21801_ps_HL_6_os.indd 1-3
789048 721801
9
4
9
f
t
ISBN 978-9-048-72180-1
3
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
9
www.zwijsen.nl www.pennenstreken.nl
4
1e druk ISBN: 978.90.487.2180.1 © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
c
Projectgroep Uitgeverij Zwijsen Jos Cöp (uitgever), Paul van Tilburg (uitgever), Judith Veldhuizen (fondsverantwoordelijke), Caro Werst (projectleiding), Tony Riboch (ontwerp), Miranda van Zeelst (bureauredactie), Sjors Heezemans (ICT), Debbie Vogels (traffic), Niek Rooijakkers (productie) Nohmi Bollebakker (marketing)
4
Dtp Hans van Loon
s
Font blokschrift Sander Neijnens
6
a
Illustraties Ann de Bode
handleiding
3
Redacteur Annie van der Beek
z
Auteurs Marion van der Meulen Leon Legierse Judith Veldhuizen Maria van Gils
p
handleiding 6
PENNENSTREKEN • HANDLEIDING 6
v
67
6 r e6 6 h n7 9 2 e g 6 k ix 3
21-04-15 22:20
Blok 2 • Herfst • Les 5 • schrijfboek 6, pagina 6 Lesdoel Schrijven i, j, l. Sluit aan bij Spelling: onthoudwoorden met een i die je uitspreekt als ‘ie’. Houding en beweging Juiste pengreep.
Materialen verbonden schrift Schrijfboek 6 VS, pagina 6 Oefenboek 6 VS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 5 Uitlegkaarten 48 VS, pagina i, j, l Letterposter 48 Letterkaart VS Pen, kleurpotlood
Lesorganisatie Lesfase Doel Terugblik Instructie
Werkvormen:
Verwerking
Lesactiviteiten verbonden schrift Blokschrift Schrijven i, j, l. Spelling onthoudwoorden met een i, uitgesproken als ‘ie’. Instructie vorm i, j, l. Instructie vorm i, j en l. Instructie spatiëring letters in woord. Opdrachten schrijfboek.
Evaluatie
Bespreken opdrachten en aandachtspunten. Delen best gelukte woord.
Didactische achtergrond In deze les staan i, j, l centraal. In het verbonden schrift hebben i, j een scherpe hoek in hun aanslui ting. De l moet voldoende groot zijn om te onderscheiden van de e. De l heeft een lus naar boven, de j naar beneden, onder de schrijflijn. Bij blokschrift gaan i, j en l snel op elkaar lijken. De j moet onder de schrijflijn uit komen. De i en de l moeten onderscheidend zijn in lengte en de i moet een puntje krijgen. Verbonden schrift
kliko Aandachtspunten • Lettervormen i, j, l: j onderlus kruist op schrijflijn, komt onder de schrijflijn en is lang genoeg, l groot genoeg om niet op e te lij ken en komt boven de schrijflijn. • Staan de letters goed op de lijn? Blokschrift
CCCCCCCCCC kliko Aandachtspunten • Lettervormen i, j, l: i kort en met puntje, j onder de schrijflijn uit, l langer dan i. • Spatiëring letters in woorden. • Staan de letters goed op de lijn?
Materialen blokschrift Schrijfboek 6 BS, pagina 6 Oefenboek 6 BS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 5 Uitlegkaarten 38 BS, pagina i, j, l Letterposter 48 Letterkaart BS Pen, kleurpotlood
Lesactiviteiten Doel Vertel dat de leerlingen in deze les extra aan dacht besteden aan de letters i, j, l.
Begeleid
Zelfstandig
Keuzemogelijkheid: Leerlijn motoriek Juiste pengreep. Beweging ( ). Doe 2x. Houding ( ): pengreep. Beweging ( ). Doe aantal keren, eerst schrijf hand, dan nietschrijfhand, dan schrijfhand.
Leerlingen kunnen hun werk ook zelfstandig nakijken met het nakijkblad in de LKA. LKA (nakijkblad), schrijfboek. Differentiatie Oefenboek, uitlegkaarten.
Terugblik Laat het woord ‘kliko’ zien. Herhaal de spel lingregel voor onthoudwoorden met i. Som mige woorden met ‘ie’ schrijf je met i. Zet op het (digi)bord woorden met i en met ie. Zet ze in de goede rij. LKA (woordspel). Instructie Geef instructie voor het schrijven van i, j, l. Laat eventueel de letterfilmpjes zien en wijs op de positie op de schrijflijn. Bespreek de uitlegkaarten. LKA ( en uitlegbord), letterposter, uit legkaarten. Verwerking De leerlingen schrijven woorden en oefe nen i, j, l. Leerlingen schrijven alleen de woorden met i, uitgesproken als ‘ie’. Leerlingen vullen de overgebleven woor den van opdracht 2 in en schrijven de zinnen. Laat telkens het best gelukte woord markeren. LKA (spiekbord), schrijfboek, uitlegkaar ten/letterkaart. Evaluatie Bespreek de oefeningen en herhaal aan dachtspunten. Leerlingen delen hun best gelukte woord.
30
21801_ps_HL_6_bw.indd 30
19-05-15 16:45
Blok 2 • Herfst • Les 6 • schrijfboek 6, pagina 7 Materialen verbonden schrift Schrijfboek 6 VS, pagina 7 Oefenboek 6 VS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 6 Uitlegkaarten 48 VS, pagina L, Z Letterposter 48 Letterkaart VS Pen, kleurpotlood
Lesdoel Schrijven hoofdletters L, Z. Sluit aan bij Topografie: de provincies van Nederland. Houding en beweging Voldoende afstand penpunt vingers.
Lesorganisatie Lesfase Doel Terugblik Instructie
Werkvormen:
Verwerking
Lesactiviteiten verbonden schrift Schrijven L, Z. Topografie: provincies van Nederland. Instructie vorm L, Z. Instructie verbinding vanaf L~, Z~. Opdrachten schrijfboek.
Evaluatie
Bespreken opdrachten en aandachtspunten. Delen best gelukte woord.
Didactische achtergrond De hoofdletters L, Z hebben in verbonden schrift een golfje. In blokschrift heeft de L een liggend streepje op de schrijflijn. De Z moet voldoende groot zijn om onder scheidend te zijn van de kleine z. Verbonden schrift
Limburg Aandachtspunten • Lettervormen L, Z: golfjes. • Verbinding vanaf L~, Z~ (door gaande lijn). • Staan de letters goed op de lijn? Blokschrift
CCCCCCCCCC Limburg Aandachtspunten • Lettervormen L (liggend streepje op schrijflijn), Z (scherpe hoeken). Beide groot. • Spatiëring letters in woorden. • Staan de letters goed op de lijn?
Materialen blokschrift Schrijfboek 6 BS, pagina 7 Oefenboek 6 BS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 6 Uitlegkaarten 38 BS, pagina L, Z Letterposter 48 Letterkaart BS Pen, kleurpotlood
Blokschrift
Instructie vorm L, Z. Instructie grootte letters.
Begeleid
Zelfstandig
Keuzemogelijkheid: Leerlijn motoriek Voldoende afstand penpunt vingers. Beweging ( ). Doe 10x of geef commando’s. Houding ( ): pengreep. Beweging ( ). Doe 3x, eerst schrijfhand, dan nietschrijfhand, dan schrijfhand.
Lesactiviteiten Doel Vertel dat de leerlingen de hoofdletters L, Z oefenen. Terugblik Laat het woord ‘Limburg’ zien. Limburg is één van de twaalf provincies van Nederland. Wat zijn de andere elf? LKA (woordspel).
Evaluatie Bespreek de oefeningen en herhaal aan dachtspunten. Leerlingen delen hun best gelukte woord. Leerlingen kunnen hun werk ook zelfstandig nakijken met het nakijkblad in de LKA. LKA (nakijkblad), schrijfboek. Differentiatie Oefenboek, uitlegkaarten.
Instructie Geef instructie voor de hoofdletters L, Z. Laat eventueel de letterfilmpjes zien. Zet ‘Lim burg’ op het (digi)bord. Wijs op de verbinding vanaf L~ en Z~ en op de grootte van de hoofd letters. Wijs bij blokschrift op de ruimte tus sen de woorden in een zin en benadruk dat er geen ruimte zit tussen de hoofdletter en de volgende letter. Bespreek eventueel de laatste opdracht en bekijk samen welke provincies in de zinnen horen. LKA ( en uitlegbord), letterposter, uit legkaarten. Verwerking De leerlingen schrijven uitroepen met L, Z. Ze schrijven ook de leestekens over. De leerlingen schrijven de provincienamen over. Leerlingen schrijven zinnen over en vullen de juiste provincie in. Laat telkens het best gelukte woord marke ren. LKA (spiekbord), schrijfboek, uitlegkaar ten/letterkaart.
31
21801_ps_HL_6_bw.indd 31
19-05-15 16:45
Blok 7 • Buiten • Les 27 • schrijfboek 6, pagina 30 Lesdoel Schrijven d, t (VS), d, f, t (BS). Sluit aan bij Spelling: woorden eindigend op ~tie, ~atie, ~itie, ~ctie. Houding en beweging Pen tussen duim en wijsvinger en op mid delvinger.
Materialen verbonden schrift Schrijfboek 6 VS, pagina 30 Oefenboek 6 VS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 27 Uitlegkaarten 48 VS, pagina d, t Letterposter 48 Letterkaart VS Pen, kleurpotlood
Lesorganisatie
Werkvormen:
Lesfase Doel
Lesactiviteiten verbonden schrift Schrijven d, t.
Terugblik
Spelling woorden eindigend op ~tie.
Instructie Verwerking Evaluatie
Instructie vorm d, t. Instructie vorm d, f, t. Opdrachten schrijfboek. Bespreken opdrachten en aandachtspunten. Delen best gelukte woorden.
Didactische achtergrond In deze les staan d, t (VS), d, f, t (BS) centraal. Bij blokschrift is er ook nog extra aandacht voor de let tercombinatie ‘ie’ omdat leerlingen last kunnen hebben van omdraaiing van deze lettercombinatie. Verbonden schrift
positie Aandachtspunten • Lettervormen d (lengte stok), t (lengte stok, streepje). • Verbindingen naar ~d (stukje terug over boog), naar ~t (niet te hoog). • Staan de letters goed op de lijn?
Materialen blokschrift Schrijfboek 6 BS, pagina 30 Oefenboek 6 BS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 27 Uitlegkaarten BS, pagina d, f, t Letterposter 48 Letterkaart BS Pen, kleurpotlood
Blokschrift Schrijven d, f, t.
Lesactiviteiten Doel Vertel dat de leerlingen aandacht besteden aan d, t (VS), d, f, t (BS). Terugblik Laat het woord ‘positie’ zien. In het laatste stukje van dit woord klinkt t meer als s of ts dan als t. Zet een aantal woorden op het (digi)bord. Bij welke woorden spreek je de t van ~tie uit als ts of s (garantie, antiek, poli tie, vakantie, kwartier)? LKA (woordspel).
Begeleid
Zelfstandig
Keuzemogelijkheid: Leerlijn motoriek Pen tussen duim en wijsvinger en op middelvinger. Beweging ( ). Tot aan het eind van de pen en weer terug. Houding ( ): pengreep. Beweging ( ). Doe 5x.
gelukte woorden. Leerlingen kunnen hun werk ook zelfstandig nakijken met het nakijkblad in de LKA. LKA (nakijkblad), schrijfboek. Differentiatie Oefenboek, uitlegkaarten.
Instructie Geef instructie voor het schrijven van de letters. Laat eventueel de letterfilmpjes zien. Wijs op aandachtspunten. LKA ( en uitlegbord), letterposter, uit legkaarten.
Blokschrift
CCCCCpositie CCCCCCCCC Aandachtspunten • Lettervormen f (staat op de lijn, boog boven, streepje), t (staat op de lijn, boog onder, streepje). • Lettervormen d (rondje dicht, lange stok), ie (eerst de i dan de e, beide even groot, puntje op de i). • Staan de letters goed op de lijn?
Verwerking De leerlingen schrijven woorden en letten speciaal op d, t (VS), f, d, t (BS). De leerlingen schrijven woorden met ~tie, ~atie, ~itie, ~ctie in de juiste rij. De leerlingen maken woorden die eindi gen op ~tie van de werkwoorden en schrij ven ze op. Laat telkens het beste gelukte woord marke ren. LKA (spiekbord), schrijfboek, uitlegkaar ten/letterkaart. Evaluatie Bespreek de oefeningen en herhaal aan dachtspunten. Leerlingen delen hun best
54
21801_ps_HL_6_bw.indd 54
19-05-15 16:45
Blok 7 • Buiten • Les 28 • schrijfboek 6, pagina 31 Materialen verbonden schrift Schrijfboek 6 VS, pagina 31, 36 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 28 Uit LKA, les 28: tempotoets, geprint en geko pieerd voor alle leerlingen Uitlegkaarten 48 VS Letterposter 48 Letterkaart VS Pen, kleurpotlood
Lesdoel Temposchrijven. Spatiëring woorden. Sluit aan bij Leesbevordering: kinderboek AVI M6. Houding en beweging Schrift schuin op tafel en hand in juiste po sitie.
Lesorganisatie Lesfase Doel Terugblik Instructie
Verwerking Evaluatie
Werkvormen:
Lesactiviteiten verbonden schrift Temposchrijven, spatiëren woorden. Tempoles, les 24. Instructie temposchrijven. Instructie afbouw hulplijnen. Instructie schrijven op enkele lijn. Opdracht schrijfboek. Tempotekst LKA. Bepalen score. Delen best gelukte zin.
Didactische achtergrond In deze les oefenen leerlingen het schrijven op tempo mét behoud van leesbaarheid. Ze schrijven vijf minuten een tekst en bepalen dan het aantal geschreven tekens. De berekende temposcore vergelijken ze met die uit les 4, 8, 12, 16, 20 en 24. Vervolgens beoordeelt u samen met de kinderen het schrijven: staan de letters/woorden goed op de lijnen, is de spatiëring goed, zijn de hoofdletters goed te herkennen? Verbonden schrift
Buiten Aandachtspunten • Leesbaar schrijven op tempo. • Spatiëring woorden (let op vol doende ruimte). • Staan de letters goed op de lijn? Blokschrift
CCCCCBuiten CCCCCCCCC Aandachtspunten • Leesbaar schrijven op tempo. • Spatiëren letters in woorden en in zinnen. • Staan de letters goed op de lijn?
Materialen blokschrift Schrijfboek 6 BS, pagina 31, 36 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 28 Uit LKA, les 28: tempotoets, geprint en geko pieerd voor alle leerlingen Uitlegkaarten 38 BS Letterposter 48 Letterkaart BS Pen, kleurpotlood
Blokschrift
Begeleid
Zelfstandig
Keuzemogelijkheid: Leerlijn motoriek Schrift schuin op tafel en hand in juiste positie. Beweging ( ). Doe 10x, alleen schrijfarm. Houding ( ): papierligging.
Beweging (
Lesactiviteiten
). Doe 15x.
Laat na afloop de best gelukte zin markeren. LKA (spiekbord), schrijfboek.
Doel Vertel dat dit een tempoles is. De leerlingen schrijven snel én leesbaar een tekst over. Terugblik Net als in de vorige tempoles (les 20) gaan de leerlingen leesbaar en zo snel mogelijk schrijven. Let op de herkenbaarheid van hoofdletters, die groter zijn dan kleine letters. Laat eventueel terugkijken naar wat goed en minder goed ging in les 24 op pagina 27. Leerlingen noteren zelf hun score en vergelij ken die met de score van les 4, 8, 12, 16, 20 en 24. In een staafdiagram kunnen ze het tempo goed vergelijken. LKA.
Evaluatie Bepaal voor elke leerling de score of schrijf tijd. Laat deze noteren onder de tempotekst en op pagina 36 van het schrijfboek. Leerlingen delen hun best gelukte zin en bekijken of de letters op de juiste wijze op de lijn staan. LKA, schrijfboek. Differentiatie Uitlegkaarten.
Instructie Geef instructie voor het schrijven op tempo. Lees de tekst eerst samen door (of lees voor). Start daarna de klok op het digibord, en laat de leerlingen vijf minuten schrijven. Als de schrijftijd om is, leggen ze hun pen neer. Zijn ze eerder klaar, dan kijken ze op de klok en noteren de tijd die ze hebben geschreven. Vertel dat snelheid belangrijk is, maar dat woorden en zinnen wel leesbaar moeten zijn. Wijs op hoofdletters, de witruimte tussen de woorden en het juist schrijven op de lijn. LKA. Verwerking Lees de tekst voor of lees hem gezamen lijk. Start de klok en laat de leerlingen vijf minuten schrijven.
55
21801_ps_HL_6_bw.indd 55
19-05-15 16:45
21801_ps_HL_6_os.indd 1-3
789048 721801
9
4
9
f
t
ISBN 978-9-048-72180-1
3
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
9
www.zwijsen.nl www.pennenstreken.nl
4
1e druk ISBN: 978.90.487.2180.1 © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
c
Projectgroep Uitgeverij Zwijsen Jos Cöp (uitgever), Paul van Tilburg (uitgever), Judith Veldhuizen (fondsverantwoordelijke), Caro Werst (projectleiding), Tony Riboch (ontwerp), Miranda van Zeelst (bureauredactie), Sjors Heezemans (ICT), Debbie Vogels (traffic), Niek Rooijakkers (productie) Nohmi Bollebakker (marketing)
4
Dtp Hans van Loon
s
Font blokschrift Sander Neijnens
6
a
Illustraties Ann de Bode
handleiding
3
Redacteur Annie van der Beek
z
Auteurs Marion van der Meulen Leon Legierse Judith Veldhuizen Maria van Gils
p
handleiding 6
PENNENSTREKEN • HANDLEIDING 6
v
67
6 r e6 6 h n7 9 2 e g 6 k ix 3
21-04-15 22:20