l.v. Duncan Ward met Lei Wang als soliste. Op 12 mei om 20.00 uur in Theater Heerlen.
philharmoniezuidnederland.nl > A Midsummer Night’s Dream. Bruisende sprookjesopera van Benjamin Britten. Met een hoofdrol voor het kinderkoor van de Limburgse Koorschool. Op 28 mei om 19.30 uur in Theater Heerlen.
operazuid.nl MAASMECHELEN > Fauré Quartet. Concert met
meesterlijke pianokwartetten van Brahms en Fauré en zelden uitgevoerd werk van Mahler. Op 5 mei om 20.15 uur. Jan Decleir & Ensor Strijkkwartet. Muzikale hoogtepunten van Beethoven ontmoeten literaire verwennerij uit de sprookjeswereld. Op 11 mei om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk.
> Smalltalk. Locatietheaterproject van Hoge Fronten en Studio Europa dat bezoekers meeneemt op een reis tussen de wijk Blauwdorp in Maastricht en Saint-Léonard in Luik. Van 26 t/m 29 mei. hogefronten.nl NIJMEGEN > Moving Futures. Festival voor vernieuwende dans. Van 12 t/m 14 mei in LUX. movingfutures.nl
ccmaasmechelen.be > Jan Jaap Van der Wal. Van der Wal vertelt in III-ième dat hij een beetje ‘zot’ is van België. Die liefde is wederzijds! Op 6 mei om 20.15 uur. 4-Hoog - Akke Akke
SITTARD > GOUD! In de familieopera leert jong en oud wijze lessen over hebzucht. Op 29 mei 2022 om 14.30 uur in het Toon Hermans Theater.
operazuid.nl
philharmoniezuidnederland.nl > A Midsummer Night’s Dream. Bruisende sprookjesopera van Benjamin Britten. Met een hoofdrol voor het kinderkoor van de Limburgse Koorschool. Op 20 en 22 mei om 19.00 uur in het Parktheater.
operazuid.nl genk > Little Waves. Aanstormend talent uit indie, folk en de singersongwriter scene. Op 7 mei bij C-mine. c-mine.be HEERLEN > Proeftuin Dans: Right Now! Eindpresentatie van tweejarig dansproject. Op 4 mei in Theater Heerlen. proeftuindans.nl Lei Wang speelt op 12 t/m 14 mei in Heerlen, Eindhoven en Maastricht met philharmonie zuidnederland. foto SimonVanBoxtel
52
&paper 5/2022
Diversen HEERLEN > Expeditie Euregio met de Romeinen. TV-presentator Jeroen Kramer neemt als virtuele Romeinse gids de bezoeker mee door de verschillende aspecten van het Romeinse leven. T/m 31 oktober 2023 in het Thermenmuseum.
iba-parkstad.nl > Nacht in... Geïnspireerd door het voor haar terugkerende motief ‘eenzaamheid’ vertrekt regisseur Liliane Brakema dit keer niet vanuit bestaand repertoire, maar vanuit het thema ‘ontmoeten’. Op 7 en 8 mei om 20.30 uur in De Nieuwe Vorst.
hzt.nl
HEERS > HEX Festival. Tuinfestival in de historische tuinen van Kasteel Hex. Van 3 t/m 5 juni. hex.be
> A Midsummer Night’s Dream. Bruisende sprookjesopera van Benjamin Britten. Met een hoofdrol voor het kinderkoor van de Limburgse Koorschool. Op 31 mei om 19.30 uur in Theaters Tilburg.
KERKRADE > Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. T/m 31 december. Aarde theater. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. T/m 31 december in het Discovery Museum.
operazuid.nl
discoverymuseum.nl
TURNHOUT > Ratas del Viejo Mundo. De fascinerende wereld van het chanson uit de late middeleeuwen en renaissance. Op 7 mei om 20.15 uur. The Colorist Orchestra feat. Emiliana Torrini. De IJslandse zangeres en het sterensemble The Colorist zijn goed voor meerdere hits. Op 20 mei om 20.15 uur in de Warande. warande.be
> Festival In Vennen en Velden. Jonge theatermakers en een circusartiest spelen op zeven bijzondere locaties in het groene noorden van Turnhout. Op 15 & 16 mei. warande.be
colofon &paper &PAPER is het service- en agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie. Coördinatie en eindredactie Christiane Gronenberg Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op
STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTENMUSEUM MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.
column foto Robin de Puy
TILBURG > Maria Dominguez + Patrick Ellis. Artist in Residence Ellis presenteert nieuw werk. Op 3 mei om 20.00 uur. Eklekto. Zwitsers slagwerkcollectief bespeelt triangel, cymbalen, viltstift en tape. Op 24 mei om 20.00 uur. Tilburg Concrète. Mathijs Leeuwis’ 24-uurs improvisatiemarathon met lokale musici. Op 26 mei 2022 om 20.00 uur in Het Cenakel. delink.nl
Twee soorten vrijheid Nu alle beperkingen in het kader van corona zijn opgeheven moeten we met zijn allen weer wennen aan onze herwonnen vrijheid. En dat blijkt nog niet zo eenvoudig te zijn. Zelf voelde ik me de eerste dagen op kantoor en in de winkel best wel ‘naakt’ zonder mondkapje, maar dat gevoel was gelukkig snel over. Wat ik wel nog ingewikkeld vind: Steeds als je iemand tegenkomt moet je eerst de inschatting maken of diegene wil worden begroet met een buiging, een elleboogje, een boksbeweging, het schudden van de hand, een knuffel, of ‘gewoon’ drie kussen. Vaak draait het uit op een beetje van alles, waardoor zo’n begroeting iets krijgt van de gecodeerde lichaamstaal van een bepaalde straatcultuur, of een van generatie op generatie Een elleboogje, overgeleverd tribaal ritueel. Als dat onhandige gestuntel een knuffel of eenmaal achter de rug is lijkt de gewoon drie euforie geen grenzen te kennen. kussen? De eerste tentoonstellingsopening zonder restricties die we weer hebben mogen organiseren in het Bonnefanten was zo drukbezocht dat je je nauwelijks nog kon voorstellen dat er kortgeleden nog een anderhalve meter regime heerste. Hetzelfde geldt voor de Museumnacht Maastricht, die na twee uitgestelde edities begin april eindelijk weer plaatsvond en die met meer dan vijfduizend bezoekers drukker dan ooit was. Ondertussen lijkt met de Biënnale van Venetië en de Documenta in Kassel op het programma het feest deze zomer compleet te worden voor alle kunstliefhebbers. Helaas is er bij al die uitbundigheid ook een keerzijde. Die gaat over de gêne en de schroom die ik voel naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne. Ik besef dat de verloren vrijheid als gevolg van de corona beperkingen niets is vergeleken met de verloren vrijheid als gevolg van het oorlogsgeweld dat families uiteengerukt heeft en van hun huis en haard verdreven. Het zijn twee crises van een totaal verschillende orde, toch zit er voor mij een belangrijke overeenkomst: Ze laten ons beseffen dat het kunnen vieren van de kunst allerminst vanzelfsprekend is. We zien hoe kwetsbaar de vrijheid is die onze beschaving in staat stelt om kunst voort te brengen én om daarvan te kunnen genieten.
zoutmagazine.eu/adverteren Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk
STIJN HUIJTS
voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda
53
&paper 5/2022
ondertussen in...
Kali (2022) van Yasmin Bawa is gemaakt van hennepbeton, een composiet van natuurkalk en hennepvezels. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam. foto Margaret Flatley
AMSTERDAM It’s Our F***ing Backyard — Tachtig projecten van ontwerpers en bedrijven van over de hele wereld laten zien wat slim materiaal- en grondstofgebruik is. Soms door vernieuwende experimenten, soms door terug te grijpen op ‘vergeten’ kennis. De expositie gaat ook in op hoe de uitputting van de bodem samenhangt met praktijken van het kolonialisme, die nog altijd door sommige multinationals worden voortgezet. — Van 26 mei t/m 4 september in het Stedelijk. stedelijk.nl I Will Survive — Het Stedelijk wijdt een solotentoonstelling aan de Duitse kunstenaar Hito Steyerl (1966, Munchen). Haar vaak ontregelende video-installaties nemen de onderlinge verbanden tussen kunst, samenleving, geavanceerde technologie en het neoliberale kapitalisme kritisch onder de loep. — T/m 12 juni in het Stedelijk. stedelijk.nl Tastbare futiliteit — De films van Guido van der Werve gaan over de nutteloosheid van het bestaan en tonen tegelijkertijd de eindeloze
54
Suelo Orfebre (Goldsmith’s Soil) van Simón Ballen Botero is glas gemaakt van jagua, een afvalproduct van goudmijnen. De ontwerpen zijn te zien in het Stedelijk in Amsterdam.
schoonheid ervan. U herinnert zich zijn werk wellicht door de extreme inspanningen die hij daarin vastlegt: hij rende bijvoorbeeld twaalf uur onafgebroken rondjes om zijn huis of legde een triatlon van 1700 kilometer af. EYE toont het eerste overzicht van zijn werk. — T/m 29 mei in EYE. eyefilm.nl
paradijs vanuit verschillende, kritische perspectieven en nodigt hedendaagse kunstenaars Angela Tiatia, Yuki Kihara, Nashashibi/ Skaer en Henri Hiro uit om hun zienswijzen in te brengen. — T/m 10 juli in Alte Nationalgalerie.
smb.museum
BASEL Georgia O’Keeffe — ‘Men neemt zelden de tijd om een b loem echt te bekijken. Ik schilder ze groot genoeg voor anderen om te zien wat ik zie.’ Dit citaat uit 1926 is een rode draad geworden in de kunst en het leven van de Amerikaanse schilderes Georgia O’Keeffe (18871986). — T/m 22 mei in Fondation Beyeler. fondationbeyeler.ch
A Manifesto of Fragility — De expositie laat een aangrijpend hoofdstuk in de moderne geschiedenis van Beiroet herleven: de periode tussen de Libanoncrisis van 1958 en het uitbreken van de Libanese burgeroorlog in 1975 die getekend was door onder andere een artistiek kosmopolitisme en grote politieke tegenstellingen in Beiroet. — T/m 12 juli in Gropius Bau. berlinerfestspiele.de
BERLIJN Why are you angry? — Paul Gauguin verliet de kunstmetropool Parijs, zijn vrouw en vijf kinderen in 1891 om een s pirituele en artistieke zoektocht naar Frans-Polynesië te beginnen. Hij bleef er wonen tot aan zijn dood in 1903 en maakte enkele van zijn meest bekende schilderijen. De tentoonstelling benadert Gauguins werk en zijn voorstelling van een aards
BRUSSEL This is what you came for — De expositie is gewijd aan de laureaat van de Belgian Art Prize 2021, beeldend kunstenaar en filmmaker Els Dietvorst (1964, Kapellen). Zij is gefascineerd door vraagstukken als migratie, racisme en klimaatverandering. De tentoonstelling vindt plaats op, en tussen twee plekken in Brussel en is een mix tussen sculptuur,
installatie, video en performance, geïnspireerd op de bijna rituele handelingen die Dietvorst begon tijdens de lockdown. — T/m 21 juli in Bozar en De Centrale. bozar.be Rinus Van de Velde — Als zelfverklaarde sofareiziger vertelt Rinus Van de Velde (Leuven, 1983) vaak verhalen over imaginaire reizen en fictieve ontmoetingen met figuren uit de recente kunstgeschiedenis. De expositie in Bozar nodigt uit om de kunstenaar te vergezellen op zijn innerlijke reis, langs werk dat varieert van tekening tot sculptuur, installatie en film. — T/m 15 mei in Bozar. bozar.be DEN HAAG Rondom Mondriaan — Ter gelegenheid van het Mondriaan jubileumjaar – de kunstenaar werd 150 jaar geleden geboren – presenteert het Kunstmuseum een tentoonstelling waarin het laat zien hoe Mondriaan zich bewoog tussen zijn vrienden en tijdgenoten, en hoe groot zijn artistieke invloed is op de kunstenaars na hem. Naast werk van Mondriaan (het Kunstmuseum heeft met driehonderd werken de grootste Mondriaan collectie ter wereld in huis) is er werk te zien van onder andere Bridget Riley, Fred Sandback, Rob van Koningsbruggen, Bob Bonies, Isa Genzken en Remy Jungerman. — T/m 25 september in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl
&paper 5/2022 Ray. — T/m 20 juni in Centre Pompidou. centrepompidou.fr Lumières de Finlande — De vierde expositie in een reeks over Scandinavische kunstenaars wijdt het Petit Palais aan de Finse schilder Albert Edelfelt (1854-1905). Aan de hand van een honderdtal werken volgt de bezoeker Edelfelts carrière, van zijn studietijd in Antwerpen en later in Parijs waar hij zich ook vestigde, tot zijn jaarlijkse reizen naar zijn geboorteland. — T/m 10 juli in Petit Palais. petitpalais.
paris.fr
FRANKFURT Kunst für keinen — Tussen 1933 en 1945 controleerde het NS-regime de artistieke creatie in Duitsland. Met name kunstenaars die werden vervolgd vanwege hun religie, hun afkomst of hun politieke opvattin gen, vluchtten naar het buitenland. Hoe zat het met degenen die bleven? Museum Schirn toont aan de hand van veertien biografieën welke strategieën zij ontwikkelden om hun vak te kunnen blijven uitoefenen. — T/m 6 juni in Schirn. schirn.de FLORENCE Il rinascimento — Twee Florentijnse musea tonen samen een grote presentatie over Donatello (1386-1466), een van de belangrijkste Italiaanse Renaissance-meesters. Zijn werk wordt afgewisseld met die van andere kunstenaars zoals Brunelleschi, Masaccio, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini, Raphael en Michelangelo. De expositie reist in het najaar door naar Berlijn. — T/m 31 juli in Palazzo Strozzi en Musei del Bargello.
palazzostrozzi.org LONDEN The World of Stonehenge — Een expositie die niet alleen de fascinerende historie van Stonehenge vertelt maar ook laat zien dat 5000 jaar geleden de leefomgeving van Europeanen al voortdurend aan verandering onderhevig was als gevolg van
Hannah Höch, 1945 (Das Ende), te zien in Schirn in Frankfurt. Collectie Berliner Sparkasse, © VG Bild-Kunst, Bonn 2021.
immigratie en uitwisseling. — T/m 17 juli in het British Museum.
britishmuseum.org Lubaina Himid — De oorspronke lijk in theaterontwerp geschoolde kunstenares Lubaina Himid (Zanzibar, 1954) mocht in 2017 de Turner Prize in ontvangst nemen. Ze staat bekend om haar innovatieve benadering van schilderen en zij engageert zich in de Britse Black Arts beweging. — T/m 2 oktober in Tate Modern. tate.org.uk Surrealism Beyond Borders — Wat is surrealisme? Het is geen stijl, zegt Tate Modern, maar een gemoedstoestand. Het wil de werkelijkheid ondermijnen om het griezelige in het alledaagse te vinden. Het museum zegt ook dat surrealisme tot nu toe te kleinschalig werd gepresenteerd, met een focus op de kunstscene van Parijs in de jaren twintig. Deze tentoonstelling toont Surrealistische kunst van over de hele wereld en uit meer dan 50 jaar. — T/m 29 augustus in Tate Modern. tate.org.uk METZ Le Musée sentimental d’Eva Aeppli — De retrospectieve gewijd aan Eva Aeppli nodigt de bezoeker uit om haar textiel werk te ontdekken dat het museum als het hoogtepunt
van haar kunst beschrijft. In dit ‘sentimentele museum’, geïnspireerd op dat van Daniel Spoerri in het Centre Pompidou in 1977, gaan haar werken in dialoog met die van Jean Tinguely, Niki de Saint Phalle, Louise Bourgeois, Annette Messager en Sarah Lucas. — Van 7 mei t/m 14 november in Centre Pompidou Metz. centrepompidou-metz.fr OSNABRÜCK 13 April, 13 April, 13 April — Kunstenares Mounira Al Solh (Beiroet, 1978) woont en werkt in Libanon en Nederland. Voor deze expositie verdiepte zij zich in het leven en werk van de schilder Felix Nussbaum. Net als Nussbaum in zijn tijd confronteert Al Solh zichzelf met haar eigen kwetsbaarheid, intieme verlangens, hoop, wonden en pijn in de vorm van zelfportretten. — T/m 13 november in het Felix-Nussbaum-Haus.
museumsquartier-osnabrueck.de PARIJS Charles Ray — De beelden van de Amerikaanse kunstenaar Charles Ray (Chicago, 1953) stellen de kijker graag de meest basale vragen over kunst. Wat zien we? Wat is een sculptuur? Tegelijkertijd met de expositie in Centre Pompidou presenteert ook La Bourse de Commerce een expositie van Charles
ROME Scarpi/Olivetti — Maxxi richt de schijnwerpers op de buitengewone samenwerking tussen de architect Carlo Scarpa en het Italiaanse bedrijf Olivetti. De handtekening van hun samenwerking die van 1956 tot 1978 duurde, drukte een stempel op de Italiaanse architectuur van de twintigste eeuw. — T/m 29 mei in Maxxi. maxxi.art ROUBAIX Kunst die met zijn tijd meegaat — In dit eerbetoon aan Boris Taslitzky (1911-2005) schetst het museum het leven van de schilder voor de achtergrond van de kunstgeschiedenis van de 20e eeuw. Taslitzky, die niet alleen getuigde van de ingrijpende veranderingen van zijn tijd, maar er ook toe bijdroeg, verklaarde dat heel zijn leven getekend was door oorlog. Hij voelde zich verantwoordelijk als mens en als kunstenaar en pleitte daarom voor een ‘realisme met sociale inhoud’. — T/m 29 mei in La Piscine. roubaix-lapiscine.com WENEN Edvard Munch. Im Dialog. — De Albertina presenteert meer dan zestig werken dan Edvard Munch (1863–1944) samen met werken van ondere andere Georg Baselitz, Andy Warhol, Miriam Cahn, Peter Doig, Marlene Dumas, Tracey Emin en Jasper Johns. Het verbindende element, zo schreef een recensent, is het naar buiten keren van het innerlijke leven, ‘de bijna exploderende emoties, de uitdrukking van lijden, eenzaamheid, ziekte. Welkom bij de club der zielen’. — T/m 19 juni in Albertina. albertina.at
55
Blommers / Schumm find Fontana Te zien t/m 28 mei 2022 designmuseum.nl
DMDB-adv-220x310mm-v1.indd 1
07-04-2022 11:47