Mijn toekomst - Hoe ziet die eruit?

Mijn toekomst Hoe ziet die eruit?

Kinderuniversiteit

Denk jij wel eens na over je leven over vijfentwintig jaar? Droom je van een fijn gezin? Of van een huis met een zwembad? Of maakt de toekomst je angstig?

Misschien denk je dat Nederland overstroomt door opwarming van de aarde. Of dat robots de macht overnemen.

Al eeuwen fantaseren mensen over de toekomst.

Soms komen hun ideeĂŤn uit, maar vaak ook niet. In dit boek denken professoren van de Kinderuniversiteit na over de toekomst. EĂŠn ding weten ze echt zeker: de toekomst zal altijd verrassend zijn.

Met tekeningen van Helen van Vliet.

toekomst 10+

NUR 218

In samenwerking met de Kinderuniversiteit van Tilburg www.dekinderuniversiteit.nl

www.zwijsen.nl

10+

Mijn Hoe toekomst ziet die eruit?

Door professoren van de Kinderuniversiteit Tilburg

Jack Kleijnen, hoogleraar Simulatie en informatiesystemen Herman de Regt, universitair hoofddocent Wetenschapsfilosofie

Hoe goed kunnen we de toekomst voorspellen?

De toekomst bestaat (nog) niet

In 2040, als jij volwassen bent, zal de wereld anders zijn. Door je huis zoemt een stofzuigrobot en op straat rijden stille vrachtauto’s op zonne-energie. En jij hebt wellicht zelf kinderen. Maar weten we dat zeker? Nee! De toekomst is grotendeels een verrassing.

Ben jij nieuwsgierig naar de toekomst? Denk je wel eens na over de vraag hoe je leven er over vijfentwintig jaar zal uitzien? Wat zou je willen? Droom je van een huis in het bos?

Een lieve, knappe vrouw of man? Een snelle Porsche? Een wereldreis? Minister-president worden? Of ben je een beetje bang voor de toekomst? Vrees je dat je oma of je ouders er niet meer zullen zijn? Ben je bezorgd dat Nederland arm wordt of dat er overstromingen komen door opwarming van de aarde? Of denk je misschien dat alles hetzelfde blijft? Dat je in dezelfde stad woont? Dat je dezelfde beste vriend of vriendin hebt? En dat je team nog steeds elke zaterdag op het voetbal- of hockeyveld staat?

Er zijn waarzeggers die beweren in de sterren of aan je handlijnen te kunnen zien hoe het je zal vergaan. Schrijvers fantaseren over de toekomst en schrijven spannende, ontroerende of beangstigende verhalen over hoe de wereld later zal zijn. Filosofen peinzen over de toekomst en het verleden en schetsen hoe de wereld zou kunnen worden. En er zijn onderzoekers die vertellen wat zij verwachten in de toekomst. Waarzeggers, schrijvers, filosofen, wetenschappers.

Wie denk je dat jouw toekomst kan voorspellen? Het antwoord is misschien niet wat je hoopt. Want niemand kan je vertellen

Experts voorspellen ietsepietsie beter De Amerikaanse psycholoog Philip Tetlock doet onderzoek naar voorspellingen. Hij vroeg jaren geleden bijna 300 deskundigen (professoren, journalisten, politici en bestuurders) voorspellingen te doen over de toekomst. Die voorspellingen noteerde hij. Het waren er in totaal meer dan 2800. 25 jaar later ging hij na wat er was uitgekomen van de voorspellingen. Wat blijkt? De experts voorspelden maar een klein beetje beter dan het toeval.

Jack Kleijnen, hoogleraar Simulatie en informatiesystemen Herman de Regt, universitair hoofddocent Wetenschapsfilosofie

Hoe goed kunnen we de toekomst voorspellen?

De toekomst bestaat (nog) niet

In 2040, als jij volwassen bent, zal de wereld anders zijn. Door je huis zoemt een stofzuigrobot en op straat rijden stille vrachtauto’s op zonne-energie. En jij hebt wellicht zelf kinderen. Maar weten we dat zeker? Nee! De toekomst is grotendeels een verrassing.

Ben jij nieuwsgierig naar de toekomst? Denk je wel eens na over de vraag hoe je leven er over vijfentwintig jaar zal uitzien? Wat zou je willen? Droom je van een huis in het bos?

Een lieve, knappe vrouw of man? Een snelle Porsche? Een wereldreis? Minister-president worden? Of ben je een beetje bang voor de toekomst? Vrees je dat je oma of je ouders er niet meer zullen zijn? Ben je bezorgd dat Nederland arm wordt of dat er overstromingen komen door opwarming van de aarde? Of denk je misschien dat alles hetzelfde blijft? Dat je in dezelfde stad woont? Dat je dezelfde beste vriend of vriendin hebt? En dat je team nog steeds elke zaterdag op het voetbal- of hockeyveld staat?

Er zijn waarzeggers die beweren in de sterren of aan je handlijnen te kunnen zien hoe het je zal vergaan. Schrijvers fantaseren over de toekomst en schrijven spannende, ontroerende of beangstigende verhalen over hoe de wereld later zal zijn. Filosofen peinzen over de toekomst en het verleden en schetsen hoe de wereld zou kunnen worden. En er zijn onderzoekers die vertellen wat zij verwachten in de toekomst. Waarzeggers, schrijvers, filosofen, wetenschappers.

Wie denk je dat jouw toekomst kan voorspellen? Het antwoord is misschien niet wat je hoopt. Want niemand kan je vertellen

Experts voorspellen ietsepietsie beter De Amerikaanse psycholoog Philip Tetlock doet onderzoek naar voorspellingen. Hij vroeg jaren geleden bijna 300 deskundigen (professoren, journalisten, politici en bestuurders) voorspellingen te doen over de toekomst. Die voorspellingen noteerde hij. Het waren er in totaal meer dan 2800. 25 jaar later ging hij na wat er was uitgekomen van de voorspellingen. Wat blijkt? De experts voorspelden maar een klein beetje beter dan het toeval.

• Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd – Deense

hoe jouw toekomst er precies uitziet. Zelfs de knapste professor niet. Want de toekomst voorspellen daar zijn we nog niet zo goed in, zeker niet als het over mensen gaat. En al die waarzeggers dan (zie kader op pag. 8)? Die verkopen klinkklare onzin!

Goede kans dus dat jij in 2040 zelf papa of mama bent.

Als de wetenschapper zijn of haar werk goed heeft gedaan, is de voorspelling op feiten gebaseerd. Toch blijkt extrapoleren helaas niet erg betrouwbaar. Hoe dat komt? Kijk eens naar onderstaande grafiek van het aantal auto’s in Nederland vanaf 1900. Stel dat je in de jaren vijftig verkeerskundige was en moest voorspellen hoeveel auto’s er in 2010 zouden rondrijden (rode lijn). Dan was je veel te laag uitgekomen.

Maar wie hetzelfde deed in de jaren zeventig (blauwe lijn) kwam veel te hoog uit.

filosoof Søren Kierkegaard

De zon op om 6.34 uur

maken – Vlaamse schrijver Marc

Toch zijn er wel betrouwbare voorspellingen te doen. Een voorbeeld: op 21 augustus 2040 zal de zon om 6.34 uur opkomen in Nederland. Dat gebeurt al zolang Nederland bestaat. Dat gebeurt volgend jaar en ook over duizend jaar.

Nog wat voorbeelden van betrouwbare voorspellingen: een bal zal in 2040 nog steeds blijven drijven op water. En ook als je in 2040 op je fiets stopt met trappen, val je op een gegeven moment om.

Deze voorspellingen zijn betrouwbaar omdat ze gebaseerd zijn op de natuurwetten. Al miljarden jaren draait de aarde rondjes om de zon in hetzelfde tempo en vallen voorwerpen naar beneden door de zwaartekracht op aarde. Beroemde natuurkundigen zoals Archimedes, Galilei en Isaac Newton ontdekten dit. Tot nu toe voldoet de wereld aan hun wetten en is er geen reden te twijfelen dat dit morgen anders zal zijn.

Hoewel … de filosoof David Hume zegt dat we ook daarover eigenlijk geen zekerheid hebben (lees het kader op pag. 14).

Spannend of verrassend zijn bovenstaande voorspellingen niet. Wat jij natuurlijk vooral wilt weten, is wat er anders is in de toekomst. Onderzoekers doen daar voorspellingen over. Ze zeggen: “Ik begrijp waarom het nu zo is zoals het is (want ik heb dat grondig onderzocht). Én ik weet hoe het vroeger was. Daarom denk ik dat er in de komende jaren …”

Deze redenering heet in de wetenschap extrapoleren. Je gaat dan met de huidige kennis voorspellen hoe de wereld er straks uitziet. Een paar voorbeelden. Scholen hebben steeds meer computers. Veel klassen hebben ook een elektronisch schoolbord. Het lijkt dus logisch dat in de komende jaren alle kinderen op school een laptop of tabletcomputer hebben.

Nog zo’n voorspelling: auto’s worden al jaren schoner, stiller en zuiniger. Dus over 25 jaar zullen ze nog schoner, stiller en zuiniger zijn. En nog een over jou: nu ben jij een tiener, maar in 2040 ben je in de dertig of veertig. Dat is de leeftijd waarop veel Nederlanders een gezin met kinderen hebben.

Andries • Voorspellen is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat – Britse schrijver Mark Twain • De toekomst hangt af van wat je vandaag doet – Indiase leider Mahatma Gandhi • Ik denk nooit na over de toekomst. Zij komt gauw genoeg – natuurkundige Albert Einstein

6

6000000 5000000 aantal auto’s absoluut

• Verleden heb je, toekomst moet je

4000000 3000000 2000000 1000000 0 1900 1904 1908 1912 1916 1920 1924 aug 1928 1932 1936 1940 1944 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988

Wijsheden over de toekomst

Nederland

jaren 50

jaren 70

Aantal auto’s in Nederland vanaf 1900.

Een goede wetenschapper trekt dus niet zomaar een lijntje door, maar houdt rekening met alle dingen die van invloed kunnen zijn. Een verstandige verkeerskundige in de jaren zeventig dacht bijvoorbeeld: zo veel auto’s, dat vind ik onwaarschijnlijk, want dan heeft elke Nederlander, zelfs elke baby, er twee. Daarom past hij zijn verwachting dan aan.

7

• Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd – Deense

hoe jouw toekomst er precies uitziet. Zelfs de knapste professor niet. Want de toekomst voorspellen daar zijn we nog niet zo goed in, zeker niet als het over mensen gaat. En al die waarzeggers dan (zie kader op pag. 8)? Die verkopen klinkklare onzin!

Goede kans dus dat jij in 2040 zelf papa of mama bent.

Als de wetenschapper zijn of haar werk goed heeft gedaan, is de voorspelling op feiten gebaseerd. Toch blijkt extrapoleren helaas niet erg betrouwbaar. Hoe dat komt? Kijk eens naar onderstaande grafiek van het aantal auto’s in Nederland vanaf 1900. Stel dat je in de jaren vijftig verkeerskundige was en moest voorspellen hoeveel auto’s er in 2010 zouden rondrijden (rode lijn). Dan was je veel te laag uitgekomen.

Maar wie hetzelfde deed in de jaren zeventig (blauwe lijn) kwam veel te hoog uit.

filosoof Søren Kierkegaard

De zon op om 6.34 uur

maken – Vlaamse schrijver Marc

Toch zijn er wel betrouwbare voorspellingen te doen. Een voorbeeld: op 21 augustus 2040 zal de zon om 6.34 uur opkomen in Nederland. Dat gebeurt al zolang Nederland bestaat. Dat gebeurt volgend jaar en ook over duizend jaar.

Nog wat voorbeelden van betrouwbare voorspellingen: een bal zal in 2040 nog steeds blijven drijven op water. En ook als je in 2040 op je fiets stopt met trappen, val je op een gegeven moment om.

Deze voorspellingen zijn betrouwbaar omdat ze gebaseerd zijn op de natuurwetten. Al miljarden jaren draait de aarde rondjes om de zon in hetzelfde tempo en vallen voorwerpen naar beneden door de zwaartekracht op aarde. Beroemde natuurkundigen zoals Archimedes, Galilei en Isaac Newton ontdekten dit. Tot nu toe voldoet de wereld aan hun wetten en is er geen reden te twijfelen dat dit morgen anders zal zijn.

Hoewel … de filosoof David Hume zegt dat we ook daarover eigenlijk geen zekerheid hebben (lees het kader op pag. 14).

Spannend of verrassend zijn bovenstaande voorspellingen niet. Wat jij natuurlijk vooral wilt weten, is wat er anders is in de toekomst. Onderzoekers doen daar voorspellingen over. Ze zeggen: “Ik begrijp waarom het nu zo is zoals het is (want ik heb dat grondig onderzocht). Én ik weet hoe het vroeger was. Daarom denk ik dat er in de komende jaren …”

Deze redenering heet in de wetenschap extrapoleren. Je gaat dan met de huidige kennis voorspellen hoe de wereld er straks uitziet. Een paar voorbeelden. Scholen hebben steeds meer computers. Veel klassen hebben ook een elektronisch schoolbord. Het lijkt dus logisch dat in de komende jaren alle kinderen op school een laptop of tabletcomputer hebben.

Nog zo’n voorspelling: auto’s worden al jaren schoner, stiller en zuiniger. Dus over 25 jaar zullen ze nog schoner, stiller en zuiniger zijn. En nog een over jou: nu ben jij een tiener, maar in 2040 ben je in de dertig of veertig. Dat is de leeftijd waarop veel Nederlanders een gezin met kinderen hebben.

Andries • Voorspellen is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat – Britse schrijver Mark Twain • De toekomst hangt af van wat je vandaag doet – Indiase leider Mahatma Gandhi • Ik denk nooit na over de toekomst. Zij komt gauw genoeg – natuurkundige Albert Einstein

6

6000000 5000000 aantal auto’s absoluut

• Verleden heb je, toekomst moet je

4000000 3000000 2000000 1000000 0 1900 1904 1908 1912 1916 1920 1924 aug 1928 1932 1936 1940 1944 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988

Wijsheden over de toekomst

Nederland

jaren 50

jaren 70

Aantal auto’s in Nederland vanaf 1900.

Een goede wetenschapper trekt dus niet zomaar een lijntje door, maar houdt rekening met alle dingen die van invloed kunnen zijn. Een verstandige verkeerskundige in de jaren zeventig dacht bijvoorbeeld: zo veel auto’s, dat vind ik onwaarschijnlijk, want dan heeft elke Nederlander, zelfs elke baby, er twee. Daarom past hij zijn verwachting dan aan.

7

Waarzeggers: wat een onzin!

Waarzeggers zijn mensen die tegen betaling jouw toekomst willen voorspellen.

Dat doen ze door naar je hand te kijken, tarotkaarten te leggen, je sterrenbeeld te bestuderen of naar theeblaadjes te staren. Ze noemen zich ‘paranormaal’. Ze hebben een extra ‘zesde’ zintuig waarmee ze zien wat er met jou gaat gebeuren.

Paranormale mensen – zoals waarzeggers, helderzienden en mediums – zijn bekend van tv-programma’s zoals De babyfluisteraar, Char, The Mentalist of Ghost Wisperer. Hoewel de programma’s populair zijn, zegt de wetenschap duidelijk: geloof hen niet! Nog nooit is een

Als een wetenschapper een voorspelling doet of verwachting heeft, geeft hij of zij dus een doordachte inschatting: de beste voorspelling die hij of zij kan maken op basis van de feiten die hij of zij kent. Dat is méér dan een gok, maar omdat we nog lang niet alles van de wereld weten en begrijpen, is die inschatting vaak nog niet erg betrouwbaar.

Er kunnen namelijk ook heel onverwachte dingen gebeuren.

In 2040 zouden er ook helemaal geen auto’s meer kunnen zijn. Misschien vindt er wel iemand een veel beter en goedkoper transportmiddel uit óf niemand kan nog een auto betalen. Dat klinkt onwaarschijnlijk. Maar twintig jaar geleden kon ook niemand zich voorstellen dat al je muziek op een piepklein mp3-spelertje zou passen, en dat er nog nauwelijks cd’s worden verkocht. En mensen in Griekenland konden zich tien jaar geleden niet voorstellen dat ze nu nog maar de helft van hun salaris zouden hebben.

helderziende er namelijk in geslaagd om wetenschappelijk te bewijzen dat hij of zij

Vliegsimulator

meer kan zien of weten dan ieder ander. Er

Om het weer goed te voorspellen (zie ook kader op pag. 12) moet je rekening houden met de windsnelheid, met de wolken, de temperatuur van de zee, de stand van de maan, de tijd van het jaar en nog veel meer dingen. En die beïnvloeden ook weer elkaar. Weerkundigen hebben daarom een heleboel ‘regels’ zoals: wanneer de zee vijf graden warmer is dan de lucht erboven, warmt de lucht op met één graad per dag bij windkracht 3. Veel van die regels samen maken een model, een computerprogramma waarin je bepaalde gegevens stopt (temperatuur, windkracht, tijd van het jaar enzovoort), waarna het model uitrekent wat voor weer het morgen wordt. Een model is dus een voorstelling van de werkelijke wereld in wiskundige formules. Zo’n model is altijd wel een versimpeling, want wil je álle regels in een computer stoppen, dan is geen computer groot genoeg.

Misschien heb je ook wel eens gehoord van simulaties? Nee? Maar dan weet je misschien wel wat een vliegsimulator is.

Dat is een nagebouwde cockpit met alle meetinstrumenten, knopjes en hendels erin en een groot computerscherm als voorruit. Piloten oefenen er het opstijgen, vliegen en landen, en ook wat ze moeten doen als er brand is in een motor.

Simulaties zijn ook modellen. Modellen waarin telkens iets verandert. In de vliegsimulator ‘vlieg’ je de wereld over en

is een Amerikaanse organisatie, de James Randi Educational Foundation, die al jaren één miljoen dollar belooft aan paranormale mensen die hun bijzondere gave kunnen bewijzen. Bekende mensen zoals Derek Oligivie (de babyfluisteraar) en Uri Geller (‘lepelbuiger’) hebben het geprobeerd, maar ze faalden. Wat ze laten zien op tv of in het theater is een slimme goocheltruc of heel slim raden. De Tilburgse filosofen Herman de Regt en Hans Dooremalen schreven er een boek over: Wat een onzin! (helaas is er nog geen kinderversie). Zij vinden al dat paranormale gedoe niet alleen grote onzin. Ze vinden het ook oplichting en vaak zelfs gevaarlijk. Wanneer een waarzegger jou vertelt dat je maar kort zal leven, ga je misschien ongezond leven: roken, drinken, ongezond eten. Omdat je denkt: ik leef maar kort wat maakt het uit.

Maar juist zo kan je leven kort zijn.

8

kom je onderweg zon en regenbuien tegen. Op basis van alle bestaande kennis voorspellen de simulaties wat er gebeurt als jij afremt, of naar links of rechts stuurt. Je kunt simulaties ook gebruiken om te berekenen wat er in heel extreme situaties gebeurt. Zo gebruiken onderzoekers simulaties om te kijken of de dijken het houden in extreem noodweer of om te berekenen of een wolkenkrabber niet gaat ‘zwabberen’ in een orkaan.

Tijdreizigers niet betrapt Lopen er mensen uit de toekomst rond?

Hier en nu? Mensen die door de tijd zijn gereisd, maar onze wereld niet willen verstoren? Twee Amerikaanse natuurkundigen zijn er erg nieuwsgierig naar. Ze gingen daarom op zoek naar tweets en webpagina’s die tijdreizigers verraden. Ze zochten naar informatie

Onvoorspelbare mensen

die op dat tijdstip nog niet bekend was.

Modellen en simulaties moet je testen om te kijken of ze goed werken. Kloppen ze met de werkelijkheid zoals je die kent? Jack Kleijnen is in Tilburg professor in simulaties. En modellen testen is zijn specialiteit. Hij testte bijvoorbeeld modellen die de slimste routes voorspellen om oude bommen in zee op te sporen, modellen die het klimaat voorspellen en een model dat berekent hoe een boer het beste zijn stal kan inrichten met een melkrobot. Wat blijkt nu uit al dat testen? Het lastigst zijn modellen waar mensen een belangrijke rol spelen, dus modellen waarbij het gedrag van mensen belangrijk is voor de uitkomst. “Mensen zijn moeilijk in regels te vangen. Ze blijven ons verrassen,” zegt Jack.

Dat is ook een belangrijke reden waarom niemand had verwacht dat Nederland en Europa opeens in een financiële crisis terecht kwamen. Economen hadden prachtige modellen gemaakt over hoe mensen, banken, bedrijven en regeringen geld verdienen en besteden. Maar bankiers bleken veel meer risico’s te nemen dan economen dachten.

Om hun modellen beter te maken, zoeken zij nu steeds vaker samenwerking met psychologen, onderzoekers die bestuderen hoe en waarom mensen bepaalde beslissingen nemen. Zo hopen ze hun modellen, en hun voorspellingen, beter te maken.

Ze zochten bijvoorbeeld naar ‘Paus

Zélf maken Voorspellen blijkt dus hartstikke moeilijk, zeker als het om mensen gaat. Is dat erg? Nou, het zou natuurlijk prettig zijn als we weten hoeveel hoger onze dijken precies moeten zijn omdat het klimaat verandert. En het is nuttig om te weten hoeveel je spaargeld over twintig jaar waard is. Nu kun je daar alleen een goede ‘gok’ naar doen.

9

Franciscus’ in tweets en op pagina’s van vóór 16 maart 2013 (de dag dat deze paus er kwam). En ze zochten naar ‘Komeet ISON’ voordat die op 21 september 2012 werd ontdekt. Maar nee, nergens vonden de wetenschappers bewijs voor tijdreizigers. “Daarmee is nog niet bewezen dat tijdreizen onmogelijk is,” zeggen ze. “Misschien twittert in de toekomst niemand meer of is onze tijd saai voor tijdreizigers. Of misschien moeten we nóg beter zoeken.”

Waarzeggers: wat een onzin!

Waarzeggers zijn mensen die tegen betaling jouw toekomst willen voorspellen.

Dat doen ze door naar je hand te kijken, tarotkaarten te leggen, je sterrenbeeld te bestuderen of naar theeblaadjes te staren. Ze noemen zich ‘paranormaal’. Ze hebben een extra ‘zesde’ zintuig waarmee ze zien wat er met jou gaat gebeuren.

Paranormale mensen – zoals waarzeggers, helderzienden en mediums – zijn bekend van tv-programma’s zoals De babyfluisteraar, Char, The Mentalist of Ghost Wisperer. Hoewel de programma’s populair zijn, zegt de wetenschap duidelijk: geloof hen niet! Nog nooit is een

Als een wetenschapper een voorspelling doet of verwachting heeft, geeft hij of zij dus een doordachte inschatting: de beste voorspelling die hij of zij kan maken op basis van de feiten die hij of zij kent. Dat is méér dan een gok, maar omdat we nog lang niet alles van de wereld weten en begrijpen, is die inschatting vaak nog niet erg betrouwbaar.

Er kunnen namelijk ook heel onverwachte dingen gebeuren.

In 2040 zouden er ook helemaal geen auto’s meer kunnen zijn. Misschien vindt er wel iemand een veel beter en goedkoper transportmiddel uit óf niemand kan nog een auto betalen. Dat klinkt onwaarschijnlijk. Maar twintig jaar geleden kon ook niemand zich voorstellen dat al je muziek op een piepklein mp3-spelertje zou passen, en dat er nog nauwelijks cd’s worden verkocht. En mensen in Griekenland konden zich tien jaar geleden niet voorstellen dat ze nu nog maar de helft van hun salaris zouden hebben.

helderziende er namelijk in geslaagd om wetenschappelijk te bewijzen dat hij of zij

Vliegsimulator

meer kan zien of weten dan ieder ander. Er

Om het weer goed te voorspellen (zie ook kader op pag. 12) moet je rekening houden met de windsnelheid, met de wolken, de temperatuur van de zee, de stand van de maan, de tijd van het jaar en nog veel meer dingen. En die beïnvloeden ook weer elkaar. Weerkundigen hebben daarom een heleboel ‘regels’ zoals: wanneer de zee vijf graden warmer is dan de lucht erboven, warmt de lucht op met één graad per dag bij windkracht 3. Veel van die regels samen maken een model, een computerprogramma waarin je bepaalde gegevens stopt (temperatuur, windkracht, tijd van het jaar enzovoort), waarna het model uitrekent wat voor weer het morgen wordt. Een model is dus een voorstelling van de werkelijke wereld in wiskundige formules. Zo’n model is altijd wel een versimpeling, want wil je álle regels in een computer stoppen, dan is geen computer groot genoeg.

Misschien heb je ook wel eens gehoord van simulaties? Nee? Maar dan weet je misschien wel wat een vliegsimulator is.

Dat is een nagebouwde cockpit met alle meetinstrumenten, knopjes en hendels erin en een groot computerscherm als voorruit. Piloten oefenen er het opstijgen, vliegen en landen, en ook wat ze moeten doen als er brand is in een motor.

Simulaties zijn ook modellen. Modellen waarin telkens iets verandert. In de vliegsimulator ‘vlieg’ je de wereld over en

is een Amerikaanse organisatie, de James Randi Educational Foundation, die al jaren één miljoen dollar belooft aan paranormale mensen die hun bijzondere gave kunnen bewijzen. Bekende mensen zoals Derek Oligivie (de babyfluisteraar) en Uri Geller (‘lepelbuiger’) hebben het geprobeerd, maar ze faalden. Wat ze laten zien op tv of in het theater is een slimme goocheltruc of heel slim raden. De Tilburgse filosofen Herman de Regt en Hans Dooremalen schreven er een boek over: Wat een onzin! (helaas is er nog geen kinderversie). Zij vinden al dat paranormale gedoe niet alleen grote onzin. Ze vinden het ook oplichting en vaak zelfs gevaarlijk. Wanneer een waarzegger jou vertelt dat je maar kort zal leven, ga je misschien ongezond leven: roken, drinken, ongezond eten. Omdat je denkt: ik leef maar kort wat maakt het uit.

Maar juist zo kan je leven kort zijn.

8

kom je onderweg zon en regenbuien tegen. Op basis van alle bestaande kennis voorspellen de simulaties wat er gebeurt als jij afremt, of naar links of rechts stuurt. Je kunt simulaties ook gebruiken om te berekenen wat er in heel extreme situaties gebeurt. Zo gebruiken onderzoekers simulaties om te kijken of de dijken het houden in extreem noodweer of om te berekenen of een wolkenkrabber niet gaat ‘zwabberen’ in een orkaan.

Tijdreizigers niet betrapt Lopen er mensen uit de toekomst rond?

Hier en nu? Mensen die door de tijd zijn gereisd, maar onze wereld niet willen verstoren? Twee Amerikaanse natuurkundigen zijn er erg nieuwsgierig naar. Ze gingen daarom op zoek naar tweets en webpagina’s die tijdreizigers verraden. Ze zochten naar informatie

Onvoorspelbare mensen

die op dat tijdstip nog niet bekend was.

Modellen en simulaties moet je testen om te kijken of ze goed werken. Kloppen ze met de werkelijkheid zoals je die kent? Jack Kleijnen is in Tilburg professor in simulaties. En modellen testen is zijn specialiteit. Hij testte bijvoorbeeld modellen die de slimste routes voorspellen om oude bommen in zee op te sporen, modellen die het klimaat voorspellen en een model dat berekent hoe een boer het beste zijn stal kan inrichten met een melkrobot. Wat blijkt nu uit al dat testen? Het lastigst zijn modellen waar mensen een belangrijke rol spelen, dus modellen waarbij het gedrag van mensen belangrijk is voor de uitkomst. “Mensen zijn moeilijk in regels te vangen. Ze blijven ons verrassen,” zegt Jack.

Dat is ook een belangrijke reden waarom niemand had verwacht dat Nederland en Europa opeens in een financiële crisis terecht kwamen. Economen hadden prachtige modellen gemaakt over hoe mensen, banken, bedrijven en regeringen geld verdienen en besteden. Maar bankiers bleken veel meer risico’s te nemen dan economen dachten.

Om hun modellen beter te maken, zoeken zij nu steeds vaker samenwerking met psychologen, onderzoekers die bestuderen hoe en waarom mensen bepaalde beslissingen nemen. Zo hopen ze hun modellen, en hun voorspellingen, beter te maken.

Ze zochten bijvoorbeeld naar ‘Paus

Zélf maken Voorspellen blijkt dus hartstikke moeilijk, zeker als het om mensen gaat. Is dat erg? Nou, het zou natuurlijk prettig zijn als we weten hoeveel hoger onze dijken precies moeten zijn omdat het klimaat verandert. En het is nuttig om te weten hoeveel je spaargeld over twintig jaar waard is. Nu kun je daar alleen een goede ‘gok’ naar doen.

9

Franciscus’ in tweets en op pagina’s van vóór 16 maart 2013 (de dag dat deze paus er kwam). En ze zochten naar ‘Komeet ISON’ voordat die op 21 september 2012 werd ontdekt. Maar nee, nergens vonden de wetenschappers bewijs voor tijdreizigers. “Daarmee is nog niet bewezen dat tijdreizen onmogelijk is,” zeggen ze. “Misschien twittert in de toekomst niemand meer of is onze tijd saai voor tijdreizigers. Of misschien moeten we nóg beter zoeken.”

Wat is Tijd?

met een klok. Voor de achterblijvers loopt de klok in het

Aristoteles & Einstein

ruimteschip steeds trager. En wanneer het ruimteschip de

Veel denkers vinden tijd een wonderlijke, haast mysterieuze

lichtsnelheid bereikt staat de klok stil. Tijd, concludeerde

Alledaags én bijzonder

zaak. De Griekse denker Aristoteles (384-322 v. Chr.)

Einstein, is relatief. De tijd is afhankelijk van je snelheid ten

Stel je eens iemand voor die niet weet wat tijd is. Probeer

bijvoorbeeld. Het nu, zei Aristoteles, ligt tussen het verleden

opzichte van een klok.

het hem of haar eens uit te leggen. Dat is lastig. Je kunt een

en de toekomst. Dat betekent dat het ‘nu’ zich bevindt tussen

In het dagelijks leven merken we hier heel weinig van omdat

seconde of een uur namelijk niet laten zien zoals een meter

iets wat niet meer bestaat (het verleden) en iets wat nog niet

we nooit reizen met de enorm grote snelheden waarbij je

(afstand) of laten vastpakken als een kilo (gewicht). En je

bestaat (de toekomst). Hoe kan dat nou? Kan er werkelijk

daar iets van merkt. Maar het levert verrassende resultaten

kunt tijd ook niet horen of ruiken. Waarschijnlijk zet je deze

iets bestaan tussen wat-niet-meer-is en wat-nog-moet-

op in denkexperimenten. Stel je een astronaut voor met een

persoon voor een klok, laat hem een minuutje wachten en

komen? Hij verbaasde zich dat de tijd, die iedereen elke dag

tweelingzus. Zij vliegt in een raket met grote snelheid naar

Na een verre ruimtereis kom je jonger terug dan je tweelingzus.

dan zeg je: nu is er een minuut voorbijgegaan: dat is tijd.

als zoiets normaals ervaart, zo onwerkelijk is als je er wat

een andere ster, draait om en reist weer terug. Raar maar

Tijd is dus vooral een ervaring. Een ervaring die je kunt

langer over nadenkt. Dat noemde Aristoteles de tijdparadox.

waar: de avontuurlijke zus is bij terugkomst jonger dan haar

meten met een klok of een stopwatch.

De natuurkundige Albert Einstein dacht honderd jaar

zus die is achtergebleven. Wil

Maar de meeste mensen hoef je niet uit te leggen wat tijd is.

geleden ook veel na over tijd. Einstein vroeg zich af wat

je dit echt begrijpen, dan moet

Ze weten dat er een gisteren was en dat er ook een morgen

er zou gebeuren als hij op een lichtstraal de ruimte in kon

je dieper de natuurkunde in

Vierde dimensie

en overmorgen zal zijn. Mensen hebben zelfs een ‘gevoel’

reizen. Hij bedacht dat een achterblijvende klok op aarde in

duiken. Probeer bijvoorbeeld

Tijd wordt vaak de vierde dimensie

voor tijd. Ook jij kunt meestal wel inschatten hoe laat het

zijn ogen zou blijven stilstaan. Want om te zien dat de klok

het boek Mijnheer Albert (Frank

genoemd. Naast hoogte, breedte en

ongeveer is. Je ziet het aan het licht buiten. Of je begint trek

verder tikt, zou licht van de klok zijn ogen moeten bereiken.

Vermeulen, 2001), dat Einsteins

lengte (de driedimensionale wereld,

te krijgen, dus moet het wel rond etenstijd zijn. Of je hebt

En dat kon niet want hij reisde zelf met de lichtsnelheid;

ideeën uitlegt aan jongeren.

3D), vormt tijd een as: een denkbeeldige

een idee hoeveel tijd er verstreken is sinds je op de klok keek.

sneller bestaat niet. Die latere lichtstralen zouden hem dus

lijn waarlangs alles beweegt. Maar

De filosoof Augustinus van Hippo (354-430 n. Chr.) zei:

nooit kunnen inhalen. Toen dacht Einstein na over de

tijd is een ander soort dimensie dan

“Wat is tijd? Had het me niet gevraagd, dan had ik het

achterblijvers op aarde. Wat zouden zij zien wanneer hij

hoogte, breedte of lengte. Je kunt altijd

geweten.”

in een steeds sneller wegvliegend ruimteschip zou stappen

een stapje naar links doen, naar rechts, naar achteren en naar voren. En een stapje omlaag of omhoog (hoewel dat soms wat ingewikkelder is). Maar in de tijd kun je je niet bewegen. Je kunt niet zelf een stapje naar achteren doen in de tijd, of naar voren. Tijd ligt vast in de dagelijkse wereld. Je bent altijd in dezelfde tijd als je familie of buurmeisje.

En tijd is onomkeerbaar; er is nog geen tijdmachine uitgevonden om naar de toekomst of het verleden te reizen.

10

11

Wat is Tijd?

met een klok. Voor de achterblijvers loopt de klok in het

Aristoteles & Einstein

ruimteschip steeds trager. En wanneer het ruimteschip de

Veel denkers vinden tijd een wonderlijke, haast mysterieuze

lichtsnelheid bereikt staat de klok stil. Tijd, concludeerde

Alledaags én bijzonder

zaak. De Griekse denker Aristoteles (384-322 v. Chr.)

Einstein, is relatief. De tijd is afhankelijk van je snelheid ten

Stel je eens iemand voor die niet weet wat tijd is. Probeer

bijvoorbeeld. Het nu, zei Aristoteles, ligt tussen het verleden

opzichte van een klok.

het hem of haar eens uit te leggen. Dat is lastig. Je kunt een

en de toekomst. Dat betekent dat het ‘nu’ zich bevindt tussen

In het dagelijks leven merken we hier heel weinig van omdat

seconde of een uur namelijk niet laten zien zoals een meter

iets wat niet meer bestaat (het verleden) en iets wat nog niet

we nooit reizen met de enorm grote snelheden waarbij je

(afstand) of laten vastpakken als een kilo (gewicht). En je

bestaat (de toekomst). Hoe kan dat nou? Kan er werkelijk

daar iets van merkt. Maar het levert verrassende resultaten

kunt tijd ook niet horen of ruiken. Waarschijnlijk zet je deze

iets bestaan tussen wat-niet-meer-is en wat-nog-moet-

op in denkexperimenten. Stel je een astronaut voor met een

persoon voor een klok, laat hem een minuutje wachten en

komen? Hij verbaasde zich dat de tijd, die iedereen elke dag

tweelingzus. Zij vliegt in een raket met grote snelheid naar

Na een verre ruimtereis kom je jonger terug dan je tweelingzus.

dan zeg je: nu is er een minuut voorbijgegaan: dat is tijd.

als zoiets normaals ervaart, zo onwerkelijk is als je er wat

een andere ster, draait om en reist weer terug. Raar maar

Tijd is dus vooral een ervaring. Een ervaring die je kunt

langer over nadenkt. Dat noemde Aristoteles de tijdparadox.

waar: de avontuurlijke zus is bij terugkomst jonger dan haar

meten met een klok of een stopwatch.

De natuurkundige Albert Einstein dacht honderd jaar

zus die is achtergebleven. Wil

Maar de meeste mensen hoef je niet uit te leggen wat tijd is.

geleden ook veel na over tijd. Einstein vroeg zich af wat

je dit echt begrijpen, dan moet

Ze weten dat er een gisteren was en dat er ook een morgen

er zou gebeuren als hij op een lichtstraal de ruimte in kon

je dieper de natuurkunde in

Vierde dimensie

en overmorgen zal zijn. Mensen hebben zelfs een ‘gevoel’

reizen. Hij bedacht dat een achterblijvende klok op aarde in

duiken. Probeer bijvoorbeeld

Tijd wordt vaak de vierde dimensie

voor tijd. Ook jij kunt meestal wel inschatten hoe laat het

zijn ogen zou blijven stilstaan. Want om te zien dat de klok

het boek Mijnheer Albert (Frank

genoemd. Naast hoogte, breedte en

ongeveer is. Je ziet het aan het licht buiten. Of je begint trek

verder tikt, zou licht van de klok zijn ogen moeten bereiken.

Vermeulen, 2001), dat Einsteins

lengte (de driedimensionale wereld,

te krijgen, dus moet het wel rond etenstijd zijn. Of je hebt

En dat kon niet want hij reisde zelf met de lichtsnelheid;

ideeën uitlegt aan jongeren.

3D), vormt tijd een as: een denkbeeldige

een idee hoeveel tijd er verstreken is sinds je op de klok keek.

sneller bestaat niet. Die latere lichtstralen zouden hem dus

lijn waarlangs alles beweegt. Maar

De filosoof Augustinus van Hippo (354-430 n. Chr.) zei:

nooit kunnen inhalen. Toen dacht Einstein na over de

tijd is een ander soort dimensie dan

“Wat is tijd? Had het me niet gevraagd, dan had ik het

achterblijvers op aarde. Wat zouden zij zien wanneer hij

hoogte, breedte of lengte. Je kunt altijd

geweten.”

in een steeds sneller wegvliegend ruimteschip zou stappen

een stapje naar links doen, naar rechts, naar achteren en naar voren. En een stapje omlaag of omhoog (hoewel dat soms wat ingewikkelder is). Maar in de tijd kun je je niet bewegen. Je kunt niet zelf een stapje naar achteren doen in de tijd, of naar voren. Tijd ligt vast in de dagelijkse wereld. Je bent altijd in dezelfde tijd als je familie of buurmeisje.

En tijd is onomkeerbaar; er is nog geen tijdmachine uitgevonden om naar de toekomst of het verleden te reizen.

10

11

Het weer? Onvoorspelbare chaos Elke dag is er een weersvoorspelling. Zo weet je of je je regenjack moet aantrekken of zonnebrandcrème moet opsmeren.

Meteorologie is een echte wetenschap.

Onderzoekers snappen waarom wolken en orkanen ontstaan, waarom het in Nederland veel regent maar de Sahara kurkdroog is. Ze hebben de afgelopen

Voorspellingen Zij hadden het mis …

Ook over jouw toekomst kunnen wetenschappers weinig zeggen. Is dat erg? Als je van verrassingen houdt zeker niet.

Wel als je van voorspelbaarheid houdt. Maar vergeet niet dat je zelf de allerbelangrijkste factor bent in jouw toekomst. Er kunnen allerlei onverwachte dingen gebeuren, leuk of niet leuk. Maar jij bepaalt hoe je daarop reageert. Mensen kunnen dingen veranderen met hun ideeën en plannen. Dat hebben alle mensen die voor jou leefden al bewezen, want de wereld is telkens anders. Jóúw toekomst bestaat dus nog niet: die ga je zelf maken.

eeuw enorm veel meetgegevens verzameld

• “In het jaar 2000 werken mensen nog maar twee dagen per week. Iedereen krijgt veel meer vrije tijd.” Dat voorspelde de beroemde Engelse econoom John Keynes (1988-1946) in 1930. Veel van zijn ideeën staan in studieboeken, maar hierin kreeg hij geen gelijk.

• “Vliegmachines die zwaarder zijn dan lucht zijn onmogelijk.” Dat zei Lord Kelvin (1824-1907) in 1895. Kelvin was een Iers-Schotse natuurkundige die veel belangrijke ontdekkingen deed, bijvoorbeeld dat er een

Het is nuttig om te weten hoeveel je spaargeld over twintig jaar waard is.

via talloze regenmeters, windmeters, thermometers en de laatste jaren ook via weersatellieten. Maar nog steeds komt de voorspelling regelmatig niet uit en juist een gevaarlijke windhoos of onweersbui blijft onvoorspelbaar. Dat

absoluut nulpunt in temperatuur bestaat. Maar dat er ooit vliegtuigen zouden bestaan, kon hij niet geloven.

• “Internet wordt een flop.” Dat voorspelde de Amerikaanse professor in computerwetenschappen Robert Metcalfe in 1995. Hij zei dit op een grote bijeenkomst van wetenschappers en voegde eraan toe dat hij zijn woorden zou opeten als hij ongelijk kreeg. Al twee jaar later vermaalde hij zijn lezing in een keukenmachine en at het

komt omdat allerlei kleine

papier op.

veranderingen (een wat grotere wolk, een hardere wind, een

Zij hadden het goed …

warmere zee) grote invloed

• “De informatie die op één computerchip past, zal elk jaar

kunnen hebben, ook omdat

verdubbelen.” Dat zei Gordon Moore in 1965. Moore is

ze elkaar kunnen versterken.

een Amerikaanse natuurkundige en oprichter van een

Dat kleine verschillen in het

groot bedrijf dat chips voor computers maakt. Niemand

begin, uiteindelijk tot grote

geloofde hem, maar Moore kreeg gelijk. Zijn voorspelling

veranderingen kunnen leiden,

heet nu zelfs ‘de wet van Moore’.

is bekend als de chaostheorie.

• “In 2000 zullen we net zo gemakkelijk naar China

Een ingewikkelde theorie die

bellen met een draadloze telefoon als nu van New

soms uitgelegd wordt door

York naar Brooklyn.” Dat schreef de Amerikaanse

te zeggen dat de vleugelslag

ingenieur John Watkins in 1900. Hij maakte een

van een vlinder in Brazilië een

hele reeks juiste voorspellingen, want hij voorzag ook

orkaan in Texas in de Verenigde

nog digitale kleurenfotografie, magnetronmaaltijden en

Staten kan veroorzaken.

hogesnelheidstreinen.

Dat is wellicht een beetje

• “In 2011 zal de gemiddelde levensverwachting van

overdreven, maar het benadrukt

mannen 70 jaar zijn.” Dat zei William J. Mayo, een van de

dat kleine gebeurtenissen die

oprichters van het bekende Amerikaanse ziekenhuis Mayo

niet zo belangrijk lijken soms

Clinic, in 1931. Hij kreeg bijna gelijk want in Amerika is

onverwacht grote invloed

de gemiddelde levensverwachting nu nog iets hoger: 76 jaar.

kunnen hebben.

12

13

Het weer? Onvoorspelbare chaos Elke dag is er een weersvoorspelling. Zo weet je of je je regenjack moet aantrekken of zonnebrandcrème moet opsmeren.

Meteorologie is een echte wetenschap.

Onderzoekers snappen waarom wolken en orkanen ontstaan, waarom het in Nederland veel regent maar de Sahara kurkdroog is. Ze hebben de afgelopen

Voorspellingen Zij hadden het mis …

Ook over jouw toekomst kunnen wetenschappers weinig zeggen. Is dat erg? Als je van verrassingen houdt zeker niet.

Wel als je van voorspelbaarheid houdt. Maar vergeet niet dat je zelf de allerbelangrijkste factor bent in jouw toekomst. Er kunnen allerlei onverwachte dingen gebeuren, leuk of niet leuk. Maar jij bepaalt hoe je daarop reageert. Mensen kunnen dingen veranderen met hun ideeën en plannen. Dat hebben alle mensen die voor jou leefden al bewezen, want de wereld is telkens anders. Jóúw toekomst bestaat dus nog niet: die ga je zelf maken.

eeuw enorm veel meetgegevens verzameld

• “In het jaar 2000 werken mensen nog maar twee dagen per week. Iedereen krijgt veel meer vrije tijd.” Dat voorspelde de beroemde Engelse econoom John Keynes (1988-1946) in 1930. Veel van zijn ideeën staan in studieboeken, maar hierin kreeg hij geen gelijk.

• “Vliegmachines die zwaarder zijn dan lucht zijn onmogelijk.” Dat zei Lord Kelvin (1824-1907) in 1895. Kelvin was een Iers-Schotse natuurkundige die veel belangrijke ontdekkingen deed, bijvoorbeeld dat er een

Het is nuttig om te weten hoeveel je spaargeld over twintig jaar waard is.

via talloze regenmeters, windmeters, thermometers en de laatste jaren ook via weersatellieten. Maar nog steeds komt de voorspelling regelmatig niet uit en juist een gevaarlijke windhoos of onweersbui blijft onvoorspelbaar. Dat

absoluut nulpunt in temperatuur bestaat. Maar dat er ooit vliegtuigen zouden bestaan, kon hij niet geloven.

• “Internet wordt een flop.” Dat voorspelde de Amerikaanse professor in computerwetenschappen Robert Metcalfe in 1995. Hij zei dit op een grote bijeenkomst van wetenschappers en voegde eraan toe dat hij zijn woorden zou opeten als hij ongelijk kreeg. Al twee jaar later vermaalde hij zijn lezing in een keukenmachine en at het

komt omdat allerlei kleine

papier op.

veranderingen (een wat grotere wolk, een hardere wind, een

Zij hadden het goed …

warmere zee) grote invloed

• “De informatie die op één computerchip past, zal elk jaar

kunnen hebben, ook omdat

verdubbelen.” Dat zei Gordon Moore in 1965. Moore is

ze elkaar kunnen versterken.

een Amerikaanse natuurkundige en oprichter van een

Dat kleine verschillen in het

groot bedrijf dat chips voor computers maakt. Niemand

begin, uiteindelijk tot grote

geloofde hem, maar Moore kreeg gelijk. Zijn voorspelling

veranderingen kunnen leiden,

heet nu zelfs ‘de wet van Moore’.

is bekend als de chaostheorie.

• “In 2000 zullen we net zo gemakkelijk naar China

Een ingewikkelde theorie die

bellen met een draadloze telefoon als nu van New

soms uitgelegd wordt door

York naar Brooklyn.” Dat schreef de Amerikaanse

te zeggen dat de vleugelslag

ingenieur John Watkins in 1900. Hij maakte een

van een vlinder in Brazilië een

hele reeks juiste voorspellingen, want hij voorzag ook

orkaan in Texas in de Verenigde

nog digitale kleurenfotografie, magnetronmaaltijden en

Staten kan veroorzaken.

hogesnelheidstreinen.

Dat is wellicht een beetje

• “In 2011 zal de gemiddelde levensverwachting van

overdreven, maar het benadrukt

mannen 70 jaar zijn.” Dat zei William J. Mayo, een van de

dat kleine gebeurtenissen die

oprichters van het bekende Amerikaanse ziekenhuis Mayo

niet zo belangrijk lijken soms

Clinic, in 1931. Hij kreeg bijna gelijk want in Amerika is

onverwacht grote invloed

de gemiddelde levensverwachting nu nog iets hoger: 76 jaar.

kunnen hebben.

12

13

Robin traint voor de Olympische Spelen

Filosoof David Hume: twijfel altijd, aan alles!

we dat de bal van richting verandert (en niet van kleur of

David Hume (1711-1776) was een Schotse filosoof en

de richtingverandering en we stellen een theorie (een wet)

historicus. Hume dacht veel na over de wetenschap en over

op die beschrijft en voorspelt wat er gebeurt als twee ballen

hoe mensen leren. Een van zijn favoriete onderwerpen om

met een bepaalde snelheid en hoek tegen elkaar aan botsen.

over te peinzen was oorzaak en gevolg. Mensen hebben

Die wet blijkt vervolgens telkens te kloppen. Toch moet een

volgens Hume de neiging om snel een conclusie te trekken.

echte wetenschapper altijd blijven twijfelen aan die wet, zegt

Als het regent en we zien door het raam een natte straat,

Hume. Want we zien alleen het gevolg, de oorzaak hebben

denken we meteen: de straat is nat door de regen. Maar is

we bedacht. Vind je dit lastig? Dan ben je zeker niet de enige;

dat wat we zien? Niet echt. We zien een natte straat en we

het gaat namelijk in tegen onze intuïtie, tegen ons gevoel.

zien of voelen druppels. Onze ervaring is dat straten nat

Hume’s woorden zijn ook vooral voor wetenschappers

worden als het regent, maar het kan ook zijn dat er een

bedoeld: zij moeten altijd voorzichtig blijven met conclusies

sproeiwagen langsgekomen is of dat het water uit de putten

trekken. In het dagelijkse leven mocht je er van Hume

omhooggekomen is. Maar Hume denkt zelfs nog een stapje

best op vertrouwen dat stenen altijd naar beneden vallen

verder. Hij zegt: we zien regen, we zien een natte straat,

en straten nat zijn van de regen. Zoals je misschien al zult

De toekomst: de één is er een beetje bang voor,

Ik hoop dat ik ooit kan meedoen aan de

maar dat water nat maakt, dat hebben we niet bewezen,

begrijpen, hechtte Hume weinig waarde aan voorspellingen.

de ander kijkt er juist naar uit. Robin van Riel

Olympische Spelen. En ik droom ook over

dat is ons idee. Voor de meeste mensen is dat een moeilijke

We weten niet eens zeker waarom dingen nu gebeuren,

(12 jaar) kijkt ernaar uit. Hij houdt van hardlopen,

uitvindingen, een aerodynamisch pak

gedachtestap. Water maakt toch altijd nat? Ik zie het toch?

zei Hume. Je zou kunnen denken dat Hume niets met

traint keihard en hoopt ooit mee te doen aan de

bijvoorbeeld, waardoor mensen harder kunnen

Nee, zegt Hume, het is en blijft een idee.

wetenschap had als je toch niets echt kunt bewijzen. Maar

Olympische Spelen.

rennen en records worden verbroken. De

Volgens Hume weten we nooit zeker of er verband bestaat

het tegendeel is waar. Hume wilde dat alles heel secuur,

“Ik heb een hekel aan mijn kamer opruimen.

mens gaat zelf ook nog veranderen, denk ik.

tussen wat wij ervaren als oorzaak en gevolg. Nog een

precies en goed werd onderzocht. Hij vond wetenschap de

Maar als mijn moeder zegt: ‘Nu ga je opruimen’,

De spieren en de botten. Misschien worden we

voorbeeld. Als een biljartbal tegen een andere bal botst, zien

enige manier om de wereld te begrijpen.

doe ik het meteen. Want ik weet dat ze gaat

daardoor in de toekomst nog sneller.”

vorm). We krijgen het idee dat de botsing de oorzaak is van

“De mens gaat veranderen en wordt in de toekomst sneller.”

zeggen: ‘Anders mag je een week niet sporten.’ missen. Van hardlopen word ik blij.

Als ik in de toekomst kijk, dan zie ik …

Bij de wedstrijden vind ik de cross het leukst.

“Ik ben aan het trainen en gebruik een nieuwe

Lekker rennen door de modder in het bos. Maar

uitvinding: een hardloopsimulator. Daarin kun

ik ben altijd fanatiek en ook bij baanwedstrijden

je een parcours kiezen, over straat of door de

En ik wil geen hardlooptraining of wedstrijd

De wereld verandert …

Nog géén

heb ik al veel bekers gewonnen. Als het een

bossen. Je kunt ook het weer instellen. Ik zet

10 jaar geleden

Wii, WhatsApp

keer niet lukt, word ik niet boos. Ik ben dan wel

hem eerst op regen en dan op sneeuw. Dat is

20 jaar geleden

homohuwelijk, TomTom, smartphone

teleurgesteld. Als ik weet dat ik het kan, móét ik

goed. Zulk weer moet ik ook leren doorstaan.”

40 jaar geleden

mobiele telefoon, thuiscomputer, magnetron

het laten zien.

60 jaar geleden

diepvries, openhartoperatie, anticonceptiepil

Nu train ik drie keer in de week en ik heb bijna

80 jaar geleden

robots, douche, vaccinaties, balpen

ieder weekend een wedstrijd. Als ik ouder ben,

100 jaar geleden

computer, plastic, condooms

ga ik meer trainen. Ik zou wel iedere dag willen.

1.000 jaar geleden

auto’s, wc, pindakaas, stemrecht, elektriciteit,

De wedstrijden gaan ook anders worden. Nu

foto’s

loop ik twee kilometer, dat wordt tien kilometer.

buskruit, papier, democratie, geschreven taal,

Het lijkt me leuker, want dan gaat het echt om

steden, riool

uithoudingsvermogen.

10.000 jaar geleden 100.000 jaar geleden

wiel, vuur, landbouw, huizen, brood, bier

1.000.000 jaar geleden

mensen

14

15

Robin traint voor de Olympische Spelen

Filosoof David Hume: twijfel altijd, aan alles!

we dat de bal van richting verandert (en niet van kleur of

David Hume (1711-1776) was een Schotse filosoof en

de richtingverandering en we stellen een theorie (een wet)

historicus. Hume dacht veel na over de wetenschap en over

op die beschrijft en voorspelt wat er gebeurt als twee ballen

hoe mensen leren. Een van zijn favoriete onderwerpen om

met een bepaalde snelheid en hoek tegen elkaar aan botsen.

over te peinzen was oorzaak en gevolg. Mensen hebben

Die wet blijkt vervolgens telkens te kloppen. Toch moet een

volgens Hume de neiging om snel een conclusie te trekken.

echte wetenschapper altijd blijven twijfelen aan die wet, zegt

Als het regent en we zien door het raam een natte straat,

Hume. Want we zien alleen het gevolg, de oorzaak hebben

denken we meteen: de straat is nat door de regen. Maar is

we bedacht. Vind je dit lastig? Dan ben je zeker niet de enige;

dat wat we zien? Niet echt. We zien een natte straat en we

het gaat namelijk in tegen onze intuïtie, tegen ons gevoel.

zien of voelen druppels. Onze ervaring is dat straten nat

Hume’s woorden zijn ook vooral voor wetenschappers

worden als het regent, maar het kan ook zijn dat er een

bedoeld: zij moeten altijd voorzichtig blijven met conclusies

sproeiwagen langsgekomen is of dat het water uit de putten

trekken. In het dagelijkse leven mocht je er van Hume

omhooggekomen is. Maar Hume denkt zelfs nog een stapje

best op vertrouwen dat stenen altijd naar beneden vallen

verder. Hij zegt: we zien regen, we zien een natte straat,

en straten nat zijn van de regen. Zoals je misschien al zult

De toekomst: de één is er een beetje bang voor,

Ik hoop dat ik ooit kan meedoen aan de

maar dat water nat maakt, dat hebben we niet bewezen,

begrijpen, hechtte Hume weinig waarde aan voorspellingen.

de ander kijkt er juist naar uit. Robin van Riel

Olympische Spelen. En ik droom ook over

dat is ons idee. Voor de meeste mensen is dat een moeilijke

We weten niet eens zeker waarom dingen nu gebeuren,

(12 jaar) kijkt ernaar uit. Hij houdt van hardlopen,

uitvindingen, een aerodynamisch pak

gedachtestap. Water maakt toch altijd nat? Ik zie het toch?

zei Hume. Je zou kunnen denken dat Hume niets met

traint keihard en hoopt ooit mee te doen aan de

bijvoorbeeld, waardoor mensen harder kunnen

Nee, zegt Hume, het is en blijft een idee.

wetenschap had als je toch niets echt kunt bewijzen. Maar

Olympische Spelen.

rennen en records worden verbroken. De

Volgens Hume weten we nooit zeker of er verband bestaat

het tegendeel is waar. Hume wilde dat alles heel secuur,

“Ik heb een hekel aan mijn kamer opruimen.

mens gaat zelf ook nog veranderen, denk ik.

tussen wat wij ervaren als oorzaak en gevolg. Nog een

precies en goed werd onderzocht. Hij vond wetenschap de

Maar als mijn moeder zegt: ‘Nu ga je opruimen’,

De spieren en de botten. Misschien worden we

voorbeeld. Als een biljartbal tegen een andere bal botst, zien

enige manier om de wereld te begrijpen.

doe ik het meteen. Want ik weet dat ze gaat

daardoor in de toekomst nog sneller.”

vorm). We krijgen het idee dat de botsing de oorzaak is van

“De mens gaat veranderen en wordt in de toekomst sneller.”

zeggen: ‘Anders mag je een week niet sporten.’ missen. Van hardlopen word ik blij.

Als ik in de toekomst kijk, dan zie ik …

Bij de wedstrijden vind ik de cross het leukst.

“Ik ben aan het trainen en gebruik een nieuwe

Lekker rennen door de modder in het bos. Maar

uitvinding: een hardloopsimulator. Daarin kun

ik ben altijd fanatiek en ook bij baanwedstrijden

je een parcours kiezen, over straat of door de

En ik wil geen hardlooptraining of wedstrijd

De wereld verandert …

Nog géén

heb ik al veel bekers gewonnen. Als het een

bossen. Je kunt ook het weer instellen. Ik zet

10 jaar geleden

Wii, WhatsApp

keer niet lukt, word ik niet boos. Ik ben dan wel

hem eerst op regen en dan op sneeuw. Dat is

20 jaar geleden

homohuwelijk, TomTom, smartphone

teleurgesteld. Als ik weet dat ik het kan, móét ik

goed. Zulk weer moet ik ook leren doorstaan.”

40 jaar geleden

mobiele telefoon, thuiscomputer, magnetron

het laten zien.

60 jaar geleden

diepvries, openhartoperatie, anticonceptiepil

Nu train ik drie keer in de week en ik heb bijna

80 jaar geleden

robots, douche, vaccinaties, balpen

ieder weekend een wedstrijd. Als ik ouder ben,

100 jaar geleden

computer, plastic, condooms

ga ik meer trainen. Ik zou wel iedere dag willen.

1.000 jaar geleden

auto’s, wc, pindakaas, stemrecht, elektriciteit,

De wedstrijden gaan ook anders worden. Nu

foto’s

loop ik twee kilometer, dat wordt tien kilometer.

buskruit, papier, democratie, geschreven taal,

Het lijkt me leuker, want dan gaat het echt om

steden, riool

uithoudingsvermogen.

10.000 jaar geleden 100.000 jaar geleden

wiel, vuur, landbouw, huizen, brood, bier

1.000.000 jaar geleden

mensen

14

15

Mijn toekomst Hoe ziet die eruit?

Kinderuniversiteit

Denk jij wel eens na over je leven over vijfentwintig jaar? Droom je van een fijn gezin? Of van een huis met een zwembad? Of maakt de toekomst je angstig?

Misschien denk je dat Nederland overstroomt door opwarming van de aarde. Of dat robots de macht overnemen.

Al eeuwen fantaseren mensen over de toekomst.

Soms komen hun ideeĂŤn uit, maar vaak ook niet. In dit boek denken professoren van de Kinderuniversiteit na over de toekomst. EĂŠn ding weten ze echt zeker: de toekomst zal altijd verrassend zijn.

Met tekeningen van Helen van Vliet.

toekomst 10+

NUR 218

In samenwerking met de Kinderuniversiteit van Tilburg www.dekinderuniversiteit.nl

www.zwijsen.nl

10+

Mijn Hoe toekomst ziet die eruit?

Door professoren van de Kinderuniversiteit Tilburg