Turkije
Reis door ... Turkije
Reis door ...
Ik ben Burak. Welkom in Turkije!
met het verhaal van Burak Burak houdt niet van binnen zitten en al helemaal niet van huiswerk maken. Hij is honderd keer liever buiten, in de haven van Dalyan. En het allerliefst gaat hij met Kadir mee, op zijn boot. Dan brengen ze samen toeristen naar de modderbaden of de ruĂŻnes, een eind verderop. En onderweg vertelt Kadir verhalen aan Burak. Verhalen over verdwaalde zeeschildpadden en verdwenen schatten. Verhalen die Kadir natuurlijk stuk voor stuk uit zijn duim zuigt, dat weet Burak zeker. Of, nou ja ... bijna zeker.
Op reis door turkije NUR 210/280/510
Berdie Bartels
In dit boek kom je nog veel meer te weten over Turkije. Je vindt hierin namelijk veel informatie en leuke weetjes over dit mooie land. Hoe zoet is het Suikerfeest? Bestaat kinderarbeid? Wat voor klimaat heeft Turkije en hoe ziet het landschap eruit? Wanneer zijn de eerste Turken in Nederland komen wonen? Het antwoord op deze en vele andere vragen vind je in Reis door ... Turkije! met een spannend verhaal en veel informatie!
Reis door ...
Turkije
8+ Turkije
zwijsen.nl
8+
met het verhaal van Burak
Berdie Bartels
10393_rs_turkije_os.indd 1
25-05-12 12:05
1
Reis door ...
Turkije
10393_rs_turkije_bw.indd 1
6-9-2012 9:55:40
colofon 1e druk 2012 ISBN 978.90.487.1039.3 NUR 210/280/510 © Uitgeverij Zwijsen B.V. Tilburg, 2012 Tekst: Berdie Bartels Illustraties: Saskia Halfmouw Concept: Projectgroep Zwijsen Vormgeving: x-hoogte Foto’s: Berdie Bartels (p. 96), iStockphoto, Shutterstock De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden te achterhalen. Indien iemand meent als rechthebbende in aanmerking te komen, kan hij of zij zich tot de uitgever richten. Voor België: Uitgeverij Zwijsen.be, Antwerpen D/2012/1919/70 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
10393_rs_turkije_bw.indd 2
6-9-2012 9:55:42
3
Reis door ...
Turkije met het verhaal van Burak
ď Ž lees verder op bladzijde ...
Berdie Bartels
10393_rs_turkije_bw.indd 3
6-9-2012 9:55:53
4
inhoud Start verhaal
Feiten 7 Turkije in kaart 8
Hoi, hallo, welkom! 10 Op zoek naar de verdwenen bruidsschat 11 het verhaal van Burak Hoe verplaatsen de Turken mensen, dieren en dingen? 13 Hoe kom je in Turkije? 14 Van snikheet tot ijskoud: het klimaat in Turkije 16 Het Turkse landschap 17 Waarom wonen er zoveel Turken in Nederland? 20
Typisch Turks! 22 Huisdieren 22 Eer en respect: Turkse families 24
De Turkse taal 28 Koffiedik en blauwe ogen ... bijgeloof 31
10393_rs_turkije_bw.indd 4
6-9-2012 9:56:03
5
Geloof 34 Dagboek van ... 37 Zo zijn onze manieren! 38 Kinderen de baas! 41
Naar school 42 Lekker eten 45 Gözleme: zelf pannenkoeken bakken, op z’n Turks!!! 46 De Caretta caretta schildpad 48
Drinken 51 Turkse tradities 54 Drie keer Turks goud! 56 Shoppen op z’n Turks 56 Eeuwenoude verhalen 60
Geld verdienen 61 Tavla: een Turks spel 63 Iedereen miljonair! 63
Dit moet je zien! 64 Pas op: giftig! 68
10393_rs_turkije_bw.indd 5
Een beetje van het één, en een beetje van het ander 70 Recept voor olieworst(elen) 74 Snacken op z’n Turks 75
Geschiedenis 76 Atatürk 78 Feest, feest ... en nog eens feest! 80 Turkije ... daar zit muziek in! 82 Kinderarbeid 84
Interview 86 Dieren in het wild 88 Bevende aarde, spuwende bergen 90 Tufsteen, lava en ... feeënschoorstenen??!! 92 De grote Turkije-test! 94 Pimp je spreekbeurt! 95 Wie schreef dit boek? 96
Afscheid 96
6-9-2012 9:56:04
6
de vlag van Turkije
ď Ž lees verder op bladzijde ... 10393_rs_turkije_bw.indd 6
6-9-2012 9:56:06
feiten
7
Aantal inwoners ongeveer 76 miljoen (bijna 5 keer zoveel als in Nederland) Oppervlakte ongeveer 800.000 km2: daar past Nederland 20 keer in! Hoofdstad Ankara. Er wonen ongeveer 3 miljoen mensen. Grootste stad Istanbul. Officieel wonen er 12 miljoen mensen. Maar er wonen ook veel mensen stiekem in de stad: ongeveer 6 miljoen. Bij elkaar zijn dat er dus 18 miljoen. Nederland heeft ongeveer 17 miljoen inwoners. Werelddelen Bijna heel Turkije ligt in Azië (97%). Een klein deel (3%) ligt in Europa. Zeeën Turkije ligt aan vier zeeën: de Zwarte Zee, de Zee van Marmara, de Egeïsche Zee en de Middellandse Zee. Buurlanden Turkije heeft acht buurlanden: Griekenland, Bulgarije, Georgië, Armenië, Azerbeidzjan, Iran, Irak en Syrië. Belangrijkste rivieren De Eufraat en de Tigris. Hoogste berg De berg Ararat, meer dan 5 kilometer hoog. Tijdverschil In Turkije is het altijd één uur later dan in Nederland.
lees verder op bladzijde ... 10393_rs_turkije_bw.indd 7
6-9-2012 9:56:09
8
TURKIJE IN KAART
CAPPADOCIË
efeze istanbul
10393_rs_turkije_bw.indd 8
6-9-2012 9:57:00
9
dalyan
10393_rs_turkije_bw.indd 9
de berg Nemrut
Pamukkale
Bodrum
6-9-2012 9:57:57
10
Hoi, hallo, welkom!
Merhaba is het Turkse woord voor hallo en selam betekent hoi. Maar in Turkije zeg je eigenlijk nooit zomaar ‘hoi’ als je iemand tegenkomt. Er gelden allerlei regels als het om begroeten gaat. Die regels hebben te maken met je leeftijd, hoe goed je iemand kent en of je een jongen of een meisje bent. Als je ergens binnenkomt, zegt de gastheer of gastvrouw: Hoş geldiniz! (spreek uit: hosj keldieniez). Dat betekent welkom. Jij moet dan antwoorden met: Hoş bulduk! (spreek uit: hosj boeldoek). Dat betekent blij er te zijn! Merhaba, benim adim Burak! (Hallo, ik heet Burak!)
Als twee jongens of twee meiden elkaar tegenkomen, geven ze elkaar twee zoenen, een op elke wang. Vaak omhelzen ze elkaar dan ook nog. Maar jongens en meisjes mogen elkaar niet kussen en eigenlijk ook niet aanraken. Als een jongen een meisje tegenkomt, knikken ze beleefd naar elkaar. Als ze elkaar goed kennen, geven ze elkaar ook een hand. Mensen die ouder zijn dan jijzelf kus je ook, maar niet op hun wangen: dat is onbeleefd! Je pakt hun hand en geeft daar een kus op. Daarna druk je die hand even zacht tegen je voorhoofd. Dat is een teken van respect! Als je iemand (nog) niet goed kent, mag je ook alleen een hand geven.
lees verder op bladzijde ... 10393_rs_turkije_bw.indd 10
6-9-2012 9:58:03
11
Op zoek naar de verdwenen bruidsschat het verhaal van Burak ‘Voorzichtig, pas op!’ roep ik tegen een oude mevrouw die bijna tussen de boot en de steiger valt. Ze grijpt mijn hand vast en ik help haar aan boord. ‘Komt u maar mee, mevrouw,’ zeg ik terwijl ik haar een arm geef. ‘Gaat u hier maar lekker zitten.’ Ik zet haar op het bankje aan de zijkant van de boot. Als ik terugloop om de volgende gast aan boord te helpen, klinkt er een noodkreet vanaf de steiger. ‘Cornelia, liefje, wat doe je nóú?!’ Een nogal dunne, rimpelige man in een veel te wijde korte broek krijgt een duw van een nogal grote, dikke dame. De man verliest zijn evenwicht en vliegt regelrecht op mij af. Hij grijpt zich vast aan mijn vestje en meteen sla ik mijn armen stevig om hem heen. Heel verstandig van mij, want anders lagen we nu ongetwijfeld allebei in de rivier te spartelen. De nogal grote, dikke dame kijkt ongeduldig naar haar man. Ik weet natuurlijk niet zeker of de rimpelige man haar man
is, maar wel bijna zeker. Hoe weet hij anders dat ze Cornelia heet en waarom zou hij haar anders ‘liefje’ noemen? ‘Waarom loop je ook zo te treuzelen, Pieter-Jan,’ zegt mevrouw Cornelia streng. Ze draagt een schoudertas en een grote, knalroze zonnehoed. Misschien probeert ze haar veel te strakke jurk daaronder te verstoppen, maar dat lukt niet echt. Meneer Pieter-Jan wurmt zich los uit mijn armen en kijkt zijn vrouw glimlachend aan. ‘Rustig nou, liefje,’ zegt hij zacht. ‘Het is vakantie, hoor, dus we hebben alle tijd!’ ‘Rustig?!’ roept mevrouw Cornelia verontwaardigd uit. ‘Het is vijf voor tien, dus over vijf minuten vertrekt de boot! We hebben helemaal geen tijd om rustig te doen, dus huphuphup, doorlopen nu!’ Meneer Pieter-Jan stapt gehoorzaam aan boord, op de hielen gezeten door zijn vrouw.
lees verder op bladzijde 12 10393_rs_turkije_bw.indd 11
6-9-2012 9:58:05
12 ‘Au!’ roep ik als mevrouw Cornelia boven op mijn tenen gaat staan. Nu moet ik rustig blijven, en beleefd. Nu mag ik vooral niet boos worden, of brutaal. Ik klem mijn kiezen zo stijf als ik kan op elkaar. Dat moet ik wel doen, anders floept er een heel lelijk woord uit mijn mond, of een heel onaardige zin. En dat mag absoluut niet gebeuren, want mevrouw Cornelia is hier te gast. En een
gast mag je nooit tegenspreken, en al helemaal niet beledigen, zegt Kadir altijd. Ach, dat is nou ook toevallig: denk ik aan Kadir, komt hij net in zijn ezelskar de haven binnenrijden! Kadir heeft een hekel aan haast, aan herrie en aan alles wat snel gaat. Hij moet bijvoorbeeld niks hebben van vliegtuigen of treinen. Een fiets gaat hem eigenlijk al veel te hard, laat staan een auto.
lees verder op bladzijde 15 10393_rs_turkije_bw.indd 12
6-9-2012 9:58:06
Hoe verplaatsen de Turken mensen, dieren en dingen? De meeste Turken verplaatsen zich met de auto. Vooral in en rond de steden is het een enorme chaos in het verkeer. Natuurlijk zijn er in Turkije verkeersregels, net als in Nederland. Maar lang niet iedereen houdt zich daar aan. De wegen zijn vaak slecht onderhouden: ze zitten vol kuilen en hobbels. Vooral buiten de steden is het oppassen geblazen, zéker als je fietst. Fietspaden zijn er bijna niet. Maar fietsen valt sowieso niet mee, met al die hoge bergen. Daarom kom je in de bergachtige gebieden veel ezels en paarden tegen, met een kar erachter. Veel boeren gebruiken zo’n kar ook om met hun koopwaar naar de markt te rijden.
13
dolmus, Een typisch Turks vervoermiddel is de dolmuş (spreek uit: dol-moesj). Dolmuş betekent zoiets als ‘vol’. Het is een minibusje dat pas vertrekt als hij vol is! Als je instapt, zeg je tegen de chauffeur waar je naartoe wilt. Als je zit, zegt de chauffeur hoeveel je moet betalen. Je geeft het geld aan de persoon die voor je zit, en die geeft het weer door naar voren, tot het bij de chauffeur is. Je wisselgeld komt op dezelfde manier naar je terug.
Mijn vriend Kadir heeft een ezelskar. Daar mag ik soms in rondrijden. Weet je wat er nog meer rondrijdt in Turkije?
lees verder op bladzijde ... 10393_rs_turkije_bw.indd 13
6-9-2012 9:58:13
Turkije
Reis door ... Turkije
Reis door ...
Ik ben Burak. Welkom in Turkije!
met het verhaal van Burak Burak houdt niet van binnen zitten en al helemaal niet van huiswerk maken. Hij is honderd keer liever buiten, in de haven van Dalyan. En het allerliefst gaat hij met Kadir mee, op zijn boot. Dan brengen ze samen toeristen naar de modderbaden of de ruĂŻnes, een eind verderop. En onderweg vertelt Kadir verhalen aan Burak. Verhalen over verdwaalde zeeschildpadden en verdwenen schatten. Verhalen die Kadir natuurlijk stuk voor stuk uit zijn duim zuigt, dat weet Burak zeker. Of, nou ja ... bijna zeker.
Op reis door turkije NUR 210/280/510
Berdie Bartels
In dit boek kom je nog veel meer te weten over Turkije. Je vindt hierin namelijk veel informatie en leuke weetjes over dit mooie land. Hoe zoet is het Suikerfeest? Bestaat kinderarbeid? Wat voor klimaat heeft Turkije en hoe ziet het landschap eruit? Wanneer zijn de eerste Turken in Nederland komen wonen? Het antwoord op deze en vele andere vragen vind je in Reis door ... Turkije! met een spannend verhaal en veel informatie!
Reis door ...
Turkije
8+ Turkije
zwijsen.nl
8+
met het verhaal van Burak
Berdie Bartels
10393_rs_turkije_os.indd 1
25-05-12 12:05