Als je aanmaaklimonade maakt, ben je eigenlijk bezig met scheikunde: je vermengt dan stoffen met elkaar.
Bij het vak scheikunde bestudeer je de samenstelling en opbouw van stoffen. Je leert er ook over hoe stoffen veranderen onder bepaalde omstandigheden, en of dat altijd op dezelfde manier gaat.
Ik vind limonade met .......... deel aanmaak en .......... deel water het lekkerst.
Bij scheikunde moet je veel rekenen met inhoud en gewicht. Daarom is het belangrijk dat je het metriek stelsel goed kent. Hoe zit het ook alweer? Dit staat er voor de maateenheid.
Hoeveel keer / welk deel?
kilo
×
hecto
×
deca
×
deci
deel
centi
deel
milli
deel
De afkorting die hoort bij inhoud.
De afkorting die hoort bij gewicht.
l
g
Hoeveel liter? geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
........ cl
........ ml
1 liter
........ dal
........ dl ........ hl
2 rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 2
10-4-2012 14:41:43
Shake it!
Een zoet kopje thee! Reken maar eens om:
5 gram suiker in 200 centiliter thee .......... gram suiker per liter thee Dat schrijft een scheikundige afgekort als: .......... g/l De / betekent: ‘per’.
Wat gebeurt er met het water? temperatuur gas (stoom)
warmer dan .......... graden Celsius
vloeibaar (water)
tussen .......... en .......... graden Celsius
vaste stof (ijs)
kouder dan .......... graden Celsius
........ mg
........ cg
........ dg
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Hoeveel gram?
1 gram
........ dag
........ hg
........ kg
Zoek op internet Scheikundigen werken vaak met hele grote en hele kleine getallen. Die hoef je nog niet te kennen. Maar het is wel leuk om op te zoeken hoe ze heten! naam van het getal
voorvoegsel
getal
Een scheikundige schrijft dit als:
0,000.000.000.000.000.000.001
10−21
0,000.000.000.000.000.001
10−18
0,000.000.000.000.001
10−15
0,000.000.000.001
10−12
1.000.000.000.000
1012
1.000.000.000.000.000
1015
1.000.000.000.000.000.000
1018
1.000.000.000.000.000.000.000
1021
SCHEIKUNDE 3 rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 3
10-4-2012 14:41:47
Alles om ons heen is opgebouwd uit atomen. Elk atoom bestaat uit protonen, elektronen en neutronen. Protonen zijn deeltjes die positief ( + ) geladen zijn. Elektronen zijn deeltjes die negatief ( - ) geladen zijn. Neutronen zijn deeltjes die geen lading hebben. Een atoom heeft evenveel protonen als elektronen. In de natuur komen heel veel stoffen voor die een combinatie zijn van atomen. Dat noem je een chemische verbinding.
D E N K E E R ST N A!
1 verbonden ! Bereken het aantal protonen van de verbindingen die in het 'reken uit' vak staan. Let op! Het getal geeft aan hoeveel atomen van een soort in de verbinding zitten. Staat er niets, dan is het er maar een! naam atoom waterstof
letter
protonen
elektronen
H
1
1
koolstof
C
6
6
stikstof
N
7
7
zuurstof
O
8
8
zwavelstof
S
16
16
rekenen me D E N K E E R ST N A!
2
Geef jij elektronen af?
Soms heeft een atoom elektronen afgegeven, of er juist bij gekregen. Een atoom waarbij dat het geval is noem je een ion. Bij de letter van het atoom staat bovenaan geschreven hoeveel elektronen er extra, 2− of juist tekort zijn. Het zuurstof-ion O heeft twee extra elektronen 2− + opgenomen. Het waterstof-ion H heeft een elektron afgegeven. O heeft een negatieve lading. H+ heeft een positieve lading. Bereken het aantal elektronen van de deeltjes die in het 'reken uit' vak staan.
4
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 4
10-4-2012 14:41:56
REKEN UIT
verbinding
naam
aantal protonen
CO2
koolstofdioxide
CH4
aardgas
NH3
ammoniakgas
C12H22O11
suiker
H2SO4
zwavelzuur
C8H10N4O2
cafeïne
C8H9NO2
paracetamol
C9H8O4
aspirine
C2H4O2
azijnzuur
met atomen REKEN UIT
deeltje
aantal elektronen
−
NO3
−
OH
SO4
2−
+
NH4
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 5
5 10-4-2012 14:42:03
gram suiker per 100 ml
drank
1 suikerklontje weegt 4,3 gram.
cola
10,6
sinas
11,7
cassis
12,0
sprite
10,1
ijsthee
8,0
sinaasappelsap
8,6
appelsap
D E N K E E R ST N A!
10,4
1 frisdrank met klontjes Frisdrank en vruchtensap smaken zoet. Dat komt omdat er veel suiker in zit. Hoeveel klontjes suiker gaan er eigenlijk in een groot glas frisdrank? Reken maar eens uit! In één groot glas gaat 250 ml frisdrank.
...................................
sinas
...................................
cassis
...................................
sprite
...................................
ijsthee
...................................
is
nz
cola
ZOET
rv a
aantal suikerklontjes per groot glas
s la tg it in o o r een g
.. . . .... ...... er. gram suik
drank
n ke Mi jn fa rin voriete d
REKEN UIT
a .... ...... .. D .................
a
sinaasappelsap ................................... appelsap
8
...................................
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 8
10-4-2012 14:43:15
2 zoeter dan suiker In lightfrisdrank is de suiker vervangen door zoetstoffen. De zoetstoffen smaken veel zoeter dan suiker. De zoetkracht geeft aan hoeveel keer zoeter de zoetstof smaakt dan suiker. In cola light zitten twee zoetstoffen. Hoeveel gram van elke zoetstof heb je nodig om cola light net zo zoet te laten smaken als gewone cola? D E N K E E R ST N A!
De zoe t in cola stoffen light h eten: ........ ........ ........ ........ ........ ........
REKEN UIT
omaan aar
E950: ........................... gram E951: ........................... gram
In cola light zit 40% E950 en 60% E951 als zoetstof.
zoetstof
E-nummer
zoetkracht
acesulfaam-K
E950
200
aspartaam
E951
200
cyclamaat
E952
30
sacharine
E954
550
sucralose
E955
650
ETE KRACHT! In een vruchte pakje nsa maar 20 p gaat 0 ml.
In een p
akje sina
asappels ap .......... suik erklontj es. In een p akje app elsap zit ten .............. .............. ...... suikerklo ntjes. zitten
geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 9
9 10-4-2012 14:43:39
D E N K E E R ST N A!
1
Duik jij erin?
Zwembadwater wordt snel vies. Om er voor te zorgen dat het water hygiënisch genoeg blijft, wordt er speciaal chloor (’vrij beschikbaar chloor’) aan het water toegevoegd. Hygiënisch zwemwater moet tenminste 0,5 milligram en maximaal 5,0 milligram vrij beschikbaar chloor per liter zwembadwater hebben. Als je een zwembad hebt van 25 m lang, 10 m breed en 1,50 m diep, hoeveel vrij beschikbaar chloor mag er dan maximaal in het water zitten?
SCHOON Z REKEN UIT
10
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 10
10-4-2012 14:43:49
natriumhypo wát?
Zwembadchloor wordt natriumhypochloriet genoemd. Het wordt, opgelost in water, verkocht in containers. Op de verpakking staat: “Natriumhypochloriet tenminste 150 g/L (gram per liter) als vrij beschikbaar chloor.” Hoeveel liter van de natriumhypochlorietoplossing moet je tenminste gebruiken om het zwembad hygiënisch te kunnen noemen?
2
D E N K E E R ST N A!
REKEN UIT
n
ter
illi-
s je ng, veel an
N ZWEMMEN rdt Per jaar wo
Op e en m zom ooie het z erse dag bre onlic h natri t 25% ekt u m van h hypo Hoev et chl ee hypo l liter van oriet af. chlor d e nat ietr je da n aan oplossing iummoet h e t eind dag w v eer b ijmen an de gen? ........ ........ ........ liter
er e N
ui k t.
in
de r
lan
d1 500 tot
dc a b m 1800 ton zwe
br e g r o hlo
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 11
11 10-4-2012 14:43:56
Zoek op interne t
In welke m er in Ne aand zijn derland meeste onweers de buien? .............. .............. .....
D E N K E E R ST N A!
S
1
nel, sneller, snelst! Bij een onweersbui ontlaadt een grote lading elektriciteit zich. Je ziet licht (de bliksem) en hoort geluid (de donder). Licht en geluid hebben een verschillende snelheid. Dus het licht van de bliksem en het geluid van de donder komen niet tegelijk bij jou aan. Stel dat je op 10 kilometer afstand van een bui staat. Hoeveel tijd zit er tussen het zien van de bliksem en het horen van de donder? Snelheid van het licht: ongeveer 300.000 km per seconde Snelheid van het geluid: ongeveer 335 meter per seconde
Donder en b REKEN UIT
14
geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 14
10-4-2012 14:44:17
2
Zoek dekking
Als er een onweersbui aankomt moet je op tijd naar binnen gaan. Want als de bui op drie kilometer afstand is kun je al door de bliksem getroffen worden. Het is dus belangrijk om te weten hoeveel kilometer de bui van je vandaan is. Hoe kan je dat snel berekenen? D E N K E E R ST N A!
REKEN UIT
t
m bij en e
n bliksem! Zo’n snelle berekening noem je een vuistregel. Je kunt hem als een som opschrijven. Hoe ziet jouw som eruit? ............................................................................................
geen kopieermateriaal Š Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 15
15 10-4-2012 14:44:25
5780 K
1 Amerikaanse warmte In Nederland geven we de temperatuur aan in graden Celsius (°C). In andere landen, bijvoorbeeld in Amerika, wordt de temperatuur weergegeven in graden Fahrenheit (°F). Bij 100 °C gaat water koken. En bij 0 °C wordt het ijs. Bij hoeveel °F is dat eigenlijk?
en koffi e te zett
1262 °C
D E N K E E R ST N A!
ro m
82,2 °C
ijzer smelt
de b
at este temper
uu
(temperatuur in °F − 32) × 5 : 9 = temperatuur in °C
REKEN UIT
298 K
kamertemperatuur
−30 °C −89,2 °C
16
de dagtemperatuur op Mars
de laagste temperatuur op aarde gemeten
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 16
10-4-2012 14:44:46
K
2
Kelvin
Natuurkundigen meten de temperatuur niet in Celsius of Fahrenheit, maar in kelvin (K). 0 kelvin is het absolute nulpunt. Kouder kan het niet worden! Op de zon is het 5780 K. Hoeveel °C en °F is dat? gw o o rt s z o h o o
41,
m
en s
al sd
ek
7 °C
ste de mee
temperatuur in °C + 273,15 = aantal kelvin
or dt
D E N K E E R ST N A!
en en zullen overlijd
REKEN UIT
Wil je nog verder rekenen met temperatuur?
Reken dan alle bijzondere temperaturen op deze pagina’s maar eens om naar °C, °F of K! geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 17
17 10-4-2012 14:44:58
1 Gigantisch veel bytes Als je 100 foto’s, 150 boeken van 250 pagina’s per stuk, een film van 100 minuten en 10 liedjes van elk 3 minuten op de harde schijf van je computer wilt opslaan, hoeveel digitale opslagruimte heb je dan nodig? Geef je antwoord in GB. D E N K E E R ST N A!
et
tern
p in ek o
Zo 1
1
ytes
..... b
........ MB =
1
REKEN UIT
ytes
..... b
........ kB =
ytes
..... b
........ GB =
gigavee l Benodigde opslagruimte en downloadcapaciteit:
24
foto's
2 MB per foto
boeken
4 kB per pagina
films
40 MB per minuut
muziek
15 kB per seconde
bezoek website
1 MB per keer
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 24
10-4-2012 14:46:22
D E N K E E R ST N A!
REKEN UIT
es
2
Let op je limiet!
Stel dat je een mobiel abonnement voor € 12,00 per maand hebt. Daarmee mag je 500 MB downloaden. Voor iedere MB extra betaal je € 0,05. In juni download je samen met je vrienden elke schooldag 4 youtube filmpjes van elk 3 minuten. Je downloadt ook iedere dag via internet 4 liedjes van elk ongeveer 3 minuten. Daarbij kijk je iedere dag 3 keer op je Hyves-pagina. Elke week zet je daar een nieuwe foto op. Hoeveel euro moet je extra betalen?
e l in gigabytes tip!
Je h o in d udt de e ha kost en n te lo gge d door n vi i n WiF a i ne twe een rk.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 25
25 10-4-2012 14:46:32
D E N K E E R ST N A!
KINDEREN • Hun huid is erg kwetsbaar. Maximale tijd in de zon Altijd bescherming factor 30 nodig.
1
Zonnebrand Koos van 12 heeft rood haar en sproeten, net als zijn vader. Zijn zusje van 9 lijkt meer op zijn moeder. Zij hebben bruin haar, bruine ogen en worden snel bruin in de zon. Hoelang kunnen Koos, zijn zusje en hun ouders ieder maximaal, zonder zonnebrandcrème, op zaterdag in de zon zitten? datum
REKEN UIT
zonkracht
ma 7 juli
7
di 8 juli
8
wo 9 juli
8 7
Koos:
..............................................
do 10 juli
zusje:
..............................................
vr 11 juli
9
vader:
..............................................
za 12 juli
9
zo 13 juli
10
moeder: ..............................................
HUIDTYPE 4 • Mensen met een getinte huid, donkere haren en donkere ogen. • Zij worden snel bruin en verbranden bijna nooit. Maximale tijd in de zon 300 minuten gedeeld door zonkracht
HUIDTYPE 2 • Mensen met een lichte huid, blonde haren en lichte ogen.
p ko Zoe rnet en inte nd tuss rde
• Zij verbranden snel en worden langzaam bruin. Maximale tijd in de zon 100 minuten gedeeld door zonkracht HUIDTYPE 5 • Aziatische mensen, met donker haar en donkere ogen. • Hun huid kan heel goed tegen de zon. Maximale tijd in de zon Geen bescherming nodig.
30
fsta e aa De a n en d o km. de z ...... . . . . . .... is ...
beachf
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 30
10-4-2012 14:47:55
goed insmeren!
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
uin os, axi,
2
D E N K E E R ST N A!
De factor op de fles zonnebrandcrème geeft aan hoeveel keer langer je in de zon kunt blijven voordat je gaat verbranden. Tenminste: als je je goed insmeert! De familie wil op zaterdag drie uur op het strand blijven. Welke zonnebrandcrème adviseer jij aan Koos, zijn zusje en hun ouders? HUIDTYPE 3
Mij n dty pe
• Mensen met een licht getinte huid, donkerblonde of bruine haren en vrij donkere ogen.
hui .....
.....
.....
is
.....
..
• Zij worden snel bruin en verbranden bijna nooit. Maximale tijd in de zon 200 minuten gedeeld door zonkracht
REKEN UIT
Koos:
factor ..................................
zusje:
factor ..................................
vader:
factor ..................................
moeder: factor .................................. HUIDTYPE 1 • Mensen met een hele lichte huid, rode of lichtblonde haren en lichte kleur ogen, vaak sproeten. • Worden bijna niet bruin en verbranden snel.
Ik adv iseer mijzelf facto r .......... .......... ....
Maximale tijd in de zon 67 minuten gedeeld door zonkracht
hfun rlr_exact_jgr8_WB_bw.indd 31
HUIDTYPE 6 • Negroïde mensen, met een donkere huid, donkere haren en donkere ogen. • Hun huid kan heel goed tegen de zon. Maximale tijd in de zon Geen bescherming nodig.
31 10-4-2012 14:48:15