•
Zwalczaj smoka w sobie!
2|Strona
Strona |3
Zwalczaj smoka w sobie! DZIEŃ ŚWIĘTEGO JERZEGO PROPOZYCJE PROGRAMOWE ZESPOŁU WYCHOWANIA DUCHOWEGO I RELIGIJNEGO CHORĄGWI ŁÓDZKIEJ ZHP DLA GROMAD I DRUŻYN ZHP
pod redakcją Piotra
Dziewulskiego
4|Strona
Zwalczaj smoka w sobie! Dzień Świętego Jerzego. Propozycje programowe Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej ZHP
Autorzy: Piotr Dziewulski, Łukasz Woźniak, Angelika Szelągowska Fotografie: archiwum Chorągwi Łódzkiej ZHP, Chorągiew Gdańska ZHP, Chorągiew Białostocka ZHP, Hufca Poznań-Wilda, Hufca Bydgoszcz, Bractwa Rycerzy Chorągwi Toruńskiej (www.choragiewtorunska.pl), biuro World Organization of the Scout Movement
Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej Związku Harcerstwa Polskiego 90-537 Łódź, ul. Stefanowskiego 19 Tel. (+4842) 636 32 62, (+48) 501 899 336 e-mail: zwdir@lodzka.zhp.pl Łódź 2015
Strona |5
DRUHNO DRUŻYNOWA, DRUHU DRUŻYNOWY! Pracując z podopiecznymi, często zabieramy ich do krain odległych, czasem nawet baśniowych. W niniejszym zbiorze to my Was zapraszamy do zapoznania się w wyjątkową opowieścią - życiorysem świętego Jerzego, patrona skautów i harcerzy. Fikcja w tej historii przeplata się z faktami historycznymi, zaś niezaprzeczalnie prawdziwe jest jej przesłanie każdy z nas powinien „zwalczać w sobie smoka”, to znaczy walczyć z własnymi słabościami oraz pielęgnować dobro. Gorąco pragniemy, aby opracowane przez nas propozycje programowe stały się dla Was i Waszych środowisk inspiracją do pracy z naszym świętym Patronem. Z harcerskim pozdrowieniem Czuwaj! Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego Chorągwi Łódzkiej ZHP
6|Strona
Miejmy nadzieję!... nie tę lichą, marną, Co rdzeń spróchniały w wątły kwiat ubiera, Lecz tę niezłomną, która tkwi jak ziarno Przyszłych poświęceń w duszy bohatera.[…] Miejmy odwagę!... nie tę jednodniową, Co w rozpaczliwym przedsięwzięciu pryska, Lecz tę, co wiecznie z podniesioną głową Nie da się zepchnąć z swego stanowiska. Adam Asnyk
Strona |7
Święty Jerzy
W
szyscy doskonale znamy historię zabicia smoka przez św. Jerzego, ale czy ta legenda jest prawdziwa? Czy Jerzy w ogóle istniał?
Legenda o św. Jerzym przybyła do Europy wraz z powracających do niej rycerstwem z wypraw krzyżowych. W niej św. Jerzy żył w drugiej połowie III wieku i urodził się w Coventry (Anglia) lub Kapadocji (kraina historyczna w zachodniej Turcji). W młodym wieku wstąpił do armii rzymskiej, gdzie wspinał się po szczeblach militarnej kariery. Dowodził nawet osobistą ochroną cezara Dioklecjana. Pewnego razu przebywa w Lod (Izrael), gdzie dowiaduje się smoku, który prześladuje tutejszą ludność przy wodopoju. Mieszkańcy Lod by skorzystać z wodopoju musieli wygonić smoka oferując mu owcę. Kiedy owiec zabrakło rada miasta zdecydowała, że odda na pożarcie piękną dziewicę. Przed pożarciem dziewicę ratuje święty Jerzy. Zabija smoka lancą. Wdzięczni za uratowanie mieszkańcy Lad pozostawiają swoje pogańskiej wierzenia i przechodzą na chrześcijaństwo. Legenda ta brzmi jak średniowieczne love story. Bo nim jest! Kościół Katolicki oraz Prawosławny nigdy nie przyjmował takiej historii świętego. Co prawda można spotkać ikony oraz obrazy św. Jerzego ze smokiem ale obecność tego smoka miała wydźwięk symboliczny. Święty Jerzy jest postacią historyczną i zgodnie z legendami urodził się w III wieku oraz robił karierę militarną. Dalej historia świętego znacznie odbiega od legendy. Cezar Dioklecjan w 303 r. wydaje edykt zezwalający na prześladowanie chrześcijan. Jerzy, jako żołnierz wojska rzymskiego, był zmuszony do mordowania chrześcijan. Gdy tylko odmówił i ujawnił, że jest wyznawcą Jezusa cezar rozkazał go torturować a następnie zabić. Po uciążliwych torturach, Jerzy został ścięty mieczem 23 kwietnia ok. 303 r. pod murami miasta Nikomedia. Okoliczni chrześcijanie potajemnie wnieśli jego ciało do Lydddi, gdzie został pochowany. Tam rozpoczął się kult żołnierza, który w okresie średniowiecza bardzo mocno zakorzenił się również w Anglii. Gdzie w takim razie legendarny smok? W ikonografii św. Jerzy przedstawiony jest jako rycerz w średniowiecznej zbroi, który zabija mieczem lub lancą smoka. Jego sylwetka jest symbolem męstwa chrześcijan odziany pancerzem sprawiedliwości, tarczą wiary, hełmem zbawienia, mieczem ducha, zwycięża smoka – symbol grzechu, kłamstwa i nieczystości.
8|Strona
Bank pomysłów Świętuj Dzień Świętego Jerzego z harcerzami innych organizacji np. Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej czy Skautami Europy. Wszyscy jesteśmy jedną skautową rodziną! Zorganizuj kwestę Świętego Jerzego i zbierzcie pieniądze dla potrzebujących. Weźcie udział w turnieju rycerskim lub zorganizujcie taki dla drużyn swojego szczepu lub hufca. Nakręćcie film dla drużyn swojego namiestnictwa jak rozumiecie słowo rycerskość i męstwo. Wybierzcie się szlakiem np. gotyckich zamków lub innych budowli średniowiecznych i poznawajcie kulturę wieków średnich. Znajdźcie w swojej miejscowości kościół pw. św. Jerzego i w dniu
24 kwietnia (w Polsce wspomnienie św. Jerzego wypada właśnie w ten dzień) pełnijcie służbę podczas odpustu. Zorganizujcie w hufcu lub w szczepie konkurs na najciekawszy wizerunek św. Jerzego. Poszukajcie w swojej miejscowości wizerunków św. Jerzego. Najczęściej można je znaleźć w kościołach ale w starszych miastach znajdziecie je również wkomponowane w architekturę średniowiecznych budynków np. ratusza. Zorganizujcie Rajd Świętego Jerzego podczas, którego będziecie propagować wartości harcerskie. Narysujcie komiks o św. Jerzym jako młodym harcerzu walczącym z współczesnym „smokiem”.
Strona |9
ZUCHY
10 | S t r o n a
Propozycja dla zuchów ZZZOiT Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki zgodne ze zwyczajem gromady. Gawęda Drużynowy ubrany w starożytne ubranie lub zbroje opowiada gawędę. Witajcie, drogie dzieci! Przychodzę do was z pewną nowiną- niestety nie są to dobre wieści, może ktoś z was wie, co należałoby zrobić…? No ale od początku. Nazywam się Anna i jestem mieszkanką miasta Lod. Życie w moim mieście do tej pory było spokojne i szczęśliwe- panuje tam ciepły klimat i ludzie są sobie życzliwi, jednak jakiś czas temu okazało się, że woda ze źródła, której używają wszyscy mieszkańcy naszego miasta, jest dziwnie zanieczyszczona. Ludzie zaczęli chorować, zwłaszcza dzieci i osoby starsze. Długo nie wiedzieliśmy co się dzieje- w końcu kilku śmiałków zdecydowało się wyruszyć na wyprawę w górę strumienia, to znaczy w stronę jego źródła, aby zobaczyć, co się tam dzieje. Długo oczekiwaliśmy na jakieś wieści, jednak ku naszej rozpaczy wrócił tylko jeden z mężczyzn, którzy się tam wybrali. Powiedział nam- a właściwie wyszeptał, bo strach odebrał mu mowę- że przy źródle zamieszkał… smok! Prawdziwy, zły i bardzo groźny smok! Boimy się bardzo, co może się zdarzyć, jeśli nie znajdzie się ktoś, kto go pokona- woda jest zatruta, ludzie giną, a my boimy się wypasać swoich trzód. Dzieci, wiem, że jesteście małe, ale duzi nie dali rady… Czy chcecie spróbować uratować mój lud i pokonać smoka…? Gra Gra odbywa się na zasadzie podchodów. Zuchy wyruszają na poszukiwanie smoka według znaków patrolowych ustawionych wcześniej przez kadrę gromady. Istotną częścią gry jest zebranie zaszyfrowanych listów, zostawionych przez „Dobrego Ducha”, które opisują po krótce fakty z życia św. Jerzego. Zuchy
mają również za zadnie spróbować odgadnąć, które z owych faktów to prawda historyczna, a które są elementami legendy. Wiadomości muszą być dostosowane do wieku i możliwości zuchów! Finałem gry jest „starcie” ze smokiem. Smoka może zagrać któryś z przybocznych lub
S t r o n a | 11
przyjaciel gromady. Smok opowiada zuchom, że kiedyś według legendy - został pokonany przez dzielnego żołnierza, zwanym Jerzym. Jego zdaniem nie ma dzisiaj już tak mądrych i dzielnych osób, jak ów żołnierz i dlatego on – smok - nikogo się nie boi. Jednak jest gotów dać zuchom szansę - jeśli odpowiedzą na jego pytania dotyczące postaci św. Jerzego, smok odejdzie i nie będzie już uprzykrzał życia mieszkańcom miasta. Ważne jest, by pytania smoka dotyczyły treści zawartych w zaszyfrowanych listach! Po pokonaniu smoka przez zuchy smok odchodzi. Może ona również nagrodzić najbardziej zaangażowanego w zmagania zucha. Majsterka Zuchy dowiadują się, że postać świętego Jerzego inspirowała twórców różnych epok oraz różnych wyznań. Zuchy wykonują ikonę św. Jerzego za pomocą folii aluminiowej, farb, bibuły oraz desek. Prace warto potem wywiesić w zuchówce. Pląs Pląs do melodii „Biegnie sobie mały osiołek”. Wybieramy świętego Jerzego, który biega po kręgu podczas I zwrotki. Przed „Walcz, walcz…” zuch staje przed
inną osobą. Podczas śpiewania „walcz, walcz, walcz jak Jerzy” zuchy pokazują, że walczą mieczem a gdy śpiewamy „tańcz, tańcz, tańcz jak Jerzy” zuchy tańcząc obracają się. Do kręgu wchodzi wybrany zuch i tak do czasu, gdy w kręgu znajdą się wszyscy uczestnicy zabawy. To jest historia o świętym Jerzym, Świętym Jerzym patronie harcerzy, To jest historia o świętym Jerzym, Który zabijał smoka Walcz, walcz, walcz jak Jerzy, Tańcz, tańcz, tańcz jak Jerzy, Walcz, walcz, walcz jak Jerzy, Który zabijał smoka. Należy poinformować zuchy, że piosenka jest inspirowana biografią świętego, nie stanowi jednak faktycznego zapisu jego życia. Krąg Rady Należy podsumować zdobytą przez zuchy wiedzę oraz wprowadzić rozróżnienie między bajką, faktami historycznymi i legendą. W ramach zadania między zbiórkowego można zaproponować dzieciom ułożenie modlitwy za wstawiennictwem św. Jerzego za wszystkich członków ZHP. ZZZOiT Obrzędowe zakończenie zbiórki.
12 | S t r o n a
HARCERZE Obrzędowe zakończenie zbiórki.
S t r o n a | 13
Propozycja dla harcerzy Rozpoczęcie zbiórki w sposób przyjęty w drużynie.
Gawęda Znacie legendę o świętym Jerzym, który zabił smoka? Legenda ta rozprzestrzeniła się po całej średniowiecznej Europie i była jedną z najbardziej popularnych historii o świętym. A czy znacie jakiś współczesnych świętych Jerzy? Ojcowie integracji europejskiej to wizjonerscy liderzy zainspirowali powstanie Unii Europejskiej, w której dzisiaj żyjemy. Bez ich energii i motywacji nie mieszkalibyśmy w oazie pokoju i stabilności, która jest dla nas czymś normalnym. Od bojowników ruchu oporu po prawników, ojcowie-założyciele tworzyli zróżnicowaną grupę ludzi, którym przyświecały te same idee: pokojowa, zjednoczona i bogata Europa. Nie wszyscy wierzyli w ich wizję, szydzili z ich autorów. A jednak się zrealizowała.
Integracja Prowadzący przed zbiórką na dużej kartce papieru pisze drukowanymi literami INTEGRACJA. Pod tym słowem przykleja odwróconą karteczkę (tekst do kartki) z słownikową definicją tego słowa tak by można było ją odkleić i przykleić tekstem do czytającego. Podczas zbiórki prowadzący burzy mózgów pyta czym jest demokracja. Odpowiedzi zapisuje na kartce. Na końcu porównujecie definicję słownikową z tym co zapisano.
Ojcowie integracji europejskiej Zastępy otrzymują w kopercie historię oraz zdjęcie jednego z Ojców założycieli Unii Europejskiej (Załącznik 1). Zadaniem zastępu jest przedstawienie historii postaci za pomocą jednej z wylosowanych przez zastępowych technik: filmu, komiksu, piosenki, teatrzyku cieni, (pamiętaj by zapewnić odpowiednie materiały do ich realizacji) Po przedstawieniu postaci zastępy przyklejają zdjęcie Ojca integracji do osi czasu, którą wcześniej trzeba przygotować. W tekście charakterystyki postaci znajduje się wytłuszczona data, która jest kluczową w procesie integracji europejskiej.
Piosenka Wśród ciszy nocnej i mroku ciemnym Zaświecił jasny płomyk ogniska Usiadła grupka harcerzy w kręgu Patrząc, jak watra ogniami błyska A działo się to w noc kwietniową Po dniu Świętego Jerzego Co jest patronem wszystkich skautów Każdego harcerza polskiego
14 | S t r o n a
Teraz w milczeniu, z powagą ducha Słuchali gawędy harcerskiej O życiu patrona i jego losach I jego postawie rycerskiej I popłynęły w tę ciszę pieśni Których nie było mało O ogniu, harcerzach, Ojczyźnie, Bogu
Mapa Unii Europejskiej Zastępy otrzymują mapę polityczną Europy (Załącznik 2), Prowadzący odczytuje zagadki dotyczące państw członkowskich Unii Europejskiej. Zadaniem zastępów jest zaznaczenie państwa o którym chodzi w zagadce. Zastępy między sobą nie mogą się komunikować. Gdy prowadzący przeczyta wszystkie zagadki pokazuję mapę polityczną z wyróżnionymi państwami unijnymi. Razem sprawdzacie czy zastępu zaznaczyły poprawie państwo (Uwaga! W zagadkach będzie brakowało wielu państw członkowskich. Patrz: Zadanie miedzyzbiórkowe). Jeżeli lubisz bawić się klockami lego, wiedz, że wymyślono je w tym państwie. U nas jest Legoland. Christian Andersen Zapraszam wszystkich chętnych na pierwsze igrzyska olimpijskie. Weźcie maski to pójdziemy do teatru. Zeus Najwspanialsza grupa dzieci mieszka w Bullerbyn. Możecie je odwiedzić. Astrid Lindgren Zapraszam do Pałacu Buckingham. Pójdziemy do Muzeum Figur Woskowych. Królowa Elżbieta Zapraszam na Igrzyska Olimpijskie sportów zimowych, które odbędą się w Oberstdorfie. Sven Hannawald
Podsumowanie zbiórki i obrzędowe zakończenie Zadanie międzyzbiórkowe Zastępy uzupełniają mapę o pozostałe państwa członkowskie z zadania o mapie Unii Europejskiej. Dodatkowo wypisują wszystkie stolice państw członkowskich.
S t r o n a | 15 Załącznik 1 Konrad Adenauer: pragmatyczny demokrata niestrudzony w działaniach na rzecz zjednoczenia Pierwszy kanclerz Republiki Federalnej Niemiec, który stał na czele nowo powstałego państwa w latach 1949–63, zmienił powojenną historię Niemiec i Europy bardziej niż ktokolwiek inny. Podobnie jak wielu polityków swojego pokolenia, Adenauer już po doświadczeniach pierwszej wojny światowej doszedł do wniosku, że osiągnięcie długotrwałego pokoju możliwe jest jedynie w zjednoczonej Europie. Opinię tę potwierdziły jego doświadczenia z okresu Trzeciej Rzeszy (kiedy to został usunięty z urzędu burmistrza Kolonii przez nazistów). W sześć lat (1949–55) Adenauer osiągnął dalekosiężne cele polityki zagranicznej, dzięki czemu udało się związać przyszłość Niemiec z sojuszem państw zachodnich: członkostwo w Radzie Europy (1951), założenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (1952) oraz wstąpienie Niemiec do NATO (1955). Podstawą polityki zagranicznej Adenauera było pojednanie z Francją. Wraz z prezydentem Francji Charles’em de Gaulle’em Adenauer doprowadził do przełomu w stosunkach pomiędzy Niemcami a Francją: w 1963 roku państwa te, niegdyś nieprzejednani wrogowie, podpisały traktat o przyjaźni, który stał się jednym z kamieni milowych na drodze integracji europejskiej.
Alcide de Gasperi: natchniony rzecznik demokracji i wolności w Europie W latach 1945–1953 Alcide de Gasperi, jako włoski premier i minister spraw zagranicznych, kształtował powojenne losy kraju. Urodził się w regionie Trydent-Górna Adyga (Tyrol Południowy), który do 1918 r. należał do Austrii. Wraz z innymi ówczesnymi wybitnymi mężami stanu działał aktywnie na rzecz jedności europejskiej. Doświadczenia wyniesione z epoki faszyzmu i wojny – w latach 1927–1929 przebywał w więzieniu, zanim nie udzielono mu azylu w Watykanie – wyrobiły w nim przekonanie, że jedynie unia państw europejskich jest w stanie zapobiec powtórzeniu się tych straszliwych wydarzeń. Wielokrotnie propagował inicjatywy na rzecz zjednoczenia Europy Zachodniej,mpracując nad realizacją planu Marshalla i nawiązując bliskie stosunki gospodarcze z innymi europejskimi krajami, w szczególności z Francją. Ponadto wspierał realizację planu Schumana w sprawie ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a także uczestniczył w pracach nad utworzeniem europejskiej polityki obronnej.
16 | S t r o n a
Robert Schuman: architekt projektu integracji europejskiej Robert Schuman, mąż stanu, dyplomowany prawnik i francuski minister spraw zagranicznych w latach 1948–1952 uznawany jest za jednego z ojców jedności europejskiej. Schuman urodził się w Luksemburgu − sąsiedztwo francusko-niemieckiego pogranicza wywarło na niego duży wpływ. Pomimo, a może właśnie w wyniku, doświadczeń z epoki nazistowskich Niemiec uważał, że jedynie trwałe pojednanie z Niemcami może stworzyć podstawy dla zjednoczenia Europy. W 1940 r. został wywieziony do Niemiec. Po dwóch latach uciekł i wstąpił do francuskiego ruchu oporu. Doświadczenia te nie wpłynęły jednak negatywnie na jego stanowisko wobec Niemiec, gdy po wojnie został mianowany ministrem spraw zagranicznych. We współpracy z Jeanem Monnetem opracował znany na całym świecie plan Schumana, ogłoszony 9 maja 1950 r., którą to datę uznaje się za symboliczną datę narodzin Unii Europejskiej. Zaproponował w nim wspólną kontrolę nad wydobyciem węgla i produkcją stali: najważniejszych materiałów dla przemysłu zbrojeniowego. Opracowaniu tego planu przyświecała idea, zgodnie z którą prowadzenie wojny nie jest możliwe bez sprawowania kontroli nad wydobyciem węgla i produkcją stali. Schuman poinformował o planie kanclerza Adenauera, który od razu dostrzegł w nim możliwość zapewnienia pokoju w Europie i zgodził się na jego przyjęcie. Wkrótce potem odpowiednio zareagowały także rządy Włoch, Belgii, Luksemburga i Holandii. Sześć państw podpisało w kwietniu 1951 r. w Paryżu Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. W ten sposób narodziła się wspólna Europa jako inicjatywa na rzecz pokoju. Schuman wspierał także ideę utworzenia wspólnej europejskiej polityki obronnej. W latach 1958–1960 pełnił on funkcję przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.
Paul-Henri Spaak: europejski wizjoner obdarzony darem przekonywania Europejski mąż stanu – dzięki swojej długiej karierze politycznej Belg Paul Henri Spaak w pełni zasłużył na to miano. Podczas I wojny światowej zaciągnął się do armii belgijskiej, zataiwszy swój prawdziwy wiek, a następnie spędził dwa lata jako jeniec wojenny w Niemczech. W trakcie II wojny światowej jako minister spraw zagranicznych bezskutecznie starał się zachować neutralność Belgii. Wraz z rządem udał się na wygnanie, najpierw do Paryża, a następnie do Londynu. Po wyzwoleniu Belgii Spaak pełnił w rządzie funkcje zarówno ministra spraw zagranicznych, jak i premiera. Już podczas II wojny światowej opracował plany zjednoczenia krajów Beneluksu, a bezpośrednio po jej zakończeniu prowadził kampanie na rzecz zjednoczenia Europy, wspierając idee utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Dla Spaaka najskuteczniejszym sposobem zapewnienia pokoju i stabilizacji było zjednoczenie państw za pomocą wiążących zobowiązań traktatowych. Pełniąc funkcję przewodniczącego na pierwszym Zgromadzeniu Ogólnym Narodów Zjednoczonych (1946 r.) oraz Sekretarza Generalnego NATO (1957–1961), Spaak działał na rzecz realizacji tych celów. Odegrał on wiodącą rolę przy redagowaniu treści Traktatu Rzymskiego. Na konferencji mesyńskiej w 1955 r. sześć rządów uczestniczących w niej państw mianowało go przewodniczącym komitetu przygotowującego tekst traktatu.
S t r o n a | 17 Załącznik 2
18 | S t r o n a
HARCERZE STARSI
S t r o n a | 19
Propozycja dla harcerzy starszych Rozpoczęcie zbiórki w sposób przyjęty w drużynie.
Gawęda Dawno temu, w krainie, która teraz ma zupełnie inne oblicze, żył pewien rycerz. Był on chrześcijaninem. Wtedy nie było katolików, protestantów, nawet nie było muzułmanów. W tym czasie w Europie panowała zupełnie inna religia, politeistyczna wiara w bogów rzymskich. Religia zawsze była silnie powiązana z kulturą. Kiedy Rzymianie zorientowali się, że liczba wyznawców Chrystusa rośnie, rozpoczęły się prześladowania chrześcijan. Ów rycerz, o którym wspomniałem wcześniej, przyjął wiarę w jednego Boga. Był żołnierzem, a to właśnie wojsko było odpowiedzialne za nękanie chrześcijan. Nasz bohater przyjął chrzest, nie akceptował stanowiska cesarza. Zaczął się przeciwstawiać rozkazom do tego stopnia, że również i on padł ofiarą prześladowań – był torturowany, a następnie ścięto mu głowę mieczem. Za to, że był chrześcijaninem. Tyle historia, znana jest jeszcze legenda. Pewien rycerz przemierzał europejskie krainy w poszukiwaniu osób, którym mógłby pomóc. Pewnego dnia przybył do miasta Silene w dzisiejszej Libii. Miasto to było nękane przez smoka, który zrobił sobie gniazdo przy ujęciu wody. Każdego dnia, by wywabić smoka z kryjówki i zaczerpnąć wodę, rzucano potworowi owcę na pożarcie. Jeśli brakowało owiec, ofiarą była młoda kobieta wybrana w losowaniu. Tego dnia los padł na córkę władcy miasta. Nie pomógł lament królowej i próba króla przekupstwa złotem. Życia nie da się kupić. Kiedy dziewczyna schodziła w pobliże jamy smoka, zjawił się nasz bohater. Stanął między nią i potworem, obronił się nie tarczą, lecz znakiem krzyża i zabił smoka. Wdzięczni mieszkańcy przyjęli chrzest. Jak się nazywał rycerz? Dowiecie się z piosenki
Piosenka Zabił święty Jerzy smoka W płaszcz z atłasu wytarł miecz. Czarna zdobi go posoka: Smocza śmierć - rycerska rzecz. Odrąbanym skrzydłem gadzim Mąż opędza się od much; Dowód tryumfu w sakwę wsadził: Komplet świeżych smoczych kłów. Święty Jerzy! Święty Jerzy! Smok bezzębną paszczę szczerzy, Chociaż już się nic mu nie śni Zabić gada los ci każe, Żebyś trafił na ołtarze, Ale to nie koniec pieśni!
Zasłużoną karmił sławą Smokobójcę wdzięczny lud I podziwiał sakwę krwawą, Z której snuł się smoczy smród. Rycerz pocił się w purpurach Wśród koronowanych głów I nie było trubadura, Co nie śpiewałby tych słów: Święty Jerzy! Święty Jerzy! Gadzi zewłok w prochu leży, Dla robactwa żer i pleśni. Zabić smoka los ci kazał Byś się znalazł na ołtarzach, Ale to nie koniec pieśni! Wszędzie swą postawił stopę,
20 | S t r o n a Wszędzie dowiózł gadzi swąd. Pokrył świat swym świętym tropem Aż posiwiał, schudł i zwiądł. A z rozprutej sakwy ronił Krok po kroku kieł za kłem I odrastał smoczy pomiot Z tryumfu dobra drwiąc nad złem. Święty Jerzy! Święty Jerzy! Święty sen ci się należy, Wymęczyli cię współcześni! Bo uprawiać smokobicie Łatwiej, niźli walczyć z życiem, Ale to nie koniec pieśni! Umarł rycerz, a w Kościele
Rozprawiano parę lat, Jak podzielić jego szkielet, Bo relikwii żąda świat. Smoków się wyraja mrowie, Za to świętych nigdy dość! Sprawiedliwie! - ktoś podpowie: Mit za mit! I kość za kość! Święty Jerzy! Święty Jerzy! Liczą kości buchalterzy Ile w nich się wiary zmieści Niepisany sen twym szczątkom, Musisz zacząć od początku I nie będzie końca pieśni...
Turniej łuczniczy Zastępy stoją w szeregach, każdy ma swoją tarczę. Nie jest to jednak zwyczajny turniej, bo na tarczy są wypisane różne cechy. Zadaniem uczestników jest zestrzelenie wartości, których nie podzielał średniowieczny rycerz. Który zastęp pierwszy zestrzelił wszystkie negatywne cechy, ten wygrywa tę konkurencję.
Turniej rycerski Zastępy szykują dla każdego: kopię – sklejony rulon gazety; zbroję – zakładają 120-litrowe worki na śmieci (należy wykonać dziury na głowę i ręce); hełm – zakładają budowlany kask ochronny; czułe punkty w zbroi i hełmie – przyklejają do zbroi po 2 nieugotowane jajka w folii. Zastępy potykają się w parach. Jedna osoba jest wierzchowcem, druga rycerzem. Dwie pary walczą ze sobą aż do momentu, kiedy wszystkie jajka jednego rycerza zostają rozbite. Każdy członek zastępu musi być chociaż raz rycerzem. Wyższa suma wygranych potyczek daje zwycięstwo w tej konkurencji.
Taniec Każdy rycerz, przede wszystkim św. Jerzy, słynął z dobrych manier. Tym razem zostaną one wyeksponowane podczas tańca – menueta. Propozycje figur i układów znajdują się na portalu www.youtube.com. Podczas kręgu podsumowującego zbiórkę harcerze starsi dzielą się, który element życia rycerskiego najbardziej im się spodobał i dlaczego.
Podsumowanie zbiórki i obrzędowe zakończenie
S t r o n a | 21
Projekt starszoharcerski Projekt to świetny sposób pracy dla harcerzy starszych. Zakłada on, że harcerze samodzielne podejmują działania w odpowiedzi na potrzebę drużyny i środowiska, w którym działają. Dlatego projektu nie da się realizować według jakiegoś uniwersalnego przepisu. Prezentowane propozycje mogą natomiast podpowiedzieć nawiązanie lub wyznaczyć poziom pracy harcerzy starszych.
Założenia Celem tego projektu jest zbadanie potrzeb społecznych i odnalezieniu takich miejsc, gdzie harcerze będą mogli pomóc, a ta pomoc jednocześnie będzie dla nich rozwijająca. W tym celu możecie zorganizować sonde uliczną, ankietę internetową itp. Z zebranych badań przygotujcie mapę potrzeb waszej lokalnej wspólnoty. Nawiążcie współprace z stowarzyszeniami oraz fundacjami mającymi na celu pomoc lokalną.
Zadanie Wybierzcie 2-3 zadania (cykliczne, systematyczne), które będą miały na celu pomoc lokalnemu środowiskowi
Przykłady: Regularna pomoc starszemu sąsiadowi – zakupy, drobne prace domowe; Zbiórka potrzebnych rzeczy na schronisko dla psów; Szkolenie się lub pomoc w kursach pierwszej pomocy; Wystawienie stoiska na festynie parafialnym lub lokalnym, które będzie promowało służbę i patriotyzm; Przygotowanie występu artystycznego dla podopiecznych domu samotnej matki. Na podstawie zebranych danych i dokumentacji zadań możecie opracować materiał informacyjny dla innych drużyn w waszym hufcu/chorągwi oraz materiał promocyjny na stronę WWW, akcję naborową itp.
Inne pomysły na projekt Zorganizujcie kilkudniowy rajd po szlaku gotyckich zamków i poznawajcie kulturę wieków średnich. Rozpiszcie próbę niwelowania u członków zespołu projektowego „smoków”. Przedyskutujcie każdego smoka osobno i znajdźcie na niego
sposób. Pomagajcie sobie wspólnie w zwalczaniu smoków. Przygotujcie na ścianie harówki graffiti przedstawiające postacie ważne dla ruchu skautowego. Zorganizujcie kominek dla innych harcerzy starszych związany z współczesną postawą rycerską.
22 | S t r o n a
WĘDROWNICY
S t r o n a | 23
Propozycja dla wędrowników Wyjdź w świat, zobacz, pomyśl, pomóż czyli działaj! Przeprowadźcie kuźnicę o rycerskości, korzystając z tekstów zamieszczonych na str. 25 i poszerzając znajomości zagadnienia na podstawie samodzielnie znalezionych artykułów, książek, filmów lub spotkań ze specjalistami z dziedziny etyki, filozofii.. Celem kuźnicy jest wewnętrzna refleksja i nauka wyrażania własnych odczuć oraz opinii. Przeprowadźcie dyskusję na wybrany temat, korzystając z tekstu zamieszczonego na str. 25-26 i poszerzając znajomości zagadnienia na podstawie samodzielnie znalezionych artykułów, książek, filmów lub spotkań ze specjalistami. Wybierzcie jedną z form dyskusji prezentowanych na s. 23-24. Konkretny temat dyskusji możecie sformułować na podstawie pytań zamieszczonych pod tematem.
Charakterystyka różnych form dyskusji Dyskusja sokratejska to forma rozmowy na temat problemu. Jej uczestnicy koncentrują się na krytycznym myśleniu i otwartych pytaniach. Jej formą dochodzenia do prawdy i wymaga twórczego podejścia. Debata to dyskusja, w której dwa zespoły o odmiennych poglądach spierają się. Jeden zespół broni jakiejś tezy, a drugi usiłuje ją podważyć. Osoby
z obu grup wypowiadają się na przemian, próbując dowieść słuszności stanowiska, które reprezentują. Jeśli drużyna jest liczna, można utworzyć grupę publiczności, która głosując na zakończenie dyskusji, decyduje, któremu zespołowi przyznaje rację. Publiczność może zadawać pytania zespołom, które się spierają.
24 | S t r o n a Dyskusja plenerowa to taka, w której biorą udział wszyscy uczestnicy zbiórki. Każdy otrzymuje tyle samo czasu na wystąpienie. Szczególnie ważne jest bezwzględne przestrzeganie czasu wypowiedzi i nieprzerywanie innym mówcom. Sesja pomysłowości ma dwa etapy. Najpierw następuje gromadzenie wszystkich pomysłów bez ich oceniania (uczestnicy nie krytykują, lecz starają się każdy wniosek rozwinąć i znaleźć w nim sens). W pierwszym etapie biorą udział wszyscy obecni. W drugim etapie następuje ocena pomysłów przez wybrany zespół. Dyskusja akwarium to taka, w której biorą udział jedynie wybrane osoby, pozostałe obserwują ich rozmowę, nie zabierając głosu. Zadaniem obserwatorów jest analiza przebiegu dyskusji pod kątem doboru oraz skuteczności argumentów. Później sytuację można odwrócić i dotychczasowi obserwatorzy przejmują dyskusję, a wcześniej dyskutujący odgrywają rolę obserwatorów. Tę formę dyskusji stosuje się w celu wzajemnego oddziaływania, uczenia się i doskonalenia umiejętności argumentowania. Podczas drenażu obaw i zastrzeżeń każdy uczestnik wypowiada nurtujące
go myśli, które poddawane są zespołowemu osądowi, następuje też obiektywna ocena słuszności wysuwanych zastrzeżeń. Rezultatem wymiany zdań może być wykaz trudności, które kryją się w przygotowywanych działaniach lub podjętych decyzjach. Wykazane zostają nierealne elementy jakiegoś planu działania, wystąpienie prawdopodobieństwa powstania niepomyślnych warunków czy niepożądanych skutków. Dyskusja panelowa to taka, w której uczestnicy dzielą się na dwie grupy: panelistów i publiczność. Potrzebny jest także moderator. Najpierw swoje opinie prezentują kolejno paneliści – po zadaniu pytania i udzieleniu głosu przez moderatora. Paneliści wcześniej przygotowują się do dyskusji. Prowadzący ją moderator na ogół wie, co panelista ma do powiedzenia i kieruje wypowiedziami. Paneliści mają prawo do dłuższych wypowiedzi albo do powtórnego zabrania głosu, by odpowiedzieć innym uczestnikom panelu. Po dyskusji panelistów do głosu dochodzi publiczność. Może ona komentować wypowiedzi panelistów, wypowiadać własne opinie, krytykować wyrażone poglądy oraz zadawać pytania. Paneliści odpowiadają na pytania i głosy krytyczne, oni też podsumowują całość dyskusji.
S t r o n a | 25
Skaut rycerzem współczesnych czasów Podczas kuźni zastanówcie się, jaki jest powinien byś harcerz. Czy słusznie powinien być nazywany rycerzem współczesnych czasów? Podczas kuźni możesz użyć niżej podanych piosenek (pamiętaj by proces włączania był dyskretny a muzyka nie zbyt głośna). Odczytaj WOLNO pytania do formy. Rozpoczęcie i zakończenie czasu na odpowiedzi uczestników spotkania sygnalizujesz dzwonkiem/gongiem/kołatką. Zrobię mężczyzn z was. Maciej Molęda. Film Mulan Czym jest męskość? Czy męskość ocenia tężyzna fizyczna a może wygląd? Czy kobieta może charakteryzować się męskością? Jak ją kształtować? Kolorowy wiatr. Edyta Górniak. Film Pocahontas Czym powinien kierować się rycerz? Etosem? Sumieniem? Wewnętrznym JA? Nigdy nie ulegnę. Brian Adams. Film Mustang z dzikiej doliny Człowiek czasem upada pod ciężarem swoich przeżyć, problemów. Co robi skaut w takim przypadku? Czy łatwo jest wstać z porażki? Co może pomóc człowiekowi w takim wypadku? Jak osiągać cele? Czy nasze cele mają być wysokie a może tylko takie, które widzimy na horyzoncie? Mam tę moc. Katarzyna Łaska. Film Kraina Lodu Jaką moc ma młody człowiek? Czy ma wystarczającą siłę by zdobywać świat – podróżować po lądach i oceanach? Co może mu pomóc by osiągać cele? Bella. Katarzyna Pysiak. Film Piękna i Bestia Czym powinien wyróżniać się współczesny rycerz? Czy skaut powinien zmieniać się pod wymagania świata/nowych filozofii/trendów czy sam kształtować świat o skautowe ideały? Niezwykły Gość. Wojciech Dmochowski. Film Dzwonnik z Notre Dame Jaką klasą powinien charakteryzować się współczesny rycerz? Jak powinien zachowywać się w miejscach publicznych? Jaki powinien być jego język? Czy ubranie powinno mieć znaczenie przy jego odbiorze przez innych? Podsumuj kuźnię cytatem z Komentarza do Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego hm. Stefana Mirowskiego: HARCERZ POSTĘPUJE PO RYCERSKU, traktuje życie jak wielką grę, w której ważna jest nie tylko wygrana, ale ważne jest przede wszystkim to, jak się gra. Harcerstwo to czysta gra. Harcerz mimo negatywnych doświadczeń wierzy, że inni też grają czysto. Czysta, uczciwa, rycerska gra obowiązuje przede wszystkim wobec przeciwników. Harcerz wyciąga rękę do zgody. Harcerz jest dzielny, walczy z chamstwem, nietolerancją, przejawami brutalności. Jest uprzejmy i kulturalny, potrafi się odpowiednio zachować w każdej sytuacji. Harcerz dba o swój wygląd.
Patron skautów. Ale których? Co to znaczy być skautem? Na czym opiera się skauting? Kto może być uważany za skautem? Spróbujcie odpowiedzieć na te pytania poznając historię oraz formę działania innych organizacji harcerskich na terenie Polski. Możecie do dyskusji zaprosić przedstawicieli innych stowarzyszeń harcerskich.
26 | S t r o n a Pytania pomocnicze: Jakie wartości charakteryzują skauta wg. R. Baden-Powella? Czy R. Baden-Powell chciał autoryzować swój pomysł wychowawczy a przez to mieć monopol na skauting?
Skaut służy Bogu, bliźnim i samemu sobie. Czy w dzisiejszych czasach możemy coś od tego odjąć? Jaki powinien być skaut? Czy jest jedyna słuszna droga skautowa? Czy różnorodność wyboru drogi skautowej jest dobra?
Wielka Europa – Wspólna Europa Europa średniowiecza charakteryzowała się tym, że była jednolita. Kultura, język, religia to wszystko łączyło europejskie państwa. Co dziś łączy Anglika ze Słowakiem i Hiszpana z Rosjaninem? A może teraz więcej dzieli a nie łączy? Zapoznajcie się z genezą powstania Unii Europejskiej i przedyskutujcie czy u swoich źródeł miała słuszne cele? Jaką funkcję Unia Europejska pełni dziś? Czy Unia Europejska jest zagrożeniem dla tożsamości narodowej?
ZWALCZAJ SMOKA W SOBIE S t r o n a | 27
28 | S t r o n a
Zwalczaj smoka w sobie. Jak nie ulec wpływom smoka? „W mojej szkole nie brakuje pokus. Koledzy czasem proponują mi papierosy, narkotyki a
nawet alkohol. Jestem harcerzem i obiecałem być posłuszny Prawu Harcerskiemu, które zakazuje mi używek. Ale czasem przychodzi taki moment, że chce spróbować by nie wyjść na dzieciaka”. Taki wpis można znaleźć na jednym z harcerskich forum internetowych. Jak sobie poradzić z takim problemem? Naturalne jest to, że chcemy być przyjmowani do grup rówieśniczych i właśnie dlatego często jesteśmy podatni na wpływy otoczenia. Czasami trudno jest obstawiać przy tym, co wybrałeś za słuszne ale harcerstwo jest takim systemem wychowania, które daje narzędzia oraz umiejętności opierania się naciskom, nie sprawiając przy tym wrażania osoby niepewnej czy przestraszonej. System stopni i sprawności został tak wypracowany by każdy harcerz mógł przewidzieć, kiedy może znaleźć się pod presją, i odpowiednio zaplanować swoją reakcję.
Przewiduj Miej oczy szeroko otwarte. Dostrzegając grupkę kolegów, którzy palą papierosy możesz mieć stuprocentową pewność, że będą chcieli cię nimi poczęstować. Unikaj takich sytuacji.
Pomyśl Pamiętaj by nie działać jak maszyna. Analizuj sytuację i zapytaj siebie czy warto ulec? Co będziesz czuł później? Korzystając z zaproponowanych używek na chwilę uzyskach aprobatę kolegów. Ale jak będziesz oceniał tą uległość gdy będziesz zakładać mundur? Chcesz zabiegać o akceptację rówieśników, którzy namawiają cię do „zabawy z smokiem” czy być lojalny ideałom, które wybrałeś podczas Przyrzeczenia?
Zdecyduj Musisz zdecydować czy stoisz po stronie ideałów, które łączą harcerzy od ponad stu lat, czy wybrać aprobatę kolegów, którzy sami ulegają chwili. Decyzja od ciebie zależy. Czym więcej razy zaprosisz smoka do swojego serca, tym trudniej będzie go zwalczać.
Działaj Twoje działanie musi być jasne i pewne. Jeśli przeanalizowałeś sytuację i zdecydowałeś, że chcesz zachować wierność harcerskim ideałom bez strachu wyraź swoje stanowisko. Nie praw kolegom kazań, niech twoja odpowiedź będzie prosta, Dzięki temu pokażesz, że twoje stanowisko nie podlega dyskusji. Może w odezwie usłyszysz „Jaja sobie robisz? Nie peniaj!”. Nie przejmuj się tym. Jeśli chcesz zareagować nie rób tego z agresją, krótko wyjaśnij czemu przyjąłeś takie stanowisko a nie inne.
S t r o n a | 29
Wykonaj swój plan działania! Przewidując różne sytuacje możesz już teraz wykonać plan działania. Przemyśl:
PRZEWIDUJ Co jest moim smokiem? np. napicie się piwa z kolegami Gdzie mogę spotkać się ze smokiem? np. w szkolnej toalecie
Odmówię i odejdę.
DZIAŁAJ
Jakie będzie twoje działanie?
ZDECYDUJ
Gdy ulegnę smokowi, znaczyło by to… np. …że nie jestem odporny na nacisk rówieśników, że bardziej cenię uznanie niż życie w lojalności ze swoimi wartościami.
PRZEMYŚL
Co się stanie jak ulegnę smokowi? np. pokaże, że jestem hipokrytą, że moje harcerskie wartości nie są pewne. Będę miał wyrzuty sumienia
Co się stanie jak nie ulegnę smokowi? np. koledzy mogą mnie przezywać jednak będę zadowolony, że zachowałem wartości harcerskie. Dzięki temu będę silniejszy i łatwiej mi będzie pogromić kolejnego smoka.
Gdy nie ulegnę smokowi, znaczyło by to… np. …że jestem silnym harcerzem, który potrafi znieść najtrudniejsze chwile. Mogę być z siebie dumny! A poza tym palenie szkodzi zdrowiu.
Jakie będzie twoje działanie? Odmówię i odejdę.
30 | S t r o n a
Piosenki o św. Jerzym Ballada o Świętym Jerzym Jerzy chciał zostać pasterzem lecz nic nie wyszło z zamierzeń zabrakło mu w siebie wiary, więc wybrał zawód ofiary. Zawód ofiary - lecz - bożej (jest coś takiego wśród stworzeń, a życiem jego cierpienie, za które kupuje Zbawienie) Jurek więc cierpiał i wołał, że więcej jeszcze znieść zdoła. I Bóg wciąż plagi nań zsyłał bo kochał Jurka jak syna. Lecz dnia świętego - w niedzielę Jerzy podliczył Zbawienia, i wyszło że ma ich miliony więc jest na Zbawcę stworzony. Chodził po świecie i zbawiał i chorych nawet uzdrawiał zaś Bóg się patrzył i cieszył myśląc "zasłużył, niech leczy" A w Jerzym pycha wzrastała Mamona Bogiem się stałapieniędzy żądał za wszystko... O Jurku! Kara jest blisko! Jerzy się budzi i czuje, że płuca bolą i kłują. To Boża Kara za pychę Jerzy nie może oddychać. "Ach! Panie cofnij boleści! dam Ci srebrników - trzydzieści! Zdejmij Boże swą karę, wrócę do roli ofiary..." I Bóg powiedział: "Amen" Płuca zamienił mu w kamień.
To cud! a cudem drugim że Jerzy chodzi i mówi! Będzie kamiennym człowiekiem na straży wiary na wieki żołnierz. I patron żołnierzy. Pogromca smoka i święty Jerzy.
Przyczynek do legendy o świętym Jerzym Zabił święty Jerzy smoka W płaszcz z atłasu wytarł miecz. Czarna zdobi go posoka: Smocza śmierć - rycerska rzecz. Odrąbanym skrzydłem gadzim Mąż opędza się od much; Dowód tryumfu w sakwę wsadził: Komplet świeżych smoczych kłów. Święty Jerzy! Święty Jerzy! Smok bezzębną paszczę szczerzy, Chociaż już się nic mu nie śni Zabić gada los ci każe, Żebyś trafił na ołtarze, Ale to nie koniec pieśni! Zasłużoną karmił sławą Smokobójcę wdzięczny lud I podziwiał sakwę krwawą, Z której snuł się smoczy smród. Rycerz pocił się w purpurach Wśród koronowanych głów I nie było trubadura, Co nie śpiewałby tych słów: Święty Jerzy! Święty Jerzy! Gadzi zewłok w prochu leży, Dla robactwa żer i pleśni. Zabić smoka los ci kazał Byś się znalazł na ołtarzach, Ale to nie koniec pieśni! Wszędzie swą postawił stopę, Wszędzie dowiózł gadzi swąd. Pokrył świat swym świętym tropem Aż posiwiał, schudł i zwiądł. A z rozprutej sakwy ronił Krok po kroku kieł za kłem
S t r o n a | 31 I odrastał smoczy pomiot Z tryumfu dobra drwiąc nad złem. Święty Jerzy! Święty Jerzy! Święty sen ci się należy, Wymęczyli cię współcześni! Bo uprawiać smokobicie Łatwiej, niźli walczyć z życiem, Ale to nie koniec pieśni! Umarł rycerz, a w Kościele Rozprawiano parę lat, Jak podzielić jego szkielet, Bo relikwii żąda świat. Smoków się wyraja mrowie, Za to świętych nigdy dość! Sprawiedliwie! - ktoś podpowie: Mit za mit! I kość za kość! Święty Jerzy! Święty Jerzy! Liczą kości buchalterzy Ile w nich się wiary zmieści Niepisany sen twym szczątkom, Musisz zacząć od początku I nie będzie końca pieśni...
Dzień Świętego Jerzego Wśród ciszy nocnej i mroku ciemnym Zaświecił jasny płomyk ogniska Usiadła grupka harcerzy w kręgu Patrząc, jak watra ogniami błyska A działo się to w noc kwietniową Po dniu Świętego Jerzego Co jest patronem wszystkich skautów Każdego harcerza polskiego Teraz w milczeniu, z powagą ducha Słuchali gawędy harcerskiej O życiu patrona i jego losach I jego postawie rycerskiej I popłynęły w tę ciszę pieśni Których nie było mało O ogniu, harcerzach, Ojczyźnie, Bogu A echo im grało i grało Na koniec powstali, a potem uklękli A kiedy modlitwę skończyli Aż dogasł ostatni płomyk ogniska Tak długo na stos ten patrzyli
32 | S t r o n a
Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego ChŁ ZHP W wielu chorągwiach działają zespoły mające na celu udzielanie pomocy środowiskom harcerskim w wychowaniu duchowym i religijnym. W naszej chorągwi od wielu lat działa Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego, który wskazuje metody i przykłady pracy z wychowaniem duchowym i religijnym w drużynach, w tym organizuje warsztatów z zakresu wychowania duchowego i religijnego dla instruktorów Chorągwi Łódzkiej. Organizuje akcje związane z wychowaniem duchowym i religijnym m.in. Festiwal Kolęd, Betlejemskie Światło Pokoju, debaty z cyklu Tańczący z myślami. Członkowie zespołu służą pomocą i materiałami, które pomogą drużynowym zorganizować zbiórkę. Warto odwiedzić stronę internetową Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego GK ZHP www.silniduchem.zhp.pl na której prócz bieżących informacji i artykułów można znaleźć gotowe konspekty zajęć.
www.facebook.com/zwdir.chl
www.twitter.com/zwdir
S t r o n a | 33
Spis treści DRUHNO DRUŻYNOWA, DRUHU DRUŻYNOWY! ................................................................................. 5 Święty Jerzy ........................................................................................................................................................ 78 Bank pomysłów ................................................................................................................................................... 8 Propozycja dla zuchów .............................................................................................................................. 10 Propozycja dla harcerzy ............................................................................................................................ 13 Propozycja dla harcerzy starszych...................................................................................................... 19 Projekt starszoharcerski ................................................................................................................................. 21 Propozycja dla wędrowników ................................................................................................................ 23 Zwalczaj smoka w sobie. Jak nie ulec wpływom smoka? ..............................................................28 Piosenki o św. Jerzym .....................................................................................................................................30 Ballada o Świętym Jerzym .......................................................................................................................30 Przyczynek do legendy o świętym Jerzym ......................................................................................30 Dzień Świętego Jerzego ............................................................................................................................ 31 Zespół Wychowania Duchowego i Religijnego ChŁ ZHP ............................................................... 32
34 | S t r o n a